Klinička Klinička bolnica bolnica "SESTRE "SESTRE MILOSRDNICE“ MILOSRDNICE“ Klinički zavod za kemiju Medicinskog Klinički zavod za kemiju Medicinskog fakulteta fakulteta Referentni Referentni centar centar Ministarstva Ministarstva zdravstva zdravstva za za medicinsko-biokemijsku medicinsko-biokemijsku dijagnostiku hitnih stanja dijagnostiku hitnih stanja Novi biomarkeri u praćenju bolesnika s reumatoidnim artritisom Andrea Tešija RA je upalna sistemska autoimuna bolest karakterizirana kroničnim proliferativnim sinovitisom koji dovodi do destrukcije zglobne hrskavice i subhondralne kosti. Normalni zglob Zglob u RA zglobna zglobna kapsula kapsula erozija erozija kosti kosti ii hrskavice hrskavice sinovijalna sinovijalna membrana membrana hrskavica hrskavica zadebljana zadebljana sinovijalna sinovijalna membrana membrana povećani povećani volumen volumen sinovijalne sinovijalne tekućine tekućine * Slika preuzeta iz www.nature.com/nri/journal/v2/n5/images. Patogeneza reumatoidnog artritisa * Slika preuzeta iz NEJM, 2001;344(12):907-16. Patogeneza reumatoidnog artritisa Rani Rani RA RA vaskularizacija Uznapredovali Uznapredovali RA RA neutrofili hiperplazija sinovijalne membrane plazma stanica hipertrofični sinoviociti B limfociti T limfociti sinovijalne resice izrazita angiogeneza erodirana kost neutrofili panus ** Picture Picture from from NEJM, NEJM, 2001;344(12):907-16. 2001;344(12):907-16. Dijagnostika RA Revidirani (1987) klasifikacijski kriteriji ACR-a za dijagnozu RA: 1. Jutarnja ukočenost (barem jednog zgloba min. 1h) 2. Artritis u 3 ili više zglobova 3. Artritis zglobova šake 4. Simetrični artritis 5. Subkutani reumatoidni čvorovi 6. Karakteristične radiološke promjene 7. RF Anti-CCP antitijela? Praćenje bolesnika s RA Standardizirani sistemi stupnjevanja boli i pokretljivosti zglobova - teško kvantificirati Biljezi upalnog procesa - CRP, SE - nespecifični za proces u zglobu i slabo koreliraju sa stupnjem oštećenja Rtg i MR procjena oštećenosti zglobne hrskavice i kosti Anti-CCP antitijela - nedovoljno osjetljive metode pogotovo za ranu detekciju oštećenja i praćenje uspješnosti terapije. - ? Osjetljivost u ranom RA Praćenje bolesnika s RA Specifične makromolekule ili fragmenti koji odražavaju metaboličku aktivnost kosti/hrskavice/sinovijalne membrane potencijalni su biomarkeri za: RANU DETEKCIJU OŠTEĆENJA I PRAĆENJE PROGRESIJE PRAĆENJE USPJEŠNOSTI TERAPIJE IDENTIFIKACIJU BOLESNIKA S VISOKIM RIZIKOM ZA DESTRUKTIVNI OBLIK RA Biomarkeri metaboličke aktivnosti kosti KOLAGEN TIPA I MARKERI MARKERI KOŠTANE KOŠTANE IZGRADNJE: IZGRADNJE: prokolagen PINP PINP (S,P) (S,P) PICP PICP (S,P) (S,P) Molekula kolagena tipa I unutar koštanog matriksa MARKERI MARKERI KOŠTANE KOŠTANE RAZGRADNJE: RAZGRADNJE: PYD, PYD, DPD DPD (U) (U) N-telopeptidi C-telopeptidi serum 20% slobodni 80% peptidno vezani INTP INTP (U) (U) bubrežna razgradnja ICTP ICTP (S) (S) CTx, CTx, NTx NTx (U) (U) slobodni Pyr i D-Pyr mokraća 40% slobodni unakrsno vezani CC- i NN-telopeptidi 60% peptidno vezani Biomarkeri metaboličke aktivnosti kosti NEKOLAGENSKI PROTEINI MARKERI KOŠTANE IZGRADNJE: MARKERI KOŠTANE RAZGRADNJE: Koštana alkalna fosfataza (S,P) TRAP (S,P) Osteokalcin (S,P) Koštani sialoprotein (BSP) Hidroksiprolin (U) Ca (U) Vanstanični matriks hrskavice biglikan Kolagen II / XI Kolagen VI Agrekan Kolagen IX HONDROCIT NC4 Dekorin Vezani protein Hondroadherin Kolagen II / XI Biomarkeri metaboličke aktivnosti hrskavice: KOLAGEN TIPA II Kolagen XI Kolagen IX Kolagen II MARKERI IZGRADNJE: MARKERI RAZGRADNJE: PIICP, PIIANP (S,P) Telopeptidi kolagena tipa II (U) Fragmenti α-uzvojnice kolagena tipa II (U) PYD (U) Biomarkeri metaboličke aktivnosti hrskavice: AGREKAN MARKERI SINTEZE: MARKERI RAZGRADNJE: CS epitopi (846,3(846,3-B-3, 7-D-4) Fragmenti proteinske okosnice (neoepitopi u G1G1-G2 interglobularnoj domeni) domeni) KS epitopi (5(5-D-4, AN9P1) fragmenti agrekana koji sadrže izomerizirane rezidue makrofag (sinoviocit A) fibroblasti (sinoviociti B) intima Sinovijalna membrana makrofag krvna žila subintima fibroblast Biomarkeri metaboličke aktivnosti sinovijalnog tkiva KOLAGEN TIPA III MARKERI IZGRADNJE: MARKERI RAZGRADNJE: PIIINP (S, ST) PYD (S, ST,U) N- i CC-telopeptidi kolagena III (S,U) GlcGlc-GalGal-PYD (U) - glikozilirani analog PYD Biomarkeri metaboličke aktivnosti sinovijalnog tkiva NEKOLAGENSKI PROTEINI (a) Hijaluronan MARKER SINOVITISA: D-glukuronska kiselina N-acetil-D-glukozamin Hijaluronan (S) - visokomolekularni GAG, u kompleksu s proteinima daje viskoznost ST - štiti hrskavicu od gubitka proteoglikana i sprečava invaziju upalnih stanica u zglobni prostor (terapija egzogenim HA!) - Proinflamatorni citokini stimuliraju enzimatsko fragmentiranje fragmentiranje HA - potencijalni prognostički marker za agresivni oblik RA - veliko variranje koncentracije HA u serumu tijekom dana u RA bolesnika Biomarkeri metaboličke aktivnosti hrskavice i sinovijalnog tkiva YKLYKL-40 (GP(GP-39), (S, ST) - ? proteolitička aktivnost - ↑ ↑ aktivni RA/ ↑ inaktivni RA - dobar pokazatelj uspješ uspješnosti terapije (?direktan (?direktan utjecaj steroida na ekspresiju YKLYKL-40) COMP (S) - pentamerni protein,5 identičnih podjedinica s kolagenkolagen-vezujućim domenama - pospješuje fibrilogenezu kolagena - u RA ↓ intaktni COMP, a ↑ fragmenti COMP - ? prognostič prognostički faktor za destrukciju velikih zglobova Biomarkeri metaboličke aktivnosti hrskavice i sinovijalnog tkiva Matriksne metaloproteinaze i njihovi inhibitori (MMP i TIMP) -Zn ovisne endopeptidaze koje djeluju ekstracelularno (neutralni pH) - 4 osnovne skupine: skupine: kolagenaze (-1,1,-8,8,-13), stromelizini (-3, -10,10,-11), želatinaze (-2, -9), membranski tip MMP ((-14, -15, -16, -17) 17) Interakcije stanicamatrix (MMP-3, MT-MMP, PLAZMIN) CITOKINI FAKTORI RASTA MEHANIČKI STRES 1 2 2 AKTIVIRAJUĆI ENZIMI 2 PROKOLAGENAZE AKTIVNE KOLAGENAZE 3 TIMP 1. SINTEZA I SEKRECIJA 2. AKTIVACIJA 3. INHIBICIJA Vrsta uzorka za analizu? 1. URIN 2. SERUM/PLAZMA 3. SINOVIJALNA TEKUĆINA RAZGRADNJA KOLAGENA Čimbenici koji utječu na koncentraciju biomarkera u tjelesnim tekućinama 1. 24-SATNI RITAM IZLUČIVANJA 2. FIZIČKA AKTIVNOST 3. BOLESTI JETRE I BUBREGA 4. GODINE I SPOL 5. PERISTALTIKA 6. KIRURŠKI ZAHVATI
© Copyright 2024 Paperzz
