D-R ALEKSANDAR LITOVSKI
JUBILEEN KALENDAR
ZA EGEJSKIOT DEL NA MAKEDONIJA VO
2011 GODINA
d-r Aleksandar Litovski
JUBILEEN KALENDAR ZA EGEJSKIOT DEL
NA MAKEDONIJA VO 2011 GODINA
izdava~:
Organizacija na Makedoncite-potomci od
Egejskiot del na Makedonija (OMPEM)
Za izdava~ot:
Goce Petrovski
Kompjuterska podgotovka:
d-r Aleksandar Litovski
Pe~atnica:
Kiro Dandaro-Bitola
PREDGOVOR
Egejskiot del na Makedonija kako del
od nacionalno-geografskata celina na Makedonija i Makedoncite od tie krai{ta kako
del od makedonskata nacija, niz protokot na
vremeto sozdale mno{tvo na istoriski fakti
koi neminovno ja pretstavuvaat su{tinata na
ovoj del od Makedonija, no se i neraskinliv
del od su{tinata i likot na cela Makedonija!
Da se zabele`at jubilejnite datumi za nastani i lu|e od Egejskiot del na Makedonija vo
2011 godina, zna~i da se napravi obid mnogumina da se potsetat deka imaat poteklo od tie
makedonski krai{ta, a pak nekoi drugi da se
potsetat deka Makedoncite od Egejskiot del
na Makedonija se sostaven i neraskinliv del
od makedonskiot narod! Sekako toa e obid i
da se otkrijat nekoi novi fakti, da se potvrdat i populariziraat nekoi ocenki za nastani
i li~nosti od makedonskata istorija.
Imeno, makedonskata istorija, kako
i sekoja druga istorija, se sostoi i od svetli
i herojski migovi i od mra~ni i tragi~ni
slu~ki. Egejski del na Makedonija, voop{to ne
e isklu~ok! Zatoa, iako na slavnite, svetlite,
herojskite, doblesnite nastani i li~nosti
im davame predimstvo vo ovoj jubileen kalendar, sepak, nastojuvame da zabele`ime
nekoi zna~ajni datumi od temnata, lo{ata,
predavni~kata strana na makedonskoto minato! Smetavme deka selekcijata i bri{eweto
na nekoi nemakedonski i antimakedonski nastani i li~nosti, kako i na nekoi navistina
tragi~ni nastani za makedonskiot narod od
Egejski del na Makedonija, samo bi go skrile
vistinskiot predavni~ki ili zlostorni~ki
lik na nekoi istoriski ~initeli.
Jubilejniot kalendar nema pretenzija
da gi opfati i na{iroko da gi obrazlo`i site
zna~ajni datumi od minatoto na Egejski del na
Makedonija, a na koi 2011 godina im e jubilejna. Vo nego se pomesteni samo datumi od XIX
i XX vek i toa onie za koi smetavme deka se
zna~ajni i za koi imavme dovolno informacii
za da bide oformena hronolo{ka odrednica.
Nekoi odrednici se odnesuvaat na li~nosti
koi ne se po poteklo od ovoj del na Makedonija, no smetavme deka nivniot direkten pri-
dones ili direktno vlijanie za ovoj del od Makedonija, odnosno za Makedoncite od Egejskiot del
na Makedonija e dovolna pri~ina i tie da najdat
svoe mesto vo trudot.
So iskrena nade` deka ovoj istoriografski trud }e bide lesno ~itliv i informativno
korisen za naj{irokiot krug na ~itateli, navistina smetame i deka barem malku }e pridonese za
zajaknuvawe na makedonskata nacionalna svest,
odnosno za zacvrstuvawe na makedonskot nacionalno edinstvo.
avtorot,
Bitola, januari 2011
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1821,
Zapo~nalo VOSTANIETO NA GR^KIOT
NAROD za osloboduvawe od tursko-osmanskata
vlast. U{te od po~etokot na vostanieto Makedoncite se priklu~ile vo borbata na gr~kiot
narod za osloboduvawe. Brojot na Makedoncite vo vostani~kite redovi, osobeno na onie
od Egejskiot del na Makedonija, se zgolemil po
zadu{uvaweto na Negu{koto vostanie vo 1822
g. Nekoi od makedonskite u~esnici se zdobile
so visoki voeni pozicii vo gr~kata vostani~ka
vojska. Taka, na primer, Anastas od Pijanec dobil visok voen ~in, sinot na Angel Gaco, Mico,
se istaknal vo voenite dejstva i stignal do visoki pozicii, a Haxi Hristo i Ko~o Jovan dale
golem pridones vo razvojot na gr~kata vostani~ka
kowica. Mnozina od makedonskite u~esnici vo
vostanieto, vo periodot {to sleduval po nego
ostanale da izvr{uvaat razni voeni i administrativni zadol`enija vo gr~kata dr`ava.
1
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1841,
Vo selo Zarovo, Solunsko, e roden Petar DIMITROV, poznat i kako pop Petar Solunski,
sve{tenik, makedonski prerodbenski deec.
Okolu 1864 g. stanal gr~ki sve{tenik vo Ser, no
nabrzo se opredelil za borba protiv grcizmot.
Sorabotuval so Stefan Verkovi}. Blagodarenie na negovata li~na anga`iranost, Solunskata
op{tina razvila {iroka duhovna i kulturnoprosvetna aktivnost. Po negova zasluga vo Solun
na 11 maj 1873 g., Makedoncite za prvpat go praznuvale denot na slovenskite prosvetiteli Kiril i
Metodij. Negova glavna preokupacija bila da sozdade nezavisna makedonska crkovna institucija,
zaradi {to vo eden period bil privrzanik na unijatskoto dvi`ewe vo Makedonija. Pod pritisok
na golemobugarskata propaganda se otka`al od
unijatstvoto i stanal sve{tenik na Egzarhijata.
Odreden kratok period vo vreme na Rusko-turskata vojna 1877-1878 g., bil uapsen od turskite
vlasti i zatvoren vo Mala Azija. Po osloboduvaweto emigriral vo Bugarija i bil sve{tenik
vo Sofija, kade i po~inal na 2 dekemvri 1895 g.
1851,
Vo Gumenxe e roden Ivan ALEV, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, lekar.
Diplomiral medicina vo Atina i stanal lekar
vo rodnoto mesto. Aktivno bil vklu~en vo Make-
2
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
donskata revolucionerna organizacija (MRO).
Osobeno bil anga`iran vo davaweto medicinska pomo{ na borcite od revolucionerno-osloboditelnoto dvi`ewe vo vreme na Ilindenskoto
vostanie. Po~inal vo 1919 g. vo Nevrokop, Pirinski del na Makedonija.
1861, juni,
Vo selo Papadija, Lerinsko, e roden Ilija
PAPADIJSKI, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, lerinski vojvoda. Vo
redovite na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) bil od 1895 g. Najprvo bil komita, a od 1904 g. stanal vojvoda vo Lerinsko. Vo
oktomvri 1906 g. negovata ~eta zaedno so ~etata
na vojvodata Najdo Bendev, celosno razbile edna
golema andrtska ~eta vo seloto Setina, Lerinsko. Nema podatoci koga i kako po~inal.
1861, dekemvri, 24,
Vo Kuku{ e roden Ivan HAXI NIKOLOV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, osnovopolo`nik na Makedonskata
revolucionerna organizacija (MRO) i ~len na
prviot Centraleni komitet, kni`ar. Zavr{il
Trgovska akademija vo Linc, Avstrija. Bil
u~itel vo Kostenec, Bugarija, a potoa vo Makedonija, odnosno vo Kuku{, Voden i vo Solun.
Eden period bil aktiven sorabotnik na Mla-
3
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
data makedonska kni`ovna dru`ina vo Sofija,
Bugarija i na spisanieto „Loza“. Otvoril sopstvena kni`arnica vo Solun vo
1893 g. Bil eden od inicijatorite
za sozdavawe na MRO vo 1893 g. i
bil ~len na nejziniot Centralen
komitet od 1894 do 1901 g. Vo
vremeto na Solunskata afera vo
1901 g., poradi strav deka }e bidat
otkrieni i zapleneti od turskite
vlasti, gi predal pe~atot i {ifrite od Centralniot komitet na
MRO na Ivan Garvanov. Bil osuden i ispraten na
zato~enie vo Podrum Kale, Mala Azija. Vo avgust
1902 g. bil amnestiran. U~estvuval na sovetuvaweto na MRO vo Sofija vo januari 1903 g. Po
Ilindenskoto vostanie se preselil vo Sofija,
kade {to se zanimaval so izdava{tvo i so trgovija. @ivotot go zavr{il so samoubistvo na 24
dekemvri 1861 g. vo bugarskata prestolnina.
1861,
Vo Kuku{ e roden Nikola BU^KOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe,
rakovoditel na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO) vo Kuku{. Bil bakal po profesija. Vo MRO bil primen od Goce Del~ev vo
1895 g. i bil eden od osnova~ite na Organizacijata vo rodniot grad. Kako ~len na Okoliskiot
4
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
revolucioneren komitet na MRO vo Kuku{, bil
nekolkupati apsen od turskite vlasti. Po~inal
od fizi~kata tortura primeneta vrz nego za
vreme na edno ispra{uvawe vo turskite zandani
na 2 oktomvri 1899 g.
1861,
Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Apostol
Dimitrov GRE@OV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, vojvoda i rakovoditel na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO). Bil u~itel po profesija
i eden od prvite agitatori na MRO vo Kostursko. Kako vojvoda na ~eta na MRO u~estvuval
vo Ilindenskoto vostanie. Na ]ustendilskiot
kongres na MRO od 1908 g. bil izbran za ~len na
Zadgrani~noto pretstavni{tvo na Centralniot
komitet. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 15 fevruari 1935 g.
1861,
Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Ivan
@ILEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na
Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Ser. Zavr{il
egzarhiska gimnazija vo Ser, a rabotel kako {iva~ i trgovec vo rodnoto
selo. Vo tek na celi petnaeset godini
5
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
bil pretsedatel na revolucionerniot komitet
vo seloto. Vo 1906 g. bil izbran za ~len na
Okru`niot komitet na MRO vo Ser. Bil uapsen
i osuden na smrt od strana na turskite vlasti,
presudata bila izvr{ena so besewe na At-pazar
vo Ser na 12 oktomvri 1907 g.
1861,
Vo
Belgrad,
Srbija,
po~ina
Dimitar
KARATA[O-CAMI, u~esnik vo borbata na
makedonskiot narod za osloboduvawe od turskata vlast. Roden bil vo Negu{, vo 1798 g. Bil
u~esnik vo Negu{koto vostanie od 1822 g., a po
negovoto zadu{uvawe i vo Gr~koto vostanie za
osloboduvawe od turskata vlast i sozdavawe na
gr~ka dr`ava. Imal ~in polkovnik vo gr~kata
vostani~ka vojska, a podocna bil a|utant na
gr~kiot kral Oton. Go organiziral vostanieto
na Halkidik vo 1854 g., koga na dokumentite se
potpi{uval kako „Glaven {ef na Makedonija“.
U~estvuval i vo borbata za osloboduvawe i obedinuvawe na Italija. Vo tekot na 1860 g. se obidel
da organizira novo vostanie vo Makedonija vo
Solunskiot region.
1871, januari, 25,
Vo selo Ostrovo, Vodensko, e roden Grigor
COCEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, tikve{ki vojvoda. Bil ~len
6
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO) od 1896 g. @iveel vo Carigrad i bil terorist na MRO. Potoa bil komita vo ~etite na
P. Gramatikov, Marko Lerinski i Hristo Sarakinov. Po Ilindenskoto vostanie emigriral vo
Soedinetite Amerikanski Dr`avi. Vo vremeto
na Balkanskite vojni bil vo ~etata na \or|i
[kornov-\akon Evstati. Vo 1915 g. kratko vreme
bil vojvoda vo Tikve{ko. Ne e poznato koga i
kade po~inal.
1871, mart, 25,
Vo Kuku{ e roden Hristo Janakiev VLAHOV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Bil
brat na Dimitar Vlahov. U~el vo Solun i Sofija,
a po profesija bil trgovec. Bil ~len na prviot
revolucioneren komitet vo Kuku{ vo 1895 g., a
od 1901 g. bil i negov pretsedatel. Prisustvuval
na Solunskiot kongres na MRO vo januari 1903 g.
Proletta 1903 g. bil uapsen i osuden na petnaeset godini zatvor, no vo 1904 g. bil amnestiran.
Po Balkanskite vojni emigriral vo Sofija, Bugarija, kade i po~inal na 11 april 1957 g.
08, april, 1871,
Vo Kumanovo, e roden Zahari \OREV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe,
7
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
rakovoditel na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO) vo Enixe-Vardar. Zavr{il
Egzarhiska gimnazija vo Solun i bil u~itel
po profesija. Kako u~itel rabotel vo selata
Grubevci i Kriva vo Enixevardarsko. Vo periodot 1897-1907 g. bil prv i glaven organizator na mre`ata na MRO vo Enixevardarsko. Ja
izvr{uval funkcijata reonski na~alnik na MRO
za Enixevardarsko. Vo 1903-1904 g. bil vo ~etata
na Apostol Petkov Terziev i u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie i site golemi bitki na ovaa
~eta. Po 1904 g. emigriral vo Bugarija kade dolgi
godini rabotel kako u~itel. Po~inal vo Sofija,
Bugarija na 8 mart 1943 g.
1871, oktomvri,
Vo selo Vrtokop, Vodensko, po~ina Pavel Haxi
BO@IGROPSKI, makedonski prerodbenski
deec, arhimandrit, avtor, preveduva~, pretsedatel na pove}e crkovnou~ili{ni op{tini
vo Makedonija. Roden bil vo seloto Konikovo,
Vodensko, po 1800 g. Po monahuvaweto i {koluvaweto vo Zografskiot manastir na Aton, stanal u~itel vo seloto Pati{ka Reka, Skopsko, od
kade {to oti{ol vo Erusalim i go dobil ~inot
arhimandrit i titulata axija. Kako misioner na
erusalimskiot patrijarh zaminal vo Rusija, od
kade {to donel sve{teni~ki ode`di i kirilski
knigi, od koi del podaril na rodnoto selo. Rano
8
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
po~nal da se zanimava i so kni`evna dejnost. Vo
1841 g. ve}e go imal prepi{ano na crkovnoslovenski i podgotveno za pe~at „Apostolot“
(otpe~aten vo Carigrad vo 1856 g.). Od 1847 g. bil
protosingel vo Solun, glaven pretstavnik na
erusalimskite manastirski taksidioti vo Makedonija i postojano gi krstosuval makedonskite
gradovi. Ja poddr`uval borbata za slovenski
jazik vo crkvite i naroden jazik vo u~ili{tata.
Za taa cel go prevel „Nedelnoto evangelie“ od
gr~ki na makedonski jazik. Rakopisot (paralelno na gr~ki i na makedonski, so 124 stranici)
bil delumno pronajden (74 stranici) od finski
istra`uva~i (2003/04) vo Bibliotekata na Gr~kata pravoslavna patrijar{ija na Aleksandrija i cela Afrika vo
Egipet. Za potrebite na crkvata go objavil vo Solun „Konikovskoto evangelie“ vo 1852
g., {to bilo kratka verzija so
prevedeni samo 4 veligdenski
evangelija na makedonski, no
so gr~ki bukvi. Vo mart 1856 g. erusalimskiot
patrijarh go nazna~il za igumen na manastirot
Kaluga, kaj Krajova, Romanija. Vo oktomvri 1860
g. preku Bukure{t bil nazna~en na slu`ba vo
Carigrad. Pravel obid vo gr~kata pe~atnica na
Krijak Dr`ilovi~ da se pe~atat i knigi na slo-
9
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
venski, no bil nakleveten od patrijar{iskite
pretstavnici, pa turskite vlasti ja zatvorile
pe~atnicata. Naskoro patuval po nekoi evropski slovenskite zemji (Belgrad, Praga i dr.)
i se sre}aval so vidni li~nosti od naukata i
kulturata, sobiraj}i pomo{ za erusalimskiot
manastir „Sv. Mihail“. Vo 1866 g. se vratil vo
Voden, vo Gumenxe otvoril slovensko u~ili{te,
a vo Solun, finansiski go pomagal u~ili{teto
na Slavka Dinkova. Vo 1867 g. stanal upravnik
na Lesnovskiot manastir kaj Kratovo. Vo juni
1870 g., pak bil pokanet vo Voden za pretsedatel
na Crkovnata op{tina, no naskoro odnovo bil
progonet i se zasolnil vo Solun. Me|uvremeno,
Narodniot sobor na novoosnovanata Bugarska
egzarhija, po mnogu otpori, na 1 juni 1871 g. go
izbral za vladika i go pokanil da otide vo Carigrad. Po dvomese~en prestoj bil nazna~en za pretsedatel na Crkovnata op{tina vo Bitola. Na pat
za opredelenoto mesto se razbolel i po~inal vo
vodenskoto selo Vrtokop.
1871, dekemvri, 06,
Vo Kuku{ e roden Ivan MANOLEV, pripadnik
na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Gevgelija. Vo 1891 g. zavr{il
egzarhiska gimnazija vo Solun, a vo 1896 g. diplomiral slovenska filologija na Univerzitetot
10
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
vo Sofija, Bugarija. Kako u~itel vo Gevgelija vo
1898 i 1899 g. bil i ~len na Okoliskiot komitet.
Vo 1901 g. go pridru`uval Goce Del~ev pri negovata poznata obikolka niz Makedonija. Po~inal
vo Sofija na 9 januari 1930 g.
1871, dekemvri, 12,
Roden e Bo`in PRODANOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel
na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO) vo Solun. Bil u~itel po profesija i aktiven ~len na MRO vo Egejskiot del na Makedonija, a pred s# vo Solun. Najprvo bil ~len na
Gradskiot komitet na MRO vo Solun, a vo 1907
g. stanal ~len i na Okoliskiot komitet. Vo juli
1945 g. bil izbran vo rakovodstvoto na Ilindenskata organizacija vo Sofija i vo toj period
bil eden od najgolemite poddr`uva~i na novoformiranata makedonska nacionalna dr`ava vo
ramkite na novata Demokratska Federativna Jugoslavija.
1871,
Vo selo Kosinec, Kostursko, e roden Deqo Dinev
MARKOVSKI, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, kosturski selski vojvoda.
Bil ~len na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) od 1898 g. Vo 1900 g. bil uapsen
od turskata vlast vo vrska so Ivan~ovata afera
11
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
i dve godini zatvor odle`al vo Kor~a, Albanija.
Po osloboduvaweto bil u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Vo vreme na Balkanskite vojni bil
vo razuznava~ka slu`ba na bugarskata armija i
prestojuval vo Podgradec, Albanija, koj bil pod
francuska vlast. Po~inal vo Sofija, Bugarija,
na 31 dekemvri 1939 g.
1871,
Vo selo Dikawa, Radomirsko, Bugarija, e roden
Mihail APOSTOLOV-Popeto /M. Apostolov
Rajnov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, vojvoda. Negovite roditeli
bile makedonski begalci od selo Bistrica, Gornoxumajsko (den. Blagoevgradsko), Pirinski del
na Makedonija. Zavr{il gimnazija vo Sofija. Bil ~len na
Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO). Kako blizok
sorabotnik na Goce Del~ev bil
negov pridru`nik vo obikolkata
na Pirinsko vo 1899 g. So svojata
~eta, sedum godini dejstvuval vo
Gevgelisko, Vodensko, Gornoxumajsko, Demirhisarsko (Valovi{ko), Enixevardarsko, Kuku{ko, Male{evsko, Pijanec, Porojsko,
Sersko, Solunsko i Strumi~ko. Imal neposredna uloga vo formiraweto na ~etite na vojvodite
Marko Lerinski, Hristo ^ernopeev, Krsto Ase-
12
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
nov i dr. Otkako dobil nalog od Centralniot
komitet na MRO da zamine za Petri~ko, patem
bil ubien od potera na osmanliskata vojska na 21
mart 1902 g. kaj seloto Gavaljanci, Kuku{ko.
1871,
Vo selo Bore{nica, Lerinsko, e roden Atanas
POPOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, lerinski selski vojvoda.
Imal samo osnovno obrazovanie i bil ~len na
Makedonskata
revolucionerna
organizacija (MRO) od 1898 g. Vo
vreme na vostanieto bil vojvoda na
~eta od 14 komiti. Po vostanieto
emigriral vo Soedinetite Amerikanski Dr`avi. Podocna se vratil
i kako vojvoda na ~eta u~estvuval vo
Prvata balkanska vojna. Vo 1925 g.
gr~kite vlasti go uapsile i zatvorile, pod obvinuvawe deka u~estvuval vo bomba{ki atentat
vo Lerin. Bil osuden na smrt i strelan zaedno so
P. Mav~ev vo blizina na Ko`ani na 14 dekemvri
1925 g.
1871,
Vo selo Kroncelovo, Vodensko, e roden Hristo
^I^OV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, vodenski okoliski vojvoda.
Bil ~len na Makedonskata revolucionerna or-
13
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ganizacija (MRO) od 1899 g., a do 1905 g. bil rakovoditel na selskiot revolucioneren komitet
vo rodnoto selo. Vo 1905 g. stanal komita, a od
1906 g. do Mladoturskta revolucija bil okoliski
vojvoda vo Vodensko. Ne e poznato koga i kade
po~inal.
1871,
Vo Dupnica, Bugarija, e rodena Ana
MALE[EVSKA, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, u~itelka. Bila odgledana vo patriotski duh vo domot na svojot
tatko, berov~anecot Nikola Male{evski, koj
bil dolgogodi{en punktov na~alnik na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO)
vo Dupnica. Gimnazija zavr{ila vo Solun.
U~itelstvuvala vo Kuku{, kade {to se vklu~ila
vo MRO. Vlegla vo ~etata na kuku{kiot okru`en
vojvoda Krsto Asenov vo proletta 1903 g. Taa
bila edna od retkite `eni-komiti vo ilindenskiot period. Na Ilinden 1903 g., pri osvetuvaweto na vostani~koto zname, se ven~ala so
vojvodata Krsto Asenov, vo crkvata vo seloto
Korni{or, Vodensko. Poradi toj „avangarden“
~in za toa vreme, vojvodata Asenov bil ubien od
eden negov komita. Po ovoj dramati~en i nemil
nastan, Ana zaminala od ~etata i $ se posvetila
na u~itelskata dejnost. Po~inala vo Bugarija vo
1942 g.
14
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1881, januari, 06,
Vo selo Oraovec, Vele{ko, e roden Todor
OROV^ANOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, solunski okru`en vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Go zavr{il pedago{koto u~ili{te vo
Skopje i stanal u~itel vo Veles, kade vo 1901 i
1902 g. bil ~len na Okoliskiot komitet na MRO.
Vo tekot na 1905 g. bil komita vo ~etata na svojot bratu~ed, vojvodata Ivan Naumov-Aqabakot,
a narednata godina sekretar vo ~etata na Boris
Sarafov. Vo 1907 g. bil naimenuvan za okru`en
vojvoda vo Solunsko. So Mladoturskata revolucija se legaliziral. Vo vreme na Balkanskite
vojni bil vojvoda na ~eta koja dejstvuvala vo
Vele{ko. Po~inal vo Sofija, Bugarija, na 25 dekemvri 1927 g.
1881, januari, 14,
Vo Kuku{ e roden Milan STOILOV, ~len-osnova~ na Tajniot makedonsko-odrinski kru`ok
(TMOK) vo Rusija (1900-1903) i ~len-osnova~ i
sekretar na Makedonskoto nau~noliteratutno drugarstvo (MNLD)
vo Sankt-Peterburg vo 1902-1903
g. Po zavr{uvaweto na osnovnoto
u~ili{te vo 1892 g., na triklasnoto u~ili{te vo Kuku{ vo 1895 g. i
Bugarskata duhovna seminarija vo
15
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Carigrad vo juli 1902 g., se re{il da studira vo
Rusija. Vo septemvri 1902 g. se zapi{al na Voenomedicinska akademija vo Sankt-Peterburg. Vedna{ stanal ~len na TMOK, a me|u prvite i potpisnik na osnova~kiot akt na MNLD. Na vtoroto
zasedanie na Drugarstvoto od 29 dekemvri 1902
g. bil izbran i za sekretar-zapisni~ar. Po objavuvaweto na Ilindenskoto vostanie, zaminal
vo Makedonija i zaginal kako vostanik vo borba
so Turcite na 6 septemvri 1903 g. kaj ko~anskoto
selo Vito{a.
1881, fevruari, 08,
Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Georgi BA@DAROV, pripadnik na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) i na
avtonomisti~kata VMRO, novinar, publicist,
istori~ar. Zavr{il istorija na Sofiskiot
univerzitet. U{te kako u~enik vo Bitolskata
gimnazija vlegol vo redovite na MRO. Bil sekretar na ~etata na Ilija Kr~ovalijata od 1901
do 1903 g. i u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie. Vo periodot od 1908 do 1913 g. bil u~itel
vo Solunskata egzarhiska gimnazija. Bil eden
od osnova~ite i rakovoditelite na Sojuzot na
bugarskite konstitucioni klubovi vo Turcija.
Bil redaktor na vesnikot „U~itelski glas“ od
1910 do 1912 g. Po 1913 g. emigriral vo Bugarija i
bil u~itel najprvo vo Varna, a potoa vo Sofija.
16
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Anga`iran bil vo aktivnostite na Izvr{niot
komitet na makedonskite bratstva i bil glaven
redaktor na vesnikot „Makedonija“. Direktno
u~estvuval vo obnovuvaweto na vrhovisti~kata
VMRO na Todor Aleksandrov i bil nejzin
zadgrani~en pretstavnik, zadol`en za informativno-propagandna dejnost. Po ubistvoto na generalot Aleksandar Protogerov, stanal eden od
voda~ite na negovoto krilo vo VMRO i ogor~en
protivnik na van~omihajlovistite. Bil eden od
osnova~ite na Makedonskiot nau~en institut vo
Sofija, negov potpretsedatel vo 1927 g. i eden od
osnova~ite i sorabotnicite na negoviot pi{an
organ, nau~noto spisanie „Makedonski pregled“.
Napi{al i objavil nekolku knigi koi se odnesuvaat na Makedonija i na revolucionernata
borba. Bil ubien od lu|eto na Van~o Mihajlov
vo Varna, Bugarija, na 19 septemvri 1929 g.
1881, mart, 07,
Vo Prilep e roden Milan KONEV, /M. K.
Milanov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na
Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Roden bil
vo semejstvo na sve{tenik. Zavr{il
gimnazija vo Solun i Duhovna seminarija vo Carigrad. U~estvuval vo
Ilindenskoto vostanie. Bil u~itel
17
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
vo Kuku{ vo periodot od 1904 do 1906 g. Vo 1905
g. bil delegat na Okoliskiot kongres na MRO za
Kuku{ko odr`an kaj Arxanskoto ezero. Vo 19061907 g. bil u~itel vo Dojran. Vo 1907 g. zavr{il
pravo vo Lozana, [vajcarija. Od 1908 g. bil
u~itel i sve{tenik vo Radovi{ i Nevrokop (den.
Goce Del~ev), Pirinski del na Makedonija, a bil
aktivno vklu~en vo rabotata na mesniot komitet
na MRO vo gradot. Po akcijata na vrhovisti~ka
VMRO vo Nevrokop vo 1922 g. protiv t.n. „federalisti“, bil proteran i se preselil vo Sofija,
no nabrzo potoa i tuka bil pronajden i ubien od
teroristi isprateni od Todor Aleksandrov na 23
juni 1923 g.
1881, maj, 08,
Vo selo Mokreni, Kostursko, e roden Nikola MILEV, pripadnik Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) i na avtonimisti~kata
VMRO, istori~ar i publicist. U~el vo rodnoto
selo i na licejot „Galata Serez“
vo Carigrad. Bil ~len na MRO od
1898 g. Vo 1902-1903 g. bil u~itel
vo Carigrad. Zavr{il studii na
Sofiskiot univerzitet, a specijaliziral nova bugarska istorija
vo Viena. Bil urednik na vesnikot
„Ilinden“ koj izleguval dvapati
nedelno vo periodot od noemvri
18
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1907 do septemvri 1908 g. i koj, vsu{nost, pretstavuval glasilo na desni~arskite vrhovisti~ki
krugovi na MRO i zastapuval stavovi protiv
rakovodstvo na VMRO izbrano na Rilskiot
kongres vo oktomvri 1905 g. Vo vreme na Balkanskite vojni bil vo bugarskata delegacija na
Londonskata mirovna konferencija. Od 1915 do
1922 g. bil profesor na Sofiskiot univerzitet.
U~estvuval vo sozdavaweto na politi~koto
dvi`ewe „Naroden sgovor“ (sojuz) i bil direktor
na negoviot pe~aten organ, vesnikot „Slovo“.
Bil pratenik vo bugarskoto Narodno sobranie i
bil sovetnik na postojanata bugarska delegacija
pri Ligata na narodite vo @eneva, [vajcarija.
Kako eden od najistaknatite vrhovisti, bil blizok sorabotnik na Todor Aleksandrov, a potoa i
na Van~o Mihajlov. Ureduval i sorabotuval so
pogolem broj na bugarski vesnici i bil pretsedatel na organizacijata na sofiskite novinari
od 1923 do 1925 g. Osven {to bil antimakedonski
anga`iran, bil i izrazito antikomunisti~ki
orientiran. Bil ~len na Makedonskiot nau~en
institut vo Sofija od 1924 g., a pi{uval knigi
so istoriska tematika. Bil ubien od bugarskite
anarhisti Georgi [ejtanov i @equ Grozev,
vo Sofija na 13 fevruari 1925 g. Od strana na
mihajlovisti~kata VMRO, za ubistvoto bil nepravedno obvinet, yverski izma~uvan i svirepo
ubien Milan Manolev.
19
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1881, maj, 19,
Vo Solun e roden Mustafa KEMAL-Ataturk, prv
pretsedatel na Republika Turcija. Se {koluval
vo Voenoto u~ili{te „Ru`die“
vo Solun, vo Voenata akademija (Askeri idadisi) vo Bitola
i vo Carigrad. Bil na slu`ba
vo Solun, kako voen inspektor
na `elezni~kata linija SolunSkopje i Solun-Bitola (19071910). U~estvuval vo Mladoturskata revolucija vo 1908 g.,
vo Otomansko-italijanskata
vojna (1911-1912), vo Balkanskite (1912-1913) i
vo Prvata svetska vojna (1914-1918). Po~inal
vo Carigrad (Istanbul), Turcija, na 10 noemvri
1938 g.
1881, dekemvri, 27,
Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Stojan
KARAMIHAJLOV, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo
Voden. Vo 1901 g. bil komita vo ~etata na vojvodata Stojan Nikolov (Kalfa). Potoa bil na~alnik
na oddelenie vo ~etata na Boris Sarafov. Vo
vreme na Ilindenskoto vostanie bil ~len na
Gorskoto na~alstvo vo Vodensko. Ne e poznato
kade i kako zaginal.
20
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1881,
Vo selo Negovan, Solunsko, e roden Atanas
MAXAROV, prosveten deec i rakovoditel na
avtonomisti~kata VMRO. Od petgodi{na vozrast bil sirak i bil odgledan vo semejstvoto
na ~i~ko mu, poznatiot crkovno-prosveten deec
Ivan Maxirov. Ja zavr{il Solunskata egzarhiska gimnazija i stanal u~itel vo Solun. Od 1910
do 1912 g. bil egzarhiski u~ili{en inspektor
vo Dojransko i Demirhisarsko (Valovi{ko). Po
Balkanskite vojni semejstvoto mu se preselilo
vo Stara Zagora, Bugarija, a potoa vo seloto
Le{ko, Gornoxumajsko (den. Blagoevgradsko),
Pirinski del na Makedonija, kade {to toj stanal u~itel. Vo vreme na Prvata svetska vojna bil
nazna~en za okoliski na~alnik vo Radovi{. Vo
1919 g. se naselil vo Petri~ i bil direktor na
progimnazijata. Bil vklu~en vo vrhoviziranata
avtonomisti~ka VMRO i bil punktov na~alnik
vo Petri~. Vo 1923 g. bil izbran za pratenik
vo Narodnoto sobranie na Bugarija. Do 1930 g.
`iveel vo Sofija, a potoa povtorno se vratil vo
Petri~, kade i po~inal na 14 juli 1935 g.
1881,
Vo Mehomija (den. Razlog), Pirinski del na
Makedonija, e roden Vladimir Kiprev MAKSEV /Mir~o Kiprev/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, dramski reon-
21
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ski vojvoda na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO). U~el vo Mehomija i Sevlievo. Go zavr{il Pedago{koto u~ili{te vo
Ser. Bil u~itel vo Mehomija. Bil ~len na MRO
i komita vo ~etata na Goce Del~ev, a podocna
i vo ~etata na Jane Sandanski. Otkako stanal
vojvoda na reonskata ~eta vo Dramsko, do krajot
na svojot `ivot dejstvuval vo isto~nite reoni
od Egejskiot del na Makedonija. Na predilindenskiot Kongres na Serskiot revolucioneren
okrug, bil pretstavnik od Dramsko. Vo vreme na
Ilindenskoto vostanie na 16 septemvri 1903 g.,
negovata ~eta vodela borba so turskata vojska kaj
selo Kalapot, Zihensko i vo nea toj bil te{ko
ranet, pa so posledniot kur{um se samoubil. Vo
1913 g. posmrtnite ostanki mu bile preneseni vo
Mehomija. Vo negovata rodna ku}a, po Vtorata
svetska vojna, bila otvorena muzejska zbirka na
zanaetite vo Razlo{ko.
1881,
Vo Bal~ik, Bugarija, e roden Mihail Todorov DAEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, dramski okoliski vojvoda
na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO). Bil Bugarin po nacionalnost. U~el
gimnazija vo Varna i bil vklu~en vo MRO. Vo
1900 g. go prekinal {koluvaweto i stanal komita vo ~etata na Hristo ^ernopeev. Od janua-
22
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ri 1903 g. bil vo ~etata na Mihail Gerxikov i
u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie. Od 1905 g.
bil nazna~en za okoliski vojvoda vo Dramsko, pa
podolg period dejstvuval vo ovie
reoni od Egejskiot del na Makedonija. Odreden period bil ~len
na najtesnoto rakovodstvoto na
Serskiot revolucioneren okrug.
Bil u~esnik na Prviot kongres na
Serskiot revolucioneren okrug
od 1905 g. i na Vtoriot kongres od
1906 g. Vo toj period pripa|al na
vrhoviziranata desnica vo makedonskoto osloboditelno dvi`ewe i u~estvuval vo organizacijata na zagovorot za ubistvo na Jane Sandanski.
Otkako zagovorot bil otkrien, od privrzanicite na Sandanski, toj bil ubien na 28 oktomvri
1907 g., vo seloto Libjahovo (den. Ilinden), Nevrokopsko (den. Gocedel~evsko), Pirinski del na
Makedonija.
1881,
Vo Dobri~, Dobruxa, Bugarija, e roden Pavel @EQASKOV, pripadnik na Vrhovniot
makedonski komitet, porojski vojvoda. Bil Bugarin po nacionalnost. Najprvo bil komita vo
~etata na vrhovisti~kiot vojvoda Todor Saev i
u~estvuval vo vrhovisti~koto Gornoxumajskoto vostanie vo 1902 g. Podocna od Vrhovniot
23
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
komitet bil nazna~en za vojvoda vo Porojsko i
vo taa funkcija podolg period se dvi`el i dejstvuval vo isto~nite krai{ta na Egejskiot del na
Makedonija. Zaginal so celata ~eta vo borba so
turskata vojska vo seloto Ramna, Demirhisarsko
(Valovi{ko), na 4 mart 1906 g.
1881,
Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Andon
POP[TERJEV-Dono D’mbenski, pripadnik
na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO) i na avtonomisti~kata VMRO, kosturski
vojvoda. Imal samo osnovno obrazovanie. Bil komita vo ~etata na
vojvodata Lazar Pop Trajkov, a vo
vreme na Ilindenskoto vostanie
bil vojvoda na ~etata na MRO vo
rodnoto selo. Vo maj 1906 g. bil
te{ko ranet vo edna prestrelka
so potera na turskata vojska. Otkako se oporavil bil vo ~etata na
Atanas Kr{akov i so nea u~estvuval vo pove}e
borbi so turskata vojska i so gr~kite andrtski
~eti. Po Mladoturskata revolucija zaminal vo
Soedinetite Amerikanski Dr`avi. Se vratil vo
1912 g. i u~estvuval vo Balkanskite vojni kako
komita vo ~etata na Vasil ^akalarov. Vo 1913
g. bil zaroben od gr~kite vojski i le`el zatvor
vo Beaz-kule vo Solun. Vo Prvata svetska vojna
24
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
slu`el vo bugarskata vojska. Od 1920 do 1929 g.,
bil vojvoda na ~eta na vrhovisti~kata VMRO
koja dejstvuvala vo Kostursko i Lerinsko. Po
rascepot na VMRO od 1928 g., bil pripadnik na
protogerovisti~koto krilo i punktov na~alnik
na Plovdivskiot okrug. Bil ubien vo Stanimaka
(den. Asenovgrad), Bugarija, na 3 januari 1932 g.,
od Petar Gulev i Vasil Lambanov, pripadnici i
teroristi na VMRO na Van~o Mihajlov.
1881,
Vo selo Gorno Brodi, Sersko, e roden Dimitar
TRENDAFILOV /D. T Kotev/, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Ser. U~el vo egzarhiskata
duhovna seminarija vo Carigrad, a bil u~itel vo
rodnoto selo i Ser. Bil ~len na Selskiot revolucioneren komitet vo rodnoto selo, a vo 1906
g. bil izbran za ~len na Okru`niot komitet na
Serskiot revolucioneren okrug na MRO. Vo 1907
g. bil uapsen od turskite vlasti, bil osuden na
smrt i obesen na At-pazar vo Ser na 12 oktomvri
1907 g., zaedno so svojot vujko Ivan @ilev.
1881,
Vo Veles e roden Jordan (Orceto) POPJORDANOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, anarhista, voda~ na solunski-
25
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ot zagovorni~ki kru`ok Gemixii. Se {koluval
vo Solunskata egzarhiska gimnazija kade {to gi
prifatil anarhisti~kite pogledi. Gi odr`uval
vrskite so stranstvo i raspolagal so finansiite
na gemixiite. U~estvuval vo akciite od 28 do 30
april 1903 g. vo Solun, a negovata zada~a bilo
uni{tuvaweto na Otomanskata banka. Bidej}i
bilo planirano da zagine, si go osigural `ivotot na 10.000 franci, so zave{tanie parite da
mu bidat predadeni na Boris Sarafov kako vra}awe na zaemot {to toj im go dal za potrebite
na kru`okot. Otkako uspe{no go izvr{il svojot
del od zada~ata i ja uni{til Otomanskata banka,
neo~ekuvano ostanal `iv, pa vo gnev zapo~nal
da frla bombi od balkonot na svojata ku}a kon
prisutnite turski policajci otsprotiva. Po
kratkotrajnata borba na 30 april 1903 g., se
samoubil, a ne{to podocna parite od osiguruvaweto bile isplateni na Sarafov.
1881,
Vo Solun bila otvorena EGZARHISKA GIMNAZIJA. Taa bila prva polna gimnazija vo
Makedonija. Bila osnovana od Bugarskata egzarhija, pod imeto Bugarska ma{ka gimnazija
„Sv. Kiril i Metodij“. Vsu{nost, neoficijalno
zapo~nala so rabota u{te vo u~ebnata 1879/80 g. Za
prv direktor bil nazna~en u~itelot i u~ebnikar
Kuzman [apkarev, koj po samo edna godina, pora-
26
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
di sudir so Egzarhijata i nejzinata politika, bil
prinuden da si podnese ostavka. Polna gimnazija
stanala vo u~ebnata 1885/86 g. so otvoraweto na
VII klas. Vo ramkite na gimnazijata, rabotelo i
Pedago{ko oddelenie za podgotovka na u~iteli.
Zaedno so ma{kata, bila otvorena i @enska gimnazija. I ma{kata i `enskata gimnazija imale
svoi internati. Vo periodot 1885/86-1911/12 g.
Solunskata (ma{ka i `enska) gimnazija ja zavr{ile
okolu 600 u~enici od Makedonija, me|u koi i poznati
makedonski revolucionerni dejci od vremeto na revolucienerno-osloboditelnoto dvi`ewe. Egzarhijata bila posebno
zainteresirana za razvojot i rabotata na ovaa
gimnazija, bidej}i vo nea gledala vlijatelen
faktor za realizacija na nejzinite nacionalnopoliti~ki interesi, odnosno zna~aen faktor za
realizirawe na golemobugarskite pretenzii vo
Makedonija.
1891, mart, 22,
Vo Lerin e roden Blagoja BOJAXIEV, pripadnik na Makedonskoto nacionalnoosloboditelno dvi`ewe. Vo 1914 g. ja zavr{il Visokata
komercijalna {kola vo Pariz, a ekonomski
fakultet zavr{il vo Cirih kade i doktoriral
na ekonomski nauki vo 1919 g. Vo [vajcarija, im
27
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
se priklu~il na makedonskite intelektualci
{to `iveele tamu i politi~ki se aktiviral vo
odbrana na makedonskata nacionalna samobitnost. Vo Cirih vo dekemvri 1918 g. bil pretsedatel na politi~koto dru{tvo „Makedonija na
Makedoncite“. Od 1920 do 1927 g. `iveel i rabotel vo Skopje vo Trgovskoto zdru`enie. Vo 1927
g. emigriral vo Bugarija. Po~inal vo Sofija,
Bugarija, na 10 oktomvri 1970 g.
1901, januari, 23,
Vo Solun, so apseweto na Milan Mihajlov koj
rabotel kako slu`itel na Centralniot komitet,
zapo~nala t. n. SOLUNSKATA PROVALA VO
MAKEDONSKATA REVOLUCIONERNA ORGANIZACIJA (MRO). So nea, golem del od
~lenovite na Centralniot komitet na MRO, no
i drugi istaknati aktivisti na MRO se na{le
vo turskite zatvori. Imeno, so celata provala
bile uapseni 188 lica, a osudeni 101 lice, od koi
9 na smrt. Podocna najgolemiot del od uapsenite
bile amnestirani od strana na turskata dr`ava i
otkako bile oslobodeni i ja prodol`ile svojata
revolucionerna aktivnost.
1901, fevruari, 04,
Kaj selo Bajalci, Gevgelisko, zagina Dimitar
(Mico) DEL^EV, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, pomlad brat na Goce
28
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Del~ev. Roden bil vo Kuku{ vo 1879 g. Se {koluval vo rodniot grad i vo egzarhiskata gimnazija
vo Solun, kade {to stanal ~len na
Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Kako organizator
na buntot na u~enicite protiv samovolijata na direktorot, bil isklu~en
od gimnazijata vo 1896 g., pa so pomo{
na bratot Goce, obrazovanieto go
prodol`il vo Dupnica, `iveej}i vo
semejstvoto na Nikola Male{evski.
No i tuka ne go dovr{il obrazovanieto i stanal
komita vo letoto 1900 g. Zaginal kako borec vo
~etata na vojvodata Hristo ^ernopeev po 12~asovna borba so osmanliskata vojska.
1901, maj, 20,
Vo Nevrokopsko, Pirinski del na Makedonija,
ubien e Ko~o MUSTRUKOV-Mustruko, vojvoda
na Vrhovniot makedonski komitet od Sofija.
Roden bil vo seloto Trstenica (Tre{tenica), Zihensko, vo 1873 g. Najprvo bil ajdutin, a podocna
stanal vojvoda na Vrhovniot makedonski komitet
od Sofija. Vo 1895 g. bil eden od glavnite vojvodi koi gi predvodele silite na ovoj komitet vo
takanare~enoto Melni~ko vostanie. Posle ovaa
vrhovisti~ka akcija, povtorno so svoja ~eta se
dvi`el vo Sersko. Zaradi samovolnoto dejstvuvawe i bespravnoto zemawe potkup od nasele-
29
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
nieto, bil ubien na 20 maj 1901 g., od strana na
reonskata nevrokopska ~eta na MRO na ~elo so
vojvodata Atanas Te{ovski-Te{ovalijata.
1901, maj,
Se slu~ila t.n. NUREDINOVA PROVALA VO
MAKEDONSKATA REVOLUCIONERNA ORGANIZACIJA (MRO). Taa zapo~nala koga Atanas Petrov so svoite sorabotnici po nalog na
MRO go ubil Nuredin-beg od Hrupi{ta. Imeno,
rakovoditel na MRO vo Kostursko, Pavel Hristov, go zadol`il Atanas Petrov da go organizira
ubistvoto na eden od najgolemite ma~iteli na
narodot vo toj kraj, Nuredin-beg. Otkako grupata
na Atanas Petrov uspe{no go izvr{ila atentatot na patot za Hrupi{ta, bila zabele`ana od
turska policiska potera i vo povlekuvaweto
pred nea, eden od grupata atentatori frlil dokumenti koi sodr`ele podatoci za ~lenovi na
MRO i za planirani aktivnosti. Atanas Petrov
i grupata uspeale da se spasat i da ne bidat fateni, no od frlenite dokumenti koi policijata gi
zaplenila bil razotkrien Pavel Hristov, koj
bil uapsen na 16 maj 1901 g. i drugi 7 lica povrzani so MRO. Me|u niv bil uapsen i eden od najaktivnite kosturski revolucioneri vo predilindenskiot period, Kuzo Stefov, no toj nabrzo,
pri sproveduvaweto vo zatvorot vo Kor~a, uspeal
da im izbega na turskite policajci.
30
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1901, juni, 07,
Vo Solun zaginal Jakim IGNATIEV /J. I. Zlatkov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, ~len na Centralniot komitet na
Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO). Roden bil vo Kratovo, na 14 avgust 1870
g. Vo 1889 g. ja zavr{il Solunskata egzarhiska
gimnazija, a vo 1893 g. zavr{il matematika na
Sofiskiot univerzitet. Bil u~itel vo Ser,
Odrin i na drugi mesta niz Makedonija. Bil ~len
na Serskiot revolucioneren komitet, a vo mart
1901 g. bil izbran vo Centralniot komitet na
MRO. Nabrzo po negoviot izbor vo Centralniot
komitet, zaginal vo nesre}en slu~aj pri priemot
na pratka na nelegalno oru`je.
1901, juni, 28,
Vo selo Kalinovo, Kuku{ko, zagina Ta{ko
MICEV, /T M. Trajkov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, kuku{ki vojvoda
na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO). Roden bil vo seloto [lopinci, Gumenxisko, vo 1876 g. Bil u~itel po profesija. Vo
fevruari 1901 g. pred opasnosta da bide zatvoren
od turskata vlast, se ilegaliziral i stanal komita vo ~etata na ko~anskiot okoliski vojvoda
Krsto B’lgarijata. Vo mart 1901 g. bil nazna~en
za vojvoda vo Kuku{ko. Zaginal vo borba so turskata vojska.
31
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1901, juni,
Vo selo GERMAN, Lerinsko, se slu~ila PROVALA vo Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO), koja bila predizvikana od grkomanite vo seloto. Tie iritirani od prestojot na
~etata na MRO predvodena od vojvodata Atanas
Petrov, prijavile za toj prestoj kaj turskata
vlast. So brza reakcija na turskata policija,
bile uapseni devet aktivisti na MRO od seloto,
a selskiot u~itel i rakovoditel na MRO, Veljan Iliev-Pen~o, bil primoran da go napu{til
seloto i da premine vo ilegalnost.
1901, juli, 15,
Vo selo D’mbeni, Kostursko, e roden Atanas
BLIZNAKOV, makedonski emigrant vo Soedinetite Amerikanski Dr`avi (SAD), osnova~ na
Fondacijata „Atanas Bliznakov“
pri Univerzitetot „Kiril i Metodij“ vo Skopje, publicist, pisatel,
donatorot i humanist. Kako emigrant
vo SAD od 1920 g., bil aktiven ~len
na Makedonsko-amerikanskiot naroden sojuz (MANS) i eden od glavnite
inicijatori za izgradba na prvata makedonska
pravoslavna crkva vo Geri. Se zbogatil preku
berzanska trgovija so akcii. Bil pretsedatel na
Komitetot vo Geri za sobirawe pari~ni sredstva
za izgradba na Dr`avnata bolnica vo Skopje. Vo
32
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1976 g. so soprugata se preselil vo Skopje i zaedno so nea vo 1977 g., so del od steknatiot kapital,
odnosno so 800.000 dolari, ja osnoval Fondacijata „Atanas Bliznakov“ za stipendirawe nadareni studenti. Avtor bil na delata: „D’mbeni
i revolucionernoto minato na Kostursko, Skopje, 1982.“; „Spomeni za nacionalno-politi~kata
i kulturnata dejnost na Makedoncite vo SAD i
Kanada, Skopje, 1985.“ Bil nositel na najvisokata republi~ka nagrada „11 oktomvri“. Po~inal
vo Skopje na 10 juli 1998 g.
1901, juli, 27,
Zapo~nala IVAN^OVA PROVALA, koja bila
najgolemata provala vo redovite na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo
Kostursko vo predilindenskiot period. Nea
ja predizvikal Dimitar Georgiev-Ivan~o od
ki~evskoto selo Belica. Toj bil eden od prvite
vooru`eni komiti vo Kostursko i se oddelil od
MRO zaedno so Kote Hristov. MRO se obidela
vo 1901 g. da go likvidira, no toj bil samo ranet i
pobegnal na gr~ka teritorija. Vo Larisa stapil
vo kontakt so turskiot konzul koj so preporaki
go pratil vo Bitola, od kade bil prepraten vo
Kor~a. Ottamu preoble~en vo osmanski vojni~ki
ali{ta, so stotina turski vojnici predvodeni od
tamo{niot binba{a Muhtar-aga, do{ol vo Kostursko i na verskiot praznik „Sv. Pantelejmon“
33
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ja zapo~nal provalata. So nea bile zasegnati
gradot Kostur i 22 sela. Najprvo bilo poseteno
seloto D’mbeni, a potoa i drugi sela, vo koi od
strana na Ivan~o bile poso~eni okolu 400 lica
kako sorabotnici na MRO. Od niv 78 lica bile
uapseni i izma~uvani i morale da dadat golem
potkup za da bidat po{tedeni. Vo tekot na avgust
i septemvri 1901 g., turski poteri krstosuvale
niz Kostursko i apsele i maltretirale nedol`no
naselenie. Posle obikolkata so Muhtar-aga,
Ivan~o se povlekol vo Kostur pod za{tita na
turskata vlast, a ottuka zapo~nal i samiot da
ucenuva ~lenovi na MRO i nedol`ni lu|e. Od
svoja strana, MRO preku Koqo od seloto Vrbnik
i Lambro Braov od seloto Aposkep, se obidela
da go likvidira Ivan~o, no tie obidi zavr{ile
bez uspeh. Sepak, Ivan~o nastradal od turskata
vlast, koja zaradi prekumernoto zemawe potkup
i davawe na la`ni podatoci, go upasila i zatvorila vo noemvri 1901 g. So Ivan~ovata provala,
vsu{nost najgolemata {teta bila napravena na
avtoritetot na MRO, pa predavstvata od Ivan~o,
pottiknale vo Kostursko da se javat i drugi otvoreni predavnici protiv nea, kako {to bile, na
primer, Vasil Cemanov od seloto D’mbeni, popot
Ilija od seloto @upani{ta, Lazo Kolev od seloto Konomladi i dr. Ne{to podocna, najgolem del
od ovie predavnici, MRO vo Kostursko uspeala
da gi likvidira.
34
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1901, juli,
Vo seloto Trnovo, Lerinsko, zapo~nala t. n.
TRNOVSKA PROVALA vo Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Taa bila predizvikana od vojvodata Kote Hristov i negovata
~eta, koja vo ovoj period ve}e celosno bila oddelena od MRO i bila vo slu`ba na golemogr~kata
propaganda. Sepak, zaradi nejzinoto nekonspirativno dvi`ewe turskite vlasti uapsile lica
pripadnici na MRO, najprvo, od seloto Trnovo, a
potoa apsewata se pro{irile i vo selata Konomladi i Besvina.
1901,
Na planinata Belasica zaginal Mihail SIMOVPorojlijata, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, porojski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO).
Roden bil vo seloto Gorni Poroj, Demirhisarsko
(Valovi{ko). Najprvo bil terorist na MRO, a od
1899 g. stanal komita. Vo 1900 g. bil imenuvan za
vojvoda vo Sersko. Zaradi samovolie i samovolni
ubistva, bil osuden na smrt od organite na MRO.
Presudata bila izvr{ena od Ivan AnastasovGr~eto i eden negov komita.
1901,
Vo Kuku{ po~ina Hristo HAXIDEQOV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
35
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Kuku{. Po profesija bil ~evlar i bil eden od prvite ~lenovi
na MRO vo Kuku{. Vo 1895 g. bil ~len na Okoliskiot komitet na MRO za Kuku{ko i eden od
glavnite agitatori na osloboditelnoto delo.
1901,
Vo Kuku{ e roden Dino ]OSEV, pripadnik
na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i
komunisti~ko dvi`ewe vo Bugarija, pisatel,
novinar, publicist. Diplomiral medicina vo
Viena, Avstrija. Dejstvuval kako aktivist na
VMRO (Obedineta) i bil eden od urednicite na
nejziniot pi{an organ, vesnikot „Makedonsko
delo“. Vo 1933 g. emigriral vo Sovetskiot Sojuz, a od tamu se vratil vo Bugarija vo 1938 g. Gi
napi{al knigite: „Borbite na makedonskiot narod za osloboduvawe“, „Ilindenskoto vostanie“ i
„Istorijata na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe i Goce Del~ev“. Vo site ja zastapuval
idejata za formirawe na samostojna makedonska
dr`ava. Po~inal vo Bugarija vo 1977 g.
1911, fevruari, 12,
Kaj selo Nisi, Enixevardarsko, e ubien Georgi
(Gono) JOTOV, pripadnik na gr~koto andrtsko
dvi`ewe vo Makedonija. Bil roden vo EnixeVardar vo 1880 g. Spored nekoi izvori bil prv
36
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
bratu~ed na vojvodata na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) Apostol Petkov
Terziev i najprvo bil komita vo negovata ~eta. Vo
1904 g. bil kapetan na andrtska ~eta vo reonot na
Enixevardarsko Ezero. Kako ~ovek koj poteknuval od ovoj teren, gi koordiniral akciite na podocna dojdenite od Grcija drugi gr~ki ~eti. Na
14 noemvri 1906 g., ~etata na kapetan Gono i ~etata na kapetan Agras go napadnale seloto @ervohor, koe bilo baza na ~etata na Apostol Petkov
Terziev i vo borbata {to se razvila andrtskite
~eti bile razbieni i imale 9 mrtvi, me|u koi i
kapetan Agras. Vo 1907-1908 andrtskata ~eta na
Gono od 35 ~etnici, vodela pove}e borbi so ~eti
na MRO vo Enixevardarsko. Vo vreme na Mladoturskata revolucija najprvo zaminal vo Atina,
a se vratil vo Enixevardarsko vo 1910 g., so cel
povtorno da oformi andrtska ~eta. Me|utoa,
nabrzo bil predaden od svoi nekoga{ni najbliski sorabotnici (doktorot Antonaki i kapetanot
Apostolis Matopulos), po {to turskiot asker
mu postavil zaseda i toj bil ubien.
1911, mart, 07,
Vo Lerin po~inal Tego K’NEV, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Lerin i lerinski vojvoda.
Roden bil vo Lerin vo 1881 g. Kako ~len na MRO
37
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
i ~len na Okoliskiot revolucioneren komitet,
vo 1905 g. bil cel na atentat od privrzanik na
gr~kata propaganda. Iako bil te{ko ranet, sepak go pre`iveal napadot i ja prodol`il svojata
revolucionerna dejnost. Vo 1908 g. bil vojvoda na
~eta na MRO vo Lerinsko. Vo septemvri 1910 g.
vo ramkite na obezoru`itelnata akcija na mladoturskata vlast, bil uapsen i podlo`en na `estoka fizi~ka tortura od koja podocna po~inal.
1911, juni, 21,
Vo selo Ek{i-su (Vrbeni), Lerinsko, po~ina
\or|i VEZENKOV (VEZANKOV), pripadnik
na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, lerinski vojvoda na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO). Roden bil vo selo Ek{isu vo 1871 g. Poradi u~estvoto vo makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, vo 1902 g. bil zatvoren i izma~uvan od strana na turskata vlast. Po
amnestijata u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie kako vojvoda na ~eta koja bila vo sostav na
odredot na vojvodata Aleko Xorlev.
1911, juni,
Vo Sozopol, Bugarija, zagina Luka POPTEOFILOV /L. P. Nikolov-Melij~in/, pripadnik
na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO) vo Ser. Roden bil vo selo
38
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Belica, Razlo{ko, Pirinski del na Makedonija,
vo 1865 g. Vo 1887 g. zavr{il sredno obrazovanie
vo egzarhiskata gimnazija vo Solun. Bil u~itel
vo Bansko, Melnik i Ser i sekade bil aktiven
~len i rakovoditel na MRO. Vo Ser bil pretsedatel na tamo{niot Okoliski komitet na MRO.
Vo zatvorot Edi-kule vo Solun na dvapati bil
zatvoran po devet meseci. Zaginal vo nesre}en
slu~aj.
1911, avgust, 02,
Vo selo Kru{ari, Enixevardarsko, zagina
Apostol Petkov TERZIEV, narekuvan „Enixevardarsko sonce“, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, enixevardarski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO). Roden bil vo seloto Bojmica,
Gevgelisko, na 6 maj 1869 g. Stapil
vo MRO vo 1897 g., i bil komita vo
prvata ~eta na MRO vo Solunskiot
revolucioneren okrug. Vo 1898 g.
stanal vojvoda vo Enixe-vardarsko.
Vo vreme na Ilindenskoto vostanie na 12 septemvri 1903 g., so svojata ~eta izvojuval sjajna pobeda
nad turskiot asker vo borbata na vrvot Ganda~
na Pajak Planina. Po vostanieto dejstvuval vo
reonot na Enixevardarskoto Blato i tuka vodel
niza borbi so andrtskite ~eti. Osobeno zna~ajni
39
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
bile bitkite kaj seloto Smol, Gevgelisko na 1
mart 1905 g. i kaj Enixevardarskoto ezero vo maj
1907 g. Kaj nego prestojuval amerikanskiot novinar i publicist Albert Soniksen, koj podocna vo
svojata kniga „Ispoved na eden makedonski ~etnik“ zabele`al deka koga kaj vojvodata do{ol da
pregovara pratenik od turskiot sultan, so namera da go potkupi za da se otka`e da bide komita,
ovoj mu odgovoril: „Izlegov komita ne za pari i
po~esti, tuku da se boram za narodni pravdini.“
So Mladoturskata revolucija od 1908 g. se deaktiviral, no razo~aran od situacijata, vo 1910 g.
povtorno formiral ~eta. Zaedno so vojvodite
Georgi Mu~itano i Vasil Pufkata, bil otruen
od svojot komita Todor ^ifteev, koj preminal
na strana na golemogr~kata propaganda i stanal
andrtski vojvoda.
1911, avgust, 02,
Vo selo Kru{ari, Enixevardarsko, zagina
Georgi MU^ITANO-Kasap~eto, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe,
berski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil
vo Kru{evo, vo 1882 g. Po nacionalnost
bil Vlav i zavr{il romansko u~ili{te
vo Sofija. Vo vreme na Ilindenskoto
vostanie bil vo ~etata na \or~e Petrov.
Po vostanieto stanal vojvoda vo Bersko,
40
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Negu{ko i Enixevardarsko. Bil otruen zaedno
so vojvodite Apostol Petkov Terziev i Vasil
Pufkata, od strana na komitata Todor ^ifteev,
koj preminal na strana na golemogr~kata propaganda i po ova ubistvo stanal andrtski vojvoda.
1911, avgust, 05,
Vo selo German, Lerinsko, e ubien Ivan ^AKULEV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, prespanski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden
bil vo Ohrid i bil komita od 1904 g., a vo 1907
g. stanal vojvoda na MRO vo Prespa. Vo 1910 g.
pred opasnosta da bide uapsen od turskata vlast
povtorno stanal vojvoda na ~eta koja dejstvuvala
vo Prespa. Zaginal vo borba so turska vojska.
1911, avgust, 11,
Vo selo Mokreni, Kostursko, zagina Nikola
Simeonov ANDREEV-Mokrenski (Alaj-bej), pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, kosturski
reonski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo seloto
Mokreni, Kostursko, vo april
1879 g. Zavr{il {esti klas vo
Bitolskata klasi~na gimnazija, a potoa Voeno u~ili{te vo
41
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Sofija. Vo maj 1902 g. se vratil vo Kostursko,
kade bil nazna~en za vojvoda na reonskata ~eta.
Zel u~estvo vo Ilindenskoto vostanie vo 1903
g. i posebno se istaknal pri osloboduvaweto na
Neveska i Klisura. Po vostanieto dejstvuval so
~eta vo Kostursko i Lerinsko. Po Mladoturskata revolucija bil u~itel vo rodnoto selo, a
potoa pak oformil ~eta vo 1911 g. i, nabrzo potoa, zaginal vo borba so osmanliskata vojska vo
neposredna blizina na rodnoto selo.
1911, dekemvri, 01,
Vo Solun izlegol prviot broj na vesnikot
„ISKRA“, op{testveno-politi~ko i literaturno spisanie. Izleguvalo dvapati mese~no.
Odgovoren urednik i sopstvenik bil Georgi
Ba`darov, a go ureduvale i Boris Mon~ev, Atanas Razbojnikov, Stojan Simeonov i Kiril
Prli~ev. Bilo pe~ateno vo pe~atnicata na Kone
Samarxiev. Kako sopstvena zada~a definiral
deka }e razgleduva „vo kakvi politi~ki i socijalni uslovi }e bide mo`en slobodniot razvoj
na sekoja narodnost...“ vo Otomanskata imperija.
Imal bogata sodr`ina od napisi za vnatre{nopoliti~ki pra{awa, aktuelna hronika, literaturni prilozi, recenzii, bibliografija i dr. Se
zalagal za zgolemuvawe na samoupravnite prava
na op{tinite, kazite i vilaetite. Objaveni bile
vkupno 15 broja.
42
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1911,
Po~inal Ivan POP MAXAROV, prerodbenski
deec. Bil roden vo selo Negovan, Lagadinsko,
vo 1849 g. U~el gr~ko u~ili{te vo rodnoto selo
i gr~ka gimnazija vo Ser. Bil dolgogodi{en
u~itel, sve{tenik i crkoven pevec vo rodnoto
selo, potoa, u~itel i sve{tenik vo Ser, vo Voden
i vo Solun. Isto taka, dolgi godini bil pretsedatel na crkovnite op{tini vo Ser i vo Solun.
Od 1910 g. bil proizveden vo arhimandrit na Bugarskata egzarhija pod imeto Joan. Vo rakopis
ostavil ceneta avtobiografija.
1911,
Vo Solun po~inal \or|e \ER\IKOVI], pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe,
srpski oficer, razlo{ki vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden
bil vo Gevgelija, vo 1880 g. Go zavr{il francuskoto trgovsko u~ili{te vo Solun. Kratko
vreme bil u~itel vo seloto Ma~ukovo, a potoa se
zapi{al i ja zavr{il Voenata akademija vo Belgrad. Kako srpski poru~nik dvapati so svoja ~eta
vleguval vo Makedonija, no bil ranet vo borbite
so Turcite. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie
bil razlo{ki vojvoda. Po vostanieto, odnosno vo
1905 g. podnel ostavka na oficerskata slu`ba vo
Srbija i stanal sopstvenik i odgovoren urednik
(zaedno so Grigorie Haxita{kovi}) na organot
43
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
na obnoveniot Makedonski klub vo Belgrad
vesnikot „Avtonomna Makedonija“, koj kako svoe
moto go imal: „Balkanot na balkanskite narodi.
Makedonija na Makedoncite“. So Haxita{kovi}
pregovarale vo Sofija so „levoto krilo“ na MRO
za u~estvo na Rilskiot kongres vo 1905 g. Nabrzo,
kako opasen za srpskite interesi vo Makedonija
vesnikot „Avtonomna Makedonija“ bil zabranet,
a samiot toj bil interniran vo Po`arevac. Ottamu pobegnal, najprvo vo Avstro-Ungarija, a podocna vo Crna Gora i vo Bugarija. Odreden period
rabotel kako slu`benik vo Bugarskata narodna
banka vo Sofija. Po Mladoturskata revolucija
se vratil vo Makedonija, bil blizok sorabotnik
na Jane Sandanski i vo tekot na 1908 i 1909 g. vo
Solun bil administrator na vesnikot „Konstituciona zarja“. Potoa bil turski slu`benik vo
rodniot grad, a po~inal od tuberkuloza.
1911,
Vo Ser po~ina Nikola AVRAMOV, zograf od rodot Ko{evski. Roden bil vo seloto Lazaropole
vo 1856 g. Toj bil sin na Avram Ko{evski (18051880), za kogo ima podatoci deka podolgo vreme
rabotel niz razni mesta vo Egejskiot del na
Makedonija. Pokraj {to rabotel zaedno so tatko
si vo Egejskiot del, Nikola Avramov rabotel i
vo Tetovsko, Gostivarsko, Debarsko, Ohridsko i
vo Skopsko.
44
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1911,
Vo selo Drenoveni, Kostursko, e roden Vasil
ALEKSOVSKI, pripadnik na makedonskoto
nacionalnoosloboditelno
i
komunisti~ko
dvi`ewe vo Egejskiot del na Makedonija i
u~esnik vo Antifa{isti~kata vojna vo Grcija.
Bil ~len na gr~kata komunisti~ka mladinska organizacija (OKNE) od 1933 g. i na Komunisti~kata
partija na Grcija (KPG) od 1936 g. Vo 1936 g. bil i
prateni~ki kandidat za parlamentarnite izbori
na KPG. Poradi komunisti~kata dejnost bil uapsen vo 1939 g., a kako voen obvrznik, u~estvuval
vo Gr~ko-italijanskata vojna (1940-1941). Po
trojnata fa{isti~ka okupacija, kako aktiven
pripadnik na KPG i gr~kata antifa{isti~ka
borba, podgotvuval radio-vesti i drug propaganden materijal. Vo letoto 1943 g. od Okru`niot
komitet na KPG za Kostursko bil nazna~en za
odgovoren kadar za rabotata na razbivaweto na
kontra~etni~koto dvi`ewe vo reonot na selata
Vi{eni, Blaca, ^ere{nica i Oli{ta. Podocna,
vo dekemvri 1943 g., bil eden od osnova~ite i ~len
na Oblasniot komitet na Slavjanomakedonskiot
narodnoosloboditelen front (SNOF) vo Kostursko i sekretar na Reonskiot komitet za selata severozapadno od Kostur. Bil osobeno aktiven
vo borbata protiv golemobugarskata propaganda,
zaradi {to bil ubien na 4 mart 1944 g., kaj seloto
Trepi{ta, (Trebi{ta), Kaljarsko, od strana na
45
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Stavro Temo od selo Setoma, Kostursko, pripadnik na probugarskoto kontra~etni~koto
dvi`ewe.
1921, april, 12,
Vo selo Butkovo, Demirhisarsko (Valovi{ko), e
roden Sokrat MARKILOV, makedonski nacionalen deec vo Bugarija po Vtorata svetska vojna.
Vo Vreme na Vtorata svetska vojna dezertiral
od bugarskata armija i stapil vo
antifa{isti~koto dvi`ewe na
Bugarija. Poradi svojata makedonska nacionalna opredelba po
1956 g., bil konstantno progonuvan od bugarskite dr`avni organi. Osnoval tajna Nezavisna
makedonska organizacija - „Ilinden“ vo 1968 g.,
koja dejstvuvala vo Pirinskiot kraj i me|u makedonskata emigracija vo Bugarija. Bil uapsen vo
1973 g. i osuden bil na 5 godini zatvor vo 1974 g.
Bil eden od osnova~ite na legalnata Obedineta
makedonska organizacija (OMO) - „Ilinden“ vo
april 1990 g. Po~inal vo Strumica na 4 avgust
1993 g.
1921, juni, 23,
Vo Kru{evo e roden Dimitar BERBEROVSKI,
pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe i u~esnik
46
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
vo Antifa{isti~kata vojna vo Vardarskiot del
na Makedonija. Vo fevruari 1942 g. stanal ~len
na Komunisti~kata partija na Jugoslavija (KPJ)
i preminal vo ilegalstvo. Od 16 april do krajot na noemvri 1942 g. bil borec na Kru{evskiot
partizanski odred „Pitu Guli“. Bil borec i vo
bataljonot „Mir~e Acev“. Podocna bil naimenuvan za komandir na ~eta vo Vtorata makedonska
brigada. Bil ubien vo Egejskiot del na Makedonija vo borba so germanskite sili na 18 januari 1944 g. kaj selo Tu{in, Meglensko.
1921, juli, 28,
Vo selo Trabotivi{te, Del~evsko, e roden
Voislav KU[EVSKI, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i
komunisti~ko dvi`ewe i u~esnik vo
Antifa{isti~kata vojna vo Vardarskiot del na Makedonija, istori~ar,
redoven profesor na Filozofskiot
fakultet vo Skopje. Bil inspektor
po istorija za srednite u~ili{ta
(1949-1959). Potoa bil asistent na Filozofskiot fakultet od 1959 g., predava~ po predmetot Metodika na nastavata po istorija od 1961 g.
Doktoriral vo 1965 g. na tema „Makedonija pred
Dru{tvoto na narodite“. Bil izbran za docent
vo 1967 g., vonreden vo 1972 g. i redoven profesor
vo 1977 g. Od pove}eto studiski prestoi vo stran-
47
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
stvo go zbogatil arhivskiot fond na na{ata ponova istorija, me|u koi i so retkiot primerok na
„Abecedarot“, odnosno so bukvarot od 1925 g., izraboten po barawe na Dru{tvoto na narodite i
po nalog na Ministerstvoto za prosveta na Grcija, napi{an na lerinsko-bitolski govor, koj vedna{ po pe~atewteo bil uni{ten. Za ova otkritie
napi{al argumentirani nau~ni raspravi, vo koi
i so koi go potenciral negovoto zna~ewe kako
neporeklivo svedo{tvo za postoeweto na makedonskiot jazik vo Egejskiot del na Makedonija i
za reagiraweto na Dru{tvoto na narodite vo vrska so negovata zabrana. Bil eden od osnova~ite
na Sojuzot na istori~arite na Makedonija i na
spisanieto „Istorija“. Po~inal vo Skopje na 3
januari 1999 g.
1921, avgust, 19,
Vo selo Rakovo, Lerinsko, e roden Traj~e
GRUJOSKI, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno
i
komunisti~ko dvi`ewe i u~esnik
vo Antifa{isti~kata vojna vo
Vardarskiot del na Makedonija,
op{testvenik, politi~ar, sudija
i univerzitetski profesor. Bil
~len na Komunisti~kata partija
na Jugoslavija (KPJ) vo 1939 g. Bil borec na Bitolskiot partizanski odred „Jane Sandanski“
48
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
(1942), instruktor na Lerinskiot partizanski
odred „Vi~o“, politi~ki komesar na ~eta vo
Bitolskiot partizanski odred „Goce Del~ev“
(1943), ~len na Vtoriot oblasten komitet na
Komunisti~kata partija na Makedonija (KPM)
vo 1943 g. i zamenik-politi~ki komesar na Vtorata operativna zona na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM). Po osloboduvaweto bil
redoven profesor i na Ekonomskiot fakultet
i na Fakultetot za bezbednost i op{testvena
samoza{tita vo Skopje. Bil i direktor na Uredot za statistika na Narodna Republika Makedonija (NRM), sekretar na Izvr{niot sovet na
NRM, sojuzen sekretar za zakonodavstvo i organizacija na vlasta na Sojuzniot izvr{en sovet
(SIS), pretsedatel na Republi~kiot sovet na
Sobranieto na Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM), sudija na Ustavniot sud na SRM,
~len na Centralniot komitet na Sojuzot na komunistite na Makedonija (SKM) i republi~ki
pratenik. Nositel na Partizanska spomenica
1941.
1921, septemvri, 15,
Na planina Vito{a, Bugarija, zagina Ivan
POPOV /Iv. Popkostantinov/, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, kosturski vojvoda. Roden bil vo seloto Leski, Nevroko-
49
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
psko, Pirinski del na Makedonija, vo 1871 g. Vo
1902 g. od strana na Goce Del~ev bil ispraten vo
Egejskiot del na Makedonija za vojvoda vo Kostursko. U~estvuval vo Ilindenskoto vostanie,
vo glavnite bitki za prezemawe na
gradovite Neveska i Klisura i go
predvodel voeniot pohod na kosturskite ~eti kon Mariovo pri krajot
na vostani~kata epopeja. Vo Prvata
balakanska vojna so svojata ~eta dejstvuval vo Kostursko. Vo Vtorata
balkanska vojna bil vo ~etata na Vasil ^akalarov
koja dejstvuvala vo Kostursko. Vo Prvata svetska
vojna bil komandir na razuznava~ko oddelenie
na bugarskata armija. Vo krajna siroma{tija i
razo~aran se samoubil vo mesnosta „Pa{a bunar“
na planinata Vito{a vo blizina na Sofija, Bugarija.
1921,
Vo Buf, Lerinsko, e roden Dim~e HAXI POPOVSKI, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe vo
Vardarskiot del na Makedonija. Po
profesija bil advokatski pisar. Bil
~len na Komunisti~kata partija na
Jugoslavija (KPJ). Po okupacijata bil
regrutiran vo bugarskata armija, od
kade do{ol na otsustvo vo mesec april
50
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1942 g. i ne se vratil nazad, tuku se prefrlil vo
Partizanskiot odred „Pelister“. Bidej}i dobro
ja poznaval voenata ve{tina, toj bil odgovoren
za podgotvuvaweti na svoite soborci od partizanskiot odred za rakuvaweto so oru`jeto i za
partizanskiot na~in na vojuvawe. Zaginal vo
neramnata borba, vodena kaj seloto Lavci, Bitolsko na 3 maj 1942 g. protiv bugarskata okupatorska policija.
1921,
Vo selo Baovo, Meglensko, e roden Koqo
PRO[EV-\uro, pripadnik na makedonskoto
nacionalnoosloboditelno
i
komunisti~ko
dvi`ewe vo Egejskiot del na Makedonija,
u~esnik vo Antifa{isti~kata i Gra|anskata
vojna vo Grcija. Kako pripadnik na Gr~kata narodnoosloboditelna vojska (ELAS) se borel vo
antifa{isti~kata i antiokupatorska borba od
1941 do 1944 g. Vo vremeto na Gra|anskata vojna
vo Grcija od 1946 do 1949 g., bil komandir na
~eta vo Demokratskata armija na Grcija (DAG).
Vojuval, re~isi, niz cela Grcija. So svojata hrabrost i ve{to rakovodewe bil primer za svoite
soborci i zaradi toa od strana na Privremenata vlada na Grcija, koja bila pod kontrola na
Komunisti~kata partija, mu bil dodelen oficerskiot ~in major. Zaginal vo borbata na vrvot
Bukovi} na planinata Gramos vo 1948 g.
51
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1921,
Vo selo Kroncelevo, Vodensko, e roden Vangel [AMARDANOV-Ilindenski, pripadnik
na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i
komunisti~ko dvi`ewe vo Egejskiot del na Makedonija, u~esnik
vo Gra|anskata vojna vo Grcija. Od
po~etokot na 1945 g., bil ~len na
Tajnata osloboditelna makedonska
organizacija (TOMO) vo Vodensko.
Na Prvata okru`na konferencija
na NOF za Vodensko odr`ana na
20 juni 1945 g., bil izbran za organizacionen sekretar na Okru`noto rakovodstvo.
Od krajot na 1946 do maj 1947 g. bil politi~ki
sekretar na Okru`niot odbor na NOF za Vodensko. Od maj 1947 g. bil politi~ki komesar na edinica na Demokratskata armija na Grcija (DAG)
na Kajmak~elan. Zaginal vo borbite so nadmo}nite neprijatelski sili na planinata Gramos na
10 avgust 1948 g.
1931, januari, 01,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Ivan DALKAL^EV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Voden. Roden
bil vo seloto Vladovo, Vodensko, na 1 januari
1872 g. Zavr{il petti klas na egzarhiskata gim-
52
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
nazija vo Bitola. Bil ~len na MRO
od 1898 g. Bil rakovoditel na revolucionerniot komitet na MRO vo
rodnoto selo do 1903 g. Od maj 1903
g. bil komita vo Vodenskata ~eta na
MRO i bil izbran za ~len na Gorskoto
na~alstvo vo Vodensko. Kako nelegalen dejstvuva
vo Vodensko do 1904 g. posle {to emigriral vo
Bugarija.
1931, mart, 21,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Nikola HROLEV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, rakovoditel vo Kavadarci. Roden bil
vo seloto Gorno Brodi, Sersko, vo 1873 g. Vo 1892
g. ja zavr{il egzarhiskata gimnazija vo Solun.
Bil u~itel vo Drama, Kuku{, Lerin, Gevgelija,
Kavadarci i na drugi mesta niz Makedonija. Vo
1895 g. bil pretsedatel na Tikve{kiot okoliski
revolucioneren komitet, a kako ~len na Gevgeliskiot okoliski revolucioneren komitet vo
1903 g. bil delegat na Solunskiot kongres na koj
bilo doneseno re{enieto za krevawe na vostanie
protiv turskata vlast.
1931, noemvri, 01,
Objaveno e OTVORENOTO PISMO na
Izvr{niot komitet (IK) na Komunisti~kata
internacionala (KI, Kominterna) do ~lenstvo-
53
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
to i rakovodstvoto na Komunisti~kata partija
na Grcija (KPG), vo koe se kritikuvala rabotata
vo odnos na nacionalnoto pra{awe i se upatuvala Partijata i ~lenovite na „borba za pravoto na slobodno samoopredeluvawe na naciite
do otcepuvawe“, borba protiv „nacionalnoto
potisnuvawe i progonuvawe na Makedoncite i
Turcite“. Pi{uvaweto na pismoto na najvisokiot organ na Kominternata, bilo predizvikano
od dotoga{nata pogre{na politika kon pravata
i slobodite na pripadnicite na nacionalnite
malcinstva vo Grcija, vodena od rakovodstvoto na gr~kata komunisti~ka partija. Pismoto
bilo od golema va`nost za natamo{noto aktivirawe na makedonskiot narod od Egejskiot del
na Makedonija vo nacionalnoosloboditelnata
borba preku KPG i VMRO (Obedineta), no bilo
zna~ajno i zaradi jasnoto i precizno definirawe
na oddelnata makedonska nacionalna posebnost.
1931, dekemvri, 03,
Vo selo Glo`ene, Orahovsko, Bugarija, po~ina
Dimitar NAUMOV-^emberot, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, kosturski selski vojvoda na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Roden bil vo seloto Bap~or, Kostursko, vo 1868 g. Se zanimaval so
zemjodelie. Bil komita vo ~etite na kosturskite
vojvodi Ivan Popov i Vasil ^akalarov. Vo vreme
54
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
na Ilindenskoto vostanie bil vojvoda na ~etata
na MRO od rodnoto selo i u~estvuval vo pohodot
na kosturskite ~eti kon Mariovo. Vo vreme na
Prvata svetska vojna slu`el vo Edinaesettata
makedonska divizija na bugarskata armija.
1941, januari, 16,
Vo selo Gali{ta, Kostursko, e rodena Vangelija
DESPODOVA, filolog, nau~en sovetnik vo Institutot za staroslovenska kultura od Prilep.
Kako dete-begalec deset godini
`iveela vo ^ehoslova~ka (19481958), kade {to zavr{ila osnovno
obrazovanie i klasi~na gimnazija.
Po doa|aweto vo Skopje vo 1958 g.,
diplomirala na Katedrata za slavistika na Filolo{kiot fakultet
vo Skopje vo 1963 g. Na istiot fakultet magistrirala vo 1973 g., a potoa i doktorirala vo 1981
g. Podolgo vreme bila asistent, nau~en i vi{
nau~en sorabotnik vo Institutot za makedonski
jazik vo Skopje, a potoa nau~en sovetnik i direktor na Institutot za staroslovenska kultura vo
Prilep. Bila ~len na Makedonskiot slavisti~ki
komitet, ~len na Balkanolo{kiot sovet pri
MANU i ~len na Redakcijata na spisanieto
„Balkanoslavika“. Imala objaveno okolu 160
nau~ni i stru~ni trudovi, od koi 15 monografii
(samostojno ili kako koavtor).
55
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941, januari, 28,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Damjan Konstantinov MARKOV, pripadnik na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo
Kostur. Roden bil vo seloto Vi{eni, Kostursko,
vo 1858 g. Bil dolgogodi{en kmet vo rodnoto
selo i tamu go rakovodel komitetot na MRO. Vo
1900 g. bil ~len na Okoliskiot komitet za Kostursko. Vo 1902 g. bil uapsen i edna godina zatvor
odle`al vo Kor~a, Albanija. Po osloboduvaweto
bil u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Vo 1912
g. od gr~kite vojski bil uapsen i zatvoren na ostrovot Trikeri. Po osloboduvaweto emigriral
vo Bugarija.
1941, fevruari, 17,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Dimitar QAPOV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, ~len na Makedonskata revolucionerna
organizacija (MRO) i na Vrhovniot makedonoodrinski komitet od Sofija. Roden bil vo selo
Bobi{ta, Kostursko, vo 1870 g. Vo periodot
od 1894 do 1896 g. bil rakovoditel na Revolucionerniot komitet na MRO vo Carigrad. Vo
toa svojstvo ja odr`uval glavnata vrska na MRO
so revolucionerite od Ermenija. Na Tretiot
kongres na makedonskite dru{tva vo Bugarija od
1896 g., bil izbran za ~len na Vrhovniot make-
56
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
donski komitet od Sofija, a pak vo periodot od
1899 do 1905 g. u~estvuval vo redaktiraweto na
pi{aniot organ na ovaa organizacija, na vesnikot
„Reformi“.
1941, fevruari, 25,
Vo Voden e roden Georgi AJANOVSKI, novinar
i pisatel. Diplomiral novinarstvo vo Skopje. Vo
periodot 1962-1966 g. bil sorabotnik a potoa i
urednik vo vesnicite „Ve~er“, „@urnal“ i „Nova
Makedonija“. Bil glaven i odgovoren urednik i zamenik generalen
direktor na „Nova Makedonija“.
Bil osnova~ i direktor na dnevniot
vesnik „Makedonija denes“ i nedelnikot „Denes“. Od 1974 g. stanal
~len na Dru{tvoto na pisateli na
Makedonija (DPM). Bil avtor na
publicisti~kite trudovi: „Mirka Ginova“, „Sibirskite godini na Krasnaja“, „Priznavaweto na
Makedonija“, „Bitka za demokratija“ i avtor na
romanot „Vani“.
1941, fevruari, 28,
Vo selo V’mbel, Kostursko, Egejskiot del na
Makedonija, e roden Endrju ROSOS /Andrew Rossos, doma{no ime: Andreja /Diko/ Ro{ovski/,
univerzitetski profesor, istori~ar, ~len na
MANU nadvor od rabotniot sostav od 2009 g.
57
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Poradi Gra|anskata vojna vo Grcija, kako detebegalec, od 1948 do 1954 g. `iveel vo detskiot
dom vo Sobotin, ^e{ka, kade {to go zavr{il osnovnoto obrazovanie), a potoa u~el
vo Tehni~kata gimnazija vo Praga
vo periodot od 1954 do 1957 g. Vo
1958 g. se preselil vo Toronto, Kanada, kade ja dozavr{il gimnazijata.
Gi zavr{il studiite po istorija na
Mi~igenskiot dr`aven univerzitet
vo 1963 g., a magistriral i doktoriral na Univerzitetot vo Stanford vo 1971 g. Se vrabotil
na Katedrata po istorija na Univerzitetot vo
Toronto i tuka predaval sovremena istorija na
Rusija i na Isto~na i Centralna Evropa i gi
prou~uval rusko-balkanskite vrski i odnosi,
~e{kata istorija, balkanskite nacionalizmi i
posebno makedonskoto pra{awe i istorijata na
Makedonija i na Makedoncite.
1941, mart, 01,
Vo selo V’mbel, Kostursko, e roden Naum GAPKOVSKI, in`ener geolog, redoven profesor
na Grade`niot fakultet vo Skopje od
1990 g. po in`enerska geologija i mehanika na karpi. Po proteruvaweto od
Grcija vo 1948 g., `iveel i se {koluval vo ^ehoslova~ka i vo Polska, a
od 1956 g. vo Jugoslavija. Zavr{il Ru-
58
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
darsko-geolo{ki fakultet vo Belgrad, po {to,
do doa|aweto vo Skopje vo 1968 g., rabotel vo
firmata „Geosond“ od Belgrad, od kade se zdobil
so bogato prakti~no iskustvo, osobeno vo izgradbata na hidrotehni~ki objekti, pati{ta, tuneli
i industriski objekti.
1941, april, 05,
Vo selo Bap~or, e roden Kole MANEV, slikar
i filmski re`iser. Kako dete-begalec pove}e
godini, odnosno od 1948 do 1956 g. `iveel vo detski domovi vo Romanija, kade {to
go zavr{il osnovnoto u~ili{te,
a potoa, se vratil vo tatkovinata
i vo periodot od 1956 do 1960 g., go
zavr{il Umetni~koto u~ili{te vo
Skopje i studiral na Likovnata akademija vo Belgrad od 1960 do 1964 g.
Bil ~len na Dru{tvoto na likovni umetnici na
Makedonija (DLUM) i negov pretsedatel vo 2006
g. Priredil pove}e samostojni izlo`bi (Pariz,
Skopje i dr. mesta). Negoviot film „Baskavskite
izvori“ ja osvoil prvata nagrada na TV festivalot vo Bled vo 1972 g., a so dolgometra`niot
dokumentaren film „Tulge{“ osvoil Gran-pri
vo Belgrad vo 1977 g. Bil dobitnik na priznanieto “Po~esen vitez” od oblasta na umetnosta i
naukata na Ministerstvoto za kultura na Republika Francija.
59
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941, april, 06,
Zapo~na napadot na Germanija i nejzinite
fa{isti~ki sojuznici vrz Kralstvoto Grcija,
{to rezultira{e so OKUPACIJA I PODELBA NA EGEJSKIOT DEL NA MAKEDONIJA
VO VTORATA SVETSKA VOJNA. Germanskata
vojska navlegla na teritorijata na Egejskiot del
na Makedonija od pove}e razli~ni pravci i so
ofanzivni dejstva gi zazela vitalnite objekti
i strategiski pravci. Do krajot na april 1941 g.
celosno bile razbieni i gr~kite vojski i britanskite trupi stacionirani vo Grcija. So toa predvoenata dr`ava „Kralstvo Grcija“, prestanala da
egzistira, a nejzinata teritorija bila podelena
pome|u Germanija, Italija i Bugarija. Vsu{nost,
podelbata na teritorijata na Egejskiot del na
Makedonija se slu~ila na Vienskata konferencija pome|u ministrite za nadvore{ni raboti na
Germanija i Italija, odr`ana na 21 i 22 april
1941 g. So taa podelba Germanija gi obezbedila ne
samo svoite ekonomski i politi~ki prioriteti,
tuku bil zadovolen i nejziniot osnoven voenostrategiski interes za kontrolirawe na bregot
na Egejsko More i aktivnostite vo Mediteranot.
Na okupiranite teritorii vo Egejskiot del na
Makedonija, bil vospostaven bugarski, italijanski i germanski okupaciski sistem na voena,
policiska, dr`avno-administrativna i crkovna
vlast.
60
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941, april, 18,
Vo Gorna Xumaja, Pirinski del na Makedonija,
po~ina Goce Tolev ME\URE^KI, pripadnik
na makedonskoto
revolucionerno dvi`ewe,
kuku{ki okoliski vojvoda. Roden bil vo seloto
Me|urek, Kuku{ko, vo 1877 g. U~estvuval vo
Ilindenskoto vostanie. Vo 1907 g. bil komita
vo ~etata na Kimo Georgiev, a potoa stanal okoliski vojvoda vo Kuku{ko. Vo vreme na Prvata
balkanska vojna bil vojvoda na ~eta.
1941, maj, 01,
Vo Solun se odr`alo osnova~ko sobranie i bil
formiran BUGARSKI KLUB, politi~ko-propagandna institucija i voeno-razuznava~ki centar na bugarskata dr`ava. Ovaa razuznava~ko-izvestitelna dejnost ja rakovodele visoki oficeri
na bugarskata armija. Klubot bil formiran od
Makedonci po rod od Egejskiot del na Makedonija. Rakovodstvoto go so~inuvale: Nedelko
^au{ev-pretsedatel, Kosta Bogdanov-zamenik,
Krum Popov-sekretar, Nestor Angelov-kasier,
Stojan Jurukov-doma}in i tri drugi sovetnici.
Klubot izdaval „li~ni karti“ za svoite ~lenovi,
vo koi kako nacionalna pripadnost se zapi{uvala
bugarskata, a so tie ~lenski karti se u`ivale
niza privilegii pred germanskite i bugarskite
vlasti. Zaradi toa, takvi „li~ni karti“ zemale i
~isti Grci po nacionalnost. Vo politi~ko-pro-
61
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
pagandnata dejnost bile anga`irani probugarski opredeleni Makedonci, koi dejstvuvale za
sozdavawe probugarsko politi~ko raspolo`enie
i oru`eno komitsko dvi`ewe za borba protiv
makedonskoto i gr~koto partizansko dvi`ewe.
Bil rasformiran vo 1944 g. so povlekuvaweto na
germanskite okupacioni vojski od Solun.
1941, maj, 03,
Centralniot komitet na Komunisti~kata partija na Grcija izdal MANIFEST ZA VOJNATA
I SITUACIJATA VO ZEMJATA. Vo nego
bile konstatirani sostojbite i bile nabele`ani
zada~ite koi stojat pred komunistitite i site
slobodoqubivi gr~ki gra|ani. Sosema jasno se
povikuvalo na borba za osloboduvawe na zemjata
od tu|iot jarem. Sepak, s# u{te, nemalo otvoren
povik na vooru`ena borba, tuku se povikuvalo
na organizirawe i sproveduvawe na {trajkovi,
demonstracii, barawe na materijalna pomo{ za
ekonomski najzagrozenite kategorii na naselenie, pred s#, za invalidite i neposredno nastradanite od vojnata. Vo ovoj kontekst, bile nabele`ani
i standardnite komunisti~ki barawa: borba za
osum~asoven raboten den i zgolemuvawe na platite, op{ta politi~ka amnestija, sindikalna
sloboda, sloboda na govorot i pe~atot, sloboda
na sobirawa, sorabotka so Sovetskiot Sojuz.
Se objasnuvalo deka sekoj „onoj {to so skrsteni
62
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
race ~eka i o~ekuva da n# oslobodi Anglija ili
go ~eka ‚dobroto‘ raspolo`enie na okupatorot,
toj im slu`i na predavnicite“. Istovremeno se
deklariralo deka borbata treba da dovede do otfrlawe na monarhijata i do formirawe na „narodna republika“. Makedoncite od Egejskiot del
i ostanatite malcinstva vo Grcija, voop{to ne
bile spomenati vo dokumentot, {to sekako negativno se odrazuvalo vrz nivnata mobilizacija vo
redovite na antiokupatorskoto dvi`ewe vo Grcija.
1941, juni, 01,
Vo Solun e roden Simeon GUGULOVSKI, operski peja~, tenor, prvenec na Operata na Makedonskiot naroden teatar (MNT).
Diplomiral vo 1976 g., a podocna
i magistriral na Muzi~kata akademija vo Qubqana. Vo periodot
od 1973 do 1977 g., bil solist na
Qubqanskata opera, a od 1978 g.
preminal vo Operata na Makedonskiot naroden teatar (MNT).
Ostvaril pove}e od 20 ulogi od klasi~niot,
sovremeniot i doma{niot operski repertoar.
Pozna~ajni negovi ulogi bile: Don Hoze (Karmen), Ismael (Nabuko), Manriko (Trubadur), Mario Kavaradosi (Toska) i dr. Po~inal vo Sofija,
Bugarija, na 13 avgust 1995 g.
63
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941, juni, 18,
Vo Solun bila formirana politi~ko-voenata
organizacija ZA[TITNICI NA SEVERNA
GRCIJA (IVE), so izrazito antikomunisti~ka
i antimakedonska orientacija. Konstitutivniot
sostanok se odr`al vo crkvata „Sveta Elefterija“ i na nego prisustvuvale ~etvorica oficeri na
predvoenata gr~ka armija: majorot Joanis Papatanasiu, majorot Evangelos Dortas, majorot Tomas
Barmbas i kapetanot Anastasios Sakelaridis.
Sozdavaweto na ovaa kvislin{ka organizacija
bilo so znaewe i pod kontrola na Atanasios
Hrisoku, kowani~ki polkovnik na propadnatata
gr~kata armija i rakovoditel na Generalnata uprava na Makedonija na kvislin{kata gr~ka vlada
na ^olakoglu. Dejstvuvala, pred s#, na teriritorijata na Egejskiot del na Makedonija i vo nea
najmnogu se za~lenuvale antikomunisti~ki orentiranite oficeri na porane{nata gr~ka armija.
Organizacijata nemala dolg vek na traewe i vo
po~etokot na 1942 g. se raspadnala.
1941, juli, 01-03,
Vo Atina, Grcija, se odr`al [ESTIOT
PLENUM na Centralniot Komitet na
Komunisti~kata partija na Grcija (KPG).
Prisustvuvale Hrisa Haxivasiliu, Petros Rusos, Pandelis Karagicis, Andrej ^ipov, Andreas
Ximas i Kostas Lazaridis (koj bil pretseda-
64
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
tel na Tutunorabotni~kata federacija). Bila
razgledana novosozdadenata situacija vo Grcija
so trojnata okupacija na zemjata i bila razgledana kadrovskata sostojba vo partijata. Makedonecot Andrej ^ipov bil izbran za generalen
sekretar na Centralniot komitet na KPG. Vo
usvoenata Rezolucija na Plenumot, kako osnovna
zada~a pred Partijata se postavilo isteruvaweto na okupatorite od Grcija. Vo nea se povikuval „gr~kiot narod, site politi~ki partii i
organizacii vo eden nacionalen front na osloboduvaweto“ na zemjata i vo podgotovka na edno
„senarodno vostanie za nacionalno i socijalno
osloboduvawe na Grcija“. Na krajot plenumot go
zadol`i Kostas Lazaridis da sozdade edinstven
sindikalen centar na Grcija, a Lefteris Apostolu i Tanasis Haxis da go organiziraat sozdavaweto na Nacionalnoosloboditelniot front
na Grcija (EAM).
1941, juli, 01,
Vo mesnosta „Sveti Vra~“ vo blizina na seloto
Smrde{, Kostursko, pri odr`uvawe na tradicionalniot selski sobir, grupa antifa{isti i
komunisti od seloto, reagirale i PROTESTIRALE protiv prisustvoto na dojdenite od Bugarija propagatori na golemobugarskata ideja.
Vo taa prigoda do{lo duri do fizi~ka presmetka na makedonskoto naselenie koe protestiralo
65
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
i golemobugarskite emisari, a incidentot bil
prekinat od italijanskite karabineri, koi pritoa upotrebile ne samo fizi~ka sila, tuku i pukale vo vozduh od ogneno oru`je.
1941, juli, 23,
Vo selo Smrde{, Kostursko, e roden Tanas Borisov VRA@INOVSKI, folklorist, istra`uva~
na makedonskiot prozen folklor, posebno na
narodnite predanija i mitologijata. Vo vreme
na Gra|anskata vojna vo Grcija vo
1948 g. kako dete bil odnesen vo
detskiot dom vo Tulge{, Romanija,
kade {to go zapo~nal osnovnoto
obrazovanie, a potoa se preselil
vo Polska, kade {to go zavr{il osnovnoto, srednoto i visokoto obrazovanie. So semejstvoto se preselil vo Skopje, kade {to bil asistent, nau~en i vi{ nau~en
sorabotnik i v.d. direktor (1988 - 30 april 1989)
na Institutot za folklor vo Skopje. Doktoriral na Filolo{kiot fakultet vo Skopje na
tema „Socijalno-klasnite odnosi vo makedonskite narodni prikazni“. Bil glaven i odgovoren
urednik na spisanieto „Makedonski folklor“.
Vr{el folkloristi~ki terenski istra`uvawa
niz Republika Makedonija i sred makedonskoto
iseleni{tvo vo Kanada i SAD. Bil glaven i
odgovoren urednik na spisanieto „Balkanosla-
66
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
vika“ i direktor od 2001 do 2005 g. na Institutot
za staroslovenska kultura vo Prilep. Bil avtor
na pove}e monografii, a prevel i nekolku knigi
od polski na makedonski jazik i obratno.
1941, juli,
Formirano e vla{ko avtonomisti~ko dvi`ewe
LEGIJA NA VLASITE. Toa bilo kvislin{ko
etnopoliti~ko i oru`eno dvi`ewe na Vlasite
od oblasta Tesalija, oblasta Lamija vo centralna
Grcija, od zapadniot Egejski del na Makedonija i
od severozapaden Epir. Na ~elo na ova dvi`ewe
bil Alkivijadis Dijamandis, a bilo organizirano so poddr{ka od italijanskata divizija „Flori“. Dvi`eweto vo 1941 g. proglasilo sozdavawe
na Vla{ko kne`evstvo, nare~eno „Principat
na Vlasite“, pod protektorat na Italija i so
sedi{te vo gradot Samarina. Po kapitulacijata
na Italija vo septemvri 1943 g., Dvi`eweto se
raspadnalo, a kne`evstvoto propadnalo.
1941, avgust, 22,
Vo selo Ezerec, Kostursko, e roden Risto MINOVSKI, elektro in`ener, doktor na tehni~ki
nauki, redoven profesor na Univerzitetot „Sv.
Kiril i Metodij“ vo Skopje. Bil rakovoditel
na Institutot za prenosni elektroenergetski
sistemi, prodekan i dva mandata dekan na Elektro-tehni~kiot fakultet (ETF) vo Skopje. Vo
67
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1982 g. ja dobil najvisokata republi~ka nagrada
za nauka „11 Oktomvri“. Bil avtor na pove}e
knigi.
1941, septemvri, 19,
Vo Bitola po~ina Ace DOREV, pripadnik na
makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) vo Bitola. Roden bil vo seloto
Patele, Lerinsko, vo 1871 g.
Progimnazisko obrazovanie
zavr{il vo Bitola. Rabotel
kako kni`ar. Bil ~len na MRO
od 1897 g. i, ne{to podocna,
~len na Bitolskiot okru`en
revolucioneren komitet, kade
ja vr{el funkcijata kasier.
Vo Ilindenskoto vostanie go
rakovodel Informativnoto
biro na Glavniot vostani~ki
{tab so sedi{te vo Bitola i gi informiral
stranskite konzuli i novinari za nastanite
koi se slu~uvale. Ja podgotvil informacijata
za po~etokot na Vostanieto i ja dostavil do
Centralniot komitet na MRO vo Solun i do
Zadgrani~noto pretstavni{tvo vo Sofija. Vo
tekot na 1907 i 1908 g. bil zadgrani~en pretstavnik na Centralniot komitet na MRO vo
Sofija. Po 1908 g. se vratil vo Bitola, a vo 1910
68
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
g. bil uapsen, zatvoren i ispraten na zato~enie
vo Mala Azija. Od zarobeni{tvo bil osloboden
vo 1913 g. Potoa, do krajot na `ivotot, `iveel
glavno vo Bitola, a tamu i po~inal na 19 septemvri 1941 g.
1941, septemvri, 27,
Formiran e NACIONALNO OSLOBODITELEN FRONT (EAM) NA GRCIJA, koja bila
najgolema i najzna~ajna antifa{isti~ka i antiokupatorska organizacija {to dejstvuvala
vo tekot na Vtorata svetska vojna na teritorijata na Grcija. Bila sozdadena na inicijativa na
Komunisti~kata partija na Grcija (KPG), a se
priklu~ile i Socijalisti~kata partija, Sojuzot
na narodna demokratija i Zemjodelskata partija. Kako osnovni programski celi na EAM bile
notirani osloboduvaweto na zemjata, vospostavuvawe na nejziniot teritorijalen integritet
i, duri potoa, sproveduvawe na slobodni i fer
demokratski izbori. Vo redovite na EAM masovno i dobrovolno u~estvuvale i Makedoncite
od Egejskiot del na Makedonija. EAM od svoeto
formirawe kako svoja vooru`ena sila ja izgraduval Gr~kata nacionalnoosloboditelna vojskaELAS, koja do krajot na okupacijata izrasnala i
se pretvorila vo dominantna voena sila vo Grcija koja, fakti~ki, go izvr{ila osloboduvaweto
na zemjata od fa{isti~kite okupatori.
69
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941, septemvri, 28,
Zapo~nalo DRAMSKOTO VOSTANIE protiv
bugarskata vlast, organizirano od Okru`niot
komitet na Komunisti~kata partija na Grcija
(KPG) za Dramsko. Najprvo se sli~il napad od
strana na vooru`enoto naselenie od seloto
Proso~en vrz op{tinata, policiskata stanica i
kasarnata. Nabrzo, vostanieto se pro{irilo vo
Doksat, Karlikovo, ^ali, Silindruk i vo drugi
mesta od toj kraj na Egejskiot del na Makedonija.
Sekade vo tie mesta bugarskata okupatorska vlast
bila uni{tena i otstraneta. No, nabrzo bugarskite voeni sili, so brza i energi~na intervencija, go zadu{ile vostanieto i ja vospostavile prethodnata okupaciona sostojba. Pri zadu{uvawe
na vostanieto, bile ubieni okolu 2. 000 lica, a
golem broj pobegnale vo germanskata okupaciona
zona.
1941, oktomvri, 10,
Centralniot komitet na Komunisti~kata partija na Grcija upatil PROGLAS do „celiot gr~ki
narod“ ZA ANTIOKUPATORSKA VOORU@ENA BORBA. Najprvo se konstatirala sostojbata
na izgladnetost na naselenieto i katastrofalnata ekonomska situacija vo zemjata. Vo ovoj
kontekst se predupreduvalo deka situacijata
dopolnitelno }e se vlo{uva so ogled na zimata
{to doa|ala. Se povikuvalo na „obedinuvawe
70
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
na site vo osloboditelna borba i nejzino organizirano vodewe.“ Kako forma za obedinuvawe
i vodewe na borbata se povikuvalo za~lenuvawe
vo Nacionalnoosloboditelniot front (EAM).
Pokraj proteruvawe na okupatorite i promena
na kvislin{kata vlada, kako cel na borbata se
deklariralo „formirawe na privremena vlada
koja }e sprovede izbori za ustavotvorno sobranie, taka {to narodot suvereno da se proiznese za op{testvenoto ureduvawe.“ Osnovnata
parola za mobilizacija na narodot bila „slobodna Grcija“, no iako poedina~no se povikuvale vo
borba razni socijalni i politi~ki kategorii od
naselenieto, sepak ne bil upaten povik do Makedoncite i ostanatite nacionalni malcinstva vo
Grcija.
1941, oktomvri, 24,
Od germanskite okupatorski vojski e izvr{en
MASAKROT VO SELOTO KRMSKO, KALJARSKO. Vo seloto, od samiot po~etok na
okupacijata, postoelo silno antifa{isti~ko
raspolo`enie, pa u{te vo juni 1941 g. grupa
antifa{isti, vo blizina na seloto, napravile
neuspe{no minirawe na `elezni~kata linija
kon Voden. Vo juli 1941 g., selanite odbivale
da im go predadat sobranoto `ito na germanskite okupatorski vlasti, pa im bilo odzemeno
nasila. Vo po~etokot na oktomvri 1941 g., grupa
71
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
antifa{isti od seloto go ubile selskiot kmet koj
bil sorabotnik na germanskite okupatori. Koga
na 11 oktomvri 1941 g. od policiskata stanica
vo seloto se obidele da gi uapsat osomni~enite
za ubistvoto, selanite se pobunile i gi napadnale i obezoru`ile policajcite. Germanskite
vojski nabrzo ostro i nemilosrdno reagirale, pa
go opkolile i napadnale seloto i pritoa ubile
165 lica, odnosno site ma{ki lica od 15 do 65
godi{na vozrast. Pokraj toa seloto bilo celosno
opo`areno, a pre`iveanite `iteli proterani.
Podocna naselenieto se vratilo i gi obnovilo
domovite vo seloto, no vo 1944 g. sledel nov masakar i site preostanati `iteli na ova selo bile
ubieni.
1941, oktomvri,
Vo Atina, Grcija, e formirana antikomunisti~ka
gr~ka voeno-politi~ka organizacija NACIONALEN DEMOKRATSKI GR^KI SOJUZ
(EDES). Na nejzino ~elo se nao|al polkovnikot
na biv{ata gr~ka vojska Napoleon Zervas. Pri
formiraweto voop{to nemala programa za organizirawe i vodewe na antiokupatorska vooru`ena
borba. Dejstvuvala glavno na podra~jeto na Epir.
Bila prote`irana od Velika Britanija kako osloboditelna i antiokupatorska organizacija,
iako u{te vo tekot na Vtorata svetska vojna, postoele niza na dokazi deka sorabotuva so gr~kata
72
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
kvislin{ka vlada i direktno so germanskiot
okupator. Vo tekot na celata vojna ne uspeala da
razvie nekoja stabilna organizaciona struktura
ili vooru`eni sili, osobeno ne vo Egejskiot del
na Makedonija, tuku pre`ivuvala blagodarenie,
pred s#, na finansiskata i politi~kata poddr{ka
na britanskata politika.
1941, dekemvri, 20,
Vo selo Nestram, Kostursko, e roden Georgi DIMIROVSKI, redoven profesor po avtomatika
i sistemsko in`enerstvo na
Elektrotehni~kiot fakultet
(ETF) na Univerzitetot „Sv.
Kiril i Metodij“ vo Skopje i
profesor po kompjuterska nauka i informacioni tehnologii
na Istanbulskiot tehni~ki
univerzitet. Bil ~len na akademijata po tehni~ki nauki vo
Belgrad. Na Univerzitetot vo
Bradford (Anglija) odbranil doktorat vo 1977
g. i bil viziting-profesor od 1984 do 1986 g. Gostuval na Slobodniot univerzitet vo Brisel vo
1994 g., na Univerzitetot vo Linc vo 2000 g., i na
Univerzitetot „Dogus“ vo Istanbul, Turcija, vo
2001 g. Bil nositel na pove}e nagradi za nauka.
Vo 1985 g. go osnoval Institutot po avtomatika
i sistemsko in`enerstvo na ETF vo Skopje.
73
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1941,
Vo Sofija, Bugarija, bila izdadena knigata „BUGARITE VO MAKEDONIJA POD GR^KA
VLAST“ od kru{ev~anecot VLADIMIR RUMENOV. Knigata bila posmrtno oddeleno
prepe~aten prilog na avtorot vo spisanieto
„Makedonski pregled“ kn. 4 od 1941 g. Knigata
nastojuvala vo soglasnost so golemobugarskata
oficijalna i neoficijalna politika da go pretstavi makedonskoto naselenie vo Egejskiot del
na Makedonija kako bugarsko. Me|utoa, polemiziraj}i so golemogr~kite stavovi okolu makedonskoto pra{awe, avtorot vo knigata prilo`il
dokumenti i stavovi koi go potvrduvale postoeweto na Makedoncite kako oddelen nacionalen identitet. Taka, na primer, toj prenel
podatoci od oficijalniot popis na naselenieto
vo Grcija vo 1928 g., vo koj imalo grafa „Makedonoslavjanski“ jazik i vo nea se zapi{ale 81.
994 lica, odnosno tolku lica se izjasnile deka
go govorat toj jazik, {to ne samo {to e dosta visoka brojka vo uslovi na silna golemogr~ka propaganda, tuku poka`uva i direktno prisustvo na
~ista makedonska nacionalna svest. Podatokot e
u{te pove}e zna~aen ako se ima vo predvid deka
toa pretstavuvalo 13,2 % od vkupniot broj na
naselenieto vo Grcija i ako se sporedi so faktot
deka vo grafata za „Bugarski“ jazik se izjasnile
samo 16. 775 lica ili samo 2,7 % od vkupniot broj.
74
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Pokraj seto toa, spored istiot popis, kako svoja
nacionalna „Makedonskoslavjanska“ pripadnost
se izjasnile 1, 31 % od vkupnoto naselenie i tie
zaedno so Turcite (3, 8 %) i Evreite (1, 02 %) bile
edinstveno oficijalno priznaeni malcinstva vo
Kralstvoto Grcija. Sekako, Vladimir Rumenov
kako doka`an vrhovista, ja kritikuval upotrebata na terminot „Makedonoslavjani“ kako „izmislen“ termin koj nema podloga vo realnata situacija, no sepak negovata kritika vtemelena vrz
golemobugarskata ideja ne samo {to bila neosnovana, tuku i ne mo`el da ja promeni fakti~kata
situacija vo odnos na makedonskata nacionalna
svest kaj slovenskoto naselenie vo Egejskiot del
na Makedonija.
1951, fevruari, 19,
Vo Zgrozelec, Polska, zapo~na so rabota
SOVETUVAWE na 72 makedonski politi~ki
rakovodni aktivisti od ^ehoslova~ka, Romanija, Polska i Ungarija. Sovetuvaweto traelo do
21 fevruari 1951 g. Vo glavniot referat koj go
podnel Stavro Ko~ov (Ko~opulos), bila napravena analiza na aktuelnata situacija i bile
zabele`ani zada~ite pred makedonskata emigracija vo isto~noevropskite zemji. Vsu{nost,
referatot na Stavro Ko~ov bil vo nasoka na
opravduvawe i poddr`uvawe na politikata na
rakovodstvoto na KPG po makedonskoto nacio-
75
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
nalno pra{awe. Vakiot politi~ki kurs bil potvrden i vo usvoenite dokumenti na Sovetuvaweto:
vo zaklu~ocite i rezolucijata. Bilo prifateno
re{enieto na Centralniot komitet na KPG za
ukinuvawe na dotoga{nite makedonski nacionalnoosloboditelni organizacii i za formirawe
na nova organizacija pod imeto „Ilinden“, {to
se slu~ilo narednata godina.
1951, fevruari, 28,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Aleksandar RADOSLAVOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija
(MRO) vo Ser. Roden bil vo gradot
Trnovo, vo Bugarija, na 20 juli
1878 g. Zavr{il studii vo Sofija
vo 1902 g. i narednata godina se
vklu~il kako sekretar vo ~etata
na Jane Sandanski. Na Kongresot
na Serskiot revolucioneren okrug
od 1903 g. bil izbran vo Okru`niot komitet. Po
vostanieto se vratil vo Bugarija i bil u~itel
vo Sofija i Caribrod, a eden period rabotel vo
Ministerstvoto za prosveta na Bugarija. Specijaliziral fitopatologija (nauka za bolestite
na rastenijata) vo Berlin, Germanija i vo naredniot period se zanimaval so nau~noistra`uva~ka
rabota.
76
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1951, april, 08,
Vo Skopje e roden Vasil TUPURKOVSKI, univerzitetski profesor na Pravniot fakultet
vo Skopje, politi~ar. Diplomiral na Pravniot
fakultet vo Skopje, magistriral na
Pravniot fakultet na Univerzitetot vo Mi~igen, SAD i doktoriral
na Pravniot fakultet vo Skopje.
Vodi poteklo od Egejski del na
Makedonija, odnosno negoviot tatko Dimitar bil od selo O{tima,
Lerinsko i bil istaknat makedonski revolucioner od periodot na Vtorata svetska vojna.
Bil pretsedatel na Sojuzot na socijalisti~kata
mladina na Jugoslavija (SSMJ) od 1979 do 1980 g.,
~len na Politbiroto na Centralniot komitet
na Sojuz na komunistite na Makedonija (SKM) od
1982 do 1986 g., na Politbiroto na Centralniot
komitet na Sojuz na komunistite na Jugoslavija
(SKJ) od 1986 do 1989 g., na Pretsedatelstvoto
na Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ) od 1989 do 1992 g. Bil specijalen
pretstavnik na Pretsedatelot na Republika
Makedonija (RM) vo procesot na me|unarodno
priznavawe na dr`avata. Bil osnova~ i pretsedatel na Demokratskata alternativa (1998-2006);
potpretsedatel na Vladata na RM (1998-2000).
Napi{al pove}e knigi od oblasta na pravoto i
istorijata.
77
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1951, juni, 02,
Vo Skopje, vesnikot „Nova Makedonija“ objavil
natpis so naslov „OPUSTEA SELATA VO
EGEJSKA MAKEDONIJA“, vo koj se pravela
op{irna analiza na noviot metod na gr~kata
vladea~ka desnica za pritisok i iseluvawe na
Makedoncite i denacionalizacija i etni~ko
obezmakedon~uvawe na Egejskiot del na Makedonija. Kako nadnaslov bilo opredeleno: „Terorot nad makedonskoto naselenie vo Grcija“, a vo
tekstot se zboruvalo za prezemenite sistematski
i seopfatni merki za pottiknuvawe na ekonomskoto emigrirawe na Makedoncite. Imeno,
gr~kata vlast, spored tekstot, zapo~nala so olesnuvawa na procedurite za dobivawe na paso{i
vo Egejskiot del na Makedonija, gi poevtinila
potrebnite dokumenti za iseluvawe, davala
duri i pari~na pomo{ za iseluvawe vo stranstvo. Se davale informacii i se kritikuvala
prodol`enata primena na metodot na sproveduvawe na teror i seewe strav, koj isto taka bil
pri~ina za napu{tawe na rodnite ogni{ta na
mnogu Makedonci. Zna~eweto na statijata i iznesenata osuda na odnesuvaweto na gr~kata vlada,
treba da se ocenuva vo kontekst na faktot deka
vesnikot „Nova Makedonija“ vsu{nost gi izrazuval stavovite na rakovodstvoto na Narodna
Republika Makedonija (NRM) i, respektivno na
jugoslovenskoto rakovodstvo.
78
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1951, juni, 10,
Vo Skopje se odr`a Plenaren sostanok na
ZDRU@ENIETO NA BEGALCITE OD EGEJSKA MAKEDONIJA vo Narodna Republika
Makedonija (NRM). Voveden referat podnel
Naum Pejov koj ja vr{el funkcijata pretsedatel
na Zdru`enieto, a izve{taj za rabotata podnel
sekretarot Mi~o Trpovski. I vo ovie dva referati i vo diskusiite na prisutnite delegati, centralno mesto zazemala situacijata vo Egejskiot
del na Makedonija i kritikata na antimakedonskite merki na gr~kata vlada, koi odele vo nasoka na pritisokot vrz Makedoncite vo Egejskiot
del na Makedonija za ekonomsko iseluvawe vo
prekuokenskite zemji. Od Plenarniot sostanok
bilo isprateno „pozdravno pismo“ do makedonskite iselenici vo stranstvo, a po poteklo od
Egejskiot del na Makedonija, so izrazi na dlaboka blagodarnost za nivnata dotoga{na nesebi~na
pomo{ do begalcite vo NRM.
1951, juni,
Vo Skopje, Vladata na Narodna Republika Makedonija (NRM) na ~elo so Lazar Koli{evski,
donela „UREDBA ZA IZGRADBA NA STAMBENI ZGRADI ZA LICATA PREBEGNATI
OD EGEJSKA MAKEDONIJA“. So nea se predviduvalo na proteranite Makedonci od Egejskiot del na Makedonija, koi }e se re{at da izgradat
79
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
svoi `iveeali{ta, besplatno da im se dodeluva
zemji{te od „Fondot na op{tonarodniot imot“,
a samoto dodeluvawe na zemji{teto operativno
da se vr{i od strana na mesnite, gradskite i
okoliskite narodni odbori. So uredbata bilo
propi{ano onoj koj gradi da bide sopstvenik i
da mo`e `iveeali{teto da go zapi{e kako svoja
sopstvenost vo katastarskite (tapiskite) knigi.
Za izgradba na poedine~nite ili kolektivnite
stambeni zgradi, bil obezbeden kredit preku Investicionata banka na Federativna Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ), a Vladata na NRM so
Uredbata se obvrzuvala deka }e pokrie t.e. }e isplati 80% od sekoj kredit za ovaa namena, dodeka
ostanatite 20% bile beskamatni i so rok na otplata do 30 godini i trebalo da gi isplatat samite
graditeli. Se predviduvalo pokonkretni pravila za sproveduvawe na Uredbata da bidat izraboteni od Sovetot za narodno zdravje i socijalna
politika i od ministerot za finansii na NRM,
{to pak bilo napraveno vo sosema kratok period
od donesuvaweto na Uredbata, {to se gleda i od
brzoto otpo~nuvawe na gradba na `iveali{ta vo
soglasnost so uslovite propi{ani vo nea. Mo`e
da se konstatira deka so ovaa Uredba, Vladata
obezbeduvala isklu~itelno povolni uslovi za
kreditirawe na izgradbata na stanovi i ku}i
za Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija
proterani vo NRM i deka toa bilo eden pozitiv-
80
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
en nacionalen ~in od gledna to~ka na makedonizmot. Kako {to prenela „Nova Makedonija“, ve}e
vo juli 1951 g. vo Skopje, vo blizina na skopskata
fabrika „Mi~urin“, zapo~nala izgradbata na prvite {est dvokatni stambeni zgradi vrz osnova
na ovaa Uredba, a se planiralo samo vo Skopje vo
tekot na istata godinata da se izgradat okolu 230
stanovi.
1951, juli, 16,
Na vrvot „No`ot“ na planinata Babuna, sve~eno
bila otkriena SPOMEN-POLO^A vo ~est na
herojskoto zaginuvawe na 54 makedonski revolucioneri od Ilindenskiot period, prete`no od
~etite na Kosturskiot revolucioneren reon vo
Egejskiot del na Makedonija. Spomen-plo~ata
bila postavena od Sojuz na zdru`enijata na borcite od Narodnoosloboditelnata vojna (SZBNOV) i od nivno ime ja otvoril i odr`al kratok
pozdraven govor potpretsedatelot na Prezidiumot na Narodnoto sobranie na Narodna Republika Makedonija (NRM) i pretsedatel na Gradskiot narodnoosloboditelen odbor na Prilep,
Tode No{pal. Pred prisutnite `iteli od okolnite sela i gosti, me|u koi imalo mnogubrojni
pre`iveani revolucioneri od Ilindenskiot
period, od imeto na vladata na NRM referat
pro~itala Vera Aceva, ~len na Centralniot
komitet na Komunisti~kata partija na Makedoni-
81
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ja (KPM). Na krajot, spomeni evociral Mir~e
Ilievski, ilindenski revolucioner od Prilep,
koj i samiot u~estvuval vo bitkata na „No`ot“.
So Spomen-plo~ata i golemata op{tonarodna
manifestacija, im se oddavala dostojna po~it na
tamu zaginatite ilindenski makedonski revolucioneri od Egejskiot del na Makedonija i se
poka`uvala posvetenosta na toga{nata makedonska vlast na ilindenskite tradicii.
1951, noemvri, 04,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Toma Kuzmanov
BAKRA^EV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO)
vo Carigrad. Roden bil vo seloto Vi{eni, Kostursko, na 9 oktomvri 1877 g. Bil
trgovec po profesija. Vo 1901 g. bil
rakovoditel na Kostursko-lerinskoto dru{tvo vo Carigrad i bil
~len na Carigradskiot revolucioneren komitet na MRO. Preku nego
bil ispra}an dinamit vo Solun za
potrebite na anarhisti~kiot kru`ok na Gemixiite. Vo vrska so nivnite atentati, vo 1903 g. bil
upasen od turskata vlast i osuden na smrt. Podocna bil pomiluvan i emigriral vo Bugarija.
Tuka, vo 1914 g. ja osnoval i otvoril prvata brodska kompanija vo zemjata.
82
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1951,
Vo Veles po~ina Pan~e Nikolov VASKOV,
pripadnik na makedonskoto revolucionerno
dvi`ewe, lekar. Roden bil vo Veles na 10 juni
1870 g. Diplomiral vo Carigrad vo 1896 g. Lekarskata praktika ja zapo~nal vo Kostur, kade {to
i pokraj turskiot teror i gr~kata propaganda
gi postavil temelite na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO). Koga go otkrile,
go osudile na do`ivotna robija i go ispratile vo
Mala Azija. Zaradi zaslugite vo zdravstvenoto
pole, vo 1900 g. bil amnestiran i vraten vo Veles,
kade {to ja prodol`il lekarskata praktika. Vo
ilindenskiot period gi snabduval revolucionernite ~eti so lekovi i prevrzo~en materijal.
1951,
Vo Skopje izlegla od pe~at knigata „EGEJSKA
MAKEDONIJA“ od Hristo Andonovski. Knigata bila zamislena kako eden {irok publicisti~ki
pogled kon Egejskiot del na Makedonija od razni
aspekti: geografski karakteristiki, stopanski
i zemjodelski resursi, kulturen, politi~ki i
istoriski razvoj. Knigata, vsu{nost, za prvpat
davala eden op{t pregled za zapoznavawe na ovoj
okupiran del od Makedonija pred makedonskata
javnost i bila zna~ajna bidej}i ispolnuvala edna
kulturno-istoriska praznina koja postoela vo
makedonskoto op{testvo.
83
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1961, januari,
Vo Ta{kent, SSSR, izlegla od pe~at poetska
kniga na Vasko Karaxa so naslov „STIHOVI“.
Vo knigata bile pomesteni 48 pesni na makedonski literaturen jazik. Tematikata, pred s#, bila
povrzana so negovoto rodno selo D’mbeni i partizanskite borci Lazo Trpovski i Ta{ko Karaxa, no imalo pesni tematski posveteni na Mirka
Ginova i drugi legendarni komunisti~ki likovi
od Egejskiot del na Makedonija, a del od pesnite
bile posveteni na Ilindenskoto vostanie i Goce
Del~ev. Istovremeno vo prevod na Vasko Karaxa
na gr~ki jazik bila prepeana i otpe~atena, vo
Ta{kent, knigata „Beli mugri“ na Kosta Solev
Racin. Pe~atena bila vo tira` od 1. 000 primeroci. Predgovorot bil na gr~kiot pisatel Kostas Golfinos, koj glorifikatorski pi{uval za
likot i deloto na Racin kako makedonski poet.
1961, mart, 03,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Lazar TOMOV /L.
T. Krajnov/, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel vo Ser. Roden
bil vo selo Godlevo, Razlo{ko, Pirinski del
na Makedonija, na 12 noemvri 1878 g. Zavr{il
pedago{ko u~ili{te vo ]ustendil, Bugarija,
filozofija i pedagogija na Univerzitetot vo
Sofija i bil u~itel vo Razlog i Bansko. Vo 1896
g. bil ~len na prviot Revolucioneren komitet vo
84
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Razlog. Vo vreme na Ilindenskoto vostanie bil
vojvoda vo Razlo{ko. Vo 1904-1905 g. bil u~itel
vo Ser i istovremeno bil ~len na Okru`niot
komitet na Makedonskata revolucionerna organizacija (MRO) za Serskiot revolucioneren
okrug. Vo 1905 g. bil delegat na Rilskiot kongres na MRO. Iako bil rakovoditel vo Serskiot
okrug imal razli~ni stavovi i pogledi od Jane
Sandanski i pripa|al na vrhoviziranata desnica
na MRO. Do Mladoturskata revolucija rabotel
kako u~itel vo Burgas, a po nea kako u~itel vo
Ser, Skopje i na krajot vo Sofija, Bugarija. Bil
avtor na knigata „Spomeni za revolucionernata
dejnost vo Sersko“, izdadena vo Sofija vo 1955 g.,
a u~estvuval vo redakcijata na „Album-almanah
Makedonija“ izdaden vo Sofija vo 1931 g.
1961, april, 28,
Vo Krxali, Bugarija, po~ina Goce Atanasov
IMOV, pripadnik na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, rakovoditel na Makedonskata
revolucionerna organizacija (MRO) vo
Kuku{. Bil roden vo Kuku{ na 28 april
1870 g. U~el vo Solunskata egzarhiska
gimnazija „Sv. Kiril i Metodij“, no ne
ja zavr{il tuku emigriral vo Sofija i
se zapi{al vo Voenoto u~ili{te, kade
bil sou~enik i drugar so Goce Del~ev.
Od Sofija se vratil vo rodniot grad i
85
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
se zanimaval so trgovija. Bil ~len na MRO od
1898 godina, a podocna stanal ~len na Okoliskiot komitet na MRO. Vo 1902 godina bil vojvoda
na ~eta vo Kuku{ko. Po Prvata svetska vojna se
naselil vo Krxali, Bugarija.
1961, juni, 29,
Vo Skopje po~ina Ilija DIMOVSKI-Goce
/Go~e/, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe vo
Egejskiot del na Makedonija,
u~esnik vo antifa{isti~kata
borba i vo Gra|anskata vojna vo Grcija. Roden bil vo
seloto Statica, Lerinsko, vo
1909 g. Bil predvoen ~len na
Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) i na VMRO (Obedineta). Vo 1941 g. se vklu~il vo
antifa{isti~kata borba. Od 28
fevruari 1943 g., bil komandant
na Partizanskiot odred „Vi~o“
na gr~kata Narodnoosloboditelna vojska (ELAS), a vo juli 1943
g. komandant na Partizanskiot
odred „Kajmak~alan“. Vo septemvri 1943 g. stanal
komandant na makedonskiot partizanski odred
„Lazo Trpovski“. Vo avgust 1944 g., bil naimenuvan za politi~ki komesar na makedonskiot Ler-
88
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
insko-kosturski bataljon na ELAS, a podocna
bil komandant na Lerinsko-kosturskata brigada
pri nejzinoto formirawe na 22 oktomvri 1944
g, vo seloto Grae{nica, Bitolsko. Na 18 noemvri 1944 g., stanal komandant na Prvata udarna
brigada na Makedoncite pod Grcija (poznata
kako Egejska brigada) vo sostav na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na
Makedonija (NOV i POM). Vo septemvri 1946
gi komanduval partizanski edinici na makedonskiot Narodnoosloboditelen front (NOF) na
planinata Vi~o, a vo po~etokot na 1947 g. bil
komandant na bataljon na Demokratskata armija
na Grcija (DAG). Bil ~len na Glavniot odbor na
NOF na Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija. Otkako se vratil vo Narodna Republika
Makedonija (NRM), dobil ~in major na Jugoslovenskata narodna armija (JNA) i eden period bil
i na~alnik na brigada na JNA.
1961, juli,
Vo Skopje, vo izdanie na Izdava~koto pretprijatie „Kultura“, izleze od pe~at knigata na
HRISTO ANDONOVSKI, so naslov „MEGLENSKATA OBLAST VO NOB“. Vo nea avtorot
dokumentirano i izdr`ano go opi{al razvojot na antiokupatorskata i antifa{isti~kata
borba vo Egejskiot del na Makedonija, a pred s#
vo Meglenskata oblast. Plasti~no i uverlivo
87
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
bila prika`ana i situacijata po Dogovorot vo
Varkiza vo 1945 g., koga terorot vrz Makedoncite dostignuval ogromni razmeri. Avtorot
faktografski ja prika`al i borbata na makedonskite i gr~kite komunisti, demokrati i patrioti vo vreme na Gra|anskata vojna vo Grcija,
a pritoa akcentot go stavil vrz nastanite vo
Meglenskata oblast.
1971,
Vo Sofija, Bugarija, po~inal Atanas PEJKOV, pripadnik na makedonskoto komunisti~ko
dvi`ewe vo Egejskiot del na Makedonija i ~len na
Komunisti~kata partija na Grcija (KPG). Roden
bil vo seloto Bap~or, Kostursko. Zavr{il gimnazija vo Kostur, rabotel kako novinar, a objavuval stihovi pod psevdonim vo nekolku predvoeni
vesnici vo Solun. Kako aktiven ~len na KPG i
VMRO (ob.) vo triesettite godini na XX vek bil
~esto apsen i le`el zatvor na ostrovite Folegandros i Akronavplija. Vo vreme na diktaturata na Metaksas bil na zloglasniot ostrov Akronavplija. Po ofa{isti~kata okupacija na Grcija
i Egejskiot del na Makedonija, se vrabotil kako
slu`benik vo fabrika za tutun vo Drama, koja
toga{ bila pod bugarska okupacija. Vo 1945 g. se
naselil vo Sofija i rabotel kako novinar vo Radio-Sofija (emisija za Grcija). Vo 1947 g. stanal
redaktor i novinar vo Informacionoto biro na
88
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
KPG vo Sofija. Vo 1951 g. se iselil vo Bukure{t
i rabotel vo makedonskiot oddel na izdava~kata
ku}a „Nova Elada“ na Centralniot komitet na
KPG. Ja pi{uval i makedonskata stranica na
gr~kiot emigrantski vesnik „Nea Zoi“. Vo 1952
g. po nalog na Centralniot komitet na KPG,
sozdal nova makedonska azbuka i objavil „Gramatika na makedonskiot jazik“.
1971,
Snimen e igraniot film „CRNO SEME“. Toj
bil edno od najzna~ajnite ostvaruvawa vo makedonskata kinematografija. Dejstvoto bilo
locirano vo vremeto na
Gra|anskata vojna vo Grcija
1946-1949 g. Filmot pretstavuval potresna slika za
psiho-fizi~kite torturi od
grupa gr~ki uniformirani
vojnici vrz zatvorenici od
Egejskiot del na Makedonija
so makedonsko etni~ko poteklo. Bil proizvodstvo na „Vardar film“ od Skopje. Snimen bil
spored istoimeniot roman na Ta{ko Georgievski, vo re`ija na Kiril Cenevski. Ekipata koja
go izrabotila bila vo sostav: kamera-Qube Petkovski, scenografija-Nikola Lazarevski, kostimografija-Elena Don~eva-Tan~eva, vo glavnite
ulogi - Darko Damevski, Aco Jovanovski, Risto
89
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
[i{kov i Pavle Vuisi}. Toa bil prv makedonski igran film prika`an na eden me|unaroden
festival. Kako oficijalen pretstavnik na jugoslovenskata kinematografija bil vklu~en vo
oficijalnata programa na Me|unarodniot moskovski filmski festival i ja dobil nagradata
kako najdobar debitantski film. Ja dobil nagradata „Zlatnata arena za re`ija“ na filmskiot
festival vo Pula, Hrvatska i istata godina bil
i jugoslovenski pretstavnik vo konkurencija
za amerikanskata nagrada „Oskar“ za najdobar
stranski film.
1981, fevruari, 03,
Vo Skopje po~ina Dimitar TUPURKOVSKITitan, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe
vo Egejskiot del na Makedonija
i u~esnik vo Antifa{isti~kata
vojna vo Grcija. Roden bil vo selo
O{tima, Lerinsko, vo 1911 g. Bil
~len na Komunisti~kata partija
na Grcija (KPG) od pred Vtorata
svetska vojna. Vo juli 1943 g. bil
komandant na Partizanskiot odred
„Bigla“ na ELAS. Potoa bil komandant na Prviot bataljon na Lerinsko-kosturskata brigada
pri nejzinoto formirawe na 22 oktomvri 1944 g.
vo seloto Grae{nica, Bitolsko. Na 18 noemvri
90
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1944 g., stanal komandant na Vtoriot lerinski
bataljon vo Prvata udarna brigada na Makedoncite pod Grcija (poznata kako Egejska brigada)
vo sostav na Narodnoosloboditelnata vojska i
partizanskite odredi na Makedonija (NOV i
POM). Zavr{il voena akademija na Jugoslovenskata narodna armija (JNA). Imal ~in na major
vo JNA i bil na~alnik na brigada.
1981, maj, 31,
Vo Skopje po~ina Mihajlo KERAMIT^IEVBistricki, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe vo
Egejskiot del na Makedonija i
u~esnik vo Antifa{isti~kata
borba i Gra|anskata vojna vo
Grcija. Roden bil vo selo Gabre{, Kostursko, 1915 g. Bil
~len na Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) od 1935 g. Vo
vreme na Metaksasovata diktatura bil zatvoren vo 1939 g.
U~estvuval vo Gr~ko-italijanskata vojna od 1940-1941 g. Od 1941 do 1944 g.
aktivno u~estvuval vo makedonskoto i gr~koto
antifa{isti~ko i antiokupatorsko osloboditelno dvi`ewe. Bil aktivista i sekretar na
rakovodstvoto na Slavjanomakedonskiot narodnoosloboditelen front (SNOF) i pratenik na
91
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Politi~kiot komitet za nacionalno osloboduvawe (PEEA) na Grcija od Kosturskata okolija.
Podocna, vo noemvri 1944 g. stanal politi~ki
sekretar na Prvata udarna brigada na Makedoncite od Egejskiot del na Makedonija (poznata
kako Egejska brigada), vo sostav na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na
Makedonija (NOV i POM). Vo 1944 i 1945 g. bil
~len na Politi~kata komisija na Makedoncite
pod vlasta na Grcija. Od april 1945 g. bil ~len
na Glavniot odbor na Narodnoosloboditelnot
front (NOF). Bil u~esnik vo Gra|anskata vojna na Grcija od 1946 do 1948 g. i imal ~in potpolkovnik na Demokratskata armija na Grcija
(DAG). Na Prvata (Zemska) konferencija na
NOF za Egejski delot na Makedonija odr`ana
na 20 maj 1947 na Kajmak~elan, bil izbran za sekretar na Centralno rakovodstvo na NOF. Na
Prviot kongres na NOF odr`an vo selo V’mbel
na 13 januari 1948 godina, bil izbran za pretsedatel na Izvr{niot odbor na NOF. Vsu{nost,
vo ovoj period bil eden od glavnite ideolozi i
rakovoditeli na makedonskoto nacionalnoosloboditelno dvi`ewe vo Egejskiot del na Makedonija. Bidej}i ne se soglasuval so politikata
na KPG kon makedonskoto nacionalno pra{awe,
bil primoran kon krajot na 1948 g. da prebegne vo
Narodna Republika Makedonija (NRM). Bil ~len
na rakovodstvata na Sojuzot na zdru`enijata na
92
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
borcite od Narodnoosloboditelnata vojna (SZBNOV) i Socijalisti~kiot sojuz na rabotniot
narod na Makedonija (SSRNM). Eden period
bil Glaven direktor na Direkcijata za sobra}aj
na NRM. Bil ~len na Inicijativniot odbor za
formirawe na Matica na iselenicite od Makedonija. Umrel vo Skopje kako ~len na Sovetot na
Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM).
1981, juni, 13,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Tu{e Hristov VLAHOV, pripadnik na makedonskoto komunisti~ko
dvi`ewe i u~esnik vo antifa{isti~kata borba vo
Bugarija, istori~ar, publicist, univerzitetski
profesor, dopisen ~len na Bugarskata akademija
na naukite (BAN) od 1967 g. Roden bil vo Kuku{,
na 3 juni 1899 g. Po Vtorata balkanska vojna vo
1913 g., emigriral vo Bugarija. Diplomiral istorija na Sofiskiot univerzitet vo 1926 g. i specijaliziral vo Berlin i vo Pariz (1929-1932). Kako
~len na Bugarskata komunisti~ka partija (BKP)
vo 1934 g. i gimnazijalen profesor vo Karlovo,
Sliven, Kopriv{tica i Sofija (1934-1944), postojano bil presleduvan, apsen i teroriziran od
vlastite. Po Vtorata svetska vojna bil glaven
inspektor po istorija vo Ministerstvoto na narodnata prosveta (1945-1949), a potoa profesor po
Nova op{ta istorija na Sofiskiot univerzitet
(1961-1968). Poseben interes mu bile nacional-
93
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
no-osloboditelnite borbi vo Makedonija, koj
gi obrabotuval od aspekt na golemobugarskata
dr`avna ideja. Bil proglasen za zaslu`en deec na
naukata vo 1966 g. i za heroj na socijalisti~kiot
trud na Narodna Republika Bugarija (NRB) vo
1974 g. Me|u mnogubrojnite dela kako pozna~ajni
se izdvojuvale: „Vrhovizmot i golemobugarskite
{ovinisti - poddr`uva~i na bugarskiot monarhizam“ otpe~ateno vo Sofija vo 1947 g. i „Kuku{
i negovoto istorisko minato“ otpe~ateno vo
Sofija vo 1962 g.
1981, juli, 26,
Vo selo Trnovo, Bitolsko, se odr`a PRVA LERINSKA SREDBA. Sobirot bil pograni~na
sredba na Makedoncite od Egejskiot del na
Makedonija koi `iveat vo Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM) i Republika Grcija,
no sekako, sredbata imala otvoren karakter,
odnosno bila zamislena kako op{tonarodna
veselba na koja mo`e da prisustvuvaat site
gra|ani. Odr`uvaweto na sredbata bilo vo ramkite na odbele`uvaweto na proslavata „^etirieset godini od NOV i revolucijata, ASNOM i
Ilinden“. Pokraj obra}awata do prisutnite,
sredbata bila zbogatena so raznovidna kulturno-zabavna programa koja bila izvedena od Kulturno umetni~koto dru{tvo (KUD) „Ilinden“ od
Bitola.
94
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
1981,
Vo Bitola po~inal Trajko TRP^EVSKI, makedonski sportist, pioner na hokejot na mraz vo
Makedonija. Roden e vo selo Setina, Lerinsko,
vo 1931 g. So grupa entuzijasti i hokeari od Egejskiot del na Makedonija, vrateni vo tatkovinata od ^ehoslova~ka i od drugi isto~noevropski
zemji, vo 1958 g. go formiral Hokearskiot klub
„Vardar“ i bil negov prv trener. Vo 1968 g. bil
glaven organizator na Svetskiot {ampionat vo
hokej na mraz - grupa C vo Skopje. Toj so pravo
mo`e da se smeta za osnovopolo`nik na ovoj
sport vo Makedonija i, sekako, za ~ovek koj e
najzaslu`en za negoviot podem. Pokraj seto ova,
bil istaknat prosvetno-op{testven rabotnik, a
vo eden mandat bil i pratenik vo Sobranieto na
Socijalisti~ka Republika Makedonija (SRM).
1991, januari, 16,
Vo Belgrad, Srbija, po~ina Gustav VLAHOV,
pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno
i
komunisti~ko
dvi`ewe, in`ener tehnolog,
voen i dr`avno-politi~ki deec,
op{testvenik i diplomat. Roden
bil vo Istanbul, Turcija, na
18 septemvri 1912 g. Po poteklo bil od Kuku{ i bil sin na
Dimitar Vlahov. Osnovnoto
95
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
u~ili{te go zavr{il vo Varna vo periodot 1919
do 1923 g., srednoto vo Viena vo 1932 g., a potoa
vo 1933-1934 g. `iveel vo Pariz i stanal ~len
na Komunisti~kata partija na Francija (KPF).
Preku London i Leningrad, stignal vo Moskva vo
1935 g., kade {to se zapi{al na Voenohemiskata
akademija. Go zavr{il Hemisko-tehnolo{kiot
fakultet i se vrabotil kako in`ener-tehnolog
vo moskovska fabrika. Kako ~len na Sovetskata komunisti~ka partija (SKP)-bol{evici, po
Hitleroviot napad na Sojuzot na Sovetskite
Socijalisti~ki Republiki (SSSR) se prijavil
dobrovolec vo Crvenata armija vo 1941 g. i kako
pripadnik na Posebniot odred so specijalni
zada~i i politi~ki zamenik na komandantot na
Internacionalnata brigada na Crvenata armija,
u~estvuval vo odbranata na Moskva. Na 5 oktomvri 1944 g. trgnal so tatko mu od Moskva vo Krajova, kade {to se sretnale so Tito i vo narednite
dva meseca se nao|ale vo negovata pridru`ba. Po
kratkiot prestoj vo Belgrad, na 17 noemvri 1944
g., stignal vo Skopje. Vo Makedonija osum meseci vr{el odgovorni funkcii: direktor na prvata Partiska {kola na Komunisti~kata partija
na Makedonija (KPM) vo Skopje, ~len na Oddelenieto za agitacija i propaganda (agitprop) i
instruktor na Centralniot komitet na KPM za
skopskata partiska organizacija i direktor na
Centralata za raspredelba na zemjodelski proiz-
96
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
vodi. Ispraten bil na rabota vo Belgrad kako
politi~ki sekretar na Kabinetot na Vrhovniot
komandant na oru`enite sili na Federativna
Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ), a potoa
bil pomo{nik minister za nadvore{ni raboti
i pomo{nik-minister za zemjodelstvo na FNRJ,
pretsedatel na Komitetot za socijalni gri`i na
Vladata na FNRJ, sojuzen sekretar za socijalna
politika, postojan pretstavnik na Vladata na
FNRJ vo Evropskoto biro na Organizacijata na
Obedinetite Nacii (OON) vo @eneva, ambasador vo Pakistan, Meksiko i Avstrija. Bil ~len
na Sojuzniot izvr{en sovet, sojuzen sekretar za
socijalna politika i trud, sojuzen sekretar za
informacii, pratenik i potpretsedatel na Sojuznoto sobranie na Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ). Bil nositel na
Partizanska spomenica 1941 i na drugi nagradi
i priznanija.
1991,
Vo Sofija, Bugarija, po~ina Vasil IVANOVSKI-Bistri{ki, pripadnik na makedonskoto
nacionalnoosloboditelno
i
komunisti~ko
dvi`ewe i u~esnik vo antifa{isti~kata borba
vo Bugarija, osnovopolo`nik na sovremanata
makedonska istoriografija, `urnalist i publicist. Roden bil vo selo Lovrade, Kostursko,
vo 1906 g. So semejstvoto bil proteran od Egej-
97
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
skiot del na Makedonija vo Bugarija vo vreme
na Balkanskite vojni. Vo Plovdiv zavr{il
progimnazija. Bil tutunski rabotnik, sindikalno i politi~ki aktiven, a od 1923 g. ~len na Bugarskata komunisti~ka partija (BKP) i pretsedatel na Progresivnata makedonska mladinska
organizacija. Vo 1926 g. emigriral vo Sojuzot na
Sovetskite Socijalisti~ki Republiki (SSSR)
i `iveel i rabotel vo Odesa i Tbilisi. Vo septemvri 1927 g. bil ispraten na studii vo Moskva, a po zavr{uvaweto
na studiite se vratil vo Bugarija
vo 1932 g. Bil vo rakovodstvoto na
VMRO (Obedineta). Na sudskiot
proces vo Sofija vo 1936 g. protiv
~lenovi na VMRO (Obedineta), bil
osuden vo otsustvo na pet godini
zatvor. Vo 1942 g. bil uapsen i osuden na petnaeset godini zatvor. Od
1943 g. kaznata ja izdr`uval vo Idrizovo, Skop-sko, a vo sredinata na
1944 g. izbegal na slobodnata teritorija i stapil vo redovite na Makedonskata
vojska. Vedna{ stanal ~len na Oddelenieto za
agitacija i propaganda (Agitprop) na Glavniot
{tab na Narodnoosloboditelnata vojska i partizanskite odredi na Makedonija (NOV i POM)
i ne{to podocna bil naimenuvan za prv glaven
urednik na vesnikot „Nova Makedonija“. Bil
98
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
delegat na Prvoto zasedanie na ASNOM i zamenik-minister za socijalni gri`i. Vo noemvri
1945 g. zaminal vo Bugarija i bil aktiven vo redovite na makedonskata emigracija, afirmiraj}
i ja makedonskata nacionalna dr`ava. Po objavuvaweto na Rezolucijata na Informacionoto
biro (Informbiroto) na komunisti~kite i
rabotni~kite partii vo 1948 g. ja prifatil istata i zapo~nal javno da ja osuduva politikata na
Komunisti~kata partija na Jugoslavija (KPJ) i
Komunisti~kata partija na Makedonija (KPM).
Vo sudskiot proces na Traj~o Kostov vo 1949 g.,
bil osuden kako „jugoslovenski {pion“ i kako
~ovek koj bil ispraten vo Bugarija „od strana na
Koli{evski“ za da „{iri propaganda za otcepuvawe i priklu~uvawe kon Jugoslavija“ na Pirinski del na Makedonija. Izdr`al sedumgodi{na
kazna zatvor. Vo 1956 g. bil osloboden i vo
natamo{niot period `iveel pod postojan policiski nadzor i vo doma{na izolacija vo glavniot
grad na Bugarija.
1991,
Vo Blagoevgrad, Pirinski del na Makedonija,
zapo~na da izleguva vesnikot „PIRINSKA
KAMBANA“. Bil izdanie na izdava~kata ku}a
„Kuku{ 1913“ vo sopstvenost na Atanas Kirjakov,
Makedonec ~ie poteklo bilo od Egejskiot del na
Makedonija. Vo vesnikot ne bilo nazna~eno koj
99
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
e glaven i odgovoren urednik. Pe~atel tekstovi
za popularizacija na makedonskata nacionalna
istorija.
1991,
Vo Skopje po~ina Lazo POPLAZAROV, pripadnik na makedonskoto nacionalnoosloboditelno i komunisti~ko dvi`ewe vo Egejskiot del
na Makedonija, u~esnik vo Antifa{isti~kata
i Gra|anskata vojna vo Grcija. Roden bil vo
selo Dobroli{ta, Kostursko. Bil ~len na
Komunisti~kata partija na Grcija (KPG) od pred
Vtorata svetska vojna. Od 1941 g. do po~etokot na
1943, bil zatvoren od italijanskite vlasti. Vo
letoto 1943 od KPG bil nazna~en za komandir na
edna vooru`ena partizanska edinica na Gr~kata
narodnoosloboditelna vojska (ELAS), sostavena prete`no od Makedonci vo Kostursko. So
formiraweto na Slavjanomakedonskiot narodnoosloboditelen front (SNOF) vo Kostursko,
bil izbran za ~len na Okru`noto rakvodstvo
na taa organizacija i bil odgovoren urednik na
vesnikot „Slavjanomakedonski glas“. Bil pripadnik na Prvata udarna brigada na Makedoncite pod Grcija (poznata kako Egejska brigada)
vo noemvri 1944 g., a vo dekemvri 1944 g. stanal
~len na Politi~kata komisija na Makedoncite
pod Grcija so sedi{te vo Bitola. Vo 1945 stanal
instruktor na Narodnoosloboditelniot front
100
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
(NOF), a podocna bil sekretar na Okru`niot
odbor na NOF za Lerinsko i ~len na Glavnoto
rakovodstvo na NOF. Na Prvata zemska konferencija na Komunisti~kata organizacija na Egejska Makedonija (KOEM) od 2 avgust 1949 g. bil
izbran vo nejzinoto rakovodstvo. Po porazot na
Demokratskata armija na Grcija (DAG) na Gramos i partiskata konferencija na KPG vo Bureli, Albanija od 29-30 septemvri 1949 g., kako
rakovoden kadar na NOF bil uapsen, prenesen vo
Moskva i osuden na osum godini robija vo raboten logor vo Sibir. Vo 1955 bil osloboden od
zatvor i se vratil vo Narodna Republika Makedonija (NRM). Po~inal vo Skopje 1991 g.
101
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
Koristena i konsultirana literatura:
Andonovski Hristo, Makedoncite pod
Grcija vo borbata protiv fa{izmot (1940-1944),
Skopje, 1968.
Bitoski Krste, Apostol Petkov Terziev,
Bitola, 1988.
vesnik: „Bitolski vesnik“, Bitola.
vesnik: „Glas na Egejcite“, Skopje.
vesnik: „Nova Makedonija“, Skopje.
vesnik: „Slu`ben vesnik“, Skopje.
Grujoski Traj~e, Bitola na mojata mladost, Skopje, 2007.
Daskalov Georgi, U~astta na BÍlgarite v
EgeŸska MakedoniÔ 1936-1946, SofiÔ, 1999.
Dimeski Dimitar, Makedonskoto nacionalnoosloboditelno dvi`ewe vo Bitolskiot vilaet (1893-1903), Skopje, 1982.
Dinev Angel, Politi~kite ubistva vo Bugarija, Skopje, 1951.
Donevski \or|i, Bap~or, Skopje, 1996.
\or|iev Van~o, Sloboda ili smrt, Skopje,
2003.
Zbornik na padnati borci vo NOB vo Bitolska okolija, Bitola.
Egejska Makedonija vo antifa{isti~kata
vojna 1941-1943, t. VII, kn. 1, Skopje, 1985.
Enciklopedija MI-AN op{ta i makedonska, Skopje, 2006, t. I - IV.
EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, Blago-
102
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
evgrad, 1995, tom I.
Ivanovski Vasil, Zo{to nie Makedoncite sme oddelna nacija, Skopje, 1995.
Izvori za Osloboditelnata vojna i Revolucijata vo Makedonija 1941-1945, tom I, Skopje,
1968.
Istorija na makedonskiot narod, Skopje,
1969.
Istorija na makedonskiot narod, Skopje,
1998.
Kirjazovski Risto, Demokratski i
antifa{isti~ki partii i organizacii vo Egejskiot del na Makedonija (1941-1945), Skopje,
1991.
Kirjazovski
Risto,
Makedonskata
politi~ka emigracija od Egejskiot del na Makedonija vo isto~noevropskite zemji po Vtorata
svetska vojna, Skopje, 1989.
Kirjazovski Risto, Makedonskoto nacionalno pra{awe i Gra|anskata vojna vo Grcija,
Skopje, 1998.
Kirjazovski Risto, Narodnoosloboditelniot front i drugite organizacii na Makedoncite od Egejska Makedonija (1945-1949), Skopje,
1981.
KPG i makedonskoto nacionalno pra{awe
1918-1974, Skopje, 1982.
Litovski Aleksandar, Makedonskata nacionalnoosloboditelna platforma vo Vtorata
103
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
svetska vojna, Skopje, 2008.
Li~nosti od Makedonija, MI-AN, Skopje,
2002.
MakedoniÔ. IstoriÔ i politi~eska sÍdba,
t. І, SofiÔ, 1994.
Makedonska enciklopedija, MANU, Skopje, 2009, t. I i II.
Makedonski istoriski re~nik, Skopje,
2000.
Mamurovski Ta{ko, Bugarskata propaganda vo Jugozapadna i Centralna Egejska Makedonija (1941-1944), Skopje, 1989.
Mamurovski Ta{ko, Kvislin{ki i
nacionalisti~ki organizacii vo Egejskiot del
na Makedonija vo Vtorata svetska vojna, Skopje,
2001.
Mamurovski Ta{ko, Paskal Mitrevski i
negovoto vreme (1912-1978), Skopje, 1992.
Mamurovski Ta{ko, Svetli likovi od
Egejska Makedonija (1945-1949), Skopje, 1987.
Martinova-Buckova Fana, Makedonskata
kultura i prosveta vo Egejska Makedonija i vo
isto~noevropskite zemji (1940-1968), Skopje,
2009.
Mokrov Boro, Gruevski Tome, Pregled na
Makedonskiot pe~at (1885-1992), Skopje, 1993.
Nikolov Boris Й., VÍtre{na makedonoodrinska revolюcionna organizaciÔ. VoŸvodi i
rÍkovoditeli (1893-1934). Biografi~no- bibli-
104
EGEJSKI DEL NA MAKEDONIJA
JUBILEEN KALENDAR 2011
ografski spravo~nik, SofiÔ, 2001.
Pandevski Manol, Makedonski politi~ki
programi vo periodot na sozdavaweto na Kralstvoto na Srbite, Hrvatite i Slovencite, Glasnik
na Institutot za nacionalna istorija XXXII/1,
Skopje, 1988.
Panovska Liljana, Krajot na edna iluzija,
Skopje, 2003.
Panovska Liljana, Terorot vo egejskiot
del na Makedonija 1941-1944, Skopje, 1995.
Premre`iwata na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe: spomeni na Hristo Kalajxiev, Krsto Lazarov, Krum Peti{ev, Atanas
Xolev i Mir~o Kikiritkov, Skopje, 2003.
Ro{ev Kole, Vojvodite niz sobitijata i
narodnite pesni vo Lerinsko i Kostursko, Skopje, 2000.
Rumenov Vladimir, BÍlgaritÍ vÍ MakedoniÔ podÍ grÍcka vlastÍ, SofiÔ, 1941.
Siljanov Hristo, Osloboditelnite borbi
na Makedonija, tom prvi, Skopje, 2003.
Sto makedonski godini 1903-2003, Skopje,
2004.
Trajanovski Aleksandar, Istorija na
Makedonija, Skopje, 2005.
^etirieset godini na KPG 1918-1958.
105
CIP – Katalogizacija vo publikacija
Nacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje
949(=163.3:495.6)
LITOVSKI, Aleksandar
Jubileen kalendar za Egejskiot
del na Makedonija vo 2011 godina / Aleksandar Litovski. – Bitola : Organizacija na Makedoncite-potomci od Egejskiot
del na Makedonija, 2011. – 111 str. ;
ilustr. ; 16 sm
ISBN 978-608-65272-0-4
a) Egejska Makedonija - Biografii
COBISS.MK-ID 87263242

(6. SINIF SINAV TAKV\335M\335 1. d\366nem.xlsx)

TUBİTAK Ar-Ge Birimleri ve Destekleri hakkında özet bilgi için

Основно одр`уваwе на `ивотот

ILINDEN E @IV !

„Belite jaki“ go zadu{ija razvojot

EURO KONSALT PLUS Complex & Spa Aquatonik” *****

OSTEN 1

Vo - СЗПМ

49. Makedonski teatarski festival "Vojdan ^ernodrinski"

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - Komora na Republika Makedonija za