“KÜTÜPHAN-E TÜRKİYE” PLANLAMA VE PİLOT UYGULAMA PROJESİ HALK KÜTÜPHANESİ KULLANICI ANKETİ DEĞERLENDİRMESİ 01 TEMMUZ 2014 Bu rapor, Hacettepe Teknokent – Teknoloji Transfer Merkezi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü’nün ortaklığı ile T.C. Cumhurbaşkanlığı’nın himayelerinde yürütülmekte ve Bill ve Melinda Gates Vakfı Küresel Kütüphaneler Girişimi tarafından desteklenmekte olan “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi ekibi tarafından projenin ihtiyaç analizi çalışmaları kapsamında hazırlanmıştır. Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Giriş Bu raporda 19-02-2014 ile 14-03-2014 tarihleri arasında 26 ilde uygulanan Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi’nden elde edilen bulgular değerlendirilmektedir. Söz konusu anket 26 sorudan oluşmaktadır ve halk kütüphanelerinin ziyaret edilme sıklıkları, kullanılma amaçları, halk kütüphanelerinde verilmekte olan hizmetlere yönelik kullanıcı tutumları gibi konularda detaylı bilgilerin elde edilmesine olanak tanımaktadır. Anket kapsamındaki soruların oluşturulmasına çeşitli kişi ve dokümanların önemli düzeyde katkıları olmuştur. Global Libraries Initiative (Küresel Kütüphaneler Girişimi) tarafından uzun bir süredir üzerinde çalışılan ve kısa adı CIMS olan Common Impact Measurement System (Ortak Etki Ölçüm Sistemi) temel olarak soruların şekillenmesinde önemli role sahiptir. Bununla birlikte Kütüphan-e Türkiye Projesi kapsamında görev yapan Eğitim Grubu tarafından da ankete bazı sorular eklenmiştir. Ayrıca EUROSTAT (2014) tarafından hazırlanmış olan bireylerin bilgisayar ve Internet kullanımlarına yönelik olarak yapılan kavramsal tanımlamalara dayalı seçeneklere de ankette yer verilmiştir. Anketlerin uygulanması sürecini Anadolu Araştırma adlı bir şirket üstlenmiştir. Anket uygulaması yapılırken il nüfusları dikkate alınmaksızın her ilden en az 100 halk kütüphanesi kullanıcısına ulaşılması planlanmıştır. Sayının belirlenmesinde Global Libraries Initiative tarafından hazırlanan “Overview of Global Libraries Performance Metrics (PMs) and the Common Impact Measurement System (CIMS)” başlıklı kaynaktan yararlanılmıştır (Global Libraries, 2013). Bu kaynakta hibe alan ülkelerde yapılacak değerlendirmeler için kullanılacak anketlere ülke bazında minimum 400 yanıt alınması önerilmektedir. Çalışmamız kapsamındaki analizlerin daha sağlıklı yapılabilmesi, temsil oranının bir miktar daha artırılabilmesi için pilot proje “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 1 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi kapsamında bu rakamın oldukça üzerinde bir sayı belirlenmiş ve il bazında en az 100 kullanıcıya anket uygulanmasına karar verilmiştir. Söz konusu sayı belirlenirken proje bütçesi ve sahada kalınması gereken süre ile projenin bağlı olduğu takvim göz önünde bulundurulmuştur. Sonuç olarak Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi pilot proje kapsamında yer alan kütüphanelerdeki 2670 kullanıcıya uygulanmıştır. Anket Uygulanan Kitle Hakkında Genel Bilgiler Anket “Kütüphan-e kapsamındaki 26 Türkiye” ildeki Planlama (Adana, ve Pilot Ankara, Aydın, Uygulama Projesi Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Isparta, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muş, Nevşehir, Samsun, Trabzon, Zonguldak) 77 halk kütüphanesinde 1 gerçekleştirilmiştir. Anket belirlenen zaman diliminde kütüphaneye gelen kullanıcılara uygulanmış, uygulama esnasında halk kütüphanelerinde çalışan personelden yardım alınmıştır. Hangi ilden kaç kişiye anket uygulandığı bilgisi Şekil 1’de sunulmaktadır. Şekil 1’den de görüleceği üzere illerdeki anket uygulanan kullanıcı sayısı 100 ile 114 arasında değişim göstermektedir. 1 Malatya Yeşilyurt İlçe Halk Kütüphanesi’nde anket uygulamak için kalınan süre içerisinde kütüphaneye kullanıcı gelmemiştir. İl bazında ulaşılmak istenen hedef sayı pilot çalışma kapsamındaki diğer halk kütüphanelerinden (Malatya İl Halk Kütüphanesi ve Darende Sadrazam Mehmet Paşa İlçe Halk Kütüphanesi) tamamlanmıştır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 2 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Şekil 1. Pilot çalışma kapsamındaki iller ve illere göre uygulanan anket sayıları Ankete yanıt veren halk kütüphanesi kullanıcılarının %55’i (1474 kişi) kadın, %45’i (1196 kişi) erkektir. Nasıl bir bölgede yaşadıkları ile ilgili soruya kırsal alan diyenlerin oranı %53 (1425 kişi), kentsel alan diyenlerin oranı %47’dir (1245 kişi). Ankete katkı sağlayan kullanıcıların yaş dağılımlarına bakıldığında 15 ile 72 yaş aralığında oldukları görülmektedir (bkz. Şekil 2). Kullanıcıların yaşlarının saçılımına bakıldığında anket uygulanan kişilerin %61’inin 20 yaş ve altında olduğu saptanmıştır. Anket uygulaması yapılan kitlede 15 yaşın altında kimse bulunmadığı bilindiğinden 15-20 yaş arası kullanıcıların çalışmanın uygulandığı zaman zarfında kütüphanelerden en fazla yararlanan kitle olduğunu söylemek olanaklıdır. 50 yaş ve üzeri kullanıcılar sadece %1’lik bir dilimi oluşturmaktadır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 3 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Sıklık Kullanıcıların Yaşlarının Saçılımı 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 10 30 50 70 90 Yaş Şekil 2. Kullanıcıların yaşlarının saçılım grafiği Kullanıcıların eğitimleri ile ilgili bilgiler ise Tablo 1’de gösterilmektedir. Buna göre kütüphaneyi kullananlar içerisinde en büyük grup ortaokul mezunlarından oluşmakta, lise mezunları çok az bir fark ile ortaokul mezunlarını izlemektedir. Diğer seçeneğinde bulunan iki kişiden biri okuma yazma bilmediğini, diğeri ise ilkokul terk olduğunu belirtmiştir. Bu veriler Tablo 2’deki verilerle birlikte değerlendirildiğinde, kullanıcıların eğitim durumlarının düşüklüğü ile ilgili ortaya çıkan tablonun genelde yaşları düşük olan öğrencilerin kütüphane kullanıcısı olması ile ilgili olduğu söylenebilir. Tablo 1. Kişilerin eğitim durumları Eğitim durumu İlkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu İki yıllık yüksekokul mezunu Üniversite mezunu Lisansüstü mezun Diğer Toplam N 63 1043 1008 95 416 43 2 2670 “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi % 2,4 39,1 37,8 3,6 15,6 1,6 0,1 100,0 4 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Anketi yanıtlayanlara “iş durumunuz nedir?” şeklinde soru yöneltilmiş, katılımcıların %16’sı işsiz olduklarını ifade etmiştir. Ankete katılanlar içerisinde öğrencilerin oldukça baskın oldukları (%73) görülmektedir. Bu veri aynı zamanda kütüphane kullanıcıları içerisinde öğrencilerin ne denli yoğun olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Tablo 2. Kişilerin iş durumları İş durumu N % Çalışan 272 10,2 İşsiz 428 16,0 1960 73,4 10 0,4 2670 100,0 Öğrenci Yanıt vermemeyi tercih ederim Toplam “Herhangi bir fiziksel engeliniz bulunmakta mıdır?” sorusuna verilen yanıtlara bakıldığında ise katılımcıların %1,4’ü (38 kişi) fiziksel engeli olduğunu belirtmiştir. Bu soruya yönelik olarak üç kişi yanıt vermemeyi tercih etmiştir. Ankete yanıt verenlerin aylık gelirleri 1 TL ile 15.000 TL arasında değişmektedir. Katılımcıların aylık gelirlerini gösteren saçılım grafiği Şekil 3’te sunulmaktadır. Genel tabloyu göstermek açısından Şekil 3’de yer alan veriler kullanılarak katılımcıların aylık gelirleri eşit aralıklı olarak gruplanmış ve Tablo 3 hazırlanmıştır. Tablo 3 incelendiğinde, gelirini beyan edenlerin %64’ünün 1500 TL’nin altında aylık gelire sahip olduğu görülmektedir. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 5 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Katılımcıların Aylık Gelirlerinin Saçılımı 300 250 Sıklık 200 150 100 50 0 0 1500 3000 4500 6000 7500 900010500120001350015000 Aylık gelir (TL) Şekil 3. Aylık gelir saçılım grafiği Tablo 3. Kişilerin gelir dağılımı Gelir (TL) N % 1-499 382 23,5 500-999 310 19,1 1000-1499 342 21,1 1500-1999 209 12,9 2000-2499 192 11,8 2500 ve üzeri 188 11,6 1623 100,0 Toplam Not: Katılımcıların 1047’si bu soruya yanıt vermek istememiştir. Ankette ilgili soruya yanıt veren kitlenin %97’sinin aylık geliri 3000 TL ve altındadır. Bu nedenle Şekil 3’te ortaya konulan resmin daha anlamlı olması için Şekil 4 oluşturulmuştur. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 6 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Katılımcıların Aylık Gelirlerinin Saçılımı 300 250 Sıklık 200 150 100 50 0 0 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 Aylık gelir (TL) Şekil 4. Kullanıcıların aylık gelirleri (3000 TL’ye kadar olan kısmı) Halk Kütüphanesi Kullanıcılarının Bilgi ve İletişim Teknolojilerini Kullanımı Halk kütüphanesi kullanıcılarına evlerinde hangi teknolojilerin bulunduğuna yönelik soru sorulmuş, alınan yanıtlar doğrultusunda Tablo 4 oluşturulmuştur. Buna göre hemen hemen herkesin cep telefonuna sahip olduğu görülmektedir. bulunmaması, Ancak katılımcıların %25’lik bir kesimin %39’unun ise evden evinde bilgisayar Internet erişiminin olmaması dikkat çekicidir. Bununla birlikte, evinde bilgisayar olmayan kullanıcıların (678 kişi) sadece %5’i (34 kişi) bilgisayar kullanmadığını belirtmiştir. International Telecommunication Union (2013) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmanın sonuçlarına göre Türkiye’de 2012 yılında 100 kişiye düşen cep telefonu rakamının 91,5 olduğu ifade edilmektedir. Aynı çalışma yıllara göre cep telefonu hattı aboneliği sayılarını da vermekte ve son yıllardaki gözlenen gelişme dikkatleri çekmektedir. 2000 yılında 16.133.405 olan cep telefonu hattı abonesi sayısı 2012 yılında 67.680.547’ye ulaşmıştır. Bu bağlamda “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 7 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi anket uygulanan kullanıcı kitlesindeki cep telefonu sahipliği rakamları oldukça normaldir. Tablo 4. Kişilerin evlerindeki teknoloji Teknoloji N Tüm katılımcılar içindeki oran Cep telefonu 2568 96,2 Bilgisayar 1992 74,6 Internet 1638 61,3 Bilgisayarı ilk kez nerede kullandıkları sorusuna verilen yanıtlar Tablo 5’te, Internet’i ilk kez nerede kullandıkları sorusuna verilen yanıtlar ise Tablo 6’da sunulmaktadır. Bu iki soruya ilişkin olarak değerlendirme yapıldığında, neredeyse her iki kişiden birinin bilgisayarı ilk kez evde kullandığı ve Internet’i ilk kez evde kullananların oranının %40’ın üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 5. Kütüphane kullanıcılarının biligisayarı ilk kez nerede kullandıkları Bilgisayarı ilk kullandıkları yer N % 1241 47,1 Okul ya da üniversite 619 23,5 Internet kafe 470 17,6 Bilmiyorum/hatırlamıyorum 99 3,8 İş yeri 93 3,5 Halk kütüphanesi 78 3,0 Diğer 36 1,4 2636 99,9 Ev Toplam Not: Yuvarlama hatasından dolayı toplam %100’den farklıdır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 8 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Bireylerin hem bilgisayar kullanımlarında hem de Internet kullanımlarında öğretim gördükleri yerlerin önemli rolü olduğu görülmektedir. Bilgisayarı ilk kez okul ya da üniversitede kullandığını ifade edenlerin oranı %24, Internet’i ilk kez buralarda kullandığını belirtenlerin oranı %22’dir. İlk defa bilgisayarı bir halk kütüphanesinde kullananlar %3, ilk defa Internet’i bir halk kütüphanesinde kullananlar ise %3,5 düzeyindedir. Anketi yanıtlayanlar içerisinde kütüphaneye gelip de Internet’i hiç kullanmamış olan %2’lik (47 kişi) bir kullanıcı kitlesi bulunmaktadır. Tablo 6. Kütüphane kullanıcılarının Internet’i ilk kez nerede kullandıkları Internet’i ilk kullandıkları yer N % 1111 42,4 Internet kafe 588 22,4 Okul ya da üniversite 577 22,0 Bilmiyorum/hatırlamıyorum 110 4,2 İş yeri 95 3,6 Halk kütüphanesi 92 3,5 Diğer 50 1,9 2623 100,0 Ev Toplam Katılımcılara Internet’e ücretsiz olarak nerelerden ulaşabildiklerine yönelik soru yöneltilmiştir. En büyük orana sahip yer halk kütüphanesidir. Halk kütüphanesini okul ya da üniversite izlemektedir. Oranı diğer seçeneklere göre az da (%4,8) olsa Internet kafenin Internet’e ücretsiz olarak erişilen yer olarak işaretlendiği görülmektedir. Adı Internet kafe olan bazı işletmeler müşterilerine çeşitli hizmetler (örneğin, oyun konsolu, yeme-içme gibi) sunarken Internet’ten de ücretsiz olarak yararlanılmasını sağlamaktadır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 9 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 7. Kişilerin Internet’e ücretsiz olarak eriştiği yerler Internet’e ücretsiz olarak erişilen yerler N % Halk kütüphanesi 996 38,0 Okul ya da üniversite 867 33,1 Kütüphane dışında halka açık bir bina 355 13,5 İş yeri 196 7,5 Internet kafe 125 4,8 Kullanıcıların Internet’e ücretsiz olarak eriştiği yerlere ilişkin cevapları analiz edildiğinde, kullanıcıların sadece toplam halk kütüphanesinden kullanıcılara oranı Internet’e %23’tür. ücretsiz Bu oran erişen halk kütüphanelerinin Internet kullanımındaki önemini farklı bir açıdan ortaya koymaktadır. Halk kütüphanesi kullanıcılarına bilgisayar ve Internet kullanımı ile ilgili hangi işlemleri yapabildikleri de sorulmuştur. Tablo 8’de bilgisayar kullanımı ile ilgili neler yapabildiklerine, Tablo 9’da Internet kullanarak yapabildikleri işlemlere yer verilmektedir. Kütüphane kullanıcılarının büyük bir çoğunluğu bilgisayarlarındaki bir dosyayı veya klasörü başka bir yere kopyalayabildiğini veya taşıyabildiğini belirtmektedir. Ankette yer alan bilgisayar kullanımı ile ilgili yapılabilecek işlemlerden herhangi birini yapamayacağını ifade edenler %4’lük bir orana sahiptir. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 10 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 8. Kullanıcıların bilgisayar kullanımı ile ilgili yapabildiği işlemler Bilgisayar kullanımı ile ilgili işlemler N % Bilgisayarımdaki bir dosyayı veya klasörü başka bir yere kopyalayabilirim veya taşıyabilirim 2506 93,9 Bir kelime işlemcide (örneğin, Microsoft Word gibi) kes, kopyala ve yapıştır komutlarını kullanarak bir belge içerisinde bulunan bir metni yine aynı belge içerisinde başka bir yere kopyalayabilirim ve yapıştırabilirim 2370 88,8 Bir hesaplama tablosunda (örneğin, Microsoft Excel, vb. dosyası gibi) temel aritmetik formülleri (toplama, çıkarma, çarpma, bölme, ortalama alma) kullanabilirim 2007 75,2 Büyük dosyaları veya klasörleri gerekli programları (örneğin, WinZip, WinRar gibi) kullanarak sıkıştırabilirim 1547 57,9 Bilgisayara yazıcı veya modem gibi cihazları bağlayıp kurulumunu yapabilirim 1489 55,8 Özel bir programlama dilini kullanarak bir bilgisayar programı yazabilirim 169 6,3 Hiçbiri 112 4,2 Halk kütüphanesi kullanıcılarının büyük bir çoğunluğu (%96) bilgi bulmak için bir Internet arama motoru kullanabildiğini ifade etmektedir. Kullanıcıların web sayfası oluşturma dışında Internet kullanma becerilerine yönelik genel itibariyle belli bir düzeyde olduklarını söylemek olanaklıdır. Tablo 9’da bulunan ilk dört seçeneğe yönelik olarak alınan yanıtlar içerisinde en düşük oran %79’dur. Bu dört seçeneği izleyen diğer iki seçenekte ise en düşük orana sahip “bir web sayfası oluşturabilirim” seçeneği ile “dosya paylaşım siteleri kullanarak dosyaları paylaşabilirim” seçeneği arasında da %50’ye varan oranda bir farklılık bulunmaktadır. Kütüphane kullanıcılarının yarıdan fazlası dosya paylaşım sitelerini kullanabildiğini ifade etmiştir. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 11 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 9. Kullanıcıların Internet kullanımı ile ilgili yapabildiği işlemler Internet kullanımı ile ilgili işlemler N % Bilgi bulmak için bir Internet arama motoru kullanabilirim 2567 96,1 Dosya ekleyerek bir elektronik posta gönderebilirim 2194 82,2 forumuna mesaj gönderebilirim 2117 79,3 Internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşme yapabilirim 2113 79,1 Dosya paylaşım siteleri kullanarak dosyaları paylaşabilirim 1556 58,3 210 7,9 80 3,0 fazla halk Çevrimiçi sohbet odalarına ya da herhangi bir çevrimiçi tartışma Bir web sayfası oluşturabilirim Hiçbiri Halk Kütüphanesi Kullanımı Ankete katılanların yaklaşık yarısı haftada bir kereden kütüphanesinden yararlandıklarını belirtmektedir (bkz. Tablo 10). Bu oran belli bir çekirdek halk kütüphanesi kullanıcısı olduğunu göstermesi bakımından anlamlıdır. Tablo 10. Halk kütüphanesi ziyaret edilme sıklıkları Ziyaret sıklığı N % Haftada bir kereden fazla 1322 49,5 Yaklaşık haftada bir kere 449 16,8 Yaklaşık ayda iki-üç kere 317 11,9 Yaklaşık ayda bir kere 222 8,3 Yaklaşık her üç ayda bir 73 2,7 Yaklaşık her altı ayda bir 37 1,4 Yaklaşık yılda bir ya da daha az 104 3,9 Bu benim ilk ziyaretim 126 4,7 20 0,7 2670 99,9 Bilmiyorum Toplam Not: Yuvarlama hatasından dolayı toplam %100’den farklıdır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 12 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Anketi yanıtlayanların birden çok seçeneği işaretleyebildikleri halk kütüphanesi kullanma amaçlarının ne olduğuna yönelik soruya verdikleri yanıtlar incelendiğinde, kullanıcıların yarıdan fazlasının (%62) kitap ödünç almak ya da okumak amaçlı olarak halk kütüphanesini kullandıkları ortaya çıkmıştır (bkz. Tablo 11). Diğer seçeneğinde ağırlıklı olarak ders çalışmak ve ödev yapmak gibi nedenler sıralanması anket uygulanan halk kütüphanesi kullanıcılarının önemli bir bölümünün öğrenci olması ile yakından ilişkilidir. Kullanıcıların gittiklerini %24’ü ifade bilgisayar ederken, kullanma Internet amacıyla kullanma halk amaçlı kütüphanesine olarak halk kütüphanesine gidenler %30’luk bir orana sahiptir. Tablo 11. Halk kütüphanesi kullanım amaçları Kullanım amacı N % Kitap ödünç almak ya da okumak 1654 61,9 Kitap ve dergi dışındaki bilgi kaynaklarından yararlanmak 1016 38,1 Boş zamanları değerlendirmek 933 34,9 Internet kullanmak 787 29,5 Bilgisayar kullanmak 637 23,9 Gazete ve dergi okumak 215 8,1 Fotokopi çektirmek 141 5,3 1069 40,0 Diğer Kullanıcılara halk kütüphanesi kullanım amaçlarının dışında güncel durumu görebilmek amacıyla son bir yılda halk kütüphanesinde hangi faaliyetlerde bulundukları da sorulmuştur. Buna göre “kitaplara ya da gazetelere göz attım veya okudum”, “kitap ya da DVD, CD, video gibi diğer malzemeleri ödünç aldım” ve “kütüphanede Internet’e girdim” seçenekleri diğer faaliyetlere göre daha fazla ön plana çıkmıştır. Seçenekler içerisinde “başka bir faaliyette bulundum” seçeneği de yer almış, “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi bu seçeneği 13 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi işaretleyenlerden açıklama yapmaları beklenmiştir. Açıklamalar göstermektedir ki, halk kütüphanelerinde yapılan faaliyetlerden birisi de ders çalışmaktır. Tablo 12. Son 12 ayda halk kütüphanesinde yapılan faaliyetler Faaliyet Kitaplara ya da gazetelere göz attım veya okudum Kitap ya da DVD, CD, video gibi diğer malzemeleri ödünç aldım Kütüphanede Internet’e girdim Bilgisayar kullandım Kafe, tuvalet, hediyelik eşya dükkânı gibi diğer olanakları kullandım Fotokopi makinası ya da faks kullandım Bir bilgisayar ya da Internet’i kullanarak nasıl bilgi bulacağım konusunda bire bir tavsiye aldım Bir ders ya da eğitim sınıfına bizzat katıldım Bir etkinliğe, sergiye ya da toplantıya katıldım Kütüphanede gönüllü olarak çalıştım Diğer Araştırmaya katılanlara teknolojiyi (örneğin, kablosuz N 1793 % 67,2 1191 1106 923 44,6 41,4 34,6 555 228 20,8 8,5 166 154 111 75 893 6,2 5,8 4,2 2,8 33,4 ağ, Internet, bilgisayarlar, vb.) son 12 ayda halk kütüphanesinde hangi amaçlar için kullandıkları da sorulmuştur. Kullanıcıların yarıdan fazlasının (%54,5) sayılan 21 faaliyetin herhangi birisini son 12 ayda halk kütüphanesinde gerçekleştirmediği anlaşılmaktadır (Tablo 13). Söz konusu faaliyetlerin son bir yıl içerisinde yapılma oranlarına bakıldığında ise belli faaliyetlerin oranının oldukça düşük olduğu gözlenmektedir. Örneğin, “çevrimiçi bir kursa katılmak”, “Internet bankacılığı hizmetlerini kullanmak”, “ürün veya hizmet satmak”, “işim ile ilgili hizmetleri ve ürünleri tanıtmak”, “işim için potansiyel müşterileri belirlemek” ve “potansiyel iş yapılacak kişileri ve çalıştırılacak kişileri saptamak” gibi seçeneklerin halk kütüphanesi kullanıcıları arasında işaretlenme oranı %1-2 düzeyindedir. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 14 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 13. Kullanıcıların teknolojiyi son 12 ayda halk kütüphanesinde kullanma şekilleri Faaliyet Haberleri öğrenmek. Çevrimiçi (online) içerik oluşturmak (örneğin, bir duvara ya da yorum yapılabilecek bir siteye not göndermek, Internet günlüğü (blog) yazmak, çevrimiçi bir profili güncellemek, fotoğraf yüklemek, web sayfası tasarlamak ya da bir web sayfasına içerik hazırlamak). Ailem ve arkadaşlarımla e-posta aracılığı ile iletişim kurmak. Ailem ve arkadaşlarımla e-posta dışındaki diğer çevrimiçi araçları kullanarak iletişim kurmak. Devlet ile ilgili bilgi aramak (örneğin, yasalar veya yönetmelikler, hükümet programları ve hizmetlerinin tanımları, resmi formlar, ya da devlet ile ilgili işler). İş amaçlı olarak diğer insanlarla e-posta dışındaki diğer çevrimiçi araçları kullanarak iletişim kurmak. Ürün veya hizmet satın almak. Devlet hizmetlerini kullanmak (resmi formları indirmek / doldurmak / göndermek, vergi ödemek, izin belgesi ya da resmi belge talebinde bulunmak). Lise sonrası bir programa (örneğin, üniversite ya da bir sertifika/staj programı) başvurmak. Resmi olmayan eğitim kaynaklarını (örneğin, çevrimiçi ya da yüz yüze ücretsiz kurslar, eğitim seansları, çalışma grupları ya da öğrenim çevreleri) araştırmak. Tarımla ilgili konularda bilgi aramak (örneğin, tarım araçları veya teknikleri, ekin fiyatları, hava durumu bilgileri). Lise sonrası bir bursa (örneğin, sertifika almak için) başvurmak. Yönetişim sürecine katılmak (örneğin, politikacıların ya da vatandaşların haklarını araştırmak, yerel yönetimler ya da seçilmiş kişilerle etkileşim kurmak, politik olaylarda nasıl gönüllü olunabileceğini veya politik hareketlere nasıl katılınabileceğini öğrenmek). Yurt dışında yaşayan ya da uzaklarda bulunan ailemle ve arkadaşlarımla iletişim kurmak. Özgeçmiş yazabilmek için bana yardımcı olacak bilgiyi aramak. Çevrimiçi bir kursa katılmak. Internet bankacılığı hizmetlerini kullanmak. Ürün veya hizmet satmak. İşim ile ilgili hizmetleri ve ürünleri tanıtmak. İşim için potansiyel müşterileri belirlemek. Potansiyel iş yapılacak kişileri ve çalıştırılacak kişileri saptamak. Hiçbiri “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi N 798 % 29,9 644 482 24,1 18,1 253 9,5 179 6,7 128 113 4,8 4,2 110 4,1 104 3,9 93 3,5 82 73 3,1 2,7 71 2,7 66 63 49 45 41 28 23 23 1456 2,5 2,4 1,8 1,7 1,5 1,0 0,9 0,9 54,5 15 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Halk kütüphanesindeki teknoloji sayesinde, aile ve arkadaşlarıyla normalde olacağından daha fazla iletişim kurduğunu ifade edenlerin oranı tüm halk kütüphanesi kullanıcıları içerisinde %4,5’tir. Halk kütüphanesindeki teknolojiyi kullanmak suretiyle bir devlet hizmetine erişerek zamandan tasarruf ettiğini belirtenler %2,4; devletin kendilerine borçlu olduğu bir parayı ya da yardımı/desteği aldığını ifade edenler ise %0,4’lük orana sahiptir. Kullanıcılara halk kütüphanesindeki teknoloji (örneğin, kablosuz ağ (wi-fi), Internet, bilgisayarlar, e-kitaplar) sayesinde ne gibi faydalar elde ettikleri sorulmuş, alınan yanıtlar Tablo 14’te sunulmuştur. Tablo 14. Halk kütüphanesindeki teknoloji (örneğin, kablosuz ağ (wi-fi), Internet, bilgisayarlar, e-kitaplar) sayesinde gerçekleşenler Faaliyet N % 1265 47,4 871 32,6 629 23,6 Okuma faaliyetlerini, normalde yapacağımdan daha fazla yaparım. Paradan tasarruf ettim (örneğin, kablosuz ağ ya da Skype kullanarak teknoloji ve iletişim giderlerinden tasarruf ettim, ürün satın alarak ya da devlet formlarını doldurarak seyahat masraflarından tasarruf ettim ya da fiyatlar çevrimiçi daha ucuz olduğundan tasarrufum oldu) Topluluk ya da sivil toplum faaliyetleri (örneğin, yerel dernekler, mahalle grupları, gönüllülük faaliyetleri) hakkındaki farkındalığım arttı. Kullanıcılara halk kütüphanesi hizmetleri (örneğin, Internet, bilgisayarlar, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan eğitim ya da yardım) sayesinde neler öğrendiklerine ilişkin sorulan soruya verilen yanıtlar Tablo 15’te sunulmaktadır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 16 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 15. Halk kütüphanesinde öğrenilenler Öğrenilenler N % 343 12,8 Excel) 332 12,4 Bilgisayarı açmak ve kapatmak 327 12,2 Fare kullanmak 306 11,5 Web sitelerini kullanmak (örneğin, Facebook’un web sitesi) 300 11,2 E-posta göndermek ve almak 258 9,7 228 8,5 199 7,5 ödemek, çevrimiçi ürün satın almak) 172 6,4 Devlet desteği başvurusu için dosya hazırlamak 146 5,5 2030 76,0 Bilgi bulmak için Internet’te basit arama yapmak (örneğin, Google ya da Bing kullanarak) Microsoft Ofis yazılım ürünleri kullanmak (örneğin, Outlook, Word, İleri düzey çevrimiçi bilgi araması yapmak (örneğin, web siteleri içerisinde arama yapmak, sonuçları daraltmak için filtreleme kullanmak) Çevrimiçi iletişim yazılımlarını ya da uygulamalarını kullanmak (örneğin, Skype) Diğer çevrimiçi hizmetleri kullanmak (örneğin, e-bankacılık, fatura Hiçbiri Tablo 16 kullanıcıların halk kütüphanesi hizmetlerini (örneğin, teknoloji, toplantılar için fiziksel mekânlar ya da ders çalışma oturumları, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan resmi olmayan eğitim ya da yardımlar) son 12 ayda hangi amaçlarla kullandıklarını CIMS’de yer alan başlıklar temelinde sunmaktadır. Kullanıcıların %52’si Tablo 16’da yer alan dokuz faaliyetin herhangi birisini halk kütüphanesinde son bir yılda yapmamıştır. En büyük oranın %39 ile “ödevimi tamamladım” seçeneğinde olduğu, birçok faaliyetin (özellikle iş başvuruları ile ilgili seçenekler) kullanıcıların az bir bölümü tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Kullanıcı kitlesi içerisinde işsiz olduğunu belirten %16’lık bir bölüm olmasına karşın iş ilanları ve işe başvuru yapma gibi seçeneklerin oranının düşük “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 17 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi olduğu ifade edilebilir. Ancak bu anket çalışmasının kişilerin kütüphane dışında söz konusu işlemleri yapıp yapmadıklarını ya da böyle bir şeye gereksinim duyup duymadıklarını ölçmediği unutulmamalıdır. Tablo 16. Halk kütüphanesinde son bir yılda yapılan faaliyetler Faaliyetler N % 1029 38,5 grupları ya da öğrenim çevreleri) 376 14,1 Özgeçmiş yazdım 192 13,8 ilgili) 179 6,7 Başkası adına eğitim bilgisi aradım 154 5,8 Başkası adına sağlık bilgisi aradım 134 5,0 İş ilanları ya da istihdam olanakları buldum 127 4,8 Başkası adına iş ilanlarını ya da istihdam olanaklarını araştırdım 107 4,0 98 3,7 1395 52,2 Ödevimi tamamladım Resmi olmayan öğrenim olanaklarından faydalandım (örneğin, çevrimiçi ya da yüz yüze ücretsiz kurslar, eğitim seansları, çalışma İhtiyaçlarımı karşılayan bir sağlık bilgisi buldum (örneğin, sağlık durumum, tıbbi tedavim, diyet, beslenme, spor ya da egzersizle Bir işe başvurdum Hiçbiri Kullanıcılara Tablo 16’daki sorulara verdikleri yanıtlara göre farklı sorular yöneltilmiştir. Tablo 17 bu soruları, sorulara olumlu yanıt veren kişi sayılarını ve tüm kullanıcılar içindeki oranları sunmaktadır. Buna göre, halk kütüphanesi hizmetlerini kullandıktan sonra iş teklifi alan kullanıcılar %1, halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde buldukları sağlık bilgisinin kişilerin sağlıkları ile ilgili almaları gereken bir kararı açıklığa kavuşturduğunu ve sağlıklarının düzelmesine yardımcı olduğunu belirtenler %3’lük oranlara sahiptir. Kullanıcıların yarısından fazlası özellikle halk kütüphanelerinde verilen hizmetlerin okuldaki başarıya olumlu yansıdığını düşünmektedir. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 18 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 17. Kullanıcıların halk kütüphanesi sayesinde elde ettiği yararlar Faaliyet N % 32 1,2 88 3,3 78 2,9 586 21,9 1361 51,0 207 7,8 Halk kütüphanesi hizmetlerini (örneğin, kablosuz ağ, bilgisayar, İnternet, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan eğitim ya da yardımlar) kullandıktan sonra bir iş teklifi aldım Halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde bulduğum sağlık bilgisi sağlığımla ilgili kendi almam gereken bir kararı açıklığa kavuşturdu Halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde bulduğum sağlık bilgisi sağlığımın düzelmesine yardımcı oldu Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak bir iş bulabilmek için daha donanımlıyım Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak okuldaki başarım yükseldi Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak gelirim arttı Tablo 18’de halk kütüphanesi kullanıcılarının halk kütüphanelerinde verilen hizmetlere ne düzeyde önem verdikleri ile ilgili bulgular yer almaktadır. Tabloda koyu olarak yer alan hücrelerdeki yüzdeler söz konusu hizmete ilişkin olarak en fazla kişinin tercih ettiği seçeneği göstermektedir. Tablo 19’da yer alan 14 hizmetin 13’ünde kullanıcılar söz konusu hizmetleri daha yoğun şekilde “çok önemli” olarak nitelemişlerdir. Kullanıcılar sunulan seçenekler arasında sadece “CD/DVD ödünç almak” seçeneğini “kesinlikle önemli değil” kategorisinde değerlendirmişlerdir Bu seçeneği işaretleyenlerin oranı yaklaşık %27’dir. Hizmetlerin önem düzeyi algılaması bakımından bazı seçenekler için “önemli” ve “çok önemli” seçeneklerindeki oranların bu tip bir anket çalışması için yüksek olduğu söylenebilir. Tablo 18 incelendiğinde, her seçenek için oranları değişmekle birlikte (%2’den (kitap okumak/ödünç almak) %27’ye (CD/DVD “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 19 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi ödünç almak) “kesinlikle önemli değil” kategorisini tercih eden kullanıcılar olduğu görülmektedir. Çok önemli Önemli Ne önemli değil ne önemli Kütüphane hizmetleri Önemli değil Kesinlikle önemli değil Tablo 18. Halk kütüphanelerinde verilen hizmetlerin önem düzeyi Kitap okumak/ödünç almak 2,1 1,5 6,4 15,6 74,5 Gazete/dergi okumak 9,4 7,6 16,8 21,9 44,3 CD/DVD ödünç almak 26,6 9,9 18,3 18,9 26,3 Yerel topluluğun buluşacağı mekân 15,7 8,9 16,6 23,5 35,3 Bilgisayarlara ücretsiz erişim 11,3 4,7 10,7 21,1 52,3 Internet’e ücretsiz erişim 12,0 4,5 10,9 20,3 52,2 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden iş arayanlar için rehberlik sağlanması (örneğin, özgeçmişin nasıl yazılacağı ya da iş arama olanakları hakkında bilgi) 21,2 8,7 19,2 21,5 29,4 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden işletmeler için bilgi (örneğin, iş nasıl kurulur, iş fırsatları arama) sağlanması 22,0 10,6 19,3 19,7 28,4 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden vergi işlemleri, resmi formlar vb. devlet hizmetleri ile ilgili bilgiye erişim için rehberlik sağlanması 22,8 10,3 18,5 18,8 29,7 Kütüphane çalışanları tarafından bilgisayar ve Internet becerileri eğitimi sağlanması 18,7 6,0 15,7 23,6 36,0 Çocuklar için okul ve ders kitapları 7,5 3,7 11,0 20,1 57,7 Yetişkinler için çalışma materyalleri ve ders kitapları 5,4 3,5 9,1 20,3 61,7 Yerel topluluk ile ilgili / yerel topluluk için bilgi 9,6 5,0 14,6 28,0 42,8 Fotokopi ve yazıcı hizmetleri 13,6 5,3 11,9 25,4 43,8 Not: Tabloda bulunan hücrelerdeki tüm değerler yüzde üzerindendir. Seçenekler ankette yer aldığı şekliyle sıralanmaktadır. Koyu olanlar o satırdaki en yüksek orana işaret etmektedir. Gereksinim analizi yapmak amacıyla katılımcılara halk kütüphanelerinde gerçekleştirilecek etkinliklere yönelik ücretsiz eğitimler verilmesi durumunda hangilerinden faydalanmak isteyecekleri sorulmuştur. Alınan yanıtlar Tablo 19’da sunulmaktadır. Ortaya çıkan tablo göstermektedir ki, bilgisayar kullanımı ile ilgili olarak halk kütüphanelerinde verilecek eğitimlere talep gösterecek belli bir kitle mevcuttur. Çeşitli düzeylerde bilgisayar kullanımına yönelik verilecek eğitimler halk kütüphanelerinin toplumun farklı kesimlerinde daha görünür hale gelmesinde de önemli rol oynayacaktır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 20 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Tablo 19. Halk kütüphanelerinde verilecek olası eğitimler Eğitim İleri düzey bilgisayar kullanımı (web sayfası oluşturma, yazılım geliştirme, vb.) Internet üzerinden ilgi alanınıza yönelik ücretsiz kurslara katılmak (yabancı dil, vb.) Internet üzerinden ders takibi (örneğin, açık öğretim dersleri) Sağlık bilgilerini edinmek (Internetten randevu almak, hastalıklar, doktorlar, reçete, ilaç kotası vb. ile ilgili bilgi edinmek) Orta düzey bilgisayar kullanımı (yazı yazma, hesap yapma vb.) Yaşadığınız il/ilçe ile ilgili haberleri Internetten edinmek Temel bilgisayar kullanımı (bilgisayar açma, dosya oluşturma, eposta, Internet kullanma vb.) İş arama, başvuru yapmak (özgeçmiş hazırlama, iş ilanlarını takip etme vb.) Aileniz ve arkadaşlarınızla Internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşmek Internetten otobüs, tren, uçak bileti almak/rezervasyon yaptırmak Devlet hizmetlerini kullanmak (resmi formları indirmek / doldurmak / göndermek, vergi ödemek, izin belgesi ya da resmi belge talebinde bulunmak). Belediye hizmetleri ile ilgili işlemleri Internetten yapmak (fatura ödemek, başvuru yapmak, başvuru takibi, duyurulardan haberdar olmak vb.) Internet bankacılığını güvenli olarak kullanmak Yönetim sürecine katılmak (seçmen kayıt bilgisi, vatandaş hakları, yerel yönetimler ya da seçilmiş kişilerle iletişim kurmak, politik olaylarda nasıl gönüllü olunabileceği vb. hakkında bilgi sahibi olmak). Gazetelere, TV kanallarına mesaj göndermek, tartışmalara katılmak Siyasi partiler ile ilgili bilgi edinmek Şirket kurma koşulları, kredi imkânları hakkında bilgi edinmek Çocuğunuzun Interneti kullanırken hangi sayfalara girdiğini denetleyebilmek Ürün veya hizmet satın almak Çocuğunuzun dersleri ile ilgili bilgi edinmek Banka kredileri, faizler vb. hakkında bilgi aramak Ürün veya hizmet satmak Tarım, hayvancılık vb. işlerle ilgili bilgi almak N % 1758 65,8 1507 1274 56,4 47,7 1110 1072 1017 41,6 40,1 38,1 986 36,9 979 36,7 927 905 34,7 33,9 851 31,9 794 782 29,7 29,3 738 729 720 678 27,6 27,3 27,0 25,4 655 654 645 621 593 477 24,5 24,5 24,2 23,3 22,2 17,9 Not: Seçenekler halk kütüphanesi kullanıcılarının faydalanmak istedikleri faaliyetlerin sıklığına göre sıralanmıştır. Tabloda yer alan yüzdeler söz konusu eğitime katılmak isteyeceğini belirten kişilerin 2670 kişiye oranı üzerinden hesaplanmıştır. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 21 Halk Kütüphanesi Kullanıcı Anketi Değerlendirmesi Sonuç Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi’nden elde edilen tanımlayıcı istatistiklerin sunulduğu bu raporda genel hatlarıyla pilot proje kapsamında yer alan kütüphanelerdeki kullanıcılara ilişkin bilgiler özetlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma bir yıl sonra tekrar edilecek ve projenin halk kütüphanelerinin kullanıcılarını etkileyip etkilemediği, etkilediyse ne derece etkilediği ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Hiç şüphesiz, elde edilen veriler ile birlikte proje süresince halk kütüphanelerinden gelen geri bildirimlerin de ayrıca değerlendirilmesine gereksinim duyulmaktadır. Kaynakça EUROSTAT. (2014). Information society statistics. 15 Nisan 2014 tarihinde http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society /data/main_tables adresinden erişildi. Global Libraries. (2013). 15 Nisan 2014 tarihinde https://spaces.gatesfoundation.org/docs/DOC-3448 adresinden erişildi. International Telecommunication Union. (2013). Mobile-cellular telephone subscriptions. 15 Nisan 2014 tarihinde http://www.itu.int/en/ITU- D/Statistics/Documents/statistics/2013/Mobile_cellular_2000-2012.xls adresinden erişildi. “Kütüphan-e Türkiye” Planlama ve Pilot Uygulama Projesi 22
© Copyright 2024 Paperzz
