periyodikTabloYeni2
16/2/ 6
15:35
Page 1
2
3
4
5
IIAA
-252,732
-258,975
E
N
‹
7
G
R
U
8
P
N
9
U
M
A
10
R
A
L
A
11
R
12
13
14
15
16
17
18
VVIIIA
III A
I
Elementin hangi grup ya da sütuna ait oldu¤unu, en d›fl yörünge kabu¤undaki elektronlar›n dizilimi belirler. Benzer dizilime
sahip olan, yani ayn› grupta bulunan elementler, benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptirler.
H
2
Helyum
0,089
1,0079
I
R
A
2
Li
Lityum
L
A
M
759
63,35
U
N
K
T
1090
649
Magnezyum
1,738
24,305
1484
20
839
Sc
‹
R
Cs
Ba
Sezyum
1,873
132,9054
87
Baryum
Fr
1536
700
N
U
M
A
1962 26
1244
2672 25
1857
R
A
2750 27
1535
Manganez
4744 42
2468
Demir
7,43
54,93805
7,19
51,9961
7,874
55,847
Lr
*
57
Teknesyum
Molibden
8,57
92,90638
5425 74
2996
IIIB
IB
2732 29
1453
2567 30
1084,6
907 31
419,73
Bak›r
Nikel
8,9
58,9332
3727 46
1966
Rodyum
Rutenyum
8,9
58,6953
2964 47
1552
10,22
95,94
5655 75
3407
5627 76
3180
Palladyum
12,41
102,9055
12,37
101,07
11,5
98
5012 77
3027
Tungsten
105
Renyum
19,35
183,85
16,65
180,9479
Osmiyum
21,04
186,.207
Çinko
8,96
63,546
7,13
65,39
2163 48
961
107
106
3827 79
1772
2,33
28,0855
Kükürt
Fosfor
2,07
32,06
1,82
30,97376
8,65
112,411
357 81
-38,72
Civa
Alt›n
Platin
22,4
192,22
10,5
107,8682
2807 80
1064,58
7,31
114,82
1473 82
304
111
110
112
11,35
207,2
114
-153,2
-157,22
Kripton
3,119
3,75
79,904
83,8
185,4 54
-107,97
113,5
-111,7
Xe
Ksenon
337 86
302
5,9
131,29
-62
-71
Po At Rn
Polonyum
9,3
(209)
Astatin
Radon
?
(210)
9,73
(222)
Do¤ada bilindi¤i kadar›yla,
periyodik tablonun ilk 92 elementi bulunuyor. Atom numaras› (Z) daha büyük olan
elementler, laboratuvarda yapay olarak elde ediliyor. Kurflun ve bizmut gibi a¤›r çekirdeklerin nötron yutmas› sonucunda Z=93-100, ayn› çekirdeklerin kalsiyum (Ca-48) veya çinko iyonlar›yla bombard›man› sonucunda yer alan
füzyonlarla da, Z=101-106
aras›ndaki çekirdekler elde
ediliyor. Z=107-111 aras› çekirdekler için, kurflun veya
bizmutun, Ca-48 iyonu ile, ‘so¤uk füzyon’ olarak adland›r›lan biçimde birleflmesi gerekiyor. Z=112-118 olan süpera¤›r elementler ise; Pu, Am, Cm
ve Cf elementlerinin nötronca
zengin izotoplar›n›n, kalsiyum (Ca-48) veya kripton (Kr86) gibi orta a¤›rl›kta iyonlarla bombard›man›yla elde ediliyorlar. Henüz resmi isimleri
bulunmad›¤›ndan, bu elementler proton say›lar›n›n Latincesiyle
isimlendiriliyor.
Haftada birkaç tane gibi çok
az say›larla üretilebildiklerinden ve bunlar da, saniye veya
kesri kadar k›sa süre içerisinde alfa parçac›klar› ›fl›nlayarak daha hafif elementlere
dönüfltüklerinden, özelliklerinin ço¤u henüz bilinmiyor.
Z>118 bölgesinde ise, çekirde¤in ‘mikroskopik model’ine
göre; yar› ömrü binlerce, hatta milyonlarca y›l› bulabilen
süpera¤›r elementlerden oluflan, ‘kararl›l›k adalar›’n›n olmas› gerekiyor. Bunlar›n eldesi yönündeki çal›flmalar
sürdürülüyor.
116
Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Uub Uut Uuq Uup Uuh
?
(263)
?
(262)
?
(265)
Ununbiyum
Darmstadtiyum
Röntgenyum
Ununtriyum
Ununkuadyum
Ununpentiyum
Ununheksiyum
?
? (Eski Ununnilyum) ? (Eski Unununyum)?
?
?
?
?
(272)
(277)
(266)
(271)
(289)
(284)
(288)
(292)
3457 58
920
3426 59
798
3512 60
931
3068 61
1016
3512 62
931
1791 63
1072
1597 64
822
Rutherfordiyum
Dubniyum
Pr
6,77
140,115
3200 90
1050
4788 91
1755
Seaborgiyum
7,01
144,24
11,724
232,0381
Meitneriyum
Hassiyum
Prometyum
4134 93
1132
Ac Th Pa U
Toryum
Bohriyum
3266 65
1312
3023 66
1357
2562 67
1412
2695 68
1470
Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er
Neodim
6,77
140,9077
4027 92
1600
Praseodim
Seryum
6,15
138,9055
10,07
227
1,7824
39,948
5,25 36
-7,1
4,93
126,9045
9624 85
254
?
(262)
Aktinyum
Argon
‹yot
9,75
208,9804
115
Ar
I
6,24
127,6
6,684
121,757
1564 84
271,52
Bizmut
Kurflun
11,85
204,3833
113
7,31
118,71
1740 83
327,6
Pb Bi
Talyum
13,546
200,59
19,32
196,9665
21,45
195,08
Tellür
Antimon
-185,7
-189,19
Br Kr
Sn Sb Te
Kalay
-33,9 18
-100,84
3,214
35,4527
5,907
69,723
‹ndiyum
0,9
20,1797
Klor
685 35
221
614 34
817
2830 33
937,4
Neon
1,696
18,9984
Cl
Selenyum
Arsenik
Germanyum
Brom
4,819
5,727
5,323
78,96
74,92159
72,61
988 53
2073 50
2270 51
1587 52
449,65
156,76
232,06
630,9
Galyum
Au Hg Tl
Pt
109
108
Silisyum
2403 32
29,9
765 49
321,18
Kadmiyum
Gümüfl
12,02
106,42
4428 78
2443
‹ridyum
22,6
190,2
S
P
-245,904
-248,447
Ne
Flor
444,75 17
115,36
280 16
44,3
?
(261)
Lantan
**
Tantal
13,31
178,49
La Ce
89
Alüminyum
2,7002
26,98154
I
IIBB
Al Si
1,429
15,9994
1,2506
14,00674
-188,05 10
-219,52
F
Oksijen
Azot
2355 15
1410
2467 14
660,25
13
O
?
(260)
Lavrensiyum
5,5
226,0254
R
2,26
12,011
2,34
10,811
0,1785
4,0026
VVIIA
II A
-182,82 9
-222,65
-195,65 8
-209,86
N
Karbon
Bor
VVIA
IA
Ni Cu Zn Ga Ge As Se
Kobalt
3900 45
2250
4877 44
2200
4612 43
2617
A
2870 28
1495
Mn Fe Co
Krom
L
VVIIIB
III (B)
VVIIB
II B
Cr
Niyobyum
4603 73
2227
9,84
174,967
? 104
1627
103
Radyum
?
223
6,51
91,224
Hafniyum
Lütesyum
Ra
Fransiyum
P
Lu Hf Ta W Re Os Ir
3,59
137,327
677 88
27
Zirkonyum
3395 72
1663
U
C
B
Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In
Zr
71
R
3409 24
1902
4377 41
1852
4,47
88,90585
G
6,11
50,9415
Ba¤›l atom kütlesi
(‹zotoplar›n ortalama kütlesidir.
Parantez içindeki de¤erler,
en kararl› izotopa aittir.)
VVIB
IB
Vanadyum
4,54
47,88
3338 40
1526
‹triyum
‹
V
Titanyum
Y
Stronsiyum
1,63
2,54
85,4678
87,62
671 56
1898
28,55
729
55
3287 23
1660
2,99
44,9559
Rb Sr
K
VVBB
Ti
Skandiyum
39
S
IIVB
VB
2831 22
1539
21
Hidrojen 0,089
1,0079
** Aktinidler
Di¤er
Metaller
Metaloidler
IIIIIB
IB
Element ad›
(Kat› ve s›v›lar için g/ml, gazlar
için g/L. Gazlar için verilmifl de¤erler, s›v› hallerinin kaynama noktalar›na aittir.)
V
VAA
4827 7
3550
4002 6
2300
5
Yo¤unluk
H
Element simgesi
* Lantanidler
E
Rubidyum
7
Soy Gazlar
Metaller
Kalsiyum
0,862
1,55
39,0983
40,078
688 38
1384
39,64
769
37
6
Toprak Alkali Metaller
Geçifl Elementleri
Ca
Potasyum
5
Halojenler
Kaynama noktas› (°C)
Erime noktas› (°C)
-252,732
-258,975
1
(Çekirdekteki proton say›s›)
Alkali Metaller
Na Mg
19
Y
O
1,848
9,0122
883 12
97,72
0,971
22,98978
4
Atom numaras›
Berilyum
Sodyum
A
R
3
Ametaller
Hidrojen
2970
1278
0,534
6,941
IIVA
VA
IIIIA
II A
Be
11
E
IIIA
IA
1342 4
180,7
3
-268,785
-272,05
He
Hidrojen
P
Bir elementin hangi periyoda ait oldu¤unu, yani hangi sat›rda bulundu¤unu, sahip oldu¤u yörünge kabuklar›n›n say›s› belirler. Dolay›s›yla periyod numaras› ayn› zamanda, en d›fl yörüngedeki elektronlar›n enerji düzeyinin bir göstergesidir.
VIIIA
VIIA
VIA
VA
IVA
IIIA
VIII(B) VIII(B) VIII(B) IB
Eski CAS
IA
IIA
IIIB
IVB
VB
VIB
VIIB
IIB
VIIIB
VIIB
VIB
VB
IVB
IIIB
IIB
VIII(A) VIII(A) VIII(A) IB
VIIA
VIA
VA
IVA
IIIA
IIA
IA
Eski IUPAC
1
2
3
4
5
6
9
10
8
7
11
12
13
14
15
16
17
18
1
1
Y
6
TOPRAK ALKAL‹ METALLER (2)
GEÇ‹fi METALLER‹ (3-12)
Periyodik tablonun ilk grubunda (dikey s›ras›nda) yer alan metallerdir. Fransiyum d›fl›nda hepsi, yumuflak yap›da ve parlak görünümdedir. Kolayl›kla eriyebilir ve uçucu
hale geçebilirler. Ba¤›l atom kütleleri artt›kça, erime ve kaynama noktalar› düflüfl gösterir. Di¤er metallere k›yasla, özkütleleri oldukça düflüktür. Hepsi de, tepkimelerde etkindir. En yüksek temel enerji düzeylerinde
bir tek elektron tafl›rlar. Bu elektronu çok
kolay kaybederek +1 yüklü iyonlar oluflturabildikleri için, kuvvetli indirgendirler. Is›
ve elektri¤i çok iyi iletirler. Suyla etkileflimleri çok güçlüdür ve tepkime sonucunda
hidrojen gaz› a盤a ç›kar›rlar.
Periyodik tablonun bafltan ikinci grubunda (dikey s›ras›nda) yer alan elementlerdir. S›kl›kla beyaz renkli olup,
yumuflak ve ifllenebilir yap›dad›rlar. Alkali metallere
göre daha az tepken (tepkimeye girmeye e¤ilimli) karakterdedirler. Erime ve kaynama s›cakl›klar› ile iyonlaflma
enerjileri alkali metallerden daha yüksektir. Toprak elementleri ismi, bu gruptaki elementlerin toprakta bulunan oksitlerinin, eski kimyabilimciler taraf›ndan ayr› birer element olarak düflünülmüfl olmas›ndan kaynaklan›yor.
Bu grup, lantanidler ve aktinidlere ek olarak, tüm B grubu elementlerini kapsar. Geçifl metalleri, esas olarak sertlikleri, yüksek yo¤unluklar›,
iyi ›s› iletkenlikleri ve yüksek erime-kaynama s›cakl›klar›yla tan›n›rlar.
Özellikle sertlikleri nedeniyle, saf halde ya da alafl›m halinde yap› malzemesi olarak kullan›l›rlar. Geçifl metallerinin hepsinin, elektron dizilimlerinde, en d›fltaki yörünge hep d yörüngesidir. Tepkimelere giren
elektronlar, bu yörüngedeki elektronlard›r. Geçifl metalleri s›kl›kla birden fazla yükseltgenme basama¤›na sahiptirler. Ço¤u, asit çözeltilerinde hidrojenle yer de¤ifltirecek kadar elektropozitiftir. ‹yonlar› renkli oldu¤u için, analizlerde kolay ay›rt edilirler. Rutherfordiyum ve sonras›ndaki elementler, transaktinidler olarak da bilinirler.
Np Pu Am Cm Bk Cf
Transaktinidler: Aktinidleri takip eden elementlere bu ad verilir. Uranyumdan daha büyük olan bu elementler, yaln›zca nükleer reaktörlerde
ya da parçac›k h›zland›r›c›lar›nda elde edilebilirler. Geçifl elementlerinin bir alt bölümüdürler. Metaller ya da ametaller aras›ndaki yerleri,
kesin olarak belirlenememifltir.
METALLER ve AMETALLER (13-16)
Ametaller
Metal özelli¤i göstermeyen elementlerdir. Metaller
çözeltilerde katyonlar› (pozitif yüklü iyonlar›)
olufltururken, ametaller anyon (negatif yüklü
Metaller,
iyon) oluflturma e¤ilimindedir. Metallerin
kural olarak
aksine iyi iletken de¤ildirler ve elek›s› ve elektri¤i
tronegatiflikleri çok yüksektir.
çok iyi iletirler.
Metaller ve ametaller aras›nda
Elektronegatiflikleri
özellikler gösteren baz›
düflüktür ve çözeltilerde
yar›iletken elementler, "metpozitif yüklü iyon (katyon)
aloidler" olarak da adoluflturma e¤ilimindedirler.
land›r›l›r.
Halojenler ve
Metaloidler
soygazlar da
Periyodik tablonun 13-16. gruplar›nda
ametal
yer alan elementlerin baz›lar› bu gruba girer.
do¤adad›r.
De¤iflken özellikler sergiler ve metallerle
tepkirken ametal, ametallerle tepkirken de
metal gibi davran›rlar. Ayr›ca, yar›iletken
özellikleri vard›r.
Metaller
1947 70
1545
1194
824
Tm Yb
Terbiyum
Disprosiyum
Holmiyum
Tulyum
Samaryum
Evropyum
Gadolinyum
‹terbiyum
Erbiyum
8,55
8,23
8,8
9,32
7,3
7,52
5,42
7,895
6,9
9,07
162,5
158,9253
164,9303
168,9342
145
150,36
151,965
157,25
173,04
167,26
? 98
? 99
? 100
? 102
3902 94
3230 95
2607 96
3110 97
?
? 101
986
900
860
827
640
640
994
1067
827
1527
Protaktinyum
Uranyum
Neptünyum
Plutonyum
Amerikyum
Küriyum
15,4
18,95
20,2
19,84
13,67
231,0359
238,0289
237,0482
(244)
(243)
ALKAL‹ METALLER (1)
2863 69
1522
Berkelyum
13,5
(247)
13,55
(247)
Es Fm Md No
Kaliforniyum
Aynfltaynyum
Mendelevyum
Nobelyum
Fermiyum
15,1
?
?
?
?
(251)
(252)
(258)
(259)
(257)
Lantanidler ve Aktinidler, s›ras›yla 4f ve 5f altyörünge kabuklar›n›n doldurulmas›na karfl›l›k gelirler. Atom numaralar›na
göre periyodik tabloda okla gösterilen yerlerde s›ralanmalar›
gerekirken, bu yukar›daki gibi çok uzun bir tablo
do¤uraca¤›ndan, pratik nedenlerle ana tablonun alt›nda iki
s›ra halinde gösterilirler.
HALOJENLER (17)
SOYGAZLAR - ‹NERT GAZLAR (18)
* LANTAN‹DLER
** AKT‹N‹DLER
Periyodik tablonun 17. grubunda bulunan, tepkimeye e¤ilimli ametallerdir. Bu gruptaki elementlerin hepsi elektronegatiftir. Elektron alma
e¤ilimi en yüksek olan elementlerdir.
Do¤ada saf olarak de¤il, mineral
bileflikleri halinde bulunurlar. Element
halinde 2 atomlu moleküllerden
oluflurlar. Oda koflullar›nda flor ve klor gaz, brom s›v›, iyotsa kat› haldedir.
Erime ve kaynama noktalar› grupta
yukar›dan afla¤›ya do¤ru artar. Zehirli
ve tehlikeli elementler olarak bilinirler.
Periyodik tablonun en son grubunu oluflturan, tümü tek
atomlu ve renksiz gaz halinde bulunan elementlerdir.
En d›fl yörüngeleri elektronlarla tamamen dolu oldu¤u için
son derece kararl›d›rlar ve tepkimelere girme e¤ilimleri
çok düflüktür. Bu davran›fllar› nedeniyle "soygaz" ad›n›
alm›fllard›r. Atmosferde bulunurlar ve s›v› havan›n dam›t›lmas›yla elde edilirler.
‹lk keflfedilen soygaz, hidrojenden sonra en hafif element
olan helyumdur. Radon, çekirde¤i karars›z olan radyoaktif
bir elementtir.
Çok düflük olan erime ve kaynama noktalar›, grupta
yukar›dan afla¤›ya do¤ru inildikçe yükselir. Her birinin iyonlaflma enerjisi, ait oldu¤u periyot için en yüksek olan
de¤ere sahiptir.
Lantan elementiyle bafllayan ve periyodik
tablonun ikinci en alt yatay s›ras›nda yer
alan elementlerdir. Geçifl metallerinin bir alt
serisini olufltururlar ve toprakta eser miktarda bulunmalar› nedeniyle, "nadir toprak elementleri" olarak da isimlendirilirler.
En önemli ortak özellikleri, elektron al›flveriflinin yaln›zca 4f yörünge elektronlar›n›n kat›l›m›yla gerçekleflmesidir.
Özellikle +3 de¤erlikli hallerinde, birbirlerine çok benzeyen özellikler gösterirler. Kuvvetli elektropozitif olmalar› nedeniyle, üretilmeleri zordur. Ço¤unun iyon hallerinin karakteristik renkleri vard›r.
Aktinyum elementiyle bafllayan ve periyodik tablonun en alt yatay s›ras›nda
yer alan elementlerdir.
Bu elementlerin en önemli
ortak özelli¤i, elektron al›flverifllerinin yaln›zca 5f yörünge elektronlar›n›n kat›l›m›yla gerçekleflmesidir.
Geçifl metallerinin bir alt
serisini oluflturur ve do¤ada çok ender bulunurlar.
Haz›rlayanlar:
Deniz Candafl
Prof. Dr. Vural Alt›n
Grafik Tasar›m: Hülya Y›lmazcan
Çizimler: M. F›rat Ant
1
Yeni IUPAC
Grup numaralar›, 1’den 18’e kadar Arap rakamlar›yla gösteriliyor. Bu, Uluslararas› Kuramsal ve Uygulamal› Kimya Birli¤i’nin (IUPAC, ‘International Union of Pure and Applied Chemistry’), 1984 y›l›nda ald›¤› karardan sonra önerdi¤i sistem. Halen kullan›lan ve Roma rakamlar›yla
Latin harflerini birlikte kullanan iki eski sistem daha var. Bunlardan, Avrupa’da s›kça kullan›lan ve afla¤›daki tablonun ikinci sat›r›nda gösterilen birincisi; IUPAC’›n eski sistemi olup, A ve B harflerini, tablonun sol (A) ve sa¤ (B) taraf›ndaki gruplar için kullan›yordu. Üçüncü sat›rda
verilen ve ‘CAS sistemi’ denilen di¤eri ise, Amerika’da yayg›n olup, A ve B harflerini, ana grup elementleriyle (A), geçifl elementleri için (B) kullan›yordu. Bu iki eski sistem, ayn› gruplar için farkl› semboller kullanarak ciddi kar›fl›kl›klara yol açt›klar›ndan terkedildi.
ELEMENTLER‹N PER‹YOD‹K TABLOSU
periyodikTabloYeni2
16/2/ 6
15:35
Page 2
Elektronlar›n yörüngeler üzerine dizilimi,
belirli kurallara göre gerçekleflir.
Hund Kural›
1. Elektronlar, bir altkabuktaki yörüngelere, önce birer birer yerleflir ve tek elektronlu yörüngelerdeki elektronlar›n spinleri ayn› yöndedir.
2. Daha sonra çiftler oluflturacak flekilde yerleflmeye bafllarlar.
3. Çüft elektronlu bir yörüngedeki elektronlar› spinleri, Pauli ilkesi gere¤i, z›t yönlüdür.
4f
5p
Azot (N)
6s
4d
5s
4p
Oksijen (O)
3d
Yörüngeler
Yörünge, atomdaki bir elektronun davran›fl biçimini
belirler. Kuantum mekani¤ine göre, her yörünge; enerji
kuantum say›s› n, aç›sal momentum kuantum say›s› l
ve ‘manyetik’ kuantum say›s› m olmak üzere, üç kuantum say›s› taraf›ndan belirlenir. Enerji kuantum say›s›
n, pozitif tamsay› de¤erler al›r ve ald›¤› her n de¤eri, bir
yörünge kabu¤u belirler. fiöyle ki; her n de¤eri için, aç›sal momentum kuantum say›s› l, 0 ile n-1 aras›ndaki
tamsay› de¤erlerden herhangi birini alabilir ve ald›¤›
her l de¤eri, bir altkabuk belirler. fiöyle ki; her l de¤eri
için manyetik kuantum say›s› m, -l ile +l aras›ndaki
tamsay› de¤erlerden herhangi birini alabilir ve ald›¤›
her m de¤eri, bir yörünge belirler. Her yörüngede en
fazla iki elektron bulunabilir ve bu elektronlar›n, “Pauli’nin d›fllama ilkesi”ne göre, en az›ndan spin kuantum
say›lar›n›n farkl› (s=1/2 ve s=-1/2) olmas› gerekir.
Her (n,l,m) üçlüsüne bir ‘dalga fonksiyonu’ Ψn,l,m karfl›l›k geliyor ve bunlara, ‘özgün durum (eigenstate)’
dalga fonksiyonlar› deniyor. Bu fonksiyonlar›n fleklini, sadece l kuantum say›s›, tek bafl›na belirliyor. Ör-
halinde m, (-1, 0, 1) de¤erlerine sahip olabiliyor ve ortaya üç farkl› p dalga fonksiyonu (2p) ç›k›yor. n=3
için, l=2 de¤erini de alabiliyor ve bu durumda, öncekilere ek olarak; m kuantum say›s› 5 farkl› de¤er alabildi¤i için, çözümlerden 5 farkl› d dalga fonksiyonu
(3d) ç›k›yor. Nihayet n=4 halinde, l’nin üst de¤eri 3
için, m’nin olas› de¤erlerinin say›s› 7’dir ve 7 adet f
dalga fonksiyonu (4f) vard›r. n=5 halinde de, l=4
için 9 dalga fonksiyonu (5g)...
Herhangi bir (n,l,m) üçlüsüne karfl›l›k gelen dalga fonksiyonunun mutlak de¤erinin karesi, yani lΨn,l,m(x,y,z)l2
bir olas›l›k da¤›l›m› veriyor. Elektronun, uzay›n herhangi bir (x,y,z) noktas›n›n civar›ndan oluflan dV diferansiyel hacmi içerisinde bulunma olas›l›¤›, lΨn,l,m(x,y,z)l2 ile
dV’nin çarp›m›na eflit. Yani, herhangi bir (n,l,m) üçlüsüyle belirlenen bir ‘yörünge’deki elektronun asl›nda
herhangi bir an için, uzay›n herhangi bir noktas›nda
bulunma olas›l›¤› var. Dolay›s›yla, kuantum mekani¤inde yörüngeler, klasik mekanikte oldu¤u gibi kapal›
e¤riler fleklinde de¤il. Hatta yörünge ile neyin kastedildi¤i, tan›ma ba¤l› olarak de¤ifliyor. Ço¤unlukla, elektronun bulunma olas›l›¤›n›n belli bir de¤eri, örne¤in
%90’› aflt›¤› uzay bölgesine yörünge deniyor.
S Yörüngesi
D Yörüngesi
D altkabu¤unun 5 yörüngesinden 4’ü; a¤›z
k›s›mlar› birbirine bakan, ayn› merkezden
3s
Aufbau Kural›
Yörünge kabuklar›, enerji kuantum say›s›n›n art›fl s›ras›na göre, içten d›fla do¤ru; yani
önce n=1, sonra n=2 vb fleklinde dolarlar. Ayn› kabuk içindeki yörüngeler, genelde; s,
p, d, f s›ras›yla dolarlar. Ancak, bu genel kurallar›n d›fl›nda olan baz› durumlar da var:
* 4s yörüngesi 3d’den önce,
* 5s yörüngesi 4d’den önce,
1s
* 5d1 yörüngesi 4f’den önce,
* 6d1 yörüngesi 5f’den önce dolar.
Çekirdek etraf›nda yükselen enerji de¤erleri, artan n de¤erlerine karfl›l›k gelir.
Belli bir n de¤eri için, n adet alt düzey vard›r ve bu alt düzeylerdeki toplam yörünge say›s› n2’dir Dolay›s›yla, her
enerji düzeyindeki en fazla elektron say›s› 2n2 olup, bu say›lar ilk dört enerji düzeyi için afla¤›daki gibidir:
2p
2s
Enerji Düzeyi (n) ‹çerdi¤i Yörüngeler
1
s
2
s, p
3
s, p, d
4
s, p, d, f
Alt›n (Au)
Elektron say›s›: 79
Elektron dizilimi: 1s2 2s2p6 3s2p6d10 4s2p6d10f14 5s2p6d10 6s1
ELEMENTLER‹N KULLANIM ALANLARI
a t o m
1. Hidrojen (H):
Gelece¤in temel otomobil yak›t› olmaya aday. Ticari gübrelere azot ba¤lanmas›nda,
kat› ve s›v› ya¤lar›n doyurulmas›nda, amonyak ve hidroklorik asit gibi bilefliklerin eldesinde, kaynak yap›m›nda, hidrojen balonlar›n› fliflirmede, petrolün ifllenmesinde, roketlerde yak›t olarak ve ‘Hidrojen Yak›t
Hücreleri’nde hidrojen gaz›ndan elektrik enerjisi eldesi için kullan›l›r. Döteryum ve trityum
izotoplar›, nükleer fisyon ve füzyon ifllemlerinde kullan›lmaktad›r.
n u m a r a l a r › n a
g ö r e
¤er tafl›yan azot bilefli¤i, gübre yap›m›nda ve
"üre" eldesinde kullan›lan amonyakt›r (NH3).
Baz› bileflikleri patlay›c› özelli¤e sahiptir.
8. Oksijen (O):
Bitkilerin ve hayvanlar›n yaflamlar›n› devam
ettirebilmeleri, solunum gaz› olan oksijenin
(O2) varl›¤›na ba¤l›d›r. Hastanelerde, solunum rahats›zl›klar›n›n tedavisinde, çelik üretiminde, kaynak yap›m›nda, suyun saflaflt›r›lmas›nda ve beton eldesinde de oksijen
kullan›l›r. Paslanma, oksijenin varl›¤›nda
gerçekleflir.
2. Helyum (He):
9. Flor (F):
Zeplin ve balon gibi hava tafl›tlar›n› fliflirmede, kaynakç›l›kta, germanyum ve silisyum
kristallerinin yap›m›nda, titanyum ve zirkonyum eldesinde, süpersonik rüzgar tünellerinde, derin dal›fl tüplerinde ve so¤utucu olarak nükleer enerji santrallerinde kullan›l›r.
"Kuantum s›v›s›" olarak adland›r›lan ve ›s›
iletkenli¤i ola¤anüstü derecede yüksek olan
s›v› helyum, manyetik rezonans görüntülemede (MRI) ve kanser teflhisi için manyetik
rezonans elastografisinde (MRE) kullan›l›r.
Uranyum bileflikleri baflta olmak üzere çok
say›da ticari kimyasal›n üretiminde, teflon
eldesinde, difl macunu üretiminde, ayd›nlatma ampulleri üzerine yaz› yaz›lmas›nda
(hidrflorik asit), kloroflorokarbon gazlar›
(CFC) ise havaland›rma ve so¤utma ayg›tlar›nda kullan›l›r.
3. Lityum (Li):
Seramik ve cam yap›m›nda, pil üretiminde,
ya¤lay›c› ve alafl›m sertlefltirici maddelerin
bilefliminde, A vitamini sentezinde, nükleer
santrallerde so¤utucu görevinde, roketlerde
itici kuvvet sa¤lamada, baz› bileflikleri de beyin rahats›zl›klar›n›n ve psikolojik hastal›klar›n tedavisine yarayan ilaçlarda kullan›l›r.
4. Berilyum (Be):
Hava ve uzay tafl›tlar›nda, iletiflim uydular›nda, nükleer santrallerde, füze yap›m›nda,
hafif metal alafl›mlar›nda, X-›fl›n› tüplerinin
pencerelerinde, saat zembereklerinin ve bilgisayar parçalar›n›n yap›m›nda, jiroskoplarda ve inflaat sektöründe kullan›l›r. Zümrüt
ve akuamarin, berilyumun de¤erli kristal
formlar›d›r.
5. Bor (B):
Yeflil rengi için pirotekni (fiflekçilik) alan›nda, ateflleyici olarak roketlerde, tenis raketi
yap›m›nda, ›s›ya dayan›kl› cam ürünlerin yap›m›nda, göz dezenfektanlar›n›n içeri¤inde,
cam elyaf› üretiminde ve bir a¤art›c› olan
sodyum perborat›n eldesinde kullan›l›r. Titanyum ve tungsten ile birlikte kullan›m› sonucunda, a¤›rl›¤› düflük ancak ›s›ya karfl› dirençli alafl›mlar elde edilir. Boron-10 izotopu, nötron yutucu olarak nükleer santrallerde ve nötron belirleyici aletlerde kullan›l›r.
6. Karbon (C):
S›v› ya¤lar›n sudan ar›nd›r›lmas›nda, demir ve
alafl›mlar›n›n ifllenmesinde, çelik yap›m›nda,
lastiklerin renklendirilmesinde, plastik sanayinde, boya pigmentlerinin eldesinde ve ya¤lay›c›
maddelerin yap›m›nda bu elementten yararlan›l›r. Grafit formu kurflun kalemlerde ve çekirdek
tepkimelerinin kontrolü amac›yla nötron yavafllat›c›s› olarak nükleer reaktörlerde; de¤erli bir
tafl olan elmas formu ise sanayide de¤iflik kullan›m alanlar›na sahiptir. Karbon-14 izotopu,
radyoaktif yafl tayininde önemli bir araçt›r.
7. Azot (N):
Besinlerin ve kimyasallar›n saklanmas›nda,
çok so¤uk olan (-196°C) s›v› hali dondurma ifllemlerinde kullan›l›r. Ticari olarak en çok de-
10. Neon (Ne):
Renkli reklam ayd›nlatmalar›nda, yüksek
voltaj göstergelerinde, paratonerlerde, dalga
metre tüplerinde ve televizyon tüplerinde
kullan›l›r.
11. Sodyum (Na):
Eczac›l›k, tar›m ve foto¤rafç›l›k alanlar›nda,
sokak ayd›nlatmalar›nda, pillerde, cam yap›m›nda, sofra tuzu (NaCl) üretiminde, s›v›
haliyle nükleer santrallerde so¤utucu
olarak, çeflitli organik bilefliklerin
ve kabartma tozu (NaHCO3)
gibi ticari kimyasallar›n eldesinde
kullan›l›r.
12. Magnezyum (Mg):
Foto¤raf makinelerinin gövde ve flafl kaplamalar›nda, iflaret fifleklerinde, yang›n
bombalar› baflta olmak üzere pirotekni alan›nda, eczac›l›k alan›nda, hafif olmas› nedeniyle uçak ve füze yap›m›nda, dökme demir üretiminde, çeflitli metallerin tuzlar›ndan ayr›flt›r›lmas›nda, flömine tu¤las› ve
ayd›nlatma ampulleri yap›m›nda kullan›l›r.
Yeflil bitkilerde bulunan klorofil yap›s›nda
da yer al›r.
13. Alüminyum (Al):
Mutfak aletlerinin ve dekorasyon malzemelerinin ana yap›m maddesidir. Teleskop aynalar›n›n kaplamalar›nda, dekoratif ka¤›tlar›n yap›m›nda ve hafif yap›s› nedeniyle
elektrik iletim hatlar›nda kullan›l›r.
14. Silisyum (Si):
Kum ve kil formu, beton ve tu¤la yap›m›nda
kullan›l›r. Silikat formuysa, mine, emaye ve
çanak-çömlek yap›m›nda önemlidir. Çeli¤in
bileflimine de kat›l›r. Cam›n esas bileflenidir.
Elektronik mikroçip, transistör ve günefl gözesi yap›m›nda kullan›l›r. Canl›lar›n yap› iskeletlerinde yer al›r.
15. Fosfor (P):
Gübre eldesinde, havai fiflek, kibrit, deterjan ve difl macunu yap›m›nda kullan›l›r.
Zararl›larla mücadelede kullan›lan ço¤u
kimyasal›n (pestisitlerin) bilefliminde
vard›r. Canl›larda sinir ve kemik dokular›
için çok önemlidir. Baz› bileflikleri sular›n
yumuflat›lmas›nda, temizlikte ve paslanmaya karfl› kullan›l›r.
s › r a l a n m › fl t › r )
Hidrojen
Toprak Alkali Metaller
Metaller
Alkali Metaller
Geçifl Elementleri
Ametaller
27. Kobalt (Co):
37. Rubidyum (Rb):
Siyah barut, pil, fungusit (mantar öldürücü
kimyasal), do¤al kauçuk, gübre ve ka¤›t yap›m›nda; buharla dezenfekte ifllemlerinde ve
kurutulmufl meyvelerin a¤art›lmas›nda kullan›l›r.
Di¤er metallerle birlefltirilerek, "Alnico" ad›
verilen ve al›fl›lm›fl›n d›fl›nda manyetiklenme
gücüne sahip olan alafl›m›n eldesinde kullan›l›r. Elektrolizle kaplama iflleminde, porselen ve cam sanayilerinde, kal›c› ve parlak
mavi rengin üretilmesinde, kobalt-60 izotopu da kanser tedavisinde kullan›l›r.
Sezyuma alternatif olarak uzay araçlar›ndaki "iyon motorlar›nda", vakum tüplerinde,
fotosellerde, özel camlar›n yap›m›nda ve
kalp araflt›rmalar›nda kullan›l›r.
Ka¤›t yan ürünlerinin, boya maddelerinin,
petrol ürünlerinin, çeflitli ilaçlar›n, antiseptiklerin, böcek öldürücülerin (insektisitlerin),
çözücülerin, plastik ürünlerin eldesinde ve
içme sular›n›n dezenfekte edilmesinde kullan›l›r.
18. Argon (Ar):
Elektrikli ayd›nlatma ampullerinde, floresan tüplerde, kesim ve kaynak ifllemlerinde, silikon ve germanyum kristallerinin üretiminde, titanyum ve benzeri reaktif elementlerin eldesinde, radyasyon seviyelerini
ölçen Geiger sayaçlar›nda kullan›l›r.
19. Potasyum (K):
Gübre, cam, sabun, lens ve benzeri maddelerin yap›m›nda, yan›c›-patlay›c› maddelerin
bilefliminde kullan›l›r.
20. Kalsiyum (Ca):
Alafl›m eldesinde ve s›v› ya¤lar›n dehidrasyonunda kullan›l›r. Canl›lar›n difl ve iskelet
yap›lar›nda yer al›r. Kireçtafl›, jips ve floritin
yap›s›nda da vard›r.
28. Nikel (Ni):
Paslanmaz çelik baflta olmak üzere korozyona dirençli alafl›mlar›n eldesinde, elektrolizle
kaplama ifllemlerinde, deniz suyundan tatl›
su elde edilen tesislerde, madeni paralar›n,
nikel-kadmiyum pillerin ve z›rh kaplamalar›n›n yap›m›nda kullan›l›r.
29. Bak›r (Cu):
Elektrik-elektronik sanayinde, kuyumculukta
ve bronz heykelcili¤inde, algasit (su yosunu
öldürücü) yap›m›nda, Fehling çözeltisi gibi
kimyasal bileflimlerin eldesinde kullan›l›r.
30. Çinko (Zn):
Otomotiv, elektrik ve donan›m endüstrilerinde kullan›lan döküm kal›plar›n›n yap›m›nda, galvanizleme ifllemlerinde; floresan
lambalar›n, X-›fl›n› ve televizyon ekranlar›n›n yap›m›nda; boya, yaz›c› mürekkepleri,
sabun, tekstil ürünleri, elektronik aletler,
kauçuk yan ürünleri, yer kaplamalar›, plastik ve kozmetik ürünleri gibi de¤iflik alanlarda kullan›l›r.
38. Stronsiyum (Sr):
Renkli televizyonlar için görüntü tüplerinin
ve demir esasl› m›knat›slar›n yap›m›nda,
nükleer pillerde, çinkonun saflaflt›r›lmas›nda, iflaret fifleklerinde ve havai fifleklerde
k›rm›z› rengin elde edilmesinde kullan›l›r.
Stronsiyum titanat, yüksek bir k›r›lma indisine ve elmastan daha genifl bir optik da¤›l›ma sahip olmas› nedeniyle, ilgi çekici bir
optik maddedir.
39. ‹triyum (Y):
Cam ve porselenlere ›slak bir görünüm vermekte, tümör tespitinde, yar› iletkenlerin,
transistör benzeri ayg›tlar›n, kuartz termometrelerin ve lazer diyotlar›n›n yap›m›nda
kullan›l›r.
22. Titanyum (Ti):
32. Germanyum (Ge):
Deniz suyundan tatl› su eldesinde, tuzlu suya
temas eden gemi donan›m parçalar›n›n yap›m›nda, boya üretiminde, camlar›n renklendirilmesinde, günefl gözlemevlerinde, silgi ve
ka¤›t yap›m›nda kullan›l›r. Safir ve yakut kristallerine y›ld›z fleklini verir.
41. Niyobyum (Nb):
Elektronik uygulamalarda, k›z›lötesi spektroskoplar gibi optik aletlerde ve hassas k›z›lötesi detektörlerinde, projektörlerde, genifl
aç›l› kamera ve mikroskop merceklerinde,
kimyasal tedavi yöntemlerinde kullan›l›r.
Güçlü paslanmaz çeliklerin ve boru hatlar›n›n yap›m›nda kullan›lan demir d›fl› alafl›mlarda, nükleer teknolojide, uzay programlar›n›n bileflenlerinde ve benzeri ileri uçufl
araçlar›n›n yap› sistemlerinde, güçlü ve dayan›kl› m›knat›slar›n yap›m›nda, kuyumculukta, jet ve füze yap›m›nda kullan›l›r.
24. Krom (Cr):
34. Selenyum (Se):
42. Molibden (Mo):
Is›ya ve afl›nmaya karfl› dirençli olan alafl›mlar›n yap›m›nda, nükleer enerji uygulamalar›nda, elektrikli ›s›t›c›lar›n ince tellerinde,
petrolün ayr›flt›r›lmas› ifllemlerinde, füze ve
hava tafl›tlar›n›n ve ultra-yüksek güçteki çeliklerin yap›m›nda kullan›l›r. Bitkiler için
önem tafl›yan bir eser elementtir.
Çeli¤in sertlefltirilmesinde, paslanmaz çelik
üretiminde, çeflitli alafl›mlar›n eldesinde, korozyon önleyici kaplamalarda, tu¤la ve kal›p yap›m›nda kullan›l›r. Yakut ve zümrüte
renk verir.
Fotokopi makinelerinde, cam endüstrisinde,
özellikle yakut renkli cam ve mine yap›m›nda, çelik üretiminde, günefl gözelerinde, foto¤rafik toner, fotoelektrik gözeler, televizyon kameralar› ve ›fl›kölçerlerin yap›m›nda
kullan›l›r.
25. Manganez (Mn):
35. Brom (Br):
Kuru pillerde, cam üzerinde demir kirlili¤i
nedeniyle oluflan yeflil rengi yok etmekte, çelik ve pil üretiminde, demiryolu makaslar›n›n
ve kasalar›n yap›m›nda, seramik sanayiinde
ve eczac›l›k çal›flmalar›nda kullan›l›r. Ametist tafl›n›n rengini veren de manganezdir.
44. Rutenyum (Ru):
Su ar›tma bilefliklerinin, a¤art›c›lar›n, çeflitli
ilaçlar›n, alevlenmeyi önleyici kimyasallar›n, fumigantlar›n ve foto¤rafç›l›kta kullan›lan inorganik bromitlerin yap›s›na kat›l›r.
Platin ve paladyum elementlerinin sertlefltirilmesinde, göz tedavilerinde, yumurta kabuklar›n›n kal›nl›k ölçümlerinde, dolma kalemlerin uçlar›nda elektrik kontaklar›nda ve
hava tafl›tlar›n›n yap›m›nda kullan›l›r.
26. Demir (Fe):
Seri foto¤rafç›l›kta kullan›lan baz› flafl lambalar›nda bulunur. Floresan ampullerde ve
dalga boyu standard› olarak morötesi (UV)
lazerlerde de kullan›l›r. Kripton-85 izotopu,
çeflitli kat›lar›n bünyesine yerlefltirilerek,
kimyasal analizlerde kullan›l›r.
Hemoglobin pigmentinin yap›s›nda oksijen
tafl›y›c› olarak ifllev görür. ‹nflaatlarda beton
kolon, kirifl ve yüzeylerin güçlendirilmesinde
kullan›l›r. Çelik sanayiinin ana hammaddesidir.
36. Kripton (Kr):
Beyaz alt›n, alt›n elementinin paladyum ile
oluflturdu¤u bir alafl›md›r. Difl hekimli¤inde,
kol saati yap›m›nda, seramiklere metal kat›lmas›nda, elektrik rölelerinde ve ameliyat
aletlerinin yap›m›nda kullan›l›r.
47. Gümüfl (Ag):
Kuyumculukta, foto¤rafç›l›kta, ayna yap›m›nda, madeni paralarda, diflçilikte kullan›lan alafl›mlar›n yap›s›nda, lehim alafl›mlar›nda, elektrik ba¤lant›lar›nda, yüksek kapasiteli gümüfl-çinko ve gümüfl-kadmiyum pillerinde kullan›l›r. Gümüfl iyodit, bulutlara
ya¤mur ya¤d›rmak amac›yla kullan›l›r.
40. Zirkonyum (Zr):
31. Galyum (Ga):
Paslanmaz çelik üretiminde, çelik yüzeylerinin titanyum kaplanmas› iflleminde, seramik
yap›m›nda, süperiletken m›knat›slar›n yap›m›nda, dayan›kl› ve uzun ömürlü alafl›mlar›n eldesinde kullan›l›r.
46. Paladyum (Pd):
Düflük s›cakl›klarda eriyebilen alafl›mlar›n
eldesinde, germanyum transistörlerin, dam›t›c›lar›n, günefl gözelerinin, termistörlerin
ve fotoileticilerin yap›m›nda, nükleer santrallerde tepkime zincirlerinin düzenleyicisi
olarak, ayr›ca kan ve akci¤er araflt›rmalar›nda kullan›lmaktad›r.
C›va buharl› lambalarda, güçlü ›fl›kland›rmalarda, tohum yeflertici kimyasallar›n bilefliminde, radyoaktif izotopu olan Sc-46 ise
rafinerilerde ham petrol ve benzeri maddeler
için iz sürücü olarak kullan›l›r.
Bronz eldesinde, pirotekni alan›nda, mermi
ve güllelerin sertli¤inin ve fleklinin sa¤lanmas›nda, lazerlerin, LED'lerin ve yar›iletkenlerin yap›m›nda, tar›m alan›nda da böcek
öldürücü olarak kullan›l›r.
ayg›tlarda ve dolma kalem uçlar›nda kullan›l›r.
48. Kadmiyum (Cd):
21. Skandiyum (Sc):
33. Arsenik (As):
Metaloidler
Baz› elementlerde tane boyutunun küçültülmesinde, alüminyum ve magnezyum alafl›mlar›n›n dayan›kl›l›klar›n›n art›r›lmas›nda, metallerde oksidasyonun önlenmesinde, evropyum elementiyle birlefltirilmifl hali, renkli televizyonlarda k›rm›z› renk eldesinde, cam ve seramik yap›m›nda, atefle
dayan›kl› tu¤la üretiminde, kamera merceklerinde ve lazer sistemlerinde kullan›l›r. ‹triyum-alüminyum tafl› da, yapay elmas olarak de¤er görür.
Çelik eldesinde, vakum tiplerinde, cerrahi
uygulamalarda, flafl ampullerinde, patlay›c›larda, yapay ipek eldesinde, vurmal› çalg›lar›n ve f›r›n tu¤lalar›n›n yap›m›nda kullan›l›r.
Zirkonyum oksit, ›s› flokuna dayan›kl› laboratuvar malzemeleri üretiminde, metalürji f›r›nlar›n›n kaplanmas›nda ve ›s›ya dayan›kl›
madde olarak cam-seramik endüstrilerinde
önemlidir.
23. Vanadyum (V):
fliflirilmifl 4 balona benzetilebilir. Bu altkabukta en fazla, 5 yörüngesinin her birinde 2’fler
tane olmak üzere 10
elektron bulunabilir.
F Yörüngesi
F altkabu¤u, uzayda
farkl› yönlere da¤›lm›fl 7 alt düzenlemeye sahiptir ve yük da-
¤›l›m› oldukça kar›fl›kt›r. Bu altkabukta
en fazla, 7 yörüngesinin her birinde 2’fler
tane olmak üzere 14
elektron bulunabilir.
En fazla Elektron
2
8
18
32
16. Kükürt (S):
17. Klor (Cl):
terir. Üç yörüngesinden her biri, a¤›z k›s›mlar› birbirine baP altkabu¤u, birbirini dik kesen kan ve ayn› merkezden fliflirilx-y, y-z ve x-z düzlemlerine gö- mifl 2 balona benzetilebilir. Bu
re simetrik 3’lü bir alt yap› gös- altkabukta en fazla, üç yörüngesinin her
birinde 2’fler
tane olmak
üzere 6 elektron bulunabilir.
P Yörüngesi
Bu yörüngeye ait olas›l›k, dolay›s›yla da
elektronun yük da¤›l›m› küresel simetriktir. Üzerinde en fazla 2 elektron bulunabilir. Bu elektronlar›n,
orijin merkezli bir kürenin yüzeyindeki herhangi bir noktada bulunma olas›l›¤›, yüzeyin tüm noktalar› için
ayn›d›r.
4s
3p
( E l e m e n t l e r
ne¤in, n de¤eri ne olursa olsun, l=0 fonksiyonlar›
hep küresel simetrik. l=1 fonksiyonlar› ise; üç ayr›
koordinat ekseni üzerinde oturmufl, birer çift simetrik
lob fleklinde. l=2 veya 3 için flekiller daha karmafl›k.
Elektron bu ‘özgün kuantum durumlar›’ aras›ndaki
geçiflleri s›ras›nda, aradaki enerji fark›na eflde¤er frekansta ›fl›nlar yay›yor veya so¤uruyor. Dolay›s›yla
söz konusu kuantum durumlar›, tarihsel bir al›flkanl›kla; bu ›fl›nlar›n, atomlar›n ›fl›ma spektrumunda sergiledi¤i niteliklere ba¤l› olarak isimlendiriliyor. Örne¤in küresel simetrik l=0 dalgalar›na, spektrum çizgileri keskin oldu¤undan, bu sözcü¤ün ‹ngilizcesinin
(sharp) baflharfiyle ‘s dalgalar›’ deniyor. l=1 dalgalar›na, ‘birincil (primary)’ anlam›nda p, l=2 dalgalar›na da, ‘da¤›n›k (diffuse)’ anlam›nda d dalgalar› deniyor. Hal böyle olunca; l=3 ve 4 dalgalar› da, alfabedeki s›ralamayla f ve g simgeleriyle devam ediyor.
Sonuç olarak; n=1 de¤eri için, l ancak 0 olabiliyor ve
m de yine, ancak 0 de¤erini alabiliyor. Bu durumda
sadece bir s dalga fonksiyonu var. Buna 1s dalga
fonksiyonu deniyor. n=2 için, l=0 veya l=1 olabiliyor. Birinci durumda m ancak 0 de¤erini alabilirken,
yani yine tek bir s dalga fonksiyonu (2s) varken; l=1
Elektroliz yoluyla kaplamada, nikel-kadmiyum pillerinde, günefl gözelerinde ve lehim
yap›m›nda, nötron yutucu özelli¤i nedeniyle nükleer reaktörlerde kontrol çubuklar›nda ve z›rhlamada kullan›l›r. Baz› bileflikleri,
PVC maddeye dayan›kl›l›k kazand›r›r. Kadmiyum sülfit (CdS), sar› pigment olarak kullan›l›r.
49. ‹ndiyum (In):
50. Kalay (Sn):
Çelik konserve kutular›n›n kaplanmas›nda,
baz› difl macunlar›n›n içeri¤inde ve süperiletken m›knat›slar›n yap›m›nda kullan›l›r.
Lehim, bronz, kalay ve kurflun alafl›mlar›nda
yer al›r.
51. Antimon (Sb):
Demir alafl›mlar›n› sertlefltirmede, seramik
emaye ve cam boyamas›nda, lehim, maskara, k›z›lötesi dedektörleri, diyotlar, kablo
kaplamalar›, kurflun piller, plastik ve çeflitli
kimyasallar›n yap›m›nda kullan›l›r.
52. Tellür (Te):
Bak›r›n ve paslanmaz çeli¤in ifllenebilirli¤ini
art›rmada, seramik sanayinde, metal ürünlerin üretiminde, cam ürünlerin boyanmas›nda, bateri zillerinde, pil kaplama koruyucular›nda, elektrik dirençlerinde ve termoelektrik aletlerde kullan›l›r.
43. Teknesyum (= Teknetyum) (Tc):
53. ‹yot (I):
T›pta teflhis ve eczac›l›k araflt›rmalar›nda
radyasyon kayna¤› olarak kullan›l›r.
Organik kimyada, eczac›l›k ve t›p alanlar›nda iyoditler, tiroksin, tentürdiyot gibi mikrop
k›r›c›lar›n üretiminde ve foto¤rafç›l›k alan›nda kullan›l›r. Saf iyot çözeltisi, niflasta için
verdi¤i karakteristik koyu mavi renkle, belirleyici (indikatör) bir s›v› oluflturur.
45. Rodyum (Rh):
Ocak sar›mlar›, elyaf ve elektrot yap›m›nda
kullan›lan platin ve paladyum alafl›mlar›n›n
eldesinde, kuyumculuk ve dekorasyon alanlar›nda, elektrik kontaklar› yap›m›nda, optik
aletler, telefon röleleri, far reflektörleri gibi
54. Ksenon (Xe):
Elektron tüplerinin, stroboskopik lambalar›n, bakteri öldürücü lambalar›n ve yakut
renkli lazerleri uyaran lambalar›n yap›m›nda kullan›l›r. Molekülleri parçac›k fizi¤i
alan›nda kabarc›k odalar›n›n ve problar›n
içeri¤inde kullan›l›r. Xe-133 izotopu, pek
çok kullan›m alan›na sahip önemli bir radyoizotoptur.
Halojenler
* Lantanidler
Soy Gazlar
** Aktinidler
55. Sezyum (Cs):
66. Disprosiyum (Dy):
Günefl gözelerinde, atom saatlerinde, k›z›lötesi lambalar›nda, katalizör olarak baz› elementlerin hidrojenlenmesinde, hava kal›nt›lar›n› yok etmek için vakum tüplerinde ve
roket motorlar›nda itici olarak kullan›l›r.
Kendisi lazer yap›m›nda, kadmiyum alafl›mlar›
k›z›lötesi ›fl›k kayna¤› olarak, nikel alafl›mlar›
da dolgu malzemesi ve nükleer santraller için
so¤utucu çubuk yap›m›nda kullan›l›r.
56. Baryum(Ba):
Nötron so¤urma özelli¤i nedeniyle, nükleer
santrallerde kontrol çubuklar›n›n yap›s›na
kat›l›r.
Vakum tüplerinde, bujilerde, havai fifleklerde, kauçuk yap›m›nda, piroteknide (fiflekçilik) yeflil rengin eldesinde, fare zehiri yap›m›nda ve floresan lambalarda kullan›l›r.
Baryum sülfat içeren bir pigment olan "Litopon", iyi bir kaplay›c› maddedir.
57. Lantan (La):
67. Holmiyum (Ho):
68. Erbiyum (Er):
Vanadyum elementinin sertli¤ini ve ifllenebilirli¤ini art›r›r. Erbiyum oksit cam, porselen, emaye s›rlar›nda pembe renklendirici
olarak kullan›l›r.
Karbon esasl› ayd›nlatmada, optik camlar›n yap›m›nda, pahal› kamera merceklerinde, çakmaktafl› ve pil elektrotlar›n›n üretiminde, özellikle sinema endüstrisinde stüdyo ayd›nlatmalar›nda ve projeksiyonda kullan›l›r.
69. Tulyum (Tm):
58. Seryum (Ce):
70. ‹terbiyum (Yb):
Hem bileflen hem de renk giderici olarak
cam yap›m›nda, petrol ar›t›m›nda, metalürjik ve nükleer uygulamalarda kullan›l›r.
Paslanmaz çeli¤in dayan›kl›l›¤›n›, tanecik
inceli¤ini ve di¤er mekanik özelliklerini iyilefltirmede, metalürji ve kimya alanlar›ndaki
deneylerde kullan›l›r.
59. Praseodim (Pr):
Cam ve emaye renklendirmede, film stüdyolar›nda ›fl›kland›rma ve projeksiyonda, kaynakç›lar ve cam yap›mc› veya iflleyicileri
için koruyucu gözlüklerin ("Didymium"
cam›) yap›m›nda kullan›l›r.
60. Neodim (Nd):
Optik özellikleri nedeniyle astronomi çal›flmalar›nda, emaye renklendirmede, k›z›lötesi
›fl›nlar› süzen camlar›n yap›m›nda, kaynakç›lar›n ve cam yap›mc› ve iflleyicileri için koruyucu gözlüklerin yap›m›nda kullan›l›r.
Seramik manyetik maddeler olan ferritlerde
ve mikrodalga donan›m›nda kullan›l›r. Tm169 izotopu, portatif X-›fl›n› ayg›tlar›nda
radyasyon kayna¤›d›r.
71. Lutesyum (Lu):
Çatlatma, alkilasyon, hidrojen ekleme, polimerizasyon ifllemlerinde katalizör olarak kullan›l›r.
72. Hafniyum (Hf):
Nükleer denizalt›lardaki reaktör kontrol çubuklar›nda ve vakum tüplerinde de gaz emici olarak
kullan›l›r.
73. Tantal (Ta):
Ifl›ldayan boya ve plastiklerin yap›m›nda,
Pm-174 izotopu günefl gözelerinde, kal›nl›k
ölçüm aletlerinde, uzay sondalar›nda ve uydularda yard›mc› güç sa¤layan ›s› veya portatif X-›fl›n› kayna¤› olarak kullan›l›r.
Elektrolitik kapasitörlerin, vakum f›r›nlar›n›n,
ameliyat gereçlerinin, kimyasal ifllemlerde kullan›lan aletlerin, kamera merceklerinin, nükleer reaktörlerin, hava tafl›tlar›n›n ve füze parçalar›n›n
yap›m›nda kullan›l›r. Los Alamos'ta çal›flan bilim insanlar› taraf›ndan yap›lan ve erime noktas› 3738°C olan tantal karbid grafit alafl›m›, yap›lan en sert maddelerden biri olarak kabul ediliyor.
62. Samaryum (Sm):
74. Tungsten (W):
Sinema endüstrisinde karbon esasl› ayd›nlatmada, kal›c› m›knat›s yap›m›nda
(SmCo5), etil alkolün hidrojenlenmesinde ve
hidrojenden ar›nd›r›lmas›nda, k›z›lötesi ›fl›¤›n so¤urulmas› amac›yla optik camlarda ve
nükleer santrallerde nötron so¤urucu görevinde kullan›lmaktad›r.
Elektrik ampullerindeki ince tellerin, elektron ve
televizyon tüplerinin, elektrikli f›r›nlarda da sar›mlar›n ve ›s›t›c› elemanlar›n yap›m›nda; X-›fl›n›
hedeflerinde, hava tafl›tlar›nda ve metal buharlaflt›rma ifllemleri gibi yüksek s›cakl›k gerektiren
uygulamalarda kullan›l›r. Baz› bileflikleri boyalarda ve floresan ayd›nlatmalarda kullan›l›r.
63. Evropyum (Eu):
75. Renyum (Re):
‹triyumla oluflturdu¤u alafl›m, renkli televizyonlarda k›rm›z› renk eldesinde evropyum
kat›lm›fl plastikler ise lazerlerde kullan›l›r.
Kütle spektrograflar›nda ve iyon ölçüm aletlerinde bulunan ince tellerin yap›m›nda, elektrik kontaklar›nda ve yüksek kaliteli bilimsel gereçlerin
kaplamalar›nda, flafl ampullerinin yap›m›nda,
uçak bujilerinde, telefon rölelerinde, dolmakalem uçlar›nda ve far yans›t›c›lar›nda kullan›l›r.
61. Prometyum (Pm):
64. Gadolinyum (Gd):
Al›fl›lm›fl›n d›fl›nda süperiletken özellikler
gösterir. Gadolinyum-itriyum birlefliminden
oluflan lal tafllar›, mikrodalga uygulamalar›nda önemlidir. Bileflikleri, televizyonlarda
renk maddesi olarak kullan›l›r.
65. Terbiyum (Tb):
Alafl›mlarda, lazerlerde ve elektronik aletlerin üretiminde, renkli televizyon tüplerinde
kullan›lan yeflil fosforu etkin hale getirmede, ZrO2 ile birlikte de yüksek s›cakl›klarda
çal›flan yak›t hücrelerini sa¤lamlaflt›r›c› kristal olarak kullan›l›r.
76. Osmiyum (Os):
Çeflitli aletlerde kullan›lan millerin, fonograf i¤nelerinin, dolmakalem uçlar›n›n ve benzeri aletlerin yap›m›na kat›lan çok sert alafl›mlar›n eldesinde; parmak izi belirlemesinde ve mikroskopla
incelenmek üzere haz›rlanan ya¤l› doku preparatlar›n›n boyanmas›nda kullan›l›r.
77. ‹ridyum (Ir):
Platini sertlefltirmede, yüksek s›cakl›klara dayan›kl› maddelerin eldesinde, elektrik kontak-
lar›nda, özel saklama kaplar›n›n yap›m›nda,
kansere karfl› radyasyon tedavisinde, derialt› i¤nelerinde ve helikopter bujilerinde kullan›l›r.
89. Aktinyum (Ac):
78. Platin (Pt):
90. Toryum (Th):
Laboratuvar kaplar›n›n, bozunmaya dayan›kl›
gereçlerin, yüksek s›cakl›klarda çal›flan elektrikli
f›r›nlar›n, tellerin ve ›s›luçlar›n yap›m›nda; kuyumculukta, difl hekimli¤inde, elektrik kontaklar›nda, arabalarda hava kirlili¤ini önleyici donan›mlarda, füzelerin uç konilerinin ve jet motorlar›n›n a¤›zl›klar›n›n kaplamas›nda; gemilerin, denizalt› boru hatlar›n›n ve çelik desteklerin katodik koruma sistemlerinde; sülfürik asit eldesinde
ve petrol ürünlerinin ifllenmesinde kullan›l›r.
Nötron bombard›man›na tutuldu¤unda, nükleer
bir yak›t olan U-233'e dönüflür. Bu yüzden, dolayl› bir nükleer enerji kayna¤›d›r. Güçlü alafl›mlar›n eldesinde, amonya¤›n nitrik asite dönüfltürülmesinde ve petrolün ayr›flt›r›lmas›nda, tafl›nabilir gazl› lambalarda, tungsten tellerin ve yüksek s›cakl›klara dayan›kl› laboratuvar kaplar›n›n
kaplanmas›nda, k›z›lötesi fotoelektrik hücrelerde, kaliteli foto¤raf merceklerinin ve bilimsel donan›m›n yap›m›nda kullan›l›r.
79. Alt›n (Au):
91. Protaktinyum (Pa):
Madeni para yap›m›nda, kuyumculukta, dekorasyonda, difl hekimli¤inde, elektronik endüstrisinde ve uzay uydular›nda kaplama maddesi
olarak kullan›l›r.
Do¤ada bulunmaz. Uranyum, toryum ve plütonyumun fisyon çekirdek parçalanmas› (fisyon)
ürünleri aras›nda yer al›r. Bilinen bir kullan›m
alan› bulunmamaktad›r.
80. C›va (Hg):
92. Uranyum (U):
Termometrelerin, barometrelerin, difüzyon pompalar›n›n c›va buharl› lambalar›n ve reklam ›fl›kland›rmalar›n›n, c›val› flalterlerin, difl hekimli¤inde kullan›lan baz› kar›fl›mlar›n, koruyucu boyalar›n, böcek öldürücü ilaçlar›n, pillerin ve laboratuvar gereçlerinin yap›m›nda kullan›l›r.
Yüzy›llar boyu camlara renk verici olarak kullan›lan uranyum, günümüzde nükleer santrallerde
ve nükleer silahlar›n yap›m›nda kullan›lmaktad›r. Z›rh kaplamalar›nda ve büyük hava tafl›tlar›n›n kanatlar›nda a¤›rl›k olarak da kullan›l›r.
81. Talyum (Tl):
125-150°C aras› s›cakl›klarda s›v› hale geçen
camlar›n yap›m›nda, s›n›rl› olarak baz› deri enfeksiyonlar›n›n tedavisinde, k›r›lma indisi yüksek
camlar›n ve günefl gözelerinin üretiminde, kemirgen ve kar›nca öldürücülerin içeri¤inde, k›z›lötesi optik malzeme yap›m›nda kullan›l›r.
82. Kurflun (Pb):
Nötron kayna¤› olarak ve termoelektrik enerji
üretiminde kullan›l›r.
93. Neptünyum (Np):
Nötron belirleyici ayg›tlarda kullan›l›r.
94. Plütonyum (Pu):
Kalp at›fllar›n› düzenleyici olarak ve nükleer silahlarda patlay›c› fisyon malzemesi olarak kullan›l›r. Pu-238 izotopu, Apollo'nun ay görevlerinde, ay yüzeyinde çal›flan sismik donan›m için
güç kayna¤› olarak kullan›lm›flt›r.
Ses yal›t›m›nda, radyasyon z›rh› olarak X-›fl›n›
ekipmanlar›nda ve nükleer santrallerde, boya
yap›m›nda, kristal camlar›n üretiminde ve böcek
öldürücü ilaçlar›n içeri¤inde kullan›l›r.
95. Amerikyum (Am):
83. Bizmut (Bi):
Mars seferinde kullan›lan Alfa Proton X-›fl›n›
spektrometresinde, alfa parçac›¤› kayna¤› olarak kullan›lm›flt›r.
Kat› hale geçerken %3,32 oran›nda genleflti¤i
için, yüksek s›cakl›klardan zarar görebilecek
malzemelerin üretiminde kullan›l›r. Yang›n
alarmlar› ve söndürücü güvenlik donan›mlar›n›n
yap›m›nda, ifllenebilir demir ve lastik üretiminde
akrilik elyaf eldesinde, lastik üretiminde, cam ve
seramik sanayinde, eczac›l›kta ve parfümeride
önemlidir.
84. Polonyum (Po):
Is› kayna¤› olarak yapay uydularda, dokuma
tezgahlar›nda statik yüklerin uzaklaflt›r›lmas›nda
ve foto¤raf filmleri üzerinden tozlar› uzaklaflt›r›c›
f›rçalar›n yüzeyinde kullan›l›r.
85. Astatin (At):
Do¤ada bulunmaz, bizmutun alfa parçac›klar›yla bombard›man› sonucunda oluflur. Bilinen bir
kullan›m› bulunmamaktad›r.
86. Radon (Rn):
Deprem tahminlerinde ve baz› kanser türlerine
karfl› radyasyon tedavilerinde kullan›l›r.
87. Fransiyum (Fr):
Aktinyumun bozunmas›yla oluflur. Kimyasal
özellikleri sezyuma benzemesine karfl›n, bilinen
bir kullan›m› bulunmamaktad›r.
88. Radyum (Ra):
Radon gaz› eldesinde, kendili¤inden ›fl›ldayan boyalar›n üretiminde, kanser tedavisinde ve nötron kayna¤› olarak kullan›l›r.
Amerikyum-241 izotopu, duman belirleyicilerinde kullan›lmaktad›r.
96. Küriyum (Cm):
98. Kaliforniyum (Cf):
Petrol kuyular›nda nem ölçüm ayg›tlar›nda, fisyon parçac›klar› kayna¤› olarak nükleer araflt›rmalarda, nötron kayna¤› olarak da alt›n ya da
gümüfl arama çal›flmalar›nda kullan›l›r.
101. Mendelevyum (Md):
Md-256 izotopu, mendelevyum elementinin sulu
çözeltilerde gösterdi¤i baz› kimyasal özelliklerin
aç›klanabilmesinde kullan›lmaktad›r.
102. Nobelyum (No):
103. Lavrensiyum (Lr):
104. Rutherfordiyum (Rf):
105. Dubniyum (Db):
106. Seaborgiyum (Sg):
107. Bohriyum (Bh):
108. Hassiyum (Hs):
109. Meitneriyum (Mt):
110. Darmstadtiyum (Ds):
111. Röntgenyum (Rg):
112. Ununbiyum (Uub):
113. Ununtriyum (Uut):
114. Ununkuadyum (Uuq):
115. Ununpentiyum (Uup):
116. Ununheksiyum (Uuh):
}
Laboratuvar
deneylerinde
saniyenin
çok küçük
kesirlerinde
var olabilen
bu elementlerin
bilinen bir
kullan›m
alan› yok.
© Copyright 2024 Paperzz
