UVOD U PROJEKTIRANJE SUSTAVA ZA DOJAVU POŽARA Alarm automatika d.o.o., Rijeka, 2010. Nakladnik: Alarm automatika d.o.o. Rijeka, Dražice 123c www.alarmautomatika.com [email protected] Za nakladnika: Boris Popović, dipl. ing. el. Urednik: Emil Prpić, dipl. ing. el. Suradnici: Branimir Vuković, dipl. ing. el. Renata Dončević, dipl. ing. el. Emil Prpić, dipl. ing. el. Danica Kauzlarić, prof. Željko Stojanovski Recenzent: mr. sc. Miljenko Rodek, dipl. ing. el., Hrvatska komora inženjera elektrotehnike Lektorica: Sanja Grakalić Plenković, prof. Tisak: Tiskara Helvetica d.o.o., Rijeka Naklada: 500 primjeraka CIP zapis dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 743352. ISBN 978-953-56293-0-6 Niti jedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati ni na bilo koji način reproducirati bez nakladnikovog pismenog dopuštenja. Copyright © 2010, Alarm automatika d.o.o., Rijeka. Hrvatska SADRŽAJ PREDGOVOR................................................................................................................................................................ 5 UVOD........................................................................................................................................................................... 7 RJEČNIK POJMOVA....................................................................................................................................................... 9 REGULATIVNE I NORMATIVNE PODLOGE...................................................................................................................13 TEMELJNE POSTAVKE I NAČELA DETEKCIJE................................................................................................................17 Detektori dima.............................................................................................................................................21 Načelo rada ionizacijskih detektora dima.....................................................................................21 Načelo rada optičkih detektora dima............................................................................................22 Optički detektor zatamnjenja svjetlosti........................................................................................22 Optički detektor raspršenja svjetlosti...........................................................................................22 Ograničenja detektora dima.........................................................................................................23 Uvjeti pri raspoređivanju točkastih detektora dima.....................................................................24 Detektori dima s projiciranom zrakom.........................................................................................25 Aspiracijski detektori....................................................................................................................29 Detektori topline.........................................................................................................................................31 Detektori fiksne temperature.......................................................................................................31 Točkasti termički detektori............................................................................................................32 Neobnovljivi tip detektora s rastalnim elementom......................................................................32 Obnovljivi bimetalni tip detektora................................................................................................32 Elektronički točkasti detektor topline...........................................................................................34 Linijski detektori topline...............................................................................................................35 Kapilarni termički detektor...........................................................................................................35 Bakreni rastalni termoosjetljivi kabel...........................................................................................35 Optički termoosjetljivi kabel.........................................................................................................36 Specijalna izvedba linijskog detektora..........................................................................................37 Detektori brzine porasta temperature..........................................................................................37 Detektori plamena...............................................................................................................................38 Infracrveni detektori plamena......................................................................................................39 Ultraljubičasti i kombinirani tipovi detektora plamena.................................................................39 POSEBNE PRIMJENE AUTOMATSKIH DETEKTORA POŽARA............................................................................41 Visokoregalna skladišta........................................................................................................................41 Detektori dima za upravljanje širenjem dima.......................................................................................43 Detektori dima u ventilacijskim kanalima.............................................................................................43 Aktiviranje sustava za gašenje požara...................................................................................................45 PROJEKTIRANJE SUSTAVA...................................................................................................................................47 Razmještaj detektora...........................................................................................................................47 Točkasti detektori..........................................................................................................................47 Linijski detektori...........................................................................................................................49 Ručni javljači požara.............................................................................................................................49 Uređaji za uzbunjivanje........................................................................................................................49 Centrale za dojavu požara....................................................................................................................50 Autonomija napajanja..........................................................................................................................50 Putovi za prijenos signala.....................................................................................................................51 3 UVOD U PROJEKTIRANJE SUSTAVA ZA DOJAVU POŽARA Nadzor dojavnog kruga........................................................................................................................51 Ožičenje klase B (otvoreni krug)...................................................................................................51 Ožičenje klase A (zatvoreni krug)..................................................................................................52 Funkcije upravljanja u zgradama..........................................................................................................52 Montaža detektora..............................................................................................................................53 Opći vodič za podjelu u zone................................................................................................................53 Tipične tehnike ožičenja...............................................................................................................54 APLIKACIJE I PROBLEMI U POSTAVLJANJU DETEKTORA.......................................................................................57 Gdje postaviti detektore......................................................................................................................57 Gdje NE postaviti detektore.................................................................................................................58 Dodatni problemi pri razmještaju detektora.........................................................................................59 TEHNIKE OTKRIVANJA KVARA.............................................................................................................................61 Što učiniti u vezi s lažnim alarmima?....................................................................................................61 Razlozi lažnih alarma............................................................................................................................61 Vođenje dnevnika alarma....................................................................................................................62 Odgovornosti vlasnika sustava i servisera.............................................................................................63 RECENZIJA..........................................................................................................................................................65 BIBLIOGRAFIJA...................................................................................................................................................67 4 UVOD U PROJEKTIRANJE SUSTAVA ZA DOJAVU POŽARA RECENZIJA U vrijeme kad tehnička znanja postaju gotovo zanemariva kategorija, a pozicija inženjera u društvu neodgovarajuća i nebitna, svaki rad koji unapređuje struku izuzetno je značajan. Pritom su posebno važne i dobrodošle inicijative koje dolaze iz gospodarstva, čija je uspješnost jedino jamstvo razvoja i budućnosti. Republika Hrvatska dugoročno usklađuje tehničku regulativu s europskim tehničkim znanjima i stečevinama. U tom se procesu tehnički zakoni nadograđuju odgovarajućim tehničkim propisima i dopunjuju tehničkim normama. Takva koncepcija pravnih dokumenata koji uređuju tehnička područja, međutim, na svakoj razini ima brojne nedostatke te nije bliska inženjerima koji je koriste. Zakoni, koji su najviši oblici pravne regulative, u načelu su preopćeniti te ne uključuju sve tehničke detalje koje struka traži. Tehnički propisi koje donose pojedina ministarstva također su dokumenti čiji je sadržaj previše općenit. Primjena tehnologije „novog pristupa“ u procesu kreiranja tehničkih propisa uvjetuje općenitost i pozivanje na odgovarajuće tehničke norme te ponovno dovodi do rezultata koji za inženjere tehničkih struka nisu u potpunosti iskoristivi. Štoviše, i tehničke norme koje bi trebale imati potpuno razrađene tehničke detalje za pojedina područja i struke također su u nečitkim i nepreglednim formama koje ne pokrivaju zaokružene tehničke cjeline i ne mogu se jednostavno primijeniti. Jedini dokumenti koji potpuno zadovoljavaju potrebe tehničkih inženjera su tehničke upute za pojedine struke i za pojedina tehnička područja, koje uvažavaju sve tri navedene razine tehničke regulative, a u potpunosti se mogu prilagoditi zahtjevima korisnika. Ovaj rad je upravo onakva forma koja može i treba zadovoljiti potrebe inženjera elektrotehnike koji se bave projektiranjem sustava za dojavu požara, i stoga strukovne komore moraju poticati i sudjelovati u izradi takvih dokumenata. Uvod u projektiranje sustava za dojavu požara pregledan je, dobro koncipiran, tehnički korektan i interesantan dokument. Naravno, da ovakav tehnički dokument, čak i dorađen u nekoj od budućih verzija, nije dostatan za kvalitetno projektiranje zaštite od požara. Naime, da bi se smanjili svi rizici od nastupanja požara u građevinama nužno je inzistirati na ukupnosti svih tehničkih mjera koje se primjenjuju, a to znači da se moraju uključiti sve tehničke struke, kao i svi stručnjaci sa specijalnim znanjima. Tehničke strukovne komore koje djeluju kao autonomne pravne osobe moraju kroz koordinacijska tijela voditi brigu o zajedničkim interesima, a posebno o integriranim tehničkim rješenjima svih struka. Naime, granice među strukama sve se teže određuju, pa su zajednički projekti onoliko dobri koliko je dobar onaj najslabiji među njima. Za ovaj rad stoga moraju pokazati interes i druge struke jer se kvalitetni sustavi za dojava požara, osim na dobrim elektrotehničkim, temelje i na podjednako dobrim arhitektonskim, konstruktivnim i strojarskim rješenjima, odnosno samo međusobna suradnja svih struka može jamčiti kvalitetu tehničkog projektiranja. mr. sc. Miljenko Rodek, dipl. ing. el., Hrvatska komora inženjera elektrotehnike 65 UVOD U PROJEKTIRANJE SUSTAVA ZA DOJAVU POŽARA PREDGOVOR Područje dojave požara vrlo je važno pa posljednjih godina takoreći nema građevine koja se izvodi bez ovog, za sigurnost ljudi i imovine, važnog sustava. Broj sustava za dojavu požara u primjeni i u Hrvatskoj i u svijetu, sve je veći, funkcije koje sustav ima sve su brojnije, tehnologije koje se primjenjuju sve su raznovrsnije, a zahtjevi korisnika sve veći i usmjereni integraciji, daljinskom (internetskom) nadzoru te nadasve visokoj pouzdanosti. Velik značaj dojave požara i interes za informacijama i iskustvima s tog područja neupitan je pa je tako zanimljiv svima koji se tim područjem bave – projektantima, instalaterima, zakonodavcu, inspektorima, ispitivačima, korisnicima. No, stručni interes nije ni približno zadovoljen i velik je manjak izvora znanja koji obuhvaćaju to područje. Stručne literature takoreći nema, a ona koja se time bavi svodi se na zakonsku regulativu i norme koje nikada nisu prevedene na hrvatski jezik. Mada su vrlo kvalitetni, stručni seminari koje organizira nekoliko strukovnih udruga nisu ni izdaleka dovoljni. Može se reći kako stručni interes za područje dojave požara neupitno postoji, no izvori znanja o njima nisu dostatni. Izdavač ovog priručnika osvjedočio se tome u nekoliko navrata i kroz dulji vremenski period. Možda je najveća neobičnost priručnika Uvod u projektiranje sustava za dojavu požara činjenica da ga objavljuje tvrtka koja se primarno bavi sustavima tehničke zaštite, a nije profesionalna obrazovna ustanova niti izdavač. Riječ je o pokušaju da se znanje stečeno iskustvom u neposrednom radu na osmišljavanju i izvođenju sustava za dojavu požara, godinama pružanja projektne i tehničke podrške kupcima i suradnje s različitim dobavljačima prenese širem krugu zainteresiranih, a sve kako bi se etablirala struka i stručno pristupilo problematici dojave požara. Budući da je nastajao kroz dugi niz godina, da su različite osobe izrađivale i dorađivale priručnik, o čemu svjedoči podugačak popis suradnika, može se reći da je priručnik osnova znanja sakupljenog kroz dugi niz godina, primjenjiva u svakodnevnom radu. S temom o sustavu za dojavu požara diplomirao je gospodin Branimir Vuković, jedan od vlasnika Alarm automatike d.o.o., 1995. godine. Na osnovi tog diplomskog rada i tehničkih uputa raznih proizvođača vatrodojavnih detektora koji se koriste u dojavi požara u sljedećih par godina napravljeno je nekoliko verzija svojevrsnih uputa za primjenu detektora koje su sadržavale pregled tipova detektora (posebno novih) i područja njihove primjene namijenjenih instalaterima sustava za dojavu požara kao informacija o onome što je na tržištu dostupno i pomoć u odabiru za aplikaciju prikladnih detektora. Tijekom 2003. godine prikupljeni materijali su revidirani i pod nazivom Vodič za projektiranje sustava za dojavu požara korišteni kao skripta namijenjena sudionicima seminara Uvod u sustave za dojavu požara koji je te i sljedeće godine održan u četiri hrvatska grada, a kojem je prisustvovalo više od dvije stotine sudionika. Činjenica je da su se različiti ljudi koji su čuli za Vodič o njemu raspitivali sljedećih pet godina i tražili kako bi ga mogli dobiti. U povodu održavanja novog ciklusa seminara o sustavima za dojavu požara 2010., ovaj put u zemljama regije, Vodič je temeljito revidiran. Usklađen je s važećim normama VDE 0833 i EN 54, a neki su zastarjeli dijelovi, kao npr. dio o ionizacijskim detektorima koji se više ne koriste, izbačeni ili značajno skraćeni kako bi se dobio prostor za opisivanje novih funkcija sustava koje suvremene tehnologije omogućavaju. Problematici projektiranja sustava za dojavu požara pristupa se kroz nekoliko poglavlja. Kako bi se 5 UVOD U PROJEKTIRANJE SUSTAVA ZA DOJAVU POŽARA osiguralo jednoznačno razumijevanja teksta, na samom početku priručnika nalazi se rječnik pojmova koji obuhvaća neke bitne termine korištene u priručniku. U poglavlju Regulativne i normativne podloge dan je osvrt na tzv. sistemske norme koje definiraju metodologiju i pravila projektiranja, instalacije i održavanja sustava za dojavu požara. Naveden je i popis normi koje u Hrvatskoj imaju status normi s obveznom primjenom, no primjenjuju se i u ostalim zemljama regije. U poglavlju Temeljne postavke i načela detekcije navedeni su osnovni kriteriji projektiranja sustava za dojavu požara koji određuju funkcije i rad sustava u cjelini. Budući da je pravilan odabir detektora ključan čimbenik uporabne funkcionalnosti sustava, velika pažnja posvećena je opisu načela rada, područja i ograničenja primjene pojedinih tipova detektora. Brojne ilustracije služe boljem razumijevanju principa rada detektora, a prateći tekst sadrži informacije bitne pri projektiranju sustava za dojavu požara, kao što je npr. područje pokrivanja pojedinih detektora, te se referira na odredbe važećih normi. Zasebno su opisana i područja posebne primjene automatskih detektora požara, kao što su npr. visokoregalna skladišta, detektori dima za upravljanje širenjem dima i u ventilacijskim kanalima te aktiviranje sustava za gašenje požara. Poglavlje Projektiranje sustava govori o razmještaju elemenata sustava za dojavu požara u prostoru, pri čemu je zbog važnosti najviše prostora posvećeno razmještaju detektora. Zbog bolje preglednosti većina podataka je tabelarno prikazana. Odabrane tablice suštinski odgovaraju onome što propisuju norme, a u ovaj su priručnik uvrštene kako bi se projektantima olakšao rad. Poglavljem o projektiranju obuhvaćeni su i sadržaji o autonomiji napajanja, putovima prijenosa signala alarma, nadzoru dojavnog kruga, uvriježenim tipovima ožičenja, montaži detektora te vodič za podjelu u zone. U zasebnom poglavlju Aplikacije i problemi u postavljanju detektora dane su kratke upute gdje postaviti, odnosno gdje ne postaviti detektore i koji su problemi u razmještaju detektora. Zbog velikih problema koje mogu izazvati lažni alarmi opisani su njihovi uzroci i tehnike otkrivanja i otklanjanja. Priručnik ima mnogo nedostataka, od kojih je nedostatak sustavnosti sadržaja možda najveći i treba ga u tom smislu popraviti u sljedećem njegovom izdanju. Unatoč tome i mogućim kritikama izdavač je odlučio dati ga javnosti u uvjerenju da je sadržaj priručnika sam po sebi vrijedan i da će biti čitatelju pragmatično koristan. A možda i pokrene nečiju (profesionalniju) ambiciju i inicijativu za pokretanje stručne literature s ovog uskog, a tako dinamičnog područja. 6