Ön Söz Dördüncü baskıya önsöz yazdığım zaman dördüncü baskının uygun bir ortak yazar bulunmazsa Kimya Mühendisliği Tasarımı’nın son baskısı olabileceğini belirtmiştim. Gavin Towler Amerikan pazarı için yeni bir sürüm hazırlayarak kitabı sürdürmek amacıyla yayıncılara başvurduğunda şaşırdım ve sevindim. Her şeyden önce gerekli mühendislik geçmişi, akademik bağlantıları ile gerekli birleşime sahip olan bir ortak-yazar bulunabileceğini düşünmüyordum. Neyse ki Gavin tüm bu ölçütleri karşılayan mükemmel bir beşinci baskı hazırladı. Özellikle, güncel tasarım uygulamalarını yansıtan akım şemalarının ele alınış biçimini, güvenlik ve maliyetlemeyi güncelleştirmiştir. O, bunları kullanılacak bir kitap üretme amaçlarımı ve kitabın temel tarzını koruyarak yaptı. Teşekkürler Gavin. EUR. ING. R. K. SINNOTT Bir lisans öğrencisi olarak sahip olduğum en yararlı kitap Ray Sinnott tarafından yazılan Coulson ve Richardson’un Kimya Mühendisliği, 6. Cilt: Kimya Mühendisliği Tasarımı oldu. Bu kitap benim tasarım projesini nasıl tamamlayacağım konusunda yalnız bir yol gösterici olarak görev yapmamış, aynı zamanda kimya mühendisliğinin her bölümünde basit açıklamalar, hızlı tasarım yöntemleri ve uygulamalı donanım ayrıntılarının aranacağı ilk yer de olmuştur. Süreç sentezi, tasarımı ve geliştirilmesinde kariyerim boyunca Ray’in kitabını yararlı bir bilgi kaynağı olarak buldum. Edindiğim diğer birkaç tasarım kitabı her biri kendi yararları olmasına rağmen hiçbiri böyle kapsamlı ya da kullanışlı değildi. Tasarımın bir sanayi uygulayıcısı olarak ben, Ray’in verdiği aygıt düzenlenmesi, güvenlik, malzeme seçimi ve mekanik tasarım gibi akademisyenler tarafından yazılmış daha kuramsal kitaplarda ihmal edilen konuların değerini vurgulamak isterim. Northwestern Üniversitesinde tasarım dersleri vermeye başladıktan kısa bir süre sonra Ray’in özellikle Kuzey Amerika okuyucularına yönelik bu kitabın değiştirilmiş bir sürümünü yazmayı düşünebilir mi sormak için Elsevier ile iletişime geçtim. Benim önerdiğim değişikliklerde, İngiliz kodları ve standartlarından kaynakları uygun Amerikan tasarım kodları ile değiştirmek, ABD ve Kanada güvenlik ve çevre mevzuatının bir tartışmasını eklemek, bilgisayar destekli tasarımla ilgili daha fazla bilgi ve terim bilgilerinde küçük değişiklikler yapmak vardı. Ray yakın zamanda emekli olmaya karar vermişti ve başka bir baskı yayımlamak istemiyordu ancak benimsediğim bir projeyi onaylayarak bunun sonucunda Kimya Mühendisliği Tasarımı: İlkeleri, Tesis ve Süreç Tasarımının Uygulama ve Ekonomisi kitabını 2008’de yayımlandı. Ek örnekler sağlamak için benim deneyimlerime göre malzeme ve çizimleri güncelleyerek Amerikan baskısını geliştirirken Ray’in özgün biçim ve tarzını korudum. xiii xiv Ön Söz Coulson ve Richardson serisinde 6. cildin bu 5’inci baskısı Amerikan baskısında tanıtılan bazı güncellenen malzemelerin yanı sıra kitabı geliştirmek için düşündüğüm diğer ekleri içerir. Asıl değişiklikler aşağıda tartışılmaktadır ve eğitimcilerin, öğrencilerin ve uygulamacıların yeni içeriği değerli bulacaklarını umuyoruz. Pek çok sanayi süreç tasarımı günümüzde ticari tasarım yazılımları kullanılarak gerçekleştirilir. Geniş kaynaklara ticari süreç ve donanım tasarımı yazılımları için kitap boyunca başvurulmuş ve çeşitli programlardan ekran görüntüleri ile yeni örnekler eklenmiştir. Birçok ticari yazılım satıcıları çok az bir ücret karşılığında eğitim amaçlı yazılımlarının lisanslarını sağlarlar. Ben kuvvetle öğrencilerin olabildiğince erken ve sık bu ticari yazılımlarla tanıştırılmalarını öneririm. Öğrenciler akademik tasarım ve maliyet belirleme yazılımlarını kullanma konusunda yüreklendirilmelidirler. Akademik programlarda genellikle kalite denetimi ve sanayi tarafından gerek duyulan teknik destek eksiktir ve bu çeşit yazılımları öğrencinin okulu bitirdikten sonra kullanması olası değildir. Süreç benzetiminde, maliyetleme ve damıtma kolonlarının ve ısı değiştiricilerinin ayrıntılı tasarımında bilgisayar araçlarının kullanımının ayrıntılı örnekleri 4., 6. ve 12. Bölümlere eklenmiştir. Tüm bilgisayar destekli tasarım araçları tasarımcı tarafından biraz sezgi ve mühendislik yargıları ile kullanılmalıdır. Bu yargı özellikle deneyimlerden gelir fakat bilgisayar araçlarının en iyi nasıl kullanılacağı konusunda yararlı ipuçlarını sağlamayı denemek için Ray’in felsefesini izledim. Kimya mühendisleri bir dizi değişik sanayilerde çalışırlar ve bu sanayilerin birçoğu kendi tasarım geleneklerine ve özel donanıma sahiptir. Örneklerde ve sorularda temsil edilen süreç sanayilerinin aralığını genişletmek için çaba harcadım ancak bir özgün konunun sınırlı kapsamına sahip bir alanda ya da konuda benim uzmanlık eksikliğim olduğunda genel yazında var olan tasarım yöntemlerine başvurular sağlanmıştır. 10. Bölüm’deki temel işlemlerin uygulaması gaz işlemede, saf kimyasallar ve ilaç üretiminde, yüze tutma, membranla ayırma, kromatografi ve iyon değişimi üzerine yeni bölümler ile daha fazla ayırma sürecini içerecek şekilde genişletilmiştir. Süreç sanayilerinin bir aralığından yeni örnek tasarım projeleri Ek E’ye eklenmiştir. Uygulama standartları ve kodları (yasaları) mühendisliğin önemli bir parçasıdır. Eski İngiliz standartlarının yerini ortak Avrupa standartları aldığından dolayı 4. baskıdan beri İngiliz kodları ve standartlarında önemli değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikleri yansıtmak için tasarım kodlarına dayalı kaynaklar güncellenmiştir. Her ne kadar bu baskı öncelikle İngiliz ve Avrupalı okurlar için yazıldıysa da kitap yaygın olarak uluslararası olarak kullanılmakta ve dünya çapında en çok kullanılanlar oldukları için bazı durumlarda Amerikan standartları da kaynaklara eklenmişlerdir. İngiliz ve Avrupa güvenlik ve çevre mevzuatı 9. ve 14. Bölümlere eklenmiştir; benzer bilgiler ABD ve Kanada için Amerikan baskısında verilmektedir. 9. Bölüm’deki güvenlik kısmı önemli ölçüde genişletilmiştir. Kimya mühendislerinin çoğu artık uluslararası alanda çalışmaktadırlar ve pek çoğu da kariyerleri boyunca değişik ülkelerde çalışacaklardır. Tasarım mühendisleri kurumsal politikaları izlemeli ya da kodlar, standartlar ve yasalar yerel uygulandıklarında yasal danışmanlık sağlamalıdırlar ve sık sık güncellenen yasaların, uygulama standartlarının ve kodlarının her zaman özgün kaynak başvurularından yararlanmalıdırlar. 6. Bölüm’de maliyetleme ve süreç ekonomisi iyileştirilmeleri güncellenmiş ve maliyet bağıntıları eski verilerin gösterge güncellemelerinden çok yeni fiyat verilerini yansıtmaktadırlar. Maliyetlerin çoğu ABD Körfez Kıyısı temelinde ABD doları cinsinden verilmekte- Ön Söz xv dir, bu kaynak verilerinin temelidir ve pek çok uluslararası mühendislik şirketleri, maliyetleri ABD doları cinsinden oluştururlar. Örnekler ve sorular da avro ve İngiliz sterlini olarak verilmiştir ve bir yer temelinden diğerine dönüşüm fiyatları genişletilmiştir. Olabildiğince, uluslararası mühendislik ve yapım sanayinde kullanılan terimler dizgesi kullanılmıştır. Tüm örnekler metrik birilerde verilmiştir ancak, Amerikalı kaynaklarından gelen verileri dönüştürmeyi öğrenmeleri öğrenciler için önemli olduğundan aydınlatma amaçlı olarak bazılarında Amerikan geleneksel birimleri kullanılmıştır. Ben sanayi süreç tasarımında kullanımı çok yaygın olan araçlar ve yöntemlerin tanımlanması konusunda Ray’in modelini sürdürdüm ve sanayide henüz geçerlilik kazanmayan araştırmacılar tarafından geliştirilen idealleştirilmiş kavramsal yöntemlerden bilerek kaçındım. Okuyucu bu yöntemlerin iyi açıklamalarını araştırma yazınında ve daha akademik ders kitaplarında bulabilir. 1. Bölüm’e eniyileme (optimizasyon) konusunda kısa bir kısım eklenmiş ve sorular deneyimli sanayi tasarımcılarının tasarımlarını nasıl eniyilediklerini göstermek için değiştirilmiştir. 1. baskının ön sözünde Ray şunu yazmıştır: “Tasarım sanatı ve uygulaması kitaplardan öğrenilemez. Kuramları uygulamaya geçirmek için gerekli sezgi ve yargı yalnızca uygulama deneyimlerinden gelir. İnanıyorum ki bu kitap okuyucularına bu yolda tutarlı bir başlangıç verecektir.” Ben kesinlikle tasarımda Ray’in kitabını kullanarak bir başlangıç yaptım ve bu yeni baskının gelecekteki okuyucular için yararlılığını kanıtlayacağını umuyorum. Gavin Towler Çeviri Editörünün Ön Sözü Bu çalışma Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.nin kimya mühendisliği mesleği dalında yayınladığı ikinci çeviri kitaptır. Bu çeviri kitap Ege Üniversitesi, Fırat Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve İnönü Üniversitesi akademisyenleri Prof. Dr. Süheyda ATALAY, Prof. Dr. Ferhan Sami ATALAY, Prof. Dr. Fethi KAMIŞLI, Prof. Dr. Mehmet Levent AKSU, Doç. Dr. Ayşe SARIMEŞELİ ve Doç. Dr. S. Ferda MUTLU’dan oluşan bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Değerli öğretim üyelerimize özenli ve özverili çalışmalarından dolayı teşekkür ederim. Çeviri çalışmamız bir yıllık bir zaman diliminde gerçekleştirilmiştir. Özellikle çeviride Türkçe kimya mühendisliği yazınına girmiş ve kullanımda olan sözcükler ve terimlerin kullanılmasına dikkat edilmiş, güncel mesleki ve teknik sözlüklerden yararlanılmıştır. Bu kitap ülkemizde sayısı gittikçe artan kimya mühendisliği bölümleri ve öğrencileri için özellikle kimya mühendisliğine giriş ve tasarım dersleri için yararlı bir ders kitabı olacaktır. Türkiye’de kimya mühendisliği bölümlerindeki artış ve buna bağlı olarak gelişmesi gereken kimya sanayi, beklenen gelişmeyi gösterememiştir. Kimya Mühendisliği Tasarımı kitabının Türkçe baskısı umarım kimya mühendisi adaylarına ve genç kimya mühendislerine sağladığı bilgi birikimi ve yönlendirme ile yeni atılımlar için bir itici kuvvet sağlayacaktır. Bu çeviri kitabın Türkiye’de kimya mühendisliği yazınına kazandırılması konusunda gösterdiği çabalar için Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne, genel yayın yönetmeni Nevzat ARGUN, yayın koordinatörü Pınar GÜLTER’e ve kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm çalışanlara teşekkürü bir borç bilirim. Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümündeki iki öğretimi kapsayan yoğun görevim nedeniyle çeviri üzerindeki çalışmaları geceleri, hafta sonları ve hatta yaz tatili süresince de sürdürmek zorunda kaldım, bu konuda bana anlayış gösteren ve destekleyen eşim Müge ve kızım İlke’ye ve çalışmalarım boyunca dualarını benden eksik etmeyen annem Güner Mutlu’ya çok teşekkür ederim. SAFFETTİN FERDA MUTLU Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi xvii