[esti izve{‌taj
od sledeweto na procesot
na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
„ZA POMALKU POMALKU
POZITIVNITE RABOTI“
Juli 2010
„ZA POMALKU POMALKU POZITIVNITE RABOTI“
[esti izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Makedonija vo EU
Izdava:
Fondacija Institut otvoreno op{‌testvo – Makedonija
Za izdava~‌ot:
Vladimir Mil~‌in, Izvr{‌en direktor
Podgotvil:
Makedonski centar za evropsko obrazovanie i
Fondacija Institut otvoreno op{‌testvo – Makedonija
Lektura:
Abakus
Likovno-grafi~‌ko oblikuvawe:
Brigada Dizajn
Pe~‌at:
Propoint
Tira`‌:
750 primeroci
CIP – Katalogizacija vo publikacija
Nacionalna i univerzitetska biblioteka ,,Sv. Kliment Ohridski”, Skopje
341.171.071.51(4-672EU:497.7)“2009/10“
Z A pomalku pomalku pozitivnite raboti : {esti izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na
Makedonija vo EU. - Skopje: Fondacija Institut otvoreno op{testvo - Makedonija, 2010.- 90, 86 str.
; 18x24 sm
Nasl.str. na pripe~atenoiot tekst : Abouth the less positive things. - Obata teksta me|usebno pe~ateni vo
sprotivni nasoki. - Tekst na mak. i angl. jazik
ISBN 978-608-218-070-0
a) Makedonija - Za~‌lenuvawe - Evropska Unija - 2009-2010
COBISS.MK.ID 84505610
SODR@INA
I. KADE SME VO JULI 2010 GODINA?
1. VLADATA VO SVOJ FILM
2. U^IME DA ^ITAME
3. REVIZIJATA SÈ U[TE VO FIOKA
4. MEDIUMITE VO KAFEZOT NA TOTALITARIZMOT
5. GLASOT NA GRA\ANITE
6. METODOLOGIJA
5
6
8
12
13
16
18
II. ANALIZA
1. POLITI^KIOT DIJALOG NA DNOTO!
1.1.Incidentite stanuvaat praktika
1.2 Veqanovski marioneta na vlasta?
1.3.Opozicijata – de`uren vinovnik
1.4. Bojkotot prodol`uva
1.5. Sobraniskite komisii na delo
1.6. Sobranieto – najgolema nevladina organizacija
1.7. Zaklu~oci i preporaki
19
20
20
21
22...
23
24
25
27
2. 28
28
29
30
31
31
32
33
POPULIZAM I VO SUDSTVOTO
2.1. Ustavnite izmeni samo blef
2.2. Izbori i razre{uvawa – prete`no partiski
2.3. Kadija te tu`i, kadija te sudi
2.4. [to e so kandidatite od Akademijata?
2.5. Sudstvo, nezavisnost i buxet
2.6. Sudskata administracija s# u{te utopija
2.7. Transferi nema poradi svetskata ekonomska kriza
2.8. Dosie za uspehot na Upravniot sud
2.9. Vlasta i Ustavniot sud i natamu vo klin~
2.10. Zaklu~oci i preporaki
34
35
35
3. 4. ZATVORITE O^AJNI
3.1. Res, non verba!
3.2. Makedonija vo zemjata na ~udata
3.3. Virtuelni investicii
3.4. Zaklu~oci i preporaki
ODISEJATA 2010 PRODOL@UVA
4.1. Diktatura na demokratijata na VMRO-DPMNE
4.2. Sosila ubavina ne biduva
4.3. Zaklu~oci i preporaki
36
36
37
38
40
41
41
42
43
5. IMA LI POLITI^KA VOLJA ZA BORBA PROTIV KORUPCIJATA?
5.1. Po~nat, no nezavr{en slu~aj
5.2. Sinxir na odgovornost
5.3. Pritisokot na javnosta sekoga{ se isplatuva
5.4. Od kade se finansiraat politi~kite partii?
5.5. Zaklu~oci i preporaki ...
44
44
46
47
48
49
6. JAVNATA ADMINISTRACIJA – POLE ZA NADMUDRUVAWE 6.1. Pre~isten, no ne i is~isten zakon
6.2. Zakonot za javni slu`benici – stapot namesto morkovot
6.3. Nov rebalans, stara prikazna
6.4. Ra{timuvana vlada
50
51
...
52
53
57
6.5. Koj }e gi oceni dr`avnite slu`benici?
6.6. Proekti ima, ama kade se?
6.7. Zaklu~oci i preporaki
61
62
62
7. JAVNITE PRETPRIJATIJA – JAVNI GALENI^IWA
7.1. Direktori – edni doa|aat, drugi si odat
7.2. Partiite odgovorni za propasta
7.3. Sudirot na interesi – rasipuva~ na zabavi
7.4. Transparentnost na makedonski na~in
7.5. Javnite pretprijatija i evropskata integracija
7.6. Zaklu~oci i preporaki
63
65
65
68
69
70
72
8. POFALBI NA LUDOSTA
8.1. Kade se vrabotenite?
8.2. Pomalku pari za vrabotuvawe
8.3. Lakonska vlada
8.4. Likovi i dela
8.5. Kaznena ekspedicija
8.6. Zaklu~oci i preporaki
73
74
75
77
78
80....
82
III.ZAKLU^OCI
84
85
1. ^UDNA ANKETA
2. [TO MO@EME DO NOEMVRI
2.1. Uspe{na revizija 2010
2.2. Neuspe{na revizija 2010
87
87....
88....
I
... ...
KADE SME VO
JULI 2010
GODINA?
R
epublika Makedonija dobi preporaka od Evropskata komisija
(EK) za zapo~nuvawe na pregovorite za ~lenstvo vo EU vo
oktomvri 2009 godina, no od {vedskoto pretsedatelstvo ne
dobi datum za po~etok na pregovorite, a to~kata od dnevniot
red be{e prefrlena na slednoto pretsedatelstvo1. Pri~inata za toa
e jasna – nere{eniot spor za imeto so Republika Grcija. [vedskiot
minister za nadvore{ni raboti Karl Bilt nedvosmisleno istakna
deka „odgovornosta za re{avawtot na bilateralnite problemi
najprvo se odnesuva na vklu~enite zemji. Ne mo`ete da ~ekate
va{ite bilateralni pra{awa da gi re{i svetot... Nie ne mo`eme
nikomu da mu nametneme re{enie. Nitu imame takva namera, nitu
pak mo`eme”.2
Sovetot primi na znaewe deka Komisijata dava preporaka za otvorawe na
pristapnite pregovori so Republika Makedonija i deka na ova pra{awe }‌e se
navrati vo tekot na slednoto pretsedatelstvo, zaklu~oci na Sovetot za
procesot na pro{iruvawe – Sovet za op{ti raboti, Brisel, 7–8 dekemvri 2009
god; www.se2009.eu/polopoly_fs/1.27005!menu/standard/file/111830.pdf
1
Vesti, Alsat, MTV 1, Alfa, 22 juni 2009 godina
2
5
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Za vreme na {panskoto pretsedatelstvo, Makedonija povtorno
izvisi i ne dobi datum za po~etok na pristapnite pregovori so EU, iako
ministerot za nadvore{ni raboti na [panija Migel Anhel Moratinos
za vreme na negovata poseta na Skopje n# ohrabruva{e deka „{panskoto
pretsedatelstvo se obvrza deka bi mo`elo da objavi datum za
pristapni pregovori za va{ata zemja”3. Pomina i Evropskiot sovet
vo Luksemburg, a Makedonija povtorno be{e zaboravena, no ovojpat
– spored alternativniot minister za nadvore{ni raboti na Grcija
Dimitris Drucas – zatoa {to „Makedonija i Grcija nikoga{ ne bile
poblisku do krajno re{enie za imeto otkolku vo ovoj period”4, pa zatoa
bilo podobro da se odlo`i raspravata za Makedonija. Na toa se nadvrza
i evrokomesarot za pro{iruvawe [tefan File, koj pobrza da soop{ti
deka Makedonija ne mora da go ~eka sledniot Evropski sovet vo dekemvri,
tuku mo`e, zaedno so Island, da dobie datum za po~etok na pregovorite
na 27 juli od strana na Sovetot na ministrite za nadvore{ni raboti,
se razbira dokolku go re{i sporot za imeto. Za `al, Sovetot pomina,
Island dobi datum, a sporot s# u{te ne e re{en, nitu pak e na povidok
nekakvo re{enie. Zaklu~ocite od {panskoto pretsedatelstvo, vo delot
na pro{iruvaweto, ne ja ni spomenuvaat Makedonija, tuku vo niv samo
se naveduva deka „e postignat zna~itelen napredok vo pregovorite
so Hrvatska so zatvoraweto na tri poglavja i otvoraweto na pet
drugi. Edno poglavje e otvoreno so Turcija i e odblokiran procesot na
pregovori za Spogodba za stabilizacija i asocijacija so Srbija”.5
Vesti, Kanal 5, 20 april 2010
3
Vo periodot opfaten vo ovoj kvartalen izve{taj se slu~ija i nekolku
drugi nastani koi se bitni za evropskata agenda na Makedonija. Imeno,
se proslavuva{e 9 Maj, Denot na Evropa, na 2 juni vo Saraevo se odr`a
sostanokot na visokite pretstavnici od dr`avite-~lenki na EU,
dr`avite od Zapaden Balkan, Rusija, SAD i Turcija, na 4 juni vo Skopje se
odr`a Komitetot za stabilizacija i asocijacija, a na 27 juli vo Brisel,
Sovetot za stabilizacija i asocijacija.
Dokumentot nare~en „Revizija na pristapnoto partnerstvo”6 koj
$ be{e dostaven na Vladata na 5 fevruari 2010 godina i koj gi sodr`i
indikatorite spored koi EK }‌e go meri napredokot na dr`avata vo 2010,
s# u{te ne e staven na dnevniot red na Sobranieto, nitu pak za nego
e diskutirano vo Komisijata za evropski pra{awa i vo Nacionalniot
sovet za evrointegracii pri Sobranieto. Predmet na ovoj kvartalen
izve{taj e da se utvrdi do kade e Makedonija po site gorenavedeni
slu~uvawa.
1. VLADATA VO SVOJ FILM
Na 1 juli 2010 godina pretsedatelstvuvaweto so Evropskata unija
go prezede Belgija. Belgiskiot dr`aven sekretar za evropski pra{awa
Olivier [astel, po odr`anite konsultacii so gra|anskoto op{testvo vo
fevruari 2010 godina, gi najavi {este predlog-prioritetni oblasti na
belgiskoto pretsedatelstvo so EU, usoglaseni so zaedni~kata programa
na trojkata [panija-Belgija–Ungarija7, i toa kako: 1) Sproveduvawe na
Lisabonskiot dogovor; 2) Promocija na Strategijata EU-2020, {to gi
utvrduva evropskite politiki za slednata decenija; 3) Me|unarodni
Podetalno za ovoj dokument, videte vo Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot
na pristapuvawe na Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010
godina, str. 9.
6
Vesti A1, 15 juni 2019 godina
4
http://www.eu2010.es/en/transcripcion.html?video=/en/documentosynoticias/
galeria_multimedia/videos/videoDirecto/videoDefecto.html
5
6
http://eutrio.es/export/sites/trio/comun/descarga/PROGRAMA_TRxO_EN.pdf
7
Kade sme vo
april 2010 godina?
pregovori od oblasta na klimatskite promeni i energijata; 4)
Implementacija na Programata od Stokholm za oblastite pravda, azil
i migracija; 5) Prodlo`uvawe so politikata na pro{iruvawe na
EU, i 6) Podgotovki za buxetot za 2011 i srednoro~nata revizija na
finansiskata perspektiva.
Vo kone~nata verzija na programata na belgiskoto pretsedatelstvo,
nacrt-prioritetite se reorganizirani vo 5 komponenti: 1) Socioekonomska komponenta (predefinirawe na odr`liviot rast i
konkurentnosta; 2) Socijalna komponenta (promocija na socijalnata
kohezija, so povisoki standardi, podobri socijalni uslugi, borba protiv
siroma{tijata i socijalnata isklu~enost, podobro zdravje i starost
i borba protiv nasilstvo vrz `enata); 3) @ivotna sredina (premin
kon zelena ekonomija); 4) Programata od Stokholm (konsolidacija i
zaokru`uvawe na Evropskata oblast na sloboda, bezbednost i pravda),
i 5) Nadvore{ni odnosi (vospostavuvawe na Evropskata slu`ba za
nadvore{ni akcii, prodol`uvawe so pro{iruvaweto, Doha rundata i
regionalnite trgovski dogovori, za{tita i promocija na ~ovekovite
prava, EU samitot so Afrika).
Ova poka`uva deka belgiskoto pretsedatelstvo kaj pettiot prioritet
}‌e se zanimava so drugi pova`ni pra{awa otkolku so pro{iruvaweto
so Zapaden Balkan. Osven so neizbe`noto – izve{taite za napredokot
na dr`avite zaedno so Strategijata za pro{iruvawe na EK, {to se
objavuvaat vo noemvri sekoja godina, EU }‌e posveti pogolemo vnimanie na
vospostavuvaweto na Evropskata slu`ba za nadvore{ni akcii (European
External Action Service – EEAS)8 koja{to e bitna i za Makedonija.
Za pove}‌e informacii, videte go dokumentot na Finskiot institut za me|unarodni
pra{awa (Finnish Institute for International Affairs) nasloven „Prepi{uvawe na
osnovnite pravila” (Rewriting the Ground Rules of European Diplomacy), objaven na
31 mart 2010 godina.
Imeno, 54 od vkupno 136 delegacii na Evropskata komisija vo svetot
}‌e se pretvorat vo misii so status na ambasadi, koi }‌e imaat ovlastuvawa
da zboruvaat vo imeto na celata EU. Ovie „superdelegacii” prvo se
preimenuvaa od 1 januari 2010 godina od Delegacii na EK vo Delegacii
na EU, za da go odrazat faktot deka tie imaat pogolema politi~ka mo}‌.
Tie }‌e gi prezemat ulogite koi prethodno gi imaa dr`avite-~lenki
{to go dr`at 6-mese~noto pretsedatelstvo na EU, a kako takvi sega ja
koordiniraat rabotata na bilateralnite misii na dr`avite-~lenki.
Osum od ovie superdelegacii }‌e se najdat vo Evropa, i toa vo
Makedonija, Srbija, Norve{ka, [vajcarija, Ukraina, Ermenija, Gruzija
i vo Moldova, dvanaeset }‌e ima vo Azija i na Pacifikot, a drugite }‌e
bidat vo Afrika. Selekcijata na superdelegaciite ja napravi {efot za
nadvore{ni odnosi na EU Ketrin E{ton, po konsultacii so dr`avite~lenki na EU.
Za va`nosta na Strategijata na EU 2020 pi{uvavme i vo prethodniot
kvartalen izve{taj9. Ona {to e novo za ovoj period e toa {to Evropskiot
sovet na 17 juni 2010 godina gi utvrdi i celite {to treba da se postignat
so novata strategija10.
Ovie dve mo{ne bitni odluki {to se slu~ija na nivo na EU bi
trebalo da bidat soodvetno odrazeni i vo makedonskata dr`avna
politika, osobeno vo Ministerstvoto za nadvore{ni raboti (MNR) i
vo Sekretarijatot za evropski pra{awa (SEP) pri Vladata na Republika
Makedonija. U{te poporazitelno e toa {to ovie politiki ne se
doneseni preku no}‌, tuku pominale niz dolg konsultativen proces so
dr`avite-~lenki, pa duri i so gra|anskoto op{testvo vo EU. Za `al,
8
Videte vo Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na
Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 8 i 9.
9
http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/council_conclusion_17_june_en.pdf
10
7
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
makedonskata Vlada se odnesuva kako tie voop{to da ne ja zasegaat,
kako da bile doneseni v~era i kako da nemaat nikakvo vlijanie vrz
idniot razvoj na dr`avata. Sepak, Vladata ne zaborava postojano da ja
potsetuva javnosta deka evropskata integracija e nejziniot najbiten
strategiski prioritet.
Od ovaa perspektiva, izjavite na Vladata deka }‌e gi sproveduva
evropskite reformi i dokolku ne zapo~nat pregovorite poradi
nere{eniot spor za imeto so Grcija se nevozmo`ni, bidej}‌i Vladata
demonstrira (mnogupati dosega) deka `ivee i planira vo svojot
mikrokosmos, a na makronivo planira samo spomenici i barokni
zgradi.
2. U^IME DA ^ITAME
Vo periodot opfaten so ovoj kvartalen izve{taj, se odr`aa
i Komitetot za stabilizacija i asocijacija (KSA)11, na 4 juni vo
Skopje, i Sovetot za stabilizacija i asocijacija (SSA)12, na 27 juli
vo Brisel. I dvata nastana si najdoa svoe mesto vo mediumite, a
vlasta i opozicijata povtorno zboruvaa so razli~en jazik. Dodeka
opozicijata kritikuva{e, vlasta se fale{e i likuva{e zatoa {to
Brisel „ja karal” i opozicijata. Sepak, premierot Gruevski ja dade
„najdramati~nata” izjava po odr`uvaweto na SSA, velej}‌i: „O~igledno
e deka v~era Republika Makedonija dobi mnogu pozitivni kritiki,
mnogu pozitivni mislewa i pomalku pomalku pozitivni, taka {to
Komitetot za stabilizacija i asocijacija e zaedni~ko telo, sostaveno od
pretstavnici na RM i na EK i dr`avite-~lenki na EU i negova glavna zada~a e da go
razgleda sproveduvaweto na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija.
11
Sovetot za stabilizacija i asocijacija e reguliran so ~lenot 108 od Spogodbata za
stabilizacija i asocijacija potpi{ana od RM i Evropskite zaednici i dr`avite~lenki, 2001 godina.
12
8
preovladuvaat pozitivnite komentari i pozitivnite ocenki za
srabotenoto i ne{to pomalku ima {to e pomalku pozitivno”13.
Ne iznenaduva faktot {to ovaa negova izjava e lajtmotivot na na{iot
tekoven kvartalen izve{taj.
Bidej}‌i vlasta gi prifati zabele{kite od Brisel kako objektivni,
bi sakale malku da se osvrneme na sodr`inata na dvata dokumenta
podgotveni za pe~atot (i od KSA i od SSA). Za toa kako treba da se ~itaat
dokumentite od EU i zo{to, pi{uvavme vo na{iot prv izve{taj14. Ovde
samo }‌e potsetime deka pri kritikuvaweto EU koristi „diplomatski”
jazik, bidej}‌i izve{taite se nameneti i za gra|anite na EU.
Ako gi analizirame dokumentite na EU, vklu~uvaj}‌i gi i godi{nite
izve{tai za napredokot, }‌e vidime deka EK koristi frazi koi se
neutralni, bidej}‌i o~ekuva vladite da gi prepoznaat kritikite, bez
pritoa da gi „ispla{at” gra|anite na EU (i dr`avite-~lenki) od idnoto
mo`no ~lenstvo na taa, s# u{te nepodgotvena dr`ava. Te`i{teto za
pravilnoto tolkuvawe na ovie frazi e vo glagolite {to se koristat.
Imeno, EK vo re~isi site dokumenti od ovoj tip koristi glagoli so
pozitiven i so negativen prizvuk. Za da ne se izgubime vo prevodot ovde
}‌e gi navedeme vo original na angliski jazik glagolite koi postojano
se sre}‌avaat vo dokumentite na EK. Pozitivni glagoli koi naj~esto
se povtoruvaat se: welcomed (pozdravi), noted (notira), acknowledged
(zabele`a), encouraged (ohrabri) itn. Negativnite glagoli, ili
kako {to miluva da ka`e premierot Gruevski, pomalku pozitivnite
glagoli {to se koristat se: urged (silno pottikna), stressed (naglasi),
13
http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=125811
Videte go Prviot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Makedonija
vo EU nasloven „Vladata treba da raboti 24/7 na EU-agendata”, april 2009 godina,
str. 12
14
Kade sme vo juli
2010 godina?
reiterated (povtori), reminded i recalled (potseti), underlined (podvle~e),
underscored (akcentira), pointed out (uka`a na), step up (zabrza) itn.
Duri i vo makedonski prevod ovie zborovi imaat negativen prizvuk.
A sega da gi vidime zabele{kite od soop{tenieto za pe~atot15 dadeno
od Komitetot za stabilizacija i asocijacija na 4 juni i objaveno od
SEP.
Komitet za stabilizacija i asocijacija (KSA)
Pozitivni zabele{ki
(Welcomed) Prifa}‌awe na
preporakite od ODIHR
(Welcomes) Donesuvawe na
Zakonot za Sobranieto
(Welcomed) Policija podzakonski akti
(Noted) Antikorupcija donesuvawe na Krivi~niot
zakonik
Negativni zabele{ki
(Efforts to) Donesuvawe
na izmenite na Izborniot
zakonik i revizija i
Izbira~kiot spisok
(Further measures) Donesuvawe
na Delovnikot
(Enhanced cooperation)
Institucionalna sorabotka
zaradi podobra primena na
zakonite za antikorupcija
(Welcomed) Vospostavuvawe
na Komitetot za RJA, na ~elo
na Premierot, i Specijalnata
grupa za JA za re{avawe na
nere{enite pra{awa
15
Soop{tenieto za pe~atot se nao|a na slednava veb-stranica http://www.delmkd.
ec.europa.eu/en/information_sources/press_releasses_2010/2010-06-04.htm
(Encouraged) Implementacija
na Ohridskiot ramkoven
dogovor
(Welcomed) NPAA revizija
(Acknowledged) IPA –
sektorski priod
(Noted) Inovacii i
informati~ko op{testvo
(Welcomed) Zemjodelstvo i
ribarstvo
(Acknowledged) @ivotna
sredina – pravna ramka
(Acknowledged) Vizna
liberalizacija
(Noted) Trgovsko pravo i
Akciski plan
(Noted) Intelektualna
sopstvenost
(Reminded) Nedovolno
finansiski i kadrovski
resursi
(Urged) Odblisku da se sledi
ekonomskiot razvoj
(Stressed) Va`nosta na
vodeweto mudra fiskalna
politika
(Further efforts)
Implementacija na Zakonot
(Continuation of efforts)
Organiziran kriminal
(integriran razuznava~ki
sistem)
(Pointed out) Dlabinska
analiza
(Reiterated) Sproveduvawe na
Zakonot i
(Recalling) obvrskite od SSA
(Urged) Primena na Zakonot za
bezbednost na pati{tata
9
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
(Welcomed) Zakon za energija
(Underlined) Da se re{i
problemot vo soglasnost so
odredbite od Dogovorot za
energetska zaednica
(Stressed) Konsultacii za
zakonite
(Step up) Socijalna politika
i vrabotuvawe i konsultacii
so zasegnatite strani
Ako ja analizirame gornata tabela }‌e vidime deka samo kaj
Policijata, javnata administracija, izgotvuvaweto na NPAA, baraweto
sektorski priod pri programiraweto na IPA, Ramkovniot dogovor i kaj
informati~koto op{testvo imame ~isto dosie. Vo site drugi oblasti EK
bele`i izvesen napredok, no vedna{ potoa uka`uva na mnogu pogolemi
nedostatoci. Na primer, kaj politi~kiot dijalog, iako EK prvo go
pozdravuva donesuvaweto na Zakonot za Sobranieto ({to be{e del od
lanskata prikazna), vo vtoriot del od re~enicata podvlekuva deka se
potrebni natamo{ni merki za donesuvawe na Delovnikot za rabota na
Sobranieto, {to e eden od indikatorite od Revizijata na Pristapnoto
partnerstvo od 5 fevruari 2010 (natamu vo tekstot Revizija 2010).
Ako se napravi istata analiza na soop{tenieto za pe~atot od SSA16,
situacijata stanuva u{te pointeresna. Vo tabelata podolu sleduva
analizata od SSA.
Soop{tenieto mo`e da se najde na: http://www.sep.gov.mk/Default.
aspx?ControlID=NovostiDetali.ascx&NewsID=1598
16
10
Sovet za stabilizacija i asocijacija (SSA)
Pozitivni zabele{ki
Negativni zabele{ki
(Noted) Vizna liberalizacija
(Welcomed) Naporite za
imlementacija na Zakonot za
Sobranieto
(Noted) Vospostavuvawe
na Anketnata komisija za
incidentot vo Sobranieto od 1
juli
(Continued progress) Policija
(Noted) Predvideni zakonski
izmeni za samostojno,
nezavisno, efikasno i
profesionalno sudstvo
(Discussed) Antikorupcija
- pravna ramka i
me|uinstitucionalna sorabotka
(Continuation of efforts)
Organiziran kriminal
(integriran razuznava~ki
sistem)
(Reiterated) Celosna
implementacija na Zakonot za
Sobranieto, so nov Delovnik
za rabota i so formalni
koordinativni sostanoci.
(Utmost importance)
Nezavisnost i
nepristrasnost na sudiite i
obvinitelite
(Utmost importance)
Politi~ka nepristrasnost,
zakonite da se primenuvaat
vo praktikata kaj
finansiraweto na
politi~kite partii, proverka
na anketnite listovi za
imotnata sostojba i sudir na
interesi
Kade sme vo juli
2010 godina?
(Welcomed) Zajaknata zakonska
ramka i formirawe posebna
grupa za reforma na javnata
administracija
(Welcomed) Sproveduvawe
na pravi~nata zastapenost na
albanskata etni~ka zaednica vo
javniot sektor
(Continuous efforts)
Obezbeduvawe
transparentnost,
profesionalizam i
nezavisnost na javnata
administracija
(Underscored) Ramkovniot
dogovor e klu~en i mora
da se sprovede celosno,
osobeno pravi~nata
zastapenost na drugite
zaednici, upotrebata na
jazicite, decentralizacijata
i integracijata na
etni~kite zaednici preku
obrazovanieto. (Concerned)
zagri`enost za izjavite
na nekoi politi~ki
lideri za napu{tawe na
ORD. Nasilstvoto ili
zakanite se neprifatlivi.
(Encourages) gra|anite i
nivnite pretstavnici, kako
i Sobranieto, da koristat
demokratski mehanizmi za
unapreduvawe na nivnite
interesi. (Agree) mediumite
mo`at da imaat va`na
uloga vo promoviraweto na
tolerancijata i podobroto
razbirawe.
(Welcomed) U~estvo vo Procesot
za sorabotka na Jugoisto~na
Evropa, Regionalniot sovet za
sorabotka i vo ALTEA misijata,
kako i demarkacijata na
granicata so Kosovo
(Recognised) Paketot
makroekonomski merki vo
kontekst na globalnata kriza
(Recall) Regionalnata
sorabotka i dobrososedskite
odnosi se osnoven del od
procesot na napreduvawe kon
EU
(Importance) Efikasno da se
koristat dostapnite resursi,
javnata potro{uva~ka da
se fokusira na nameni so
povisoka dodadena vrednost,
kako {to se produktivnite
investicii
(Particular importance)
Statistika – osobeno e va`en
popisot 2011
(Progress achieved)
Institucionalnite podgotovki
za decentralizirano
sproveduvawe na IPA (tri
komponenti), podgotovkite za
drugite dve komponenti se vo
tek.
(Welcomed) Godi{na revizija
na NPAA
Analizata na tabelata od SSA poka`uva deka Makedonija ima ~isto
dosie samo kaj Policijata, izgotvuvaweto na NPAA i upravuvaweto so
IPA. Ovde bi sakale da potsetime deka decentraliziranoto upravuvawe
so IPA be{e eden od prioritetite na Vladata planirani za 2009 godina,
koj s# u{te ne e celosno ostvaren. Vo site drugi oblasti SSA ne{to
11
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
„notira” ili „pozdravuva”, za vedna{ potoa da uka`e na mnogu pove}‌e
problemati~ni mesta vo istata oblast, i pritoa gi koristi glagolite
„potsetuva”, „osobena va`nost”, „podvlekuva”, „povtoruva” itn.
Tipi~en primer za ova se javnata administracija i Ramkovniot
dogovor, kaj koi na KSA imavme ~isto dosie. Kaj javnata adminstracija,
SSA ja „pozdravuva” zajaknatata zakonska ramka i formiraweto posebna
grupa za reforma na javnata administracija, no „potsetuva”, po kojznae
koj pat, deka javnata administracija treba da bide transparentna,
profesionalna i nezavisna.
Kaj Ramkovniot dogovor situacijata e u{te pozagri`uva~ka. SSA go
„pozdravuva” sproveduvaweto na pravi~nata zastapenost na albanskata
etni~ka zaednica vo javniot sektor, no „povtoruva” deka Ramkovniot
dogovor podrazbira i pravi~na zastapenost na drugite zaednici,
upotreba na jazicite, decentralizacija i integracija na etni~kite
zaednici preku obrazovanieto. SSA, isto taka, izrazi „zagri`enost”
za izjavite na nekoi politi~ki lideri i „potseti” deka nasilstvoto
i zakanite se neprifatlivi. Ne zaboravi da gi „pottikne” gra|anite i
pratenicite da gi koristat demokratskite mehanizmi za unapreduvawe
na nivnite interesi i ne zaboravi da ja spomene i ulogata na mediumite
vo promoviraweto na tolerancijata i podobroto razbirawe.
Na{ata analiza poka`uva deka nema mesto za zadovolstvo od
odr`aniot SSA. Naprotiv, od SSA ne doznavme ni{to novo (n# potseti
na istite raboti za koi EU izrazuva zagri`enost vo poslednive 4
godini), onamu kade {to imavme ~isto dosie uspeavme da go izvalkame
(poka`avme deka Zakonot za Sobranieto ne funkcionira) i u{te edna{
dobivme predupreduvawe deka ima pregolemo politi~ko me{awe vo
rabotata na instituciite (vo sudstvoto i vo borbata protiv korupcijata).
No, toa ne go spre~i premierot Gruevski da go izjavi slednovo: „Me
12
raduva ocenkata od Brisel i toa e, na nekoj na~in, negacija na ona
{to opozicijata celo vreme go tvrde{e”17, dodavaj}‌i deka o~ekuva
i godinava Republika Makedonija da dobie pozitiven izve{taj od EK.
Na {to se temeli negoviot optimizam ne e jasno, bidej}‌i zaklu~okot
od analizata pogore e deka – ka`ano vo negov stil – Makedonija dobi
mnogu negativni kritiki, mnogu negativni mislewa i pomalku pomalku
negativni komentari i ocenki za srabotenoto. A {to se odnesuva do
Izve{tajot za napredokot na Makedonija za 2010 godina, koj }‌e bide
objaven vo noemvri, toj najverojatno }‌e bide pozitiven, dokolku se
tolkuva na ist na~in kako i sredbata od SSA.
3. REVIZIJATA SÈ U[TE VO FIOKA
Vo prethodniot kvartalen izve{taj pi{uvavme za rabotniot
dokument nasloven „Revizija na Pristapnoto partnerstvo”
(natamu: Revizija 2010), zaedni~ki dokument na EK i na Vladata koj
gi sodr`i indikatorite spored koi EK }‌e go meri napredokot na
Makedonija pri izgotvuvaweto na naredniot izve{taj. Revizijata 2010
be{e dostavena do Vladata na 5 fevruari 2010 godina18. So ogled na
va`nosta na dokumentot, prepora~avme istiot da bide razgledan na
sednica na Vladata, distribuiran do site ministerstva, kako organi
na izvr{nata vlast, a zaradi podobra koordinacija pri ispolnuvaweto
na indikatorite, kone~no, dokumentot da se razgleda vo Komisijata za
evropski pra{awa i vo Nacionalniot sovet za evropski integracii pri
Sobranieto na Republika Makedonija, bidej}‌i biten del od dokumentot
treba da go ispora~a tokmu Sobranieto.
http://www.vlada.mk/?q=node/5704
17
Videte go Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na
Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 9.
18
Kade sme vo juli
2010 godina?
No, kako {to pretpostavivme, toa ne se slu~i, pa poradi toa re{ivme
da go objavime vo Prilog 1 od prethodniot izve{taj, nadevaj}‌i se deka
}‌e go pottikneme procesot na ispolnuvawe na indikatorite. Navistina
e nejasno zo{to Vladata, a osobeno SEP, ne saka da go spodeli dokumentot
so instituciite koi se direktno vklu~eni vo ispora~uvaweto na
indikatorite utvrdeni od EK. U{te ponejasno e zo{to Sobranieto ne
insistira na toa da se odr`i sednica na koja{to }‌e se diskutira za
dokumentot i Sobranieto }‌e se zapoznae so obvrskite {to se o~ekuvaat
od nego. Dali dokolku se slu~e{e vakvata sednica Sobranieto }‌e go
ima{e doneseno Delovnikot pred odr`uvaweto na SSA vo Brisel,
pa nema{e da ja obvinuva opozicijata za negovoto nedonesuvawe – e
pra{awe na koe, verojatno, nema da dobieme odgovor.
Za va`nosta na Revizijata 2010 svedo~i i faktot {to Vladata na
Republika Makedonija referira{e tokmu na ovoj dokument na sednicata
na Sovetot za stabilizacija i asocijacija, {to se odr`a na 27 juli vo
Brisel: „Sovetot be{e informiran za posvetenosta na Vladata
na natamo{noto efikasno sproveduvawe na reformite, osobeno
vo oblastite na sudstvoto, javnata administracija, borbata
protiv korupcijata, ekonomskite reformi, a s# so cel da se podigne
nivoto na primenata na pristapnite kriteriumi i standardi na
EU vo zemjata”. Dali ja ubedile EU vo svojata posvetenost ostanuva
da vidime vo noemvri, koga }‌e bide objaven izve{tajot za napredokot
na Makedonija za 2010 godina. Za nas, Revizijata 2010 i natamu e
referentna to~ka, taka {to vo analizata {to sleduva, za sekoja oblast
poedine~no, gi povrzuvame aktuelnite sostojbi so predvidenoto vo
dokumentot.
No, Revizijata 2010 ne e edinstveniot dokument od evropskata agenda
{to Vladata go zaborava. Se ~ini deka istata sudbina ja delat site
pisma, zaklu~oci, izjavi, mislewa i dokumenti od EU. Namesto da ~ita
i soodvetno da gi odrazuva dobronamernite zabele{ki {to doa|aat od
EU, Vladata prodol`uva so strategijata na obvinuvawe na opozicijata
za site svoi neuspesi. Vo ovoj period, Vladata i pratenicite od
VMRO-DPMNE odat i ~ekor natamu, portretiraj}‌i ja opozicijata (i
site drugi razli~nomislenici) kako „dr`avni neprijateli” koi,
spored pratenikot od VMRO-DPMNE, „prodol`uvaat so kodo{ewe na
sopstvenata dr`ava pred me|unarodnite pretstavnici”19 i rabotat
na toa da se dobie negativen izve{taj od EK godinava. A premierot
Gruevski, vo zasiluvawe, doobjasnuva deka toa go pravi opozicijata
„samo za da $ se dodvoruva na me|unarodnata zaednica i da se prika`e
kako kooperativna, na smetka na interesite na sopstvenata
dr`ava”20.
4. MEDIUMITE VO KAFEZOT NA
TOTALITARIZMOT
Vo redot na zaboravenite dokumenti spa|a i zaedni~kata izjava od
neformalniot samit na EU i Zapaden Balkan, plus pretstavnicite od
SAD, Rusija i Turcija, {to se odr`a vo Saraevo na 2 juni 2010 godina,
po povod odbele`uvaweto na 10-godi{ninata od Samitot vo Zagreb.
Izjavata dobiva pogolema va`nost so ogled na toa deka sredbata be{e
organizirana kako del od aktivnostite na {panskoto pretsedatelstvo i
so nea, na simboli~en na~in, se prenese porakata deka Zapaden Balkan
$ pripa|a na EU. Vo izjavata, me|u drugoto, povtorno se potencira deka:
http://www.youtube.com/
19
Video od izjavata na Aleksandar Nikolovski:
watch?v=2E9E-Z0kYXs)
20
Od obra}‌aweto na Nikola Gruevski po povod odbele`uvaweto na 20-godi{ninata
od VMRO-DPMNE, 15 juni 2010 godina.
13
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
„Problemite koi vlijaat na slobodata na izrazuvawe i na mediumite
treba da se re{avaat kako itni pra{awa”21.
Ako se analiziraat nastanite povrzani so mediumite vo Makedonija
tokmu po ovoj neformalen samit, na koj u~estvuva{e li~no ministerot
za nadvore{ni raboti, Antonio Milo{oski, }‌‌‌e vidime deka Vladata na
Republika Makedonija kako namerno da raboti na toa da go douni{ti
ona {to e ve}‌‌e notirano kako problem. Odnesuvaweto na Vladata e
identi~no kako i so Revizijata 2010 – namesto da raboti na ispolnuvawe
na zadadenite indikatori, Vladata, zasega uspe{no ostvaruva 24/7 s#
{to ne treba da ostvaruva.
I kaj mediumite imame sli~na situacija. Samo {to pomina
sredbata vo Saraevo, glavniot grad na Makedonija, Skopje, edno utro
se razbudi i{aran so grafitot „A1 = SDSM”. Na toa reagira{e TV A1
predupreduvaj}‌i deka „vakvata sostojba na mediumskiot pazar mo`e
da ja ~ini Makedonija negativen izve{taj na EK, koja notira{e deka
vo zemjata preku mediumite se promovira ednoumie, netolerancija,
nasilstvo i teror. Brisel ja povika vlasta ostro da gi sankcionira
ovie pojavi i nivnite promotori”22. Reagira{e Zdru`enieto na
novinarite na Makedonija (ZNM), no ne i javniot obvinitel, koj vo
vakvoto odnesuvawe ne prepozna krivi~no delo. Vladata, pak, mol~e{e,
iako znae{e deka vo lanskiot izve{taj za napredokot, EK decidno
zabele`a deka „Politi~koto me{awe vo mediumite e izvor za
zagri`enost, so ogled na toa deka vodi kon samocenzura i ja ograni~uva
slobodata na izrazuvaweto”23.
Izjava na Pretsedava~ot na sredbata me|u visokite pretstavnici za Zapaden
Balkan, Saraevo, 2 juni 2010
21
No, dali Vladata navistina mol~i? Nastanite {to sleduvaa
poka`uvaat deka Vladata ne samo {to ne mol~i, tuku e i direkten
inicijator na site slu~uvawa vo sferata na mediumite.
]e zapo~neme od obra}‌aweto na premierot Nikola Gruevski po povod
odbele`uvaweto na 20-godi{ninata od postoeweto na VMRO-DPMNE. Vo
svojot kus govor, Premierot uspea pove}‌epati da ocrni nekoi mediumi,
narekuvaj}‌i gi „neprincipielni” i „mediumski jastrebi na SDSM”,
pa duri i da napravi analiza za nivnoto dejstvuvawe: „Se falat vo
SDSM deka go imaat v xeb sopstvenikot na A1 Televizija, Velija
Ramkovski, i deka toj mediumski }‌e im odraboti, davaj}‌i im s# {to
ima na raspolagawe, `estoko napa|aj}‌‌i go VMRO-DPMNE za koj bilo
~ekor... Edno vreme „Utrinski vesnik” be{e medium kade {to i da
napravi{, ako si od VMRO si zgre{il... Denes „Utrinski” e istiot,
ama ima i mediumi koi stanaa pogolemi partiski megafoni na Branko
i na SDSM”24. Kone~nata poraka za mediumite {to ja isprati Premierot
od proslavata e nedvosmislena. So izjavata „Narodot gi nau~i ovie
trikovi i so golema rezerva i potreba za proverka gleda na site
informacii koi doa|aat od vakvite mediumi”25, na{iot demokratski
nastroen premier $ ka`a na javnosta deka ne treba da im se veruva
na site onie koi se osmeluvaat da ja kritikuvaat Vladata, {to po
definicija e totalitarizam.
No, ideologijata – sama po sebe – nikoga{ ne dava rezultati, dokolku
ne e pridru`ena so dopolnitelni instrumenti, naj~esto so seewe strav
i so zakani. Tokmu toa i go vide makedonskata javnost na 28 juni, koga
pripadnik na obezbeduvaweto na Premierot go napadna kamermanot na
Od obra}‌aweto na Nikola Gruevski po povod odbele`uvaweto na 20-godi{ninata
od VMRO-DPMNE, 15 juni 2010 godina.
24
http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=123955, 6 juni 2010 godina.
22
23
http://www.sep.gov.mk/content/Dokumenti/MK/EK_izvestaj_2009_mk.pdf, str.17.
14
Ibid
25
Kade sme vo juli
2010 godina?
Televizija ERA, Goran Najdov, za vreme na konsultaciite na vladinata
koalicija vo hotelot Best vestern26. Prvin nastanalo nedorazbirawe
vo komunikacijata so obezbeduvaweto, a potoa dvajca pripadnici od
obezbeduvaweto na Gruevski se konfrontirale so Najdov, pri {to
edniot po~nal i fizi~ki da go napa|a. ZNM go osudi ovoj nastan27, a
vnatre{nata kontrola na MVR pokrena disciplinska postapka protiv
pripadnikot na obezbeduvaweto28. Incidentot zavr{i samo so pari~na
kazna za telohranitelot na premierot Gruevski29.
I mesec juli pominuva vo znak na manipulacii so mediumite. Imeno,
kon krajot na mesecot, Kanal 5 im vra~i otkazni re{enija na sedummina
novinari i na trojca tehni~ari, navodno poradi finansiskite problemi
so koi se soo~uvala Televizijata30. No, na 28 juli, Vesna Kova~evskaTrp~evska, edna od izbrkanite novinarki od Kanal 5 Televizija, upati
otvoreno pismo do premierot Gruevski, vo koe taa go poso~uva {efot
na Kabinetot na Premierot, Martin Protu|er, kako direkten vinovnik
za otpu{tawata vo Televizijata poradi neposlu{nost, a neposlu{nosta,
spored nea, „be{e vo toa {to nemavme direkten kontakt ili ne sakavme
da imame direkten kontakt so Protu|er”31. Rakovodstvoto na Kanal
5 reagira{e na pismoto na Kova~evska-Trp~evska i poso~i deka ne $
bil vra~en otkaz, tuku $ bilo predlo`eno spogodbeno raskinuvawe na
dogovorot32 i Televizijata javno se ogradi od vlijanijata od Kabinetot
http://a1.com.mk/vesti/default.aspx?vestID=124743
26
http://www.kanal5.com.mk/default.aspx?mId=37&eventId=62195
27
na premierot Gruevski33. Reagiraa i Vladata i ZNM34. Vladata gi
demantira{e {pekulaciite, dodeka ZNM najostro gi osudi otpu{tawata
na novinarite od Kanal 5, kako i onie od Makfaks, za koi javnosta
dotoga{ ne znae{e. Reakcija ima{e i od {efot na Kabinetot na
Premierot, Martin Protu|er. Toj so otvoreno pismo35 ja izrazi svojata
nevinost.
No, sodr`inata na otvorenoto pismo na Protu|er ne e ni{to drugo
osven potvrda za site izneseni obvinuvawa na negova adresa. Prvo, toj
vo pismoto $ se obra}‌a na novinarkata so „ti”, a pritoa tvrdi deka
ne ja poznaval. Potoa, go koristi poznatiot citat na Maksim Gorki
„^ovek - kolku gordo zvu~i toa”, aludiraj}‌i na toa deka toj ostanal
„~ovek”, no se pra{uva kolku taa uspeala vo istoto, pritoa navreduvaj}‌i
ja nejzinata inteligencija so zborovite: „Obvinuvawata deka sum se
me{al vo ureduva~kata politika na Televizijata, ti se apsolutno
neto~ni. No, niv mo`am da gi razberam zatoa {to gi gledam kako del
od edna o~igledna i valkana politi~ka kampawa vo koja ti statira{,
mo`ebi i nesvesno, ne znam”. I, na kraj, vo stilot na negoviot lider, redi
diskvalifikacii za nekoi mediumi na tolku nizok na~in {to ne mo`e
da ne se zapra{ate {to bara vakov ~ovek vo Kabinetot na Premierot
(„Nekoi koristat od ovoj nemil nastan koj ti se slu~il tebe i na
tvoite kolegi, nekoi mediumi, kako na primer eden petpari~ki
dneven vesnik, koj e pretvoren vo nevkusna eksplicitna sodr`ina za
vozrasni, pa i nekoi politi~ari, ~ija{to kariera e vo zalez, odvaj
~ekaat da zarabotat po nekoj poen na tvojata prikazna”.
http://vesti.alfa.mk/default.aspx?mid=36&eventid=24340
28
http://www.kanal5.com.mk/default.aspx?mId=37&eventId=62279
33
http://dnevnik.com.mk/?itemID=DF6164EE95E84D48AC37C6988F453122&arc=1
34
http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=125858
35
29
30
31
http://kanal5.com.mk/default.aspx?mId=37&eventId=63283&egId=13
32
http://www.kanal5.com.mk/default.aspx?mId=37&egId=13&eventId=63319
http://zurnal.mk/mk/cont.asp?k=21208120405&s=27209153317&ID=28710134052
http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=120&vId=75873149&lId=1&title=MAKEDO
NIJA+-+ORIGINALNI+TEKSTOVI
15
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Pove}‌e od jasno e deka mediumite i vo naredniot period }‌‌e bidat vo
fokusot na vnimanieto na Vladata. Kako }‌e se raspletuva prikaznata }‌e
vidime vo sledniot kvartalen izve{taj, koga }‌e bide opfaten periodot
od juli do septemvri.
5. GLASOT NA GRA\ANITE
Vo periodot opfaten vo ovoj kvartalen izve{taj se proslavuva{e i
9 Maj – Denot na Evropa i Denot na [uman. Delegacijata na Evropskata
unija, Vladata na Republika Makedonija, Sobranieto i organizaciite
na gra|anskoto op{testvo organiziraa nastani za da ja dobli`at EU
poblisku do gra|anite.
Dva bitni nastana bi trebalo da se komentiraat vo kontekst na
evropskata integracija na Makedonija – edniot e sobraniskata debata
organizirana od Evropskoto dvi`ewe na Republika Makedonija (EDRM)
na tema „Evropa, 60 godini po [umanovata deklaracija”, odr`ana na
7 maj, a vtoriot nastan e konferencijata na tema „Institucionalni
mehanizmi za sorabotka me|u Sobranieto i gra|anskiot sektor vo
Republika Makedonija”, organizirana od asocijacijata „Most”, {to
se odr`a na 18 juni vo Skopje, a na koja $ prethode{e sredbata me|u
organizaciite na gra|anskoto op{testvo i pratenicite, organizirana
vo ramkite na proslavata na Denot na Evropa.
Interesna be{e konferencijata na EDRM, {to se emituva{e i
na sobraniskiot kanal, taka {to site mo`evme da ja prosledime
debatata. Od prigodna konferencija koja ima{e za cel da gi promovira
evropskite vrednosti i postignuvawa gledano od retrospektiva na
[umanovata deklaracija, sobraniskata debata se pretvori vo antievropski spektakl, vo koj osven za nedemokratskoto odnesuvawe na
sosedna Grcija, re~isi i da ne ~uvme ni{to pozitivno za najnovite
potfati vo EU.
16
Ne pomalku ~udna be{e i sredbata me|u pratenicite i pretstavnicite
od organizaciite na gra|anskoto op{testvo. Od nepoznati pri~ini,
na sredbata nema{e pratenici od opozicijata. Pratenicite od
mnozinstvoto prvo ni odr`aa predavawe za toa kolku e demokratsko
Sobranieto {to sorabotuva so gra|anskoto op{testvo, a potoa ni odr`aa
„bukvica” i ni uka`aa deka koga kritikuvame, samo $ pravime {teta na
Makedonija pred me|unarodnata zaednica.
Sli~na be{e atmosferata i na konferencijata na tema
„Institucionalni mehanizmi za sorabotka me|u Sobranieto i
gra|anskiot sektor vo Republika Makedonija”. Sepak, konferencijata
be{e pozitivna za gra|anskiot sektor, so ogled na toa deka Komisijata
za evropski pra{awa pri Sobranieto izleze so zaklu~oci koi gi
razgleduvame vo delot za Sobranieto, ponatamu vo analizata.
Evropskata komisija vo svoite izve{tai postojano zabele`uva deka
gra|anskoto op{testvo mora aktivno da se u~estvuva vo demokratskite
procesi vo dr`avata, vklu~uvaj}‌i go i delot na kreirawe na javnite
politiki. Nitu na posledniot Sovet za stabilizacija i asocijacija,
EU ne propu{ti da ja potseti Vladata deka pri izgotvuvaweto i
donesuvaweto na zakonite treba da se konsultira so zasegnatite strani.
IPA-pravilata, isto taka, predviduvaat zadol`itelni konsultacii
so organizaciite na gra|anskoto op{testvo pri programiraweto na
evropskata pomo{.
Aktivnoto u~estvo na gra|anite vo EU stana zadol`itelno so
vleguvaweto vo sila na Lisabonskiot dogovor. Informiranite
gra|ani koi mo`at da pridonesat vo demokratskite procesi se
eden od indikatorite {to poka`uvaat deka ima podelba na vlasta
vo op{testvoto i deka tie me|u sebe se kontroliraat. Ottuka, EU }‌e
nastojuva vo idniot razvoj na evropskoto op{testvo {to pove}‌e da se
slu{a glasot na gra|anite.
Kade sme vo juli
2010 godina?
A {to predviduva Lisabonskiot dogovor na ovoj plan? Prvo, gi zajakna
ovlastuvawata na Evropskiot parlament (EP), koj se izbira na direktni
izbori, i toa vo domenot na zakonodavstvoto (upotrebata na postapkata
na koodlu~uvawe36 se pro{iri vo re~isi 50 novi oblasti), buxetskite
ovlastuvawa (EP sega ima ednakvi ovlastuvawa kako i Sovetot, i toa
za celiot godi{en buxet, a ne samo za t.n. nezadol`itelni rashodi) i
politi~kata kontrola37.
So Lisabonskiot dogovor gra|anite imaat pogolemo i pozna~ajno
u~estvo vo procesot na donesuvawe na odlukite. Se ovozmo`uva t.n.
pravo na gra|anska inicijativa, so koe gra|anite mo`at da baraat od
EK da predlo`i nacrt-zakon dokolku soberat najmalku eden milion
potpisi od zna~itelen broj dr`avi-~lenki. Dogovorot predviduva
dijalog ({to e pove}‌e od konsultacii) me|u gra|anite, gra|anskoto
op{testvo i instituciite na Unijata, osobeno Komisijata, kako i nivno
u~estvo vo donesuvaweto na evropskite odluki.
Sovetot na ministrite sega zasedava javno i mo`e da se sledat
negovite debati i samoto glasawe pri donesuvaweto na evropskoto
zakonodavstvo. Na toj na~in se stimulira u~estvoto na gra|anskoto
op{testvo. Socijalniot dijalog e zajaknat so najrazli~ni konsultativni
mehanizmi, a se voveduva i tripartitniot socijalen samit me|u
evropskite socijalni partneri i Unijata.
predlozite sodr`ani vo dokumentot. Otkako zavr{i konsultativniot
proces, EK gi sobra i gi analizira{e zabele{kite od konsultaciite i
go podgotvi dokumentot nasloven „Raboten dokument na personalot
na Komisijata za ishodite od javnite konsultacii za Zeleniot
dokument za Evropskata gra|anska inicijativa”39, koj go dostavi
do Sovetot i do Evropskiot parlament, zaedno so Nacrt-regulativata
za Evropskata gra|anska inicijativa40. Ovaa predlog-regulativa gi
predviduva detalite okolu u~estvoto na gra|anskoto op{testvo vo
procesot na donesuvawe na odlukite na nivo na EU.
O~igledno e deka e pra{awe na vreme koga evropskite institucii
}‌e mora zadol`itelno da gi konsultiraat svoite gra|ani koga }‌e
odlu~uvaat za politikite {to vlijaat vrz nivnite `ivoti. Makedonija,
kako dr`ava-kandidatka za ~lenstvo vo EU, }‌e mora da ja sledi ovaa
praktika, a bidej}‌i }‌e postoi duri i regulativa za toa, }‌e mora da nau~i
kako da go zeme predvid misleweto na gra|anite, a ne da vodi partiska
politika. Dosega{nite obidi za vklu~uvawe na gra|anskoto op{testvo
vo site demokratski procesi vo dr`avata se mnogu bledi i }‌e mora
da se najde na~in kako sistemski da se vospostavuva takviot dijalog,
sakala Vladata ili ne.
Ona {to e sega aktuelno vo EU e toa deka EK izgotvi t.n. Zelen dokument
za Evropskata gra|anska inicijativa38 i objavi konsultativen proces po
Citizen’s Initiative), Brisel, COM (2009) 622 final, 11.11.2009
39
36
Koga zaedni~ki odlu~uvaat i Sovetot na ministrite i Evropskiot parlament.
Parlamentot go izbira Pretsedatelot na Komisijata po predlog na Evropskiot
sovet, no mora da gi zeme predvid rezultatite od evropskite izbori i na toj na~in
glasa~ite mo`at direktno da vlijaat na politi~kata agenda na Pretsedatelot i na
negoviot/nejziniot tim. Istoto se odnesuva i na politi~kite stavovi na kolexot.
37
38
Zelen dokument za Evropskata gra|anska inicijativa (Green Paper on European
40
Raboten dokument na personalot na Komisijata za ishodite od javnite konsultacii
za Zeleniot dokument za Evropskata gra|anska inicijativa (COMMISSION STAFF
WORKING DOCUMENT, Outcome of the public consultation on the Green Paper on a
European Citizens’ Initiative), Brisel, SEC (2010) 370, 31.3.2010.
Predlog-regulativa za Evropskata gra|anska inicijativa (Proposal for a Regulation
of the European Parliament and of the Council on the Citizens’ Initiative), Brisel, COM
(2010) 119 final, 31.3.2010, 2010 0074 (COD)
17
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
6. METODOLOGIJA
Celta na ovoj kvartalen izve{taj e da se osvrne na aktivnostite {to
gi prezemaat politi~kite faktori vo Makedonija i da poka`e kolku
tie se vo soglasnost so na{ata EU-agenda. Predmet na analiza vo ovoj
izve{taj se aktuelnite nastani vo dr`avata povrzani so evropskata
integracija, sledeweto na napredokot vo ispolnuvaweto na zaedni~ki
utvrdenite indikatori izneseni vo Revizijata 2010, so poseben osvrt
na onie povrzani so politi~kiot kriterium.
Pojdovna osnova za ovoj monitoring se dokumentite {to gi
izrabotuvaat Vladata na Republika Makedonija, Evropskata unija, kako
i mediumskoto pokrivawe na nastanite povrzani so EU vo Makedonija.
Glavni dokumenti na Vladata koi{to se analiziraat se: „Revizijata
na Pristapnoto partnerstvo” od 5 fevruari 2010 godina (natamu
vo tekstot: Revizija 2010), „Nacionalnata programa za usvojuvawe
na pravoto na Evropskata unija – Revizija 2010”, od dekemvri 2009
(natamu vo tekstot NPAA 2010); Izve{tajot na Evropskata komisija
za napredokot na Republika Makedonija za 2008 i za 2009 godina
(natamu vo tekstot Izve{taj 2008 i 2009), Odlukata na Sovetot za
principite, prioritetite i uslovite sodr`ani vo Pristapnoto
partnerstvo so Republika Makedonija, Brisel, fevruari 2008
godina (natamu vo tekstot Pristapno partnerstvo), Informaciite za
realiziranite aktivnosti od Nacionalnata programa za usvojuvawe na
pravoto na Evropskata unija, Revizija 2010 za periodite januari-mart
i april-juni, mese~nite izve{tai na SEP, Zaklu~ocite od Sovetot na EU,
soop{tenijata za pe~at od Komitetot za stabilizacija i asocijacija
i drugite resorski strategiski dokumenti koi sodr`at su{tinski
informacii za sektorite {to se sledat.
I za ovoj kvartalen izve{taj go koristivme institutot za sloboden
pristap do informaciite od javen karakter, no bidej}‌i s# u{te nemame
dobieno odgovor od site institucii, naodite od niv }‌e bidat opfateni
vo sledniot kvartalen izve{taj.
Periodot opfaten vo izve{tajot e od april do juli 2010 godina, osven
vo del na politi~kiot dijalog, so ogled na va`nosta na incidentot {to
se slu~i vo Sobranieto na 1 juli. Pokraj analizata na su{tinskite
dokumenti i desk-istra`uvaweto, se sprovedoa i intervjua so nekoi od
zasegnatite strani.
Od strana na mediumite, se sledea 14 mediumi, i toa: sedum dnevni
vesnici (Utrinski vesnik; Dnevnik; Vest; Ve~er; Vreme; Nova
Makedonija i [pic) i centralnite informativni emisii na sedum
televizii so nacionalna i so satelitska koncesija (A1; Kanal 5;
Sitel; Telma; MTV 1; Alfa i Alsat)41.
Monitoringot na mediumite e partnerski proekt so NVO Infocentar od Skopje.
41
18
II...
...
ANALIZA
A
nalizata za ovoj kvartalen izve{taj ja pravime vo oblastite
{to se povrzani so politi~kite kriteriumi i vo sektorite kade
{to se o~ekuva Makedonija da vlo`i pogolemi napori za da
prika`e napredok, vo soglasnost so indikatorite utvrdeni vo
Revizijata 2010. Za taa cel, se osvrnuvame na sostojbata so Sobranieto,
na na~inot na donesuvawe na zakonite za antidiskriminacija i
za zdru`enijata i fondaciite, na otvoraweto na pra{aweto za
ustavnite izmeni zaradi depolitizacija na sudstvoto, na poslednite
slu~uvawa na poleto na borbata protiv korupcijata, problemite okolu
obezbeduvaweto informacii, primenata na noviot Zakon za dr`avnite
slu`benici, koristeweto na dr`avnata pomo{ i na sostojbite so
Nacionalnata agencija za evropski obrazovni programi i mobilnost.
Sekoja od ovie oblasti gi razgleduva problemite i od gledna to~ka
na Revizijata 2010, koja vo celosna verzija e dadena vo Prilog 1.
19
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
1. POLITI^KIOT DIJALOG NA DNOTO!
Godinava vleguva vo svojata vtora polovina. Vremeto za
ispolnuvawe na obvrskite od EU-agendata poleka, no sigurno odminuva.
Ostanuvaat okolu 3 meseci do objavuvaweto na noviot Izve{taj na EK
za napredokot na Republika Makedonija. [to li }‌e ka`e EK vo svojot
izve{taj za politi~kiot dijalog vo dr`avata ili za statusot vo odnos
na ispolnuvaweto na obvrskata „Da se promovira konstruktiven
i seopfaten dijalog, osobeno vo oblastite za koi e potreben
konsenzus me|u politi~kite partii, vo ramkite na demokratskite
institucii”? Dali po pozitivnite ocenki {to gi dobi Republika
Makedonija vo Izve{tajot 2009 }‌e se dozvoli godinava zemjata da dobie
„laden tu{“, }‌e vidime vo noemvri 2010 godina.
Nepolni 4 meseci pred objavuvaweto na Izve{tajot 2010 i 5 meseci
po Revizijata 2010, ne e ispolneta nitu edna od 3-te zada~i {to ni
bea postaveni od strana na Evropskata komisija, so cel da se odr`i
minatogodi{niot uspeh. Ovde bi sakale da potsetime na toa koi bea
tie: 1) Da se donese i da se sproveduvaat izmenite na Delovnikot
za rabota na Sobranieto na Republika Makedonija; 2) Celosno da se
sproveduva Zakonot za Sobranieto na Republika Makedonija, da se
popolnat praznite mesta vo sobraniskite slu`bi i da se prezemat
~ekori za vospostavuvawe na Parlamentarniot institut i istiot
da po~ne da raboti, i 3) Nepre~eno funkcionirawe na Nacionalniot
sovet za evrointegracii, poddr`an od relevantnite institucii,
i zajaknuvawe na kapacitetite na vrabotenite vo Sektorot za
poddr{ka na rabotata na NSEI42. Dokolku kon ova se dodade i statusot
po odnos na drugite segmenti od funkcioniraweto na parlamentarnata
demokratija i politi~kiot dijalog vo dr`avata, koj go dostigna dnoto
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010 godina
42
20
so incidentot vo Sobranieto od 1 juli i so seto ona {to pridonese za
istiot, pove}‌e od jasno e deka dokolku ne se reagira vedna{, ocenkata
na EK vo odnos na politi~kiot dijalog vo dr`avata za godinava }‌e bide
so negativen predznak. Za da se postignat indikatorite od Revizijata
2010, Sobranieto }‌e mora da ponese ogromna odgovornost.
1.1 Incidentite stanuvaat praktika
Prisustvoto na neuniformirani vooru`eni lica bez nikakvi
oznaki, koi snimale vo Sobranieto, {to be{e povod za skandalot vo
Sobranieto koj nastana po neizglasuvaweto na Zakonot za ste~ajcite,
pretstavuva presedan bez nikakvo opravduvawe i skadal samo po sebe.
Ova dotolku pove}‌e {to osven uveruvaweto deka s# e vo soglasnost so
zakonot, javnosta ostana bez jasni i precizni odgovori od strana na
pretsedatelot na Sobranieto, Trajko Veqanovski, za toa {to barale i po
~ija naredba neuniformiranite vooru`eni lica bez nikakvi oznaki
bile prisutni vo sobraniskata zgrada. Namesto nego, za slu~uvawata
vo najvisokiot pretstavni~ki zakonodaven dom, ~ij{to pretsedatel
po prirodata na ne{tata e vtor ~ovek vo dr`avata, odgovori dava{e
ministerkata za vnatre{ni raboti Gordana Jankulovska. Vo otsustvo na
odgovor od parlamentarniot spiker, a otkako se obelodeni baraweto na
sobraniskoto obezbeduvawe za zasiluvawe, nate`nuvaat argumentite
vo prilog na toa deka vo slu~ajot, sepak, ne se postapilo vo soglasnost
so zakonskite propisi.
I dodeka da se otkrijat precizno i to~no site detali i okolnosti
povrzani so nastanot i pred da se donesat kone~ni zaklu~oci za toa
koj(i) e i za {to e vinoven i odgovoren, pratenicite prodol`uvaat
me|usebno da se obvinuvaat, da se prepukuvaat i da se nadmudruvaat. I
Analiza
kaj obete strani, navodno, imalo `elba i podgotvenost za postignuvawe
dogovor, no o~igledno e deka na{ite politi~ki partii te{ko stignuvaat
do dogovor. Vo me|uvreme, ostrata politi~ka retorika stanuva del od
na{eto sekojdnevie. Tonot na politi~kiot dijalog i neprimerniot jazik
{to denovive – i pokraj redovnite osudi43 – se slu{a od sobraniskata
govornica, nesomeneno uka`uvaat na slabiot demokratski kapacitet
na dr`avata i na atmosfera vo koja nema uslovi za demokratska
debata. Poleka no sigurno, od mesto koe treba da pretstavuva „lulka na
demokratijata” i od kade treba da se gradi konsenzus i da se promovira
politi~kiot dijalog, Sobranieto se pretvora vo mesto kade {to se
potkopuva imixot na dr`avata.
1.2 Veqanovski marioneta na vlasta?
Na pretsedatelot na Sobranieto mu bea potrebni nekolku dena za
da izleze pred javnosta i da dade svoe objasnuvawe za incidentot vo
Sobranieto. Isto tolku mu be{e potrebno i za da zaka`e koordinacija
so cel da se iznajdat merki i na~ini za nadminuvawe na situacijata {to
nastana po incidentot od 1 juli. Vo me|uvreme, partiite me|usebno se
obvinuvaa, prezentiraj}‌i gi svoite verzii na vistinata, se navreduvaa
i baraa politi~ka odgovornost edni od drugi. Namesto sobraniskiot
spiker, objasnuvawe za nastanite vo Sobranieto ponudi Ministerkata
za vnatre{ni raboti. Spikerot Veqanovski se odnesuva kako vo sevo
ova da ne gleda nikakov problem. Nemu ne mu pre~e{e nitu pismoto od
MVR do pretsedatelot na Sobranieto koe, spored stilot i sodr`inata,
nesomneno pretstavuva politi~ka komunikacija {to gi nadminuva
granicite na podelbata na vlasta. Toj ne reagira{e nitu na pokanite
za informativen razgovor upateni do nekoi opoziciski pratenici koi
bea del od slu~uvawata vo Sobranieto. Nejasno e zo{to g. Veqanovski
mol~e{e tolku dolgo i zo{to ne reagira{e za slu~uvawata koi
pretstavuvaat atak na nezavisnosta i na integritetot na Sobranieto?
Zo{to dozvoluva da se degradira Sobranieto kako institucija, a voedno
i funkcijata pretsedatel na Sobranieto? Svesen li e g. Veqanovski
za cenata {to ja ispora~uva na smetkata na makedonskiot gra|anin?
Sobraniskiot spiker }‌e mora da ponudi mnogu pove}‌e argumenti za da
demonstrira deka e pove}‌e od obi~na marioneta vo racete na Vladata.
Vo kontekst na incidentot {to se slu~i vo Sobranieto na Republika
Makedonija, da potsetime zo{to Zakonot za Sobranieto be{e del
od reperot za politi~ki dijalog {to moravme da go ispolnime za da
dobieme preporaka od Evropskata komisija za po~etok na pregovorite
za ~lenstvo vo EU. Imeno, vo septemvri 2007 godina vo makedonskoto
Sobranie se slu~i nasilstvo. Za toa svedo~i i Izve{tajot 2008, kade {to
EK notira deka „Ovie razvojni procesi podignaa seriozna zagri`enost
za efikasnoto funkcionirawe na politi~kite institucii”44. Kako
odgovor na toa, Vladata izgotvi Akciski plan za realizacija na
Pristapnoto partnerstvo i kako sedma merka predvide: „prezemawe
merki vo vrska so Izve{tajot na Anketnata komisija za incidentite
vo Sobranieto”, no za `al takviot izve{taj nikoga{ ne se napravi.
Vo me|uvreme, se slu~ija predvremenite parlamentarni izbori i se
smeni parlamentarniot sostav na Sobranieto. Toga{ Vladata uspea da
ja ubedi EK deka ve}‌e nema da ima incidenti vo Sobranieto, bidej}‌i
}‌e bide donesen nov Zakon za Sobranieto koj }‌e predvidi sobranisko
obezbeduvawe. Zakonot be{e donesen vo 2009 godina i Makedonija dobi
preporaka od EK.
Izve{taj na EK za napredokot na Republika Makedonija za 2008 godina, noemvri
2008, str.9.
44
Po ovoj povod, so osuda se oglasija i ambasadorot Fuere i Ambasadata na SAD.
43
21
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Vo na{ite prethodni kvartalni izve{tai postojano predupreduvavme
na itnosta od donesuvawe na Zakonot kako del od reperot za ocenuvawe
na politi~kiot dijalog45. So posledniot incident, Makedonija
prakti~no poka`uva deka EK zaludno ni veruvala koga $ vetuvavme
deka so noviot zakon nema da se povtoruvaat sli~ni incidenti. Kako
i da e, Sobranieto izglasa Anketna komisija koja treba da go rasvetli
slu~ajot i od isklu~itelna va`nost e ovaa komisija da ne zavr{i kako
prethodnata.
1.3 Opozicijata – de`uren vinovnik
Pred odr`uvaweto na Sovetot za stabilizacija i asocijacija
o~ekuvavme da vidime kako }‌e zavr{i sobraniskata drama okolu
konsenzualnoto donesuvawe na famozniot Delovnik, za koj pi{uvavme
vo site na{i kvartalni izve{tai dosega, bidej}‌i toj be{e del
od reperite. Rokot od tri meseci po donesuvaweto na Zakonot za
Sobranieto, dogovoren me|u vladeja~koto mnozinstvo i opozicijata
vo Sobranieto, ne iste~e v~era, tuku vo noemvri minatata godina.
Opozicijata neuspe{no se obiduva{e da go aktualizira pra{aweto
za izmeni na Delovnikot. Nejzinoto barawe za pogolemo u~estvo vo
utvrduvaweto na dnevniot red na sobraniskite sednici, insistiraweto
na sobraniska debata za proektot „Skopje 2014”, razgleduvaweto na
izve{taite na Dr`avniot zavod za revizija (DZR), kako i kone~noto
za`ivuvawe na institutot nadzorni raspravi, predviden so Zakonot za
Sobranieto, parlamentarnoto mnozinstvo gi oceni kako preterani, pa
duri i kako ucena, sosema zaboravaj}‌i deka opozicijata ne e, nitu pak
Videte gi Prviot kvartalen izve{taj nasloven „Vladata treba da se posveti 24/7
na EU-agendata”, april 2009, str. 29, i Vtoriot kvartalen izve{taj nasloven „Na
Makedonija $ treba nov premier za evropskata integracija”, juli 2009, str. 23.
45
22
smee da bide samo sobraniski dekor i ne vodej}‌i smetka za misleweto
na Venecijanskata komisija, a so toa i na EU.
Otkako kone~no na dnevniot red na sobraniskata koordinacija
se najdoa izmenite na Delovnikot, s# u{te e prisuten vpe~atokot
deka parlamentarnoto mnozinstvo realno nema problem da ja zadr`i
sostojbata na restriktivno u~estvo na opozicijata vo rabotata na
Sobranieto. Takov vpe~atok ostavi i borbata za sostavot i mandatot
na Anketnata komisija koja treba da gi ispita nastanite od 1 juli i
parlamentarniot mehanizam za nadzor na tro{eweto na narodnite pari.
Dilemata {to se nametnuva ovde e dali parlamentarnoto mnozinstvo }‌e
ja mole{e opozicijata da se vrati vo Sobranieto i da glasa za izmenite
vo Delovnikot dokolku ne mu te`ea obvrskite i rokovite zadadeni
od Brisel? Za `al, se ~ini deka ne stanuva zbor za osvestuvawe na
mnozinstvoto, nitu pak e izraz na iskreni nameri za konstruktiven
politi~ki dijalog.
Potrebata od izmeni na Delovnikot se najde i vo zaklu~ocite od
7-miot sostanok na Komitetot za stabilizacija i asocijacija, {to se
odr`a na 3–4 juni vo Skopje, kako u{te edno potsetuvawe za obvrskata
{to e jasno definirana vo Revizijata 2010. Vo tekot na juni stignuvaa
sli~ni poraki i od [tefan File, evrokomesarot za pro{iruvawe, a na
obrskata postojano potsetuva{e i ambasadorot Fuere. Po dolgiot molk,
a neposredno pred sredbata na ministerot Milo{oski so komesarot
File, na 29 juni vo Brisel, i nepoln mesec pred odr`uvaweto na
Sovetot za stabilizacija i asocijacija46, spikerot Veqanovski go
najavi donesuvaweto na izmenite najdocna do 15 juli.
Sostanokot be{e zaka`an za 20.7.2010, no se odlo`i za 27.7.2010, otkako stana
izvesno deka nema re{enie za imeto i deka Makedonija nema da mo`e da gi zapo~ne
pristapnite pregovori zaedno so Island.
46
Analiza
Problemot so Delovnikot ne e vo toa {to docnime nekolku dena ili
meseci, bidej}‌i docneweto se broi so godini47, tuku vo faktot deka
makedonskata parlamentarna demokratija funkcionira duri toga{ koga
}‌e po~ne da proizveduva posledici. Sobranie vo koe nema politi~ki
dijalog i vistinska debata za ~uvstitelnite temi {to ja branuvaat
javnosta i koe – vo soglasnost so ustavnoto na~elo za podelba na vlasta
– ne vr{i kontrola nad rabotata na izvr{nata vlast, nalikuva na
partiski sobir, a ne na „hram na demokratijata”, kako {to miluva da
ka`e spikerot Veqanovski. Baraj}‌i vinovnici, javnosta – po s# izgleda
– nepotrebno se izgubi vo raspravata za toa ~ija e (ne)odgovornosta za
neispolnuvaweto na EU-agendata i, o~igledno, od grankite ne ja gleda
{umata.
1.4 Bojkotot prodol`uva
Nesomneno e deka pove}‌emese~niot prekin na redovnite
koordinacii kaj Pretsedatelot na Sobranieto }‌e se odrazi na ocenkata
na EK za napredokot vo oblasta na politi~kiot dijalog. Odbivaweto
na amandmanot na opozicijata za korekcii vo predlog-zakonot za
revizija, so koj se odzema nadle`nosta na Sobranieto da gi razgleduva
revizorskite izve{tai i zavr{nata smetka na Buxetot na Republika
Makedonija, ja prepolni ~a{ata na opoziciskata SDSM. Nezadovolen
od nepodgotvenosta na parlamentarnoto mnozinstvo za kompromis,
SDSM re{i da gi napu{ti redovnite koordinacii so pretsedatelot
na Sobranieto i so drugite koordinatori na politi~kite grupi.
Videte go dokumentot na Vladata nasloven „Stepen na realizacija na glavnite
prioriteti od Partnerstvoto za pristapuvawe”, od septemvri 2008 godina, kade
{to edna od merkite predvideni za unapreduvawe na politi~kiot dijalog e
intenziviraweto na konsultaciite vo Sobranieto za donesuvawe na nov Delovnik
za rabota na Sobranieto (rok: mart 2008 godina); Indikator - Delovnikot da bide
donesen konsenzualno”.
47
Vedna{ po SDSM, od istite pri~ini koordinaciite gi napu{ti i Nova
demokratija. Obidot za usoglasuvawe na izmenite na Delovnikot ja
vratija koordinacijata vo Sobranieto, no pregovorite – i onie za
Anketnata komisija i onie za Delovnikot – se odvivaa te{ko i pod
postojana zakana za povtorno napu{tawe na koordinacijata.
I natamu prodol`uva bojkotot na pratenicite od Demokratskata
partija na Albancite (DPA). Izminuva re~isi edna godina otkako
tie go napu{tija Sobranieto vo avgust 2009 godina. Ostanaa gluvi na
nekolkute povici od Pretsedatelot na Sobranieto za nivno vra}‌awe
vo sobraniskite klupi, a ni{to ne uka`uva na toa deka tie voop{to
imaat namera da se vratat vo Sobranieto. Ni{to novo nitu vo odnos na
baraweto na opozicijata da se odzemat pette prateni~ki mandati na DPA,
vo soglasnost so Ustavot, poradi pove}‌e od 6-mese~noto neopravdano
otsustvo od Sobranieto. Se ~ini deka pra{aweto se zatvori so toa {to
spikerot Veqanovski i natamu gi bele`i otsustvata na pratenicite
na DPA kako opravdani, i pokraj izjavite od DPA deka so ni{to ne go
opravdale svoeto otsustvo. So toa parlamentarniot spiker jasno stavi
na znaewe deka nema nikakva namera da pokrene postapka za odzemawe
na mandatite, iako toa ne e samo negovo pravo, tuku i negova obvrska.
Tokmu koga pomislivme deka Komitetot za odnosi me|u zaednicite
po mnogute kontroverzii i pritisoci – i odnatre i odnadvor – go
nadmina problemot so nemaweto kvorum, poradi {to podolgo vreme
be{e blokirana negovata rabota, praktikata go poka`a sprotivnoto.
Kvorum ima{e, no za kratko. Taka, vo vtoroto trimese~je od godinava se
odr`aa celi dve sednici na Komitetot – 10-tata i prvoto prodol`enie
na 8-ta sednica. S# u{te se nezavr{eni 6-tata, 7-ta, 8-ta, 9-tata i 11tata sednica, zaka`ana za 16 juli 2010 godina.
23
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
So vakva dinamika na rabota i so vakvi problemi vo funkcioniraweto
na Komitetot, toj nitu oddaleku ne gi dava o~ekuvanite rezultati. Za 1
godina i 8 meseci od negovoto formirawe, Komitetot ima zaka`no samo
11 sednici, od koi se zavr{eni vkupno 6, a samo 4 sednici zavr{ija
so konkretni zaklu~oci. Problemot so kvorumot realno ja odlo`i
raspravata po odnos na nekoi od najsu{tinskite temi za me|uetni~kiot
dijalog vo dr`avata, koi ve}‌e podolgo vreme ja branuvaat javnosta, kako
na primer sostojbite vo obrazovanieto so zadol`itelnoto u~ewe na
makedonskiot jazik za prva~iwata Albanci ili pak proektot „Skopje
2014”. Raspravata za sostojbite vo obrazovanieto – za koi stana zbor
i na Sovetot za stabilizacija i asocijacija – na prvoto prodol`enie
od 8-ta sednica, koja zapo~na so rekordno prisustvo na ~lenovite na
Komitetot, povtorno mora{e da be{e prekinata poradi nemawe kvorum.
Vo me|uvreme, zavr{i u{te edna {kolska godina i }‌e po~ne slednata,
a gradot nagolemo se kopa i prekopuva, dobivaj}‌i go likot od „Skopje
2014”. Nitu uka`uvawata od me|unarodnata zaednica, koja ve}‌e potseti
deka za~uvuvaweto i gradeweto na me|uetni~kite odnosi vo duhot na
Ohridskiot dogovor e glavna namena na Komietot, ne vroduvaat so
plod48.
1.5 Sobraniskite komisii na delo
Sobranieto kako zakonodaven dom e pretstavnik na gra|anite i treba
da ja kontrolira rabotata na Vladata vo site oblasti, pa i vo procesot
48
Edna od merkite za ispolnuvawe na reperot „Politi~ki dijalog” vo Akciskiot
plan na Vladata be{e i postignuvaweto konsenzus vo Sobranieto po pra{awata
za implementacija na Ramkovniot dogovor, od kade {to proizleze formiraweto
na Komitetot, „Stepen na realizacija na glavnite prioriteti od Partnerstvoto za
pristapuvawe”, septemvri 2008 god.
24
na evrointegraciite. Imaj}‌i predvid deka spored anketite vo na{ata
dr`ava, mnozinstvoto gra|ani go poddr`uvaat za~lenuvaweto na
dr`avava vo EU, Sobranieto kako pretstavnik na gra|anite bi trebalo
ovoj prioritet i interes na makedonskiot gra|anin da go stavi visoko
na agendata, promoviraj}‌i go evrointegriraweto. Analiziraj}‌i ja
rabotata na Sobranieto vo nekolku klu~ni segmenti na procesot na
evrointegracija i potpiraj}‌i se isklu~ivo na oficijalnite pokazateli
od Godi{niot izve{taj za rabota na Sobranieto vo 2009 godina,
konstatiravme izvonredno nisko nivo na parlamentarna kontrola na
procesot. Za `al, pokazatelite vo prvata polovina od godinava ne se
ni{to podobri.
Spored opisot na nadle`nostite49, Komisijata za evropski pra{awa
(KEP) treba da bide edna od klu~nite sobraniski strukturi vo procesot
na evropskata integracija, kako i vo procesot na pribli`uvaweto na
doma{noto zakonodavstvoto so ona na EU, no i edna od osnovnite formi
na parlamentarna kontrola vrz rabotata na Vladata vo toj proces. Sepak,
ovaa komisija ve}‌e nekolku godini nanazad selektivno gi razgleduva
zakonskite tekstovi {to proizleguvaat od NPAA, iako ne e poznato
vrz osnova na koi kriteriumi se pravi izborot, kako i pri~inite
poradi koi toa voop{to se pravi. Spored sobraniskata statistika, od
2006 godina do 2009 godina Sobranieto donelo vkupno 199 zakoni so
evropsko znamence, a Komisijata diskutirala samo po 94 od niv. Vo
2009 godina, od vkupno 57 zakoni so evropsko znamence, Komisijata za
evropski pra{awa raspravala samo za 30, a vo 2008 godina, od vkupno
19 zakoni so evropsko znamence, Komisijata razgledala samo 5.
Videte go Pettiot kvartalen izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 22.
49
Analiza
Vakvata praktika prodol`uva i godinava. Imeno, do 16 juli 2010
godina, Komisijata za evropski pra{awa zaka`ala vkupno 15 sednici,
zaklu~no so 54-tata. Na ovie 15 sednici na dneven red se na{le vkupno
35 zakoni so evropski predznak, brojka {to e osobeno interesna
dokolku se sporedi so brojot 45, odnosno so vkupno donesenite zakoni
so evropsko znamence od strana na Sobranieto. Podednakvo e interesno
toa {to na dnevniot red na ovaa Komisija ponekoga{ se stavaat i
zakonski tekstovi {to ne prozileguvaat od NPAA, povtorno bez jasno
obrazlo`enie na pri~inite za toa. Ne pomalku va`en e i kvalitetot
na raspravata vo Komisijata za evropski pra{awa. Imeno, od 2006 do
2009, spored oficijalnite sobraniski izvori, Komisijata ne podnela
nitu eden amandman.
Spored NPAA 2010 i podatocite sodr`ani vo „Informacijata za
realiziranite aktivnosti od NPAA, Revizijata 2010 za periodot
od 1 april do 30 juni 2010”, koja be{e dostavena do Sobranieto i
razgledana na 54-tata sednica na Komisijata za evropski pra{awa
odr`ana na 16 juni, Vladata treba da izgotvi, a Sobranieto da donese
vkupno 106 zakoni. Spored istata Informacija, do 30 juni 2010 od
strana na Sobranieto bile doneseni vkupno 45 zakonski tekstovi
so evropsko znamence, a vo sobraniska procedura se nao|aat u{te 9.
I ovojpat brojkite bea oceneti kako zadovolitelni, i od Vladata i
od nadle`nata sobraniskata Komisija, a vpro~em taka be{e oceneta
i minatata informacija za periodot od 1 januari do 31 mart. Za da
ocenime kolku e rozova slikata gi sporedivme podatocite od dvete
informacii. Za potsetuvawe, spored Informacijata na Vladata za
prvoto trimese~je od godinava, vo prvite tri meseci od godinata od
strana na Sobranieto bea doneseni 33 zakonski tekstovi, a 10 bea vo
sobraniska procedura. Sporedeni, brojkite sami po sebe poka`uvat
deka za razlika od prvoto trimese~je, vo vtoroto trimese~je ovaa
brojka iznesuva samo 12, ili vkupno 45 zakonski tekstovi vo prvata
polovina od godinata, {to zna~i deka za vtorata polovina na godinata
ostanuvaat u{te 61 zakon so evropski predznak. O~igledno e deka
za parlamentarnoto mnozinstvo sekoj poteg na Vladata zaslu`uva
pofalba, a Vladata e zadovolna od Sobranieto s# dodeka pofalbite ne
prestanuvaat, nezavisno od toa dali se raboti za 33 ili za 12 doneseni
zakonski tekstovi.
I natamu, Revizijata 2010 ne e interesna nitu za parlamentarnoto
mnozinstvo, nitu za opozicijata. Da se nadevame deka pratenicite
sepak }‌e poka`at interes pred oktomvri, koga }‌e bide predocna za
ispolnuvawe na indikatorite {to gi specificirala EK vo ovoj
isklu~itelno va`en dokument.
1.6 Sobranieto – najgolema nevladina
organizacija
Sobranieto na Republika Makedonija sorabotuva so organizaciite na
gra|anskoto op{testvo, no taa sorabotka ne e nitu institucionalizirana,
nitu pak regulirana na koj bilo na~in. S# u{te ne postoi nekakvo telo
ili forma so koja bi se prodlabo~uvala sorabotkata me|u gra|anskoto
op{testvo i Sobranieto, taka {to nitu organizaciite na gra|anskoto
op{testvo (OGO) ne znaat odnapred za pra{awata koi }‌e bidat staveni
na dnevniot red na Sobranieto za da mo`at da gi izgotvat i ispratat
do Sobranieto svoite viduvawa, stavovi, brifovi, nasoki, predlozi,
zaklu~oci po pra{awata koi direktno gi zasegaat, nitu pak Sobranieto
mo`e da gi stavi vo funkcija nivnite preporaki i mislewa.
Osven institucionalnata sorabotka so gra|anskoto zdru`enie „Most”,
koja datira od poodamna, i so Makedonskiot centar za me|unarodna
25
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
sorabotka (MCMS), vo ramkite na Nacionalniot sovet za evrointegracii
(NSEI), sorabotkata so gra|anskite organizacii Sobranieto im ja ima
prepu{teno na pretsedava~ite na parlamentarnite komisii, koi sami
odlu~uvaat dali i koi gra|anski organizacii }‌e bidat pokaneti na
nivnite sednici. Nekoi komisii poka`uvaat pogolema podgotvenost za
sorabotka so gra|anskite organizacii, za razlika od drugi (na primer,
Postojanata anketna komisija za za{tita na slobodite i pravata na
gra|aninot, Komisijata za finansirawe i buxet i nekoi drugi komisii),
koi sorabotuvaat so profesionalnite zdru`enija.
Vo tekot na maj, kako del od proslavata na Denot na Evropa, 9 Maj,
KEP se vklu~i vo aktivnostite organizirani od „Most”, od kade {to
proizlegoa 8 zaklu~oci koi zaslu`uvaat malku pogolemo vnimanie.
Pokraj izrazuvaweto podgotvenost za sorabotka so gra|anskoto
op{testvo i nekolku pofalbi na smetka na Makedonskoto `ensko lobi,
Interpartiskata parlamentarna grupa za lica so posebni potrebi i
za proektot „Mojot pratenik”, KEP konstatira deka „nedostiga dijalog
me|u samite organizacii na gra|anskoto op{testvo”50, kako i toa
deka „KEP izrazuva podgotvenost i otvorenost za sorabotka so
organizaciite na gra|anskoto op{testvo vo procesot na razmena
na informacii, so cel izve{taite {to gi izgotvuvaat, a koi se
odnesuvaat na rabotata na instituciite vo Republika Makedonija
vo vrska so evrointegrativniot proces da bidat objektivni i
izdra`ani”51.
Tokmu ovie dva zaklu~oka poka`uvaat deka sorabotkata na KEP
(~itaj Sobranieto) so organizaciite na gra|anskoto op{testvo e po
malku problemati~na. Voop{to ne e jasno zo{to KEP bara dijalog
50
Zaklu~ok 4 na Komisijata za evropski pra{awa, 15 juni 2010 godina.
51
Zaklu~ok 6 na Komisijata za evropski pra{awa, 15 juni 2010 godina
26
me|u organizaciite za da mo`e da sorabotuva so niv. Nejasno e i dali
pod „dijalog” KEP podrazbira gra|anskite organizacii da zboruvaat
so eden glas, so {to nema da dojdat do izraz razli~nite mislewa po
pra{awata {to se razgleduvaat (kako {to, vpro~em, funkcionira
Sobranieto), ili pak bara da se sozdavaat koalcii po odredeni
pra{awa, za Sobranieto polesno da ostvaruva su{tinska sorabotka
so gra|anite. Ako se analiziraat nastanite vo svetlinata na ona {to
se slu~i so donesuvaweto na Zakonot za za{tita i spre~uvawe od
diskriminacija52, koga gra|anskiot sektor zaludno nastapi kako {iroka
koalicija i dostavi svoja verzija na zakonot, usloglasena so barawata
na Venecijanskata komisija, toga{ se ~ini deka KEP pod „dijalog”
podrazbira monolog na mnozinstvoto koe vo toj moment gi brane{e
partiskite interesi namesto dr`avnite evrointegraciski interesi.
[to se odnesuva do zaklu~okot 6, pak, jasno e deka toj direktno
referira na na{ite kvartalni izve{tai53, osporuvaj}‌i gi brojkite
vo niv, iako tie poteknuvaat od sobraniskata statistika. Zna~i li toa
deka sobraniskata statistika za KEP ne e verodostojna ili, pak, deka
izve{taite koi se osmeluvaat da ja kritikuvaat rabotata na Vladata (i
Sobranieto) se neobjektivni?
Sepak, go pozdravuvame zaklu~okot 7 na KEP kade {to se dava
„poddr{ka za vklu~uvawe na organizaciite na gra|anskoto
op{testvo vo rabotnite grupi koi }‌e bidat del od pregovora~kiot
tim na Republika Makedonija”. Ostanuva da vidime dali Vladata }‌e ja
zeme predvid preporakata.
Za hronologijata na donesuvaweto na Zakonot, videte go Pettiot kvartalen izve{taj
od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Makedonija vo EU nasloven „^umu ni
e Parlament?”, april 2010, str. 39.
52
Na seminarot na „Most”, na{iot pretstavnik be{e direktno konfrontiran od Petar
Pop-Arsov, koj tvrde{e deka brojkite ne se to~ni, pa makar bile i sobraniski.
53
Analiza
[to se odnesuva do NSEI, gra|anskiot sektor e pretstaven od
Gra|anskata platforma na Makedonija (GPM), vospostavena vo 2004
godina od strana na 31 organizacija, a so finansiska poddr{ka
od KARDS programata. Zamislata na GPM be{e da stane forum kade
{to gra|anskite organizacii }‌e mo`at da sozdavaat koalicii, da
sorabotuvaat i da dejstvuvaat zaedno za da gi ostvaruvaat svoite
interesi. Za `al, namerata ne e ostvarena, bidej}‌i GPM denes ima samo
14 ~lenki, a nejziniot pretstavnik vo NSEI, g. Aleksandar Kr`alovski,
na 11-tata sednica na NSEI na 25 dekemvri 2009 godina i samiot prizna
deka toj ne go pretstavuva celiot gra|anski sektor.
Za nastanite od 11-tata sednica na NSEI od 25 dekemvri 2009
godina pi{uvavme vo na{iot ~etvrti kvaratalen izve{taj54. Ovde
samo bi sakale da potsetime deka trite partnerski organizacii –
Fondacijata Institut otvoreno op{testvo Makedonija, NVO Infocentar
i Makedonskiot centar za evropsko obrazovanie – ispratija dopis
do NSEI baraj}‌i odobruvawe da ja sledat rabotata na NSEI i vo 2010
godina. Do den denes nemame dobieno nikakov odgovor od NSEI. Od ona
{to e na raspolagawe na veb-stranicata na Sobranieto, znaeme deka
NSEI na svojata 14-ta sednica od 26 april 2010 godina donel zaklu~ok
za u~estvoto na nevladinite organizacii vo rabotata na NSEI, no
samiot zaklu~ok ne e objaven. O~igledno e deka na g-|a Boneva, koja ja
zamenuva Radmila [ekerinska, ne $ se brza da n# izvesti za odlukata na
NSEI vo odnos na na{eto barawe za sledewe na rabotata na Sovetot. Se
pra{uvame dali odnosot na Boneva }‌e be{e vaka ignorantski dokolku
na{ite izve{tai bea popozitivni vo odnos na rabotata na Vladata.
Vo ovoj kontekst, bi sakale da naglasime deka ocenkite za rabotata na
54
Videte vo^etvrtiot kvartalen izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU nasloven „Pravi li Vladata spomenik od EU”, januari 2010
godina, str. 16.
NSEI se pozitivni, osven vo delot na vrabotuvawata, koi bea i del od
reperot i Akciskiot plan na Vladata {to go sledevme.
1.7 Zaklu~oci i preporaki
Vremeto za ispolnuvawe na obvrskite od EU-agendata odminuva.
Ostanuvaat samo okolu 3 meseci do objavuvaweto na noviot Izve{taj
na EK za napredokot na Republika Makedonija. Zasega ne e ispolneta
nitu edna od 3-te zada~i koi ni bea postaveni od strana na EK vo
Revizijata 2010 – Delovnikot za rabotata na Sobranieto s# u{te ne
e donesen, a kamoli sproveden; so posledniot incident poka`avme
deka Zakonot za Sobranieto ne se sproveduva i deka praznite mesta vo
sobraniskite slu`bi (osobeno kaj obezbeduvaweto) ne se popolneti,
a Parlamentarniot institut nikako da po~ne da raboti. Ako na ova go
dodademe i incidentot vo Sobranieto od 1 juli, jasno e deka Sobranieto
go dostigna dnoto, a od politi~kiot dijalog vo dr`avata ni traga ni
glas. I natamu se redat bespredmetni interpelacii, a vo ovaa niza od
neodamna se priklu~ija i interpelaciite na spikerot Veqanovski i na
ministerkata za vnatre{ni raboti Gordana Jankulovska. Se formira{e
u{te edna Anketna komisija, za koja pak u{te na samiot start se o~ekuva
da ne dade nikakvi rezultati po primerot na prethodnite 14 anketni
komisii formirani od osamostojuvaweto do denes. Sobraniskite
strukturi za analizi i istra`uvawa i natamu se slabi, a Sobranieto
nema poseriozen kapacitet za sledewe na procesot na evrointegraciite.
I dodeka vlasta go kontrolira Sobranieto, Sobranieto se obiduva da
najde na~in kako da go kontrolira gra|anskiot sektor, barem onoj del
koj se osmeluva da ja kritikuva Vladata. Za da prika`e makar i skromni
rezultati vo delot na politi~kiot dijalog, Makedonija mora da gi
prezeme slednive preporaki:
27
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Sobranieto na Republika Makedonija mora itno da go donese noviot
Delovnik za rabota koj }‌e gi vklu~i preporakite na Venecijanskata
komisija i pritoa da predvidi mehanizmi za sorabotka so gra|anskite
organizacii;
•
Sobranieto da diskutira po naodite na Dr`avniot zavod za
revizija i da ja zadol`i Vladata da gi sprovede preporakite na
DZR;
•
Anketnata komisija vo Sobranieto {to e mo`no poskoro da
ispora~a rezultati i da bidat povikani na odgovornost licata
koi go prekr{ile zakonot i svoite ovlastuvawa;
•
Da se popolnat slobodnite mesta vo slu`bite na Sobranieto,
vklu~uvaj}‌i go i sobraniskoto obezbeduvawe, i da profunkcionira
Parlamentarniot institut,
•
Sobranieto na Republika Makedonija mora pove}‌e da se otvori i
da dozvoli konsultacii so zasegnatite strani pri donesuvaweto
na zakonite.
2. POPULIZAM I VO SUDSTVOTO
Vo delot na sudstvoto, Pristapnoto partnerstvo predviduva dva
kratkoro~ni prioriteti, a Revizijata 2010 gi utvrduva indikatorite
spored koi }‌e se meri napredokot. Imeno, Makedonija mora da gi
sproveduva reformite vo sudstvoto i obvinitelstvoto i da ja zajakne
nivnata nezavisnost, efikasnost i kapacitet. EK }‌e bara da vidi
„sistem za odr`livo strategisko planirawe so ~ove~kite resursi na
Sudskiot sovet i Sovetot na javnite obviniteli, kako i zajaknata
transparentnost i primena na sistemot za vrabotuvawe na sudii i
javni obviniteli zasnovan vrz zaslugi, vo nasoka na podobro buxetsko
planirawe i odr`liva buxetska ramka”55.
Vtoriot prioritet se odnesuva na funkcionalnosta na
novovospostavenite sudski institucii zaradi zgolemuvawe na
nivnata efikasnost, a uspehot }‌e se meri spored „uspe{noto dosie
na Upravniot sud i sprovedenite pravni mehanizmi za pravoto na
`alba vo upravnite sporovi, kako i celosno sprovedenite presudi
i podobrenata sorabotka so dr`avniot pravobranitel”56. Dali
makedonskata Vlada go implementira toa vo delot na reformata na
sudstvoto, toa e ve}‌e druga prikazna.
2.1 Ustavnite izmeni samo blef
Inicijativata za ustavni izmeni, koja od samiot po~etok be{e osudena
na propast, zavr{i so fijasko. Retrospektivata na slu~uvawata vrzani
za ustavnite izmeni gi potvrdi somne`ite za toa deka VMRO-DPMNE
ne be{e iskrena vo svoite nameri da ja trgne rakata od makedonskoto
sudstvo, isklu~uvaj}‌i go ministerot za pravda od sostavot na Sudskiot
sovet i zgolemuvaj}‌i go brojot na ~lenovite na Sovetot izbrani od redot
na sudskata fela, s# so cel da ja zajakne nezavisnosta na sudstvoto.
Prezentirana nabrzina, kako grom od vedro nebo, i toa ne od
premierot, nitu od ministerot za pravda, tuku od ministerot za
nadvore{ni raboti Antonio Milo{oski, i bez prethodni konsultacii
me|u partiite, be{e jasno deka inicijativata }‌e gi podigne tenziite
i apetitite na partiite i }‌e predizvika lavina barawa. A premierot
Videte ja Revizjata na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari, str. 3.
55
Ibid
56
28
Analiza
Gruevski, se ~ini, go posakuva{e tokmu toa. Burata {to ja predizvika
inicijativata me|u politi~kite partii, no i vo javnosta voop{to,
treba{e da poslu`i kako otstapnica za vladeja~kata VMRO-DPMNE.
Taka, nenadejno i so istata brzina so koja be{e i plasirana idejata,
samo po dve liderski sredbi koi zavr{ija bez konkreten dogovor i po
nekolku sostanoci na rabotnite grupi, premierot pobrza da soop{ti
deka nema ni{to od ustavnite izmeni.
No, testiraj}‌i ja podgotvenosta na drugite politi~ki subjekti vo
dr`avata da pridonesat za ponezavisno sudstvo i obiduvaj}‌i se u{te
edna{ da poka`e konstruktivnost, toj doka`a deka somne`ite vo
iskrenosta na partijata na vlast da go napravi sudstvoto navistina
nezavisno, bile opravdani. Premierot verojatano smeta{e deka idejata
sama po sebe, kako i faktot {to taa be{e stavena na masa duri na dve
liderski sredbi, bea dovolni da demonstriraat konstruktivnost
na vladeja~kata VMRO-DPMNE i da gi poka`at nejzinite najiskreni
zalo`bi za sozdavawe na sudstvo koe }‌e bide oslobodeno od vlijanieto
na izvr{nata vlast. Verojatno toj smeta{e deka u{te edna{, po kojznae
koj pat, rabotite }‌e mo`at da se zavr{at so poso~uvawe na prstot vo
nekoj drug. Ako vo 2005 godina, koga VMRO-DPMNE be{e vo opozicija,
zalo`bite za ustavni izmeni bea neuspe{ni57, se postavuva pra{aweto
koj e vinoven za povtorniot neuspeh na ovaa „staro-nova” inicijatava
na VMRO58? Zna~i li toa deka premierot Gruevski e slab lider, pa ne
uspeava da gi realizira svoite idei nitu koga e vo opozicija, nitu koga
e na vlast, ili, mo`ebi, sevo ova be{e samo u{te eden blef so koj, za
`al, VMRO-DPMNE poka`a kolku e podgotvena da opstoi na idejata za
kreirawe nezavisno sudstvo.
So mnogu pomalku pratenici vo Parlamentot otkolku {to sega ima vladeja~kata
VMRO-DPMNE.
57
58
Premierot tvrde{e deka predlo`enite ustavni izmeni se „staro-nova” zalo`ba
na VMRO-DPMNE u{te od vremeto na poslednite ustavni izmeni vo 2005 godina.
Argument vo prilog na vakvata teza e i faktot deka Premierot,
neoficijalno, prizna deka pove}‌e se raboti za inicijativa koja
treba da go popravi „vpe~atokot kaj me|unarodnata zaednica deka
sudstvoto e izlo`eno na politi~ki i na drugi centri na mo}‌”59. So
ova Gruevski upati jasna poraka deka predlogot za ustavni izmeni vo
delot na sostavot na Sudskiot sovet ne treba da se sfati kako svoevidno
priznanie na vlasta deka dosega{nata sostojba bila neodr`liva, nitu
pak kako soo~uvawe so potrebata da se amortizira realno pregolemoto
me{awe na izvr{nata vlast vo sudskata vlast, {to sekako ja objasnuva
„serioznosta” so koja nastapi partijata na vlast koga po celi 4 godini
(smetano od ustavnite izmeni vo 2005), povtorno ja aktualizira starata
zalo`ba.
2.2 Izbori i razre{uvawa – prete`no partiski
U{te eden dobar primer za politikata na vladeja~kata VMRO-DPMNE
za nezavisnosta na sudstvoto e i podatokot deka dodeka zasedava{e
grupata za ustavni izmeni, parlamentarnoto mnozinstvo na VMRODPMNE izbra u{te eden ~len na Sudskiot sovet, po svoj vkus i po
svoja merka. Izbranoto lice nema nitu eden den rabotno iskustvo vo
sudstvoto. Sepak, parlamentarnoto mnozinstvo smeta{e deka toj, iako
e totalno anonimen vo svetot na sudstvoto, e dostoen, dovolno stru~en
i kvalifikuvan za da se najde vo redot na onie koi go vr{at izborot
i gi razre{uvaat makedonskite sudii, ocenuvaj}‌i ja nivnata stru~nost
i rabota.
Od druga strana, pak, vo istiot period se donese i noviot Zakon za
Akademijata za sudii i javni obviniteli, spored koj samo za vlez vo
Politi~arite }‌e ja trgaat politikata od sudstvoto”, Dnevnik.
59
29
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Akademijata se vovedoa daleku postrogi kriteriumi od onie {to se
baraat od ~lenovite na Sudskiot sovet, me|u koi i krajno kotroverzniot
„test na integritet”. Spored istiot Zakon, od 2012 godina na vlez vo
Akademijata }‌e mo`at da se nadevaat samo onie so prosek 8.00 i onie
koi }‌e bidat vo sostojba da poka`at me|unarodno priznat sertifikat
za poznavawe na angliskiot jazik, so osvoeni bodovi spored Zakonot.
Gi razbirame i gi poddr`uvame zalo`bite za visokokvalifikuvano
sudstvo, iako vakviot izbor na metodite, koj predizvika reakcii i kaj
stru~nata javnost, ostanuva krajno problemati~en. Ova e interesno i od
aspekt na toa {to i dosega za vlez vo Akademijata se bara{e poznavawe
na angliskiot jazik. Me|utoa, pra{awata na koi trebalo da odgovorat
kandidatite60, koi o~igledno ostanuvaat s# do 2012, se daleku pod
nivoto {to }‌e se bara od 2012 natamu. Se postavuva pra{aweto
zo{to? Ako analizite poka`uvaat deka e potrebno pogolemo nivo na
poznavawe na angliskiot jazik me|u sudiite, toga{ zo{to vakviot
kriterium za vlez vo Akademijata vedna{ ne se podigne na nivoto koe
go predviduva Zakonot od 2012? Zna~i li toa deka do 2012 vo sudstvoto
sepak se }‌e se vleguva vo stilot na partiski vojnici i poslu{nici?
Sevo ova neizbe`no n# vra}‌a na prethodnata tema – kvalifikaciite
na ~lenovite na Sudskiot sovet. Zar ne e logi~no onie {to ja ocenuvaat
rabotata na visokokvalifikuvanite i iskusni sudski kadri i samite
da bidat doka`ani, stru~ni, kvalifikuvani i iskusni?
2.3 Kadija te tu`i, kadija te sudi
Site ovie temi okolu kvalifikaciite na ~lenovite na Sudskiot
sovet stanuvaat osobeno va`ni dokolku se ima predvid deka po povod
Pra{awata se dostapni na web stranicata na Akademijata
60
30
ispituvawata na odgovornosta na pettemina skopski sudii, za slu~ajot
so dvojniot identitet na turskiot dr`avjanin, Suskiot sovet se pretvori
vo vistinska sudnica. Za potsetuvawe, s# zapo~na so inicijativata na
Ministerot za pravda, kako ~len na Sudskiot sovet, za razre{uvawe
na edna od najistaknatite sudiki vo „skopska Apelacija”, poradi
navodni pretstavki od |ra|ani, za podocna pretsedatelot na Sudskiot
sovet da ja pro{iri postapkata i za drugite ~lenovi na Krivi~niot
sovet, koj postapuval vo konkretniot slu~aj. Sleduva{e deset~asovno
soslu{uvawe i soo~uvawe na pettemina sudii od Krivi~niot sovet,
daleku od o~ite na javnosta (i pokraj baraweto na ~etvorica od sudiite
za simnuvawe na prevozot na tajnosta na postapkata). Ispituvaweto i
pribiraweto informacii od svedocite trae{e re~isi {est ~asa. I
dodeka istaknati pretstavnici od pravni~kata fela ja doveduvaa vo
pra{awe odgovornosta na sudiite i celokupnata postapka pred Sudskiot
sovet, ovoj po mnogu ne{ta neobi~en i kontradiktoren slu~aj zavr{i so
razre{uvawe na dvajca sudii od Krivi~niot sovet – pretsedatelot na
Sudskiot sovet i sudijata izvestitel.
Dodeka trae{e ovaa drama, pak, skopska Apelacija se obiduva{e da
ostane a`uren i efikasen sud, i pokraj toa {to se najde vo nezavidna
polo`ba, bidej}‌i ostana samo so ~etiri namesto so devet krivi~ni
sudii. Za da bide ironijata u{te pogolema, Ustavniot sud, okolu eden
mesec po razre{uvaweto na dvajcata skopski apelacioni sudii, povede
postapka za dva pravilnika doneseni od Sudskiot sovet (Pravilnikot
za poveduvawe disciplinska postapka i Pravilnikot za nestru~no i
nesovesno vr{ewe na sudskata funkcija). Spored Ustavniot sud, se
izleglo nadvor od ramkite na Zakonot za Sudskiot sovet i drugite
relevantni zakoni. Ova ja otvori dilemata za toa dali Sudskiot sovet
dosega razre{uval nezakonski. Nekoi od osporenite odredbi bea
Analiza
klu~ni za razre{uvaweto na dvajcata skopski sudii od Apelacija, {to
be{e vtorpat za konkreten primer da odgovara celiot Sudski sovet.
Interesno i provokativno e toa {to vo prviot slu~aj se rabote{e za
sovet od istiot sud koj odlu~uva{e za slu~ajot „Ba~ilo”. Ovaa postapka,
za razlika od vtorata, ne do`ivea razre{nica61.
2.4 [to e so kandidatite od Akademijata?
Dodeka se slu~uvaa poso~enite izbori i razre{uvawa, koi samo
se nadovrzuvaat na nizata skandalozni i kontroverzni imenuvawa i
razre{uvawa vo sudstvoto, na Akademijata za sudii i javni obviniteli
se popolnuvaa slobodnite mesta vo ~etvrtata generacija za po~etna
obuka. Kako {to predupredivme vo prethodnite izve{tai, ovaa
generacija ima samo 9 kandidati, {to e zna~itelno pomalku vo odnos
na site prethodnite generacii. O~igledno, makedonskoto sudstvo
stanuva tesno za kandidatite od Akademijata, otkako se forsira{e
popolnuvaweto na praznite sudiski mesta vo periodot koga prvata
generacija kandidati s# u{te ja posetuva{e po~etnata obuka. Ova, se
~ini, odi raka pod raka so popolnuvaweto na praznite sudiski mesta
vo osnovnite sudovi, prvenstveno so lu|e koi ne se na spisokot na
kandidati od Akademijata za sudii i javni obviniteli, iako e zakonska
obvrska 50% od izbranite sudii vo dr`avata da doa|aat od redot na
kandidatite od Akademijata. Minatata godina dr`avata dobi javna
opomena poradi vakvoto odnesuvuvawe. Sepak, se ~ini deka namesto za
zavr{nite kandidati od Akademijata, dr`avata i natamu pove}‌e vodi
gri`a za drugite koi pretendiraat na sudiskite i na obvinitelskite
61
Glavno od pri~ina {to edniot od sudiite poradi ispolnuvawe na uslovite zamina
vo penzija, a drug zamina vo Ustavniot sud.
funkcii. Taka, vo tekot na ovaa godina62, vo osnovnite sudovi se
izbrani vkupno 28 sudii, od koi samo 8 se od redot na kandidatite
od Akademijata. Inaku, dosega od prvata generacija kandidati od
Akademijata, na izbor ~ekaat u{te dvajca, a svoe mesto vo sudstvoto i
vo Javnoto obvinitelstvo dosega na{le 25 kandidati. Informaciite
za sostojbite vo odnos na vtorata generacija kandidati uka`uvaat deka
dosega na sudiski ili na obvinitelski funkcii se izbrani 10-mina, a
u{te 17-mina go o~ekuvaat svojot izbor.
Slu~uvawata i sostojbite opi{ani pogore, sami po sebe, govorat
dovolno za toa {to ispora~uva Makedonija, barem zasega, na planot
na ispolnuvaweto na prioritetite predvideni so Pristapnoto
partnerstvo.
2.5 Sudstvo, nezavisnost i buxet
Vladata, po kojznae koj pat, vo svoj stil, pompezno i so mnogu
optimizam, najavi kone~no re{avawe na pra{aweto so nezavisniot
sudski buxet. Iako ova ne se prvite najavi od vakov vid, Vladata dosega
ne uspea da ja realizira idejata za buxetot na sudstvoto kako procent od
BDP, {to treba{e da pridonese za namaluvawe na vlijanieto i me{aweto
na izvr{nata vlast vo sudstvoto, preku namaluvawe na buxetskata
zavisnost. Iako se steknuva vpe~atok deka Vladata ovojpat re{i da
napravi ~ekor ponapred, imaj}‌i gi predvid sostojbite vo doma{niot
buxet, verojatno e deka vakvite zalo`bi te{ko }‌e se realiziraat. Vo
me|uvreme, sudstvoto se najde pod nov udar na merkite za {tedewe, a
neoficijalno se govori deka postojat sudovi vo dr`avata koi{to imaat
62
Spored informaciite dostapni na veb-stranicata na Sudskiot sovet, zaklu~no so
90-tata sednica odr`ana na 1 juli 2010 godina.
31
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
blokirani smetki. Vo na{iot prethoden kvartalen izve{taj pi{uvavme
za vkupniot buxet vo sudstvoto i za iznosite vo posebnite kategorii63.
Od buxetot se gleda deka namesto da se pogri`i za namaluvawe na
dolgovite na sudovite, Vladata so svoeto nedoma}‌insko rabotewe
pridonesuva za zgolemuvawe na dolgovite na sudstvoto, no i voop{to na
dr`avata. Poa|aj}‌i od faktot deka godinava EK }‌e bara da vidi podobro
buxetskoto planirawe i odr`liva buxetska ramka64, stanuva jasno deka
i godinava nema da mo`eme da ispora~ame rezultati.
2.6 Sudskata administracija s# u{te utopija
Sudskiot sovet go objavi Izve{tajot za rabotata vo tekot na
minatata godina i istiot go dostavi na razgleduvawe vo Sobranieto
na Republika Makedonija. Vo Izve{tajot na Sudskiot sovet, vo uslovi
koga vo Makedonija se predvideni 696 sudiski mesta65, pri {to
spored sostojbata od 31.12.2009 godina popolnetosta na sudiskite
mesta iznesuva 93%, odnosno 648 sudii, se prepora~uva izgotvuvawe
na pove}‌e analizi vo odnos na kadrovskata sostojba vo sudstvoto:
„analiza za utvrduvawe na kriteriumite za brojot na vrabotenite
vo sudovite, vo soglasnost so Zakonot za sudovite, kako i analiza
na potrebite i kriteriumite za utvrduvawe na brojot na sudiite
(nivno zgolemuvawe ili namaluvawe), vrz osnova na koja bi se sogledala
realnata sostojba na obemot na rabota na sudot i anga`manot
Videte go Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na
Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 27.
na sudijata”66. Objavuvaweto na Izve{tajot so vakvite konstatacii
koincidira{e so pro{iruvaweto na brojot na sudiski mesta vo
dr`avata, se razbira bez mnogu analizi na ~ija potreba uka`uva
Sudskiot sovet vo svojot izve{taj.
Za sodr`inata na Izve{tajot na Sudskiot sovet pi{uvavme podetalno
vo na{iot prethoden kvartalen izve{taj67. Temata okolu kadrovskite
sostojbi vo sudstvoto dobro ja nadopolnuva Sudskiot buxetski sovet
vo svojot Izve{taj za raboteweto i realizacijata na sudskiot buxet
vo tekot na 2009 godina. Toj, osvrnuvaj}‌i se na kadrovskite sostojbi
vo sudstvoto, konstatira: „nedostig od sudiski kadar, potrebniot
stru~en i administrativno-tehni~ki kadar koj e direktno vo
funkcija na sudiite i ostvaruvaweto na nivnata funkcija
(stru~ni sorabotnici, daktilografi, rakovoditeli na oddel,
dostavuva~i, i sl.), kako i nedostig na stru~ni kadri od oblasta
na odnosi so javnosta, oblasta na ~ove~kite resursi, javnata
vnatre{na finansiska kontrola, strategiskoto planirawe i
sl”. Vo toj kontekst, vo Izve{tajot se uka`uva i na „problemot so
nedostig od informati~ari vo sudovite, bidej}‌i iako se napravija
napori i se vraboti po eden informati~ar vo sudovite, sepak ...
na primer, Osnovniot sud Skopje 1 – Skopje, Osnovniot sud Skopje 2
– Skopje (koi brojat po pove}‌e od 310 vraboteni) raspolagaat samo
so dvajca vraboteni informati~ari, iako standardot {to treba
da se primenuva e na sekoi 40 kompjuteri da bide vraboten po eden
informati~ar”.
63
64
Makedonskiot centar za evropsko obrazovanie vo svoite izve{tai kontinuirano
uka`uva na potrebata od vakvi analizi (vidi go, na primer, prviot kvartalen
izve{taj za 2009).
66
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010 godina, str. 3.
Vo tekot na 2009 godina, spored Izve{tajot na Sudskiot sovet, bile popolneti 661
sudisko mesto. Na 31.12.2009 g. vo edinkite korisnici na sudskata vlast imalo
2.288 vraboteni (bez sudii i ~lenovi na Sovetot).
65
32
Videte go Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na
Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 27.
67
Analiza
Vo prodol`enie, Izve{tajot prezentira u{te podetalna analiza
i naveduva deka „so primenata na Zakonot za sudska slu`ba i
usvojuvaweto na pravilnicite za sistematizacija na rabotnite mesta
vo site sudovi, od strana na Sovetot za sudska slu`ba, proizleguva
deka od predvidenite 3.710 potrebni vrabotuvawa vo sudskata vlast
za sudska administracija i dr`avni slu`benici, se popolneti 2.264
rabotni mesta, odnosno popolnetosta na sistematizacijata iznesuva
61,02%”. Isto taka, mo`e da se utvrdi deka prose~niot broj vraboteni
po sudija iznesuva 3,49, odnosno 2,96 vraboteni od grupata stru~ni
i administrativni vraboteni (onie koi se neposredno vo slu`ba na
sudiite). O~igledna e potrebata od {to pobrzo sproveduvawe analiza
za utvrduvawe na kriteriumite za brojot na vrabotenite vo sudovite, vo
soglasnost so ~lenot 107 od Zakonot za sudovite.
Problemot so nedostigot od potreben stru~en i administrativen
kadar osobeno se prodlabo~i po donesuvaweto na Odlukata na Vladata
na Republika Makedonija za zamrznuvawe na site vrabotuvawa vo
javniot sektor vo Republika Makedonija vo tekot na 2009 godina,
so isklu~ok na vrabotuvawata vo soglasnost so NPAA programata i
Ramkovniot dogovor. Po donesuvaweto na ovaa odluka, vo 2009 godina
vo edinkite korisnici na sudskata vlast ne se popolnuvaa nitu trajno
ispraznetite rabotni mesta (po osnova na penzija, prestanok na
rabotniot odnos, izbor za sudija ili obvinitel i sl.), kako i odredeni
rabotni mesta koi se neophodni i mnogu zna~ajni za raboteweto na
edinkite-korisnici (stru~ni sorabotnici, informati~ari itn).
Vakvata sostojba donekade se ubla`i so realizacija na vrabotuvawa
od strana na edinkite korisnici na sudskata vlast, vo soglasnost
so NPAA programata za 2009 godina, i so vremenite vrabotuvawa. Vo
2009 godina, od Ministerstvoto za finansii se dobieni soglasnosti
za obezbedeni finansiski sredstva za realizacija na 60 privremeni
vrabotuvawa. O~igledno, nedostigot od analizi vo dr`avata, i toa ne
samo vo delot na kadrovskite potrebi vo sudstvoto, stanuva akuten
problem. Bez analiza, pak, ne mo`e da se izgradi dobra strategija. Za
`al, kriteriumite spored koi ja merime ispravnosta na edna politika
se razli~ni. Dodeka brojot na sudii s# pove}‌e raste, a o~igledno
skandaloznite vremeni vrabotuvawa go zarazuvaat i sudstvoto, sudskata
administracija i natamu e utopija.
2.7 Transferi nema poradi svetskata
ekonomska kriza
I pokraj o~ekuvawata ovaa godina da se zaokru`i implementacijata
na Zakonot za izvr{uvawe, vo posleden moment be{e odlu~eno ovaa
operacija povtorno da se odlo`i, i toa po vtorpat. Vo finalnata faza,
sudovite treba{e da se rastovarat od blizu polovina milion izvr{ni
predmeti, koi treba{e da preminat kaj notarite i kaj izvr{itelite.
Interesno e toa {to ovojpat odlo`uvaweto se slu~i ne poradi
nepodgotvenosta, tuku – kako {to objasni i premierot Gruevski li~no
– poradi svetskata ekonomska kriza. Odlo`uvaweto – vo stilot „za
dobroto na gra|anite”, kako {to be{e ka`ano – treba da gi spasi i
onaka osiroma{enite gra|ani od obvrskata da gi pla}‌aat zaostanatite
dolgovi. I s# }‌e be{e navistina odli~no dokolku Vladata ni ka`e{e
kako planira da gi spasi istite onie gra|ani, koga po 1 godina, za koga
e odlo`ena primenata na Zakonot i datumot za transfer na predmetite,
}‌e treba da go platat i dolgot i tro{ocite za prinudnata naplata, no i
kamatite {to }‌e te~at vo me|uvreme.
33
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Spored brojkite koi gi objavi Utrinski vesnik68, od vkupniot broj
izvr{ni predmeti koi{to treba da bidat prefrleni, a koj iznesuva
489.000, samo vo Osnovniot sud Skopje II se nao|aat 300.000. Ovoj sud,
koj tradicionalno godinata ja zavr{uva{e kako nea`uren, o~ekuva{e
po ovoj transfer da stane efikasen i a`uren sud, koj ve}‌e nema da
se zanimava so naplatata na dolgovi, tuku }‌e se posveti na ona {to
navistina pretstavuva sudskata funkcija.
O~igledno e deka edna vakva isklu~itelno populisti~ka merka
dobi prioritet vo odnos na zaokru`uvaweto na reformata na sistemot
na izvr{uvawe. Reformata, kako i Osnovniot sud Skopje 2, }‌e mora
da pri~ekaat malku podobri vremiwa. Za `al, }‌e pri~eka i EK (no i
Makedonija), bidej}‌i nitu godinava nema da se zaokru`i procesot na
implemenatcija na reformata vo delot na izvr{uvaweto na sudskite
odluki.
2.8 Dosie za uspehot na Upravniot sud
Godinava, EK budno }‌e ja sledi rabotata na Upravniot sud, poradi {to
go razgleduvame poblisku Upravniot sud i negovoto rabotewe. Najprvo
se obidovme da sozdademe pretstava za kvantitetot na negovata rabota.
Vrz osnova na mo`nosta za sloboden pristap do informaciite od
javen karakter, od Upravniot sud bevme izvesteni deka vo tekot na 2009
godina vo Upravniot sud imalo vkupno 18.197 predmeti vo rabota, od
koi 9.043 bile primeni vo 2009. Vo tekot na 2009, Upravniot sud re{il
vkupno 7.857 predmeti, a na krajot na godinata ostanale u{te 10.340
nere{eni predmeti. Spored istiot izvor na informacii, vo prvite pet
meseci od 2010 godina bile re{eni novi 2.890 upravni predmeti.
2009 godina, koga bea izbrani u{te trojca sudii vo Upravniot sud,
sega toj raspolaga so 25 sudii69, mo`e da se dojde do zaklu~okot deka
sekoj upraven sudija re{aval po okolu 2 predmeta dnevno. Vakvite
rezultati stanuvaat porazbirlivi dokolku se ima predvid deka spored
podatocite od Izve{tajot za rabota na Upravniot sud vo 200970 godina,
vo tekot na 2009 godina vo Sudot imalo samo 13 vraboteni rakovodni i
stru~ni sudski slu`benici, koi rabotele so sudiite. I samiot Upraven
sud, vo svojot godi{en izve{taj za 2009 godina, naglasuva deka „zaradi
postignuvawe celosna funkcionalnost vo ostvaruvaweto na celite
poradi koi e formiran, neophodno e da se obezbedat finansiski
sredstva i da se a`urira postapkata za novi vrabotuvawa na sudski
slu`benici i drugi lica koi bi bile pripadnici na sudskata slu`ba
vo ovoj sud, so ogled na toa deka postojniot broj vraboteni lica ne
e dovolen za efikasno sovladuvawe na obemot na aktivnostite od
zakonski opredeleniot delokrug na sudot, dotolku pove}‌e {to vo
soglasnost so ~lenot 101 stav 1 od Zakonot za sudovite, sekoj sudija
treba da ima eden stru~en sudski slu`benik”.
Pokazatelite na rezultatite ostanuvaat daleku pod svojot optimum.
Preku vakvite pokazateli stanuva jasno deka od aspekt na ostvaruvaweto
na celite poradi koi be{e formiran, proektot Upraven sud zasega se
~ini malku uspe{en. So vakvata a`urnost i efikasnost na Upravniot
sud, stanuva diskutabilno kolku toj pridonese vo odnos na zabrzuvaweto
na upravnite sporovi.
Podednakvo e diskutabilno i toa kolku vakvoto re{enie vrodi so plod
vo odnos na rastovaruvaweto na Vrhovniot sud od upravnite predmeti,
vklu~itelno i pretsedatelot, so toa {to edno sudisko mesto e vo miruvawe poradi
izbor na sudijata za ~len na Sudskiot sovet
Dokolku se zeme predvid ovaa statistika, kako i faktot deka od
69
Notarite i izvr{itelite }‌e gi naplatuvaat neplatenite smetki, 1 juni 2010
godina.
70
68
34
Za pove}‌e informacii, videte go sledniov veb-sajt http://www.usskopje.mk/cms/
FCKEditor_Upload/File/Godi{en%20izve{taj%20za%202009%20godina.doc
Analiza
so ogled na toa deka toj s# u{te odlu~uva po `albite protiv odlukite na
Upravniot sud, {to pretstavuva kvazi-re{enie {to treba{e vremeno da
go sanira problemot nastanat so pravoto na `alba vo odnos na odlukite
na Upravniot sud poradi pravnata praznina. Vo dosieto na proektot
nare~en Upraven sud sekako treba da se dodade i podatokot deka okolu
edna godina, do momentot na negovoto konstituirawe koe {to docne{e,
Vrhovniot sud, poradi pravniot vakuum, ne postapuva{e po upravnite
predmeti. Sevo ova sozdava lo{a percepcija i go potkopuva uspehot
na Upravniot sud. Zasega, se ~ini, negovata edinstvena pridobivka e
tesnata specijalizacija na sudiite.
2.9 Vlasta i Ustavniot sud i natamu vo klin~
Vo ovoj period, se ~ini, odnosot na relacija Ustaven sud – Vlada
dobi malku poinakov kvalitet i vleze vo nova razvojna faza. Ostrata
retorika i etiketiraweto kako da ne se ve}‌e glaven beleg na vakvata
komunikacija. Namesto toa, od Vladata s# po~esto se slu{a izjavata „Nie
}‌e ja po~ituvame odlukata na Ustavniot sud”. Me|utoa, ova re~isi
sekoga{ e neizbe`no dekorirano so ne{to {to zvu~i pribli`no vaka:
„iako ne se soglasuvame so istata”. Naj~esto ne izostanuva i po nekoja
lekcija za toa „kade Ustavniot zgre{il”.
Dekorot vo situacijata se poka`uva kako osobeno va`en, {to se
doka`uva i so faktot deka vo praktikata imame situacija vo koja od
edna strana imame deklarativna izjava od strana na Vladata deka
}‌e ja po~ituva odlukata na Ustavniot sud, a od druga strana imame
praktika koja vo s# e kontradiktorna so ka`anoto. Takvi primeri ima
mnogu, a nie }‌e spomeneme samo nekoi. Po odlukata na Ustavniot sud
za poni{tuvawe na del od urbanisti~kiot plan „Mal ring”, so koja
stanaa sporni del od gradbite od proektot „Skopje 2014”, izgradbite na
spornite objekti treba{e da zaprat do nivnoto „legalizirawe”. Sepak,
iako vetuvaa deka }‌e ja po~ituvaat odlukata na Ustavniot sud, Vladata i
Op{tina Centar re{ija da nema zastoj za „Skopje 2014”. Najverojatno, za
Vladata ignoriraweto i etiketiraweto se poprifatlivi i politi~ki
korektni. Za javnosta, sepak, i dvete se samo razli~ni metodi za napad
na ustavnoto sudstvo vo dr`avata i podednakva pri~ina za nepovolni
komentari od EK.
2.10 Zaklu~oci i preporaki
Obidot za ustavni izmeni o~igledno propadna, nezavisno od toa koj
e vinovnikot. Vlijanieto na izvr{nata vlast vrz sudstvoto i natamu
prodol`uva, no vo razli~ni formi i so razli~ni metodi. Skandaloznite
izbori i razre{uvawa i natamu prodol`uvaat, dodeka sudstvoto s#
u{te nema dovolno sredstva i e finansiski celosno zavisno od vlasta.
Novinite vovedeni vo ramkite na reformata nikako da go dadat svojot
optimum. Izvesno e deka i godinava Izve{tajot na EK }‌e bide prepoln
so zabele{ki vo delot na sudstvoto. Cenej}‌i gi postojnite sostojbi vo
makedonskoto sudstvo, a dokolku navistina sakame da go smenime ne
samo vpe~atokot, tuku i realnosta, i da izgradime nezavisno sudstvo
dostojno za po~it, vo periodot {to pretstoi }‌e mora so zasileno tempo
da vlo`ime mnogu trud i iskreni nameri. Preporakite izneseni vo
na{iot prethoden izve{taj va`at i sega, no bi dodale u{te i:
•
Da se otka`eme od sekakvo vlijanie na izvr{nata vlast vrz
sudstvoto, nezavisno od toa dali se raboti za vlijanie pri
izborot i regrutiraweto kadri vo sudstvoto, vlijanie vrz sostavot
na Sudskiot sovet, pri postapuvaweto na sudiite po konkretni
predmeti ili preku kontrola na finansiite;
35
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
•
Da se nadminat problemite so kadrovskite sostojbi vo sudovite
koi gi potkopuvaat obidite za poefikasno i poa`urno sudstvo,
preku izgotvuvawe na potrebnite analizi, i vrz osnova na
rezulatatite, da se napravi dolgoro~na strategija za nadminuvawe
na problemite {to }‌e vrodi so plod, namesto da se prezemaat ad
hok re{enija;
•
Dosledna implementacija na zakonskata odredba od ~lenot 101
stav 1 od Zakonot za sudovite, spored koja sekoj sudija treba da
ima eden stru~en sudski slu`benik;
•
Dosledno sproveduvawe na reformite, bez nepotrebni zastoi (na
primer, celosna implementacija na Zakonot za izvr{uvawe);
•
Celosno mobilizirawe na site resursi, so cel da se postigne
pogolema operativnost i efikasnost na instituciite formirani
vo ramkite na reformata na sudskiot sistem;
•
Dosledno po~ituvawe na instituciite na sistemot, i •
Da poka`eme deka sme navistina pravna dr`ava, vo koja vladeat
demokratijata i pravoto, i dosledno funkcioniraat instituciite
na sistemot.
3. ZATVORITE O^AJNI
Eden od kratkoro~nite prioriteti vo Partnerstvoto za pristapuvawe
od 2008 godina {to treba{e da bide ispolnet do krajot na 2009 godina
e „da se obezbedi celosna usoglasenost so Evropskata konvencija
za ~ovekovite prava, preporakite na Komitetot za za{tita
od tortura... i da se obezbedat dovolno sredstva za uslovite vo
zatvorite da se podignat na povisoko nivo”71. Za `al, ovoj prioritet
ne e ispolnet i zatoa EK, vo svojot izve{taj za napredokot na Makedonija
od 2009 godina, }‌e konstatira deka „se potrebni dopolnitelni napori za
re{avawe na o~ajnata sostojba vo nekoi zatvori, osobeno vo Idrizovo,
kade {to uslovite se ne~ove~ki i poni`uva~ki. Prenatrupanosta na
zatvorite i natamu ostanuva golem problem. Sistemot za zdravstvena
za{tita vo zatvorite e nesoodveten”72.
3.1 Res, non verba!
Mo`ebi klu~nata pri~ina zo{to sostojbata vo zatvorite ne e
podobrena e faktot {to dr`avata mnogu vetuva, a malku realizira. Za
`al, toa go zabele`a i Komitetot za prevencija od tortura (KPT) na
Sovetot na Evropa. U{te pri svojata redovna periodi~na poseta vo maj
2006 godina, KPT gi utvrdi trite glavni oblasti {to predizvikuvaat
zagri`enost, i toa: 1) nesoodvetniot tretman na licata li{eni
od sloboda; 2) neefikasnosta na istragite vo odnos na navodite za
nesoodveten tretman, i 3) u`asnite `ivotni uslovi vo posetenite
zatvori73. Odgovorot {to go dade Vladata ne se osvrna na pove}‌eto
od zabele{kite, a osobeno ne odgovori na zabele{kite vo vrska so
zatvorite, pa zatoa KPT re{i da napravi ad hok poseta vo oktomvri
2007 godina. U{te edna{, sega vo Izve{tajot 2007, KPT izrazi seriozna
Odluka na Sovetot za na~elata, prioritetite i uslovite sodr`ani vo Partnerstvoto
za pristapuvawe so Republika Makedonija i za ukinuvawe na Odlukata 2006/57/EZ
od 18 Fevruari 2008 godina.
71
72
Izve{taj na EK za napredokot na Republika Makedonija za 2009 godina, str. 14.
Za pove}‌edetali, videte na http://www.sep.gov.mk/content/Dokumenti/MK/EK_
izvestaj_2009_mk.pdf
Za pove}‌e informacii, videte go Izve{tajot na KPT od 2006 godina, dostapen na:
http://www.cpt.coe.int/documents/mkd/2008-05-inf-eng.htm
73
36
Analiza
zagri`enost poradi nepostoeweto konkretni merki za podobruvawe na
sostojbata na licata li{eni od sloboda, vo soglasnost so preporakite
izneseni vo prethodnite izve{tai od posetite. Pokonkretno, KPT
zaklu~il deka imalo prekin vo sorabotkata me|u Ministerstvoto za
pravda, zatvorskata uprava i Komitetot „za{to se ~ini deka ne se
prezemeni nikakvi merki za podobruvawe na katastrofalnite uslovi
vo zatvorite”74.
Reakcijata na Vladata na Republika Makedonija na izve{tajot od
posetata od oktomvri 2007 godina u{te edna{ propu{ti da dade odgovori
na brojnite pri~ini za zagri`enost identifikuvani od Komitetot.
Zatoa, KPT specijalno ja poseti Makedonija vo periodot od 30 juni do
3 juli 200875, so cel da se ispitaat ~ekorite prezemeni od strana na
Vladata za sproveduvawe na preporakite {to gi dade KPT po posetite
od maj 2006 i oktomvri 2007 godina. No, vo tekot na posetata vo 2008
godina, delegacijata u{te edna{ otkri deka opredeleni informacii
{to mu bile dadeni na Komitetot vo odgovorot na izve{tajot za posetata
od oktomvri 2007 od strana na Vladata bile neverodostojni, odnosno
KPT konstatira deka „za `al, ima mal broj vidlivi podobruvawa vo
zatvorite poseteni vo 2008; naprotiv, op{to zemeno, sostojbata
prodol`uva da se vlo{uva”76.
Podobruvaweto na tretmanot i uslovite za prestoj na osudenite lica
vo kazneno-popravnite ustanovi se najde vo redot na prioritetnite
celi na Ministerstvoto za pravda vo negoviot Strategiski plan za
2008–2010 godina77. Isto taka, dokumentot nasloven „Reforma na
penitencijarniot sistem”78, objaven vo mart 2009 godina, opfa}‌a
dve komponenti: 1) Podobruvawe na smestuva~kite kapaciteti za
osudenite, pritvorenite i maloletnite lica, kako i podobruvawe
na uslovite za rabota na personalot vo kazneno-popravnite
ustanovi, i 2) Podigawe i jaknewe na kadrovskite kapaciteti vo
kazneno-popravnite i vo vospitno-popravnite ustanovi. Me|utoa,
prioritetite navedeni vo ovie dokumenti se daleku od ostvareni, a
kako rezultat na postojanite propusti na Vladata da se osvrne na nekoi
fundamentalni nedostatoci vo postapuvaweto, kako i na uslovite
na licata li{eni od sloboda, KPT potencira{e deka „gi vrednuva
delata mnogu pove}‌e od ~istite planovi, za{to zatvorenicite
momentalno se dr`at vo celosno neprifatlivi uslovi za `ivot”.
3.2 Makedonija vo zemjata na ~udata
Za da dobie pozitivni ocenki vo izve{tajot za napredokot za 2010
godina, vo Republika Makedonija treba da se slu~at ~uda. Imeno, EK
bara od nas celosno da se usoglasime so Evropskata konvencija
za ~ovekovite prava i so preporakite dadeni od Komitetot protiv
tortura. Od taa pri~ina, Pristapnoto partnerstvo od 2008 godina
predviduva dva kratkoro~ni prioriteta, i toa: 1) Sproveduvawe na
preporakite na KPT, i 2) Obezbeduvawe dovolno sredstva za da
se donesat na povisok standard zatvorskite uslovi. Revizijata
Izve{taj na KPT od 2007 godina, dostapen na: http://www.mfa.gov.mk//Upload%5C
ContentManagement%5CFiles%5C2008-22-inf-mkd.pdf
77
Izve{taj na KPT od 2008 g., dostapen na: http://www.cpt.coe.int/documents/
mkd/2008-31-inf-mkd.pdf)
78
74
75
Ibid
76
Strategiski plan na Ministerstvoto za pravda 2008-2010, str. 9 prioriteti i
celi, dostapen na: http://www.justice.gov.mk/documents/Stratesko_Planiranje.pdf
Za pove}‌e informacii, tekstot na dokumentot e dostapen na: http://www.justice.
gov.mk/documents/reforma.pdf
37
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
2010, pak, gi utvrdi indikatorite spored koi }‌e se sledi napredokot
postignat vo ostvaruvaweto na ovie prioriteti, a toa se: 1) Da se
obezbedi soodvetno strategisko planirawe i sistem na upravuvawe
vo zatvorite; 2) Da se obezbedi sistem na zaslugi pri selekcijata i
imenuvaweto na zatvorskiot personal i upravuvawe vo soglasnost
so zakonskite odredbi; 3) Da se obezbedat dovolno resursi za da se
dovedat zatvorskite uslovi do povisoki standardi; 4) Da se obezbedi
soodveten balans me|u kratkoro~noto i dolgoro~noto strategisko
planirawe, i 5) Da se re{i prenatrupanosta vo zatvorite i
nedostatocite koi postojat vo zatvorskiot zdravstven sistem.
[to se odnesuva do prviot, vtoriot i ~etvrtiot indikator, tie s# u{te
ne se ispolneti, nitu pak e otpo~nato so aktivnosti {to }‌e rezultiraat
so nivna realizacija. S# u{te ne postoi sistem za kontinuirana
edukacija na vrabotenite, koj }‌e pridonese za voveduvawe sistem na
kariera vo penitencijarniot sistem. Iako u{te vo januari 2006 godina
treba{e da bide formiran trening-centar za obuka79, toj ne e formiran
nitu po ~etiri godini, na {to zabele`a i Narodniot pravobranitel80,
U{te postra{no e toa {to so donesuvaweto na izmenite na Zakonot
za izvr{uvawe na sankciite od april 2010 godina, Vladata prvi~no
promoviraniot koncept za edukacija na kadrovskite kapaciteti –
formirawe Centar za kontinuirana edukacija na vrabotenite81 –
Vo soglasnosnost so ~lenot 67 od Zakonot za izvr{uvawe na sankciite.
79
80
Vo svojot izve{taj, Informacija za sostojbite so po~ituvaweto i za{titata na
pravata na osudenite i pritvorenite lica, od septemvri 2009, dostapen na: http://
www.ombudsman.mk/default.aspx?cId=132&Lan=MK
Koj, me|u drugoto, e del i od Nadgadenata i pro{irenata prerodba vo 100 ~ekori
na VMRO-DPMNE, str. 134, dostapna na: http://www.vmro-dpmne.org.mk/Dokumenti/
Programa%202008-2012.pdf
81
38
celosno go napu{ti82. So toa, obukata na kadrite vraboteni vo zatvorite,
i pokraj donesenite vladini programi, i natamu e fragmentirana,
nekonzistentna, proektno orientirana i zavisna od donatorite. Treba
da se napomene deka podigaweto i jakneweto na kadrovskite kapaciteti
vo kazneno-popravnite i vo vospitno-popravnite ustanovi e vtoriot
segment na reformata, na koja KPT $ posvetuva ogromno vnimanie.
3.3 Virtuelni investicii
Mo`ebi najmnogu realizirani aktivnosti ima vo vrska so tretiot
indikator – podobruvawe na zatvorskite uslovi83. Pred da napravime
analiza na investiciite vo zatvorskite kapaciteti, mora da se
napomene deka dokolku zatvorite treba da ja ispolnat zacrtanata cel –
da obezbedat bezbednost i rehabilitacija – Vladata mora da se osvrne,
i toa seopfatno, na site razli~ni aspekti povrzani so raboteweto i
vodeweto na modernite zatvorski sistemi. Vo sprotivno, investicijata
vo zatvorskiot imot nema da rezultira vo podobreno postapuvawe
so zatvorenicite i podobreni rabotni uslovi za personalot. Od taa
pri~ina, i KPT potencira{e deka e „od su{tinska va`nost da se
ima jasno mapiran strategiski plan za zatvorskiot sistem, so
jasno definirani, prepoznatlivi celi i so realisti~na vremenska
dinamika”.
Pokraj investiciite vo zatvorskata infrastruktura obezbedeni
od stranski donacii, Vladata sekoja godina donesuva{e i godi{ni
Objaven vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 57/2010 na 26.04.2010
godina.
82
83
Za pove}‌e informacii videte Stepen na realizacija na Reformata na zatvorskiot
sistem, Izve{taj od Ministerstvoto za pravda od fevruari 2010, dostapen na:
http://www.justice.gov.mk/documents/Dosega%20realizirano.pdf
Analiza
programi za finansirawe na izgradbata, rekonstrukcijata, odr`uvaweto
na objektite i opremuvaweto na kazneno-popravnite ustanovi, vo
soglasnost so Zakonot za izvr{uvawe na sankciite od 2006 godina.
Spored programata za 2007 godina84, predvideno e vkupno vlo`uvawe
vo iznos od 71.180.000 denari, sredstva obezbedeni od Buxetot na
Republika Makedonija. 90% od vkupnite sredstva bea predvideni samo
za zanaet~isko-grade`nite raboti vo zatvorot Kumanovo, koj s# u{te ne
e funkcionalen. Programata za 200885, pak, navestuva{e poambiciozni
planovi: investicioni aktivnosti vo iznos od 54.000.000 denari od
Buxetot na Republika Makedonija i 150.000.000 denari koi treba{e
da se obezbedat so zaem od Bankata za razvoj na Sovetot na Evropa.
Investiciite od buxetot se odnesuvaat povtorno samo na zatvorot
Kumanovo, a del se odnesuvaat na izgotvuvaweto idejni proekti i
urbanisti~ki planovi za renovirawe na drugite zatvori koi treba{e
da bidat renovirani so zaemot {to ne be{e obezbeden86.
Toa, o~igledno, ne ja obeshrabri Vladata, pa taa vo svojata Programa
za 2009 godina87 najavi buxetski vlo`uvawa vo iznos od 60.000.000
denari i povtorno go najavi zaemot od Bankata za razvoj na Sovetot
na Evropa, no ovojpat vo iznos od 181.569.000 denari. I ovojpat
buxetskite sredstva bea nameneni za renovirawe na zatvorot Kumanovo
i za idejni proekti za drugite zatvori, a preostanatite zatvori treba{e
Objavena vo Slu`ben vesnik na RM br.38/2007
84
Objavena vo Slu`ben vesnik na RM br.41/2008
85
86
87
Interesno e da se napomene deka Vladata kako autput indikator gi opredelila
brojot na stru~no instruktorski nadzori vo kazneno-popravnite ustanovi. Pritoa,
bile planirani 22, a realizirani samo 8. Za pove}‌e, vidi Buxet na Republika
Makedonija za 2008, str.53, dostapen na: http://www.finance.gov.mk/files/
rebalans_2008_za_objavuvanje.pdf
Objavena vo Slu`ben vesnik na RM br. 3/2009
da se renoviraat so zaemot {to, za `al, ne se realizira{e nitu vo tekot
na 2009 godina. Vo svojata Programa za 2010 godina88, Vladata najavi
investicii vo iznos od 79.100.000 denari od Buxetot na Republika
Makedonija, a preostanatite 114.615.000 denari, dr`avata kone~no gi
obezbedi so zaem od Bankata za ravoj na Sovetot na Evropa vo maj 2010
godina.
Obezbeduvaweto na zaemot e dobra novost, no zagri`uva podatokot
deka sredstvata {to se odvojuvaat od Buxetot ne se koristat
efikasno, navremeno i soodvetno. Pokazatel za toa se i Programite
za finansirawe na izgradbata, rekonstrukcijata, odr`uvaweto na
objektite i opremuvaweto na kazneno-popravnite ustanovi, vo koi
se povtoruvaat edni isti investiciski proekti. Zgora na toa, vo
izve{tajot na Dr`avniot zavod za revizija za izvr{enata revizija na
finansiskite izve{tai na Upravata za izvr{uvawe na sankciite za
2008 godina89 se konstatiraat niza nedoslednosti – od nepo~ituvawe
na rokovite, golemi otstapuvawa me|u izvedenite i predvidenite
raboti, preku nerealizacija na golem del od planiranite aktivnosti,
pa s# do nesoodveten nadzor. Zatoa, ne treba da n# za~uduva {to zgradata
na zatvorot s# u{te ne e pu{tena vo upotreba, iako treba{e da bide
zavr{ena za 6 meseci.
Podobruvaweto na infrastrukturata treba da pridonese za
realizacija i na pettiot indikator – re{avawe na problemot so
prenatrupanosta na zatvorite. Za `al, sostojbata e s# u{te zagri`uva~ka.
Taka, na primer, Narodniot pravobranitel konstatira deka „vo kaznenopopravniot dom Idrizovo konstantno prestojuvaat pove}‌e od 30%
Objavena vo Slu`ben vesnik na RM br. 20/2010
88
Objaven vo fevruari 2010, a dostapen na: http://www.dzr.gov.mk/Uploads/2008_
Uprava_za_izvrsuvanje_sankcii.pdf
89
39
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
osudeni lica vo odnos na postojniot kapacitet. Imeno, spored
kapacitetot, ustanovata raspolaga so 950 kreveti, no vo ovoj dom
kontinuirano prestojuvaat pove}‌e od 1.300 osudeni lica”.
Na kraj, zagri`uva i faktot {to Revizijata 2010 propu{ti da gi
zeme predvid klu~nite zabele{ki na izve{taite na EK i na KPT i ne se
predviduvaat merki so koi }‌e se kazni nesoodvetniot tretman na licata
li{eni od sloboda90 i }‌e se vospostavi efikasen sistem na istragi
na navodite za nesoodveten tretman. Toa zna~i deka i Makedonija i
natamu }‌e gi ignorira me|unarodnite standardi i nema da gi ispolni
obvrskite na koi se obvrzala so ratifikuvaweto na me|unarodnite
dogovori so koi se garantiraat ~ovekovite prava, vklu~uvaj}‌i gi i
pravata na licata li{eni od sloboda.
3.4 Zaklu~oci i preporaki
Se ~ini deka zabele{kite na Evropskata komisija, na Komitetot za
prevencija od tortura na Sovetot na Evropa, na Stejt Departmentot na
SAD, pa duri i na doma{nite organizacii, kako {to se Helsin{kiot
komitet, Koalicijata „Site za pravi~no sudewe”, Institutot za ~ovekovi
eprava i drugi, ne dopiraat do Vladata na Republika Makedonija.
Nitu naodite na Narodniot pravobranitel ne najdoa na~in kako da ja
nateraat Vladata da sprovede vistinski, a ne virtuelni reformi vo
zatvorskiot sistem na dr`avata. Da potsetime na {to predupreduva{e
Narodniot pravobranitel vo svojot izve{taj od septemvri 2009
godina: „vo pogolemiot broj kazneno-popravni ustanovi, osudenite
lica zatvorskata kazna ja izdr`uvaat vo nesoodvetni higienski
uslovi, koli~estvoto i kvalitetot na hranata za osudenite lica
90
Izve{taj na EK za napredokot na Republika Makedonija za 2009 godina, str. 14.
40
ne se dovolni i se nesoodvetni na propi{anite standardi, nitu pak
ima dovolno mo`nosti za rekreativni aktivnosti. Ne e obezbedeno
pravoto na rabota vo site kazneno-popravni ustanovi, a na
rabotno anga`iranite osudenici ne im se ispla}‌a redovno pari~en
nadomestok, nitu pak im se obezbeduvaat sredstva za odr`uvawe
na li~nata higiena. Opremata i uslovite za rabota se pod nivoto
na ~ovekovoto dostoinstvo i ednovremeno otstapuvaat od
minimalnite standardi za rabota. Dopolnitelno, osudenite
lica ne se zdravstveno osigurani, iako toa e zakonska obvrska.
Otsustvuva organizirawe i sproveduvawe programa za obrazovanie,
stru~na obuka i usovr{uvawe na osudenite lica, iako nekoi formi na
osnovno obrazovanie se prisutni vo KPD Idrizovo. Poseben problem
e golemiot broj lica osudeni na kazna maloletni~ki zatvor koi se
nepismeni. Na kraj, vo Republika Makedonija ne postoi predotpusen
tretman na osudenite lica, kako na~in za podgotovka za nivno
otpu{tawe od ustanovata, iako toa e obvrska vo soglasnost so
zakonskite odredbi”91.
Za da se nadmine vakvata sostojba i Republika Makedonija da dobie
podobar izve{taj za napredokot od EK za 2010 godina, Vladata treba da
gi sprovede slednive preporaki:
•
Itno da se predvidat aktivnosti i merki so koi }‌e se odgovori na
serioznite zabele{ki od strana na KPT;
•
Da se vospostavi sistem za kontinuirana obuka i kariera na
vrabotenite vo kazneno-popravnite ustanovi i da se eliminira
politi~koto me{awe vo imenuvaweto na rakovodnite funkcii;
Naroden pravobranitel, Informacija za sostojbite so po~ituvaweto i za{titata
na pravata na osudenite i pritvorenite lica, septemvri 2009 godina.
91
Analiza
•
Dosledna primena na standardite i uslovite za smestuvawe i
rabota na osudenite lica;
•
Itno vospostavuvawe na efikasen i nezavisen sistem za istraga
na navodite za degradira~ko i nedozvolivo odnesuvawe kon
osudenite lica, i
•
Izgotvuvawe i realizacija na programi za unapreduvawe na
pravata na osudenite i na pritvorenite lica, osobeno vo pogled
na pristapot do pravdata, zdravstvoto, obrazovanieto, rabotata i
kontaktite so semejstvata.
4. ODISEJATA 2010 PRODOL@UVA
Pristapnoto partnerstvo92 ja utvrdi politikata za za{tita od
diskrimanacija kako eden od kratkoro~nite prioriteti {to treba{e
da bide ispolnet do 2008 godina. Spored Pristapnoto partnerstvo,
Makedonija treba „da vospostavi efikasni mehanizmi za prepoznavawe,
gonewe i kaznuvawe na site formi na diskriminacija od strana na
dr`avni ili nedr`avni tela sprema poedinci ili grupi”. Vo minatiot
izve{taj dadovme analiza na procesot vo koj se donese Zakonot za
za{tita i prevencija od diskriminacija, a osobeno se osvrnavme na
negovite propusti, negovata neinkluzivnost i na neusoglasenosta na
Zakonot so evropskite standardi.
Gledano vo kontekst na Revizijata 2010, vakviot proces stanuva u{te
poproblemati~en. Imeno, Revizijata od 5 fevruari 2010 godina gi
utvrdi i indikatorite spored koi }‌e se ocenuva postignatiot napredok
na ova pole, koi glasat: 1) Da se donese Zakonot za za{tita od
Odluka na Sovetot za na~elata, prioritetite i uslovite sodr`ani vo Partnerstvoto
za pristapuvawe na Republika Makedonija i za ukinuvawe na Odlukata 2006/57/EZ
od 18 fevruari 2008 godina, str.6.
92
diskriminacija, usoglasen so evropskoto zakonodavstvo, i da se zapo~ne
so negova implementacija, i 2) Da se vospostavat i da zapo~nat da
funkcioniraat mehanizmite za monitorirawe, identifikuvawe,
sproveduvawe i sankcionirawe na diskriminacijata po rasna i
etni~ka osnova, religija i uveruvawe, invalidnost, vozrast ili
seksualna orientacija.
4.1 Diktatura na demokratijata na VMRO-DPMNE
Vo tekot na donesuvaweto na Zakonot, vo javnosta se debatira{e za
toa dali toj gi ispolnuva evropskite standardi. Pritoa, vladinite
prestavnici i pratenicite od vladeja~koto mnozinstvo n# ubeduvaa
deka Zakonot e „evropski”93. So cel da utvrdime dali se raboti za
politi~ka odluka za sproveduvawe na konzervativnite partiski
stavovi na VMRO-DPMNE, pa makar i da otstapuvaat od evropskite
standardi, ili pak stanuva zbor za notorno nepoznavawe na materijata,
koristej}‌i go Zakonot za sloboden pristap do informaciite od javen
karakter, pobaravme da ni bide dostaveno misleweto za nacrt-zakonot
na Sekretarijatot za zakonodavstvo, koe zakonodavecot mora da go zeme
predvid.
Vo prviot odgovor, Sekretarijatot za zakonodavstvo se obide da go
izbegne odgovorot, prepra}‌aj}‌i n# do Ministerstvoto koe go pobaralo
misleweto, pa n# podu~i koi se negovite nadle`nosti. Taka, vo dopisot
od Sekretarijatot stoi deka „Sekretarijatot za zakonodavstvo
gi vr{i rabotite {to se odnesuvaat na obezbeduvaweto
konzistentnost na pravniot sistem i davaweto stru~ni mislewa
Osven DOM, ~ij{to lider n# ubeduva{e deka makedonskata javnost s# u{te ne e
zrela za donesuvawe inkluziven Zakon za za{tita od diskriminacija i deka ne
trebalo sosila da se nametnuvaat stavovi.
93
41
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
za usoglasuvawe na predlog-zakonite i na drugite propisi so Ustavot
na Republika Makedonija, so zakonodavstvoto na Evropskata unija i
so me|unarodnite dogovori ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot
na Republika Makedonija i dava stru~ni mislewa po propisite na
op{tinata za koi Ministerstvoto za lokalna samouprava }‌e go
pobara toa “94.
Otkako se `alevme i ni be{e usvoena `albata, Sekretarijatot za
zakondavstvo be{e zadol`en da odgovori na na{eto barawe i da ni
go dostavi misleweto {to go podgotvile. Vo vtoriot odgovor {to go
dobivme, t.e. vo kopijata od misleweto, decidno stoi deka „po odnos
na korespodentnite tabeli (za usoglasenost so zakonodavstvoto
na EU) uka`uvame deka oddelni odredbi se delumno usoglaseni so EU
merkata, poradi {to }‌e treba istite da se revidiraat”. Za `al,
misleweto ne be{e zemeno predvid, iako vo samiot dopis e potencirano
deka istite zabele{ki Sekretarijatot za zakonodavstvo gi dostavil i
vo svoite mislewa od 16.10.2008, 16.3.2009 i od 11.9.2009, po odnos na
razli~nite verzii na nacrt-zakonot.
So ova u{te edna{ se potvduva neserioznosta na postapkata za
izgotvuvaweto na zakonite, kako i toa deka Vladata ne gi po~ituva
svoite sopstveni vnatre{ni pravila. No, vakvoto odnesuvawe, isto
taka, ja devalvira i institucijata Sekretarijat za zakonodavstvo,
~ija{to uloga e isklu~itelno bitna dokolku Makedonija navistina
ima namera da stane ~lenka na EU. Se pra{uvame zo{to voop{to postoi
Sekretarijatot za zakonodavstvo i, vo krajna linija, zo{to za nego da
se tro{at pari od buxetot, dokolku ne se zemaat predvid negovite –
dobronamerni i stru~ni – mislewa?
Povikuvaj}‌i se na ~lenot 40, stav 2 od Zakonot za Vladata na Republika Makedonija,
objaven vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 59/2000, 12/2003, 55/2005,
37/2006, 115/2007, 19/2008, 82/2008, 10/2010.
Od ovaa perspektiva, voop{to ne za~uduva faktot {to tolku golem
broj zakoni pa|aat na Ustaven sud. Ona {to za~uduva e arogancijata
na Vladata, koja si zema za pravo – bez nikakva odgovornost, sovest
i moralna doblest – da go otfrli misleweto na Sekretarijatot za
zakonodavstvo, nastojuvaj}‌i da isturka nekoja svoja agenda, a potoa,
koga zakonite }‌e padnat na Ustaven sud, da go obvinuva Ustavniot sud
za ispolitiziranost, nestru~nost i za nedemokratska institucija.
Vakviot stav na Vladata uka`uva na faktot deka vinata za donesuvaweto
na neevropskiot Zakon za za{tita od diskriminacija ne treba da ja
barame na nitu edno drugo mesto tuku vo samata Vlada. Se ~ini deka
Vladata ima ~udno sfa}‌awe za toa {to pretstavuva demokratijata i ako
vo minatoto zboruvavme deka `iveevme vo diktatura na proleterijatot,
sega slobodno mo`eme da zaklu~ime deka `iveeme vo diktatura na
demokratijata na VMRO-DPMNE.
4.2 Sosila ubavina ne biduva
[to se odnesuva do vtoriot indikator – Da se vospostavat i
da zapo~nat da funkcioniraat mehanizmite za monitorirawe,
identifikuvawe, sproveduvawe i sankcionirawe na diskriminacijata
po rasna i po etni~ka osnova, religija i uveruvawe, invalidnost,
vozrast ili seksualna orientacija, poradi odlo`enata primena na
Zakonot ne se prezemeni nikakvi aktivnosti za negova realizacija.
Vo me|uvreme, edinstvenoto ne{to so {to mo`e da se „pofali
administracijata” e dvodnevnata obuka za pretstavnicite na
centralnata i na lokalnata vlast, koja – za `al – be{e finansirana od
strana na donatori95, a ne od buxetot na dr`avata.
94
42
Mese~en izve{taj za napredokot, SEP, fevruari 2010, dostapen na http://www.sep.
gov.mk/Content/Bilten/Documents/MPB_February_2010.pdf
95
Analiza
Sepak, za volja na vistinata, od lakrdijata {to se sozdade so
donesuvaweto na Zakonot za za{tita od diskriminacija izleze i ne{to
dobro, a toa e {irokata javna debata koja glavno ja inicira gra|anskiot
sektor i na koja $ se pridru`i i parlamentarnata opozicija. Kako
retko koga, organizaciite na gra|anskoto op{testvo uspeaja da napravat
koalicija okolu pra{aweto na antidiskriminacijata, i toa prirodna
koalicija bez nikakvi intervencii od strana na politi~kite partii.
Kako rezultat na toa, se ~ini deka nikoga{ dosega – od osamostojuvaweto
do denes – vo dr`avava ne se slu~ilo tolku mnogu da se diskutira za
odredeno pra{awe kako za politikata za za{tita od diskriminacija.
Ova vleva nade` deka makedonskoto op{testvo sepak ima demokratski
kapacitet i deka ne dozvoli toj kapacitet da bide zadu{en nitu od
strana na Vladata, nitu od parlamentarnoto mnozinstvo koe{to go
poddr`uva{e ovoj nedemokratski zakon.
Za da ja popravi napravenata {teta, Makedonija treba da gi sprovede
slednive preporaki:
•
Sobranieto itno da predlo`i nov Zakon za spre~uvawe i za{tita
od diskriminacija. Iako vremeto e kuso, ova mo`e lesno da se
sprovede, bidej}‌i vo Sobranieto se nao|a i prethodnata verzija,
koja be{e usoglasena i so koja se soglasi i koalicijata na
gra|anskite organizacii;
•
Da se po~ituvaat zakonskite obvrski za procesot na donesuvawe
na zakonodavstvoto i da se raboti na kreirawe i primena na
mehanizmite so koi }‌e se obezbedi u~estvoto na site zasegnati
strani vo procesot na donesuvawe na zakonodavstvoto, {to zna~i
pred Zakonot da bide ispraten vo Sobranieto na Republika
Makedonija;
•
Da se izgotvi programa za 2010 godina i taa da se iskoristi za
podgotovka na sistemot za primena na Zakonot za spre~uvawe i
za{tita od diskriminacija. Ako pritoa se obezbedat i soodvetni
buxetski sredstva za ovaa namena, postoi golema verojatnost da
mo`eme da doka`eme pred EK deka }‌e go ispolnime i vtoriot
indikator, iako so zadocnuvawe.
•
Kreirawe dr`aven fond za ~ovekovite prava, koj me|u drugoto
}‌e se zanimava so poddr{ka na politikata za za{tita od
diskriminacija i za poddr{ka na gra|anskoto op{testvo koe
raboti na poleto na promocijata na ~ovekovite prava, vklu~uvaj}‌i
ja i antidiksriminacijata.
4.3 Zaklu~oci i preporaki
Vo Izve{tajot na EK za napredokot na Republika Makedonija za
2010 godina, vo delot {to se odnesuva na politikata za za{tita od
diskriminacija, Makedonija nema da dobie pozitivni ocenki. Toa
se dol`i na faktot {to Vladata (i parlamentarnoto mnozinstvo), i
pokraj prethodno utvrdenite indikatori (5 fevruari 2010), i pokraj
pismoto od komesarot File, i pokraj pismoto od evropratenicite, i
pokraj predupreduvawata od strana na gra|anskiot sektor i, kone~no,
i pokraj misleweto na Sekretarijatot za zakonodavstvo deka Zakonot
ne e usoglasen so EU-merkite, re{i da si ja isturka svojata VMRO-vska
agenda.
43
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
5. IMA LI POLITI^KA VOLJA ZA
BORBA PROTIV KORUPCIJATA?
Vo na{iot prethoden kvartalen izve{taj konstatiravme deka
pra{aweto na spre~uvawe na sudirot na interesi e zna~aen del od
borbata protiv korupcijata i deka, kako takov, u{te dolgo }‌e bide vo
fokusot na vnimanieto na Evropskata unija. Isto taka, uka`avme deka
vo poslednive nekolku godini izve{taite na Evropskata komisija
bele`at napredok na ova pole, no dojde vremeto koga po dolgogodi{no
vospostavuvawe na pravnata ramka, Makedonija mora da ispora~a
rezultati96. Ottuka, famoznata Revizija 2010 od 5 fevruari 2010
predviduva „Efektivna implementacija na Zakonot za sudir na
interesi, vo soglasnost so izmenite vo 2009 godina, i vospostavuvawe
odr`livo dosie na postignatite rezultati vo odnos na proverkata
i otstranuvaweto na konfliktot na interesi”97 na nivo na prv
indikator za ostvaruvawe na ve}‌e dobro poznatiot klu~en prioritet
– Vospostavuvawe odr`livo dosie za postignatite rezultati
vo odnos na implementacijata na relevantnoto zakonodavstvo
za antikorupcija i implementacija na Dr`avnata programa za
antikorupcija.
Celta na sledeweto na procesot na evrointegraciite na Makedonija
e i redovno potsetuvawe na javnosta za obvrskite {to gi prezema
dr`avata, a so toa i zgolemuvawe na senzibilnosta i svesta za
te{kotijata i predizvicite so koi Vladata treba da se spravi, a ne da
gi krie pod k‌ilimot nare~en „spor za imeto”.
Petti izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Republika Makedonija
vo EU „^umu ni e parlament?”, april 2010 godina, str. 40.
Drugite indikatori {to bi trebalo da gi ispolni Makedonija za
da dobie pozitiven izve{taj godinava se: „rezultati vo odnos na
istragite i progonot, vo soglasnost so relevantnite odredbi od
Krivi~niot zakonik, vklu~uvaj}‌i go i nezakonskoto zbogatuvawe i
konfiskacijata”98; „celosna regulatorna i prakti~na avtonomija
za izvr{uvawe na naredbite za sledewe na komunikaciite i za
koristewe na opremata za sledewe na komunikaciite; natamo{na
implementacija na Akcioniot plan za vospostavuvawe na
Nacionalna razuznava~ka baza na podatoci, predvidena vo NPAA”, no
i „rezultati vo odnos na proverkata na prijavuvaweto na imotot,
donesenite kone~ni sudski odluki i nivnata primena vo slu~aite na
korupcija od visok stepen”99.
5.1 Po~nat, no nezavr{en slu~aj
Osnoven nositel na procesot na sproveduvawe na Zakonot za
spre~uvawe na sudirot na interesi e Dr`avnata komisija za spre~uvawe
na korupcijata (DKSK). Od na~inot na funkcionirawe na DKSK
direktno zavisi procesot na (celosno i dosledno, ili necelosno i
voluntaristi~ko) sproveduvawe na ovoj zakon. Promenite vo DKSK {to
se slu~ija vo me|uvreme, sozdavaat osnova za umeren optimizam vo vrska
so podobruvaweto na rabotata na DKSK, barem na prv pogled. Imeno,
vidlivo e podobruvaweto na funkcionalnosta na najelementarnoto,
banalno, no izvonredno zna~ajno nivo – veb-stranicata na DKSK, kade
{to ima pove}‌e informacii. Isto taka, noviot pretsedatel na DKSK e
mnogu poaktiven i dostapen za mediumite, a so toa i na javnosta, osobeno
96
97
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010, str. 4.
44
Ibid
98
Ibid
99
Analiza
ako se sporedi so prethodnata pretsedatelka Mirjana Dimovska. Zna~i
li toa deka Makedonija, kone~no, }‌e mo`e da gi po`nee prvite vistinski
rezultati od borbata protiv korupcijata!?
Vo ovoj period, poto~no na 10 juni 2010 godina, DKSK, po sopstveno
nao|awe, postapuva{e po predmet oformen vrz osnova na izve{taj
na Dr`avniot zavod za revizija (DZR) za izvr{enata revizija na
finansiskite izve{tai na Upravata za spre~uvawe na perewe pari
i finansirawe terorizam (USPPFT) – smetka za redovno rabotewe
za 2008 godina. Vrz osnova na ~lenot 49 stav 1 alineja 5 od Zakonot
za spre~uvawe na korupcijata, DKSK donese zaklu~ok do Vladata na
Republika Makedonija da podnese inicijativa za poveduvawe postapka
za razre{uvawe na Vane Cvetanov, direktor na USPPFT, poradi toa {to
kako odgovorno lice ovozmo`il nezakonsko tro{ewe na sredstvata od
Buxetot na Republika Makedonija vo 2008 godina.
DKSK naveduva dve osnovi za pokrenuvawe na ovaa inicijativa
– primenata na Zakonot za dr`avnite slu`benici (ZDS) i primenata
na Zakonot za javnite nabavki (ZJN). Spored DKSK, vo 2008 godina
USPPFT postapila sprotivno na ZDS, so toa {to anga`irala 29
lica preku agencija za vremeni vrabotuvawa i ne podnela barawe
do Ministerstvoto za finansii za dobivawe soglasnost za nivno
vrabotuvawe na neopredeleno vreme. Za DKSK procentot na privremeno
anga`irani lica e visok, a USPPFT potro{ila 6.326.000,00 denari,
suma {to e pogolema od rashodite za isplata na plati na redovno
vrabotenite. Vo odnos na primenata na Zakonot za javnite nabavki,
DKSK smeta deka pri sproveduvaweto na postapkite za javni nabavki
vo 2008 godina, USPPFT ne gi primenuvala odredbite od ZJN, poradi
{to ne e ostvareno zakonsko i namensko koristewe na sredstvata vo
finansiskite transakcii koi pretstavuvaat dr`avni rashodi.
Raspletot od ovaa prikazna $ e dobro poznat na javnosta – Vane
Cvetanov dade ostavka na funkcijata direktor na USPPFT, no ne
zamina bez borba. Prvo bevme svedoci na toa kako dostavi polni kutii
dokumentacija i do DKSK i do Javnoto obvinitelstvo, tvrdej}‌i deka vo
Makedonija ima kriminal od golemi razmeri, a potoa izleze i javno go
obvini premierot Gruevski kako direkten za{titnik na kriminalot,
so zborovite: „Si davam ostavka, no ne poradi Antikorupciska, tuku
poradi Va{ata licemerna politika i nezainteresiranosta za borba
protiv vistinskiot kriminal100“. Toj, isto taka, navede deka imal
pritisoci od Vladata da ne dava izjavi za javnosta za da se zaboravel
negoviot slu~aj, a potoa dobil i nepristoen predlog da si dade ostavka
na funkcijata, za vo septemvri da dobie nova.
Na toa Vladata odgovori so soop{tenie vo koe{to tvrdi deka
Vane Cvetanov, vsu{nost, ne si podnel ostavka, tuku bil razre{en od
funkcijata na redovnata sednica na Vlada odr`ana istiot den, 21 juli
2010 godina, a za vr{itel na dol`nosta direktor na USPPFT vedna{
bil imenuvan Vladimir Atanasov, vraboten vo Upravata. Na pomo{ na
Vladata dotr~a i VMRO-DPMNE, soop{tuvaj}‌i deka „Cvetanov mora
da se soo~i so faktot deka partiskata kni{ka ne mu zna~i ni{to
dokolku gi prekr{il zakonite”.
Inaku, Vane Cvetanov e vtoriot „vlastodr`ec” koj si zaminuva od
funkcijata so seriozni obvinuvawa za vladiniot vrv, po porane{niot
portparol na Fondot za zdravstvo, Dejan Gacov, koj isto taka zamina
so tvrdewe deka Gruevski i negoviot tim sekojdnevno go uni{tuvaat
makedonskoto zdravstvo.
Izvadok od javnoto obra}‌awe na Vane Cvetanov, 21 juli 2010 godina, objaveno vo
site mediumi.
100
45
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
5.2 Sinxir na odgovornost
Zasilenata vidlivost i prisustvoto na DKSK vo periodot opfaten
so ovoj kvartalen izve{taj e nesporna. Dali toa se dol`i na
inicijativnosta na noviot pretsedatel na DKSK Ilmi Selami ili, pak,
stanuva zbor za kone~no `neewe na rezultatite od dolgogodi{nite
podgotovki (so vospostavuvawe na pravnata ramka, strategijata,
akciskiot plan, obukite itn.)? Odgovorot na ova pra{awe ne mo`e
da se dade za ovoj kratok rok na dejstvuvawe na novoto lice na
DKSK. Del od javnosta e s# u{te skepti~en vo odnos na toa deka DKSK
izlegla od kanxite na vlasta i bara odgovori na pove}‌e pra{awa {to
proizleguvaat tokmu od slu~ajot na USPPFT. Del od niv gi postavuvame
vo ovoj kvartalen izve{taj.
Prvo, DKSK postapi po sopstveno nao|awe vrz osnova na izve{taj
na DZR. Ova otvora nekolku dilemi: komu mu se nameneti kontrolite
{to gi pravi DZR i zo{to ne reagiraa onie na koi im se nameneti
izve{taite na DZR, tuku e ostaveno da postapuva DKSK? Imeno, DZR
pravi nadvore{na kontrola na finansiskoto rabotewe na dr`avnite
institucii koi se finansiraat so sredstvata od dano~nite obvrznici
na Makedonija. Vo edna transparentna i odgovorna dr`ava, DZR go
kontrolira ona {to, mo`ebi, }‌e bide propu{teno od t.n. vnatre{na
kontrola {to ja pravat vnatre{nite revizori vo samite institucii,
od edna strana, i od Ministerstvoto za finansii (MF), od druga
strana, kako vtoro nivo na kontrola. Naodite na vnatre{nata revizija
se nameneti za rakovodstvoto na institucijata, za toa da mo`e da go
podobri svoeto rabotewe. Dokolku vnatre{nata kontrola zabele`i
nekakvi kriminalni nepravilnosti, taa go izvestuva rakovodstvoto,
rakovodstvoto go izvestuva MF, a toa postapuva ponatamu, vo zavisnost
od vidot na storenoto delo. DKSK e op{testvenata kontrola vo
46
sistemot i taa treba da bide poslednoto nivo od kade {to }‌e proizleze
postapuvaweto. Vo odgovornite i transparentni dr`avi nema dr`avni
antikorupciski komisii, ne zatoa {to nema korupcija, tuku zatoa {to
kontrolata e prenesena na op{testveno nivo i zatoa {to postojat
nevladini organizacii koi gi sledat procesite i $ pomagaat na vlasta
polesno da gi otkriva nepravilnostite vo sistemot.
Vo na{iot slu~aj, faktot deka postapuvala DKSK nedvosmisleno
poka`uva deka vnatre{nata kontrola ne funkcionira (nitu vo USPPFT,
nitu vo MF), a nadvore{nata kontrola (DZR) se ignorira. Evropskata
komisija e svesna za toa i zatoa voop{to ne iznenaduva toa {to sekoja
godina vo Izve{tajot za napredokot na Makedonija se povtoruva deka
Sobranieto treba da diskutira i da dade nasoki za sproveduvawe na
preporakite od izve{taite na DZR.
Za `al, na{eto Sobranie re{i da „zabrani” sekakva diskusija
po izve{taite na DZR, pod izgovor deka Sobranieto ne sakalo da
vlijae vrz DZR. Vakviot stav na Sobranieto uka`uva na faktot deka
Sobranieto ili nema osnovno poznavawe za potrebata od postoewe na
edna institucija kako {to e DZR, ili smisleno se obiduva da gi skrie
site nepravilnosti vo finansiskoto rabotewe na vlasta, so {to svesno
ja zagrozuva evropskata agenda na Makedonija. Dokolku Sobranieto e
tendenciozno, toga{ edinstvenoto objasnuvawe za mestoto i ulogata na
DKSK e deka taa e samo instrument vo racete na vlasta, koj se aktivira
(po sopstveno nao|awe, se razbira) samo toga{ koga nekoj od partiskite
vojnici (slu~ajno ili ne) }‌e naleta na ne{to na {to ne trebalo da
naleta, a dokolku e uporen vo baraweto odgovor, toj/taa zavr{uva kako
Vane Cvetanov (na {to poso~uva i obvinuvaweto na Cvetanov).
Interesno e da se analizira i pri~inata zo{to reagirala DKSK.
Imeno, spored DKSK, procentot na privremeno anga`irani lica vo
Analiza
USPPFT e visok i buxetskite sredstva se koristele nenamenski. Se
postavuva pra{aweto {to zna~i visok broj vremeno anga`irani lica?
Ako 29 e visok broj, koga stanuva zbor za vremenite vrabotuvawa,
toga{ zo{to ne se reagira na brojot od 251 vremeno vrabotuvawe vo
Ministerstvoto za odbrana (MO) ili na 386 vremeni vrabotuvawa vo
SEP, i toa samo za 2009 godina – brojki {to se dobieni preku pristap
do informaciite od javen karakter od samite institucii za koi
pi{uvavme vo prethodniot kvartalen izve{taj?101 Zna~i li toa deka
DKSK ima namera da go proveri i ogromniot broj vremeni vrabotuvawa
{to se slu~uvaa (i s# u{te se slu~uvaat) po drugite institucii!?
DKSK reagira i na potro{enite 6.326.000,00 denari za plati na
anga`iranite lica, kako i na nenamenskoto tro{ewe na sredstva
vo finansiski transakcii koi pretstavuvaat dr`avni rashodi. I
povtorno prostor za pra{awa! Kako e vozmo`no vo dr`ava koja ima
vovedeno trezorsko rabotewe da dojde do kakvo bilo pla}‌awe bez
pritoa da bide zapoznato MF, osobeno za isplata na plati na vremeno
anga`irani lica, {to se slu~uvalo vo kontinuitet sekoj mesec podolg
period nanazad? Zna~i li toa deka trezorskiot sistem ne funkcionira
ili deka isplatite se propu{tale s# dodeka tie slu`ele na ne~ii
interesi? Zgora na toa, ako se zapra{ame koi se vremeno anga`iranite
lica vo USPPFT, toga{ ja stavame pod znak pra{alnik i osnovata za
korupcija. Dali se toa lica koi se prijateli i rodinini na Vane
Cvetanov, koi toj gi vrabotuval za svoja korist (prijatelska rabotna
sredina), ili se lica koi pla}‌ale potkup za Vane Cvetanov da gi
vraboti (i da ima finansiska korist od storenoto delo) ili, pak, se
partiski vojnici na VMRO-DPMNE, koi Vane Cvetanov gi vrabotuval po
direktiva na partijata.
Videte go Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Republika
Makedonija vo EU „^umu ni e parlament?”, april 2010 godina, str. 52.
101
O~igledno e deka DKSK ima u{te mnogu rabota na ovoj isklu~itelno
va`en slu~aj. Pra{awata {to gi postavuvame vo ovoj izve{taj se
pra{awa {to si gi postavuva javnosta. Celta ne e da se amnestira Vane
Cvetanov, tuku da se poso~i deka slu~ajot ne smee da bide zavr{en samo
so negovoto razre{uvawe.
5.3 Pritisokot na javnosta sekoga{ se isplatuva
Ako vo prethodniot kvartalen izve{taj komentiravme za
nejasnotijata vo vrska so stepenot na ispolnuvawe na edna od glavnite
obvrski {to proizleguvaa od Zakonot za spre~uvawe na sudir na
interesi – podnesuvaweto na izjavata za interesi od strana na site
zakonski obvrzani slu`beni lica, vo ovoj period se zabele`uva
zasilena aktivnost na DKSK pri sankcioniraweto na slu`benite lica
koi ne ja ispolnile obvrskata. Vo Soop{tenieto na DKSK objaveno na
24. 6.2010,102 po ime i prezime se navedeni slu`benite lica koi ne ja
ispolnile ovaa obvrska. Stanuva zbor za eden pratenik vo Sobranieto
na RM, 26 sudii od Upravniot, dva od apelacionite i devet od osnovnite
sudovi, 13 gradona~alnici i 569 ~lenovi na sovetite na vkupno
trinaeset op{tini. Vo spomenatoto soop{tenie, DKSK informira deka
se vo tek i aktivnostite za sproveduvawe na soodvetni prekr{o~ni
postapki protiv ovie funkcioneri, {to e sekako za pozdravuvawe.
DKSK, postapuvaj}‌i po predmeti od oblasta na sudirot na interesi,
osobeno po onie {to se odnesuvaat na izbranite i imenuvanite lica
vo lokalnata samouprava, oceni deka e potrebno da prezeme aktivnosti
vo nasoka na zajaknuvawe na prevencijata vo ovaa oblast. Ovoj
http://www.dksk.org.mk/index.php?option=com_content&task=view&id=199&Itemid
=1
102
47
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
otvoren povik do politi~kite partii sleduva{e otkako Obedineti za
Makedonija, na pres-konferencijata odr`ana na 1 juli, obelodeni deka
vo lokalnite samoupravi ima masovna koncentracija na funkcii i deka
partiskite vojnici zemaat po 2, pa duri i po 3 plati, {to e klasi~en
slu~aj na konflikt na interesi.
Za da go pottikne procesot na dekoncentracija na akumuliranite
funkcii, DKSK organizira javna debata na 15 juli 2010 godina vo Klubot
na pratenicite, naslovena „Sudir na interesi vo lokalnata vlast”,
na koja u~estvuvaa pretstavnici na lokalnata vlast, ZELS, Narodniot
pravobranitel na RM, nevladiniot sektor i eksperti103. Na 23 juli,
DKSK gi objavi i zaklu~ocite od debatata, me|u koi i:
1. Potrebni se debati, obuki i rabotilnici za slu`benite lica za
podobro zapoznavawe so sudirot na interesi i negovite pojavni
formi;
2. Razli~noto tolkuvawe na zakonite od ovaa materija ostava prostor
za pojava na sudir na interesi na lokalno i na centralno nivo;
3. Treba da se preispita pravnata ramka za da se dimenzioniraat
diskrecionite prava na lokalnite samoupravi;
4. Mora da postoi politi~ka volja za uspe{no implementirawe na
Zakonot za spre~uvawe na sudir na interesi;
5. Zakonskite re{enija za gradewe odgovorna lokalna vlast treba
da se nosat so vklu~uvawe na nevladiniot sektor, mediumite i
ekspertite, i
6. Da se vospostavi baza na podatoci za funkcionerite, koja bi bila
Spisok na u~esnici mo`e da se najde na http://www.dksk.org.mk/index.
php?option=com_content&task=view&id=199&Itemid=1
103
48
alatka za spre~uvawe na mo`nosta isto lice da izvr{uva dve ili
pove}‌e funkcii.
Pritisokot {to se sozdade vo javnosta gi natera politi~kite partii
da se obratat kon svoeto ~lenstvo i da apeliraat {to poskoro da se
otka`at od vtorata ili od tretata funkcija. Interesno e i toa {to pri
izborot na funkcijata {to }‌e ja zadr`at, ogromnoto mnozinstvo lica so
konflikt na interesi odlu~uvaat da se otka`at od funkcijata „naroden
izbranik”, {to zboruva za demokratski deficit na op{testvoto. Sepak,
ovoj nastan nesporno }‌e bide pofalen vo naredniot izve{taj na EK.
5.4 Od kade se finansiraat politi~kite partii?
Vtoriot kratkoro~en prioritet od Pristapnoto partnerstvo glasi:
„Obezbeduvawe soodvetno sledewe na preporakite na nadzornite
tela, osobeno vo oblasta na finansiraweto na politi~kite
partii i tro{eweto na javnite sredstva”. Revizijata 2010 go
utvrduva sledniov indikator za ocenuvawe na postignatiot napredok:
„Sledewe na preporakite na DZR i DKSK, osobeno kaj finansiraweto
na politi~kite partii/izbornite kampawi i pra{awata povrzani
so javnite tro{oci. Obezbeduvawe celosna transparentnost na
tro{eweto na javnite sredstva, osobeno transparentnost na
tro{ocite za dr`avno reklamirawe i voveduvawe obeshrabruva~ki
sankcii vo slu~aite na otkrieni neregularnosti”.
Ve}‌e zboruvavme za toa kolku e va`no javno da se diskutira za
naodite od izve{taite na DZR i soodvetno da se postapuva po niv. Vo
ovoj del }‌e go razgledame pra{aweto na finansiraweto na politi~kite
partii.
Analiza
Zakonska obvrska na politi~kite partii e da dostavuvaat godi{en
finansiski izve{taj i istiot da go objavuvaat na svoite veb-stranici
i vo najmalku eden od dnevnite vesnici, kako i vo Slu`ben vesnik na
Republika Makedonija104. Dokolku imaat donacii, politi~kite partii
mora da dostavuvaat i kvartalni izve{tai do Ministerstvoto za
finansii, Dr`avniot zavod za revizija i do Upravata za javni prihodi
(UJP).
Od vkupno 90 registrirani politi~ki partii vo Makedonija,
godi{ni finansiski izve{tai za 2009 godina do UJP imaat dostaveno
samo 35. Nitu edna od politi~kite partii koi imaat dostaveno godi{ni
izve{tai ne go objavila izve{tajot na svojata veb-stranica, a nekoi od
registriranite politi~ki partii nemaat nitu veb-stranica (barem nie
ne mo`evme da najdeme). Za 2009 godina, nitu edna politi~ka partija
nema dostaveno kvartalen izve{taj za donaciite.
Dokolku politi~kata partija ne go objavi godi{niot finansiski
izve{taj na svojata veb-stranica i vo najmalku eden dneven vesnik,
spored zakonot treba da se izre~e globa od 2.500 do 5.000 evra. Dosega
ne se izre~eni nikakvi kazni za nepo~ituvawe na zakonskite obvrski
za nitu edna politi~ka partija, {to zboruva za otsustvo na politi~ka
volja, no i za faktot deka zakonskite re{enija – sami po sebe – i bez
dopolnitelni instrumenti, ne se dovolni za sproveduvawe na koja bilo
reforma.
Ovde bi sakale da potsetime na toa deka finansiraweto na
politi~kite partii }‌e bide predmet na interes na EK pri pi{uvaweto
na izve{tajot za napredokot na Republika Makedonija godinava, kako
{to be{e interes i na Sovetot za stabilizacija i asocijacija, taka
^len 27a od izmenite i dopolnuvawata na Zakonot za finansirawe na politi~kite
partii, od 28 juli 2009 godina.
104
{to politi~kite partii imaat moralna obvrska da gi ispolnat svoite
obvrski, makar i so zadocnuvawe.
5.5 Zaklu~oci i preporaki
Zabele`livo e podobruvawe vo funkcioniraweto na DKSK, po~nuvaj}‌i
od pokvalitetnata veb-stranica, pa s# do pogolemata otvorenost i
vidlivost kaj javnosta. Vo izminatiot period, DKSK poka`a otvorenost
i kon mediumite i kon gra|anskiot sektor i uspe{no izvr{i pritisok
vrz politi~kite partii, koi mu se obratija na svoeto ~lenstvo baraj}‌i
od nego da zadr`at samo edna funkcija i da se otka`at od site drugi
akumulirani funkcii (i plati).
DKSK go inicira slu~ajot na direktorot na Upravata za spre~uvawe
na perewe pari i finansirawe terorizam Vane Cvetanov, no o~igledno
deka ovoj slu~aj ne e zavr{en. Javnosta o~ekuva natamo{ni akcii vo
nasoka na identifikuvawe na pri~inite zo{to se slu~i navodnata
zloupotreba na slu`benata polo`ba i soodvetno kaznuvawe na drugite
~initeli vo predmetot. Obvinuvawata od strana na Vane Cvetanov
naso~eni na smetka na premierot Gruevski, isto taka baraat soodvetna
reakcija od strana na DKSK.
Politi~kite partii sobraa dovolno hrabrost i gi izglasaa izmenite
i dopolnuvawata na Zakonot za finansirawe na politi~kite partii, no
ne i za dosledna primena, taka {to pomalku od polovinata od niv gi
ispolnile svoite zakonski obvrski.
Od tie pri~ini i vo presret na godine{niov Izve{taj na EK, gi
predlagame slednive preporaki:
•
DKSK da prodol`i da raboti na slu~ajot na Vane Cvetanov i
49
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
da gi ispita obvinuvawata izre~eni na smetka na premierot
Gruevski. Isto taka, treba da se napravi analiza na licata {to
gi vrabotuval Vane Cvetanov, za da se vidi dali vrabotuvawata
gi pravel svoevolno ili samo izvr{uval partiska direktiva. Vo
toj slu~aj da gi ispita elementite na korupcija kaj vladeja~kata
partija VMRO-DPMNE;
•
Ministerstvoto za finansii da izgotvi informacija i da
objasni kako e mo`no USPPFT tolku vreme da povlekuva pari od
trezorskiot sistem na ime na plati za vremeno vrabotenite lica,
a pritoa ministerot da ne znae ni{to vo vrska so toa;
•
DKSK mora da se pozanimava so ogromniot broj vremeni vrabotuvawa
vo dr`avnite institucii, osobeno zatoa {to ova pra{awe se ~ini
e „najgolemata misterija” vo Makedonija vo poslednive 4 godini;
•
Politi~kite partii da gi dostavat (i objavat) svoite finansiski
smetki za 2009 godina. Iako so zadocnuvawe, toa }‌e bide pozitivno
oceneto od EK vo godine{niov izve{taj za Makedonija;
•
DKSK da izgotvi grant-{ema i da objavi konkurs za finansirawe
na proektite na nevladinite organizacii koi go pokrivaat poleto
na korupcijata. Ovie organizacii bi mo`ele da i pomognat na
DKSK za vr{ewe javen pritisok na politi~kite eliti, i
•
DKSK da ja ispita odlukata na Vladata (i na Sobranieto) za
reprogramirawe na dano~niot dolg i otpi{uvawe na kamatite na
javnite pretprijatija.
6. JAVNATA ADMINISTRACIJA – POLE
ZA NADMUDRUVAWE
Reformata na javnata administracija e edna od najzna~ajnite oblasti
koja e povrzana ne samo so evrointegraciite na Republika Makedonija,
tuku i so celiot razvoj na dr`avata, vklu~uvaj}‌i go i ekonomskiot
razvoj. Kolku li pati dosega sme slu{nale deka na Makedonija $ treba
mala, moderna, profesionalna i nepolitizirana administracija, koja
}‌e mo`e da gi sprovede neophodnite reformi i da go ponese tovarot na
pretstojnite pregovori za ~lenstvo vo EU.
Tokmu zatoa, javnata administracija e postojano vo fokusot na
vnimanieto na EK, a taka }‌e bide i godinava. Od tie pri~ini, na 5
fevruari 2010 godina EK i Vladata dopreciziraa {to }‌e bide predmet
na ocenka na napredokot vo ovaa oblast i gi utvrdija indikatorite
spored koi }‌e se sudi za napredokot vo 2010 godina. Za potsetuvawe,
godinava EK }‌e bara: „Celosna usoglasenost so odredbite i duhot
na Zakonot za dr`avnite slu`benici, za da se obezbedi deka
vrabotuvaweto, ocenuvaweto i napreduvaweto se objektivni,
transparentni i spored zaslugite, vklu~uvaj}‌i go i periodot pred
i po izborite i celosnoto implementirawe na poslednite izmeni
na Zakonot i usoglasuvaweto na posebnite zakoni so ZDS”105. Za
podobro sproveduvawe na reformata, EK }‌e o~ekuva „Komitetot za
RJA efikasno da go vodi procesot na reforma, preku koordinirawe
na site relevantni institucii na site nivoa, da se razvijat
instrumenti za monitoring i evaluacija po zaklu~ocite na
Komitetot i da se implementira Strategijata za RJA”106. So
ogled na toa deka reformata najmnogu zavisi od ~ove~kite resursi,
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010 godina, str. 4–5.
105
Ibid
106
50
Analiza
EK insistira na „Sproveduvawe na preporakite na Dr`avniot zavod
za revizija koi se odnesuvaat na upravuvaweto so ~ove~kite resursi
i na vnatre{nata organizacija, so poseben osvrt na vremenite
vrabotuvawa, vrabotuvawata na pripadnicite na zaednicite,
vnatre{nata revizija i na kontrolnite sistemi”107. Do kade sme
so ispolnuvaweto na ovie indikatori i na kakov izve{taj mo`e da se
nadevaat gra|anite na Makedonija vo noemvri godinava?
6.1 Pre~isten, no ne i is~isten zakon
Na 7 juni 2010 godina, Zakonodavno-pravnata komisija na
Sobranieto na Republika Makedonija go objavi pre~isteniot tekst na
Zakonot za dr`avnite slu`benici (ZDS). So ogled na faktot deka ovoj
zakon od negovoto donesuvawe pretrpe mnogu izmeni i dopolnuvawa,
objavuvaweto na pre~isteniot tekst treba da ovozmo`i negova polesna
primena. Sepak, so objavuvaweto na pre~isteniot tekst, na povr{ina
izlegoa i nekoi fakti {to se odnesuvaat na opfatot na dr`avnata
slu`ba, definirani vo ~lenovite 3 i 3-a, za koi se vode{e burna
debata vo parlamentarnite komisii i na plenarnite sednici na
Sobranieto pri noseweto na poslednite izmeni na ovoj zakon. Imeno,
so ~lenot 3-a se definiraat organite na dr`avnata uprava (ODU) vo koi
odredeni pra{awa povrzani so pravata, obvrskite i odgovornostite
na vrabotenite vo tie organi „mo`at da bidat uredeni so zakon, na
na~in razli~en od ovoj zakon (n.z. Zakonot za dr`avnite slu`benici),
dokolku toa e neophodno poradi specifi~nata priroda na rabotnite
zada~i i posebnosta na izvr{uvaweto na posebnite dol`nosti i
ovlastuvawa”. ODU koi spa|aat vo ovaa kategorija i se navedeni vo
~lenot 3-a se: Agencijata za razuznuvawe, Direkcijata za bezbednost
na klasificiranite informacii, Armijata na Republika Makedonija,
Centarot za upravuvawe so krizi, Direkcijata za za{tita i spasuvawe,
vrabotenite koi vr{at raboti na obezbeduvawe vo kazneno-popravnite
i vospitno-popravnite ustanovi, vrabotenite vo carinskata i vo
dano~nata administracija, licata so posebni dol`nosti i ovlastuvawa
i policiskite slu`benici vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
revizorite vo Dr`avniot zavod za revizija i vrabotenite vo agenciite,
direkciite, regulatornite tela i drugite institucii vo koi so zakon e
formiran upraven odbor, osven vo Agencijata za upravuvawe so odzemen
imot.
Iako dobivaweto status dr`aven slu`benik, t.e. na~inot na
vrabotuvawe vo ODU e detalno objasnet vo ZDS, sepak so ~lenot 17-i se
dava mo`nost za vrabotenite vo ODU od ~lenot 3-a (spomenati pogore),
koi se bez status na dr`aven slu`benik, „po potreba na organot ili
po negovo barawe, da mo`at da bidat rasporedeni vo istiot organ
na drugo rabotno mesto vo soodvetno zvawe i da se steknat so status
dr`aven slu`benik, po prethodna soglasnost na Agencijata i polo`en
ispit za dr`aven slu`benik”. So drugi zborovi, za vrabotenite vo ODU
od ~lenot 3-a ne mora da se objavuva javen oglas za priem na dr`aven
slu`benik, tuku statusot na dr`avni slu`benici mo`at da go steknat
samo so polagawe na ispitot za dr`aven slu`benik. Vakvata odredba
dava mo`nost nekoi lica prvo da bidat vraboteni vo tie ODU, bez da
se po~ituvaat odredbite za vrabotuvawe od ZDS, a potoa da se steknat
so status na dr`aven slu`benik, bez pritoa celosno i dosledno da se
sprovede postapkata za vrabotuvawe na dr`avni slu`benici {to va`i
za site drugi ODU koi ne spomenati vo ~lenot 3-a. So ova, na nekoj
na~in, e naru{en principot na transparentnost pri vrabotuvaweto vo
Ibid
107
51
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
dr`avnata slu`ba, definiran so ~lenovite 12 – 17-v od ZDS, kako i
principot na mobilnost definiran vo ~lenovite 17g – 17-i.
Realizacijata na Godi{niot plan za obuki na dr`avni slu`benici vo
2010 se odviva{e spored zacrtanata dinamika.
Vakvoto kr{ewe na principite na transparentnost i mobilnost
mo`e da ima negativno vlijanie vo procesot na pristapuvawe na
Republika Makedinija vo EU, so ogled na faktot deka nedosledno se
primenuvaat preporakite na SIGMA za celosna profesionalizacija
i depolitizacija na dr`avnata slu`ba, t.e. ~lenot 17-i, i – za `al –
s# u{te dava mo`nost da se „zaobikoli” postapkata za vrabotuvawe
na dr`avnite slu`benici vo del od ODU. Bi sakale da potsetime i
na zaklu~okot na EK od Komitetot za stabilizacija i asocijacija od
juni 2010 vo koj be{e „pozdravena re{enosta na Vladata zna~itelno
da gi ograni~i vremenite vrabotuvawa i soodvetnite pozicii da
bidat popolneti vo soglasnost so postapkite na Zakonot za dr`avnite
slu`benici”108.
Vo tekot na maj 2010, koordinativnata rabotna grupa na sektorite/
oddelenijata za ~ove~ki resursi go usvoi dokumentot „Standardiziran
opis na rabotnite mesta vo sektorite/oddelenijata za upravuvawe
so ~ove~ki resursi vo dr`avnata slu`ba”, so cel da pomogne vo
unificiraweto na opisot na rabotnite mesta pri izrabotkata na
soodvetnite sistematizacii.
Inaku, implementacijata na Zakonot za dr`avnite slu`benici (ZDS)
zapo~na so nedosledno i necelosno po~ituvawe na negovite odredbi od
strana na oddelni ODU. Imeno, vo mese~niot izve{taj na SEP za april
2010 e navedeno deka samo 17 ODU od centralnata vlast i 23 edinici
na lokalnata samouprava (ELS) gi imaat usoglaseno vnatre{nite
organizacii i sistematizacii spored ZDS, iako site ODU imaa obvrska
da go storat toa do po~etokot na oficijalnata primena na Zakonot (23
mart 2010). Zaklu~no so maj 2010 godina, ovaa obvrska ja ispo~ituvale 22
ODU na centralno nivo i 30 ELS, {to pretstavuva okolu 35% od vkupniot
broj ODU vo Makedonija.
Brojot na objaveni oglasi za vrabotuvawe na dr`avni slu`benici
(od 1.10.2009 do maj 2010) iznesuva 133, za vkupno 562 novi izvr{iteli.
Zapisnik od 7 sostanok na Komitetot za stabilizacija i asocijacija me|u EU i RM,
odr`an vo Skopje, 3–4 juni 2010 godina
108
52
6.2 Zakonot za javni slu`benici – stapot namesto morkovot
Po mnogute turbulencii i kontradiktornosti pri donesuvaweto na
Zakonot za javnite slu`benici, toj kone~no be{e objaven vo Slu`ben
vesnik na RM br. 52 od 16.4.2010 godina. Sleduva kus pregled na
zabele{kite na predlog-zakonot, izneseni vo na{iot prethoden
izve{taj109, i kako istite (ne)se re{ija so kone~nata verzija na
Zakonot.
1. Predlog-zakonot ne predviduva{e kolektiven dogovor, iako se
reguliraat pravata na nad 100 iljadi vraboteni. Vo kone~nata
verzija ova e ispraveno vo ~lenot 23 „Javniot slu`benik ima
pravo na plata i nadomestoci na plata pod uslovi i kriteriumi
utvrdeni so zakonot, kolektivniot dogovor i op{tiot akt
na organot na upravuvawe”.
2. Ne se napravija dopolnitelni napori so cel Zakonot da se donese
Petti kvartalen izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe na Makedonija
vo EU „^umu ni e Parlament?”, april 2010 godina, str. 49
109
Analiza
po soodvetna konsultacija so sindikatite i so rabotodavcite,
iako toj navleguva vo sferata na rabotni~kite prava i rabotnite
odnosi, sprotivno na proklamiranite ustavni na~ela za ekonomskosocijalen dijalog vo Republika Makedonija.
3. Odredbite za „prezemaweto javen slu`benik od edna vo druga
institucija” i natamu se neprecizni, a instrumentite za
vrabotuvawe i mo`nosta rabotnikot da bide rasporeden na
drugo rabotno mesto se nedore~eni, bez vremenski i geografski
ograni~uvawa i po slobodna procenka na rabotodavecot.
4. Ostana odredbata (~len 30) deka „javnite slu`benici zaradi
ostvaruvawe na svoite ekonomski i socijalni prava imaat
pravo da osnovaat sindikati i da ~lenuvaat vo niv pod uslovi
i na na~in utvrdeni so zakon”, {to e sprotivno na ustavnata
odredba za pravoto na rabotnicite na zdru`uvawe i organizirawe
vo sindikat ({to zna~i deka nema potreba ova da se ureduva so
poseben zakon).
5. Izrekuvaweto disciplinski merki protiv javniot slu`benik od
strana na liceto koe rakovodi so institucijata, po prethoden
pismen izve{taj od neposredniot rakovoditel, e direktno kr{ewe
na prezumpcijata na nevinost.
6. Platite na javnite slu`benici se namaluvaat do 50% (vo predlogzakonot be{e 70%) vo period koga protiv javniot slu`benik se vodi
disciplinska postapka za disciplinski prestap i koga javniot
slu`benik e vremeno otstranet od rabotnoto mesto, bez pritoa da
se utvrdat to~nite rokovi za zavr{uvawe na postapkata.
7. Sli~no kako i kaj Zakonot za dr`avnite slu`benici, podatocite
od Registarot na javnite slu`benici dobivaat klasificiran
karakter {to direktno vodi kon netransparentnost vo odnos na
brojot i stru~nite kvaliteti na javnite slu`benici.
8. Postapkata i posledicite od ocenuvaweto, kako i brojot na
ocenuvawa na javnite slu`benici na sekoi {est meseci (so
predlogot se predviduva{e na sekoi ~etiri meseci), najverojatno
}‌e se poka`at kako te{ko primenlivi, imaj}‌i predvid kolkav e
vkupniot (zasega nepoznat) broj na javni slu`benici.
Spored ovie prvi sogleduvawa, se postavuva pra{aweto dali so
ovoj zakon navistina se obezbeduva nov kvalitet vo raboteweto na
javnata slu`ba ili, pak, samo se vr{i dopolnitelna, nepotrebna
birokratizacija vo ureduvaweto na javnata slu`ba? Op{t vpe~atok
e deka ovoj zakon ne nudi konkretni merki so koi }‌e se realizira
preporakata VIII od izve{tajot na GREKO110 (Strazbur, 10–12 oktomvri
2005 godina), spored koja e potrebno „vospostavuvawe pravna ramka na
moderni administrativni principi za golem broj javni slu`benici,
koja }‌e soodvetstvuva, do stepen {to e vozmo`en, na propisite {to
se primenuvaat vo odnos na dr`avnite slu`benici”. Spored nekoi
pratenici, pak111 , celta na ovoj zakon e „da se discipliniraat 125.000
javni slu`benici i da se zapla{at onie koi }‌e go krenat glasot”.
6.3 Nov rebalans, stara prikazna
Na 11 juni 2010 godina, Vladata na Republika Makedonija go dostavi
do Sobranieto Predlogot za izmenuvawe i dopolnuvawe na Buxetot
na RM za 2010 godina. Vo kratkoto obrazlo`enie na ministerot za
Grupa dr`avi protiv korupcijata na Sovetot na Evropa
110
Sowa Mirakovska, pratenik od NSDP, Utrinski vesnik, 10 april 2010
111
53
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
finansii112 za pri~inite i potrebite za rebalans na buxetot, me|u
drugoto, dvapati direktno ili indirektno se spomenuva EU. Imeno,
vicepremierot Stavrevski potencira deka „edna od osnovnite celi
na rebalansot bila i da se za{titat site povredlivi kategorii
gra|ani od efektite na evropskata kriza”i deka „za razlika od
mnogu drugi zemji vo Evropa, kade {to bea neophodni takvi merki
(zgolemuvawe na danocite i namaluvawe na platite i penziite),
na{a procenka e deka vo Republika Makedonija nema pri~ina da se
napravi toa, pa taka e postaven rebalansot”. Ovaa izjava n# tera da
go postavime pra{aweto – zo{to i kako krizata koja do neodamna be{e
imenuvana kako „svetska ekonomska i finansiska kriza” odedna{
stana „evropska kriza”? Vpro~em, ne e ni va`no dali se raboti za
tehni~ka gre{ka ili za lapsus, bidejki e sosema o~igledna namerata
na ministerot Stavrevski da go stavi predlog-rebalansot vo nekakov
(negativen) evropski kontekst.
Vo ovoj kontekst, podolu e pretstavena sublimirana tabela koja
nakratko gi analizira buxetite i rebalansite na buxetite na RM vo
periodot od 2008 do 2010, so poseben akcent na dvi`eweto na vkupnite
rashodi na celokupniot buxet, vladinite programi vo celina i, osobeno,
programite za K-Reforma na javnata administracija i M-Integracija
vo EU. Imaj}‌i predvid deka vladinite programi i potprogrami gi
odrazuvaat aktivnostite na Vladata {to se prezemaat za realizacija na
strategiskite prioriteti, interesno e da se vidi kako rebalansite na
buxetite se otslikani na ovie dve programi.
Vo ramkite na programata K–Reforma na javnata administracija
se realiziraat aktivnosti povrzani so potrebata od zajaknuvawe na
kapacitetot na javnata administracija i formirawe na efikasna
Predlog-rebalans usvoen od Vladata, http://www.finance.gov.mk/node/1554
112
54
dr`avna administracija osposobena za uspe{na implementacija na
integracionite procesi vo EU i vo NATO. Za taa cel, se sproveduvaat
obuki i usovr{uvawe na javnata administracija za efikasno upravuvawe
so buxetskite sredstva, implementacija na efikasni kontrolni
mehanizmi vo upravuvaweto, unapreduvawe na finansiskoto upravuvawe
na fondovite, kako i natamo{no usovr{uvawe na vrabotenite so EUregulativite.
So programata „M” im se dava poddr{ka na instituciite za
prioritetnite EU- proekti vo Sekretarijatot za evropski pra{awa
(SEP) i na aktivnostite povrzani so koristeweto na sredstvata od IPA
fondovite vo funkcija na realizacija na strategiskiot prioritet na
Vladata za zapo~nuvawe na pregovorite za ~lenstvo vo EU.
Analiza
Buxet
(Vo iljadi den.)
Buxet (vkupni
rashodi)
Promena (%)
Vkupno Programi
Buxet 2008
134.279.812
Buxet 2009
rebalans 1
rebalans 2
Buxet 2010
predlog-rebalans
2010
150.371.000
164.797.000
154.516.000
149.594.000
153.796.000
149.093.306
-6,24%
-9,23%
-3,06%
11,98%
16.263.449
Promena (%)
11,58%
K - Reforma na
javna
administracija
Promena (%)
582.006
M - Integracija
vo EU
Promena (%)
rebalans
2008
18.146.956
20.331.331
18.715.863
-7,95%
17.600.214
-13,43%
18.182.460
-2,68%
17.695.047
691.779
331.410
296.472
189.251
417.638
327.258
-10,54%
-42,90%
-21,64%
301.883
263.183
754.710
-68,13%
-72,21%
-10,03%
18,86%
86.611
201.348
947.124
132,47%
Izvor: Buxet i Rebalans na buxetot na RM za 2008, 2009, 2010
Kako {to se gleda od tabelata, edinstveno so rebalansot na buxetot
vo 2008 godina se predviduva zgolemuvawe na vkupnite rashodi, dodeka
so rebalansite vo 2009 i 2010 se predviduva namaluvawe na vkupnite
rashodi. Od tabelata mo`at da se izvle~at slednive zaklu~oci:
•
Vo 2008 godina vkupnite rashodi se zgolemeni za 11,98% od
prvi~no planiranite i zgolemuvaweto na rashodite vo site
programi e re~isi identi~no (11,58%). Sepak, zgolemuvaweto kaj
programata „K” e pogolemo vo odnos na prosekot (18,86%), dodeka
678.992
kaj programata „M” se zabele`uva drasti~no zgolemuvawe na
planiranite rashodi od 132,47%.
•
Vo 2009 i 2010 godina, pak, namaluvaweto na rashodite za
programite „K” i „M” se sekoga{ pogolemi, kako vo odnos na
procentot na namaluvawe na rashodite na vkupniot buxet, taka
i vo odnos na namaluvaweto na vkupnite programi. Imeno, vo
2009 godina, so prviot rebalans buxetot e namalen za 6,24%,
vkupnite programi se namaleni za 7,95%, dodeka programata „K” e
namalena za 10,54%, a programata „M” za neverojatni 68,13%. Ova
55
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
drasti~no namaluvawe e u{te poizrazeno so vtoriot rebalans,
koga programata „K” e pomala za 42,9% od prvi~no planiraniot
buxet, a programata „M” za duri 72,21%.
•
Sli~na e i situacijata so predlog-rebalansot na buxetot za 2010
godina. Iako vkupnite rashodi se namaluvaat za 3,06%, i site
programi zaedno se namaluvaat za 2,68%, sepak sredstvata za
programata „M” se namaluvaat za 10,03%, {to e za tripati pove}‌e
od namaluvaweto na vkupniot buxet, dodeka sredstvata predvideni
za programata „K” se namaluvaat za duri 21,64%.
Od ovie pokazateli se nametnuvaat najmalku tri pra{awa {to treba
da dobijat soodvetni odgovori, i toa:
1. Dali reformite vo javnata administracija i integraciite vo
EU bea prioritet za Vladata na RM samo do 2008 godina?
2. Dali Vladata smeta deka Republika Makedonija gi zavr{ila site
potrebni reformi i doma{ni zada~i vo pogled na reformata na
javnata administracija i integraciite vo EU?
3. Kako Agencijata za dr`avni slu`benici }‌e odgovori na
zgolemenite nadle`nosti i rabotni obvrski {to proizlegoa
Institucija
AGENCIJA ZA DR@AVNI
SLU@BENICI
SEKRETARIJAT ZA
EVROPSKI PRA[AWA
Interesno e da se poglednat i buxetite na dvete institucii
nadle`ni za sproveduvawe na reformite na javnata administracija i
za pribli`uvaweto kon EU, Agencijata za dr`avni slu`benici (ADS) i
SEP. Vo tabelata podolu se prika`ani buxetite na ovie dve institucii,
kako i brojot na vrabotenite za periodot 2008 – 2010.
Kako {to se gleda od tabelata, brojot na vrabotenite vo ADS vo
poslednive dve godini se zgolemil za 9 lica, dodeka vo SEP istiot se
namalil za 6 lica. Sepak, ona {to najmnogu pa|a vo o~i e drasti~noto
namaluvawe na buxetite na ovie dve institucii so sekoj nov buxet
po~nuvajki od 2009 godina. Imeno, so noviot rebalans za 2010, buxetot
na ADS e namalen za pove}‌e od 7% od prvi~no planiraniot, dodeka
za SEP istiot e namalen za okolu 20%, {to i vo dvata slu~aja e mnogu
pove}‌e od namaluvaweto na vkupniot buxet za 2010 (3,06%). So ova se
doveduva vo pra{awe celosnoto ispolnuvawe na klu~nite prioriteti
na ADS za 2010, kako {to se prezentirani vo Programata za rabota na
Buxet 2008
Buxet 2009
Iljadi
Broj na Iljadi
Broj na
den.
vraboteni den.
vraboteni
Buxet 2010
Iljadi den.
Broj na
vraboteni
Predlog-rebalans 2010
Iljadi den. Broj na vraboteni
35.263
54
65.660
54
40.182
56
37.149
63
310.427
59
661.143
57
141.333
48
116.233
53
Izvor: Buxet i Rebalans na buxetot na RM za 2008, 2009, 2010
56
od donesuvaweto na noviot Zakon za javnite slu`benici i
izmenite na Zakonot za dr`avnite slu`benici, vo pogled na
evidencijata i obukite za dr`avnite slu`benici, za {to ima
celosna nadle`nost?
Analiza
ADS za 2010, a osobeno vo delot na obukite za jaknewe na kapacitetot
na dr`avnite slu`benici.
Posebno e indikativno {to pokraj namaluvaweto na brojot na
vrabotenite vo SEP, povtorno se vr{i drasti~no namaluvawe na buxetot
vo odnos na 2009 godina (za celi 550 milioni denari) ili za pove}‌e od
4,5 pati (468%). Ova gi otvora pra{awata za toa dali SEP ima kapacitet
uspe{no da ja vodi RM vo evrointegrativnite procesi i dali odlivot na
vrabotenite se nadomestuva so lica koi se vraboteni preku agenciite
za privremeni vrabotuvawa?
6.4 Ra{timuvana vlada
Nikoj vo dr`avava ne znae kolkav e to~niot broj vraboteni vo
javnata administracija. Nitu Vladata, nitu opoziciskite partii
ne raspolagaat so isti brojki. Nasproti deklarativnoto zalagawe
na vlasta za reformi vo administracijata i za nejzino namaluvawe,
realno taa postojano raste. U{te pove}‌e, ne se znae koi javni i dr`avni
pozicii se popolnuvaat i so kakvi kadri.
Spored ministerot za finansii, brojkata e nepromeneta so
meseci113, a brojot na vraboteni vo javnite slu`bi vo 2009 godina
iznesuval 96.946 lica. Od niv, 76.361 bile buxetski korisnici, 18.621
se vraboteni vo zdravstvoto, dodeka 1.964 se vraboteni vo dr`avnite
fondovi i agencii. Spored ministerot, vo periodot od 2006 godina do
krajot na 2009 godina imalo samo 2.300 pove}‌e vraboteni vo javnata
administracija, a toa se vrabotuvawa spored Ramkovniot dogovor.
Od druga strana, pak, premierot izjavi deka vo 2009 godina imalo
5.000 novi vraboteni vo javnata administracija, a Nova demokratija
obelodeni deka raspolaga so podatoci za 9.000 novi vrabotuvawa vo
2009 godina. Celata konfuzija ja nadopolnuva ministerot za pravda,
koj na sednicata na Nacionalniot sovet za evrointegracii izjavi
deka brojot na vrabotenite vo javnite slu`bi bil 150.000?! Samo za
potsetuvawe, vo Predlog-zakonot za javnite slu`benici, podgotven od
Ministerstvoto za pravda, pak, se naveduva deka vo javnite slu`bi ima
105.000 vraboteni. Po sevo ova, normalno, se postavuva pra{aweto kako
e mo`no dvajcata ministri (za finansii i za pravda) da raspolagaat so
razli~na brojka za brojot na javnite slu`benici vo RM!?
Spored Sindikatot na UPOZ, pak, na koja bilo prika`ana brojka na
javni slu`benici treba da se dodadat u{te najmalku 30%, bidej}‌i vo
sekoja dr`avna i javna institucija ima golem broj lica koi rabotat
preku agenciite za privremeni vrabotuvawa, koi sepak se isplatuvaat
so sredstva od buxetot.
Kone~no, vo ovaa ra{omonijada vo vrska so brojot na javnite
slu`benici s# poglasno se vklu~uva i opozicijata. Spored SDSM,
Vladata namerno gi krie vistinskite brojki i manipulira so
to~niot broj administrativci, za da gi skrie, vsu{nost, partiskite
vrabotuvawa i da gi prikrie neproduktivnite tro{oci od buxetot.
Jovan Manasievski, pratenik i lider na LDP, poso~uva deka Vladata
prika`uva izvrteni brojki i deka site buxetski tro{oci vo januari
2010 godina bile pogolemi za 20 otsto, vo sporedba so istiot mesec
lani, a spored Risto Penov, javnata administracija vo 2009 godina,
kako {to poka`uva Dr`avniot zavod za statistika, broi 116.483 lica
i „samo vo ~etvrtiot kvartal od 2009 godina vo administracijata
Utrinski vesnik, 15 mart 2010 – „Nikoj ne go znae brojot na javnite slu`benici”
113
57
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
se vraboteni 3.877 novi lica.” Spored Nova demokratija, pak,
oficijalnite podatoci na Sekretarijatot za implementacija na
Ohridskiot ramkoven dogovor poka`uvaat deka vo 2009 godina bile
vraboteni 9.000 lica vo javnata administracija, od koi 1.000 bile
Albanci. Od niv, 250 se na svoite rabotni mesta, a drugite 750 sedat
doma i primaat plata, odnosno za niv nema sistematizacija na rabotnite
mesta ili vlasta gi blokira nivnite vrabotuvawa114.
Kako i da e, ona {to sega se slu~uva vo dr`avata nema nikakva vrska
so reforma na administracijata. Taa e prenatrupana, neefikasna,
ispartizirana i neprofesionalna, a za smetka na s# pomaliot broj
vraboteni vo stopanstvoto. Barem zasega, ne e vozmo`no precizno da se
odredi brojot na javnite slu`benici. Eden obid da se odredi brojot na
vrabotenite vo ODU na centralno nivo e daden vo tabelata podolu:
Broj na vraboteni
1
Pretsedatel na RM
2
Agencija za
razuznavawe
Sobranie na RM
3
4
Dr`aven zavod za
revizija
Dr`avna komisija
za spre~uvawe na
korupcijata
Dr`avna izborna
komisija
5
6
58
11
Komisija za za{tita
na konkurencijata
Direkcija za
za{tita na li~nite
podatoci
Dr`avna komisija
za `albi po javnite
nabavki
Komisija za
verifikacija na
fakti
Ustaven sud na RM
12
Vlada na RM
13
Slu`ba za op{ti i
zaedni~ki raboti
na vladata
Sekretarijat za
zakonodavstvo
Dr`avno
pravobranitelstvo
na RM
Agencija za razvoj i
investicii
Agencija
za dr`avni
slu`benici
Sekretarijat za
evropski pra{awa
Sekretarijat za
sproveduvawe na
Ramkovniot dogovor
8
9
10
14
2008
2009
jan. 2010
maj 2010
33
33
30
35
247
247
242
238
311
339
344
360
90
95
115
122
17
16
16
14
16
18
17
17
30
28
19
Flora Kadriu, pratenik na ND, Utrinski vesnik, 15 mart 2010
114
7
15
16
22
22
23
26
18
19
22
22
NP
0
10
10
NP
0
11
12
28
29
29
30
405
352
268
266
321
320
316
308
25
20
24
23
95
94
97
104
19
19
16
16
54
54
56
63
59
57
48
53
28
0
620
878
Analiza
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Agencija za
ostvaruvawe
na pravata na
zaednicite
Agencija za
upravuvawe so
odzemen imot
Ministerstvo za
odbrana
Direkcija za
bezbednost na
klasificiranite
informacii
Direkcija
za za{tita i
spasuvawe
Centar za
upravuvawe so
krizi
Ministerstvo za
vnatre{ni raboti
Ministerstvo za
pravda
Uprava za
izvr{uvawe
sankcii
Uprava za vodewe na
mati~nite knigi
Ministerstvo za
nadvore{ni raboti
Ministerstvo za
finansii
32
NP
0
2
6
33
NP
0
4
10
8.736
8.648
8.680
8.129
34
35
36
32
33
34
34
37
263
259
263
274
270
272
281
299
12.263
12.253
12.321
12.198
596
599
626
335
576
618
742
38
39
40
769
41
NP
0
1
361
391
394
413
434
584
600
638
620
42
Ministerstvo
za finansii –
funkcii na dr`ava
Carinska uprava
na RM
Agencija za
stokovni rezervi
Uprava za javni
prihodi
Uprava za
finansiska
policija
Ministerstvo za
ekonomija
Agencija za
stranski
investicii
Agencija za
promocija i
poddr{ka na
turizmot
Dr`aven zavod
za za{tita na
industriskata
sopstvenost
Ministerstvo za
`ivotna sredina
i prostorno
planirawe
Ministerstvo za
transport i vrski
NP
NP
NP
NP
955
962
1.103
1.115
22
22
25
31
1.258
1.244
1.240
1.219
11
24
30
30
467
486
489
531
20
19
48
47
NP
0
0
7
33
35
35
33
151
156
169
163
198
207
225
234
59
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
43
44
45
46
47
48
49
50
60
Agencija za civilno
vozduhoplovstvo
Ministerstvo
za zemjodelstvo,
{umarstvo i
vodostopanstvo
Agencija za
pottiknuvawe
na razvojot na
zemjodelstvotoBitola
Uprava za
hidrometeorolo{ki
raboti
Agencija za
finansiska
poddr{ka na
zemjodelstvoto i
ruralniot razvoj
Ministerstvo za
trud i socijalna
politika
Ministerstvo za
obrazovanie i
nauka
Biro za razvoj na
obrazovanieto
327
615
326
628
65
809
64
52
964
53
54
128
137
137
145
55
203
201
202
205
56
57
43
46
87
90
58
59
1.570
1.548
1.528
1.490
60
9.754
8.927
8.565
7.836
158
158
172
162
61
Nacionalnata
agencija za
evropski obrazovni
programi i
mobilnost
Agencija za mladi
i sport
Ministerstvo za
informati~ko
op{testvo
Ministerstvo za
kultura
Finansirawe na
dejnosti od oblasta
na kulturata
Ministerstvo za
zdravstvo
Ministerstvo za
lokalna samouprava
Agencija za
iseleni{tvo
Komisija za za{tita
na pravoto za
sloboden pristap
do informaciite
od javen karakter
Komisija za
odnosi so verskite
zaednici i
religioznite grupi
10
10
16
16
29
28
34
37
NP
1
11
21
158
168
171
175
1.954
1.994
1.979
1.951
234
267
279
282
37
37
33
40
18
19
21
21
16
16
17
16
8
8
10
10
Analiza
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
Agencijata za
katastar na
nedvi`nosti
Dr`aven zavod za
statistika
Dr`aven arhiv na
RM
Biro za sudski
ve{ta~ewa
Makedonska
akademija
na naukite i
umetnostite
Biro za regionalen
razvoj
Sudska vlast
Javno
obvinitelstvo na
RM
Naroden
pravobranitel
Agencija za
dr`avni pati{ta
Fond za zdravstveno
osiguruvawe na
Makedonija
Agencija za
vrabotuvawe na RM
74
863
881
865
859
249
255
268
277
227
227
227
226
26
27
25
24
58
56
58
59
14
14
11
11
2.838
2.867
2.907
2.960
359
358
396
418
69
67
69
68
39
50
52
52
685
710
712
695
537
536
521
517
Fond za penzisko
i invalidsko
osiguruvawe na
Makedonija
Vkupno
733
727
700
665
50.573
49.858
50.631
49.845
Izvor: Buxet na RM za 2008, 2009 i 2010 (so predlog-rebalans)
Spored iznesenite podatoci, brojot na dr`avnite i javnite
slu`benici vraboteni vo ODU na centralno nivo vo poslednive tri
godini e konstanten i iznesuva okolu 50.000. Znaejki go ova, za~uduva
faktot koi se dopolnitelnite buxetski korisnici, koi spored
ministerot za finansii iznesuvaat okolu 76.000, a spored ministerot
za pravda 105.000 ili 150.000?!
6.5 Koj }‌e gi oceni dr`avnite slu`benici?
ADS treba dosledno da gi sproveduva procedurite za ocenuvawe
na dr`avnite slu`benici. Vo soglasnost so Zakonot za dr`avnite
slu`benici, site ODU se obvrzani da dostavat izve{tai od ocenuvaweto
na dr`avnite slu`benici za 2009 do krajot na april 2010 do ADS.
Sepak, do zadadeniot rok, ADS dobi vkupno 45 izve{tai za izvr{eno
ocenuvawe vo 26 ODU na centralno nivo, i samo 19 izve{tai od ELS.
Do krajot na maj 2010, brojot na dostaveni izve{tai do ADS iznesuva
87 (41 od centralnite ODU i 46 od ELS), {to pretstavuva okolu 55% od
vkupniot broj na ODU vo Makedonija. Za~uduva~ki e toa {to povtorno
site ODU ne ja sproveduvaat dosledno ovaa obvrska, iako taa e biten
segment za mobilnost vo slu`bata.
61
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Izve{tajot za ocenuvaweto na dr`avnite slu`benici za 2009 godina
ADS }‌e go izraboti i }‌e go dostavi do krajot na juni 2010115, no pra{awe
e kolku toj }‌e bide relevanten dokolku zakonski utvrdenata obvrska ja
ispo~ituvale samo 55% od ODU. Detalna analiza na izve{tajot na ADS
}‌e sleduva vo naredniot kvartalen izve{taj.
6.6 Proekti ima, ama kade se?
Momentalno, vo dr`avata se implementiraat dva proekta
finansirani od EU, koi se odnesuvaat na javnata i/ili na dr`avnata
slu`ba, i toa:
•
•
Vo ADS se realizira proektot „Tehni~ka pomo{ na Agencijata
za dr`avni slu`benici i zajaknuvawe na implementacijata na
nacionalniot sistem za koordinacija na obukite”, implementiran
od Irish Institute of Public Administration.
Vo Generalniot sekretarijat se realizira proektot „Zajaknuvawe
na kapacitetite na Generalniot sekretarijat” implementiran od
Hulla & Co Human Dynamics KG.
Sepak, {to se odnesuva na ovie dva proekta, vo vrska so procesot,
aktivnostite, rezultatite i realizacijata voop{to, brojot na
informacii {to se javno dostapni e mnogu mal. Imeno, proektite nemaat
svoi veb-stranici, vo mese~nite izve{tai na SEP nema informacii
za ovie proekti, nitu pak na veb-stranicite na ADS, Generalniot
sekretarijat na Vladata ili Delegacijata na EK vo Makedonija (kako
dogovorna strana) ne mo`at da se najdat informacii vo vrska so
implementacijata na proektite. Imaj}‌i predvid deka EU bara dosledna
Potvrdeno i vo mese~niot izve{taj na SEP za maj 2010 (Monthly Progress Brief)
115
62
primena na pravilata za komunikacija i vidlivost, nejasno e zo{to
nema javno (i lesno) dostapni informacii za ovie dva proekta. Ova,
u{te pove}‌e, ako se znae deka so proektot vo Generalniot sekretarijat
treba da se izgotvi nova „Strategija za modernizacija na javnata
administracija”, kako i da se revidira „Strategijata za sorabotka so
nevladinite organizacii”, dva dokumenta koi se od golemo zna~ewe za
reformata na javnata administracija.
Treba da se uka`e deka del od odgovornosta mora da prifati i
Misijata na EU vo Makedonija, bidej}‌i nejzina obvrska e da gi poddr`i
naporite na implementatorite za postignuvawe soodveten stepen
na vidlivost na proektite {to gi finansira, a so toa i da obezbedi
javnost na aktivnostite i postignatite rezultati od implementacijata
na proektite.
6.7 Zaklu~oci i preporaki
Namesto da ja sproveduva reformata na javnata administracija,
Vladata i natamu izmisluva na~ini kako da pravi edno, a pred EU da
prika`e ne{to drugo. Na~inot na koj{to se donese Zakonot za javnite
slu`benici – bez konsultacii i dijalog so sindikatot – poka`uva
deka Makedinija povtorno smisli kako da ne go ispolni kratkoro~niot
prioritet koj glasi: „Da se razvie mehanizam za socijalen dijalog i
da se obezbedi funkcionalen i reprezentativen socijalen dijalog” od
Revizijata 2010. Brojot na vrabotuvawata, redovni i vremeni, i natamu
e misterija, i sekoj pretstavnik na Vladata izleguva so razli~na brojka
za obemot na javnata slu`ba. So rebalnsot na Buxetot 2010 se namalija
sredstvata za ADS, a za SEP duri za 468%. Ocenuvaweto na rabotata na
dr`avnite slu`benici ja gubi smislata ako samo 55% od ODU odbiraat
Analiza
da ja ispo~ituvaat svojata zakonska obvrska. NPAA i natamu e samo e
samo instrument za vrabotuvawe na partiski kadri, a oddelenijata za
upravuvawe so ~ove~ki resursi s# u{te ne se ekipirani.
•
Da se prestane so vrabotuvawata vo javnite slu`bi preku agenciite
za privremenite vrabotuvawa;
•
Da se obezbedi transparentnost i dostapnost na informaciite za
proektite {to se realiziraat preku IPA sredstvata vo Republika
Makedonija, i
•
Site ODU da gi ispolnat svoite zakonski obvrski i da izvr{at
ocenuvawe na dr`avnite slu`benici i vo najkus mo`en rok da gi
dostavat izve{taite od ocenuvaweto do ADS.
Ottuka, treba da se sprovedat slednive preporaki:
•
•
Da se obezbedi dosledna primena na Zakonot za dr`avnite
slu`benici i da se eliminira mo`nosta za dobivawe status na
dr`aven slu`benik spored ~lenot 17-i;
Da se otvori javna i {iroka debata so vklu~uvawe na site
zainteresirani strani (osobeno sindikatite), vo vrska so
odredbite i primenata na noviot Zakon za javnite slu`benici. Da
se izvr{at izmeni i dopolnuvawa na istiot, koi }‌e gi otstranat
uvidenite slabosti i nedoslednosti;
•
Itno da se napravi presek na to~niot broj javni slu`benici
vo Makedonija, pri {to oddelno }‌e bidat pretstaveni redovno
vrabotenite javni slu`benici, kako i licata anga`irani preku
agenciite za privremeni vrabotuvawa, a koi se vraboteni vo
ODU i vo javnite slu`bi (obrazovanie, zdravstvo, kultura, nauka,
trud i socijalni raboti, socijalna i detska za{tita, ustanovite,
fondovite, agenciite, javnite pretprijatija), a koi ne se opfateni
so Zakonot za dr`avnite slu`benici;
•
Da se napravi analiza po poglavja za da se vidi {to treba
da ispora~a Makedonija po sekoe poglavje poedine~no. Ovaa
analiza treba da bide vo funkcija na podgotovkite za po~etok
na pregovorite za ~lenstvo vo EU, od kade {to dr`avata }‌e gi
izgotvi i svoite pregovara~ki pozicii. Duri toga{ mo`e da se
ima jasna pretstava za toa kakov kadar $ e potreben vo dr`avnata
administracija;
7. JAVNITE PRETPRIJATIJA – JAVNI GALENI^IWA
Odredeni ekonomski aktivnosti se od golemo zna~ewe za kvalitetot
na `iveewe na gra|anite, pa od tie pri~ini istite imaat tretman
na uslugi od javen ili od op{t ekonomski interes. Obezbeduvaj}‌i
kvalitetni uslugi od javen interes, na posreden na~in, dr`avata
pridonesuva za pogolema konkurentnost na svojata ekonomija. Op{to
prifatena praktika e dr`avnite i lokalnite vlasti finansiski da gi
pomagaat i poddr`uvaat pretprijatijata koi obezbeduvaat vakvi uslugi.
Vo grupata uslugi od op{t ekonomski interes se vbrojuvaat uslugite za
javen transport, elektri~na energija, telekomunikaciite, komunalnite
uslugi (vodosnabduvawe, osvetluvawe, odr`uvawe na javnite povr{ini,
sobirawe smet itn.), radiodifuznite uslugi, socijalnoto domuvawe,
odr`uvaweto na pati{tata, zdravstvenite i drugi uslugi.
Uslugite od op{t ekonomski interes vo Republika Makedonija gi
obezbeduvaat javni pretprijatija (JP), osnovani od centralnata ili
63
Petti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
od lokalnata vlast116. Op{to e prifateno misleweto deka javnite
pretprijatija vo Makedonija nudat uslugi so mo{ne nizok kvalitet, a
visoki ceni, deka podolg period rabotat so zagubi, deka ne vlo`uvaat
vo novi tehnologii i vo razvoj na ~ove~kite resursi, odnosno lo{o
upravuvaat so niv. Od druga strana, pak, tokmu za ovie pretprijatija, a
zaradi prirodata na dejnosta {to ja vr{at, dr`avata preku dr`avniot
i/ili op{tinskite buxeti obezbeduva zna~itelni sredstva, vo vid na
subvencii, so krajna cel da se obezbedi kvalitetna i navremena usluga
za gra|anite po prifatliva i ekonomski opravdana cena. Vo pove}‌e
navrati vo minatoto, zaradi obezbeduvawe kontinuitet vo davaweto na
uslugite od op{t ekonomski interes, dr`avata – po najrazli~ni osnovi
– im gi prostuva{e dolgovite na razli~ni javni pretprijatija ili istite
gi transformira{e vo dr`aven vlog, a neodamna be{e donesen i Zakon
za reprogramirawe na dolgovite po osnova na DDV, danokot na dobivka
i personalniot danok na dohod117. Na toj na~in, ve}‌e dolgo vreme, del
od javnite pretprijatija ve{ta~ki se odr`uvaa(t) vo `ivot so pari
na gra|anite, za ~ii{to interesi vsu{nost i postojat. Pritoa, ne se
pameti obezbeduva~ot na pomo{ da ja uslovi istata so sproveduvawe na
konkretni planovi i merki za finansiska konsolidacija i dolgoro~na
stabilizacija na pretprijatijata.
Vo takvi uslovi na pot~inetost i podredenost na JP na vlastite,
te{ko deka nekoj bi mo`el da upravuva so JP samostojno, nezavisno i
bez me{awe i intervencii od strana na vlasta. Od tie pri~ini, u{te
pova`no stanuva doslednoto po~ituvawe na slovoto na Zakonot {to
^len 1, Zakon za javnite pretprijatija, Slu`ben vesnik na Republika Makedonija
br.38/1996; 9/1997; 6/2002; 40/2003; 49/2006; 22/2007 i 83/2009
116
Zakon za pla}‌awe na rati na dano~nite dolgovi na javnite pretprijatija i trgovski
dru{tva osnovani od Republika Makedonija, onosno od op{tinite ili od Gradot
Skopje od 9.2.2010, Slu`ben vesnik na RM br.18/2010.
117
64
ja regulira oblasta na rabotewe na ovie organizacii. Samo so strogo
dr`ewe do Zakonot, mo`e da se „odbie” pritisokot na politi~kata
elita i na drugi interesni grupi i grupi na mo}‌i vlijanie vrz nivnoto
sekojdnevnoto rabotewe i funkcionirawe. Toa, pak, podrazbira
postoewe na silni, profesionalni i stru~ni organizacii na dr`avnata
uprava, no i principielni, stru~ni i nezavisni poedinci.
Vo realnosta se slu~uva sosema sprotivnoto. Tokmu JP se predmet
na ~esti kritiki za somnitelni zdelki, za neprofesionalno rabotewe,
za zloupotreba na slu`benite ovlastuvawa i javni sredstva i za
manipulacii so javnite nabavki.118 Javnite pretprijatija ~esto se
zloupotrebuvaat od politi~kite partii kako megdan za partiski igri
i presmetki i kako izvor za partiski vrabotuvawa, {to vo najgolem
broj slu~ai doveduva do prevrabotenost na smetka na kvalitetot na
~ove~kiot kapital na ovie pretprijatija.
Sevo toa doveduva do zaklu~okot deka stanuva zbor za eden ma|epsan
krug od koj{to, barem zasega ne se gleda izlezot. No, da odime po red.
Javnite nabavki {to gi vr{at, na primer, Gradot Skopje, op{tinite i pretprijatija,
se samo del od na~inot na koj osnova~ite i JP vo svoevidna sprega si gi
preraspredeluvaat javnite sredstva na krajno {pekulativen i netransparenten
na~in. Dovolna potvrda za ova e posledniot skandal so na~inot na sproveduvawe
na tenderite za javni nabavki, sprovedeni t.e. raspi{ani od strana na javnite
pretprijatija. Analiti~ki sledewa na procesite na javni nabavki mo`at da
se najdat vo kvaratalnite i vo Godi{niot izve{taj od Monitoringot na javnite
nabavki koi gi sproveduva Centarot za gra|anski komunikacii. Istite mo`at da se
najdat na slednava veb-stranica: http://www.ccc.org.mk/index.php?option=com_co
ntent&view=article&id=52&Itemid=7&lang=mk
118
Analiza
7.1 Direktori – edni doa|aat, drugi si odat
Dosega{noto iskustvo vo nezavisna Makedonija poka`a deka,
re~isi po pravilo, sekoja promena na vlasta zna~i i promena na
rakovodnite, upravnite i nadzornite strukturi vo JP so novi kadri,
bliski do vladeja~kite strukturi. U{te potragi~no e toa {to nikoj
ne se ni obiduva da go prikrie ovoj fakt, pa taka partizacijata na JP
se prifa}‌a kako normalen i voobi~aen princip na vladeewe. Isto
taka, partiskite animoziteti se tolku golemi {to centralnata vlast,
osobeno poslednive godini, ima i neednakov odnos i tretman kon
lokalnite JP, dokolku tie se od sprotivnata politi~ka proveniencija.
Vo takvi uslovi na politi~ka polarizacija na sekoe zamislivo nivo na
mo}‌i vlast, JP stanuvaat kolateralna {teta od koja smetkite, na krajot,
sekoga{ gi pla}‌aat gra|anite.
Vo izminative 17 godini, so sekoja promena na vlasta neminovno
se menuva{e i sudbinata na JP, preku smeni na rakovodnite, upravnite
i nadzornite strukturi vo JP. Taka, nekoi od uspe{ni i primerni
prekuno}‌stanuvaa zagubari, a drugi od zagubari stanuvaa u{te pogolemi
zagubari. Za~uduva~ki e deka dosega nitu edna upravuva~ka struktura
ne odgovarala za lo{oto, nedoma}‌insko upravuvawe so pretprijatijata
vo javniot sektor. No zatoa, pak, mnogu od partiskite poslu{nici po
smenata vo JP dobile nagrada vo vid na unapreduvawe na povisokite
skalila na op{testvena mo}‌, pa od direktori na pomali JP stanale
direktori na pogolemi i pomo}‌ni pretprijatija, sovetnici, sekretari,
a nekoi duri i ministri.
Komunalna higiena, JP Drisla, JSP Skopje i JP Ulici i pati{ta119
od strana na gradona~alnikot na Grad Skopje. Nabrzo potoa sleduvaa
i smenite na direktorite vo JP Gradski parking i JP Vodovod i
kanalizacija120. Soglasno Zakonot, direktorite na JP se izbiraat na
javen konkurs, vo koj se definiraat uslovite {to treba da gi ispolnat
potencijalnite kandidati, a konkursot se objavuva vo dnevniot pe~at121.
Poslednite imenuvawa na direktori na JP na Gradot Skopje poka`uvaat
deka vo procesot na izbor, posledniot i odlu~uva~ki zbor go ima
politikata. Imeno, u{te pred da bide objaven javniot oglas za izbor
na novi direktori, neoficijalno se navestuvaa partiskite pazarewa
okolu podelbata na direktorskite mesta vo JP, za po nekoe vreme
istite imiwa javno i oficijalno da bidat objaveni kako pobednici na
konkursot. Takov e primerot so izborot na direktorite na JP Komunalna
higiena (Rakip Do~i) i JP Gradski parking (Pan~e Stojanovski). Imeno,
prvi~nite {pekulacii za potencijalnite smeni podocna se poka`aa
kako to~ni122. Ottuka, logi~en e zaklu~okot deka e voop{to bespolezen
i besmislen obidot da se konkurira na ovie javni konkursi za izbor
na direktori, bidej}‌i o~igledno tie se zavr{eni u{te pred da bidat
objaveni.
7.2 Partiite odgovorni za propasta
Iznenaduva faktot {to smenite na direktorite naj~esto se pravat
zaradi istekuvawe na mandatot ili (vo mnogu retki slu~ai) zaradi
http://vesti.alfa.mk/default.aspx?mid=36&eventid=21862
119
Posleden primer za „nu`ni” smeni na direktorskite mesta vo JP
se novoimenuvanite direktori na skopskite javni pretprijatija: JP
http://www.time.mk/read/1be084ba9a/9b1f1f7093/index.html
120
^len 19-a, Zakon za javnite pretprijatija, Slu`ben vesnik na Republika Makedonija
br.38/1996; 9/1997; 6/2002; 40/2003; 49/2006; 22/2007 i 83/2009
121
122
Vidi Utrinski vesnik, 15 septemvri 2009 godina
65
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
utvrdeni nepravilnosti vo raboteweto na JP. Pritoa, nikoga{
ne se zboruva za postignatite rezultati od direktoruvaweto na
razre{enite direktori, nitu za merkite prezemeni za utvrduvawe na
odgovornosta i soodvetno sankcionirawe na nesovesnoto rabotewe.
Edinstveno (zakonsko) re{enie vo slu~aj na neprofesionalno i
lo{o rakovodewe so JP e smena na direktorot123. Zna~i, vo najgolem
broj slu~ai novoimenuvanite direktori zateknuvaat odredena (~esto
katastrofalna) sostojba, koja{to za vreme na noviot mandat ne se
menuva, tuku dopolnitelno se vlo{uva. Od godina vo godina zagubite
rastat, tro{ocite na raboteweto se zgolemuvaat (naj~esto poradi
novi vrabotuvawa na partiski bliski lu|e, i pokraj postoe~kata
prevrabotenost), kako i poradi drugi zloupotrebi na imotot i
sredstvata za JP za potrebite na partijata (na primer, za izborni
kampawi), a investicii vo modernizacijata ili vlo`uvawa vo tekovno
i investiciono odr`uvawe re~isi i da nema. Kako rezulat na toa,
mnogu JP, osobeno na lokalno nivo, se dovedeni vo tolku te{ka sostojba,
{to ne mo`at da ja izvr{uvaat dejnosta zaradi koja se osnovani, bez
ogromna finansiska poddr{ka od dr`aniot, odnosno od op{tinskite
buxeti. Tipi~en primer za vakvata sostojba e JP MRTV, ~ija finansiska
i materijalna sostojba te{ko mo`e da se utvrdi, isto kako i sumite
dr`avni pari prefrleni vo pretprijatieto za odr`uvawe na nekakva
status kvo sostojba. Ne treba da se zaboravi deka Makedonskata
radiotelevizija vo izminatite izborni ciklusi nagolemo gi
reklamira{e vladeja~kite partii, a po izborite i vladinite proekti,
programi i „uspesi”– se razbira, besplatno.
rabotewe vo JP. Golem del od odgovornosta za vakvata katastrofalna
situacija e na osnova~ot, ako se ima predvid deka direktorite na JP
se dol`ni na sekoi 6 meseci da dostavuvaat izve{tai za raboteweto
do osnova~ot124. Dokolku vo izve{tajot se konstatirani nedostatoci i/
ili zagubi od finansiskoto rabotewe na pretprijatieto, direktorot e
dol`en istite da gi otstrani vo rok od 6 meseci125. Ako ne gi otstrani
nedostatocite i/ili zagubite, Upravniot odbor na JP, odnosno
Gradona~alnikot, e dol`en da go razre{i direktorot126. Od druga
strana, Nadzorniot odbor na JP, koj e osnovan za da vr{i kontrola na
materijalno-finansiskoto rabotewe na pretprijatieto, gi razgleduva
godi{nite smetki i izve{taite na direktorot za raboteweto na JP
i im podnesuva izve{taj so svoe mislewe na Upravniot odbor i na
ministerot za finansii (eventualno, na resorniot minister)127.
Dosega{nata praktika ne poznava slu~ai vo koi organite na rakovodewe
i upravuvawe na JP, no isto taka i osnova~ite (dr`avata ili op{tinite)
reagirale vo soglasnost so Zakonot i razre{ile nekoj direktor poradi
neispolnuvawe na negovite obvrski. U{te pomalku e poznat slu~aj vo
koj nekoj direktor bil krivi~no gonet poradi zloupotrebi na svojata
pozicija, zloupotreba na javnite sredstva ili drugi aktivnosti koi
predizvikale {teti za odnosnoto javno pretprijatie. Edinstveno
objasnuvawe za vakvoto odnesuvawe na vlasta e deka nema politi~ka
volja i deka, naprotiv, ima interes da se odr`uva vakvata status kvo
sostojba zaradi postignuvawe politi~ki celi preku JP. Na toj na~in,
premol~eno, vlasta go aminuva tivkoto propa|awe na JP. Edinstveno
re{enie {to go nudi vlasta vo uslovi koga stanuva jasno deka
U{te pove}‌e razo~aruva faktot deka osnova~ite vo izminatiov
period ne prezele merki za da ja smenat situacijata i na~inot na
124
^len 23-a, stav1 od Zakonot za JP
125
^len 23-a,stav 3 od Zakonot za JP
126
^len 19 i 24-a, stav 2 od Zakonot
127
^len 27 od Zakonot
^len 24-a,stav 1, Zakon za javnite pretprijatija, Slu`ben vesnik na Republika
Makedonija br.38/1996; 9/1997; 6/2002; 40/2003; 49/2006; 22/2007 i 83/2009
123
66
Analiza
sostojbata e neodr`liva, e novo poskapuvawe na cenata na uslugite na
odnosnoto JP, koe go opravduva so „ekonomski pri~ini” i, se razbira, so
nedoma}‌inskoto, rasipni~ko upravuvawe so pretprijatijata „od strana
na prethodnite rakovodni strukturi”. Taka, povtorno na krajot smetkata
za neuspe{noto rabotewe, na ovoj ili na onoj na~in, mu se ispora~uva
na gra|aninot.
Isprepletenosta me|u politi~kata elita na vlast i menaxerite na
javnite pretprijatija vo nekoi slu~ai odi duri dotamu {to ne se pravi
razlika pome|u dvete, taka {to javnite pretprijatija stanuvaat ogranoci
na politi~kite partii na vlast, a „javnite” menaxeri izvr{iteli na
partiskite programi (~itaj interesi)128. Taka, vo izminatite ~etiri
godini se iznagledavme proekti na javnite pretprijatija koi se,
vsu{nost, partiski proekti. Bez dolgoro~ni planovi, bez po~ituvawe na
potrebite na gra|anite i vodewe smetka za prioritetite i finansiskite
mo`nosti na javnite pretprijatija, no i na op{tinite ili dr`avata,
a ponekoga{ i bez po~ituvawe na zakonskite proceduri129, javnite
pretprijatija se pretvorija vo izvr{iteli na ideite i zamislite
na Vladata. Eve eden mal del od primerite za ovaa ~udna sinergija:
proektite za rekonstrukcija i dogradba na predimenzioniraniot
Primer za ovaa konstatacija e intervjuto na gradona~alnikot na Skopje, Koce
Trajanovski, vo Dnevnik na 3 juli 2010, vo koe toj celosno gi poistovetuva Gradot,
Vladata i javnite pretprijatija.
128
Najdobar primer za ova e proektot „Skopje-2014” koj po~na da se sproveduva
nadvor od Zakonot i propisite, {to go potvrdi i Ustavniot sud na RM. No,
interesna e i slednava izjava na gradona~alnikot na Skopje vo intervjuto za
Dnevnik za „sorabotkata” me|u Gradot, Vladata i partijata: „Primer e bulevarot
„Ilinden”. Be{e raspi{an tender i izbran izveduva~ na proekt koj be{e
sprotiven na Detaqniot i na Generalniot plan. Vo sorabotka so Op{tina Centar
i Ministerstvoto za transport i vrski, so soodvetna urbanisti~ko-planska
dokumentacija ni se ovozmo`i da ja po~neme ulicata. Inaku, nema{e nikakvi
{ansi”.
129
Gradski stadion vo Skopje i negovata transformacija vo „Nacionalna
Arena Filip II”, koja n# ~ini kolku eden nov supermoderen stadion za
Svetskoto fudbalsko prvenstvo; proektite za katni gara`i, koi ~inat
kolku najskapite hoteli od svetskite hotelski sinxiri, a zavr{uvaat
kako delovni centri na pripadnicite na vladeja~kata elita; gradski
pla`i koi smrdat na korupcija i zloupotreba na javnite sredstva,
„denovite na drvoto” koga se sadat nepoznat broj sadnici koi javnoto
pretprijatie i dr`avata (~itaj gra|anite) gi ~inat nepoznata suma pari
i u{te mnogu drugi proekti na centralno i na lokalno nivo za koi ne se
znae nitu kolku ~inat, nitu koj }‌e gi plati.
Su{tinskite pra{awa {to se postavuvaat pritoa se: 1. Kako na{ite
javni pretprijatija, koi se tolku prezadol`eni i nelikvidni {to
dr`avata „mora” da im gi otpi{uva dolgovite za dano~ni obvrski za
da ne bankrotiraat, imaat tolku mnogu sredstva za vlo`uvawe vo vakvi
i sli~ni preskapi proekti, koi – me|u drugoto – ne samo {to nema
da nosat prihodi so koi bi se pokrile vlo`uvawata vo niv, tuku }‌e
zna~at i ogromni tro{oci za nivno tekovno odr`uvawe, za koi isto
taka ne e jasno od koj izvor }‌e se obezbedat; 2. Dali vakvite i vaka
izvedeni megalomanski proekti, vo uslovi na dlaboka ekonomska
kriza, a osobeno vo uslovi na postojan nedostig na javni finansii
vo dr`avata (kako vo dr`avniot, taka i vo op{tinskite i vo buxetite
na javnite pretprijatija) navistina se najdobra vrednost za na{ite
pari so koja }‌e se pokrivaat realnite potrebi na gra|anite, za ~ija{to
realizacija, vpro~em, i postojat JP, i 3. Koj }‌e ja snosi odgovornosta za
vakvoto rasipni{tvo so parite na gra|anite i koj }‌e bide odgovoren
za nemo`nosta na JP da gi servisiraat svoite obvrski kon dr`avata i
doveritelite i, ottuka, odgovornosta za idninata na JP, koi namesto da
vlo`uvaat vo sopstveniot razvoj, vlo`uvaat vo imixot na vlasta.
67
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
7.3 Sudirot na interesi – rasipuva~ na zabavi
U{te edna potvrda na svoevidnata monopolizacija na JP od strana
na vlasta e vo domenot na kadrovskata politika. Imeno, pokraj
postojanoto imenuvawe partiski kadri za direktori, ~lenovi na
upravni i nadzorni odbori i vraboteni vo JP, namesto na stru~ni i
iskusni profesionalci koi }‌e se izbiraat vrz osnova na idei i
programi, poslednive godini s# po~esta e praktikata na kumulacija na
rabotni mesta, a so toa i koncentracija na mo}‌vo racete na isti lica.
Dr`avnata komisija za spre~uvawe na korupcijata (DKSK) dolgo vreme
go ignorira{e ovoj fakt i ne gi prezema{e zakonski predvidenite
merki. Takvoto nepo~ituvawe na Zakonot verojatno se dol`i, me|u
drugoto, i na faktot {to doskore{nata pretsedatelka na DKSK i samata
istovremeno izvr{uva{e duri 4 javni funkcii, na {to poso~uvavme vo
na{ite prethodni kvartalni izve{tai130. Po dolgotrajniot pritisok od
strana na javnosta i mediumite, direktorkata vo tret mandat Dimovska
kone~no be{e smeneta od pozicijata, no bez da snosi kakva bilo
materijalna i krivi~na odgovornost za nepostapuvaweto po Zakonot.
Aktuelen i ilustrativen primer za konflikot na interesi e slu~ajot
so Vladimir Bah~ovanovski, koj vo dva mandata e sovetnik vo Sovetot
na Grad Skopje, a vo isto vreme prvo be{e direktor na JP Makedonski
{umi, kako i direktor na JP za stopanisuvawe so stanben i deloven
prostor. Vo prijavata za imotnata sostojba na Bah~ovanovski, kako
izbran javen funkcioner, kako dopolnitelen izvor na prihodi sosema
korektno e naveden iznosot od 20.000,00 denari, prihod po osnova
na u~estvo vo Sovetot na Grad Skopje131. Bidej}‌i istiot ne se nao|a vo
soop{tenieto na DKSK za lica koi ne ja ispolnile zakonskata obvrska
za podnesuvawe izjava za sudir na interesi, kako t.n. slu`beno lice
od prva kategorija, logi~no e da se pretpostavi deka direktorot ve}‌e
go storil toa132. Problemati~no e {to Bah~ovanovski smeta deka nema
nikakov konflikt na interesi, pa ottuka ne gleda ni potreba da se
otka`e od edna od funkciite133, iako noviot pretsedatel na DKSK Ilmi
Selami za TV A1 potvrdi deka „apsolutno stanuva zbor za konflikt
na interesi”134. Za da nema dilemi okolu (ne)postoeweto na sudir
na interesi, go konsultiravme i Zakonot za javnite pretprijatija
(Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br.38/1996; 9/1997; 6/2002;
40/2003; 49/2006; 22/2007 i 83/2009). Spored ~lenot 23 od Zakonot:
„Funkcijata direktor i ~len na Nadzorniot odbor za kontrola
na javnoto pretprijatie e nespoiva so funkcijata pratenik vo
Sobranieto na Republika Makedonija i so funkciite pretsedatel i
~lenovi na Vladata na Republika Makedonija, kako i ~len na Sovetot
i gradona~alnik na op{tinata i na Gradot Skopje za javnite
pretprijatija, osnovani od op{tinata, odnosno od Gradot Skopje”.
Vo Dr`avnata programa za spre~uvawe i namaluvawe na sudir na
interesi, DKSK jasno gi definirala podra~jata koi se smetaat kako
rizi~ni za postoewe sudir na interesi. Prva na listata na rizi~ni
oblasti e „kumulacijata na funkcii i ostvaruvawe korist”, pa zatoa
se prepora~uva slednovo: „Za vreme na svojot mandat, slu`benoto
D0%B0%D1%85%D1%87%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%
81%D0%BA%D0%B8&funkcija=&institucija=
Soop{tenie na DKSK od 24.6.2010 http://www.dksk.org.mk/index.php?option=com_c
ontent&task=view&id=199&Itemid=1
132
Prv izve{taj od sledewe na procesot na pristapuvawe na Makedonija vo EU
„Vladata treba 24/7 da se posveti na EU-agendata”, april 2009, str. 40.
130
http://www.dksk.org.mk/imoti_new/detail.php?detail=2438&search=&ime=%D0%B2
%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80&prezime=%D0%B1%
131
68
Izjava za A1 od 29.6.2010 http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=124786
133
Izjava za A1 od 29.6.2010 http://www.a1.com.mk/vesti/video.asp?Video=10/
saska-29-06.wmv&VestID=124786
134
Analiza
lice ne smee da izvr{uva nitu edna druga funkcija, dol`nost ili
aktivnost {to ne e kompatibilna so negovata funkcija. Ova zna~i
deka toj ne mo`e da izvr{uva nitu edna aktivnost povrzana so
ostvaruvawe dobivka135. Ottamu, duri i koga ne bi imalo konflikt na
interesi poradi kumulacijata na funkcii, kaj Bah~ovanovski bi imalo
konflikt na interesi poradi „ostvaruvaweto dobivka”.
7.4 Transparentnost na makedonski na~in
Pred nekolku meseci be{e donesen Zakonot za reprogramirawe na
dolgovite za danoci na JP, koj naide na mnogu polemiki i negoduvawa
vo javnosta, osobeno kaj privatnite stopanstvenici. Vakvata politika
na protekcionizam i prote`irawe na JP vo odnos na privatniot
sektor naiduva na osuda, bidej}‌i na direkten na~in gi potkopuva
temelite na pazarnata ekonomija i go doveduva pod znak pra{alnik
funkcioniraweto na pazarot i postoeweto slobodna konkurencija. Na
ovaa tema pi{uvavme vo na{iot petti kvartalen izve{taj za sledeweto
na procesot na evrointegraciite 136.
Vo sekoj slu~aj, mo`nosta za otplata na dolgovite na rati i
prostuvaweto na dolgovite od kamati e uslovena so redovno i
navremeno pla}‌awe na mese~nite rati vo narednite 10 (+3) godini.
No, dali dotoga{ nema da bideme svedoci na izmeni na ovoj ili na
nosewe na u{te nekoi novi zakoni vo korist na JP? A nie i natamu
}‌e se obiduvame da dobieme informacija za vkupniot iznos na
reprogramiranite dolgovi i za otpi{anite kamati na JP (so sostojba
od fevruari 2010). Da potsetime, spored informaciite na nekoi
pratenici, se raboti za 50-tina milioni evra137, a gradona~alnikot vo
intervjuto za Dnevnik potvrduva deka skopskite javni pretprijatija
imale dolgovi vo visina od pove}‌e od 16 milioni evra, od koi 10 bile
kamati i se otpi{ani, a preostanatite nad 6 milioni bile dolgovi
koi se reprogramirani i koi }‌e im ovozmo`at na pretprijatijata da
se stavat vo „mobilna sostojba”138. Spored dosega dobienite odgovori,
sostojbata so dolgovite na ~etirite golemi javni pretprijatija (JSP
Skopje, JP Makedonski {umi, JP Komunalna higiena-Skopje i JP M@
Infrastruktura) iznesuva 80.300.00,00 evra. Javnoto pretprijatie za
stopanisuvawe so stanben i deloven prostor (JPSSDP), JP MRT-Skopje
i JP Makedonija pat i po pove}‌e od pet meseci od podnesuvaweto na
na{ite barawa za pristap do informaciite ili s# u{te ne odgovorile
(JP MRT-Skopje i JP „Makedonija pat”) ili imaat dostaveno re{enie
za odbivawe na pristapot do informacijata, povikuvaj}‌i se na
dano~na tajna (JPSSDP). ^lenot 8 od Zakonot za javnite pretprijatija
predviduva: „Javno pretprijatie i dru{tvo koe vr{i dejnost od javen
interes, dejnosta ja vr{i trajno i bez prekin i negovata rabota e javna
i transparentna.” Ovaa transparentnost i javnost vo raboteweto se
odnesuva i na transparentnosta vo finansiskite odnosi me|u dr`avata,
organite na op{tinite i organite na Grad Skopje i javnite pretprijatija
i dru{tvata koi vr{at dejnosti od javen interes, a koi spored ~lenot
8-b jasno treba da gi prika`uvaat: „ a) sredstvata koi{to se direktno
dostapni od organite navedeni vo vovednata re~enica na ovoj stav za
odredeni javni pretprijatija ili dru{tva koi{to vr{at dejnosti od
Izve{taj od sednica na parlamentarna komisija za lokalna samouprava br. 27–
329, 4 fevruari 2010, i Izve{taj od sednica na Komisija za finansirawe i buxet
br. 13–350, 2 fevruari 2010
137
Citat od „Vodi~ot za upravuvawe so sudir na interesi”, Dr`avna komisija za
spre~uvawe na korupcijata, Skopje, septemvri 2008, str.10
135
„^umu ni e parlament”, petti izve{taj od sledeweto na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU, Skopje, april 2010, str. 57–66
136
Intervju na Koce Trajanovski za Dnevnik, dostapno na: http://www.dnevnik.com.m
k/?itemID=B9940C018DCDF8419A2B93A41E4FB755&arc=1
138
69
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
javen interes; b) sredstvata koi{to se indirektno dostapni od organite
navedeni vo vovednata re~enica na ovoj stav na javnite pretprijatija,
fondovi ili finansiskite institucii, i v) na~inot i namenata za koi
se stavaat na koristewe sredstvata od to~kite a) i b) na ovoj stav”.
Transparentnosta vo finansiskite odnosi se primenuva, me|u
drugoto, i vo slu~aite na: „a) poramnuvawe na zagubite od raboteweto;
[...], v) nepovratna pomo{ ili zaemi pod popovolni uslovi; g)
davawe finansiski povolnosti preku otka`uvawe od naplatata na
pobaruvawata; [...], |) kompenzirawe na finansiskoto optovaruvawe
vovedeno od strana na dr`avnite organi”139. Za da se obezbedi ovaa
transparentnost vo slu~aite na odobruvawe na kakva bilo forma na
dr`avna pomo{, pretprijatijata se dol`ni, me|u drugoto, da vodat i
posebna smetkovodstvena dokumentacija.
„Transparentno” be{e i Ministerstvoto za finansii140, koe duri 5
meseci od dostavenoto barawe za pristap do informaciite se proglasi
za nenadle`no, bidej}‌i „ne ja poseduva baranata informacija”141,
i istata ja preprati do Upravata za javni prihodi (UJP), koja pak
prvi~no142, so obi~en dopis, odgovori deka baranata informacija
pretstavuva dano~na tajna, za potoa, po podnesenata `alba, da isprati
i Re{enie143 za odbivawe na pristapot do informacijata. Vo svoeto
^len 8-b. stav 2 od Zakonot
139
Izvestuvawe br.19–6046/6 od 25.6.2010, Vlada na Republika Makedonija,
Ministerstvo za finansii
140
Go postavuvame pra{aweto kako e mo`no MF da gi pravi svoite presmetki za
buxetskite prihodi i rashodi bez da ja poseduva „baranata informacija”, so
ogled na toa deka se raboti za golema suma so seriozni implikacii po buxetskite
prilivi/odlivi?
141
Odgovor na baraweto br.12-15152/2 od 25.2.2010,
Ministerstvo za finansii, Uprava za javni prihodi
142
70
7.5 Javnite pretprijatija i evropskata integracija
Vo delot na politi~kiot kriterium i borbata protiv korupcijata
i organiziraniot kriminal, Pristapnoto partnerstvo predviduva dva
osnovni kratkoro~ni prioriteti144 ~ie{to postignuvawe se ocenuva
spored tri indikatori utvrdeni vo Revizijata 2010. Eden od trite
indikatori e i „efektivnata implementacija na Zakonot za sudir
na interesi i (...) odr`livoto dosie na postignatite rezultati
vo odnos na proverkata i otstranuvaweto na konfliktot na
interesi”145. Vlastite, odnosno nositelite na funkcii koi imaat jasen
Ministerstvo za finansii, Uprava za javni prihodi
Klu~en prioritet 1: Vospostavuvawe odr`livo dosie za postignatite rezultati
vo odnos na implementacijata na relevantnoto zakonodavstvo za antikorupcija
i implementacijata na Dr`avnata programa za antikorupcija; Klu~en prioritet
2: Obezbeduvawe soodvetno sledewe na preporakite na nadzornite tela, osobeno
vo oblasta na finansiraweto na politi~kite partii i tro{eweto na javnite
sredstva.
144
Republika Makedonija,
Re{enie za odbivawe na pristap br.12-2791/1 od 7.4.2010, Republika Makedonija,
143
re{enie, UJP obrazlo`uva deka baranata informacija spa|a vo
isklu~ocite od sloboden pristap do informaciite od pri~ina {to
interesot {to se {titi so informacijata „so golema sigurnost mo`e
da se pretpostavi deka }‌e pretrpi {tetni posledici”. Pri odlukata za
(ne)dostavuvawe na baranata informacija „klu~no e odmeruvaweto na
{tetnite posledici nasproti javniot interes {to bi se postignal so
objavuvaweto na informacijata”. Pri sproveduvaweto na testot, UJP
o~igledno procenila deka {tetata od informiraweto na javnosta za toa
kolku javni pari (}‌e) ja ~ini Zakonot za reprogramirawe e pogolema od
pravoto na javnosta da znae za {to i na {to se tro{at nejzinite pari.
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010, str. 3–4
145
Analiza
konflikt na interesi146, ne samo {to go negiraat negovoto postoewe,
tuku direktno go onevozmo`uvaat sproveduvaweto na Zakonot preku
skratuvawe na buxetot na DKSK so rebalansot na Buxetot147. Indikatorot
so koj }‌e se procenuva ispolnetosta na vtoriot prioritet glasi: „sledewe
na preporakite na Dr`avniot zavod za revizija (DZR) i na DKSK za
pra{awata povrzani so javnite tro{oci i obezbeduvaweto celosna
transparentnost na tro{eweto na javnite sredstva, osobeno na
tro{ocite za dr`avno reklamirawe i voveduvaweto obeshrabruva~ki
sankcii vo slu~aite na otkrieni neregularnosti”. O~igledno deka
Vladata, gradona~alnicite, a osobeno javnite pretprijatija (kako MRTV,
MEPSO i ELEM) ne se informirani za sopstvenite obvrski vo procesot
na integrirawe vo EU.
Vo delot na ekonomskite kriteriumi Revizijata na Pristapnoto
partnerstvo
predviduva: „Odgovornost pri izvr{uvaweto na
javnite dejnosti”, koja ja izrazuva preku tri klu~ni prioriteti i 11
indikatori148. Golem del od niv se odnesuvaat direktno na raboteweto
na JP i ne treba da se pravat golemi analizi za da se konstatira deka i
natamu najgolem del od niv }‌e ostanat neispolneti. Tuka pred s# mislime
na obvrskata za podobrena transparentnost na javnite nabavki preku
prisposobuvawa na zakonodavstvoto kon evropskoto (osobeno vo delot
na javnite uslugi, koncesiite, javno-privatnoto partnerstvo i pravnite
lekovi). So poslednite predlo`eni izmeni na Zakonot za javnite
nabavki se postignuva tokmu sprotivnoto, imeno pomala transparentnost
Tuka, pokraj za direktorot na JPSSDP Bah~ovanovski, stanuva zbor i za g. Zdravev,
koj direktoruva so JP MEPSO, a istovremeno e i sovetnik vo Sovetot na Grad Skopje,
no i za nekoi drugi slu`beni lica, koi se tretiraat na drugo mesto, bidej}‌i ne se
direktno povrzani so JP.
vo procesot na javnite nabavki, preku zloupotreba na klauzulata za
dogovarawe na rokot za isplata na obvrskite.Od aspekt na JP, ovaa izmena
na Zakonot }‌e zna~i natamo{na mo`nost za nivna zloupotreba od strana
na vlastite preku procesot na javni nabavki, za koi ne se obezbedeni
sredstva, no koi $ se potrebni na vlasta za marketin{ki celi. Obvrskata,
se razbira, nekoga{ }‌e dostasa na adresata na javnoto pretprijatie, no
povtorno }‌e ja platat gra|anite149.
Manipulaciite na vlasta so izmenite na Zakonot se sosema sprotivni
i na prioritetot koj bara zgolemuvawe na kvalitetot na tro{eweto na
javnite sredstva, bidej}‌i se motivirani od potrebata za prikrivawe na
vistinskite sostojbi so javniot dolg (vo koj vleguvaat i dolgovite na
javnite pretprijatija) i vistinskata sostojba so buxetskiot deficit.
Finansiskiot bankrot na dr`avnata kasa, koj ve}‌e ne mo`e da se prikrie,
se prenesuva i na lokalno nivo, a posledicite od nedoma}‌inskoto i
prekumerno tro{ewe na dr`avnite i na lokalnite vlasti }‌e se odrazat
i vrz javnite pretprijatija.
146
Ovaa informacija ja iznese pretsedatelot na DKSK vo intervjuto za nedelnikot
Fokus, broj 783, 2 juli 2010 god.
147
Revizija na Pristapnoto partnerstvo, 5 fevruari 2010, str.7–8
148
Reakciite na ekspertite i na javnosta po donesuvaweto na Zakonot ne stivnuvaat.
Toa do potvrduvaat informaciite od poslednive dve nedeli. Vidi: http://www.
nabu.com.mk/?search=+zakon+za+javni+nabavki&x=0&y=0&hl=mk&dosearch=true&ex
tra=&vreme=w
149
71
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
7.6 Zaklu~oci i preporaki
Na primerot so nejziniot odnos kon javnite pretprijatija, vlasta
u{te edna{ poka`uva kolku i kako gi sproveduva reformskite
zada~i predvideni u{te vo 2007 godina i potencirani u{te edna{ vo
Revizijata na Pristapnoto partnerstvo od 5 fevruari 2010 godina.
Za tretmanot na evropskite prioriteti, od koi zavisi i direktnoto
dobivawe pozitiven Izve{taj za napredokot na RM vo noemvri, ve}‌e
pi{uvavme i vo prethodniot izve{taj. Sega, 3 meseci podocna, koga
vremeto stanuva s# pokratko, a zada~ite s# poitni, mo`eme samo da
ja povtorime konstatacijata deka vlasta ne samo {to ne gi ispolnuva
evropskite prioriteti, tuku opasno se oddale~uva od niv.
To~no e deka del od JP se nao|aat vo lo{a situacija poradi lo{ata
naplata (kako {to e slu~ajot so komunalnite pretprijatija) ili
poradi skusuvaweto na finansiskite injekcii od strana na osnova~ot
(na pr. JSP Skopje), koi se neophodni za pokrivawe na tro{ocite
poradi razlikata me|u cenata na ~inewe na uslugata i cenata {to
JSP ja napla}‌a od gra|anite, me|utoa golem del od JP se prevraboteni,
nedoma}‌inski tro{at i vo svoite redovi krijat kriminal. Obvrska
na rakovodstvata na JP, a u{te pove}‌e na centralnata i na lokalnite
vlasti, e da iznajdat najsoodveten na~in za nadminuvawe na vakvata
sostojba preku voveduvawe koreniti promeni vo upravuvaweto so
JP, bidej}‌i problemite ne mo`at da se re{at bez koreniti promeni.
Ottuka proizleguva pra{aweto dali ovie pretprijatija, vsu{nost, ja
izvr{uvaat osnovnata zada~a za koja se osnovani - gri`a za javniot
interes i podobruvawe na kvalitetot na `iveewe na gra|anite? ^ij
interes e vo preden plan – op{tiot ili interesot na vladeja~kata
garnitura?
72
Za makedonskite vlasti da demonstriraat deka im zna~i
evrointegracijata, deka gi prifa}‌aat i razbiraat obvrskite {to gi
prezele i deka dosledno }‌e rabotat na toj plan, so cel Makedonija
kone~no da dobie datum za otpo~nuvawe na pregovorite so EU, a javniot
sektor da bide {to e mo`no podobro podgotven za EU, predlagame:
•
Dosta za subvencii bez uslovi – So ogled na ulogata i zna~eweto
na JP vo sovremenoto `iveewe, neminovno e dr`avata da go
pomaga nivnoto rabotewe i da pridonesuva kon podobruvawe
na kvalitetot na uslugite. Sepak, subvenicite treba da imaat
konkretni celi i nameni, i da bidat usloveni. Rakovodstvata na
JP mora da bidat zainteresirani ili prinudeni doma}‌inski da gi
koristat sredstvata.
•
Voveduvawe jasni kriteriumi za izbor na direktori –
Nezavisnosta vo raboteweto na rakovodnite strukturi bi se
postignala samo ako direktorite i ~lenovite na upravnite
i nadzornite odbori se biraat na transparenten na~in.
Kriteriumite za izbor na rakovodnite strukturi treba da bidat
jasno utvrdeni, konkurentni i dosledno da se sproveduvaat. Na
klu~nite rakovodni pozicii mora da se imenuvaat iskusni i
doka`ani profesionalci, vrz osnova na obvrzuva~ki planovi za
razvoj na pretprijatijata, a ne partiski poslu{nici.
•
Po~ituvawe na menaxerskite dogovori – Po vaka sprovedeniot
izbor na rakovodni strukturi, potrebna e dosledna implementacija
na planovite i programite za razvoj, {to soodvetno treba da se
preto~at vo menaxerski dogovori koi }‌e gi potpi{e osnova~ot na
pretprijatieto. Toa }‌e gi natera menaxerite vremeno i celosno
da gi ispolnuvaat predvidenite obvrski, so celosna materijalna,
Analiza
krivi~na i moralna odgovornost, odnosno da vovedat sistem na
nagradi i unapreduvawa vo slu~aj na nivno ispolnuvawe i/ili
nadminuvawe.
•
•
•
Po~ituvawe na ot~etnosta i transparentnosta – Eden
od osnovnite preduslovi i pretpostavki za ostvaruvawe na
prethodnite preporaki e doslednoto po~ituvawe na ot~etnosta,
transparentnosta i odgovornosta, kako principi na dobroto
vladeewe, i toa pri: 1. selekcijata na rakovodnite strukturi;
2. usvojuvaweto na razvojnite strategii i planovi, vklu~uvaj}‌i
i {irok konsultativen proces so gra|anite; 3. finansiskoto
sproveduvawe na planovite, i 4. revizijata i ocenuvaweto na
rezultatite od realizacijata na programite vrz sostojbata i
razvojot na pretprijatijata.
Liberalizacija na pazarot i vlez na novi subjekti – Itno da
zapo~nat postapkite za ovozmo`uvawe pogolema liberalizacija
na pazarot (namaluvawe na barierite) so ovozmo`uvawe lesen i
brz vlez na novi subjekti na pazarot na javnite uslugi (onamu kade
{to toa e ekonomski i socijalno opravdano i vozmo`no), i toa
na stabilni i sigurni ekonomski subjekti koi imaat iskustvo vo
oblasta.
Javno-privatni partnerstva i koncesii – Eden od mo`nite
na~ini za izlez od lo{ata situacija vo koja se nao|aat JP e
doka`aniot model na javno-privatni partnerstva. Vlezot
na sve` kapital i vospostavuvaweto novi pazarni uslovi vo
raboteweto na ovie pretprijatija, }‌e pridonese za menuvawe
na kodeksot na odnesuvawe i rabotewe na JP, a so toa }‌e se
promenat i uslovite i kvalitetot na uslugite {to se nudat.
Toa neminovno }‌e vodi kon voveduvawe novi i sovremeni
tehnologii i primena na iskustvata od drugite zemji, a seto toa
na zadovolstvo na site, a najmnogu na gra|anite.
8. POFALBI NA LUDOSTA
Prioritetot naveden vo Revizijata 2010 e povrzan so ekonomskite
kriteriumi od Kopenhagen, koi Makedonija treba da gi ispolni
vo ramkite na podgotovkite za ~lenstvo vo EU. Toj predviduva
namaluvawe na pre~kite za sozdavawe rabotni mesta, osobeno kaj
mladite i dolgoro~no nevrabotenite, a }‌e se sledi preku slednive
tri indikatori: 1) efikasno implementirawe na aktivni merki za
vrabotuvawe za namaluvawe na nevrabotenosta kaj mladite, osobeno so
cel da se zgolemi brojot na licata opfateni so aktivnite merki za
vrabotuvawe, sporedeno so 2009 godina, i da se redizajniraat merkite
koi gi reflektiraat potrebite na pazarot na trudot; 2) da se prodol`i
so implementacijata na do`ivotnoto u~ewe, i 3) da se zapo~ne so
implementacija na plan za stru~no obrazovanie i obuka, koj soodvetno
gi odrazuva potrebite na pazarot na trudot, kreiraj}‌i so toa pogolemi
mo`nosti za vrabotuvawe.
Ako sudime spored stavovite na Vladata, „Makedonija e zemja na
ednakvi mo`nosti za site”150 i „Nasproti ekonomskite predizvici
so koi se soo~uva makedonskata ekonomija, vo socijalnata sfera se
registrirani pozitivni ostvaruvawa”151, a „Makroekonomskite
parametri i, voop{to, ekonomskata sostojba vo Makedonija e
Programa na VMRO-DPMNE, „Prerodba vo 100 ~ekori – Nadgradena i pro{irena”,
www.vmro-dpmne.org.mk
150
Informacija za realiziranite aktivnosti od Nacionalnata programa za
usvojuvawe na pravoto na EU, Revizija 2010 (za periodot 1.1.2010 – 31.3.2010), str.
10.
151
73
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
stabilna...” 152. No, se ~ini deka stabilna e edinstveno frapantno
visokata stapka na nevrabotenost, koja ve}‌e 17 godini e nad 30%153.
Imeno, zaklu~no so 30 april 2010 godina se evidentirani vkupno
339.222 nevraboteni lica154, od koi 79,4% ~ekaat vrabotuvawe podolgo
od 1 godina; 49,1% se nekvalifikuvani; 39% se na vozrast od 15 do 34
godini; dodeka 101.182 lica, ili re~isi 30% od nevrabotenite, ~ekaat
vrabotuvawe 8 i pove}‌e godini; 24,1% (81.891 lice) se so sredno
stru~no obrazovanie, a 7,6% (okolu 26.000 lica) se so vi{o i povisoko
obrazovanie.
Za sporedba, vkupniot broj nevraboteni lica vo site 27 dr`avi~lenki na EU, zaklu~no so 30 april 2010 godina, iznesuva 10,1%155.
Najgolema nevrabotenost ima vo Latvija (22,5%), a vkupnata stapka
na vrabotenost vo 2009 godina iznesuva 64,6%156, a na `enite 58,6%.
Stapkata na vrabotenost vo Makedonija vo 2009 godina iznesuva 38,4%157,
a stapkata na vrabotenost na `enite vo 2008 godina e 28,2%, {to e
daleku pod brojkite vo EU, i okolu 10% pomalku od predvidenite158.
http://www.vlada.mk/?q=node/5491
152
http://www.nbrm.gov.mk/?ItemID=750FC531FC3D1B49B16440313562D400
153
http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=B18F3390FCA6AC46B301792947033615
154
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=teil
m020&tableSelection=1&plugin=1
155
8.1 Kade se vrabotenite?
Brojot na nevraboteni vo Makedonija vo tekot na edna godina (30
april 2009 – 30 april 2010) se namalil za 10.567 lica, odnosno
najgolem pad ima kaj licata koi ~ekaat na rabota 2 godini (8.110 lica),
potoa kaj nekvalifikuvanite (5.914 lica) i kaj nevrabotenite na
vozrast od 25 do 34 godini (5.192 lica). Nevrabotenosta se namalila
za 5.114 lica kaj nevrabotenite na vozrast od 35 do 49 godini; za 3.589
kaj onie koi ~ekaat vrabotuvawe osum i pove}‌e godini; kaj mladite od
15 do 24 godini za 3.077, i kaj onie so sredno stru~no obrazovanie za
re~isi 2.000 lica. Od druga strana, za edna godina za re~isi 2.000 lica
se zgolemil brojot na nevraboteni koi imaat 50 i pove}‌e godini, kako i
kaj licata so vi{o i povisoko obrazovanie (za okolu 1.000 lica).
Ottuka proizleguva zaklu~okot deka profilot na nevraboten koj
najbrzo bi na{ol rabota vo Makedonija e ma` na vozrast do 34 godini,
bez zavr{eno sredno obrazovanie, koj ~ekal na rabota do 2 godini. Se
razbira, vo profilot ne mo`e da se vklu~at i licata so partiska kni{ka
od vladeja~kite partii, ~ii{to vrabotuvawa se odvivaat nadvor od
site pravila i logiki. Ako e taka, toga{ kade se vraboteni tie 10.567
lica koga vo 2009 godina dr`avata be{e vo recesija, so kontinuirano
opa|awe na indistriskoto proizvodstvo?159 Dali, mo`ebi, na site
strani aktiviranata grade`na industrija go transformira{e pazarot
na trudot, a so toa i celata ekonomija?
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tsie
m010&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1
156
http://www.stat.gov.mk/statistiki.asp?ss=07.01&rbs=1
157
Nacionalna strategija za vrabotuvawe – 2010, Skopje, dekemvri 2006 g., Vlada na
RM (str. 6). Celi: op{ta stapka na vrabotenost od 48%; stapka na vrabotenost na
`enite od 38% do 2010 godina; i stapka na vrabotenost za postarite rabotnici
(55–64 godini) od 33% do 2010 godina. http://www.mtsp.gov.mk/WBStorage/Files/
strategija.pdf
158
74
159
„Optimizmot ja ~eka esenta”, Vreme , 6 maj 2010 godina, str. 24.
Analiza
8.2 Pomalku pari za vrabotuvawe
Sredstvata za implementacija na aktivnite merki za vrabotuvawe
predvideni so Operativniot plan 2008 (OP) porasnale za 365,5 milioni
denari vo odnos na OP 2007, a vo OP 2009 za u{te 131,8 milioni denari.
Opfatot na korisnici na aktivnite merki za vrabotuvawe porasnal
od 8.300 (vo OP 2007) na re~isi 14.000 (vo OP 2009). I vo 2008 i vo
2009 ima porast na aktivnite merki. No, bez objasnuvawe, so OP 2010
i opfatot na korisnicite i sredstvata se drasti~no namaleni, i toa
korisnicite za polovina (samo 6.947), a sredstvata za 298,2 milioni
denari vo odnos na OP 2009, pa sega iznesuvaat 526,8 milioni denari.
lica, za {to }‌e se potro{at 4,6 milioni denari. So dvete novi merki
nezna~itelno se redizajnira operativniot plan i se predviduva malo
namaluvawe na nevrabotenosta.
Tabela 1: Operativni planovi so aktivni merki za vrabotuvawe
2007–2010 godina
Opfat na
korisnici
Potrebni
sredstva
(milioni
denari)
Operativen
plan 20071
Operativen
plan 2008*2
Operativen
plan
2009**3
Operativen
plan 20104
8.300
9.200
13.929
6.947
297,7
663,2
795
526,8
*Operativen plan 2008 i Programa za vrabotuvawe
** Operativen plan za izmenuvawe i dopolnuvawe na Operativniot
plan 2009
Od tabelata 2 podolu mo`e da se vidi deka pove}‌eto aktivni merki
vo OP 2010 se isti kako i onie vo OP 2009. Vovedeni se samo dve
novi aktivni merki, so koi se opfateni 50, odnosno 30 nevraboteni
75
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Tabela 2: Operativen plan so aktivni merki za vrabotuvawe 2010 godina
Programi i merki
Opfat
1
Programa za samovrabotuvawe
2
Programa za formalizirawe na
postojnite biznisi
Pilot-programa – Poddr{ka za
dopolnitelno vrabotuvawe vo
postoe~kite firmi registrirani preku
Samovrabotuvawe 2007 i 2008 godina
Promocija na pretpriemni{tvoto preku
postoe~kite biznis- inkubatori i obuka
za oddelni zanimawa i ve{tini koi se
deficitarni na pazarot na trudot
Programa za podgotovka za vrabotuvawe
3
4
5
6
Programa za subvencionirawe na
vrabotuvaweto
Programa za praktikantstvo
7
8
Anketa za slobodni rabotni mesta
9
Ekonomsko jaknewe na `enite-`rtvi na
semejnoto nasilstvo
Poddr{ka za vrabotuvawe na Romite
10
Potrebni
sredstva
(milioni
denari)
Pad /
porast
Korisnici
Sredstva
(milionim denari)
700
147,5
Porast
Za 100
Za 19,9
250
47,0
Nema promeni
do 50
4,6
Nova merka
30
0,3
Nova merka
4.291
37,7
Porast
Za 599
Za 16,1
1.241
264,6
Pad
Za 439
Za 74,3
150
2,2
Pad
Za 500
Za 11,2
60
0,3
Pad
Za 30
Za 0,4
125
17,4
50
3,0
Pad
2,0
Pad
526,8
Pad
Javni oglasi i soop{tenija
VKUPNO
76
6.947
Pad/porast vo odnos na OP 2009
Za 17,5
Za 150
Za 1,7
Za 5,0
Za 6.982
Za 298,2
Analiza
So OP 2010 e zgolemen opfatot na nevrabotenite i sredstvata za
„Programata za samovrabotuvawe” i za „Programata za podgotovka za
vrabotuvawe” i toa za 100, odnosno za 599 lica, i za re~isi 20 milioni
denari, odnosno za 16 milioni denari. No, opfatot i sredstvata za
~etiri drugi aktivni merki e namalen i ima 1.119 nevraboteni pomalku,
odnosno 110 milioni denari pomalku otkolku so ~etirite aktivni
merki vo OP 2009 (vidi merki 6, 7, 8 i 9 vo Tabela 2). OP 2010 voop{to
ja nema merkata „Organizirawe javni raboti”, so koja vo OP 2009 godina
bile opfateni duri 5.000 nevraboteni i za koja bile potro{eni okolu
229 milioni denari. Zo{to ovaa aktivna merka e otstraneta od OP 2010
koga edna od glavnite celi vo vladinite programi za kreirawe rabotni
mesta e „patot kon reintegracija na pazarot na trudot preku javni
raboti ...”?160
Za 4 godini, so OP 2007–2010 se predvideni 2,283 milijardi denari
za vrabotuvawe na 38.376 nevraboteni lica vo razli~ni kategorii. Za
periodot 2007–2009 (bez OP 2010) bea predvideni 1,756 milijardi
denari za vrabotuvawe na 31.429 lica. Vo istiot period (31.12.2006 –
31.12.2009) brojot na nevrabotenite se namalil za 25.256 lica161. Zo{to
Vladata, i pokraj toa {to ne ja postigna zacrtanata brojka, se odlu~i
da {tedi tokmu vo ovoj sektor, znaej}‌i pritoa deka sproveduvaweto na
aktivnite merki za vrabotuvawe }‌e bide predmet na ocenuvawe na EK vo
godi{niot izve{taj za napredokot? So OP 2010 dvojno e namalen opfatot
na korisnicite, namaleni se potrebnite sredstva za implementacija
na merkite i nema redizajnirawe na aktivnite merki.
8.3 Lakonska vlada
Na veb-stranicata na Ministerstvoto za trud i socijalna politika
(MTSP)162 ima 10-tina dokumenti od oblasta na rabotnite odnosi i
vrabotuvaweto, no nema nitu edna analiza ili evaluacija, taka {to ne
e jasno kako Vladata gi izgotvuva novite operativni programi. Iako
vo sekoja od operativnite programi se naglasuva deka „na krajot od
godinata }‌e se izgotvi finalen izve{taj za sekoja programa/merka,
vklu~uvaj}‌i i nejzina analiza i predlozi za mo`ni izmeni vo narednata
godina”163, istite ili ne se dostapni za javnosta ili voop{to gi nema.
Bidej}‌i nema oficijalni tolkuvawa za (ne)uspe{nosta na OPmerkite, mora da barame podatoci vo drugi dokumenti. Analizata na
UNDP164, napravena za period od tri godini (2007–2009), konstatira deka
od vkupno 559 pretprijatija vo 2007 godina, otvoreni spored principot
na samovrabotuvawe, po prvata godina pre`iveale 61%, dodeka po edna
godina 21% bile neaktivni, a 18% bile izbri{ani od Centralniot
registar i ne postojat kako pravni subjekti. Ekspertite, pak, naveduvaat
deka proektite za samovrabotuvawe se dobri i funkcioniraat vo mnogu
dr`avi, no kaj nas e problem lo{ata ekonomska sostojba, koja e pogubna
tokmu za malite biznisi. Spored AVRM, podatokot deka 60% od firmite
opstanale poka`uva deka ovoj proekt e uspe{en na pazarot na trudot.
http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=BD66FCC3A7FBCB47AB9150CBFECD2C96
162
Operativen plan za aktivnite programi i merki za vrabotuvawe za 2008 godina
(str. 18), Operativen plan za aktivnite programi i merki za vrabotuvawe za 2009
godina (str. 31), Operativen plan za aktivnite programi i merki za vrabotuvawe
za 2009 godina (str. 27)
163
160
http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=D4907DDA288F7F45A585D25B99BAF9D3
161
www.zvrm.gov.mk
http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?itemID=98215DA51674114DB3909F910238
7BE1&arc=1
164
77
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Kako Vladata se bori protiv visokata nevrabotenost, mo`e da
se vidi od programite dostapni na veb-stranicata na MTSP165. Vo
„Programata za kreirawe rabotni mesta166“ pi{uva deka „Programata
... pretstavuva ambiciozen obid za sproveduvawe na serija aktivni
merki vo delot na pazarot na trudot, koi se vnimatelno naso~eni
kon registriranite nevraboteni lica vo Makedonija...” i gi naveduva
celite: „reintegracija na pazarot na trudot preku javni raboti... i
preku obezbeduvawe subvencionirani plati koi treba da dovedat do
odr`livo vrabotuvawe”. Programata se sostoi od 454 zbora, odnosno
edna stranica. Proektot za vrabotuvawe na mladi obrazovani kadri167,
pak, e malku pogolem. Ima u{te polovina stranica i celi 7 zbora
pove}‌e od „Programata za sozdavawe rabotni mesta”, odnosno vkupno
461 zbor. Celta na proektot, se veli vo vovedot na dokumentot, e „da
pomogne vo re{avaweto na raste~kata nevrabotenost na mladite
lu|e so visoko i univerzitetsko obrazovanie bez rabotno iskustvo,
kako i da se poddr`i razvojot na lokalnite ekonomii”.
Ako ovie programi se instrumentite so koi Vladata }‌e ja namaluva
nevrabotenosta, toga{ Makedonija ja ~ekaat u{te dolgi godini borba so
visokata stapka na nevrabotenost. Publikuvaweto na ovie dokumenti
e za po~it, no sepak treba da se vodi smetka za toa deka dr`avnite
institucii treba da gi vospostavuvaat kriteriumite za kvalitetni
proekti, planovi i programi, a ne da glumat deka rabotat 24/7.
8.4 Likovi i dela
Vtoriot indikator spored koj EK }‌e sudi dali ima napredok vo
Makedonija e „implementacijata na do`ivotnoto u~ewe” {to e vo
nadle`nost na Nacionalnata agencija za evropski obrazovni programi
i mobilnost (Nacionalna agencija)168.
Na 28 april 2010 godina Nacionalnata agencija soop{ti deka
„Do ponatamo{ni instrukcii od strana na Evropskata komisija,
povikot za programata Do`ivotno u~ewe za tekovnata 2010 godina
go stava vo miruvawe ...”169. Samo 2 meseca pred toa, na 22 fevruari
2010 godina, rakovoditelite na sektorite vo Nacionalnata agencija bea
tolku samouvereni, {to vo svoeto otvoreno pismo do javnosta napi{aa:
„Ve informirame deka sredstvata za programite ne se stopirani,
nitu pak ima najava za takvo ne{to. Site izjavi koi go tvrdat toa
se obi~ni lagi i dezinformacii”170.
Za stru~nosta i kapacitetot na ovaa institucija zboruva
informacijata dobiena od samata Nacionalnata agencija171. Imeno,
spored Nacionalnata agencija na Info-denovite vo 2009 godina
prisustvuvale 1.326 lica. No, istata informacija go naveduva brojot
na prisutni po gradovi i nivniot zbir e 1.419 lica, ili re~isi 100
lica pove}‌e.
http://www.na.org.mk/nacionalna-agencia.html
168
Informacija za programata Do`ivotno u~ewe 28.4.2010, 12:25 http://www.na.org.
mk/
169
Otvoreno pismo do javnosta od strana na rakovoditelite na sektorite vo
Nacionalnata agencija, 22.2.2010, www.na.org.mk
170
http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=D4907DDA288F7F45A585D25B99BAF9D3
165
http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=D4907DDA288F7F45A585D25B99BAF9D3
166
http://www.mtsp.gov.mk/WBStorage/Files/posred.doc
167
78
Odgovor dostaven od Nacionalnata agencija za evropski obrazovni programi i
mobilnost br. 02-374/2 od 9.3.2010 do Fondacijata Institut otvoreno op{testvo
– Makedonija
171
Analiza
Za likot i deloto na novata direktorka na Nacionalnata agencija, na
veb-stranicata na Agencijata se upotrebeni edna slika i 12 zbora, od
koi 2 zbora za imeto i prezimeto i 8 zbora za imeto na Agencijata172.
Mladata direktorka, nov kadar na VMRO-DPMNE {koluvan vo SAD, vo
zemjata na slobodata na izrazuvaweto, mnogu lesno se prisposobi na
vladiniot lakonski izraz. Za razlika od nea, se ~ini deka ministerot
za obrazovanie i nauka smeta deka Evropskata komisija funkcionira
na „`imi majka” pa zatoa izjavi: „Planiram kon krajot na mesecov da
odam za Brisel i da gi ubeduvam Evropejcite deka sme sposobni kako
dr`ava sami da gi menaxirame tie pari. Kolku }‌e uspeam da gi ubedam,
ne znam”173.
Pokraj kadrovskite re{enija, za kapacitetot na Agencijata zboruva
i kvalitetot na internite akti. Zatoa, preku sloboden pristap do
informaciite, na 4 mart 2010 godina od Nacionalnata agencija
pobaravme uvid vo pravilnicite za rabota. Vo pismeniot odgovor
od Agencijata bevme informirani deka: „Nacionalnata agencija
ne gi dostavuva na javnosta vnatre{nite proceduri za rabota
na Nacionalnata agencija. Ovie informacii se dostapni za
nacionalniot avtoritet i telata pred koi ovaa institucija
odgovara”174. Po dostavenata `alba, ni bea dostaveni pet pravilnici,
no ne i Pravilnicite za sektorskata programa „Erazmus”, za „EURAXESS”
i Pravilnikot za implementirawe na programata „Do`ivotno u~ewe”.
Dali tie pravilnici se izraboteni ili ne, ne ni e poznato.
Pravilnikot za organizacija na rabotata na Nacionalnata agencija
e „personaliziran” so li~ni imiwa na vrabotenite (~len 7, ~len 42,
~len 43). Direktorot so re{enie ima nazna~eno lice, so ime i prezime,
„koe }‌e izvestuva za nepravilnostite i somne`ite za izmami i
korupcija” (~len 7)175. Zo{to imenuvanoto lice ne prezelo nikakvi
merki pri pojavata na prvite somne`i za nepravilno rakovodewe so
parite od EU nameneti za programata „EURAXESS” i podocna (septemvri
2009 godina) pri dodeluvaweto na sredstvata za programite „Do`ivotno
u~ewe” i „Mladite vo akcija”? Dali toga{niot direktor na Agencijata
ispratil izve{taj za nepravilnostite do odgovorniot direktor na
programata vo Generalniot direktorat za obrazovanie i kultura pri
Evropskata komisija za istite slu~ai, kako {to predviduva ~lenot 8 od
istiot Pravilnik?
Zo{to porane{noto, no i sega{noto rakovodstvo na Nacionalnata
agencija, ne ja realizira programata „Europass”, za koja ima
predvideni rabotni mesta vo Pravilnikot za organizacija
na rabotata na Nacionalnata agencija (~len 12)? Programata
obezbeduva transparentnost i sporedlivost na steknatite ve{tini i
kvalifikacii176 na na{ite u~enici i studenti.
Pravilnik za organizacija na rabotata na Nacionalnata agencija za evropski
obrazovni programi i mobilnost, Skopje, juli 2009 godina
175
www.na.org.mk
172
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=63101027449&id=9&setIz
danie=21998
173
Pismen odgovor od Nacionalnata agencija br. 02-402/1 od 15.3.2010 godina.
174
Europass e portfolio od 5 dokumenti ~ija glavna cel e prezentirawe na steknatite
ve{tini i kvalifikacii na jasen na~in voedna~en vo cela Evropa. Dokumentite
se: Europass CV, Europass jazi~en paso{, Europass mobilnost, Europass dopolnitelna
isprava za studiraweto i Europass dodatok na sviditelstvo.
176
79
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
8.5 Kaznena ekspedicija
Centarot za stru~no obrazovanie i obuka (CSOO) ima su{tinska uloga
vo ispolnuvaweto na tretiot indikator (da zapo~ne so implementacija
na plan za stru~no obrazovanie i obuka, koj soodvetno }‌e gi odrazuva
potrebite na pazarot na trudot, kreiraj}‌i so toa pogolemi mo`nosti za
vrabotuvawe) od revidiranoto Pristapno partnerstvo.
„Srednite stru~ni u~ili{ta se edni od nose~kite stolbovi
za razvoj na stopanstvoto vo dr`avata i samo dobro prilagodeno
sredno stru~no obrazovanie mo`e da bide vo funkcija na biznisot
i ekonomskiot i sevkupniot op{testven razvoj”, naglasuva
aktuelniot minister za obrazovanie i nauka177. Sepak, simboli~en
broj idni sredno{kolci se zapi{uvaat vo stru~nite u~ili{ta. Na {to
se dol`i toa?
„Makedonija zaostanuva zad drugite zemji od Jugoisto~na Evropa
vo odnos na kvalitetot na srednoto stru~no obrazovanie, a ottuka
i vo mo`nostite za vrabotuvawe na svojata mladina”, se veli vo
izve{tajot na USAID178. Brojot na nevraboteni lica so zavr{eno
sredno stru~no obrazovanie, zaklu~no so 30 april 2010 godina,
iznesuva 81.891 lice, ili duri 24,1% od vkupniot broj nevraboteni.
Za srednoto stru~no obrazovanie re~isi i da nema u~ebnici.
Ministerot za obrazovanie i nauka prizna deka od vkupno 1.200
predmeti, za 800–900 nikoga{ ne bile proizvedeni u~ebnici179 i deka
u~enicite u~at od skripti i od neavtorizirani rakopisi180. Nastavnata
programa ne soodvetstvuva so novite tehnologii, u~ili{tata imaat
mnogu malku informacii za promenata na strukite, a prakti~nata
nastava e slaba i nedovolna181, bez rabotilnici i laboratorii, i se
sproveduva vrz osnova na li~ni poznanstva.
Programskite dokumenti vo stru~noto obrazovanie ne
soodvetstvuvaat so op{testveno-ekonomskata i socijalnata realnost
na Makedonija i so novite evropski trendovi182. „Slaba e sorabotkata
me|u vrabotuva~ite, visokoto i srednoto stru~no obrazovanie” –
velat ekspertite, a rakovoditelite vo MON dodavaat: „Vo zemjava ne
postoi sistem na sredno stru~no obrazovanie {to }‌e producira
kadri za pazarot na trudot”183.
Spored zaedni~kata evaluacija184, vrskata me|u srednoto stru~no
i visokoto obrazovanie e mnogu slaba i obrazovnite programi ne se
kompatibilni. Rabotodavcite nemaat dovolno informacii za srednoto
stru~no obrazovanie, nitu pak u~enicite se zapoznati so rabotata
vo pretprijatijata, so nivnite idni rabotni obvrski, so rabotata za
koja{to se kvalifikuvani i ne poka`uvaat li~na inicijativa da se
zapoznaat so niv.
http://www.mon.gov.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=361:200912-29-15-04-23&catid=47:novosti&Itemid=108
180
http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?ItemID=C4BAC0D8854D7D438B54D13FCDE7
A1A8
181
http://www.vecer.com.mk/default.asp?ItemID=478B8D115DD3AE4A91CC4EF7938B1C
A3
182
http://www.vecer.com.mk/default.asp?ItemID=478B8D115DD3AE4A91CC4EF7938B1C
A3
177
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=5281092114&id=9&setIzd
anie=21993
183
http://macedonia. usaid.gov/mk/sectors/education/sea.html
178
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=5281092114&id=9&setIzd
anie=21993
179
80
Kolaborativna evaluacija na vlijanieto na reformiranoto ~etirigodi{no sredno
stru~no obrazovanie, raboten dokument, maj 2010
184
Analiza
Spored Zakonot za stru~noto obrazovanie i obuka185, nadle`nosti vo
stru~noto obrazovanie i obuka imaat Ministerstvoto za obrazovanie i
nauka (MON) i Ministerstvoto za trud i socijalna politika (MTSP). Vo
Sektorot za unapreduvawe na osnovnoto i na srednoto obrazovanie186
so nitu eden zbor ne e spomenato srednoto stru~no obrazovanie187,
no zatoa pak ima linkovi do pove}‌e obrazovni institucii i proekti,
vklu~uvaj}‌i i link do proektot „Kirilico ispeana”, no nema link
do CSOO ili do Sovetot za stru~no obrazovanie i obuka. I vo MTSP
situacijata e ista – nitu me|u sektorite, nitu me|u oddelenijata ili
me|u dr`avnite sovetnici nema nekoj {to se gri`i za stru~noto
obrazovanie.
Izve{tajot za napredokot na Republika Makedonija 2009 notira
deka s# u{te ne e sprovedena programata za zadol`itelno stru~no
obrazovanie, a vo CSOO188 ne znaat deka postoi takva programa. Spored
CSOO, reformirano e samo 4-godi{noto stru~no obrazovanie. Iskreno
ka`uvaat deka ne znaat {to se bara na pazarot na trudot zatoa {to
nemaat relevantni analizi i se nadevaat na pomo{ od Evropskata
trening fondacija (ETF) od Torino189. Vo tek se aktivnostite za
izgotvuvawe na Nacionalnata ramka na kvalifikacii, so cel da se
Zakon za stru~noto obrazovanie i obuka objaven vo Slu`ben vesnik na Republika
Makedonija br. 71/06
185
http://www.mon.gov.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=265&Item
id=137
186
Zakon za stru~noto obrazovanie i obuka, objaven vo Slu`ben vesnik na RM br.
71/06
187
vospostavi koherenten sistem na kvalifikacii, a predlozite bea
prezentirani vo MON vo januari 2010 godina190. Doprva sleduva
implementacijata na ramkata, preku podzakonski akti za standardite
na zanimawata, sektorskite komiteti, kvalifikaciite, ocenuvawata,
sertifikaciite..
CSOO s# u{te se nao|a vo starite prostorii (baraki) vo ramkite
na Klini~kiot centar Skopje, iako Vladata ja objavi informacijata
deka CSOO e ve}‌e preselen vo novite prostorii (vo zgradata na MRTV, 2
kat, 240 m²)191. Na veb-stranicata na CSOO nema istra`uvawa, analizi,
metodologii, koncepcii, standardi, katalozi na znaewa, odnosno s#
ona {to spored Statutot na CSOO treba da bide izraboteno i staveno
na uvid. Nema izraboteni analizi za stru~noto obrazovanie, nema
institut za istra`uvawe i razvoj na obrazovanieto, nema op{tinski
centri za razvoj na ~ove~kite resursi, nema sistem za priznavawe na
prethodnoto u~ewe, nema linkovi do stru~nite u~ili{ta vo Makedonija,
nitu do instituciite na EU (CEDEFOP192 vo Solun i ETF vo Torino).
No, ona {to go ima vo CSOO e soprugata na porane{niot direktor
na Nacionalnata agencija Bo{ko Nelkoski (koja i samata e korisnik
na sredstva od programata „Mladite vo akcija”), potoa Makedonka
Di~ovska (pretsedatel na Upravniot odbor na Nacionalnata agencija,
~ii ~lenovi bea razre{eni od Vladata poradi neeti~ko rabotewe) i
direktorot Ze}‌ir Ze}‌iri (isto taka ~len na razre{eniot Upraven odbor
!Fakt lista – Do`ivotno u~ewe – Tehni~ka poddr{ka na Ministerstvoto za
obrazovanie i nauka za do`ivotno u~ewe. Broj 3.Proektot e finansiran od
Evropskata unija.
190
Razgovor so vraboteni vo Centarot za stru~no obrazovanie i obuka (CSOO).
188
ETF - European Training Foundation – ~ija misija e da im pomaga na zemjite vo
tranzicija i na zemjite vo razvoj da go pottiknat potencijalot na ~ove~kite
resursi so reformi vo obrazovanieto, obuki i sistemi na pazarot na trudot vo
kontekst na politikata za nadvore{ni odnosi na EU.
189
Monthly Progress Brief Accession Partnership, No. 06/2009, Government of the
Republic of Macedonia, Secretariat for European Affairs
191
http://www.cedefop.europa.eu/EN/ European Agency for the development of
vocational education and training (VET)
192
81
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
na Nacionalnata agencija, imenuvan nekolku nedeli po razre{uvaweto
na Odborot)193. Dali CSOO e „kaznenata ekspedicija” na Vladata vo
koja zavr{uvaat razre{enite ~lenovi od vmrovskite upravni odbori i
kako lu|eto so takov kredibilitet }‌e go reformiraat srednoto stru~no
obrazovanie?
Dali vakviot CSOO }‌e mo`e da go ostvari ona {to Vladata go vetuva
vo poslednite 4 godini i da vospostavi „sistem za da bideme vo tek so
site dinami~ni promeni, da ja namalime stapkata na nevrabotenost
i da vovedeme struki {to gi bara pazarot na trudot “194. Treba
da se smeni regulativata, da se vospostavi sistem za sledewe na
napredokot i destinaciite na u~enicite, da se zajakne sorabotkata
na u~ili{tata so univerzitetite i pretprijatijata, da se izgotvi nov,
integralen koncept za sredno stru~no obrazovanie i da se revidiraat
nastavnite planovi i programi (da se vovedat 67 novi stru~ni profili
vo srednoto obrazovanie, a 21 da se smenat za da bidat soodvetni so
visokoto obrazovanie i so rabotnite mesta)195?
8.6 Zaklu~oci i preporaki
Obrazovanieto i obukata se glaven element na celite na novata
Lisabonska strategija, no i natamu ostanuvaat da bidat prioriteti vo
Strategijata Evropa 2020196, bidej}‌i tie mora da odgovorat na potrebite
na gra|anite, a so toa i na pazarot na trudot i na op{testvoto vo
celina197. Spored Strategijata, do`ivotnoto u~ewe e glaven faktor za
porast, vrabotuvawe i socijalna vklu~enost.
Makedonija e vo ras~ekor so evropskite prioriteti, a Vladata
postapuva sprotivno na obvrskite {to proizleguvaat od Revizijata
2010. Vo OP 2010 e drasti~no namalen opfatot na korisnicite i
sredstvata za aktivnite merki, a ne se redizajnirani nitu merkite
za vrabotuvawe spored potrebite na pazarot na trudot. Programata
„Do`ivotno u~ewe” e zaglavena poradi skandaloznoto odnesuvawe na
Nacionalnata agencija koja treba da ja implementira, a na povidok
nema nikakvi znaci za celosno ras~istuvawe na slu~ajot. Reformata
vo srednoto stru~no obrazovanie ostanuva samo na lesno izre~enite
zborovi, povtoruvani so godini, a so istoto tempo Vladata prodol`uva
da ja najavuva i vo idnina.
Za nadminuvawe na vakvite sostojbi so nevrabotenosta, kvalitetot
na obrazovanieto i instituciite koi treba da gi sproveduvaat
prezemenite obvrski, gi predlagame slednive preporaki:
EUROPE 2020 - A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth -http://
ec.europa.eu/commission_2010-2014/president/news/documents/pdf/20100303_1_
en.pdf
196
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=13010942502&id=9&prilo
g=0&setIzdanie=21897
193
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=5281092114&id=9&setIzd
anie=21993
194
http://dnevnik.mk/?ItemID=C4BAC0D8854D7D438B54D13FCDE7A1A8
195
82
Draft 2010 joint progress report of the Council and the Commission on the
implementation of the “Education & Training 2010 work programme” http://eur-lex.
europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0640:FIN:EN:PDF
197
Analiza
•
Operativnite planovi da se koncentriraat na utvrdenite glavni
celni grupi –mladite i dolgoro~no nevrabotenite, a ne na
heterogenosta na grupite i na merkite.
•
Da se napravi zadol`itelna evaluacija na operativnite programi
i istata javno da se prezentira.
•
Agencijata za vrabotuvawe na RM da objavi relevantni podatoci
za vrabotenosta i nevrabotenosta za godinite nanazad, za da
mo`at zasegnatite strani da koristat oficijalni podatoci pri
sledeeweto na ovaa sfera.
•
Vklu~enost na u~enicite, lokalnata biznis-zaednica
univerzitetite vo kreiraweto na obrazovnite programi.
•
Zajaknuvaweto na kapacitetite na CSOO so kadar koj nema da bide
partiski.
•
Zajaknuvawe na kapacitetite na nastavnicite vo srednoto stru~no
obrazovanie preku soodvetna obuka.
•
Zgolemuvawe na kapacitetite na instituciite koi se del
od Poglavjata 19 (Socijalna politika i vrabotuvawe) i 26
(Obrazovanie i kultura) i vklu~uvawe na drugite zasegnati strani
vo rabotnite grupi na ovie poglavja.
i
83
III...
...
ZAKLU^OCI
N
a{ata analiza poka`uva deka Vladata na Republika Makedonija
vo periodot april–juli 2010 godina i natamu prodol`uva so
podgotovkite za predvremeni izbori i s# pove}‌e se oddale~uva
od EU. Ako vo prethodniot period (januari–mart) sporot za imeto
so Grcija se re{ava{e „diskretno”, spored ministerot za nadvore{ni
raboti Antonio Milo{oski, vo ovoj period, iako Drucas na junskiot
samit na EU najavi skoro re{enie, na doma{en plan nema nikakva nade`
za nekakvo re{enie.
Do sredinata na oktomvri, koga }‌e se zatvori Izve{tajot na EK za
napredokot na Republika Makedonija, ostanuvaat u{te tri meseci.
Dotoga{ nema nekoj pobiten nastan od EU-agendata {to mo`e da gi natera
pretstavnicite na vlasta da se fatat za rabota i da gi ispolnat baranite
reformi vo dr`avata. Samitot na NATO e duri vo noemvri, po Izve{tajot
2010, taka {to vo periodot {to doa|a Vladata mo`e slobodno da raboti
na svojata sopstvena agenda „Sto ~ekori podaleku od EU”, a za toa da gi
obvinuva site drugi osven samata sebesi.
Zaklu~oci
Sobranieto i natamu funkcionira kako prodol`ena raka na Vladata,
potkopuvaj}‌i go demokratskiot kapacitet na dr`avata. Vo ovoj period,
Komisijata za evropski pra{awa stana povidliva, no ne po aktivniot
anga`man na evropskata agenda na dr`avata, nitu po obezbeduvaweto
kontrola vrz izvr{nata vlast, tuku po redeweto diskvalifikacii za
site organizacii na gra|anskoto op{testvo koi se osmeluvaat da ja
kritikuvaat vlasta. O~igledno deka i Komisijata ima uloga {to treba
da ja odigra vo staro-novata strategija na Vladata.
Se nayira deka vo periodot {to doa|a Vladata i natamu }‌e prodava
magla za strategiskiot interes na Makedonija da gi zapo~ne pregovorite
za ~lenstvo vo EU, a vsu{nost }‌e se obiduva da najde „legitimen” izgovor
za da gi prekine pregovorite so Grcija, prefrluvaj}‌i ja vinata na EU
(zatoa {to se solidarizira so svojata dr`ava-~lenka), na me|unarodnata
zaednica (zatoa {to premnogu se me{a vo na{ite vnatre{ni pra{awa),
na opozicijata (zatoa {to ne vodi smetka za nacionalniot interes),
na kriti~ki nastroenite organizacii na gra|anskoto op{testvo (zatoa
{to gi {titat tu|i interesi), na mediumite (zatoa {to ne izvestuvaat
onaka kako {to saka VMRO-DPMNE), na „vnatre{nite otpadnici”
(kako Cvetanov, Gacov..., verojatno }‌e ima i novi... zatoa {to se
drznaa otvoreno da progovorat), na politi~kite analiti~ari (koi se
osmeluvaat da ja analiziraat opasnata zona na me|uetni~kite odnosi)
i, kone~no, na kriti~ki nastroenite gra|ani (zatoa {to imaat hrabrost
da razmisluvaat so svoja glava). Ovaa strategija se sproveduva od
po~etokot na godinava198, a pritisokot }‌e se zasiluva kolku pove}‌e se
dobli`uva datumot na odr`uvaweto na Samitot na NATO.
Videte gi Zaklu~ocite vo Pettiot izve{taj od sledeweto na procesot na
pristapuvawe na Makedonija vo EU nasloven „^umu ni e Parlament?”, april 2010
godina.
1. ^UDNA ANKETA
Opozicijata najavi deka }‌e bara predvremeni parlamentarni izbori
po Samitot na NATO vo noemvri, nezavisno od ishodot na Samitot. Na
vakvata najava, vladeja~kata VMRO-DPMNE odgovori deka e podgotvena
za izbori vo sekoe vreme, se razbira dokolku toa go izglasa Sobranieto.
Vo posledno vreme go gledame premierot Gruevski kako intenzivno
„frla lopati”, promoviraj}‌i se kako „graditelska” vlada i partija. No,
na premierot mu e sosema jasno deka po ~etiri godini vladeewe nema
da bide lesno na javnosta da $ ja prodade ekonomskata prerodba bez
~lenstvoto vo NATO i vo EU.
Svoevidna potvrda za ova e i anketata na SEP napravena vo mesec juli
od strana na Institutot za politi~ki pra{awa, kade {to ispitanicite
bea staveni vo situacija da biraat me|u ~lenstvoto vo EU i imeto. Na toa
reagira{e ekspertskata javnost199, uka`uvaj}‌i deka e nelogi~no dvete
raboti da se stavat vo isto pra{awe, bidej}‌i e o~ekuvano poddr{kata
za imeto, kako mnogu ~uvstvitelno pra{awe, da bide pogolema otkolku
za EU. Sepak, krajniot rezultat od ovaa sonda`a be{e deka i natamu
e visok makedonskiot konsenzus za vlez vo EU, pa duri i povisok od
poslednite rezultati na Evrobarometarot. Reakcija ima{e i od
pretstavnicite na EU, koi – isto taka – poso~uvaa na istata bazi~na
rabota vo sproveduvaweto na sonda`ite na javnoto mislewe.
Anketata na SEP ja razbranuva javnosta i otvori mnogu pra{awa od
tipot na: Koja e namenata na anketata i zo{to SEP e nara~atel
na sonda`ata, zo{to anketata ja sproveduva Institutot za
politi~ki pra{awa i, kone~no, zo{to sega se sondira javnoto
mislewe?
198
http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=42BB890BB6FB664BB44D2929C6FE6B75
199
85
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
Prvata logi~na namena na edna vakva anketa e SEP (~itaj Vladata)
da ja ispita poddr{kata na javnosta za ~lenstvo vo EU. No, vaka
definiranata namena otvora dopolnitelni pra{awa: Zna~i li toa
deka Vladata ne mu veruva na Evrobarometarot, koj e zadol`en da go
sledi javnoto mislewe vo dr`avite-~lenki i na dr`avite-kanditatki
za ~lenstvo vo EU, pa duri ni na Brima Galup, koja pravi namenski
sonda`i za Zapaden Balkan200?
Duri ni Vladata na Gruevski ne bi se drznala da gi ospori anketite
na ovie renomirani i mnogupati dosega doka`ani organizacii. No, ako
Vladata im veruva na ovie sonda`i, toga{ zo{to ima potreba da tro{i
buxetski sredstva i da sproveduva anketi za dobro poznati raboti, i toa
vo vreme na finansiska kriza, koga se kr{at kopjata okolu rebalansot
na buxetot? Odgovorot e mo`ebi vo toa {to vo slu~aj na predvremeni
izbori, na VMRO-DPMNE }‌e mu treba nov lajtmotiv – prekinuvawe na
pregovorite so Grcija – bidej}‌i po ~etiri godini prerodba, ekonomskata
politika ne dade nikakvi rezultati, a ~lenstvoto vo EU i vo NATO e s#
podaleku i se poneizvesno.
Ako namenata na anketata na SEP be{e da se ispita dali VMRODPMNE mo`e da si dozvoli da razviva strategija za predvremeni
izbori koja }‌e se bazira na prekin na pregovorite so Grcija, toga{ se
otvora pra{aweto za zloupotreba na sredstvata od buxetot za partiski
celi, {to – vo osnova – e pra{awe na korupcija i na funkcionirawe na
instituciite (politi~kiot kriterium od Kopenhagen).
Vtoroto pra{awe {to mo`e malku da gi pojasni potezite na Vladata
Brima Galup sproveduva godi{no istra`uvawe na sostojbite vo dr`avite na
Zapaden Balkan koi natamu Evropskata komisija gi koristi za koncipirawe na
soodvetna strategija. Ovie istra`uvawa se mnogu detalni i tie se finansirani od
Evropskiot fond za Balkanot. Istra`uvawata mo`at da se najdat na www.balkanmonitor.eu.
200
86
e zo{to Institutot za politi~ki pra{awa e izbran da ja sproveduva
anketata? Dodeka i natamu se presmetuvaat vmrovskiot institut „Pavel
[atev” i socijaldemokratskiot institut „Progres”, a na doma{nata
scena mesto pod sonceto baraat i Institutot za demokratija, Institutot
za politi~ki, pravni i sociolo{ki istra`uvawa, Rejting, Brima Galup
i drugi privatni agencii, kako i bezbroj tink-tenk organizacii koi
se zanimavaat so kreirawe politika, Vladata re{ava ovaa anketa
da ja dade na sosema nepoznatiot Institut za politi~ki pra{awa.
Ekspertite uka`uvaat i na mo`nite manipulacii, koga nekoi instituti
se stavaat vo slu`ba na klientot, so toa {to }‌e im izlezat vo presret
so formulirawe na pra{awata ili so izbor na populacijata {to }‌e se
anketira. Toa go objasnuva izborot na Institutot za politi~ki pra{awa,
bidej}‌i nitu edna ugledna institucija nema da ja dovede vo pra{awe
svojata stru~nost so taka postaveno pra{awe.
Mo`ebi najinteresno od site pra{awa e pra{aweto zo{to sega? [to
e ona {to ja nateralo Vladata da go ispituva javnoto mislewe tokmu
sega, a ne pred dva meseca, na primer? Ako se prisetime na izjavite
na pretstavnicite na vlasta, no i na me|unarodnata zaednica, koi mu
prethodea na odr`uvaweto na Komitetot i Sovetot za stabilizacija
i asocijacija, }‌e vidime deka edna od naj`e{kite temi be{e deka
Makedonija ne gi sproveduva reformite, deka e dovedena vo opasnost
preporakata od EK dadena lani, pa duri i se tvrde{e deka EU mo`e da
ni go odzeme i kandidatskiot status201. Vo o~ekuvawe na lo{ite vesti
od EU, Vladata (~itaj VMRO-DPMNE) po~nuva da go podgotvuva terenot
za predvremeni izbori, so seta svest deka toga{ evroatlantskite
Ne postoi mehanizam za odzemawe na kandidatskiot status na dr`avata, no uslov za
po~etok na pregovorite za ~lenstvo e ispolnetnosta na politi~kiot Kopenha{ki
kriterium. Makedonija go ima{e ispolneto politi~kiot kriterium (do potrebnoto
nivo) koga dobi status na dr`ava-kandidatka vo dekemvri 2005 godina, no uspea da
go rasipe vo 2008 godina, poradi {to ne dobivme preporaka od EK.
201
Zaklu~oci
integracii ne mo`at da bidat dobitnata kombinacija. Zatoa mora{e
da se ispita dali igraweto na kartata na „nacionalnata gordost” i na
„juna{tvoto” na premierot, koj „ne go vitka ’rbetot” i pokraj postojanite
nepravedni pritisoci od strana na me|unarodnata zaednica }‌e
obezbedi izborna pobeda.
2. [TO MO@EME DO NOEMVRI
Za sre}‌a (ili za nesre}‌a), Sovetot za stabilizacija i asocijacija
ja potvrdi preporakata za po~etok na pregovorite za ~lenstvo so EU.
Za sre}‌a, bidej}‌i s# u{te ne e docna da se ispolnat indikatorite od
Revizijata 2010 do krajot na oktomvri, a za nesre}‌a, bidej}‌i premierot
Gruevski dobi dopolnitelni 3 meseci za uspe{no da ja kamuflira
prikaznata za toa kolku Makedonija e realno daleku od EU. Do noemvri
nema predvideno nikakvi nastani (ni komiteti, ni soveti, ni samiti).
Vladata mo`e da se posveti na ispolnuvawe na indikatorite utvrdeni
vo Revizijata 2010, ili da glumi pribli`uvawe do EU kako {to glumi
pregovori za sporot za imeto, pritoa baraj}‌i vinovnici kaj site onie
{to mislat poinaku. [to od ova }‌e se slu~uva, ostanuva da vidime.
2.1 Uspe{na revizija 2010
Dokolku Vladata se re{i za ispolnuvawe na indikatorite od
Revizijata 2010, mora da sobere sili i da gi odraboti site postaveni
zada~i. Prvo, kako {to prepora~avme vo prethodniot kvartalen izve{taj,
dokumentot mora da se dostavi do site ministerstva i do drugite javni
institucii, od koi se o~ekuva da ispora~aat rezultati do oktomvri,
kako i do Sobranieto. Komisijata za evropski pra{awa, Komitetot za
odnosi me|u zaednicite i Nacionalniot sovet za evropski integracii
treba da zasedavaat i da donesat zaklu~oci {to bi se razgleduvale
plenarno. Istite zaklu~oci treba da se dostavat i do Vladata. Ova e
neophodno za da se izgradi konsenzus, bidej}‌i golem del od zada~ite }‌e
zavisat od Sobranieto.
Sobranieto }‌e ima mnogu rabota ako kako cel go ima ispolnuvaweto
na predvidenite indikatori. Najva`no od s# e da zasedava Anketnata
komisija za incidentot vo Sobranieto od 1 juli, da se donesat zaklu~oci,
istite da se sprovedat i da se kaznat storitelite. Ova, vo nikoj slu~aj,
ne smee da bide repriza na prethodnite anketni komisii, i ne smee
da nalikuva na raspravata na interpelacijata na ministerkata za
vnatre{ni raboti Gordana Jankulovska.
Sobranieto mora itno da go preispita svojot stav povrzan so
Dr`avniot zavod za revizija i da otvori debata za naodite vo negovite
izve{tai. Mo`e da se iskoristi faktot {to DZR vo juli go objavi
Godi{niot izve{taj za 2009 godina, vo koj gi prika`uva rezultatite od
svoeto rabotewe i gi utvrduva sostojbite kaj subjektite koi bea predmet
na revizija, vo soglasnost so Godi{nata programa. Isklu~itelno e
va`no diskusijata vo Sobranieto da ne se svede samo na me|usebno
prepukuvawe na politi~kite partii, tuku da bide zaokru`ena so
Zaklu~oci i preporaki koi }‌e $ bidat dostaveni na Vladata, so barawe
za nivno sproveduvawe vo soodvetna vremenska ramka.
Komisijata za odnosi me|u zaednicite pri Sobranieto na Republika
Makedonija da zasedava i da gi razgleda site sporni pra{awa vo
relaciite me|u etni~kite zaednici vo dr`avata.
Sobranieto treba da pobara od politi~kite partii, barem od onie
koi se zastapeni vo nego, da gi dostavat svoite finansiski izve{tai
za 2009 godina. Iako zadocneto, vakviot ~ekor }‌e $ poka`e na EK deka
se razgledale zaklu~ocite od Sovetot za stabilizacija i asocijacija
87
[esti izve{taj od sled­e­weto
na procesot na pristapuvawe
na Makedonija vo EU
i deka soodvetno se postapilo. Neprifatlivo e vo edna demokratska
dr`ava zakonite da va`at za site, osven za politi~kite partii.
Sovetot za stabilizacija i asocijacija ja obvrza Vladata da se
pridr`uva do zakonot pri pretvoraweto na vremenite vrabotuvawa vo
postojani. Za da ima kontrola i da bide celosno transparentno, kako
{to predviduva Revizijata 2010, Sobranieto treba da sostavi anketna
komisija koja }‌e vr{i nadzor na sproveduvaweto na taa postapka,
ili ova zada~a da $ ja dodeli na sobraniskata Komisija za izbori i
imenuvawata.
Dr`avnata komisija za spre~uvawe na korupcijata i Javnoto
obvinitelstvo treba da gi ispitaat obvinuvawata na Vane Cvetanov, a
dokolku ne go storat toa do sredinata na septemvri, Sobranieto treba
da im nalo`i da postapat.
Sobranieto treba da utvrdi to~ka na dnevniot red na koja
potpretsedatelot na Vladata zadol`en za evropski integracii,
Vasko Naumovski, }‌e dade ot~et za srabotenoto od Revizijata 2010
pred pratenicite, no i pred drugite organizacii koi gi sledat
evrointegraciite na dr`avata, a koi bi bile pokaneti i bi imale pravo
da postavuvaat pra{awa. Na toj na~in, se ispolnuva i indikatorot za
vklu~uvawe na zasegnatite strani od Revizijata 2010 i se reagira
blagovremeno na dve zabele{ki od Sovetot za stabilizacija i
asocijacija.
Vladata da podgotvi informacija za tro{ocite za dr`avnoto
reklamirawe od 2007 do denes, da ja dostavi informacijata do
Sobranieto i da ja objavi na svojata veb-stranica.
88
2.2 Neuspe{na revizija 2010
Dokolku Vladata (~itaj VMRO-DPMNE) re{i da se otka`e od
evropskata agenda, }‌e se posveti na baraweto vinovnici, zamol~uvawe
i zapla{uvawe na razli~nomislenicite, kontrolirawe na mediumite
i prodlabo~uvawe na me|uetni~kiot jaz. Vo takviot slu~aj, strategijata
{to }‌e ja gradi VMRO-DPMNE }‌e se temeli na odol`uvawe vo nedogled
na pregovorite za imeto so Grcija. Se razbira, vo me|uvreme }‌e mora
da najde legitimen izgovor i pred me|unarodnata zaednica (za{to
bez poddr{ka od strana na me|unarodnata zaednica nema ni pristap
do finansiskite sredstva za razvoj, a buxetot ve}‌e sekna), kako i
pred doma{nata javnost (za{to taa ima pravo na glas). Toa prakti~no
}‌e zna~i deka }‌e glumi sorabotka so Grcija i so posrednikot Nimic,
koj }‌e izleze so predlog samo ako ima {to da ponudi. Za da bide
poubedlivo glumeweto sorabotka, i natamu }‌e se slu~uvaat sredbite so
me|unarodnite visoki pretstavnici i }‌e se plasiraat informacii za
toa deka vnimatelno se razgleduvaat site mo`nosti.
Za doma{nata publika }‌e treba da se plete druga prikazna za da se
objasni zo{to Makedonija nazaduva vo reformskiot proces. Za vreme
na predvremenite parlamentarni izbori vo 2008 godina, premierot
Gruevski vinata ja prefrli na opozicijata vo Sobranieto i toga{
otvoreno pobara nov sobraniski sostav, kade {to VMRO-DPMNE }‌e
ima apsolutno mnozinstvo, za da ne se ko~ele reformite vo dr`avata.
Ovojpat, najverojatno, }‌e se baraat vinovnici na pove}‌e strani. Ne
e dovolno za neuspe{nite evropski reformi da se obvinuva samo
opozicijata, tuku vinovni }‌e bidat i nevladinite organizacii koi ja
kritikuvaat Vladata i koi ne se svesni za toa kolkava {teta $ pravat
na dr`avata - spored zborovite na Silvana Boneva - koga taka otvoreno
zboruvaat pred me|unarodnata zaednica. Ne pomalku vinovni }‌e bidat
Zaklu~oci
i mediumite koi objavuvaat storii {to go urivaat ugledot na dr`avata
vo Brisel, kako i ekspertite i intelektualcite koi „brkaat” ne~ija
agenda (~itaj opozicijata).
Za sproveduvawe na ovaa strategija }‌e bide potrebna seta pomo{
{to mo`e da se dobie. Dobro bi do{la i pomo{ta od dijasporata, koja
najprvin bi zazemala stav deka imeto e sveto i deka nitu edna vlada
nema pravo da go menuva. Aktiviraweto na dijasporata bi odelo raka
pod raka so aktiviraweto na drugiot tabor eksperti i intelektualci
koi dosega srame`livo se zalagaa za prekinuvawe na pregovorite so
Grcija. I, najposle, mnogu bi pomognale i vernite partiski vojnici koi
}‌e seat strav i }‌e gi maltretiraat site onie koi razmisluvaat poinaku
od premierot Gruevski.
Da se nadevame deka na{ata politi~ka elita }‌e ja uvidi potrebata
od neminovno ispolnuvawe na indikatorite utvrdeni vo Revizijata
2010 za idninata i interesite na Republika Makedonija, a nie vo
na{iot sleden kvartalen izve{taj }‌e sledime i }‌e gi analizirame (ne)
ostvareniot napredok.
Dopolnitelen argument za opravdanosta na ovaa strategija e
sporot {to Makedonija go ima pred Me|unarodniot sud na pravdata,
so obrazlo`enie deka „silata na argumentite” e na na{a strana – {to
bi rekol ministerot Milo{oski – i deka toa mnogu bi ni ja zajaknalo
na{ata pregovara~kata pozicija. Na toj na~in, se dobiva vo vreme, a nie
izgledame pomalku neseriozni kaj me|unarodnata zaednica.
Vo kontekst na tu`bata na Makedonija protiv Grcija, nie nekolkupati
dosega sme istaknale deka politi~ki spor ne se re{ava so pravni
sredstva. Duri i koga Sudot bi presudil vo na{a korist – {to e neizvesno
– duri i ako Grcija bi ja prifatila presudata i ne bi stavila veto na
na{eto ~lenstvo vo NATO i vo EU – {to ne mora, bidej}‌i misleweto na
sudot ima konsultativen karakter – na sledniot samit na EU mo`e da se
slu~i Makedonija da dobie veto od nekoja druga partnerska dr`ava na
Grcija (na primer, od Kipar). I toga{, povtorno bi se na{le na nultapozicija samo {to izgubivme 4 dragoceni godini vo sproveduvaweto
gubitni~ka politika.
89

SODR@INA

SODR@INA

Biznis info

SODR@INA

Pari ima - pamet nedostiga

„EUFORIJA ZA EUFOBIJA”

9. Skopje Marathon

Integrirano spre~uvawe i kontrola na zagaduvaweto

Sonuçlar için tıklayınız - Türkiye Binicilik Federasyonu

Optimizmot ja ~eka esenta Optimizmot ja ~eka esenta

prerodbata