uzmanlık tezi çalışması - Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile

T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
TIP FAKÜLTESİ
AİLE HEKİMLİĞİ
ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI
TEZ KONUSU
AİLE DANIŞMANLIĞININ
ENGELLİ ÇOCUK ANNELERİNDEKİ
ANKSİYETE, DEPRESYON VE STRES
DÜZEYLERİNE ETKİSİ
TEZ ARAŞTIRMACISI
Arş. Gör. Dr. Tarık SARI
TEZ DANIŞMANI
Doç. Dr. Memet IŞIK
ERZURUM - 2104
GİRİŞ:
Bir çocuğun doğumu, ailelerin yaşamında dönüm noktası oluşturur. Doğal olarak
tüm anne babaların beklentisi normal ve sağlıklı çocuklara sahip olmaktır. Doğan
çocuğun engelli olduğunun öğrenilmesi, engelin derecesi ne olursa olsun ailesi için
yüksek derecede stres vericidir ve ailede hayal kırıklığı yaratır (1, 2). Araştırmalar
zihinsel veya bedensel engelli çocuğa sahip anne-babaların (özellikle annelerin) engelli
çocuğa sahip olmayan anne-babalara göre daha çok stres altında olduklarını ve
anksiyete düzeylerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir (3-9). Engelli çocuğa
sahip olan annelerde somatik yakınmalar, depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ruhsal
sorunların engelli çocuğa sahip olmayan annelere göre daha sık görüldüğü
bildirilmektedir (10). Seltzer ve arkadaşları da zihinsel veya bedensel engelli çocuğa
sahip anne-babalarda depresyon ve alkol bağımlılığının daha sık görüldüğünü
bildirmişlerdir (11).
Engelli çocuğa sahip anneler bir yandan engelli olarak dünyaya gelen çocuklarına
nasıl yardımcı olacaklarını öğrenmek, bu konuda bilgi sahibi olmak isterken diğer
yandan da bu yeni durumla başa çıkabilmek için psikolojik desteğe gereksinim
duymaktadırlar. Engelli çocuk ailelerini bilgilendirmeye yönelik verilecek hizmetler,
ailenin bu süreci en kısa sürede ve kolay bir şekilde atlatmalarını, çocukları ve çevreleri
ile sağlıklı ilişkiler kurmalarını kolaylaştıracaktır (12).
AMAÇ:
Engelli çocuğu olan aileler engelin verdiği zorluklarla mücadele ederken kendi
iç dünyalarında ve çevreleriyle iletişimde zorluklar yaşamaktadır. Aile, özellikle anne,
bu zorluklarla mücadelede başarılı olduğu müddetçe hem engelli çocuğun yaşam
kalitesi artmakta, hem de aile içinde engele bağlı huzursuzluk ortadan kalkmaktadır.
Fakat çoğu zaman bu annenin yalnız başına başarabileceği kadar kolay olmamaktadır ve
çoğu zaman profesyonel bir yardım gerekli olabilmektedir (13).
Bu çalışmada engelli çocuğu olan annelerinin ruhsal zorluklarla mücadelede
ihtiyaç duyduğu profesyonel yardımın, günümüz sosyal politikalarında önemli bir yer
tutan aile danışmanlığı hizmeti ile ne ölçüde giderilebileceğini ortaya koymak
amaçlanmıştır. Engelli annelerinde depresyon, anksiyete ve stres düzeyleri üzerine aile
danışmanlığının etkileri, Beck Anksiyete Envanteri (BAE), Beck Depresyon Envanteri
(BDE) ve Algılanan Stres Ölçeği (AGÖ) ile değerlendirilecektir. .
YÖNTEM:
Araştırma MEB denetimindeki, Erzurum ilindeki bir özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezinde (Çizmelioğlu Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi) yapılacaktır. Bu
merkezde eğitim alan 250 engelli çocuktan rastgele seçilen 80 çocuğun annesine
çalışmanın başında, çalışma bittiğinde ve bittikten 3 ay sora olmak üzere toplan 3 defa
Görüşme Formu, Beck Anksiyete Envanteri (BAE), Beck Depresyon Envanteri (BDE)
ve Algılanan Stres Ölçeği (AGÖ) uygulanacaktır. Bu 80 anne arasından rastgele seçilen
40 anneye aile danışmanlığı eğitimi almış psikolog tarafından 3 ay boyunca, 15 gün ara
ile, toplam 6 defa aile danışmanlığı hizmeti verilecektir.
Veriler SPSS ile analiz edilerek aile danışmanlığı hizmeti alan ve almayan iki
grup kıyaslanacak, aile danışmanlığının engelli annelerinde anksiyete, depresyon ve
stres düzeyi üzerine etkisi tespit edilecektir. Araştırmada veri toplama aracı olarak
kullanılacak Görüşme Formu, BAE, BDE ve AGÖ yüz yüze görüşme yöntemiyle
uygulanacaktır.
Görüşme Formu: Bireyleri tanıtıcı bilgilerin bulunduğu görüşme formu örneği ekte
sunulmuştur.
Beck Anksiyete Envanteri (BAE): Bireylerin yaşadığı anksiyete belirtilerinin
sıklığının belirlenmesinde kullanılan, bir değerlendirme ölçeğidir. Ölçekten alınacak
toplam puan 0-63 arasında değişmektedir. 8– 15 puan “hafif düzeyde anksiyete”, 16-25
puan “orta düzeyde anksiyete’’, 26-63 puan “şiddetli düzeyde anksiyete’’ şeklinde
sınıflandırılmıştır (14).
Beck Depresyon Envanteri (BDE): Denekte depresyon yönünden riski belirlemek ve
depresif belirtilerin düzeyini belirlemek amacıyla Beck tarafından geliştirilen kendini
değerlendirme ölçeğidir. Ölçekten alınacak toplam puan 0-63 arasında değişmektedir.
Ölçek puanlarına göre; 0-13 puan “depresyon yok”, 14-24 puan “orta derecede
depresyon”, 25 ve üzeri “ciddi depresyon” şeklinde sınıflandırılmıştır (15).
Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ): Kişinin hayatında bazı durumların ne derece stresli
olduğunun değerlendirilmesi amacı ile Cohen ve arkadaşları tarafından geliştirilen bir
ölçektir. Ölçekten alınacak toplam puan 0-32 arasındadır. Toplam puanın yüksek olması
stresin yüksek olduğunu gösterir (16).
Çalışmaya alınma kriterleri:
Çizmelioğlu Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinde eğitim alan engelli çocuk,
annesi olma,
Daha önce aile danışmanlığı hizmeti almamış olma.
Çalışmadan çıkarılma kriterleri:
Aile danışmanlığı programına uymama,
Rehabilitasyon merkeziyle ilişkisini kesme,
Son bir yıl içinde ölüm, doğum, boşanma vb. gibi annenin psikolojik durumunu kuvvetli
bir şekilde değiştirecek etkileşimlerin olması,
Annenin stres düzeyini etkileyebilecek eşlik eden başka bir hastalığının olması,
Çalışmaya katılmaya engel teşkil edebilecek herhangi bir bedensel ve zihinsel engeli
olma.
Örneklem hesabı: Araştırmanın örneklem hesabı Beck Depresyon Envanteri (BDE),
Beck Anksiyete Envanteri (BAE ) ve Algılanan Stres Ölçeği sonuç ölçütlerine ait puan
ortalamaları esas alınarak hesaplanmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda belirtilen
ölçekler için puan ortalamaları ve standart sapmaları sırasıyla 23.21±14.82; 16.88±9.73
ve 14.85 ± 5.06 olarak saptanmıştır (17, 18). Alfa yanılma payı %5, etki genişliği %10
olacak şekilde iki grup arasındaki farlılıkların %80 güç ile bağımsız gruplarda t testi
kullanılarak saptanabilmesi için her bir grupta 40 kişilik örneklem gerektiği hesaplandı.
GÖRÜŞME FORMU
Anket No:
1.
2.
3.
Yaşınız:
Eğitim durumu:
(0) Okur-yazar değil
(1) İlkokul
(2) Ortaokul
(3) Lise
(4) Üniversite
Çocuğunuzun ne tür engeli var:
(1) Bedensel
(2) Zihinsel
(3) Hem bedensel hem de zihinsel
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Engelli çocuğunuzun yaşı:
Engelli olduğunu ilk defa kaç aylıkken fark ettiniz?: …………….aylıkken
Engelli çocuğunuz kaçıncı çocuğunuz?:……………..
Kaç çocuğunuz var?:………………
Başka engelli çocuğunuz var mı?: Hayır (0) Evet (1); varsa kaç tane:…….
Mesleğiniz:
Aylık aile geliriniz:
Anket No:
ALGILANAN STRES ÖLÇEĞİ
Hiç Nadiren
Baze
n
(0)
(1)
(2)
(3)
Çok
Sık
(4)
2. Önemli olayları kontrol edemedim.
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
3. Kendimi stresli hissettim.
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
4. Kişisel problemlerimi çözme
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
5. Yaşamımda her şey yolunda gitti.
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
6. Yaşamımdaki öfkemi kontrol ettim.
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
7. Kontrolüm dışındaki olaylar beni
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
(0)
(1)
(2)
(3)
(4)
1. Beklemediğim bir olaya karşı sıkıntı
Sık
yaşadım.
konusunda kendime güvendim.
öfkelendirdi.
8. Üstesinden gelemediğim zorluklar
yaşadım.
KAYNAKLAR:
1.
Bilal E, Dağ İ. Zihinsel Engelli Olan ve Olmayan Çocukların Annelerinde Stres, Stresle Başa Çıkma ve Kontrol
Odağının Karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2005;12:56-68.
2.
Okanlı A, Ekinci M, Gözüagca D, Sezgin S. Zihinsel Engelli Çocuga Sahip Ailelerin Yasadıkları Psikososyal
Sorunlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 2004.
3.
Esdaile SA, Greenwood KM. A comparison of mothers' and fathers' experience of parenting stress and attributions
for parent child interaction outcomes. Occupational therapy international. 2003;10(2):115-26.
4.
Frey KS, Greenberg MT, Fewell RR. Stress and coping among parents of handicapped children: a
multidimensional approach. American journal of mental retardation : AJMR. 1989;94(3):240-9.
5.
Glidden LM, Schoolcraft SA. Depression: its trajectory and correlates in mothers rearing children with intellectual
disability. Journal of intellectual disability research : JIDR. 2003;47(Pt 4-5):250-63.
6.
Hastings RP. Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of
children with autism. Journal of intellectual disability research : JIDR. 2003;47(Pt 4-5):231-7.
7.
Macias MM, Saylor CF, Rowe BP, Bell NL. Age-related parenting stress differences in mothers of children with
spina bifida. Psychological reports. 2003;93(3 Pt 2):1223-32.
8.
Pelchat D, Ricard N, Bouchard JM, Perreault M, Saucier JF, Berthiaume M, et al. Adaptation of parents in relation
to their 6-month-old infant's type of disability. Child: care, health and development. 1999;25(5):377-97.
9.
Ryde-Brandt B. Anxiety and defence strategies in mothers of children with different disabilities. The British
journal of medical psychology. 1990;63 ( Pt 2):183-92.
10.
Hanson MJ, Hanline MF. Parenting a child with a disabilities: a longitudinal sTudy of parental stress and
adaptation. J Early Intervent. 1994;14:234-48.
11.
Seltzer MM, Greenberg JS, Floyd FJ, Pettee Y, Hong J. Life course impacts of parenting a child with a disability.
American journal of mental retardation : AJMR. 2001;106(3):265-86.
12.
Smith TB, Innocenti MS, Boyce GC, Smith CS. Depressive symptomatology and interaction behaviors of mothers
having a child with disabilities. Psychological reports. 1993;73(3 Pt 2):1184-6.
13.
Friedrich WN, Wilturner LT, Cohen DS. Coping resources and parenting mentally retarded children. American
journal of mental deficiency. 1985;90(2):130-9.
14.
Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer RA. An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties.
Journal of consulting and clinical psychology. 1988;56(6):893-7.
15.
Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Archives of
general psychiatry. 1961;4:561-71.
16.
Yerlikaya EE. Üniversite Öğrencilerinin Mizah Tarzları ile Algılanan Stres, Kaygı ve Depresyon Düzeyleri
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. 2009.
17.
Bahar A, Bahar G, Savaş HA, Parlar S. Engelli Çocukların Annelerinin Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri ile
Stresle Basa Çıkma Tarzlarının Belirlenmesi. Fırat Saglık Hizmetleri Dergisi. 2009;4(11):97-112.
18.
Köksal G, Kabasakal Z. Zihinsel engelli çocuklari olan ebeveynlerin yaşamlarinda algiladiklari stresi yordayan
faktörlerin incelenmesi. BUCA EĞİTİM FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2012;32:71-91.

Download Report