ARAP BAHARI Federalizm Kaosa Çözüm mü? Nebahat TANRIVERDİ O YAŞAR 36 Mayıs-Haziran Cilt: 6 Sayı: 62 Analiz Eski rejim zamanındaki ordunun askeri personeli bugün Libya’da mevcut ordunun temel unsurlarından değil. O nedenle de iç savaşın ardından bu personeller, bulundukları bölgelerde milis güçlerine benzer yapılarla birimler kurdular. A rap Baharıyla Libya bölgenin en derin ve sorunlu dönüşüm sürecine giren ülkelerden biri haline geldi. Libya deneyimini komşu ülkelerde yaşanan dönüşüm süreçlerinden ayıran en belirgin hususlar ise yaşadığı iç savaşın travmatik etkileri sonucu ortaya çıkan devletin iflası, siyasi aktörlerin yerelliği ve inkar edilemez noktaya varan kaos ortamı. İç savaş sonrası giderek güçlenen federalizm talepleri Libya’daki kaosun derinleşmesine neden oluyor, fakat federalizmin aynı zamanda mevcut kaosun sona erdirilmesi için alternatif bir çözüm olup olmayacağı tartışılmaya başlandı. Peki, gerçekten Libya’da kaosun sona erdirilmesi federalizm ile mümkün olabilir mi? Libya’da Dönüşümün ve Mücadelenin Fay Hatları Libya’da bugün en etkili aktörler aşiretler ve ekonomik güce sahip şehir merkezli ailelerdir. Hem monarşi döneminde hem de Kaddafi döneminde iktidarın temel dayanağı olan aşiretler ve önemli aileler yeni dönemde bu konumlarını korumaya devam ediyorlar. Bu aktörlerin ezici bir çoğunluğu çıkarlarını ve etkinlik alanlarını yerel ve bölgesel ölçekte belirlemekteler. İç savaş sırasında rejim karşısında verilen mücadele, yerelleşmeyi güçlendirerek mevcut sorunların oluşmasına neden Analiz Mayıs-Haziran Cilt: 6 Sayı: 62 oldu. Bugün Milli Genel Kongre (MGK) içerisinde temsil hakkı kazanan vekillerin parti listelerinden çok, güçlü aileleri ve aşiretleri temsil ettiklerini söylemek mümkün. Libya’da güçlü aileler ve aşiretler ise kanlı bir güç mücadelesi içindeler. Bu güç mücadelesini dört fay hattı çerçevesinde incelemek mümkün. Yerel Kurumlardaki Güç Mücadelesi: Öncelikle iç savaş sırasında muhalifler merkezi komutadan yoksun, birbirinden bağımsız yerel tugay ve milis güçleri oluşturarak rejim güçleriyle savaşmak ve bulundukları bölgede düzeni korumak zorunda kalmışlardı. Bu askeri birimler iç savaş sonrasında da merkezi bir ordu komutasında toplanamadı, fakat ortadan da kaybolmadı. İç savaş sırasında siyasi koordinasyon için kurulan yerel konseylerle birlikte şehir devletlerine dönüşen bu yapılar Libya’daki en etkin siyasi kurumlar haline geldiler. Önemli ailelerin ve aşiretlerin etkin olduğu bu yerel konseyler Libya siyasetinin en önemli aktörleri haline geldiler. Misrata ve Zintan’daki yerel konseyler bugün Libya siyasi hayatının en güçlü yerel aktörleri. Öte yandan yerel konseylerin kurulması iç savaş sonrasında genel bir trende dönüşerek tüm ülkeye yayıldı. Bu durum yerelleşmeyi norm haline getirerek merkezi yönetimi daha da güçsüzleştirmektedir. 37 ARAP BAHARI Libya’da bugün en etkili aktörler aşiretler ve ekonomik güce sahip şehir merkezli ailelerdir. Hem monarşi döneminde hem de Kaddafi döneminde iktidarın temel dayanağı olan aşiretler ve önemli aileler yeni dönemde bu konumlarını korumaya devam ediyorlar. Yerel ve Bölgesel Aktörler Arasındaki Güç Mücadelesi: Ayrıca yerel ve bölgesel güçler arasında da çetin bir güç mücadelesi yaşanıyor. Bazı aşiretler ve önemli aileler etki alanlarını genişleterek güçlerini bölgeselleştirmeye çalışmaktalar. Misrata ve Zintan milis güçlerinin Trablusgarp’ın yanı sıra Fizan ve Barka’ya kadar uzanan askeri operasyonları bu bölgeselleşme çabalarının en önemli örnekleri. Öte yandan Barka’da kurulan Özerk Yönetim de Barka bölgesindeki yerel güçlerle güç mücadelesi içinde. Fizan’da da benzer bir durum Arap aşiretleriyle Tubu gibi azınlık aşiretleri arasında yaşanıyor. Ayrıca Trablus’taki merkezi iktidar ile yerel ve bölgesel aktörler arasında da federalizm tartışması gölgesinde güç mücadelesi yaşanıyor. Güvenlik Kurumlarında Güç Mücadelesi: Aşiretlere ve yerel konseylere bağlı milis güçleri güvenlik güçlerinin kontrolü için de mücadele içindeler. Bu alandaki mücadelenin bir başka boyutu ise Kaddafi döneminden kalma resmi görevlilerin de bu mücadelede yer alması. İç savaş sırasında şehirlerde ve kırsalda milis güçler hem güvenliği sağlamak hem de Kaddafi’ye karşı mücadele etmek için askeri birlikler oluşturdular. Bu milis güçlerinin sayısı iç savaş sonrasında daha da arttı ve İçişleri Bakanlığınca tanınan resmi bir statüye kavuştular. İçişlerine 38 bağlı milis güçlerin yanı sıra Savunma Bakanlığı çatısı altında da milis güçlerinde oluşan Der Libya, Ulusal Muhafızlar ve sınır güvenliği birlikleri bulunuyor ve bu birlikler bakanlığın temel askeri gücünü oluşturuyor. Fakat ne Savunma Bakanlığı ne de İçişleri Bakanlığı milis güçleri üzerinde tam hakimiyet sağlamış değil. Öte yandan iç savaş sırasında ordudan kopan askerler bir araya gelerek askeri birlikler oluşturdular, bu durum Kaddafi’nin yenilmesinin ardından devam etti. Eski rejim zamanındaki ordunun askeri personeli bugün Libya’da mevcut ordunun temel unsurlarından değil. O nedenle de iç savaşın ardından bu personeller, bulundukları bölgelerde milis güçlerine benzer yapılarla birimler kurdular. Ulusal bir yapıdan yoksun kaldıklarından ötürü yerelleşen bu birimler kendi hiyerarşik yapılarını kurdular. Özellikle Barka’daki birimler bugün oldukça güçlü durumdalar ve Özerk Barka Yönetimi’nin askeri kanadını oluşturuyorlar. Ekonomik Kaynakların Paylaşılması için Mücadele: Petrolün Libya’daki güç mücadelesinde önemi en son patlak veren petrol krizinde bir kez daha görülmüş oldu. Libya’da petrol gelirlerinin paylaşımına dair tartışma monarşi yıl larında başlamış ve 1960’lardan itibaren bu sorun merkezileşme ile çözülmek istenmiştir. Fakat Kad- dafi döneminde özellikle doğu ve güney, yani Barka ve Fizan, petrol gelirlerinin dağılımından memnun değillerdi. Bölgesel geri kalmışlığın merkezi politikaların bir sonucu olduğunu düşünen Barka ve Fizan’daki bazı aşiretler için yeniden merkezileşme eski rejimi yeniden tesis etmek demek. Bu nedenle de hem Fizan’da hem de Barka’da petrol gelirlerinin dağılımı konusu federalizm tartışmasına paralel gelişti. Özellikle petrol boru hatlarının ve tesislerinin bulunduğu bölgelerdeki aşiretler petrol sevkiyatını engelleyerek Trablus’un tavrını değiştirmeye çalışıyor. Öte yandan Barka’daki özerk yönetim ekonomik kaynaklar üzerindeki mücadeleyi daha da öteye götürerek Trablusgarp’tan bağımsız petrol sevkiyatı yapma girişiminde bulundu. İç savaşta rejim ile birlikte devlet kurumları, ekonomik yapı ve güvenlik kurumları da yıkıldı. Bu yapılar Kaddafi döneminde bazı aşiret ve önemli ailelerin gücüne dayanmaktaydı. Bugün Libya’daki kaosun temelinde benzer bir düzenin kurulması için yerel aktörlerin arasında yaşanan güç mücadelesi yatmaktadır. İç savaş sırasında ve sonrasında Libya’da şehirler ve aşiretler arasında yeni düzen, kurumlar ve kuralların belirlenmesi adına sıfır toplamlı bir güç mücadelesi başladı. Federalizmin ise mevcut durumda Libya’daki istikrarsızlığa çözüm olabilmesi ise mümkün görünmüyor çünkü Libya siyasetinin temel aktörleri olan aşiretleri ve güçlü aileleri ne bölgesel anlamda ne de ulusal anlamda biraraya getirebilecek ortak amaçlar ve kimlik şimdilik bulunmuyor. Araştırma Yardımcısı, ORSAM Mayıs-Haziran Cilt: 6 Sayı: 62 Analiz
© Copyright 2024 Paperzz
