Albanija
Bosna i
Hercegovina
Hrvatska
BJR Makedonija
Kosovo
Crna Gora
Srbija
Infrastrukturni Projekat
Zapadnog Balkana
Infrastrukturni Projekat
Zapadnog Balkana
TA-MON-02 FS
400 kV Dalekovod
Lastva Grbaljska - Pljevlja
Procjena uticaja na životnu
sredinu i drušvo
Studija izvodljivosti
Nacrt Finalnog Izvještaja
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
2
Report Issue Record
Naziv projekta:
400 kV DALEKOVOD LASTVA GRBALJSKA - PLJEVLJA
Oznaka projekta:
TA-MON-02
Naziv Izvještaja:
PROCJENA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU I DRUŠTVO
Broj Izdanja:
NACRT-02
Pregled
Datum
1
2
30. novembar 2011.
15. decembar 2011.
Prepremio
ESIA Projektni tim:
• Konstantin Siderovski, MSc
• Garth Enwistle, MSc
• Vaso Busković, MSc
• Georgi Mitevski, BSc
Uz podršku:
• Ilija Nikolić, BSc
• Petar Dokmanović, BSc
• Božidar Radović, BSc
ESIA Projektni tim:
• Konstantin Siderovski, MSc
• Garth Enwistle, MSc
• Vaso Busković, MSc
• Georgi Mitevski, BSc
Uz podršku:
• Ilija Nikolić, BSc
• Petar Dokmanović, BSc
• Božidar Radović, BSc
Provjerio
Božidar Radović /
Martyn Osborn
Božidar Radović /
Martyn Osborn
Detalj
Odobrio
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
3
Sadržaj
Radni okvir .......................................................................................................................... 8
1
1.1
Svrha procene uticaja na socijalnu i životnu sredinu ..................................................... 8
1.2
Stepen detaljnosti .......................................................................................................... 8
1.3
EBRD Kontekst ............................................................................................................... 9
1.4
Sadržaj crnogorske regulative o uticajima n aživotnu sredinu ....................................... 9
1.5
Relevantno zakonodavstvo I regulatorni okvir ............................................................. 10
1.6
Objavljivanje informacija i angažovanje zainteresovanih strana.................................. 14
2
Opis projekta ......................................................................................................................16
2.1
Svrha projekta i vrijeme trajanja ................................................................................. 16
2.2
Tehnički opis projekta .................................................................................................. 18
2.3
Izgradnja dalekovoda ................................................................................................... 22
2.4
Pristup mjestu izgradnje stubova dalekovoda.............................................................. 27
2.5
Demontiranje postojećih 110 kV i 400 kV dalekovoda ................................................. 28
2.6
Početak radova ............................................................................................................. 29
2.7
Rad i održavanje .......................................................................................................... 29
2.8
Demontiranje i zatvaranje 400 kV dalekovoda ............................................................ 30
2.9
Trafo stanice ................................................................................................................ 30
2.9.1
Nova trafostanica u Lastvi Grbaljskoj ........................................................................... 30
2.9.2
Proširenje postojeće trafo stanice u Pljevljima ............................................................ 33
3
Razmatrane alternative .......................................................................................................34
3.1
“Ne činiti ništa” Opcija.................................................................................................. 34
3.2
Trafostanice.................................................................................................................. 34
3.3
Alternativni pravci trase 400 kV dalekovoda ............................................................... 35
3.4
Izabrani koridor predloženog dalekovoda .................................................................... 44
4
Opis postojećih ekoloških uslova ..........................................................................................45
4.1
Geografski položaj ........................................................................................................ 45
4.2
Biofizičke karakteristike zone projekta ......................................................................... 45
4.3
Klimatske karakteristike zone projekta ........................................................................ 46
4.4
Geološke karakteristike zone projekta ......................................................................... 47
4.5
Tektonske i seizmičke karakteristike zone projekta ..................................................... 48
4.6
Karakteristike zemljišta u zoni projekta ....................................................................... 50
4.7
Hidrologija u zoni projekta ........................................................................................... 52
4.8
Kvalitet vazduha u zoni projekta .................................................................................. 54
4.9
Korišćenje zemljišta i pejzaža u oblasti projekta .......................................................... 54
4.9.1
Obrasci korišćenja zemljišta ......................................................................................... 54
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
4.9.2
4.10
4
Pejzažne karakteristike oblasti projekta ....................................................................... 55
Biološki diverzitet i ekološki resursi u zoni projekta ..................................................... 56
4.10.1
Vegetacija..................................................................................................................... 56
4.10.2
Biotopi .......................................................................................................................... 62
4.10.3
Postojeća prirodna baština i osetljive oblasti u zoni projekta ...................................... 65
4.10.4
Biološko-ekološki resursi i šume................................................................................... 74
4.10.4.1
Važna staništa i vrste ............................................................................................. 74
4.10.4.2
Procena osetljivosti staništa ................................................................................... 79
5
Opis društveno-ekonomskih uslova u projektnom regionu .....................................................84
5.1
Metodologija ................................................................................................................. 84
5.1.1
Direktno prikupljanje podataka .................................................................................... 84
5.1.1.1
Questionnaire and Site Visits ................................................................................. 84
5.1.2
Indirektno prikupljanje podataka ................................................................................. 84
5.2
Pregled naselja ............................................................................................................. 85
5.3
Društveno-ekonomske osnove ..................................................................................... 87
5.3.1
Demografija i društveni sastav ..................................................................................... 87
5.3.2
Ekonomske aktivnosti ................................................................................................... 88
5.3.3
Obrazovanje ................................................................................................................. 90
5.3.4
Zdravstveni profil stanovništva .................................................................................... 90
5.4
Arheološko kulturno nasljeđe ....................................................................................... 91
5.5
Glavna postojeća ili planirana infrastruktura u području projekta ............................... 91
6
Uticaji na životnu sredinu ....................................................................................................94
6.1
Kvalitet vazduha ........................................................................................................... 94
6.1.1
Standardi kvaliteta vazduha ......................................................................................... 94
6.1.2
Prašina i suspendovane čestice tokom aktivnosti vezanih za izgradnju i rasklapanje . 94
6.2
Buka prouzrokovana izgradnjom i vibracije ................................................................. 96
6.3
Buka prouzrokovana radom ......................................................................................... 99
6.3.1
Buka pri radu dalekovoda ............................................................................................ 99
6.3.1.1
Uvod ....................................................................................................................... 99
6.3.1.2
Potencijalni uticaji ................................................................................................ 100
6.3.2
Buka koju proizvodi trafo stanica(e) .......................................................................... 100
6.3.2.1
Uvod ..................................................................................................................... 100
6.3.2.2
Potencijalni uticaji ................................................................................................ 101
6.4
Hidrologija .................................................................................................................. 101
6.4.1
Osjetljivost slivova rijeka ............................................................................................ 101
6.4.2
Potencijalni uticaji na vode tokom izgradnje i rasklapanja ........................................ 102
6.4.3
Potencijalni uticaji na vode tokom rada i održavanja................................................. 102
6.4.4
Procjena potencijalnih uticaja na vode ...................................................................... 103
6.5
Uticaj na zemljišta ...................................................................................................... 104
6.5.1
Klasifikacija osjetljivosti zemljišta ............................................................................... 104
6.5.2
Potencijalni uticaji na zemljišta .................................................................................. 105
6.5.3
Procjena potencijalnih uticaja na zemljišta u osjetljivim oblastima ........................... 106
6.6
6.6.1
Uticaj na biološku raznovrsnost ................................................................................. 107
Mogući uticaji na biološku raznovrsnost tokom izgradnje i demontaže ..................... 107
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5
6.6.1.1
Mogući uticaji na staništa..................................................................................... 107
6.6.2.2 Potencijalni uticaj na vrste ......................................................................................... 113
6.7 Vizualni i uticaj na pejzaž ........................................................................................................ 114
6.8
7.7.1
Uvod ........................................................................................................................... 136
7.7.2
Vidovi transporta ........................................................................................................ 137
7.7.3
Ključne trase građevinskog transporta....................................................................... 137
7.7.4
Pretpostavljeni vozni park građevinskih vozila ........................................................... 138
7.7.5
Generisanje građevinskog saobraćaja........................................................................ 138
7.7.6
Saobraćajni efekti ....................................................................................................... 138
7.11.1
Uvod ........................................................................................................................... 140
7.11.2
Potencijalni uticaji ...................................................................................................... 140
8
10
Generisanje otpada .................................................................................................... 125
Karakterizacija uticaja ....................................................................................................... 141
9.1
Električna i magnetna polja ........................................................................................ 147
9.2
Kvalitet vazduha ......................................................................................................... 147
9.3
Buka ........................................................................................................................... 148
9.3.1.
Buka pri izgradnji i demontaži .................................................................................... 148
9.3.2
Buka tokom rada ........................................................................................................ 149
9.3.2.1
Buka od dalekovoda .................................................................................................. 149
9.3.2.2
Zvučna buka trafo stanica ......................................................................................... 149
9.4
Hidrologija .................................................................................................................. 150
9.5
Geologija i zemljišta ................................................................................................... 150
9.6
Biološka raznovrsnost ................................................................................................. 151
9.6.1
Mjere ublažavanja tokom gradnje .............................................................................. 151
9.6.1.1.
Opšte mjere – Dobra građevinska praksa .................................................................. 151
9.6.1.2
Mjere ublažavanja za prevenciju na zaštićenim područjima i staništima .................. 151
9.6.1.3
Mjere ublažavanja uticaja na vrste ........................................................................... 152
9.6.2
Mjere ublažavanja za vrijeme rada i održavanja ........................................................ 153
9.6.2.1
Mjere ublažavanja za vrste......................................................................................... 153
9.7
Vizuelni i pejzažni efekti ............................................................................................. 153
9.8
Turizam i rekreacija .................................................................................................... 154
9.9
Saobraćaj i transport za izgradnju ............................................................................. 154
9.10
Upravljanje otpadom .................................................................................................. 154
9.11
Radio and TV Interference ......................................................................................... 154
9.12
Druge socijalne mjere ................................................................................................ 155
9.12.1
Kupovina zemlje i imovine /Ekonomsko izmještanje.................................................. 155
9.12.2
Rad i radni uslovi ........................................................................................................ 155
9.12.3
Zdravlje, sigurnost i bezbjednost zajednice ............................................................... 155
Pregled mera za ublažavanje ............................................................................................. 156
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
12
6
11.1
Potencijalne opasnosti i rizici u vezi sa projektom ..................................................... 171
11.2
Upravljanje u hitnim situacijama ................................................................................ 172
Zaključak .......................................................................................................................... 173
Reference i literatura .................................................................................................................. 174
Dodatak 2 – Pregled angažovanja zainteresovanih strana ............................................................. 176
Dodatak 3 – Imena lica, odgovornih za pripremu Procjene uticaja na životnu sredinu i socijalna pitanja
............................................................................................................................ 180
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
7
Skraćenice
AC
a.s.l.
BiH
BOD
CC
CGES
DC
EBRD
EIA
EMF
EMP
ESIA
ESMS
EU HD
ha
HPP
HVDC
IBA
ICNIRP
IFC
IPA
IPF
IUCN
MN
M&C
NP
NGO
OHL
OHS
OPGW
PA
PM10
PR
Ref.
SEE
SEP
SoER
SS
TPP
T&R
UNESCO
USAID
WHS
Naizmjenična struja
Iznad nivoa mora
Bosna i Hercegovina
Biohemijska potrošnja kiseonika
Konvertorsko postrojenje
Crnogorski Elektroprenosni Sistem
Jednosmjerna struja
Evropska banka za obnovu i razvoj
Procjena uticaja na životnu sredinu
Električno i magnetno polje
Plan procjene uticaja na životnu sredinu
Procjena uticaja na društvo i životnu sredinu
Sistem odnosa prema društvenoj i životnoj sredini
Direktive o staništima Evropske Unije
Hektar
(HE) hidroelektrana
Visokovoltažni direktni kabal
Važno stanište ptica
Međunarodna komisija za zaštitu od nejonizujućeg zračenja
Međunarodna finansijska korporacija
Važan lokalitet biljnih vrsta
Infrastrukturni projekat
Međunarodno udruženje za zaštitu prirodne sredine
Crna Gora
Održavanje i kontrola (DV i trafo stanice(a))
Nacionalni park
Nevladina organizacija
Dalekovod(i)
Zdravlje i bezbjednost zaposlenih
Optičke podzemne linije
Zaštićeno područje(a)
Čestice suspendovane u vazduhu
(sa aerodinamičnim dijametrom do 10 µm)
Zahtjevi procjene radova (od EBRD politika iz 2008)
Reference
Jugoistočna Evropa
Plan angažovanja zainteresovanih strana
Izvještaj o stanju životne sredine
Trafo stanica
(TE) Termoelektrana
Turizam i rekreacija
Organizacija za obrazovanje, nauku i kulturu Ujedinjenih Nacija
Američka agencija za međunarodni razvoj
(UNESCO) zaštita svjetske baštine
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
1
Radni okvir
1.1
Svrha procjene uticaja na socijalnu i životnu sredinu
8
Crnogorski Elektroprenosni Sistem (CGES) je predložio izgradnju 400 kV odalekovoda u Crnoj Gori, od
Lastve Grbaljske do Pljevalja preko Čevo. Procjena uticaja na životnu sredinu i društvo (ESIA) opisuje
potencijalne uticaje na životnu sredinu i društvo koje će imati izgradnja i rad dalekovoda, kao i akcije
koje treba preduzeti u cilju smanjenja ovih uticaja.
Ovaj izvještaj o Procjeni uticaja na životnu sredinu i društvo (ESIA) ima za cilj da obezbijedi najvažnije
podatke radi procjene koju će izvršiti Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), za potrebe
donošenja odluke o finansiranju projekta.
Pored toga, ovaj izvještaj definiše jasnije obaveze koje se tiču životne sredine, a koje su relevantne u
izradi i nacrtu tendera i pripremanju dokumenata za izgradnju 400kV dalekovoda od Lastve Grbaljske
do Pljevalja i njima vezanim trafostanicama, kao i o dokumentima o radu i održavanju. Ovaj izvještaj
će omogućiti projektovanje, izgradnju i rad projekta kao i njegovu realizaciju u skladu sa nacionalnim i
međunarodnim standardima za zaštitu životne sredine.
Detaljni prostorni plan (DPP) za jedan kilometar širokog koridora predloženog dalekovoda je
pripremljen u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom Crne Gore, uključujući i Stratešku procjenu
životne sredine (SEA). Proces usvajanja DPP predstavlja više oblika učešća zainteresovanih strana u
aktivnosti. SEA je pripremljen tokom 2011, u skladu sa crnogorskim Zakonom o strateškoj procjeni
životne sredine. Više informacija o DPP i njegovom usvajanju mogu se dobiti od crnogorskog
Ministarstva održivog razvoja i turizam, kao nadležnog organa za DSP, na web stranici:
http://www.mrt.gov.me/en/ministry .
Ovaj ESIA Izvještaj je pripremljen na osnovu relevantnih infomracija dostupnih u vrijeme njegove
pripreme. Ove informacije uključuju geografsku dispoziciju preliminarnog DV koridora, koji je određen
predloženom lokacijom nosećih i ugaonih stubova, koji se koriste na mjestima gdje trasa mijenja
putanju, dok se lokacija nosećih stubova, koja se koristi na dionicama na kojima trasa ide pravo, tek
treba da se odrede. Procjena uticaja na životnu sredinu će se pripremiti na način da izađe u susret
zahtjevima crnogorskog zakonodavstva onda kada budu određene lokacije svih stubova na koridoru
predloženog DV.
1.2
Stepen detaljnosti
Projekat je razvijen do nivoa izvodljivosti, odnosno da raspolaže sa dovoljno relevantnih detalja koji
potvrđuju tehničku izvodljivost predložene linije, kao i da omogući procjenu uticaja na životnu sredinu.
Konačni nacrt, uključujući tačne lokacije stubova dalekovoda i pristupnih puteva, biće razmatran u
potpunosti nakon dobijanja glavnog tehničkog projekta i prije početka same izgradnje.
Ovo preciziranje trenutnog dizajna biće u granicama odstupanja koje su definisane u detaljima
prostornog planiranja [Ref. 1] za koridor dalekovoda.
Mjere ublažavanja uticaja definisane u ovom ESIA izveštaju, biće uključene u procedure izgradnje
kojima će izvođač radova biti uslovljen pri samoj izgradnji dalekovoda. Neophodno će biti obuhvatiti
obaveze za daljim konsultacijama sa nadležnim ustanovama.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
1.3
9
EBRD Kontekst
Kroz svoju procjenu uticaja na socijalnu i životnu sredinu kao i nadgledanje procesa EBRD nastoji da
obezbijedi finansiranje projekta koji je sledećeg karaktera:
•
Održiv u odnosu na društvenu i životnu sredinu
•
Obezbjeđuje prava zaposlenih i društvene zajednice.
•
Dizajniran i vođen u skladu sa važećim regulativama i poznatom dobrom internacionalnom
praksom.
Da bi se ovaj cilj manifestovao u uspješnim praktičim rezultatima, EBRD je usvojio sveobuhvatan skup
specifičnih zahtjeva procjene radova (PR) za koje se očekuje od klijenata da ih ispune pokrivajući
ključne oblasti uticaja na socijalnu i životnu sredinu kao i njihovih posljedica.
EBRD-ov dokument “Environment and Social Policy” (Politika) kao i zahtjevi procjene radova (PR)
opisuju obavezu banke da promoviše, u punom opsegu svojih aktivnosti, ekološki i održivi razvoj.
Ovaj predloženi projekat je klasifikovan kao projekat kategorije “A”. Naveden je u prilogu 1, EBRD-ove
politike kao predmet 21 “Izgradnja visokovoltažnih električnih dalekovoda”. Projekat kategorizovan od
strane EBRD kao “A”, zahtijeva specijalno formulisan i participativan proces procjene.
Izgradnja predloženog 400 kV dalekovoda i pridruženih trafostanica mora ispuniti sledeće uslove
EBRD-ovog PR-a:
•
PR 1: Upravljanje ekološkim i socijalnim procjenama
•
PR 2: Rad i radni uslovi
•
PR 3:Sprečavanje i smanjenje zagađenja
•
PR 4: Javno zdravlje, bezbjednost i obezbeđenje.
•
PR 5: Sticanje zemljišta, nevoljna fizička preseljenja i ekonomska premošćenja
•
PR 6: Očuvanje biodiverziteta i održivo upravljanje prirodnim resursima
•
PR 8: Kulturna baština
•
PR 10: Objavljivanje informacija i učešće zainteresovanih strana
1.4
Sadržaj crnogorske regulative o uticajima na životnu sredinu
ESIA će biti pripremljen u skladu sa nacionalnim Zakonom o životnoj sredini (Službeni list Crne Gore
br. 80/2005 i 40/2010). Ovaj zakon i podzakonski akti postavljaju zahtjeve za preduzimanjem procjene
o uticaju na životnu sredinu javnih i privatnih projekata ukoliko bi mogli da imaju značajan uticaj na
životnu sredinu, dok je ispunjenje ovih uslova neophodno prije davanja saglasnosti/ građevinske
dozvole, u vidu odobrenja za implementaciju projekta.
Uticaj na životnu sredinu može da uključuje uticaj na život ljudi i biološkog diverziteta; zemljišta, vode,
vazduha i drugih prirodnih resurasa kao i klimatskih uslova; istorijske i kulturne baštine kao i
interakcija između navedenih elemenata. Dakle, potrebno je prije dobijanja dozvole za sadržaj
razvojnog plana, ispuniti uslove koje daje EIA. Ovaj EIA proces traba da predvidi potencijalne ekološke
štete kao i da izbjegne ili umanji njihov uticaj, usklađujući socijalne, ekonomske i zahtjeve životne
sredine.
Cjelokupan ESIA proces uključuje tri specifične procedure. One su sledeće:
1.
‘pregled’ (odnosi se na fazu determinacije neophodnosti EIA)
2.
‘određivanje okvira’ (odnosi se na fazu određivanja okvira uticaja na životnu sredinu i
socijalno okruženje), i
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
3.
10
‘revizija’ (odnosi se na fazu revizije EIA studije kako bi se utvrdilo da li je sve učinjeno u
skladu sa standardima i zakonskim regulativama).
Crnogorska Agencija za zaštitu životne sredine je nadležni nacionalni organ za EIA procedure i
zakonske regulative u skladu sa crnogorskom EIA regulativom, ali ne i za ovaj ESIA koji je vođen od
strane EBRD.
Vrste projekata koji zahtijevaju EIA su utvrđene u Uredbi za određivanje projekata za koje je
procijenjeno da će imati uticaja na životnu sredinu, a na koje se ova uredba odnosi (" Službeni list,
Crne Gore br. 20/2007 . ) - EIA uredba.
Pod EIA uredbom, projekti su klasifikovani u dvije grupe (kategorizovani): projekat predstavljen na
listi 1, podliježe obaveznom EIA dok za projekte na listi 2, procjena sadrži elemente diskrecije, uz
napomenu da će sprovodjenje postupka EIA, u svakom slučaju, biti potrebno za projekte sa
potencijalno značajnim uticajem na životnu sredinu. Javnost i druge stranke treba da budu
konsultovani o EIA.
Predlog projekta za izgradnju 400 kV dalekovoda Lastva - Pljevlja uključen je u EIA Uredbom na Listi 1
- Projekti koji podležu obaveznom EIA, stavka 4.b - "Dalekovodi 220 kV napona ili više, i duži od 15
kilometara". Kao takav, projekat zahtijeva punu procjenu uticaja na životnu sredinu i usklađenost sa
nacionalnim zakonodavstvom i EIA, kao i implementaciji EIA studije.
Ovaj projekat takođe uključuje aktivnosti za izgradnju novog razvodnog postrojenja SS-Lastva
Grbaljska i proširenje postojećeg razvodnog postrojenja (SS) Pljevlja za jedan 400kV DV. U terminima
EIA procesa, ove aktivnosti su uključene u EIA dekretom na Listi 2 - Projekti za koje će EIA biti
potrebna, tačka 12 - "Infrastrukturni projekti", tačka "O" - " Razvodna postrojenja , 220 kV napona ili
više" .
U kontekstu zahtjeva iznijetih u crnogorskom EIA legalnom okviru za dalje odgovornosti CGES, ovaj
ESIA predstavlja preliminarni EIA dokument za dalje profilisanje do faze prikladne za CGES da pokrene
i vodi nacionalne EIA administrativne procedure kao što je to gore navedeno. Takvo profilisanje
projekta treba biti urađeno u toku razvoja projekta do naprednijeg stadijuma i tehnički razvijene
dokumentacije.
1.5
Relevantno zakonodavstvo i regulatorni okvir
Ključni nacionalni zakoni
Ključni zakoni o zaštiti životne sredine koji će biti uključeni u predloženi projekat.
•
Zakon o zaštiti životne sredine (Sl.Glasnik Crne Gore br.48/2008)
Ovaj zakon potpuno uključuje ključne EU zakone o životnoj sredini i reguliše: principe zaštite i
održivi razvoj, planirane aspekte i dokumente o zaštiti životne sredine, subjekte i instrumente
za zaštitu životne sredine, nadgledanje životne sredine putem informacionog sistema,
uključivanje javnosti u pitanja o životnoj sredini, obilježavanje životne sredine, kao i
finansijske i menadžerske poslove. Glavni instrumenti za zaštitu šivotne sredine identifikovani
u zakonu su: (I) standardi o kvalitetu životne sredine, kao i tehnički standardi; (II) strateške
procjene (SEA); (III) procjene o uticaju na okruženje (EIA); (IV) Integrisana zaštita i kontrola
zagađenja (IPPC); (V) prostorno planiranje i (VI) menadžment sistema revizije (EMAS).
•
Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu (Sl.Glasnik Crne Gore br.80/2005 i br.40/2010) i
pripadajući podzakonski dokumenti.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
11
Ovaj zakon reguliše administrativnu proceduru u procjeni uticaja za projekte koji će vjerovatno
veoma uticati na životnu sredinu. Takođe definiše sadržaj EIA studije (EIA Izvještaj),
angažman zainteresovanih strana i proces uključivanja javnosti.
•
Zakon o strateškim procenama (Sl.glasnik Crne Gore br.80/2005)
Ovaj zakon utvrđuje uslove, metode i procedure za sprovođenje strateških procjena (SEA),
određene planove i programe za integraciju principa zaštite životne sredine kroz procedure
pripremanja, adaptacije i implementacije planova i programa koji bi imali veliki uticaj na
životnu sredinu. Kompetentan autoritet za pripremu planova ili programa ne može da preda
plan ili program na dalju proceduru usvajanja, a da prije toga nije dobio dozvolu za SEA
Izveštaj od autoriteta koji je odgovoran za zaštitu životne sredine.
•
Zakon o zaštiti prirode (Sl.Glasnik Crne Gore br.51/2008 i br.21/2009) i pripadajući
podzakonski dokumenti
Ovaj zakon reguliše zaštitu i promociju prirode. Definiše principe za zaštitu prirode, između
ostalog, principe za održivost, principe predostrožnosti, principe preventive kao i principe za
korisnike. Ovaj zakon takođe određuje tipove dokumenata za planiranje zaštite prirode,
legalne temelje za zaštićene zone (pitanje utvrđivanja i kategorizacije) i reguliše aspekte
EMERALD ekološke mreže. Ova mreža je razvijena u okviru Bernske Konvencije1) i formalno se
koristi kao priprema za aplikaciju za EU direktivu o staništu. EMERALD mreža je bazirana na
istim principima kao i mreža EU NATURA 2000 i predstavlja njenu ekstenziju za zemlje koje još
uvijek nijesu u EU. Za sada, u Crnoj Gori ne postoji specifično zakonodavstvo vezano za
EMERALD područja u Crnoj Gori. Međutim, obaveze koje proističu iz Konvencije u Bernu (Crna
Gora je član od 1. marta 2009) trebale bi biti zakonska osnova koja će omogućiti sledeće
akcije na Nacionalnom nivou:
1. Identifikovanje staništa i biljnih i životinjskih vrsta koje su spomenute u Rezoluciji 4
(staništa) i Rezoluciji 6 (vrste) ove Konvencije, i nakon toga,
2. Definisanje reprezetativne mreže EMERALD područja2).
1)
Konvencija o očuvanju divljine i prirodnih staništa Evropske Unije – Konvencija u Bernu
EMERALD Mreža u Crnoj Gori sadrži 32 područja od specijalnog interesa za zaštitu (ASCI). Kreiranje
EMERALD Mreže počelo je u 2005. godini projektom finansiranim od strane Savjeta Evrope, te je
implementirana od strane Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja Crne Gore u
kooperaciji Savjeta Evrope i crnogorsakih eksperata. Tokom 2008.godine projekat je završen i
urađena je standardizacija za većinu područja u Crnoj Gori koja spadaju u EMERALD Mrežu
(Centralna informaciona baza smještena je u Institutu za zaštitu prirode). U međuvremenu,
EMERALD informaciona baza revidirana je (provjera kvaliteta kontrole) od strane Savjeta Evrope, te
je bila unapređena i ažurirana.
2)
•
Zakon o Nacionalnim Parkovima (Sl.Glasnik Crne Gore br.56/2009)
Po ovom zakonu, 5 (pet) nacionalnih parkova na teritoriji Crne Gore identifikovani su kao
zaštićena područja. Zakon uključuje geografske opise granica i prema tome definiše teritoriju
svakog nacionalnog parka. Dodatno, zakon određuje mjere za zaštitu, razvoj i promociju
nacionalnih parkova, uključujući aktivnosti koje nijesu dozvoljene, kao i pravila za korišćenje
prirodnih resursa u okviru nacionalnih parkova. Lista isključenih aktivnosti, aktivnosti koje su
zabranjene u nacionalnim parkovima, takođe su predstavljene u Zakonu. Ova lista ne
uključuje konstrukciju DV i zbog toga ne postoje eksplicitna pravna ograničenja za razvoj i
izradu dalekovoda na teritoriji nacionalnih parkova. Menadžment nacionalnih parkova kao i
načini zaštite prirodnih resursa i vrednosti će biti uključeni u sledeće dokumente o planiranju:
(I) Prostorni plan, (II) Menadžment plan.
•
Zakon o zaštiti vazduha (Sl.Glasnik Crne Gore br.25/2010) i pripadajući podzakonski akti
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
12
Ovaj zakon reguliše praćenje kvaliteta vazduha, mjere zaštite, procjene kvaliteta,
dokumente za planiranje i menadžment kvaliteta vazduha, inspekcije i nadgledanje.
•
Zakon o vodama (Sl.Glasnik Crne Gore br.27/2007, 32/2011, 47/2011) i pripadajući
podzakonski akti
Ovaj zakon reguliše zakonski status i način za integrisano upravljanje vodama, vodnom
infrastrukturom, kao i uslove i načine vodo-privrede.
•
Zakon o upravljanju otpadom (SL.GLasnik Crne Gore br. 27/2007, 80/2005, 73/2008) i
pripadajući podzakonski akti.
Ovaj zakon reguliše klasifikaciju i tipove otpada, menadžment upravljanja otpadom, prava,
obaveze i odgovornosti pravnih i fizičkih lica, uslove za sticanje licenci za odlaganje otpada,
inspekciju i nadgledanje, itd.
•
Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl.Glasnik Crne Gore br. 28/2011) I pripadajući
podzakonski akti.
Ovaj zakon reguliše zaštitu od buke u životnoj sredini i određuje mjere za umanjenje štetnih
efekata buke na ljudsko zdravlje, uključujući normative, urbano planiranje i tehničke mere.
Ovaj zakon ne uključuje buku u komercijalnom i stanišnom okruženju.
•
Zakon o šumama (Sl.Glasnik Crne Gore br.74/2010)
Ovaj zakon reguliše zaštitu, očuvanje i promociju šuma, aspekte planiranja, načine i uslove
korišćenja šuma, konstrukciju i održavanje šumskih puteva, šumske zemlje i pitanja
šumarstva.
Ključno zakonodavstvo u okviru socijalnih pitanja koja će biti uključena u predloženi projekat:
• Zakon o radu (Sl.Glasnik Crne Gore br.49/2008 i 26/2009)
• Zakon o zaštiti na radu (Sl.Glasnik Crne Gore br.79/2004)
• Zakon o eksproprijaciji (Sl.Glasnik Crne Gore br.55/2000, 28/2006, 21/2008)
Ostalo ključno zakonodavstvo:
• Zakon o energetici (Sl.Glasnik Crne Gore br.28/2010)
• Zakon o prostornom planiranju i izradi strukturnih objekata (Sl.Glasnik Crne Gore br.51/2008,
34/2011, 47/2011)
• Zakon o kulturi (Sl.Glasnik Crne Gore br.49/2008
• Zakon o kulturnom nasleđu (Sl.Glasnik Crne Gore br.49/2010)
Ostali relevantni dokumenti:
• Relevantni dokumenti UNESCO
• Dezignacija NP Durmitor kao lokacija svjetskog nasleđa UNESCO.
Sa odlukom UNESCO-vog komiteta za svjetsko nasleđe iz 1980.godine, NP Durmitor sa
kanjonom rijeke Tare je proglašen kao lokacija svetskog nasleđa pod zaštitom UNESCO-a, pod
Pariskom Konvencijom za zaštitu svetskog kulturnog i prirodnog nasleđa. Kao takav, NP
Durmitor je uključen u listu svetskog nasleđa UNESCO. Da bi bili uključeni u istu, područja
moraju imati veliku univerzalnu vrijednost i da uključuju barem jednu od 10 UNESCO-vih
kriterijuma selekcije. Kriterijumi selekcije koji se odnose na NP Durmitor kao prirodno svetsko
nasleđe UNESCO-a su:
(VII) Da sadrže najviši stepen prirodnih fenomena ili područja sa izuzetnim prirodnim
ljepotama i estetske važnosti.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
13
(IX) Da budu izvanredni primjeri koji predstavljaju glavne stadijume istorije planete,
uključujući evidenciju o živim bićima, značajne geološke promjene koje su u toku, ili značajne
geomorfološke ili fiziografske karakteristike.
(X) Da sadrže najvažnija i najznačajnija prirodna staništa za IN-SITU konzervaciju bioloških
različitosti, uključujući i staništa ugroženih vrsta koje imaju izvanredan značaj.
• Dezignacija sliva reke Tare kao UNESCO-v rezervat Čoveka i Biosfere (MAB).
Po odluci UNESCO-a iz 1977. godine, sliv rijeke Tare je proglašen kao rezervat MAB. MAB rezervat se
nalazi na veoma širokom području (oko 183,000 ha) – donji sliv Tare ide od istočne državne granice
(MN-Alb) do zapadne državne granice (MN-BiH). Centralne zone se nalaze u postojećim NP (NP
Durmitor i NP Biogradska Gora). Samom rezervatu nije dodijeljena zaštitna kategorija. Ne postoje
zakonski uslovi vis-à-vis ovog rezervata u crnogorskom zakonodavstvu.
Crna Gora je članica UNESCO-ve konvencije od 1. marta 2007. godine. Crnogorska UNESCO komisija u
okviru Ministarstva kulture je nacionalno tijelo odgovorno za zvanične odnose sa UNESCO-m. Komisija
je sastavljena od odbornika iz različitih ministarstava kao i od predstavnika civilnog društva. Kao član
UNESCO-ve konvencije, Crna Gora je obavezna da pripremi i preda standardne izvještaje komitetu za
svjetsko nasleđe UNESCO-a i da preda informacije o zakonodavstvenim i administrativnim dozvolama
koje su prihvaćene. Takođe, treba predati i izveštaj o akcijama koje su preduzete u sprovođenju
konvencije. Crnogorska komisija UNESCO-a trenutno razmatra predloženi projekat i predaće
preporuku odgovornim tijelima u UNESCO-u vezano za projektne aktivnosti na teritoriji NP Durmitor,
po planu koji je zakazao UNESCO za februar 2012.
• Deklaracija o zaštiti rijeke Tare (Sl.Glasnik Crne Gore br.78/2004, 22.12.2004)
Ova deklaracija zaključuje da izrada hidroelektrane/hirdorelektrana ili bilo koja druga akivnost na toku
rijeke Tare može predstavljati uznemiravajući faktor u cijeloj regiji gdje razvoj zavisi od samog
kanjona. U smislu budućih energetskih projekata, navodi se da je “solucija za budućnost u izvorima
energije koji neće narušiti prirodnu ravnotežu, a koji će istovremeno smanjiti privredne gubitke”. Pod
ovim se podrazumijeva dokument koji isključuje (infrastrukturni) razvoj koji bi promijenio okruženje uz
reku Taru.
• Strategija za razvoj prozvodnje energije u CRnoj Gori do 2025; 2007
Ovaj strateški dokument identifikuje konkretne ciljeve u energetskom sektoru i definiše mehanizme i
akcije kako bi se postigla sigurna i pouzdana proizvodnja energije. On određuje pravce za prosječan
razvoj energetske proizvodnje u Crnoj Gori koji je baziran na setu pravnih, ekonomskih,
institucionalnih i promotivnih mjera za njihovu implementaciju. Strategija uključuje ciljeve i akciju
razvoja mreže za prenos energije, a koja je bazirana na setu kriterijuma: pouzdana konekcija ka
novim energetskim postrojenjima, pouzdan i siguran prenos energije ka glavnim gradovima i
regionima u Crnoj Gori, redukcija gubitaka kao i regionalna konekcija sa susjednim državama.
Relevantni međunarodni multilateralni sporazumi:
•
Načelna konferencija UN o promjeni klime - UNFCCC-а (Njujork, 1992)
•
Kjoto protocol načelne konvencije UN o klimatskim promenama
•
•
Konvencije UN o biološkom diverzitetu - CBD (Rio de Žaneiro, 1992) UN
Konvencija o močvarama od međunarodnog značaja - Ramsarska konvencija (Ramsar,
Iran, 1971
Konvencija UN o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja - CMS (Bon, 1979)
Sporazumu o očuvanju populacije evropskih slijepih miševa - EUROBATS (London, 1991)
Sporazum o afroazijskim vodenim pticama - AEVA (Hag, 1995)
Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine - UNESCO Svjetske baštine
konvencija (Pariz, 1972)
Konvencija o zaštiti evropskih divljih životinja i prirodnih staništa - Bernska konvencija
(Bern, 1982)
•
•
•
•
•
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
•
•
14
UNECE Konvencije o pristupu informacijama, učešću javnosti u donošenju odluka i
pristupu pravosuđu u pitanjima životne sredine - Arhuska konvencija (Arhus, Danska,
1998)
UNECE Konvencije o procjeni uticaja u prekograničnom kontekstu - Espo konvencija
(Espoo, Finska, 1991)
Evropska konvencija o prirodnom okruženju (Firenca, 2000)
Relevantna dokumenta Saveta Evrope:
• EIA direktiva (Direktiva 85/337/EEC, sa izmjenama i dopunama; Direktivama 97/11/EC i
2003/35/EC), o procjeni uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu
• Direktiva o procjeni uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu (2001/42/EC)
• Direktiva o očuvanju divljih ptica (79/409/EEC izmeijnjena i dopunjena 2009/147/EC)
• Direktiva o staništima (92/43/EEC)
• Direktiva o minimalnim zdravstvenim i bezbjednosnim zahtevima u vezi izloženosti radnika
rizicima od fizičkih agenasa (elektromagnetna polja) (2004/40/EC)
• Preporuka Savjeta EU 1999/519/EC od 12. jula 1999, Ograničenja u izlaganju populacije
elektromagnetnim poljima (0 Hz do 300 GHz)
1.6
Objavljivanje informacija i angažovanje zainteresovanih strana
CGES je preduzela inicijativu vezanu za učešće zainteresovanih strana tokom ESIA procesa, uključujući
mnoge konsultativne sastanke sa različitim institucijama i javnošću. Pregled učesnika procesa
konsultacija tokom ESIA procesa dat je u Prilogu 2. CGES će aktivno angažovati zainteresovane strane
u narednim fazama projekta. Buduće učešće zainteresovanih strana biće vodjeno planom o učešću
zainteresovanih strana koji je spreman da ispuni zahtjeve EBRD i IFC. Ovaj plan daje pregled učešća
do sada i poziva na redovnu komunikaciju sa ključnim akterima tokom planiranja, izgradnje i
funkcionalne faze projekta.
CGES namjerava da sprovede projekat kao primjer dobre prakse u razvoju infrastrukture dalekovoda i
trafostanica sa ciljem da se uključe zainteresovane strane i održava dobra praksa komunikacije tokom
trajanja projekta. Prema ovom pristupu, svrha otkrivanja informacija / komunikacije će biti:
•
•
•
•
Da obezbijedi zainteresovanim stranama, (onima koje su direktno ili indirektno uključene)
raspored i informacije o aktivnostima koje će se organizovati u odnosu na projekat.
Pružanje mogućnosti zainteresovanim stranama da izraze svoje mišljenje vezano za projekat ili
njegove aktivnosti.
Da se javno prihvati obaveza o obezbjeđivanju najbolje prakse u pogledu zaštite životne
sredine kao i zdravlja i bezbednosti radnika i izvođača radova.
Da žalbeni postupak učine dostupnim javnosti, u cilju prikupljanja povratnih informacija kao i
da deluju u ispravljanju uzroka koji mogu dovesti do negativnog mišljenja o projektu.
Opšte informacije obuhvataju najvažnije informacije u vezi sa različitim fazama razvoja projekta
(planiranje, izgradnja, opertivnost) i biće na na raspolaganju:
• na oglasnoj tabli mjesnih kancelarija obuhvaćenih opština
• u dnevnim novinama
Elektronska verzija na crnogorskom jeziku ovog izvještaja Procjene uticaja na životnu sredinu i društvo
(ESIA), kao i Ne-tehničkog rezimea (NTS), Plan angažovanja zainteresovanih strana (SEP) i Akcioni
plan zaštite socijalne i životne sredine (ESAP) biće dostupan javnosti na web stranici CGES
(www.cges.me). Ovjerene kopije ovih dokumenata biće dostupne u centralnim prostorijama CGES u
Podgorici.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
15
Rezime projektnih informacija ( NTS, SEP i ESAP) takođe će biti dostupan u prostorijama obuhvaćenih
opština i upravama pogođenih nacionalnih parkova - NP Lovćen i NP Durmitor.
Potpun ESIA paket će takođe biti dostupan na crnogorskom jeziku u EBRD kancelarijama u Podgorici i
Londonu, a takođe će i obavještenje biti postavljeno na EBRD web sajtu (www.ebrd.com) u skladu sa
EBRD politikom informisanja javnosti. Za ovaj projekat je potrebno objavljivanje od 120 dana tokom
kog perioda će komentari svih zainteresovanih strana biti prihvaćeni i razmatrani prije nego projekat
odobri EBRD odbor direktora.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
2
Opis projekta
2.1
Svrha projekta i vrijeme trajanja
16
Namera projekta je konstruisanje i puštanje u rad 400 kV dalekovoda Lastva Grbaljska do Pljevlja via
Cevo, konstrukcije i puštanja u rad 400/110 kV trafostanice Lastva kao i unapređenje postojećeg
razvodnog postrojenja Plevlja da bi se prilagodila 400 kV prenosnoj liniji.
Projekat uključuje sledeće elemente:
•
Konstrukciju nove 400/110 kV trafo stanice Lastva (2x300 MVA) i proširenje postojeće
trafostanice Pljevlja.
•
Skretanje 400 kV dalekovoda Trebinje - Podgorica u trafostanicu Lastva (dalekovod će biti
prekinut i preusmeren blizu Cevo lokaliteta)
•
Konstrukcija 188.6km duge(152.5 km + 36.1 km), nove 400 kV dalekovoda od Lastve do
Pljevalja via Cevo
Završena konstrukcija 400 kV DV Podgorica – Tirana - Elbasan kao i planovi za novi dalekovod od
Pljevalja do Višegrada(BiH) ili od Brezne do Buk Bijele(BiH) i od Pljevalja do Bajine Bašte(Srbija)
determinisaće buduće strategije razvoja 400kV mreže u Crnoj Gori i u skladu sa tim identifikovati
potrebu u oblasti Jadranskog mora za unapređenjem postojećeg 110kV nivoa na 400kV nivo.
Postojeća 100 kV mreža će teško zadovoljiti takve potrebe i ne može ni približno zadovoljiti planove
razvoja primorske zone. Kao rezultat, nova trafostanica u primorskoj zoni i 400 kV DV od te zone do
Pljevalja kao 400 kV DV kontinentalnog dela zemlje koji je planiran. Ova veza bi takođe podržala
uslove za kapacitete nove generacije u zapadnoj Crnoj Gori.
Konstrukcija 400 kV DV Lastva-Pljevlja zatvoriće 400 kV prsten u okviru elektromreže Crne Gore
(Lastva – Pljevlja – Ribarevine - Podgorica), što će učiniti celu mrežu mnogo stabilnijom, pouzdanijom
i snažnijom. U isto vreme, novi 400 kV DV smanjiće uticaj susednih mreža u slučajevima velikih
poremećaja. Zajedno sa 400 kV DV, novo razvodno postrojenje Lastva trebalo bi da reši najkritičnije
situacije koje su pogađale prenosnu mrežu Crne Gore, naročito na zapadnom delu primorja koji
očigledno ima problema sa prekidima isporuke energije što utiče na turizam i ekonomski razvoj.
Dobrobiti od predloženog razvoja 400 kV DV sumirane su ovde:
(i)
Značajno poboljšana, snažnija crnogorska prenosna mreža.
(ii)
Pouzdanija isporuka električne energije naročito u primorskim oblastima i smanjenje teškoća
u isporuci energije, što će uticati na ekonomski razvoj primorskih oblasti, NP Durmitora i
Žabljaka.
(iii) Olakšavanje programa industrijskog razvoja i investiranja u Crnoj Gori
(iv)
Ojačanje interne i regionalne mreže dalekovoda kao preduslova za učešće na regionalnom
tržištu energijom.
(v)
Ohrabrujući signal za nove – obnovljive izvore energije:
a. Hidroelektrane: reka Morača, Komarnica i Berane
b. Male hidroelektrane
c.
Turbine na vetar – razne lokacije
(vi) Osnažena crnogorska prenosna mreža.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
17
Predloženi dalekovod će biti od suštinskog značaja jačanju crnogorske prenosne mreže, neophodne za
maksimalnu iskorišćenost planiranog podmorskog HVDC voda između Italije i Crne Gore, što će takođe
doprineti još intenzivnijoj trgovini električnom energijom u regionu jugoistočne Evrope. Pregled
planiranog razvoja crnogorske proizvodnje električne energije i prenosa do 2020, predstavljeni su na
slici ispod.
Prikaz 2.1 – Planirana crnogorska prenosna mreža do 2020 uključujući nove elektrane
Ukupan period trajanja projekta uključuje sledeće faze:
o
Izbor adekvatnog koridora za trasu dalekovoda. Ova faza je realizovana kroz (i) identifikovanje
potencijalnih alternativnih pravaca, (ii) procenjivanja date izvodljivosti i (iii) izbora najpovoljnije
izvodljive alternative.
o
Faza nacrta i planiranja. Ova faza dolazi u pripremi relevantne planske dokumentacije
uključujući tehničku i nacrtnu dokumentaciju kao i analizu aspekata životne sredine.
o
Faza konstrukcije.Aktivnosti unutar ove faze će podrazumevati izvođenje radova kao i instalaciju
neophodne infrastrukture i opreme.
o
Demontažni radovi na izabranim postojećim 110 kV i 400 kV dalekovodima . Ove aktivnosti će
uključivati demontažu postojećih stubova, temelja, faznih provodnika i izolatora kao i njihov
transport izvan zone projekta.
o
Operativna faza. Ova projektna faza će obuhvatiti operativne aktivnosti trafostanica i
dalekovoda, uključujući održavanje i kontrolu.
o
Dekomisija i zatvaranje instalacije. Ova faza će obuhvatiti mere za sanaciju i buduće korišćenje
prostora, kao i mere upravljanja uticajima na životnu sredinu tokom post-projeknog perioda.
Sve komponente od planiranih dalekovoda (stubovi, fondacije, provodnici, zaštitna užad i izolatori) kao
i trafostanice i svi njihovi elementi biće projektovani, proizvedeni, testirani i instalirani u skladu sa
uslovima 400 kV mreže u Crnoj Gori. Kompletna oprema mora biti projektovana i izgrađena na način
koji će obezbediti siguran rad u geografskim uslovima koji dominiraju u oblasti u kojoj će dalekovodi
biti izgrađeni, i pod različitim energetskim opterećenjima i naponima do kojih može doći tokom rada
prenosne mreže.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
2.2
18
Tehnički opis projekta
Tehničke karakteristike dalekovoda
Predloženi dalekovod će se projektovati i graditi u skladu sa važećim nacionalnim propisima o
tehničkim pravilima za izgradnju dalekovoda sa nominalnom voltažom od 1 kV do 400 kV.
Polazna tačka predloženog dalekovoda je nova 400/110 kV trafostanica na lokalitetu Blato i Gorovići,
izgrađena na desnoj strani auto puta Budva – Tivat, u naselju Lastva Grbaljska. Odavde, predloženi
dalekovod nastavlja prema Cetinju i Čevu, prolazeći kroz deo istočnog ugla NP Lovćen. Ova sekcija
predloženog projekta, od Lastve do Čeva, uključuje dva paralelna dalekovoda. Jedan je dvostruki 400
kV DV koji će olakšati skretanje postojećeg 400 kV DV Trebinje (BiH) – Podgorica (MN) u novu
400/110/35kV trafostanicu u Lastvi Grbaljskoj. Drugi je 400 kV DV do Pljevalja. Od Čeva predloženi
dalekovod ide do Šavnika, prolazeći zapadno od Nikšića, blizu jezera Slano i Krupac (rezervoar HE
Peručića) i prolazi kanjon na reci Komarnici. Sekcija dalekovoda od Šavnika do Pljevalja prolazi istočno
od Žabljaka, kroz NP Durmitor, prelazeći preko kanjona reke Tare i nastavlja prema Pljevljima.
Završna tačka predloženog dalekovoda je postojeća trafostanica u Pljevljima.
Totalna dužina predloženog jednostrukog 400 kV dalekovoda od Lastve via Čevo do Plevalja biće
152.5 km, dok će dvostruki 400 kV DV od Lastve do Čeva biti 36.1 km. Totalna dužina novih
dalekovoda predloženih projektom biće 188.6 km.
Pregled osnovnih parametara predloženog DV predstavljen je u sledećoj tabeli.
Tabela 2.1 – Osnovni tehnički parametri predviđenog dalekovoda sa komponentama
Parametar
Karakteristike
Nominalna voltaža
400 kV
Tip stuba
Temelj
Provodnik
čelik-okovan, pocinkovan, jednostruki i dvostruki samonoseći stubovi sa
provodnicima i to dva po fazi sa dvostrukom zaštitnom užadi.
• Tipičan, poseban, ojačan armirani oslonac, u zavisnosti od projekta i
geomehaničkih parametara zemljišta
• Ojačan beton: vrsta betona u skladu sa vežećim opisima.
• Zaštita od korozije i drugih elemenata.
•
Broj po fazi: 2
•
Materijal: ACSR tip sa tipičnim x-presekom od 490/65 mm2
•
•
Izolatori
Uzemljenje stubova
Komplet armature
izolatora
Klimatski parametri
Parametar
Maksimalno radno opterećenje:u skladu sa važećim regulativama i
uputstvu proizvođača
Dvostruka zaštitna užad u horizontalnoj konfiguraciji:
•
Prva: Alumoweld užad dijametra od 126.1 mm2, oznake AWG 19 NO 9
Druga: užad sa optičkim kablovima, OPGW sa 48+48 kablova
•
Dva tipa izolatora kapni i iglasti:
- Na liniji: Ojačana staklena izolaciona jedinica U 160 BS
- Na prijemniku: Ojačana staklena izolaciona jedinica U 160 BS
•
Tip izolatora: prema propisima i regulativama
• Specifični otpor zemljišta : Prema terenskim merenjima određenih lokacija i
korišćenju tipičnom za uzemljenje
• Materijal: Okrugli pocinkovani čelični kabel.
∅ 10 mm • Dimenzije: Minimalni prečnik ∅ 10 mm
Materijal: toplo pocinkovani čelik
•
Pritisak vetra: 75/90 daN/m2
•
Dodatna težina zbog leda i snega: 1,6/2.5/4.0 x 0,18√d daN/m
•
Spoljna temperatura: Maksimum: + 40 °С / Minimum: - 20 °С
Karakteristike
•
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
19
Stubovi
Izgradnja stubova mora podržati bezbedan rad u svim radnim klimatskim uslovima, u odnosu na
korištene fazne provodnike, zaštitnu užad i komplete izolatora kao i planiranog vetra i dužine raspona.
Od zavisnosti od njihove pozicije u sistemu prenosa, tipovi stubova mogu biti:
-
Zatezni stubovi, koriste se za prave DV sekcije
-
Ugaoni( noseći) stubovi, koriste se kada DV menja pravac, i
U smislu njihove izgradnje, postojaće dve glavne vrste stubova koje se koriste u konstrukciji
predviđenog dalekovoda:
(i) Stubovi jednostruki 400 kV DV (“Y” – tip stuba). Ovaj tip će biti instaliran u DV sekciji od
Lastve do Brezne i iz Kosanice do Plevalja. Oni će se razlikovati po veličini u zavisnosti od
realnih uslova zemljišta i trase predela. Visina stubova biće u opsegu od 20 do 50 metara.
(ii) Stubovi dvostruki 400 kV DV i za kombinovane 110 kV i 400 kV DV (“barrel” tip ili semivertikalni tip stuba).Tip stuba dvostrukog 400 kV biće upotrebljen za DV od Lastve do Čeva,
dok će kombinovani 110 kV i 400 kV stubovi biti upotrebljeni u DV sekciji od Brezne do
Kosanice. Visinski opseg stubova biće između 30 i 55 metara.
Stubovi će biti građeni sa čeličnim rešetkama (pogledati detalje ispod). Svaki stub imaće 4 podnožja i
pojedinačne temelje za svaki od podnožja, što znači 4 temelja za svaki stub. Broj provodnika i njihov
raspored za svaki tip stuba je:
-
Za jednostruke stubove: 3 linije u horizontalnom pravcu, svaki sa 2-faznim provodnicima i 2 u
horizontalnom pravcu sa 1 provodnikom zaštitne užadi (jedna od linija za OPGW).
-
Za dvostruke stubove: 2 kompleta (za svaki ugao stuba)sa 3 linije u vertikalnom pravcu, svaka
sa 2- faznim provodnicima, 2 u horizontalnom pravcu sa 1 provodnikom zaštitne užadi (jedna
od njih linija za OPGW).
Ukupan broj stubova po tipu i po DV sekciji kao i prosečna dužina raspona za svaku DV sekciju dati su
u sledećoj tabeli.
Tabela 2.2 – Broj stubova po tipu
Zbir po
Tip stuba
Tipu stuba
(pozicija u DV)
(pozicija u DV)
Tip stuba
(izgradnja)
Zatezni
284
Ugaoni
58
Zatezni
194
Ugaoni
47
Ukupno ugaoni
105
Ukupno zatezni
478
Ukupno po
tipu stuba
(izgradnja)
jednostruki 400 kV
(“Y” – tip)
342
dvostruki 400 kV &
Kombinovani 110 kV / 400 kV
(“barrel” tip)
241
Ukupan broj stubova:
583
Tabela 2.3 – Broj stubova po DV sekciji i prosečan raspon
Sekcija DV
Lastva - Cevo
Cevo - Brezna
Tip stuba
Jednostruki 400 kV
Dvostruki 400 kV
Jednostruki 400 kV
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Dužina sekcije
[km]
35.2 km
36.1 km
56.0 km
Broj stubova po
sekciji
113
116
166
Prosečan
raspon
[m]
310 m
310 m
340 m
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Brezna - Kosanica
Kosanica - Plevlja
20
Kombinovani 110 / 400
kV
Jednostruki 400 kV
Ukupno za predloženi DV:
41.0 km
125
330 m
20.3 km
63
320 m
188.6 km
583
NA
Tipičan prikaz polja za različite tipove stubova izložen je u sledećoj tabeli. Ova površina zemljišta bi
morala biti trajno stečena, kako bi se obezbedio bezbedan rad i održavanje predloženog dalekovoda.
Tabele 2.4 – Prikaz prostora za stubove
Tip stuba (dizajn)
Tip stuba
(pozicija u DV)
Zatezni
Prikaz prostora [m2]
Jednostruki 400 kV
(“Y” – tip)
Dvostruki 400 kV &
Kombinovani 110 kV / 400
kV
(“barrel”tip)
Ugaoni
Prikaz prostora [m2]
80 m2
115 m2
135 m2
190 m2
Prikaz 2.2 – Tipičan jednostruki 400 kV DV tip stuba i njihove osnovne karakteristike
Tipičan zatezni stub za
jednostruki 400 kV DV
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Tipičan ugaoni noseći stub za
jednostruki 400 kV DV
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
21
Prikaz 2.3 – Tipični dvostruki 400 kV DV kao i kombinovani 400 kV & 110 kV stubovi
Tipičan zatezani stub za
dvostruki 400 kV DV i
kombinovani 400kV & 110 kV DV
Tipičan ugaoni noseći stub za
dvostruke 400 kV DV i
kombinovane 400kV & 110 kV DV
Temelji
Temelji dalekovoda biće izgrađeni od armiranih betonskih blokova.Tip betona treba da obezbedi
uslove za postavljanje normalnih temelja i moraju biti pogodni za specifične nosivosti terena. U slučaju
slabe nosivosti terena na pojedinim mikro-lokacijama i na osnovu geotehničkih istraživanja, relevantna
specifična rešenja biće dizajnirana i konstruisano rešenje.
Konačna rešenja u odnosu na vrste podloge za svaku pojedinačnu lokaciju stuba, zavisiće od
geotehničkih istraživanja.
Uzemljenje
In the context of safety and protection at work (reducing the effects from electric shock, etc.) special
U kontekstu bezbednosti i zaštite na radu (smanjenje efekata od strujnog udara, itd) poseban akcenat
će biti dat stubovima uzemljenja. Ovaj postupak bi trebalo da bude sproveden u skladu sa zahtevima
tehničkih propisa.
Uzemljenje stubova dalekovoda biće učinjeno instalacijom dva prstena oko svakog temelja stuba,
materijala FeZn, cevi od Ǿ 10mm. Ova dva prstena su povezana međusobno kao i sa metalnom
konstrukcijom stubova. U slučajevima kada uzemljenje mora biti ojačano (odnosi se na tipove
zemljišta smanjene provodljivosti), ojačanje se pravi dodavanjem dva postolja (produžetka) od FeZn
cevi ili FeZn traka do psotojećih prstenova svakog temelja stuba. Konačno, za lokalitete sa specifičnim
zahtevima uzemljenja (u praksi – blizu kuća ili zgrada), dodatna FeZn cevasti prsten je instaliran oko
celog temelja stuba, otprilike na 1 metar udaljenosti od postojećih prstenova i dubini od 0.8 do 1.0
metra.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
22
Fazni provodnici
Za fazne provodnike planiranog dalekovoda, u skladu sa trenutnim konceptom za ovu vrstu
dalekovoda u Crnoj Gori, provodnici ACSR će se koristiti sa normalnim presekom od 490/65 mm2. Dva
provodnika po fazi planirani su na medjusobnoj udaljenosti na više od 500 mm.
Izolatori
Predloženi dalekovod će pripadati mreži sa direktno uzemljenom neutralnom tačkom i stepenom
izolacije zbog čega će izdržati nominalni impuls munje napona 1425 kv.
Izolatori koji se koriste biće tipa odobrenog za takve linije sa odgovarajućim načinom uklapanja i
koristiće se za rane tipove lančano vezanih izolatora.
2.3
Izgradnja dalekovoda
Prevozna sredstva koja će se koristiti za prevoz stubova do mesta za postavljanje uglavnom će zavisiti
od konfiguracije terena. Generalno, kamioni ili teški traktori će se koristiti. Upotreba helikoptera nije u
planu.
Postojeći prilazni putevi stubovima koristiće se gde god je to moguće. Tako, kombinacija prilaznih
opcija će se koristiti; upotrebom postojećih puteva i staza kako bi se dozvolio prilaz lokacijama za
konstrukciju i pravljenjem novih staza ukoliko je to neophodno. Pristupni putevi biće pripremljeni
upotrebom standardne teške mašinerije, uglavnom buldožera, unapređujući postojeće puteve kako bi
zadovoljili potrebe konstrukcija i pravljenjem novih puteva. Jednom kada su konstrukcije završene,
održavaće se pristupni putevi u cilju održavanja izgrađenih objekata. Bilo koji put oštećen tokom
radova biće unapređen u bolje stanje od prvobitno zatečenog.
Podstrukture stubova (segmenti čeličnih žica) biće unapred sastavljenji u pogodnom mestu projekta i
prenošeni do mesta postavljanja u delovima. Ovi segmenti će zatim biti postavljeni na predviđenim
mestima kako bi se završilo postavljanje potpunog stuba. Za lokacije sa teškim pristupom, unapred
izrađeni delovi biće manji i u skladu sa tim, broj delova biće veći. Postojaće otprilike četiri projektna
kampa duž predložene trase izgradnje dalekovoda. Sklapanje stubova i zone za odlaganje biće na
svakih 3-5 km sekcije (11-12 stubova približno), što dovodi do približno 40 privremenih zona za
odlaganje ukupno. Zona za svako odlaganje stubova je približno 100 x 50 m. Oni će biti pod
obezbeđenjem ali ne i ograđeni. Proces sklapanja je takav da se material za nekoliko stubova donese
na teren, tu se sklapa i kao takav odvozi na mesto konstrukcije. Prosečna dužina vremena provedenog
u jednoj zoni sklapanja je pribiližno dve nedelje.
Za pripremne radove (uglavnom konstrukcije pristupnih puteva) postojaće maksimalno 3 tima koji
rade paralelno, gde svaki tim broji 10 radnika.
Tipična zona zemljišta koja će biti permanentno stečena za svaki od stubova data je u tabeli 2.4 u
sekciji 2.2 iznad. Za svrhe konstrukcije, radna zona svakog od stubova DV biće oko 1,000 m2, do
2,500 m2 za ugaone stubove i približno 6,000 m2 za mesta sa vitlom koji će se koristiti za uvlačenje
provodnika na svoje mesto između stubova. Po završetku građevinskih radova, ostatak radnog
prostora će biti obnovljen i vraćen u svoje prvobitno stanje. Svim prethodnim oblicima poljoprivredne
aktivnosti ili drugih tipova korištenja zemljišta može se nastaviti nakon konstrukcije dalekovoda i
tokom njihove operativne faze.
Konstrukcija stubova duž linije DV razlikuje se uglavnom po načinu pristupa strukturi terena. Prosečno
vreme konstrukcije jednog stuba, kalkulisano sa jednim timom za konstrukciju, sastoji se od:
-
Vremena za pripremu temelja (iskopavanja i postavljanje betona),
-
Vremena konstrukcije stuba (sklapanje i podizanje), i
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
-
23
Vremena za postavljanje električne opreme
Prosečno vreme za konstruisanje svakog stuba, tj. za 4 temelja, je 1 stub dnevno po iskopavanju i 1
stub dnevno za radove sa betonom. Vreme postavljanja betona uključuje pola dana za pripreme
armature i pola dana za radove sa betonom. Ojačane čelične konstrukcije biće dostavljane kamionima
ili teškim traktorima, dok će se beton prevoziti kamionima sa već pripremljenim betonom u kamionskoj
mešalici . Jedan tim radnika obuhvata 15 osoba. Tipičan ukupan broj timova koji će raditi u isto vreme
na DV je 10.
Prosečno vreme montiranja električne opreme je 4 – 5 km mesečno, što je ugrubo dovoljno, kao
prosek, za 1.7 stubova dnevno. Broje pojedinačnih članova tima je 30, dok je ukupan broj timova koji
rade na trasi 3.
Kao rezultat svega navedenog, prosečno ukupno vreme za konstrukciju stuba može se proceniti na
7.2dana, i uključuje:
• 2 dana pripremnih radova
• 2 dana za konstrukciju temelja (jedan dan za iskopavanja i jedan dan za radove na
postavljanju temelja)
• 1.5 dana za podizanje stubova
• 1.7 dana za elektromehaničke radove
Pojedinačan broj radnika bi bio 67 i maksimalan broj radnika koji u isto vreme rade duž trase
dalekovoda 201.
Gornja kalkulacija je data za procenjeno vreme konstrukcije u period od 4 godine (48 meseci).
Procenjen prosečan vrbroj radnih dana godišnje je 180.
Broj dana za svaki tip konstrukcije tokom predviđenog preioda konstrukcije od 4 godine je sledeći:
(i) Pripremni radovi: 396 dana tokom 4 godine
(ii) Postavljanje temelja: 414 dana tokom 4 godine
(iii) Podizanje/konstrukcija stubova: 306 dana tokom 4 godine
(iv) Električni radovi: 342 dana tokom 4 godine
Presečan broj punjenja kamiona sklopljenom opremom je 12, odnosno:
-
3 punih kamiona za unapred pripremljen beton (mešalica),
-
5 punih kamiona za strukture stubova,
-
2 puna kamiona za opremu, alate, materijale, itd.
-
2 puna kamiona za električnu opemu (osim za provodnike koji će se transportovati u velikoj
buradi i specijanim teškim vozilima).
Dnevni broj kamiona po jednom tornju je 3 - 4. Ipak, sav materijal će biti dovožen u ciklusima, ne
kontinuirano, dako da će se desiti situacije gde će se sklapati strukture stubova u isto vreme, takođe i
alati i električna oprema, i u takvim slučajevima maksimalan broj kamiona po zoni odlaganja i
sklapanja biće 8 i 10 dnevno. Obzirom da su uglavnom dva mesta konstrukcije duž određene sekcije
koja rade paralelno maksimalan broj kamiona po jednom kampu bio bi 12 i 15 (mogućnost da se
maksimalan broj kamiona zadesi na oba lokaliteta je veoma mala).
Provodnici će biti nanizani pomoću specijanih vučnih i specijalnih mašina za razbijanje.
U slučaju da dalekovod prelazi preko nekih objekata ili entiteta u prirodi, zahtevi uklopljeni u gornje
regulative biće poštovani. Ovo se odnosi na propisane bezbednosne visine i razdaljine kako je to
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
24
predstavljeno u sledećoj tabeli. Ovo su minimalne udaljenosti koje dozvoljavaju bezbedan rad, od
objekta ili entiteta u prirodi do najbližeg naelektrisanog provodnika (kabla) dalekovoda.
Tabela 2.5 – Bezbedne visine i razdaljine za 400 kV dalekovode
Entitet / stanje zemljišta
Bezbedna visina
Bezbedna
[m]
udaljenost
[m]
Nepristupačna mesta
(kanjoni, stene, neplovne reke,
močvare, itd.)
6
5
Mesta pristupačna za vozila
8
7
Šume i drveće
5
5
Nenaseljena mesta
9
NA
Objekti (nepristupačni delovi, krov,
dimnjaci itd.
5
5
putevi (lokalni / regionalni /
autoputevi)
7
6
Konstrukcije mostova
9 12 / 12 / 42
Gasni ili naftni vodovi
7
7
Eletrična mreža pruge
10
10
Visokovoltažni vod
14
17
Niskovoltažni vod
4.5
3.0
Nepristupačna mesta
4.5
4.0
(kanjoni, stene, neplovne reke,
močvare, itd.)
Izvor: Regulative tehničkih karakteristika za konstrukciju dalekovoda određene voltaže 1kV do 400 kV
U procesu konstrukcije predviđenog dalekovoda, nema planova za otvaranje novih instalacija za
eksploataciju mineralnih ruda. Zbog prirode materijala i potrebe za preciznim konstrukcionim
radovima, beton za kontrukciju temelja stubova biće naručen od licenciranog proizvođača. Na svakoj
pojedinačnoj lokaciji stuba, pre postavljanja betona, postoji veoma senzitivna faza određivanja mesta
težišta stuba gde se nalaze konekcije za čelične delove stuba i njihovo precizno vertikalno
pozicioniranje zavisi od elemenata težišta.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
25
Prikaz 2.4 – Konstrukcija i instalacija infrastrukture jednostrukog 400 kV dalekovoda
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
26
Prikaz 2.5 – Konstrukcija i instalacija infrastrukture dvostrukog dalekovoda
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
2.4
27
Pristup mjestu izgradnje stubova dalekovoda
Pristup radovima će se dobiti gde god je to moguće iz postojećeg magistralnog puta mreže. Upotreba
određenih nekategorisanih puteva će takođe biti potrebna. Oni nekategorisani putevi koji se mogu
koristiti biće identifikovani u narednim fazama projekta i tokom pripreme glavnog projekta tehničkog
dizajna. Informacije o proceni zahteva o prevozu vozilima za izgradnju dalekovoda prikazan je u tabeli
ispod.
Tabela 2.6 – Procijenjeni kamionski saobraćaj za izgradnju DV
Aktivnosti transporta
Procenjene potrebe transporta
vozilima za potrebe
konstrukcije
Spremna smesa betona
1,749
DL elementi
2,915
DL električna oprema
1,166
Oprema i material za konstrukciju
1,166
DL provodnici i oprema za postavljanje
105*)
*)
Zasnovanim na broju “po ugaonom stubu”, gde će se radovi vinklom obavljati. Zahtev za dodatnim vozilima može biti
aktuelan u zavisnosti od uslova duže trase.
Unajmljeni ili trajno nabavljeni kamioni sposobni da nose teške dizalice i ostalu tešku mašineriju i
vozila, potrebni su za izgradnju svakog stuba. Kameni putevi ka svim sekcijama gde će biti postavljeni
ugaoni noseći stubovi su prednost , odnosno gde će se koristiti oprema sa vinklom. Postavljanje
zaštitnih mreža može biti upotrebljeno u nekim kritičnim oblastima ali nije pogodno na strmim
padinama (predeli planina, kanjoni, itd.) ili tokom vlažnih vremenskih uslova.
Kombinacija pristupnih opcija će morati da se razmotri uključujući i najbolju iskorištenost postojećih
puteva i staza kao i stalnih i privremenih staza koje dozvoljavaju pristup mestu konstrukcije sa
najmanjim uticajem na okruženje. Generalno govoreći, sledeći principi biće uzeti u obzir radi
definisanja putanja novih stalnih i privremenih puteva:
•
Najveća moguća korist od postojeće mreže auto-puteva- mostova, puteva i staza.
•
Iako se preferira upotreba postojećih puteva, upotreba prilaza kroz privatne posede biće
izbegavana gde god je to moguće zbog bezbednosnih razloga kao i uznemiravanja. Gde je
pristup ovakvim putevima neizbežan, prikladan ugovor sa vlasnicima će biti potpisan u vezi
pristupa.
•
Trajne kamene pristupne staze ugaonim stubovima se preporučuju u svim mogućim
neproblematičnim zonama jer će koristiti u budućim operativnim i akcijama održavanja.
•
Količina novih trajnih staza biće minimalizovana u svim za okruženje problematičnim
područjima po bilo kom osnovu kao i zaštićenim zonama.
•
Više privremenih puteva će biti korišteno na mestima gde bi upotreba regularnih puteva
izazvala pometnju javnog saobraćaja.
•
Sledeći principi će se koristiti radi definisanja pristupa u zonama poljoprivrednih dobara:
•
U poljoprivrednim zonama obično je moguće iskoristiti mrežu postojećih puteva i prilaz mestu
konstrukcije privremenim stazama koje se spajaju sa postojećim putevima
•
U poljoprivrednim zonama koristiće se privremene staze i zemljište će biti vraćeno u
prvobitno stanje nakon izgradnje, osim ukoliko nije postignut sporazum sa vlasnicima oko
neophodnosti trajnog puta za generalan pristup zemljištu.
•
Pristup kroz farme biće dogovoren sa vlasnicima i ako je neophodno duže staze će biti u
upotrebi radi izbegavanja ulazaka na privatne posede.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
28
Sledeći principi biće korišteni radi definisanja prilaznih puteva u osetljivim kao i u zaštićenim
oblastima:
•
Pristup kroz zaštićene zone biće definisan pažljivo. Planovi će biti pripremljeni da ukažu kako
adekvatno smanjenje značajnih efekata može da se postigne.
•
Teška mašinerija i vozila neće biti korišćena tokom sezone parenja ptica.
•
Sve staze kroz šumske zone biće projektovane tako da se izbegne seča drveća gde god je to
moguće.
•
Postojeće staze će se koristiti u šumskim zonama gde god je to moguće.
•
Staze mogu biti trajne u šumskim zonama, po potrebi, tamo gde nema ekološkog, hidrološkog
ili ili šumskog narušavanja. Ovo će biti dogovoreno sa kompetentnim vlastima.
•
Prelazak vodenih tokova vozilima biće zabranjen.
•
Neće biti ostavljanja tragova staza kamiona za konstrukciju blizu reka i rečnih prelazišta.
2.5
Demontiranje postojećih 110 kV i 400 kV dalekovoda
Projekat predviđa demontiranje sledećih:
•
Postojećeg 400 kV DV Podgorica – Trebinje (BiH) kod Čeva, na delu gde će biti presečena i
preusmerena na novu trafostanicu u Lastvi. Ovaj segment je 6.0 km dugačak. Radovi na ovom
DV uključiće demontiranje 17 stubova (“Y” – tipa) i priključnih temelja kao i električne
opreme.
•
Postojeći 110 kV DV Žabljak – Pljevlja, na sekciji između Njegovudja i Kosanića. Ova deonica
je 21.5 km duga. Radovi na ovom DV uključivaće demoniranje 40 stubova (“portal” – tipa) i
priključnih temelja kao i električne opreme.
Radovi rušenja će uključiti demontiranje postojećih stubova, delove konstrukcije postojećih stubova,
faznih provodnika i izolatora kao i njihov transport van zone radova.
Eventualna ponovna upotreba ovih elemenata biće razmatrana od strane CGES. Druge opcije
uključuju mogućnost da ovi delovi budu ponovno reciklirani u mestima za reciklažu autorizovanih
kompanija za reciklažu.
Pre početka demontiranja provodnika, bezbednosne mere biće preduzete na mestima kao što su
putevi i sekcije trasa vozova koje se ukrštaju. Ovo može da obuhvati postavljanje skela i zaštitne
mreže ili drugih specifičnih odgovarajućih mera zaštite. Demontiranje provodnika može započeti samo
nakon implementacije potpunih bezbednosnih mera.
Radovi na demontiranju standardnog 110 kV stubova su 3 stuba po danu, dok je za standardni 400 kV
stub to 1.5 stuba po danu. Demontaža svakog čeličnog stuba biće predstavljena na poedinačnoj
osnovi sa svim tehničkim i merama očuvanja prirodne sredine kao i bezbednosnim merama:: (i)
lokacija stuba, (ii) stanje zemljišta, (iii) moguća zona konstrukcije oko stuba, (iv) okružujuće privatne
svojine i druge prepreke (v) uticaj na životnu sredinu. Nakon pregleda gore navedenih stavki svaki
stub biće demontiran u kontrolisanom režimu:
•
Spuštajući ga na jednu od strana, ili
•
Rasklapajući sekcije stuba koristeći prikladnu mašineriju (ukoliko gore navedeno nije moguće).
Svaki stub biće razdvojen na manje delove i uklonjen sa mesta kontrukcije na reciklažu.
Demontirajući radovi će takođe uključivati i rušenje postojećih temeljnih osnova i restauraciju
zemljišta koje je bilo pod ovim temeljima. Generalno, svaki temelj biće izložen radovima iskopavanja
do 1.0 metra od visine zemljišta. Beton i čelik iz postojećih temelja biće lomljen na manje delove i
uklonjen sa mesta. Nasipni radovi će biti preduzeti kako bi se prekrile rupe od temelja.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
29
Radovi na rekultivaciji zemljišta, uključujući organizovanje radova na menjanju oblika zemljišta u
zonama gde će demontaža biti izvođena mora se implementirati u cilju ostvarenja prihvatljive
restauracije prostora kaoi i restauracije pristupnih puteva.
2.6
Početak radova
Početak radova će uključivati procenu parametara i performansi instalirane opreme i stepen njene
usklađenosti sa tehničkim specifikacijama, sa ciljem obezbeđivanja sigurnog i bezbednog
funkcionisanja dalekovoda, uključujući i njegovu usklađenost sa zahtevima za zaštitu životne sredine.
Testiranje će biti izvršeno kao i operativnost različitih komponenti.
2.7
Rad i održavanje
Projekat će biti namenjen za kontinuiranu operativnost (24 sata dnevno, 7 dana u nedelji) u zavisnosti
od režima i parametara nacionalne i regionalne mreže za prenos električne energije.
Od početka rada, dalekovod će raditi bez stalnog prisustva osoblja.
Održavanje predloženih dalekovoda će se vršiti od strane CGES i biće realizovano u skladu sa
nacionalnim zakonodavnim uslovima iz podzakonskih akata o tehničkim standardima za rad i
održavanje elektro-energetskih sistema. Detaljne aktivnosti održavanja biće postavljene u CGES
planovima za održavanje predloženih dalekovoda. Ove aktivnosti mogu da uključe inspekcije linije,
fotografije stubova, buduće nadogradnje, itd
Stubovi dalekovoda često zahtevaju zaštitno farbanje 10-15 po podizanju, u odnosu na radne uslove.
Farbanje rešetkastog stuba je timski zadatak. Tim od 3 ili 4 radnika će ofarbati 35 m visok stub DV za
3–4 sata, ili 2 stuba dnevno. Za većinu slučajeva, aplikacija se vrši valjkom ili ovalnom četkom, ili
mustrom. Boje koje sadrže olovo neće biti korištene u aplikaciji.
Generalno govoreći , radovi održavanja obuhvataju redovno održavanje, vizuelne inspekcije i rutinske
godišnje poslove održavanja i remonta ( detaljan pregled i otklanjanje eventualnih grešaka ).
Vizualna inspekcija biće sprovedena dva puta godišnje i propraćena izvesnim akcijama u pojedinačnim
sekcijama/ili na stubovima, kao što je zamena izolatora, mostova, zatezanje potisnih sajli,
popravka/zamena rešetaka stubova, itd. Vozila sa pogonom na sva četiri točka i manji kamioni biće
korišteni u te svrhe. Remonti se rade jednom za tri do pet godina. Oni mogu da zahtevaju upotrebu
kamiona i teških traktora. Remonti uključuju fizičku inspekciju svakog stuba uklanjanje svih
registrovanih grešaka na stubovima DV i elektro opremi (kratak spoj, erozija zemljišta, oštećenja
uzemljenja, itd.)
Putevi pristupa održavanju mogu uključivati:
-
Pristup mestu – koristeći pogodna vozila za takve puteve.
-
Oštećenja od oluja - koristeći pogodna vozila za takve puteve.
-
Oštećenje provodnika – pristupni zahtevi za opremom nizanja provodnika.
Kao takvo, održavanje 400 kV dalekovoda zahtevaće pristup različitim kategorijama vozila različitih
veličina. Ova vozila mogu koristiti javne puteve kao i one pristupne staze koje se više ne koriste u cilju
završetka radova na konstrukciji. Operativni promet vozila biće veoma kratak i nikakvi značajni efekti
zagušenja saobraćaja na javnim putevima nisu predviđeni.
Prema CGES praksi, svi dalekovod ( posebno DV specijalno visoke voltaže, odnosi se na 220 kV i 400
kV DV) moraju imati pristup radi održavanja/ili radova popravki 365 dana/godini, ukoliko je moguće.
Ako ovo nije moguće, obzirom da je ovo severni deo zemlje gde su klimatski uslovi tokom zime
otežani tada je cilj omogućiti što je više moguće dana u godini pristup DV trasama preko javnih
puteva. Prevoz dobara i radnika koristeći helikoptere može biti opcija, ali samo u ekstremnim
situacijama, zbog sledećih razloga:
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
30
•
Kada određeni sektori nemaju pristup putevima oni su obično nepristupni helikopterima
takođe (zbog snežnih oluja, jakih vetrova, itd.).
•
Upotreba helikoptera za DV održavanje predstavlja značajne finansijske troškove jer CGES
nema helikopter/e u svom vlasništvu. U takvim okolnostima, dostupnost helikopterima ukoliko
bi se to smatralo neophodnim može biti zadatak sam po sebi.
2.8
Demontiranje i zatvaranje 400 kV dalekovoda
Eventualna konačna terminacija operativnosti može zahtevati demontiranje infrastrukture i opreme pri
njenom prestanku funkcija iz zona koridora DV. Lokacije će biti subjekat restauracije i ponovnog
vraćanja u uslove pre podizanja DV, u što je većoj meri to izvodljivo.
Najveći deo opreme sistema može biti recikliran ili ponovno korišten i može se ponuditi drugim
licenciranim kompanijama.
2.9
Trafo stanice
Projekat uključuje aktivnosti za konstrukciju nove trafostanice u Lastvi Grbaljskoj i unapređenje
postojeće trafostanice u Pljevljima kako bi se omogućilo da započne sa novim oblikom rada kao 400
kV DV.
2.9.1
Nova trafostanica u Lastvi Grbaljskoj
Nova trafostanica u Lastvi Grbaljskoj biće locirana na levoj strani glavnog puta koji vodi od Tivta do
Budve (M2 – Jadranska magistrala) na visini između 10 i 60 m iznad nivoa mora. Obzirom da je dobro
zaštićena od puta, ova zona se delom prostire na ravnom tlu zvanom Blato i delom se proteže do
udignute oblasti na svom severo-zapadu zvanom Gorovići.
Ova lokacija će takođe biti pogodna za HVDC razvodnu stanicu koja bi služila da poveže planiranu
podvodnu HVDC liniju između Italije i Crne Gore sa novim trafostanicama i time sa crnogorskom
prenosnom mrežom. HVDC tehnologija koristi se za prenos energije na velikim distancama kao i da
omogući spajanje razdvojenih sistema koji pripadaju različitim zemljama. HVDC razvodna stanica i
priključena oprema nisu deo projekta dalekovoda i zbog toga socijalni i uticaj na životnu sredinu koji
se tiče HVDC objekata ostaje subjekat posebnog ESIA.
Prostorna organizacija lokacije
Pristup lokaciji sa glavnog puta (M2 –jadranska magistrala) omogućen je postojećim putem koji se
priključuje na glavni. Interna mreža puteva biće omogućena do lokacije u zavisnosti na adaptirana
tehnološka rešenja i opreme neophodne za postrojenja. Govoreći o zemljištu, lokacija će biti podeljena
na:
•
Tehničke infrastrukturne zone (TS i CS) – 20.44 ha
•
Infrastrukturno zelenilo – 11.22 ha
•
Zelene površine za sanaciju – 8.0 ha.
Lokacija će uključivati četiri urbane parcele kao što je to predstavljeno u sledećem:
(i)
Urbane parcele 1 sa totalnom zonom od 8 ha. Ova oblast je zamišljena kao privremena radna
zona i u osnovi za konstrukcione pripreme. Cela parcela će biti sanirana nakon završetka
radova. Nikakvi konstrukcioni radovi niti postavljanje opreme neće biti dozvoljeni u ovoj zoni.
(ii) Urbana parcela 2 sa totalnom zonom od 11.55 ha. Na jednom delu ove parcele, predviđeno je
skladište sa ukupnom konstrukcionom zonom od 2,541m2. Preostali deo parcele je planiran da
bude prekriven zelenilom.
(iii) Urbana parcela 3 sa totalnom površinom od 8 ha, predviđena za konstrukciju razvodne stanice
i unutar njene granice plan za administrativnu zgradu koji je opcioni. Ukupna zona
konstrukcije je 4,000 m2. Zgrada razvodne stanice bila bi visoka do 24 m.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
31
Urbana parcela 4 sa ukupnom površinom od 11.25 ha, predviđena za trafostanicu i unutar
granica zone planova za CGES administrativnu zgradu čiji planovi su opcioni.
Prikaz 2.6 – Prostorna organizacija TS i Razvodnog postrojenja
310 m
Substation site
535 m
Converter site
630 m
Warehouse
Temporary working area
(restored upon
construction completion)
to Tivat
458 m
Main road
Budva - Tivat
to Budva
Residential
properties
Izvor: Detaljan prostorni plan (DSP) za koridor dalekovoda, Ministarstva održivog razvoja i turizma, jul 2011
Tehniči opis trafo stanice
Nova trafostanica u Lastvi Grbaljskoj biće konstruisana kao 400/110/35 kV trafostanica. Glavni
transformatori su 400 kV i 110 kV, dok je 35 kV dodat u cilju pomoćnog snabdevanja glavnih uređaja,
kao i doprinosu kvalitetu snabdevanja električnom energijom do lokalnih mesta i bliskih zona.
Biće instalirana dva 400/110 kV transformatora i jedan od 110/35 kVu prvoj fazi realizalice projekta
(za konačnu fazu planirana su dva 110-35 kV transformatora). Zaštita izlivanja ulja u podzemne vode
iz transformatora biće instralirana i uključivaće ulje / cisternu za olujne vode, postavljenu ispod
transformatora energije na betonskoj osnovi,a istim kapacitetom veličine najveće transformatorske
jedinice. Postojaće 400 kV oprema razvodnog uređaja sa ukupno 12 polja: 2 400/110 kV polja za
transformatore, 2 polja za konekcije od HVDC razvodnog postrojenja, 2 polja za naknadnu opremu, 5
DV polja (3 planirana DV1) u prvoj fazi i 2 slobodna polja za finalnu fazu) i spojno polje. Takođe, biće
1)
New DL to Pljevlja, and cut/diverted existing DL to Trebinje and DL to Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
32
instaliran i 110kV razvodni uređaj sa ukupno 16 polja: 2 trafo polja 400/110 kV, 2 trafo polja 110/35
kV (jedno za transformator u prvoj fazi), 11 DV polja bays (tri polja za postojeći DV koji treba da se
urade u prvoj fazi, i 8 slobodnih polja DV daljeg razvoja) i spojno polje . Svi razvodni uređaji biće za
spoljnu upotrebu, konstruisanim da podrže lokalne vremenske uslove. Neophodni javni poslovi biće
neophodni za pripremu betonskih montažnih delova za podršku opremi razvodnih uređaja i sabirnica.
Postojeća 400 kV DV Trebinje - Podgorica biće presečena kod Čeva i preusmerena na TS. Slično tome,
postojeća 110 kV i 35 kV DV Budva - Tivat će takođe biti presečena i preusmerena na trafostanicu.
Mere protivpožarne zaštite biće projektovane i izgrađene tokom konstrukcije trafostanica. Ove mere će
sadržati
(i) pasivne bezbednosne mere protiv požara u smislu prikladne selekcije opreme i materijala, u skladu
sa protivpožarnim standardima za bezbednu udaljenost objekata, prikladnu organizaciju lokacije u
smislu protivpožarnih zona , itd. i
(ii) aktivne protivpožarne mere kao što je mreža hidranata, protivpožarnih sirena i alarma, sredstava
za gašenje požara itd.
Lokacijska zona trafostanice kao i razvodnog postrojenja biće zaštićene od neautorizovanog ulaza
bezbednosnom ogradom.
Radovi na izgradnji trafostanice
Konstrukcija 400/110 kV trafo stanice je intenzivna i kompleksna operacija. Zahteva koordinaciju
dostave različite i brojne opreme, poslova i aktivnosti, i u skladu sa koordinaciojom različitih brojnih
dobavljača i različitih izvođačkih timova. U normalnim uslovima, radovi na izgradnji trafostanice
veličine 400/110 kV Lastva Grbaljska traju otprilike 3 godine. Prvi šestomesečni period je uglavnom
posvećen pripremama za izgradnju, neophodnim administrativnim poslovima i procedurama kao i
postavljanju kancelarija za osoblje i zaposlene, itd. Sledeći radovi na izgradnji mogu biti podeljeni u
dve grupe: javni radovi i elektromehanički radovi.
Javni radovi će obuhvatati:
•
Radove izgradnje pristupnih puteva
•
Radove na zemlji (iskopavanje, usitnjavanje, nivelisanje i odvodnjavanje), i
•
Radovi na konstrukciji i podizanju temelja, objekata (uključujući sve instalacije elektro,
vodovod, grejanje, klimatizacija, ventilacija), protivpožarnog sistema i bezbednosnih mreža.
Elektro-mehanički radovi će obuhvatati:
•
Postavljanje uzemljenja
•
ugradnju, instaliranje, testiranje i puštanje u rad glavne /primarne opreme (spojnica,
transformatora i komandnih sklopki)
•
ugradnju, instaliranje, testiranje i puštanje u rad sekundarne opreme (zaštitne, signalne,
telekomunikacionih sistema), i
•
ugradnju, instaliranje, testiranje i puštanje u rad pomoćne prateće opreme(LV AC napajanje,
DC napajanje, mobilni generatori, oprema za nadzor, itd).
Raspored radova za 400/110 kV TS Lastva Grbaljska je ukratko opisan ovde.
Prvi akcija će biti izgradnja prilaznog puta do trafostanice. Lokacija je veoma blizu glavnog puta od
Budve do Tivta i radovi na prilaznom putu se ne smatraju značajnim ili tehnički zahtevnim ali putevi
na, i oko, gradilišta bi trebalo da se izgrade. Potrebno iskopavanje i uklanjanje viška zemljišta će
uslediti, sa dve svrhe:1) radi nivelisanja zemljišta, i 2) radi uklanjanja površinskog sloja zemljišta, radi
instalacije sistema uzemljenja za čitavu zonu trafostanice kao i izgradnje sistema za odvodnjavanje.
Nakon ovoga, sledeći radovi su na mrežama kao i betonski radovi za temelje objekata, temelje
uklopne opreme kao i nosače transformatora. U ovom segmentu posla, biće dostavljena oprema
(transformatori, razvodni uređaji, odvodnici prenapona, spojnice, itd.) i spoljni elektro-mehanički
radovi takođe će biti izvođeni, dok će se javni radovi sprovoditi u postavljanju objekata i radova na
priključnim instalacijama unutar ovih objekata. Unutrašnja elektro oprema dostaviće se u završnoj fazi
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
33
i nakon instalacije, testiranja i konačnog puštanja u rad celokupne elektro-mehaničke opreme
(uključujući i sisteme zaštite, telekomunikacione sisteme, rezervene i instalacije dodatne opreme, itd.).
Izvođačka radna snaga je otprilike distribuirana na 55% za javne radnike 45% za elektro-mehaničke
radnike. Ukupan totalni zbir 2) radnika na konstrukciji (za sve profile radne snage, odnosi se i na
inženjere, građevinske radnike i radnike) je 45, od čega 25 radnika na javnim poslovima i radnika za
elektro- mehaničke radove. Maksimalan broj radnika prisutnih na gradilištu u isto vreme desiće se
tokom prve polovine druge godine radova, kada će ukupan broj od 70 radnika biti prisutan. Minimalan
broj radnika prisutnih na gradilištu se dešava dokom druge polovine treće godine gradnje kada će 15
radnika biti prisutno u isto vreme na gradilištu.
Teška mašinerija koja će biti korištena za konstrukcije na gradilištu uključivaće buldožere, viljušare,
kopače, usitnjivače, kranove, buldožere sa valjkom, itd.
Za potrebe transporta, uglavnom normalni (standardni) kamioni biće upotrebljeni, i samo u
specijalnim slučajevima će teški teretni kamioni biti korišćeni (verovatno 4 puna kamiona - 2 za
400/110kV transformatore i 2 za 110/35kV transformatore). Za standardne isporuke, totalna
upotrebljenost je procenjena na približno 700 punjenja kamiona za potrebe elektro-mehaničkih
radova. Broj punjenja kamiona za civilne radove biće određen tokom pripremne faze glavnog
tehničkog nacrta, ali je trenutno procenjen da bude u opsegu od 3,000 i 4,000 tovara za ceo
konstrukcioni period.
2.9.2
Proširenje postojeće trafo stanice u Pljevljima
Postojeća 400 kV TS Pljevlja locirana je na levoj strani glavnog puta koji vodi od Djurdjevica Tara –
Plevlja (R-6). TS je povezana sa lokalnom termoelektranom (TPP) Plevlja.
Proširenje neće zahtevati konstrukcije van sadašnje zone trafostanice. Ova trafostanica će biti
proširena jednim 400 kV poljem i dodatnom opremom, u cilju prihvatanja 400 kV DV Lastva –
Pljevlja.Proširenje neće uključiti nov transformator kao opciju. Naime, prostor za dva dodatna 400 kV
polja je mogućan u trafostanici. Jedan od ovih će se koristiti za 400 kV polje razvodnog uređaja na
koje će biti priključen 400 kV DV. Ovo je laki razvodni uređaj koja će biti od sledeće konfiguracije
delova (dva polja rastavljača, prekidač, rastavljač linije i prekidač za uzemljenje) ugrađeni na
betonskim nosačima, sa potrebnom dodatnom opremom u zaštiti, telemetriji, telekomunikacijama i
pratećoj opremi. Svi javni i elektro radovi biće izvršeni unutar postojeće ograde trafo stanice.
Predviđeni projekat ne uključuje bilo kakvu promenu ili intervenciju na postojećoj elektro opremi u TS
Pljevlja.
2)
ukoliko bi ovaj broj radnika bio postojano na na lokalitetu 2,5 godine = 500 radnih dana
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
3
3.1
34
Razmatrane alternative
“Ne činiti ništa” Opcija
Opcija “ ne činiti ništa” je alternativa koja ne zahteva razvoj postojećeg projekta.
Jedan od glavnih strateških ciljeva opisan u Strategiji za energetiku Crne Gore do 2025 [Ref. 7] –
strategija (2007) je “Revitalizacija i tehnološka modernizacija postojećih sistema za proizvodnju
električne energije , prenosa i distribucije " .
Kao dodatak, osnovni crnogorski dugoročni razvoj i regionalno strateški prioritet predstavljen u
nacionalnoj energetskoj strategiji je izgradnja nove infrastrukture za proizvodnju i prenos električne
energije. Predviđeni razvoj prenosne mreže do 2025 treba da bude planiran tako "da omogući
razmenu električne energije sa susednim sistemima, kao i da se poboljša snabdevanje pojedinih
regiona i gradova u Crnoj Gori i omogući veza sa novim izvorima električne energije te tako smanje
gubici". U tom kontekstu, Strategija poziva na potrebu da se utvrde mogućnosti za izgradnju
podvodnog sistema prenosa između Crne Gore i Italije i, shodno tome, da proceni potrebe za
povezane relevantne prenosne infrastrukture koje će omogućiti povezivanje podvodnih sistema sa
postojećom 400 kV mrežom u zemlji. Strategija, takođe, prepoznaje potrebu da inicira analize za
određivanje optimalnog vremenskog perioda i sredstava potrebnih za unapređenje postojećih 220 kV
na 400 kV naponskog nivoa zbog trenutne međunarodne prakse.
U smislu ispunjenja gore navedenih crnogorskih strateških ciljeva, "Ne činite ništa 'opcija nema
pozitivan argument u njihovu korist, jer ako predloženi 400 kV dalekovod nije izgradjen, onda bi to
prouzrokovalo ozbiljan problem u planiranom državnom sektoru energetike i razvoja kao i regionalne
integracije Crne Gore u elektroenergetski sistem.
"Ne činiti ništa" alternativa ne uključuje troškove kapitalne investicije. Međutim, troškovi održavanja
ostaju veći nego za linije u okviru očekivanog radnog veka, jer oprema bi postala zastarela uz istekao
vek trajanja. Shodno tome, "Ne činite ništa 'opcija će direktno doprineti povećanju operativnih
troškova postojeće van datuma DV infrastrukture, kao i više tehničkih gubitaka. To će takođe smanjiti
bezbednost i pouzdanost u snabdevanju električnom energijom u regionu. Sistem studija o sadašnjim i
budućim fazama razvoja prenosne mreže u Jugoistočnoj Evropi Crnoj Gori čak i u "ne projekat"
scenariju pokazala je da u 2016, zastareva 400 kV dalekovod na trasi Pljevlji - Ribarevine - Podgorica
te bi se put Lastve izazvalo preopterećenje i opterećenje veće od 80% od nekoliko 220 kV i 110 kV
linija, kao i ozbiljan pad napona na 400 kV prenosnom nivou.
U širem kontekstu, "Ne činite ništa” opcija bi ograničila ukupan ekonomski razvoj i mogućnost za
unapređenje socijalne zaštite građana u regionu.
3.2
Trafostanice
Lokalitet za novu TS 400/110/35 kV Lastva
Pre početka projekta ekološke analize, proces izbora lokacije za novu TS 400/110/35 kV je sproveden
od strane Obradjivača DPP-a za čiji rad smernice daje komisija izabrana od strane vlade, sastavljena
od predstavnika opštine Kotor, opštine Tivat, Ministarstva ekonomije, Ministarstva održivog razvoja i
turizma i CGES-a koji je takođe i sam dao smjernice. Ovaj proces uključuje analizu sledećih
potencijalnih odgovarajućih lokacija za trafostanicu:
1. Lokaciju na desnoj strani regionalnog puta od Tivta do Budve, u neposrednoj blizini
aerodroma Tivat. Procena lokaliteta je zaključila sledeće nedostatke:
• Tehnička ograničenja lokacije viza VI postojeći pravni standardi koji se odnose na
aerodrome
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
35
• Verovatno negativan vizuelni izgled TS-e i uklapanje u postojeći ambijent, zbog izloženosti
duž regionalnog puta
2. Lokacije u blizini deponija Lovanja, na levoj strani regionalnog puta od Tivta do Budve.
Procena lokaliteta utvrdila je sledeće nedostatke:
• Blizina naselja u pogledu njegovog budućeg razvoja
• Verovatno negativan vizuelni izgled TS u postojećem ambijentu, zbog izloženosti duž
regionalnog puta
3. Platoi u blizini lokaliteta Mira i Naljezići (dve lokacije).
Procena lokacije zaključila je sledeće nedostatke:
• Nepovoljan teren za planirane TS, infrastrukturu i opremu
• Verovatno negativan vizuelni izgled TS-a u postojećem ambijentu zbog izloženosti.
4. Lokacija Blato u Lastvi Grbaljskoj, na levoj strani autoputa iz Tivta do Budve
5. Evaluacija CGES o lokaciji je zaključila da je ova lokacija optimalan izbor za lokaciju
planiranih novih TS-a i stoga, je izabrana od CGES kao budući razvojni lokalitet. Glavne
prednosti ove lokacije su povoljna konfiguracija terena, odsustvo vizuelnih efekata, kao taj što
lokacija nije izložena regionalnom putu Tivat - Budva, trenutno korišćenje zemljišta i
udaljenost od obližnjih stambenih objekata. Detalji za gore navedenu evaluaciju lokacije
obavlja CGES i mogu se naći u sekciji " Detaljni prostorni plan" za koridor predloženog 400 kV
Dalekovoda [Ref. 1].
Postojeća TS 400/220/110 kV Pljevlja
Nema predloženih alternativa vezanih za ovu TS.
3.3
Alternativni pravci trase 400 kV dalekovoda
Tokom pripremne faze projekta za izgradnju predloženog 400 kV dalekovoda, CGES je sproveo
detaljan proces za izbor optimalnog jednog kilometra širokog DV koridora, na osnovu sveobuhvatne
zaštite životne sredine i tehnički prikupljenim podatacima simulacija, via opširne studije i terenskog
istraživanja. Ovaj proces širok spektar opcija koje su bile testirane od strane kriterijuma životne
sredine i tehničkim kriterijumima, dovoljnim da identifikuju prednost koridora koji je nakon toga bio
subjekat vežbanja u važnim javnim konsultacijama.
Za potrebe ovog ESIA izveštaja, alternativni koridori predloženih dalekovoda su podeljeni u tri sekcije:
(i) Odeljak 1: Lastva – Čevo
(ii) Sekcija 2: Čevo – Šavnik
(iii) Sekcija 3: Šavnik – Pljevlja
Kratak opis svake alternativne trase dalekovoda u svakoj od oblasti i pregled glavnih prirodnih i
ekoloških aspekata u vezi sa njima koji su dati u nastavku.
Sledeći kriterijumi su uzeti u obzir prilikom procene i poređenja odabranih varijanti:
• Strateški ciljevi (crnogorska strategija za energetiku do 2025 (2007))
• Indikativni uticaj na određene pogođene oblasti:
I. Međunarodno određenih oblasti (UNESCO-ve svetske baštine)
II. Identifikovana “Emerald” lokacija (Natura 2000)
III. Postojeća zaštićena područja / Novo planirana zaštićena područja
• Vizuelni uticaj na oblasti važnih pejzažnih vrednosti
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
36
• Indikativni uticaji na šume (dužine i površine pod uticajem šuma)
•
Broj prelaza preko vodotoka
•
Naselja / električnog i magnetnog polja
Prikaz 3.1 – Mapa alternativnih DV koridora
Mapa razmatranih DV Alternativa
Dionica 3: Savnik – Pljevlja
Piva varijanta (MN)
Dionica 3: Savnik – Pljevlja
Piva varijanta (BiH)
Dionica 3: Savnik – Pljevlja
Durmitor varijanta (L.Tara)
Dionica 3: Savnik – Pljevlja
Durmitor varijanta (Dj.Tara)
Dionica 2: Cevo – Savnik
Zapadna varijanta
Dionica 2: Cevo – Savnik
Istočna varijanta
Dionica 1: Lastva - Cevo
Zapadna varijanta – preko
Kotora
Dionica 1: Lastva - Cevo
Istočna varijanta – centralni
Lovcen
Dionica 1: Lastva - Cevo
Istočna varijanta –
zaobilazak centra Lovcena
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
37
Dionica 1: Lastva - Čevo
Tri alternativne trase predloženog dalekovoda u ovom odeljku uzete su u obzir. Sve prolaze kroz II
kategoriju zaštićene zone Nacionalnog parka (NP) Lovćen, koji je takođe “Emerald” lokacija.
1. Istočna Varijanta (centralna) kroz planinu Lovćen prolazi i kroz centralni deo NP Lovćen u oko.
6,642 m dugom koridoru koji deli njenu teritoriju na dva približno jednaka dela i izaziva
fragmentaciju između dve glavne zone kategorije I uspostavljene u okviru NP teritorije.
2. Istočna Varijanta (iznad Budve) prolazi kroz istočni deo NP Lovćen II zone zaštite. Ova
varijanta prolazi preko istočnog ugla područja NP Lovćen u oko. 6.615 km dugačakom
koridoru. . Dodatne podvarijante varijanti 1B bile su izložene tokom pretrage izbora koridora
DV. Ova varijanta sledila bi koridor postojećeg 110 kV dalekovoda Cetinje - Budva,a koji mogu
biti demontirani i postavljeni na predloženu 400 kV. Dodatne pod-varijante, varijante 1B
procenjene su prilikom izbora studija za koridor dalekovoda. Ova varijanta bi pratila koridor
postojećeg 110 kV dalekovoda celom dužinom u NP Lovćen, što bi za posledicu imalo
smanjenje dužine dalekovoda u NP do približno 4 km, čime bi se smanjila verovatnoća uticaja
na resurse Nacionalnog parka. Ipak, ova pod-varijanta bi prolazila u blizini naselja i zbog toga
se smatra kao manje povoljnom.
3. Zapadna varijanta (iznad Kotora) prolazi kroz zaštićenu zonu II NP totalnom dužinom od 2.56
km i takođe iznad oblasti Kotora na planinskim obroncima Lovćena. Ova sekcija dalekovoda bi
imala veoma izražen vizuelni uticaj na pejzaž kao i na jedinstvenu zonu u oblasti “Kotorske
serpentine”. Odlukom UNESCO’s komiteta za svetsku baštinu 1979 godine, šira oblast oko
Kotora je ubeležena od UNESCO svetske kulturne baštine (WCH) lokalitet3) pod Pariskom
Konvencijom za zaštitu svetskog i kulturnog nasleđa (referenca broj 125), zbog velike
univerzalne vrednosti lokaliteta i pejzaža, u celoj zoni Boko-kotorskog zaliva, uključujući i
lokalitet svetske baštine i njegovu blisku zonu.
Rezime glavnih karakteristika svake od posmatranih varijanti u sekciji dalekovoda 1 viza VI izabranih
indikatora zaštite životne sredine dat je u sledećoj tabeli.
Tabela 3.1 – Glavna pitanja životne sredine za svaku razmotrenu DV varijantu u odeljku 1
Variants
Izbegavajući
Parametar / Indikator
Kroz centralni deo
centralni deo NP
iznad Kotorske zone
NP Lovćen)
Lovćen
Totalna dužina (km)
28.5km
34.3km
30.0km
Totalna dužina (m) u NP Lovćen
6,642 m
6,615 m
2,560 m
Približan broj DV stubova u NP
20
20
9
Lovćen (takođe Emerald lokacija)
Navedena površina (ha)
zona: 144.08 ha
zona: 148.02 ha
zona: 100.8 ha
zahvaćene šume
Ova DV varijanta će
proći iznad Kotorske
oblasti na strmim
padinama Lovćen
Druga pitanja vezana za
planine. Imala bi
međunarodno određene oblasti
/
/
veoma vidljiv uticaj
(UNESCO)
na pejzaž i
verovatno će izazvati
vizuelno zagađenje
na pejzažnoj
vrednosti UNESCO3)
za više informacija pogledati na: http://whc.unesco.org/en/list/125
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
38
VCH lokacije.
Ostali biodiverzitet/ flora & fauna
slučajevi i kompenzacije
DV koridor visa vi naselja
(relativna udaljenost od ose
koridora (u [m]))
Ova DV varijanta bi
podelila NP Lovćen
teritoriju na dva
približno jednaka
dela. Ovim bi blisko
prolazila pored i
između zona dva
glavna NP I.
kategorije zaštite
što bi verovatno
rezultiralo efektom
fragmentacije.
Izbegnuta naselja,
osim Majstori (400
m)
Dužina koja prati postojeći
kroidor(km)
*)
0 km
OVA DV varijanta
izbegava glavni deo
NP Lovćen i zonu
kategorije I zaštite.
OVA DV varijanta
izbegava glavni deo
NP Lovćen i I zonu
kategorije zaštite.
Izbegnuta naselja
osim:
Dubovika (350 m),
Vojkovići*) (50 m) i
Predis (480 m)
Izbegnuta naselja,
osim Njeguša (100
m)
približno. 4.5 km
0 km
Vojkovici has no population (Source: Census in Montenegro, 2011 – First Results; Statistical Office of Montenegro).
Rezime:
•
Ni jedna od alternativa ne prolazi kroz UNESCO WCH lokalitet - Boka Kotorska zaliv.
•
Sve tri razmatrane varijante prolaze kroz II kategoriju zaštićene zone NP Lovćen, koja je
takođe Emerald lokacija.
•
3. Varijanta kroz centralni deo NP Lovćen i varijanta iznad Budve prolaze kroz NP Lovćen u
približno
istoj dužini od (6.6 km), ali u različitim koridorima. Varijanta 1A bi
prouzrokovala značajne podele između dve glavne kategorije I zona i rezervatima prirode
(IUCN kategorija I - Međunarodna unija za očuvanje prirode)) uspostavljena u okviru NP
teritorije.
•
Varijanta iznad Kotora u području NP Lovćena, prolazi u najkraćoj sekciji (2,56 km) u odnosu
na ostale alternative i smatra se da će imati najmanji uticaj na šume. Međutim, ova varijanta
bi veoma vidljivo izgledala i imala negativan vizuelni uticaj na estetske vrednosti pejzaža
Kotorsko- risanskog zaliva, koji je označen kao UNESCO-kulturna VHS. To se odnosi na
davanje prednosti vizuelnom kriterijumu u odnosu na promene u izmenama projektom. Ovo bi
se smatralo najmanje povoljnom opcijom.
•
5.Istočna Varijanta iznad Budve izbegava centralni deo NP Lovćen i ne deli svoj planirani
koridor sa prvom zonom zaštite ili prolazi u njihovoj blizini. Ova varijanta se smatra
najpovoljnijom alternativom u ovom delu predloženih dalekovoda.
Konačna alternativa je ispitana koja bi izbegavala NP Lovćen prolazeći istočno od parka. Ova varijanta
nije izabrana jer bi bila 18 km duža i koštala €7,740,000 više nego bilo koja druga alternative, a pored
toga ona bi takođe morala da prođe nekoliko naseljenih zona.
Dionica 2: Čevo - Šavnik
Dve DV alternativne trase bile su predložene u ovom odeljku. To su sledeće:
1. Istočna Varijanta (od Čeva do Šavnika) prolazak istočno od Nikšića, i
2. Zapadna varijanta (od Čeva do Brezna) prolazak zapadno od Nikšića.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
39
Nema značajnijih pitanja zaštite životne sredine koji su identifikovani u obe varijante posmatrane u
ovom odeljku. Ne postoje međunarodno ili nacionalno određena zaštićena područja, postojeća, kao i
planirana, duž oba razmotrena koridora. Tri posebne oblasti interesovanja su identifikovane duž
zapadne Alternative
(i) prostor oko jezera Slano i Krupac (rezervoari HE Perućica), zapadno od Nikšića,
(ii) prelaz preko reke Komarnice, kanjona i
(iii) prelaz preko kanjona Nevidio i vodopada Skakavica.
Mere ublažavanja će omogućiti izbegavanje negativnih efekata ovih osetljivih područja.
Broj prelaza preko reka veći je u slučaju Istočne varijante (8) u odnosu na zapadne varijante (4), dok
je zona zahvaćenih šuma manja za Istočnu u poređenju sa zapadnom varijantom.
Ipak, zapadna varijanta izbegava sva naselja duž svog koridora,dok istočna Varijanta ne bi izbegla
brojna naselja.
Strategija razvoja energetske proizvodnje Crne Gore do 2025 (2007) predviđa ulaganje u inicijative za
izgradnju budućeg postrojenja u širem području Brezna (HE Komarnica (2018) i u Krnovu razvoj
turbina na vetar (2014-2020)). Zbog potreba za pouzdanim prihvatanjem i prenosom energije
proizvedene u tim budućim elektranama, zapadna varijanta je izabrana kao povoljnija alternativa.
Pažljivo trasiranje zasnovano na pristupu predostrožnosti je zahtevalo da se održi red u ovom delu
koji se odnosi na prirodnu sredinu koliko god je to moguće i u isto vreme omogućava sklad sa
posebnim zahtevima u vezi sa DV, pouzdanosti, sigurnosti snabdevanja i bezbednosti tokom izgradnje.
Predložene oblasti za prelaze preko kanjona koje su pogodne sa ove tačke gledišta, i terenski uslovi
omogućiće dobru priliku za trasu koja bi ublažila uticaj na životnu sredinu.
Rezime glavnih karakteristika svake od razmotrenih varijanti je u sekciji DV-a 1 viza VI
izabrani indikatori zaštite životne sredine koji su dati u sledećoj tabeli.
Tabela 3.2 - Glavna pitanja zaštite životne sredine za svaku razmotrenu DV varijantu u odeljku 2
Varijante
Parametar / Indikator
Istočna varijanta
zapadna varijanta
Totalna dužina
(Navedena) površina (ha) zahvaćene
šume
Ostali biodiverzitet/ flora & fauna
slučajevi i kompenzacije
59.5 km
57.0 km
oblast: 144 ha
oblast: 192 ha
/
Broj rečnih prelaza i njihova
odgovarajuća dužina prelaza (m)
8 rečnih prelaza:
(reke: Zeta, Gračanica,
Surdup Bijela (4x) &
Šavnićka Bukovica).
• Standardni DV prelaz sa
rasponom dužine (< 600
m).
DV koridor visa vi naselje, odnosi se na
naselja sa relativnom udaljenošću od 500
m od linije koridora ili gde se nalaze
privatne svojine unutar koridora
Naseljena mesta: Brsno,
Laz, Bukovik, Gvozd,
Milosevici i Dobra Sela.
•
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Varijanta bi prošla blizu
jezera Slano i Krupac u
blizini Nikšića, koji su
priznati kao IBA. Ova jezera
nemaju status zaštićenih
područja. Najbliži DV stub bi
bio postavljen na udaljenosti
od 1,3 km od obale jezera
Slano. Drugi stub bi bio na
udaljenosti od> 2,5 km
4 rečnih prelaza:
Komarnica (2x),
Grabovica i Gusarev Potok)
• Standardni DV prelaz sa
dužinom od (< 600 m).
• (reke:
Naseljena mesta: Ubli,
Brocanac Niksićki, Rudine i
Duzi.
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
40
Rezime:
1.
Ni internacionalne ni nacionalne zaštićene zone ne nalaze se u postojećoj DV sekciji.
2.
Nikakvi značajni problem sa uticajem na prirodnu sredinu i okruženje nisu identifikovani ni u
jednoj od predloženih varijanti sekcija.
3.
Mala zona zahvaćenih šuma nalazi se u istočnoj varijanti – 144 ha u poređenju sa
zahvaćenom šumom od 192 ha u slučaju zahvaćene šume u zapadnoj V., stope od približno
30%. veće te bi kompenzacija bila neophodna u slučaju zapadne varijante.
4.
Istočna varijanta. Neće izbeći brojna naselja. Zapadna varijanta, je poželjna u smislu
društvenog uticaja , jer izbegava sva naselja u širem okruženju koridora.
5.
U smislu ostvarenja crnogorskih energetskih strateških ciljeva, Zapadna V. će omogućiti
integraciju novo-planiranih elektrana u zapadnoj Crnoj Gori na nivou nacionalnog energetskog
sistema.
Zapadna Varijanta se može smatrati za bolju konačnu alternativu u ovom delu predloženih
dalekovoda.
Dionica 3: Šavnik – Pljevlja
Tokom procesa DV pravca razvoja, sledeće glavne varijante su uzete u obzir u ovom odeljku:
(i) "Durmitor", varijanta sa dve povezane pod-varijante:
•
•
"Durmitor" pod-varijanta prelaska reke Tare na području Lever Tara
"Durmitor" pod-varijanta prelaska reke Tare u oblasti Đurđevića Tare
(ii) "Piva" varijanta sa dve vezane pod-varijante:
•
•
"Piva" pod-varijanta (delimično preko teritorije BiH) izbegavanje NP Durmitor, kao i
"Piva" pod-varijanta (duž granice između CG i BiH) izbegavanje centralnog područja NP
Durmitor.
Osim toga, treća “Durmitor” varijanta je razmatrana, a obuhvata mogućnost obilaska parka, umjesto
da ide kroz njega. Ova varijanta nije ekonomski izvodljiva, bila bi 29 km duža i koštala bi €8,350,000
više u poređenju sa ostalim alternativama, tako da nije dalje razmatrana.
I "Durmitor" pod-varijanta, kao i "Piva" pod-varijanta (duž granice između CG i BiH) prelazi preko
kanjona Tare koja je deo zone i Nacionalnog parka Durmitor,i koja se identifikuje kao Emerald
lokacija. Pored toga, sa odlukom UNESCO Komiteta za svetsku baštinu u 1980, NP Durmitor sa
kanjonom reke Tare je određen kod UNESCO-ve Svetske prirodne baštine (VNH) lokaliteta na osnovu
Pariske Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (broj reference 100bis)4). Nacionalni
park Durmitor se sastoji od planina Durmitor, Žabljak platoa i pratećeg kanjona reke Tare ,koji je
najdublji kanjon u Evropi i obuhvata tri glavne geomorfološke karakteristike: kanjone, planine i
visoravni5). “Oblast estetske vrednosti” je jedan od tri UNESCO-ov selekcije kriterujuma koji se odnosi
in a Durmitor kao određenom UNESCO WNH lokalitetu (pogledati sekciju 2).
Godine 2004, Skupština Crne Gore usvojila je "Deklaraciju o zaštiti reke Tare" (u daljem tekstu
"deklaraciju o Tari"). Ovaj dokument zabranjuje nove (infrastrukturne) razvoje na području duž reke
Tare u okviru UNESCO-WHS”6).
4)
5)
6)
Više informacija pogledati na veb stranici: http://whc.unesco.org/en/list/100
Kanjon reke Tare je 1,300 metara dubok na lokalitetu Obzir što je unutar administrativnih granica f NP Durmitor
Službeni list Crne Gore br. 78/04, 22.12.2004
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
41
“Durmitor” varijanta
Obe “Durmitor” pod-varijante,tj. jedna preko Lever Tare i jedna preko Đurđevića Tare prolaze kroz
dve Emerald lokacije (NP Durmitor i reka Ćehotina (sa svojom pritokom Vezisnicom) u pljevljanskoj
zoni i kroz novu (planiranu) zaštićenu oblast Regionalnog Parka (RP) Sinjavina (pogledati mapu
zaštićenih zona u dodatku 1.6).
"Durmitor" pod- varijanta prelaska reke Tare na području Lever Tare
•
Na području prelaza preko reke Tare u NP Durmitor na Lever Tari , nizvodno od mosta, da bi se
izbegao direktan vizuelni uticaj na pejzaž, gledano sa mosta kao najposećenijeg stajališta. Pored toga,
eventualna demontaža postojećeg 110 kV dalekovoda Žabljak - Pljevlja , koji sada prolazi u
neposrednoj blizini mosta reke Tare i njegove instalacije na stubove predloženih 400 kV , rezultiraće
estetskom poboljšanju vizuelne vrednosti oblasti i pored toga smanjiće ukupnu površinu zemljišta
okupiranoj od strane dalekovoda (postojeći 110 kV i predloženi 400 kV) u NP . Međutim, prelaz reke
Tare u ovom odeljku bi značilo više dalekovoda zbog dužine kroz NP Durmitor ( 5.44 km) u odnosu
na"Durmitor", pod- varijantu prelaska reke Tare u oblasti Đurđevića Tare , a samim tim intenzivniji
uticaj na NP u smislu da će zahvaćeno mesto biti više ugroženo zbog promena postojećeg korišćenja
zemljišta i šuma. Ukupna dužina ove varijante kroz identifikovano Emerald područje je oko 6.86 km.
•
“Durmitor” pod- varijanta prelaska reke Tare na području Djurdjevica Tara
Ova podvarijanta prolazi NP Durmitor, na svom najužem delu u oko 4 km dugoj sekciji , koja je
najkraća u odnosu na ostale posmatrane alternative. Ukupna dužina ove varijante preko
identifikovanih Emerald lokacija je približno 5.45 km.
DV prelaz preko reke Tare u NP Durmitor u blizini mosta na putu Žabljak - Pljevlja na Đurđevića Tari
ima potencijal za verovatno najveći vizuelni uticaj na širem području ove UNESCO lokacije svetske
baštine. Most se smatra važnim obeležjem i tačkom za posmatranje pejzaža kanjona. Predloženu trasu
preko kanjona reke Tare prati postojeći 110 kV dalekovod Žabljak - Pljevlja. U planu su kombinovani
stubovi za pridržavanje dalekovoda (postojeći predloženi 110 kV i 400 kV), u delu prelaza NP
Durmitora. Ovi stubovi će biti visočiji od postojećih 110 kV stubova i biće više vidljivi; takođe, koridor
kroz šumu mora biti veći. Ove promjene će biti viljive sa mosta na rijeci Tari i lokacija u okruženju.
“Piva” varijanta
•
“Piva” pod-varijanta, delom prolazi kroz BiH
Ova pod-varijanta prolazi kroz periferni zapadni deo NP Durmitor i prolazi kroz teritoriju susedne
države Bosne i Hercegovine u ukupnoj dužini od 9,5 km. i, samim tim, bi inicirala potrebu za analizom
ekoloških aspekata prekograničnih odnosa. Pored toga, društveni uticaji u smislu sticanja zemljišta bi
trebalo da budu upućeni u skladu sa postojećim zakonodavstvom BiH.
Varijanta prolazi kroz dva nova planirana zaštićena područja - Regionalni park (RP) Pive, bivši RP BiočMaglić-Voluja (15,827 m) i RP Ljubišna (9,949 m) - vidi Kartu zaštićenih područja u Prilogu 1.6.
Ukupna dužina DV varijante preko ovih planiranih zaštićenih područja će biti približno 25.78 km.
Proces selekcije identifikovao je ozbiljne nedostatke koji su diskvalifikujući kriterijumi kao što su
prolazi kroz teritorije druge zemlje, kao i ograničenja izgradnje, eksploatacije i održavanja. Zbog ovih
razloga, ova varijanta je bila isključena iz dalje detaljne procene.
•
“Piva” pod-varijanta, duž granice između Crne Gore i BiH
Ova pod-varijanta prolazi kroz NP Durmitor u 6.246 km dugom delu koji je najduži u odnosu na ostale
alternative za koje se smatra da prolaze kroz NP teritoriju. Varijanta krstovi, Tri kanjona u NP
Durmitor: kanjon Sušice, kanjon reke Tare i kanjon Drage.
Na deonici od reke Tare i prelaza na Pljevljima, na planini Ljubisna , ova varijanta prolazi po pretežno
šumovitom području sa značajnim biljnim vrstama ( kod 42,243 - Crnogoraca Šume Jela navedene u
Rezoluciji 4. Bernske konvencije , takođe jedan od Natura 2000 tipa staništa ) . Region planine
Ljubišna je identifikovana kao Emerald lokacija , kao i planirano zaštićene površine predviđne kao
regionalni park u skladu sa Nacionalnim Prostornim planom Crne Gore do 2020.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
42
The variant passes through three identified Emerald sites (NP Durmitor, river Cehotina (with its
tributary Vezisnica) and mountain Ljubišnja in Pljevlja area) in section with total length of approx.
16.345 km, which is the longest length through identified Emerald sites in comparison to the other
considered alternatives.
Ona prolazi kroz dva nova planirana zaštićena područja , kao što je predviđeno u crnogorskom
Prostornom planu do 2020 : (i) Regionalni park (RP) Pive, bivši RP Bioč - Maglića - Volujak ( 9,880 m),
I (ii ) Rp Ljubišnje ( 9,949 m) – videti “Karta zaštićenih područja” u Prilogu 1.6. Ukupna dužina
dalekovoda varijante preko ovih planiranih zaštićenih područja će biti oko 19.83 km.
Rezime glavnih karakteristika svake od posmatranih varijanti o DV 3. delu viza VI izabranih indikatora
zaštite životne sredine prikazan je u sledećoj tabeli.
Tabela 3.3 – Glavna pitanja vezana za očuvanje životne sredine za svaku DV varijantu u sekciji 3
Varijanta
“Durmitor” pod-varijanta
Parametar / Indikator
“Durmitor” pod-varijanta
“Piva” pod-varijanta duž
blizu mosta Djurdjevica
u zoni Lever Tara
granice CG i BiH
Tara
Ukupna dužina (m) u
internacionalno projektovanoj
zoni:
5,439 m
4,026 m
6,246 m
UNESCO svetski lokalitet NP
Durmitor sa rekom Tarom,
kanjonom)
Ukupna dužina (m) na Emerald
lokaciji
NP Durmitor: 6,246 m
• primedba: NP je identifikovan
NP Durmitor: 5,439 m
NP Durmitor: 4,026 m
Ljubisnja: 9,949 m
kao Emerald lokacija
Cehotina: 1,420 m
Ćehotina:1,420 m
Ćehotina: 150 m
ukupno: 6,859 m
ukupno: 5,446 m
ukupno: 16,345 m
Ukupna dužina (m) u planiranoj
RP ili drugih planiranih
zaštićenih područja po
nacionalnoj strategiji za
očuvanje
primedba:
sledeći RP su planirani u ovoj
sekciji: (i) RP Ljubišnja (kao i
Emerald lokacija), (ii) RP
Sinjajevina i (iii) RP Piva
(izvor: fizički plan Crne Gore do
2020)
Približan broj DV stubova u NP
Durmitor
Približan broj stubova u
planiranom RP ili drugim
planiranim zaštićenim zonama
(navedena) površina (ha)
zahvaćene šume
• primedba: sa lokacije
Jasenovo Polje do Pljevalja
RP Sinjavina: 19,116 m
RP Piva: 9,880 m
RP Ljubišnja: 9,949 m
Ukupno kroz RP: 19,829
m
13
9
9
52
kroz RP Sinjavina
52
kroz RP Sinjavina
54
kroz RP Piva &
RP Ljubišna
površina: 185.98 ha
površina: 169.01 ha
površina: 145.30 ha
DV varijanta prolazi kroz
Druga pitanja vezana za zaštitu
prirode i oblici kompenzacije
RP Sinjavina: 19,116m
prvu zaštićenu zonu NP
Durmitor (Tara Reka
Kanjon)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
DV varijanta prolazi kroz
prvu zaštićenu zonu I NP
Durmitor (Kanjon reke
Tare ).
DV varijanta prolazi kroz
prvu zaštićenu zonu I NP
Durmitor (Kanjon reke
Tare i kanjon reke
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
43
Drage)
Broj prelazaka reka / kanjona i
njihova dužina na tim mestima
(m)
DV koridor visa vi naselja
(relativna dužina od koridora (u
[m])
prelazi:
• Tara reka (kanjon)
• Standardni DV raspon
dužine prelaza (< 600
m).
prelazi:
• Tara reka (kanjon)
• Standardni raspon
dužine prelaza(< 600
m).
Izbegnuta naselja, osim:
Godijeli (300 m),
Njegovudja (450 m),
Rasova (250 m),
Crnobori (250 m),
Gornje Selo (400 m),
Vrbica (400 m) i Komine
(prelaz).
Izbegnuta naselja, osim:
Godijeli (300 m),
Njegovudja (450 m),
Rasova (250 m),
Djurdjevica Tara (prelaz),
Crnobori (250 m), Gornje
Selo (400 m) i Vrbica
(400 m) i Komine
(prelaz).
približno. 16 km
21.5 km
Dužina koja prati postojeći
koridor(km)
Druga pitanja povezana sa
internacionalo zaštićenim
područjem (UNESCO)
*)
Izbeći direktan pogleda
sa mosta jer ugrožava
pogled sa mesta gde
najviše ljudi zastaje.
Demontaža postojeće
110 kV (na mostu) i
njihova instalacija na
stubu predloženog 400
kV znatno bi uticala na
estetske promene u
izgledu oblasti.
Potencijalni izvor
ugrožavanja vidika sa
mosta i drugih bliskih
zona što bi ugrozilo
odnose sa javnošću.
• primedba:
“zona estetske
vrednosti” je jedna od tri
UNESCO’vih selektivnih
kriterijuma je i ona koja
se odnosi na Durmitor po
nacrtu UNESCO WNH
lokaliteta.
4 rečnih / kanjonskih
prelaza:
• Piva reka: 850 m
• Sušica: 1,000 m
• Tara reka: 2,800 m +
2,100 m
• Draga Kanjon: 700 m
Izbegnuta naselja, osim
Bezuje (200 m),
Nikovici*) (200 m),
Bobovo (400 m) i
Kakmuzi (300 m).
•
primedba: oblast je
relativno naseljena
0 km
Izbeći centralni deo
UNESCO WHS kao i
minimalizovati vizuelni
uticaj na okruženje
Nikovici nemaju populaciju (Izvor: Popis stanovništva, 2011 – Prvi rezultati; Zavod za statistiku Crne Gore).
Rezime:
1. U slučaju "Piva" pod-varijante (duž granice između CG i BiH), proces selekcije je identifikovao
ozbiljne nedostatke koji su diskvalifikujući kriterijumi kao što su prolazi kroz teritoriju druge
zemlje, kao i održavanja izgradnje, eksploatacije. Zbog ovih razloga, ova varijanta je bila
diskvalifikovana iz daljeg ispitivanja.
2. I "Durmitor" pod-varijanta, kao i "Piva" pod-varijanta duž granice između CG i BiH prelaze
kanjon reke Tare i kroz Nacionalni park Durmitor, kao zaštićenog područja u skladu sa
Zakonom o nacionalnim parkovima i Crna Gora, kao i UNESCO-VNH lokaliteta i Emerald
lokaliteta.
3. U odnosu na obe "Durmitor", pod-varijante, "Piva" varijanta prolazi na najdužem delu kroz
različite vrste postojećih / planiranih određenih oblasti:
(i) kroz NP Durmitor koji je takođe označen kao UNESCO-VNH lokalitet
(ii) kroz tri identifikovana Emerald lokaliteta (NP Durmitor, reka Ćehotina (Vezisnica) i planine
Ljubišnje u oblasti Pljevalja.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
44
(iii) da kroz dve nove planirane zaštićne oblasti, kao što je predviđeno u crnogorskom
Prostornom planu do 2020: (i) Rp Pive i (ii) Rp Ljubišnje.
Zbog navedenog, Piva se smatra najmanje povoljnom opcijom.
4. "Durmitor" pod-varijanta viza VI DV prelazak preko reke Tare u NP Durmitor:
(i) Prelazak kanjona Tare na Lever Tari bi značilo više dužine dalekovoda kroz NP u poređenju sa
pod-varijantom preko Đurđevića Tare, a samim tim veći uticaj na NP u smislu zahvaćenog
područja i mesta promena postojećih korišćenja zemljišta .
(ii) da prelazak kanjonom Tare na Đurđevića Tari ima potencijal za mogući značajni negativni
vizuelni uticaj na scenske vrednosti UNESCO-ve svetske prirodne baštine. Kombinovani stubovi bili
bi vidljivi čak i preko šuma, koja je prosečne visine do 15 metara. "Površina estetskog značaja" je
jedna od tri selekcije UNESCO kriterijuma koji se odnose na NP Durmitor, kao UNESCO-a
određenog VNH lokaliteta.
(iii) zbog morfologije terena i dalekovoda stubovi visine (oko 40-50 metara kombinovani stubovi
DV) moglo bi se očekivati da utiču na šumu (preseca šumu ) u obe pod-varijante ne bi bio
značajan.
a) "Deklaracija o Tari" zabranjuje novi (infrastrukturni) razvoj u oblasti duž reke Tare u okviru
UNESCO-VHS koji bi značilo promenu trenutnog šablona korišćenje zemljišta. Ovo
diskvalifikuje pod-varijante na Lever Tari i daje prednost pod-varijanti na Djudjevica Tari, koja
se smatra prednost konačne alternative u ovom delu predloženog dalekovoda, pod uslovima
da koriste koridor postojećeg 110 kV dalekovoda Žabljak - Pljevlja.
3.4
Izabrani koridor predloženog dalekovoda
Nakon razmatranja svake od predloženih alternativa , a na osnovu više kriterijuma proces evaluacije
selekcije , koja je obuhvatila tehničke, ekološke , socijalne i ekonomsko- finansijske aspekte, konačno
optimalan DV koridor je izabran od strane CGES i usvojen od strane Vlade Crne Gore.
Izbor vežbe je takođe ugrađen u kompletan set prostornog planiranja aspekata kroz proces za razvoj
Detaljnog prostornog plana (DSP) za koridor dalekovoda u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom
Crne Gore, uključujući i DSP koji se odnose na sredinu strateškog okruženja (SEA) . Završni DSP
Dokument je zvanično objavljen 23. septembra 2011. (Službeni list Crne Gore br. 47/2011).
Sledeće alternative za svaku od sekcija dalekovoda izabrane su kao optimalna rešenja:
(i) Dionica 1 ( Lastva - Čevo ) - Varijanta izbegavanje centralnog dela NP Lovćen
(ii) Dionica 2 (Čevo – Šavnik) – Zapadna varijantWestern variant
(iii) Dionica 3 (Šavnik – Plevlja) -- "Durmitor", pod- varijanta prelaska reke Tare u oblasti
Đurđevića Tare.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
4
4.1
45
Opis postojećih ekoloških uslova
Geografski položaj
Koridor predloženog dalekovoda prolazi kroz teritoriju osam crnogorskih opština: Budva, Kotor,
Cetinje, Nikšić, Plužine, Šavnik, Žabljak i Pljevlja.
Polazna tačka predloženog dalekovoda je nova 400/110-35 kV trafostanica u lokalitetu Gorovići koji se
nalazi na desnoj strani puta Budva - Tivat, u naselju Lastve Grbaljske.
Sa lokaliteta Gorovići, dalekovod ide dalje prema selu Pobori, odnosno području između sela i
manastira Stanjevići gde skreće ka istoku iznad Pobore i okoline Duletića, ali blizu granice NP Lovćen.
Nakon uključivanja u NP Lovćen na lokalitetu Rupa Laska, predloženi dalekovod okreće se ka severu i
prolazi između Velikog i Malog Šiljevika,a zatim pre nego što dođe do tačke Bjelosi skreće ka severozapadu iznad lokaliteta Gornić i Bajice i ostavlja NP Lovćen. Trasa se nastavlja prema brdu Dubovik i
sela Dubovik gde skreće ka oblasti Ćeklići, odnosno sela Vojnovići. Nakon oblasti Ćeklića, dalekovod
sledi sever / severo-istok i dolazi, pre svega na oblast Bjelice u blizini sela Resna, a zatim oblasti Čevo
blizu sela Donjeg Kraja. Ovde se okreće ka severo-zapadu i selima Trnjine i Dolovsko Korito.
Odavde menja pravac prema severu preko Rucina i Miljanove Glave do Ubaljskog Doa. Od ove tačke,
trasa skreće ponovo ka severozapadu Brda Rudo i sela Bijele Poljane. Nakon kratke obilaznice v.Bijele
Poljane, dalekovod okreće ka severo-zapadu iznad Aluga i Ridja Lokva prema Trubjela (Vodnji Do).
Ovo omogućava zaobilaženja Slanskog jezera preko brda Šanac, Prisoje i Osoje na Zla Gori. Trasa
takođe zaobilazi Krupačko jezero i prigradsko naselje Nikšić i sela Miločani, Vidrovan i Sipačno, kreće
preko brda Dubovo Brdo i Tisa. Odavde, put se nastavlja preko Duge i Dubrave do sela Bukovi Doli
iznad Jasenovog Polja. Posle Bukovih Dola, dalekovod prelazi preko malog brda Vojvodin Mramora i
nastavlja prema zapadnim padinama planine Vojnik. Posle Vojvodin Mramora, prelazi autoput Nikšić Plužine i nastavlja preko katuna Todorovića na istoku-najvišeg ugla Živine doline (Živsko Razdolje).
Ovde dalekovod prelazi jugo-istočnim padinama Velikog Štuoca (Vojnik planina) na većini oblasti
istočnog ugla Brežanskog Polja.
Odavde , trasa prelazi kanjon Komarnice i okreće ka istoku iznad sela Duži i dolazi do doline
Komarnice koja prelazi između Osoje i Razvršja sa severne strane vodopada Skakavica. Posle Razvršja
, dalekovod nastavlja ka severoistočnom i istočnom pravcu Bukovičke Gore, prolazi iznad Godijeljija i
Bijelog Mramora. Posle Bukovičke Gore dalekovod prolazi između sela Gornje Bukovice i Donje
Bukovice i brda Visioc i Gubavac - i zatim nastavlja ka severu na brda Veliki Kovačev Panj u blizini sela
Njegovuđa preko Durmitorskog platoa i NP Durmitora.
Na platou Durmitora ,dalekovod prolazi pored sledećih lokaliteta i malih brda: Bucam , Bobovo Brdo,
Ogorioc , Cave, Sjenička kosa, Peseljevići, Nikitovići i Mrčajevac . Posle Velikog Kovačevog Panja,
dalekovod i dalje ide preko Šanca i Aluga u Đurđevića Tari , gde prelazi kanjon reke Tare na liniji
Rasova - Begova ravni . Posle Begove ravni ,put okreće ka severo- istoku preko Bitinskog Polja, brda
Veliki Kovčić na Kosanića oblasti , a zatim brda Cigansko brdo , Babići , Glavice i Vranju Brdu kod
Kruševog sela. Odavde,put se nastavlja ka severu svoje krajnje tačke u TS Plavlja , preko brda
Gradine , Pustopauče i Borovo brdo iznad sela Zbljevo i blizu sela Komine.
Mapa projektne oblasti sa trasom predloženog dalekovoda prikazana je u Prilogu 1.1.
4.2
Biofizičke karakteristike zone projekta
Osnovne fizičko-geografske i bio-geografske karakteristike projektnih oblasti predstavljene su u
nastavku.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
46
Bogatstvo Crne Gore u pogledu geologije, pejzaža, klime i zemljišta, ujedno i njen povoljan položaj na
Balkanskom poluostrvu i Jadranskom moru, sve ove karakteristike, stvorile su zajedno uslove za
razvoj veoma raznovrsnog biodiverziteta. U skladu sa takvim biodiverzitetom , Crna Gora predstavlja
"vruću tačku" u Evropi pa i svetu. Crna Gora se može podeliti u dva osnovna bio-geografska regiona mediteranski i alpski - i ona ima veoma širok spektar ekosistema ,ujedno i vrsta staništa u odnosu na
sve druge zemlje koje su njene veličine. Postoji zona flore i faune koja zauzima prostor od hladnog
planinskog severa i juga do tople mediteranske obale na zapadu. Pored toga, na biodiverzitet utiče
prisustvo elemenata alpske flore i faune koja se odražava na vrhovima primorskih planina i prodor
toplog vazduha, kao i prisustvo elemenata mediteranske flore i faune koja se prostire putem rečnih
dolina i kanjona , u planinama u kontinentalnom delu Crne Gore. Što se tiče vrsta šuma, izdanačke
šume dominiraju u regionu Mediterana, dok mešovite šume - omorike , jele i druge - dominiraju u
kontinentalnom regionu. Severni planinski region je bio-geografski povezan sa drugim planinskim
staništima u Dinarskom alpskom koridoru. Tokom poslednjeg ledenog doba, značajan deo današnje
flore i faune u Crnoj Gori, preživeo je glacijalnu eroziju koja je uticala na današnju okrenutost
zemlje prema severu. Danas u Crnoj Gori ne postoje samo ostaci glacijalne flore i faune (tzv.
glacijalni relikti),već i ostaci starije tercijarne flore i faune,koje su svoje utočište našle u toplim
rečnim dolinama i kanjonima. Zbog karaktera ovih "zaklonjenih" staništa, postoji značajan broj
endemskih vrsta u Crnoj Gori sa dominantnim centralno- evropskim,alpskim i mediteranskim
elemenatima flore i faune.
Predloženi dalekovod prostire se preko dva bio-geografska regiona u Crnoj Gori –mediteranskog i
kontinentalnog. U regionu Mediterana se deo DV nalazi izmedju Lastve Grbaljske i Jasenova
polja. Ovaj deo linije DV početno zahvata obalno područje od Lastve Grbaljke , prelazi preko južnih
padina Lovćena,koja predstavlja jednu od tri primorske planine u zemlji. Nakon što linija DV predje
planinu Lovćen, prelazi preko regiona Katunske Nahije i dolazi blizu Slanog jezera, zaobilazeći ga
kretanjem preko padina Zla Gore i tako linija dolazi u Jasenovo polje,koje se nalazi ispod planine
Vojnik, gde se i završava deo linije DV u regionu Meditarana. Nakon Jasenova polja, DV linija ulazi u
kontinentalno-geografski region i prelazi preko zapadnih šumovitih padina planine Vojnik i nastavlja
svoje prostiranje preko istočnog ugaonog dela Brezanske oblasti i kanjona reke Komarnice na Duzi
visoravni. Na Duzi platou DV nastavi tokom kraja obroncima Treskavca gore, a potom krsta Komarnice
doline , prolazi preko šumovitih obronaka Bukovičke gore do Durmitora bez šumskih visoravni. Nakon
napuštanja Durmitorskog platoa, DV prelazi kanjon reke Tare , a onda dolazi do Bitinskog polja (polje
) i preko relativno šumovitih oblasti istočnog kraja padine Ljubišnje gore završava u TS (trafo stanicu)Pljevljima pored Ćehotine.
4.3
Klimatske karakteristike zone projekta
Klima Crne Gore je pod uticajem geografskog položaja i reljefa . U rasponu od 41052 ' do 43032 '
severne geografske širine i od 18026 ' do 19022 ' istočne geografske dužine , Crna Gora je u
središnjem delu umerenog pojasa tople severne hemisfere , stoga, ima umereno toplu i prijatnu klimu
. Geografski položaj , blizina mora, morfološki profil i cirkulacija vazdušne mase oblikuje kompleks
klimatskih karakteristika u regionu Crne Gore u pogledu visokog stepena varijabilnosti u prostoru i
vremenu .
Južni region i primorsko područje Crne Gore imaju mediteransku klimu , sa dugim , toplim i suvim
ljetima i relativno blagim , kišnim zimama. Centralni i sjeverni region zemlje karakteriše planinska
klima , mada je uticaj Sredozemnog mora takođe evidentan . Kontinentalna klima na dalekom severu
odlikuje se lepotom velikih dnevnih i godišnjih temperatura , pored niskih godišnjih padavina , a
ravnomerno distribuirana preko svih meseci.
Prosečna godišnja temperatura vazduha u region projekta varira od otprilike 15.80 C na jugu do 4,60
C u Žabljaku , na području Durmitora . Najtopliji meseci su jul i avgust , dok je najhladniji mesec
Januar. Temperaturni gradijent je relativno visok i , u proseku, procenjen je na 0,80 C po 100 metara
nadmorske visine . Prosečna minimalna mesečna temperatura u projektnom regionu je približno 50 C
niža , dok je prosečna maksimalna temperatura oko mesečno . 50 C viša od prosečne mesečne
temperature.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
47
Dužina sunčanih sati na obali varira od 2.400 do 2.600 časova godišnje , odnosno 1.600 do 1.900 sati
u planinama. Prosečna godišnja oblačnost je u porastu od juga iobale ( 44-47 %) na severu ( 56-62
%).
Dva režima padavina mogli biti identifikovani na širem području : mediteranski režim koji karakteriše
maksimum padavina u novembru i decembru i umereno-kontinentalni režim koji karakteriše
maksimum padavina u drugoj polovini leta i sekundarni maksimum u oktobru. Primorskim oblastima ,
kao i centralnom delu Crne Gore (uključujući i reke Tare sliv ) karakteriše sa modifikovanim
mediteranskim režimom padavina. Granica između modifikovane mediteranske i kontinentalnog režima
padavina u zoni projekta su Ljubisna planina i Sinjavine planine . Godišnja količina padavina je veoma
neujednačena i kreće se od oko 800 mm u dalekom severu do oko 5.000 mm u jugo-zapadnom (
Orjena planina ). Lovćen takođe karakteriše visoka godišnja količina padavina (više od 3.500 mm).
Godišnji prosek broja kišnih dana se kreće od 115-130 na primorju i 172 dana na severu.
Led je uobičajen na planinskim oblastima , gde je na godišnjoj osnovi, prosečan broj dana sa ledom
167 ( područje Žabljak ). Na obalnom području, godišnji prosečan broj dana sa ledom je samo 4 (
Budva
).
Dve vrste vetrova su tipični za ovo područje, Bora i Sirocco. Bora je dominantan vetar u toku zime sa
N - NE pravcem , visokog intenziteta i udarima posebno na obalnim područjima i Podgoričom - Skadar
basenu. Jugo sa svojim S - SE pravcem donosi topao i vlažan vazduh sa stvaranjem velike količine
padavina naročito iza Kotorskog zaliva . Najveći deo padavina tokom hladnijeg dela godine je zbog
Sirocco vetra. Vetrovite oluje utiču na obalna područja i Podgoričko - Skadarski basen. Često se
dešava unutar bura. Tokom leta, šumski požari utiču na primorske oblasti duž planinskih padina
priobalja i okruga između dva grada Podgorice i Cetinja.
4.4
Geološke karakteristike zone projekta
Geološki sastav ovog lokaliteta blato na Lastvi Grbaljskoj , predviđen je za izgradnju konvertor i trafo
stanice i obuhvata:
- Fliš sediment i gornjeg eocena sedimenti koji su deponovani u osnovu terena.
- Kvartar sedimenti ( aluvijalnim , deluvijalni i deluvijalni - aluvijalnim ) koji su deponovani u
površinskom sloju terena.
U morfološkom smislu, teren zone Blato je ravna površina i i ona leži na 12-14 metara iznad nivoa
mora . Teren je pogodan za izgradnju planiranih objekata, pod uslovom da osnovne od fliša stenske
mase ili kvartara naslage mogu da se koriste za temelje, uz prethodno odvodnjavanje terena i
uređenje povremenih površinskih tokova.
Kao supstrati aluvijalnih depozita, njčešće prisutan je deposit fliša, sa svojom degradiranom zonom na
povrčini.
U terminima gradivno geološke klasifikacije, lokalitet sadrži:
•
Kompleks poluprovodljivih i neprovodljivih masa stena, peščanih i glinenih, depoziti glineno
pesak-ilovača delova, čestica gline sa različitim petro grafitnim delovima (lapor, peščar i
krečnjak).
•
Zbijene mase stena, koje uglavnom čine teren lokacije koja je u pitanju. Najprisutniji je gornji
Eocen sediment fliša, uglavnom izgrađen od gline, lapora, peščara i peščanog krečnjaka.
Predložena trasa od 400 kV prenosa od Lastve Grbaljske do Pljevalja prolazi kroz pet geotektonskih
jedinica, sa karakterističnim složenih geoloških i hidrogeoloških karakteristikama kao što su:
Paraautochton (PA ), Budva - Bar zonai ( bzz ), Visoki Karst (HK) ; Durmitorska geotektonska jedinica
( DTU ) i geotektonske jedinice Cehotinja ( TUC ). Geotektonske jedinice su nalegnute jedna nad
drugom po mekim fliš sedimenata u SV pravcu. Onese šire u NV -SE pravcu.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
48
Na osnovu gradivnih geoloških svojstava i funkcija stenske mase u projektnom području, sledeći tipovi
stena su identifikovani :
•
Stene koje su dobri provodnici vode - velike poroznosti , gde su nabrojane sve vrste
karbonatnih stena.
•
Stene koje su dobri provodnici vode sa intergranularne poroznosti i stena kvartara (K) starosti.
Oni su delimično od gline i peska, šljunka, blokovi pod uglom i blokovi.
•
Stene koje su izolatori vode : Deluvijalni , Deluvijalni - prolluvial i eluvial - proluvijalni i
aluvijalnim sedimentima sa visokim sadržajem gline i komponenti, intruzivnih stena i
kompleksa fliša.
Identifikovane geotektonske jedinice opisane su u tekstu koji sledi.
(I) geotektonska jedinica PA obuhvata primorski deo. Sadržaj stena je dobar provodnik vode
(krečnjaci krede eocenske starosti) i izolator vode fliš sedimentni slojevi srednjeg Eocen (E2)
godina - konglomerati, peščari i glinci. Ovi fliš sedimenti mogu se naći na predloženim
lokacijama trafo stanice i razvodnog postrojenja (konvertora) u Lastvi Grbaljskoj, a predloženi
koridor dalekovoda zauzima veoma mali deo u ovoj geotektonskoj jedinici - oko 200 metara.
(ii)
geotektonska jedinica BBZ je predstavljena sa dobrim provodnicima vode, krečnjacima jure i
krede i krede-eocen (KE) sa slojevima vode. Fliša izolator koji se pojavljuje naizmenično u
kratkim intervalima, te ova dva zajedno formiraju kompleks voda koje na pojedinim mestima
izlaze iz stena. Dužina trase dalekovoda u ovoj oblasti je oko 3.8 km do sela Stanjevići.
(iii) geotektonska jedinica VK je predstavljena sa dobrim provodnikom vode karbonatima od
krečnjaka, dolomit krečnjaka i dolomita i trijasa, starosti jure i krede. Ova jedinica pokriva
najveći deo predloženog koridora dalekovoda, oko 86 km od Stanojevica do Godielja i
praktično je bez vode. Karstnih vrela ima sezonskog tipa i vrlo su izdašni. Vode koje dolaze iz
ovih izvora se uglavnom slivaju u zaliv Boke Kotorske , zaleđe Budve i Nikšićkog polja.
(iv) geotektonske jedinice DTU dužine oko 36 km od Godielji Crnog Vrha predstavljaju dobro
snabdevanje vodom, stenama i njih čine karbonat trijasa starosti jure i pokriveni su gornjim
slojevima mlađeg razdobljasa vodom provodnikom glacijalnog, fluvioglacijalnog i aluvijalnih
sedimenata starosti kvartara i vodom između slojeva dijabaz. Sprovođenje vode glacijalnim i
aluvijalnim sedimentima zavisi od prisustva gline u njima. U kontaktu između VK i DTU
kompleksa prisutna je stena izolatora vode tipa starosti K Pg. One se formiraju u kontaktu sa
krečnjačkim rekama Komarnice i njenih levih pritoka Grabovice.
(i) Geotektonske jedinice TUC sa dužinom od oko 23 km od Crnog Vrha do Pljevalja sadrže
karbonatne stene trijasa i stene dobre provodnike vode trijasa i retko od tipa vode jurske
starosti izolator: jura-kreda (JO) fliš, ugljen -Perm (KP) peščari, shist i konglomerata, srednji
Miocena godina (M2) od gline i laporaca, na mestima pokrivenim sa aluvijalnim (AL) peskom i
šljunkom.
4.5
Tektonske i seizmičke karakteristike zone projekta
Tektonske i seizmičke aktivnosti u regionu juga regiona Dinarida definisani su geografski dinamičnim
procesima u Mediteranskom basenu, čija geneza je u vezi sa sudaranjem velikih tektonskih ploča
Evroazije i Afrike. Naime , neo -tektonski , kao i paleo-tektonske aktivnosti Dinarida su dominantno u
obliku intenzivnog procesa podvlačenja u Apeninima , kao i sa seizmoloških podvlačenja u Helenidima
i Karpatima. Prvi sezmički instrumentalni podaci u CG su generisani na početku 20 veka. Ipak, zbog
nedostatka seizmoloških stanica , sve do instalacije savremene telemetrijske obzervativne mreže u
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
49
1980 -tim , fond seizmoloških podataka je bio veoma skroman. Seizmo -tektonska mapa Crne Gore i
šireg regiona data je u sledećoj slici.
Sledeće osnovne aktivne i polu- aktivne seizmičke zone mogu biti identifikovane u Crnoj Gori:
−
Jug, priobalje , uključujući Uclinj –skadarsko.j , Budve i Boke Kotorske - zone sa maksimalnim
intenzitetom od mogućih 9 stepeni od Mercall - Cancani - Sieberg skale (MCS7)).
−
Podgorica - Danilovgrad zona sa maksimalnim očekivanim mogućim intenzitetom od 8 stepeni
MCS skale.
−
Centralni i severni delovi Crne Gore(uključujući Nikšić, Kolašin , Žabljak i Pljevlja ), sa
maksimalnim mogućim intenzitetom od 7 stepeni po MCS skale.
Prikaz 4.1 – Seizmo-tektonska mapa Crne Gore
Prikaz 4.2 – Seizmička regionalizacija Crne Gore
Proposed OHL
Izvor:
Prostorni plan Crne Gore,Sekcija Studija: Prirodne karakteristike
(2005Vlada i Univerzitet Crne Gore; [Ref. 21]
Izvor:
Prostorni plan Crne Gore,Sekcija Studija:
Prirodne karakteristike (2005Vlada i Univerzitet
Crne Gore; [Ref. 21]
Karakter intenziteta seizmičke aktivnosti u Crnoj Gori predstavljen je na mapi ispod. To uključuje
epicentre jakih zemljotresa (> 3,5 stepeni po Richterovoj ) koji su se dogodili tokom poslednjih
vekova. Skoro sve teritorije u regionu pokrivaju seizmički vruće tačke. Ipak , ova mesta se odlikuju sa
veoma različitim skalama seizmičkog potencijala. Dominantna seizmička aktivnost je registrovana na
podzemnom delu Dinarida, a centralni deo Jadranske mikro- ploče pokazuje skoro aseismičke
manifestacije.
7)
MCS skala je seizmička skala koja mjeri intenzitet zemljotresa i njegove efekte. Skala kvantifikuje efekte na zemljinu površinu,
ljude, objekte u prirodi i objekte napravljene ljudskom rukom na skali od 1 (neosjetljivo) do 12 (potpuna destrukcija).
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
50
Prikaz 4.3 – Mapa epicentara u regiji tokom proteklih pet vekova
Izvor: Prostorni plan Crne Gore,Sekcija Studija: Prirodne karakteristike (2005Vlada i Univerzitet Crne Gore; [Ref. 21]
4.6
Karakteristike zemljišta u zoni projekta
Predloženi dalekovod prolazi različite slivove i planinska područja, koji su prilično različiti u smislu
pedogenetičkih faktora (geologija, reljef, klima, vegetacija i antropogeni uticaj). Ova raznovrsnost
pedogenetičkih uslova ima napredno prisustvo velikog broja tipova zemljišta, i to teritoriju pokriva
prilično raznovrsno. Mapa zemljišnih područja data je u Prilogu 1.3.
Zemljišta u širem području mogu biti grupisana u sledećim kategorijama:
Stenovita (Litosol) i Sierozem (soja) su početni tipovi zemljišta razvijeni u kompaktne stene i
slabim rigolitom, obično distribuiran u planini / stenovite zone duž dalekovoda.
Krečnjak - Dolomit kalup zemljšta (Kalck-melansol), koji je najrasprostranjeniji tip zemljišta u
projektnom području, najviše prisutan u karstičnim i visokih planinskih terenima.
Rendzin zemljište slično krečnjačkom kalupu zemljišta u profilu i karakteristikama, ali je
formirana na lošoj karbonatnoj podlozi. Ona sadrži mnogo više skeletnog nego kalup zemljišta
(tamno zemljište), dok oblasti obradivog zemljišta su dublje sorti vrtače, kraških polja i manjih
zaravni. Ovo je dominantan tip zemljišta duž dalekovoda, prisutne u oblasti Lovćen gori,
Vojnik gori, padinama Durmitora, Sinjavine i Žabljak visoravni.
Humusno silikatno zemljište (ranker), koje se formira na silikatnoj površini iznad 1.500 m
nadmorske visine. Odlikuje se kiselom reakcijom i visokim sadržajem humusa. Ovaj tip
zemljišta se širi u borovim i četinarskim šumama duž DV (dalekovoda).
Tamno kiselino zemljište (Distrični kambisol) preovladava u severoistočnoj Crnoj Gori u
travnjacima i šumskim područjima (borovi i četinarski), ali i u voćnjacima i drugim kultivisanim
zemljištima.
Tamno eutrik zemljište (Eutric kambisol) zauzima najniže delove rečnih dolina (bivše rečne
terase), kao i dolinama i kraškim poljima, posebno u dolini Ćehotine i pljevaljskom području, a
obuhvata i Nikšićko polje kao i duž toka reke Tare.
Braun zemljište na krečnjaku (Calco - Kambisol) je prelazni oblik između krečnjačkog kalupa i
crvenog zemljišta, najčešće prisutnog u priobalnim područjima i šumovitim padinama Lovćen
gore.
Crvena zemljišta (Terra RoTSa) prošireni su u primorskom području, uključujući šire područje
Lastve Grbaljske i drugih terena depresije oblasti Donjeg Grblja.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
-
51
Diluvia, aluvijalna i močvarna se nalaze na najnižim terenima, u podnožju brda, kao i na
aluvijalnim ravnima duž reka i jezera, kao što su reke Ćehotine, Tare, neke oblasti na platou
Žabljaka, kao i zone u Pljevljima (Kosanica, Kovrena i Maoče ).
Rizik od erozije duž trase predloženog dalekovoda
Tipično, plitka zemljišta i zemljišta topografski podložna eroziji , kao što su zemljišta u zoni zahvaćene
i strme padine jesu izloženi riziku erozije. Odsustvo vegetacionog pokrivača i šume povećaja rizik
erozije tla, takođe. Neke vrste šumske vegetacije su zavisnici od erozije ,dok druge to nisu kao što su
retke hrastove šume, posebno na padinama sa južne i jugo-zapadne pozicije.
Sledeće zone duž zone predloženog dalekovoda su identifikovane kao osetljive na potencijalni rizik od
erozionih procesa u toku građevinskih radova :
(I) Strme padine u kanjonima reka duž rute: Komarnica ( padine doline Komarnice kod Pošćenje i
kanjon padinama između krajnjih delova Brezna oblasti i Dubrovsko kod Duzi ) kao i kanjon Tare na
Đurđevića Tari .
(ii) Strmi delovi padine planine Vojnik na ( obe, južnoj i severnoj padini ), kao i Lovćen ( južne
padine).
Mapa erozije šireg područja sa ucrtanim zonama rizika od erozije duž linije dalekovoda je uključen u
slici.
Prikaz 4.4 – Zona podložna eroziji duž trase DV
Indicative zones of erosion
risk along the OHL route
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
4.7
52
Hidrologija u zoni projekta
Teritoriji Crne Gore se nalazi na dva glavna slivna područja. To su sliv Crnog mora sa ukupnom
površinom od 7.545 km2 ( 52,5% ) i Jadranskim morem prihvatnom oblasti sa površinom od 6.267
km2 ( 47,5 %). Najviši planinski vrhovi i masivi se nalaze u području prihvatanja Crnog mora . U
principu, oba sliva se postigne sa vodama, ali značajan deo Crne Gore pripada kontinentalnoj karstne
oblasti u kojoj postoji stalna postoja površine vodotoka. Glavni tokovi vode u region projekta, Tare,
Pive ( Komarnice ) i Ćehotine sa svojim pritokama Vezesnica pripadaju crnomorskom slivnom području
i slivu reke Drine.
Trasa predloženog dalekovoda će prelaziti sledeće vodotoke:
•
U delu između Nikšića i Šavnika :
(i) Komarnice / Tare na dva prelaza :
o Na lokalitetu Lucki Do , preko kanjona Komarnice koji je oko 600 metara širok
o Na lokalitetu Razvrslje , preko 500 metara, širokoj dolini reke sa plitkim koritom
(ii) reke Grabovice ( pritoka Komarnice ) i njene pritoke Gusarev Potok.
(iii) reke Bukovice ( pritoka Komarnice).
•
(ii)
U delu između Šavnika i Pljevlja:
Reka Tara / na Gjurgevića Tari Predloženi dalekovod preći će kanjon zajedno sa 110 kV DV
Žabljak – Pljevlja koristeći isti koridor. Visina stubova postojećeg DV u sekciji koja prelazi
kanjon je otprilike 25 metara, dok je njihov broj 14.
Karakteristike glavnih reka u zoni projekta
Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Službeni list Crne Gore No 2 / 07.)
određuje broj klasifikacija površinskih i podzemnih voda na kopnu kao i na primorskim morskim
vodama. Prema svojoj nameni, vode se dele na:
(i) Vode koje se mogu koristiti za piće i prehrambenu industriju. Na osnovu seta ograničenih
vrednosti od 50 parametara, kvalitet ove vode je podeljen u četiri klase:
•
Klasa A- voda koja se u svom prirodnom stanju, sa mogućom dezinfekcijom, može se
koristiti za piće
•
Klasa A1 - Voda koja se posle jednostavne fizičke obrade i procedura dezinfekcije može
koristiti za piće
•
Klasa A2 - vode koje se mogu koristiti za piće posle odgovarajuće prerade (koagulacija,
filtracija i dezinfekcija), i
•
Klasa A3 - vode koje se mogu koristiti za piće nakon prerade, koja zahteva intenzivan
fizički, hemijski i biološki tretman sa produženom dezinfekcijom i hlorisanjem ili
koagulacijom, flokulacijom, otakanjem, filtracijom, apsorpcijom na aktivnom uglju i
dezinfekcija ozonom ili hlorom.
(ii) Voda koja se može koristiti za ribnjake i školjke kao i poljoprivredu. Ova voda se klasifikuje na
osnovu 10 parametara:
•
Klasa S - vode koje se mogu koristiti za negovanje plemenitih riba (salmonidi)
•
Klasa W - vode koje se mogu koristiti za uzgoj školjki, kao i
•
Klasa C - vode koje se mogu koristiti za gajenje manje plemenitih vrsta riba (ciprinida).
(iii) Voda koja se može koristiti za kupanje može se svrstati u dve klase, i to:
•
Klasa K1 - odlična,
•
Klasa K2 - zadovoljavajuća
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
53
Prikaz 4.5 – Predložena linija dalekovoda u odnosu na zahvaćene vodotokove
Legenda:
1 - preko Komarnice na Lucki Do
2 - preko Komarnice na Razvrsje
3 – preko Grabovice
4 – preko Bukovice
5 – preko rijeke Tare
5
2
4
3
1
Predložen
i DV
Izvor: Prostorni plan Crne Gore do 2020. Poglavlje 4.1 – Prirodne karakteristike; Vlada Crne Gore i GTZ, 2005
Kvalitet vode glavnih reka projektne zone zasnovan na osnovu rezultata posmatranja u 2008 prikazan
je u sledećoj tabeli.
Tabela 4.1 – Kvalitet voda glavnih reka u 2008
Tok vode
Kvalitet vode (2008)*)
Komarnica reka
Nema urađenih podataka
Piva
reka
Generalno: A1, S i K1 klase, uzvodno od Piva
jezera.
Tara
reka
Generalno: A1, S i K1 klase, sa malim izuzecima u
urbanism zonama Mojkovca i Kolasina.
Vezisnica reka • Uzvodno od TPP Pljevlja : A1, S i K1 klase.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Status
/
Nezagađena reka
Nezagađena reka
Generalno zagađena reka
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
54
(pritoka
• Nizvodno od TPP Pljevlja izliva: ne
Ćehotina)
zadovoljavajuća (A2 i A3 klase).
*)
Prema utvrđenim kriterijumima u uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda
(Službeni list Crne Gore No 2/07)
Izvor: Stanje životne sredine 2008 , Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore [Ref . 8]
4.8
Kvalitet vazduha u zoni projekta
Kvalitet vazduha u širem području koridora dominantno određuje nekoliko pokretačkih snaga – u
zavisnosti od sektora i vrste zagađivača: saobraćaj, industrijska postrojenja, organizacije / instalacija
koje poseduju mesta sa kotlovima i pojedinačna požarna mesta.
U širem području, postoje merenja kvaliteta vazduha u urbanim zonama Budve, Tivta, Kotora, Nikšića,
Žabljaka i Pljevalja. Ne postoje merenja u opštinama Cetinje, Plužine i Šavnik i samim tim nema
dovoljno sistematizovanih i obrađenih podataka o kvalitetu vazduha na teritoriji tih opština. 2009 Soer
[Ref.9] ukazuje na to da su najvišei koncentracije SO2, NO2 i PM10 registrovane u Nikšiću i Pljevljima.
Pored emisije u vazduhu iz saobraćaja, operativne industrijske instalacije - Željezara u Nikšiću i
termoelektrana u Pljevljima - imaju značajan doprinos stopi zagađenja u ovim oblastima. Ipak, SO2 i
NO2 prosečne godišnje koncentracije nisu prešle granicu vrednosti utvrđene od strane crnogorskih
propisa, dok je koncentracija PM10 u vazduhu premašila dnevni limit vrednosti u Pljevljima (89 dana) i
u Nikšiću (27 dana) [ref. 9]. Sve u svemu, 2009 Soer zaključuje da je "na osnovu analize rezultata
merenja, vazduh u Pljevljima, Nikšiću i Podgorici opterećen zagađujućim materijama iz industrije,
transporta i domaćinstava, dok su u drugim urbanim oblastima posmatrani zagađivači u okviru
zakonskih uslova" .
Trasa predloženog dalekovoda prolazi u dominantno ruralnim oblastima u kojima je odsustvo važnih
industrijskih instalacija i intenzivnog saobraćaja evidentno. Zbog ove situacije, najznačajniji doprinos
zagađenju vazduha u području potiče iz naseljenih mesta, odnosno etažnog grejanja domaćinstava.
Ognjišta pripadaju grupi kolektivno stacionarnih izvora zagađenja vazduha, iz kojih emisija
zagađujućih materija proistekne iz upotrebe određenih vrsta goriva (drvo, nafta, itd.) Kao produkti
sagorevanja, emisije SO2, CO2, NOk, CO i čvrste čestice (PM) se oslobađaju u vazduh. Ipak,
zagađenje vazduha ovog tipa je sezonskog karaktera i dešava se samo tokom grejne sezone. Na
osnovu gore navedenog, kao i činjenica da su područja neposredno oko koridora dalekovoda koji nije
gusto naseljen i ima ruralnih i brdsko-planinskih predela, može se zaključiti da je ambijentalni vazduh
u predloženom koridoru DV od nezagađenog kvaliteta i bez značajnog prisustva zagađujućih štetnih
materija.
4.9
4.9.1
Korišćenje zemljišta i pejzaža u oblasti projekta
Obrasci korišćenja zemljišta
Procena tipova korišćenje zemljišta vrši se za približno za 100 metara širok koridor duž predložene
trase dalekovoda u odeljku Lastva- Čevo i 70 metara širokom koridoru na deonici od Čeva do Pljevalja.
Smatra se da je gore navedena širina dovoljna da obuhvati sve direktne uticaje na trenutno korišćenje
zemljišta u toku građevinskih radova i operativnih kao i potreba održavanja predloženog dalekovoda.
Tako određen koridor zauzima oko. 953,72 hektara. Dominantni namenski tipovi zemljišta su šume 8) i
livade 9). Šume zauzimaju 521 ha ili 54,6% od ukupne površine koridora. Dominantni tip šume
degradirane Grabove šume10) sa 257,96 ha ili 27.04% od koridora. Pašnjaci i livade zauzimaju 305,10
ha ili 32,0%. Manje površine (127.27 ha ili 13,3%) zauzimaju druga prirodnih staništa - kamena
staništa (razne vrste staništa stenovite vegetacije).
Pregled tipova zemljišta duž predložene linije dalekovoda prikazan je u nastavku tabele. Mapa
korišćenja zemljišta data je u Prilogu 1.4 ovog ESIA izveštaja.
8)
Obuhvataju sve vrste šuma (odeljci 4.9.1 i 4.9.2), sa različitim visinama, obim prečnika i raznih gustina.
Obuhvataju sve vrste travnjaka, pašnjaka i i livada (odeljci 4.9.1 i 4.9.2)
10)
Ostria carpinifolia - Grab u nekoliko biljnih zajednica, ali uglavnom u Seslerio Ostrietum carpinifoliae kombinaciji.
9)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
55
Tabela 4.2 - Upotreba tipova zemljišta u predloženom koridoru dalekovoda
Korišćenje tipa zemljišta
Area (ha)
%
Šuma
54.63
521.0
Bukova šuma svih tipova
55.64
5.83
Turski hrast – šume Graba
4.72
45.00
Bukva - jele i bukve – šume Jela
106.10
11.12
Degradirana šuma Orijentalnog Graba
3.25
31.03
Degradirane hrastove šume
23.27
2.44
Degradirane grabove šume
257.96
27.05
Plantaže Crnog Bora
2.00
0.21
Kamenita staništa
13.34
127.27
Pašnjaci - Travnjaci - Livade
31.99
305.10
Reke i vodotokovi
0.04
0.35
Totalna površina [ha]
953.72
100.00
4.9.2
Pejzažne karakteristike oblasti projekta
Na osnovu određenih geomorfoloških karakteristika (visina, nagib, karst fenomen, itd), vegetacionog
pokrivača i ljudskog uticaja, možemo razlikovati nekoliko pejzažnih tipova duž koridora dalekovoda:
- Pejzaž obalnog područja - nalazi se u Grblju, oblasti koja je početna tačka dalekovoda (u km
0 do 7 km). Osnovna karakteristika ove vrste pejzaža je kombinacija prirodnih komponenata
koje su žbunaste vegetacije i ne-prirodnih komponenti tj. ljudskih naselja. Maslinjaci su
prisutni u obe komponente koje naglašavaju mediteranski karakter ovog područja.
- Primorsko planinski pejzaž (od km 7 do km 18) - je prisutan na Lovćen gori sa brojnim
tipovima prirodnih staništa, kao što su: kameniti planinski vrhovi, litice, različita krška staništa
(pećine, doline, pukotine, vrtače, itd), fragmenti planinskih travnjaka, pod mediteranske
bukove šume i fragmenti Heldreich borove šume ispod planinskih vrhova. Kombinacija ovih
staništa je na visinama između 350 i 1,749 m nadmorske visine, i formira atraktivne pejzaže
kako na planinskom masivu tako i na njegovim padinama prema priobalju.
- Kraških predela (od 18 do 79 km) - otvoren stenoviti teren razvijen od baze krečnjaka i
dolomita. Ovde su prisutni svi mikro i makro oblici kraških reljefa - pećine, jazbine, polja,
doline, pukotine, vrtače i sl), dok je šumovitost je slabo razvijena. Ovaj jalovi erodirani teren,
obično se zove "ljuti crnogorski krš" menja se sa submediteranskim mešovitim šumama koje
se sastoje od vrsta kao sto su Hrast, Beli Jasen, vise vrsta Graba. Najveće kršno polja u Crnoj
Gori je Nikšićko polje, koje je danas kultivisan pejzaž, povezan sa seoskim strukturama.
Sistem krških vrela u Nikšićkom Polju formira reku Zetu sa jugo - istočne strane, dok su vode
na zapadnoj strani zarobljene u veštačke vodne akumulacije - jezera Krupac i Slano.
• Kontinentalne planine (od 79 do 104km i 132 do 144 km) - su tipični krajolik severne Crne
Gore sa bogatim biodiverzitetom (šume, pašnjaci) i različiti oblici reljefa. Geografski, ove
planine pripadaju Južnoj Dinarskom eko-regionu, sa dominantnim masivom Durmitora (2.525
mnm). Više od 30 planinskih vrhova na Durmitoru su iznad 2.000 m nadmorske visine i
11)
pružaju lep pogled na okolni pejzaž pun brda i planina grebena, jezera
glacijalnog porijekla,
na pašnjake i otvoreni teren, kao i na kanjone reka i doline. Atraktivni scenski pogled se pruža
na iskrivljene stenovite naslage brda Šareni pasovi i Uvita Greda, kao i Prutaš sa svojim
vertikalno orijentisanim kamenitim slojevima. Između ostalih planina, Vojnik i Ljubišnje (2238
mnm) su planine sa dobro razvijenim šumama.
• - Planinske visoravni (od 104. do 132. km) - u severnoj Crnoj Gori nalaze se Žabljacke
visoravni, ali takodje i Bitinsko polja, Maoče i Kosanica na području Pljevalja preko kojih
dalekovod prelazi ili prolazi u blizini. Planinski travnjaci dominiraju u ovom tipu pejzaža, sa
raznom alpskom florom bogatom intenzivnim bojama. Tradicionalne vikendice pod nazivom
"katuni" obogaćuju scenski pogled zajedno sa često mešanim šumama jele i smrče na
visinama između 1.400 i 1.700 m nadmorske visine, kao i sa šumama crnog bora kod
11)
Kao što su Crno jezero, Zminje, Barno, Jablan, Jezeroe Škrčko, Sušičko jezero i dr
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
56
Kosanice. Bukove šume razvijene su na brdu Bukovička gora. U oblasti grada Pljevlja ovaj tip
pejzaža je transformisan u gradski pejzaž (grad, rudnik, termoelektrane, biljke, šuma..)
Pejzaž rečnih kanjona - poznatih zbog kanjona reke Tare koja je duboka više od 1.000 metara
(najdublja tačka 1300 m na lokalitetu Obzir), i strmih padina prošaranih sporadično
vegetacijom od crnog bora. Pored kontinentalno / planinske vegetacije, neki mediteranski
cvetni elementi su takođe prisutni na terasama kanjona. Vodene kaskade su česte uz recni
tok. Kanjoni reke Komarnice su takođe izuzetni, posebno deo pod nazivom Nevidio koji je
turistička atrakcija za rafting. Prelaz preko kanjona reke Tare, je na turističkom atraktivnoj
lokaciji -to je most na Đurđevića Tari. Dubina kanjona reke Tare na ovoj specifičnoj sekciji je
približno 840m.
4.10 Biološki diverzitet i ekološki resursi u zoni projekta
4.10.1 Vegetacija
Područje projekta prostire na dva biogeografska regiona, mediteranskom i kontinentalnom uključujući
većinu vegetacionih tipova u Crnoj Gori. Identifikacija vrsta vegetacije duž trase dalekovoda bila je
zasnovana na (i) raspoloživim podacima i literaturnim izvorima i (ii) terenskom istraživanju i
mapiranju vegetacije / staništa ). Kratak pregled identifikovanih tipova vegetacije ( razlika između
biljnih zajednica je uključena, prema dostupnoj literaturi )kao i njihov prostorni raspored duž
dalekovoda prikazani su ispod .
Cilj je bio da se konačno procene komponente biodiverziteta postojećih ekosistema i različitih lokalitet
, (udaljem tekstu - staništa ) duž koridora na osnovu identifikovanih i opisao staništa, nego da
prepoznajumesta od posebne važnosti u pogledubiodiverziteta i prirodnog nasleđa - sve to u cilju
sprečavanja ekosistema i vrsta populacija iz poremećaj, oštećenja ili uništenja tokomgrađevinskih
radova i radpredloženih dalekovoda .
Procena biodiverziteta se vrši za 500 metara širok koridor duž predloženog DV , odnosno 250 metara
sa obe strane centralne ose dalekovoda. Smatra se da je gornja širina dovoljna da izbegne sve
direktne uticaje na biodiverzitet tokom građevinskih radova kao i omogući operativne potrebe
održavanja predloženog dalekovoda. U oblasti osetljivih lokaliteta i na zaštićenim područjima prelazak
u širem luku bio je razmatran i uzet u obzir takođe.
Pa ipak, treba uzeti u obzir da je inicijalno bioistraživanje bilo sprovedeno u 1 km širokom koridoru
definisano Detaljnim prostornim planom kao pomoći pri definisanju preliminarne trase DV u
ograničenijima devijacija određenih visinom koridora.
I.
QUERCO-FAGETEA Br.-Bl. et Vlieger 37 (Vegetacija lisnatih šuma u submediteranskoj oblasti,
brežuljkastom, planinskom i alpskom pojasu vegetacije):
1.
Paliuretum adriaticum H4c 63. (Carpinion orientalis, Quercetalia pubescentis). Primorska
oblast– Lastva Grbaljska.
2.
Rusco-Carpinetum orientalis Blečić kod Lakušića 66. (Carpinion orientalis, Quercetalia
pubescentis). Primorska oblast – Lastva Grbaljska gore do Pobore.
3.
Dioscoreo-Carpinetum orientalis Blečić kod Lakušića 66. (Carpinion orientalis, Quercetalia
pubescentis). oko Nikšića.
4.
Aceri-Ctirpinetum orientalis Blečić kod Lakušića 66. (Carpinion orientalis, Quercetalia
pubescentis), oko reke Tare.
5.
Querco-Ostryetum carpinifoliae Ht 38. (Orno-Ostryon, Quercetalia pubescentis). Karstična
zona od Nikšića prema Bileći i kontinentalno u karstičkim šumama.
6.
Seslerio-Ostryetum carpinifoliae Ht et H~ic 50. (Orneto-Ostryon, Quercetalia pubescentis).
Viša nadmorska visina primorske oblasti (Lovćen) i kontinentalni potezi u kanjonu reke Tare i
Komarnice.
7.
Fagetum silvaticae montenegrinum Blecic 58. (Fagion illyricum, Fagetalia). Zona Pive i
Durmitora.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
8.
57
Seslerio-Fagetum moesiacae Elecic et Lakusic 70. (Fagion moesiacae, Fagetalia). Primorska
(Lovćen), centralni i istočni Dinaridi12).
9.
Fagetum moesiacae montanum Blecic kod Lakusica 70. (Elymo-Fagetum moesiacae p. p.).
Planinska zona u centralnim i istočnim Dinaridima.
10. Abieto-Fagetium moesiacae Blecic et Lakusic 70. (Fagion moesiacae, Fagetalia). Planinska
zona u centralnim i istočnim Dinaridima.
11. Fageto-Aceretum visianii Blecic i Lakusic 70. (Fagion moesiacae, Fagetalia). Subalpska zona u
centralnim i kontinetnalnim SE Dinaridima.
12. Asyneumo-Fagetum moesiacae Blecie i Lakusic 70. (Fagion moesiacae, Fagetalia). Subalpska
zona u centralnim i kontinentalnim SE Dinaridima.
13. Acereto-Frtxxinelum montenegrinum Blecic i Lakusic 70. (Fagion moesiacae, Fagetalia).
Subalpska zona u centralnim i kontinentalnim SE Dinaridima.
II.
QUERCETEA ROBORI-PETRAEAE Br.-El. et Tx. 43:
1. Quercetum serbicum montanum Cernjav. . kod Jovanovića. (Quercion robori-petraeae,
Quercetalia robori-petraeae). Rečne doline Ćehotina i Tara, kao i centralna Crna Gora.
III. SALICETALIA PURPUREAE Moor 58 (vegetacija poplavljenih šuma i nižeg i niskog rastinja, kao i
vrba i topola):
1. Salicetum albo-fagilis Tx (48) 55. (vegetacija oko tekućih voda, u submediteranskom i
brdovitom vegetativnom pojasu.
IV.
ERICO-PINETEA Horvat 59 (Vegetacija borovih šuma):
1. Pinetum nigrae Blecic 58. (Pinion nigrae, Pinetalia heldreichii-nigrea). kanjoni Pive i Tare.
Kultivisane oblasti oko Pobore i blizu Ivanova korita (Lovćen).
V.
VACCINIO-PICEETEA Br.-Bl. 39 (vegetacija tamnih četinarskih šuma):
1. Piceo-Pinetum silvestris Blecie prov. (Vaccinio-Piceion, Vaccinio-Piceetalia). Jezera na
Durmitoru i Saranskom platou.
2. Piceetum excelsae croaticum (distinction on – montanum, - subalpinum …) Ht 50. (VaccinioPiceion, Vaccinio-Piceetalia). Ljubisnja i Durmitor planine.
3. Pinetum mugi Blecic (57) 58. (Pinion mugi, Vaccinio-Piceetalia). Ljubisnja, Durmitor i Vojnik
planine.
VI. QUERCETEA ILICIS Br.-Bl. 36 (zimzelene šume i niska žbunasta vegetacija mediteranskog
hrasta):
1. Qrno-Quercetum ilicis H-ic (56) 58. (Quercion ilicis, Quercetalia ilicis). Primorska oblast.
2. Quercetum ilicis Br.-Bl. 36. (Quercion ilicis, Quercetalia ilicis). Primorska oblast.
3. Oleo-Euphorbietum dendroidis Trinajstic 73. (Oleo-Ceratonion, Quercetalia ilicis). Primorska
oblast (oko Budve).
4. Cisto-Ericetum arborcae H-ic 58. (Cisto-Ericion, Cisto-Ericetalia). Primorska strana/ padine
Lovćen planine od Kotora do Budve.
5. Erico-Calycotometum infestae H-ic 58. (Cisto-Ericion, Cisto-Ericetalia). Primorska strana/
padine Lovćen planine
VII. BETULO-ADENOSTYLETEA Br.-Bl. 48 (vegetacija visokih i nsikih trava u aubalpskoj oblasti)
1. Adenostylo - Petasitetum dorflerii Lakusic (68) 70. [Petasition dorflerii, Adenostyletalia).
Stabilizovane vrtače u subalpskom vegetacionom pojasu SE Dinarida.
VIII. EPILOBIETEA ANGUSTIFOLII Tx et Prsg. 50 (mlada vegetacija kao i vegetacija nakon požara u
brežuljkastom, planinskom i subalpskom vegetacionom pojasu):
1. Senecioni fuchsia - Sambucetum racemosi Noirf. 49. (Sambuco-Salicion capreae, Epilobietalia
U
ključujući sledeće Dinarske planine duž DL trase: Vojnik, Durmitor i Ljubišnja
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
58
angustifolii). Planinski pojas centralne i kontinetalne oblasti SE Dinarida.
IX. ALNETEA GLUTINOSAE Br.-Bl. et Tx. 43 (higrofile šume jova i bleda):
1. Alnetum glutinosae continentals Lakusic 1966. (Alnion glutinosae, Alnetalia glutinosae). doline
Tare i Ćehotine.
2. Salicetum pentandrae dinaricum Lakusic. 74. (Salicion cinereae, Alnetalia glutinosae).
Hidrofilno žbunje u planinskom pojasu Durmitor planine.
X. CARICETEA CURVULAE Br.-Bl. 48 (vegetacija planinskih trava kiselih zemljišta):
1. Nardetum subalpinum montenegrinum Lakusic 66. (Jasionion orbiculatae, Seslerietalia
comosae). Durmitor planina.
XI. ELYNO-SESLERIETEA Br.-Bl. 48 (vegetacija planinskih trava na krečnjaku):
1. Elyno-Edraianthetum serjrylltfolii Lakusic (63) 70 (Oxytropidion dinaricae, Crepidetalia
dinaricae). Durmitor planina.
2. Edraiantho-Driadetum, octopetalae Lakusic (68) 70 (Oxytropidion dinarieae, Crepidetalia
dinaricae). Durmitor planina.
3. Carici-Crepidetum dinaricae Lakusic 66. (Oxytropidion dinaricae, Crcpidetalia dinaricae). SE
Dinaridi.
4. Stachydi-Festucetum pseudoxanthynae Lakusic 68. (Festucion albanicae, Crepidetalia
dinaricae). Planine u Durmitorskom sektoru.
5. Festuvetum pungentis Ht 30. (Festucion pungentis, Seslerictalia tenuifoliae). Durmitor planina.
6. Carici-Seslerietum robustae K. Tomic 70. (Seslerion robuslae, Seslerietalia tenutfoliae). Lovćen
planina.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
XII.
59
SALICETEA HERBACEAS Br.-Bl. 47 (vegetacija ispod snežnih nanosa):
1. Anemone-Salicetum retusae Ht 53. (Salicion retusae, Salicetalia retusae-serpyllifoliae).
Durmitor planina.
2. Salicetum retusae-kitaibelianae Lakusic (68) 70. (Salicion retusae, Salicetalia retusaeserpyllifoliae). SE Dinaridi
3. Trifolio-Plantaginetum angustifoliae Lakusic 66. (Salicion retusae, Salicetalia retusaeserpyllifoliae). SE Dinaridi
XIII. THLASPEETEA ROTUNDIFOLII Br.-Bl. 47 (žbunasta vegetacija):
1. Euphorbio-Vaierianetum bertisceae Lakusic (68) 70. (Bunion alpini, Arabidetalia flavescentis).
SE Dinaridi (Durmitor) — alpska zona.
2. Sagino-Gnaphalietum pichlerii, Lakusic 68; 70. (Saxifragion prenjae, Arbidetalia flavescentis).
SE Dinaridi (Durmitor) — alpska zona.
3. Saxifrago-Papaveretum kernerii Lakusic 68; 70. {Saxifragion prenjae, Arbidetalia flavescentis).
SE Dinaridi.
4. Saxifragetum prenjae Ht 31. (Saxifragion prenjae, Arbidetalia flavescentis). Durmitor planina.
5. Drypidi-Silenetum margiiiatae Lakusic 68; 70. (Silenion marginatae, Arbidetalia flavescentis).
Subalpska bregolazine SE Dinaridi.
6. Geranio-Heracleetum balcanifum Lakusic 68; 70. (Silenion marginatae, Arbidetalia
flavescentis). Subalpska padina SE Dinaridi.
7. Corydalo-Geranieturn macrorhizii Bleeic 58. (Silenion marginatae, Arabidetalia
favescentis).Bregolazine u kanjonima i rečnim dolinama u zoni Durmitora.
8. Stipetum calamagrostridis Blecie 58. (Stipeion calamagrostis, Arabidetalia flavescentis).
Subalpske bregolazine SE Dinaridi.
9. Dryopleridetum villarsii Jenny-Pips 30. (Silenion marginatae, Arabidetalia favescentis).
Durmitor planina.
10. Drypeelum linneanae lit 31. (Silenion marginalae, Arabidetalia favescentis). Subalpske
bregolazine Lovćena.
11. Drypeetum jacquinianae H-ic 34. (Peltarion alliaceae, Arabidetalia flavesccntis). Lovćen—
submediteranska i mediteranska planinska zona.
12. Geranio-Anthrisceium fumarioidis H-ic (56) 63. (Peltarion alliaceae, Arabidetalia flavescentis).
Subalpske bregolazine Lovćena.
XIV. ASPLENIETEA RUPESTRIS Br.»Bl. 34 (vegetacija u presecima stena):
1. Edraiantho-Potentillelum clusianae Lakusic 68; 70. (Amp hori carpi on autariati,
Amphoricarpetalia). Stene u alpskom vegetativnom pojasu planine Durmitor.
2. Saxifragetum rochelianae Blecic 58-(Amphoricarpion autariati, Amphoricarpetalia). Kanjon
reke Komarnice.
3. Moltkeetum petraeae Blecic 58. (Edraianthion, Moltkeetalia petraeae). Kanjoni reka u zoni
Durmitora.
4. Edraiantho-Dianthetum nikolai Lakusic 68; 70. (Edraianthion, Moltkeetalia petraeae). Lovćen
planina.
5. Amphoricarpus neumayeri – Gnaphalium pichleri Ht 41 (Amphoricarpion neumayeri,
Amphoricarpetalia). Lovćen (stene).
6. Campanulo moltkeetum petraea H-ić 63 (Edraianthion. Moltkeetalia petraee). Lovćen planina.
XV. ARRHENATHERETEA (livade mezohilne vegetacije):
1. Festiico-Agrostidetum Ht 51. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenatheretalia). SE Dinaridi.
2. Alchemillo-Trisetetum Ht 51. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenalheretalia). SE Dinaridi.
3. Festiico-Agrostidetum Ht 51. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenatheretalia). SE Dinaridi.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
60
4. Alchemillo-Trisetetum Ht 51. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenalheretalia). SE Dinaridi.
5. Bromo- Cynosure turn cristati H-ic 30. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenatheretalia). SE
Dinaridi.
6. Arrhenatheretum elatioris Tx 37. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenatheretalia). Cetinjsko polje.
7. Trtfolio-Arrnerietum canescentis K. Tomic 70. (Arrhenatherion elatioris, Arrhenatheretalia).
Lovćen planina.
8. Alopecuro-Ranuncu letum margireati Zeidler 54. (Trifolion resupinafi, Trifoiio-Hordeetalia).
Oko Cetinja (Lovćen).
XVI.
FESTUCO - BROMETEA Br.-BL et Tx. 43 (kserične vegetacije pašnjaka u C.Gori):
1. Bromo-Dantonietum calycinae Sugar 72. (Bromion erecti, Brometalia erecti). Suvi pašnjaci u
brdovitoj zoni severnog dela Crne Gore.
XVII. THERO-BRACHYPODIETEA Br.-Bl. 47 (Primorska vegetacija stenovite podloge pašnjaka i suvih
livada):
1. Helichryswn italicitm-Brachypodium ramoKum, Birks et al. 72. (Cymbopogo-Brachypodion
ramosi, Thero-Brachypodietalia). Primorska zona.
2. Helichrysum italicum-Stipa tortilis Birks et al. 72. (Cymbopogo-Brachypodion ramosi, TheroBrachypodietalia). Primorska zona.
3. Genisto-Globularietum bellidifoliae K. Tomic 70. (Chrysopogoni-Satureion, ScorzoneroChrysopogonetalia). Padine Lovćen planine.
4. Stipo-Salvietum officinalis H-ic (56) 58. (Chrysopogoni-Satureion, ScorzoneroChrysopogonetalia). Lovćen planina.
5. Asphodelo-Chrysopogonetum grylli H-ie (36) 58. (Chrysopogoni-Saiureion, TheroBrachypodietalia). Primorska zona.
6. Pseudovino-Poetum bulbosae lit 56. (Scorzonerion villosae, Scorzonero-Chrysopogonetalia).
Oko Niksića.
7. Holoscheno -Scab iose turn albae Kodak 74. (Vulpio-Lotion, Thero-Brachypodietalia).
Primorska oblast.
8. Laguro-Corynephoreium divarlcati H-ic 64. (Vulpio-Lotion, Thero-Brachypodietalia).
Primorska oblast.
XVIII. ADIANTHETEA Br.-Bl. 47 (Vegetacija vlažnih stena u primorskoj oblasti):
1. Eucladio-Admntetum Br.-Bl. 31. (Adiantion, Adiantetalia). T 5 — Adam, Birks, Walters. Lovćen
zona.
XIX. CHENOPODIETEA Br.-Bl. 51 (Vegetacija nitrofilnih biljnih zajednica):
1. Myrrhidi-Urticetum Ht. 62. (Chenopodion subalpinmn, Onopordetalia). Vegetacija napuštenih
pašnjaka u centralnom i kontinentalnom delu Dinarida (Durmitor).
2. Plantago-Barbaretum illyricae Slavnic 45. (Chenopodion subalpinum, Onopordetalia). Durmitor
planina.
3. Rumicetum alpini dinaricum Lakusic 64. (Chenopodion subalpinum, Onopordetalia). Vegetacija
napuštenih pašnjaka u kontinentalnom delu Dinarida (Durmitor).
4. Senecietum rupesiris montenegrinum Lakusic 66. (Chenopodion subalpinum, Onopordetalia).
Durmitor.
5. Vrtico-Sambucetum ebuli Br.-Bl. (36) 52. (Chenopodion muralis, Chenopodieialia). Lovćen, u
blizini puteva u brdsko-planinskim zonama u submediteranskoj oblasti.
6. Sambucetum ebuli Felf61dy 42. (Aretion, Onopordetalia). U blizini puteva u brdsko-planinskim
zonama u kontinentalnom delu Dinarida.
7. Cherophylletum aurei Oberd. 57. (Arction, Onopordetalia). Brdsko-planinske zone u
kontinentalnom delu Dinarida..
8. TuTSilaginetum Oberd. 49. (Arction, Onopordetalia). Centralni i kontinentalni deo Dinarida.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
61
9. Echio-Melilotetum Tx. 42. (Onopordion acanthii, Onopordetalia). Planinske zone u
kontinentalnom delu Dinarida.
10.Onopordetum acanthii Br.-Bl. 36. (Onopordion acanthii, Onopordetalia). Nitrofilna vegetacija u
kontinentalnoj oblasti Crne Gore .
11.Cirsietum candelabri dinaricum Lakusic 62. (Onopordion acanthii, Onopordetalia). U blizini
puteva i oblasti u izgradnji u centralnom i kontinentalnom delu SE Dinaridi.
12.Scolimo-Marubielum incani H-ic 64. (Hordeion, Chenopodietalia). Mediteranska i Submediteranska oblast Crne Gore.
XX. ARTEMISIETEA Lohm,, Prsg., Tx. 50 (Vegetacija blizu suvih deponija):
13. Artemisietum vulgaris Tx. 42. (Artemision, Arternisietalia). Brdsko-planinske zone u severnom
delu Crne Gore.
14.Tanaceto-Artemisietum Br.-Bl. (21) 47. (Artemision, Arternisietalia). Kontinentalni deo Crne
Gore.
15.Mentha longifolia-Pulicaria dysenteri<ca Slavnic 58. (Senecion fluviatilis, Convolvuletalia sepii).
Primorska oblast.
XXI. BIDENTETEA TRIPARTITI Tx., Lohm., Prsg. 50 (Vegetation u blizini vlažnih deponija):
16.Menthetum pulegii, Lakusic 73. (Menthion pulegii, Bidentetalia). Sub-Mediteranska oblast.
XXII. PLANTAGINETEA MAJORIS Tx., Prsg. 50
17. Ranunculetwm repentis Knapp 46. (Agropyro-Rumicion, Plantaginetalia majoris). Brdskoplaninske zone u kontinentalnom delu Dinarida.
18. Lolio-Plantaginetum majoris Beger 30. (Agropyro-Rumicion, Plantaginetaiia majoris). Brdskoplaninske zone u kontinentalnom delu Dinarida.
XXIII. SCHEUHZERIO-CARICETEA FUSCAE (Nordh. 36) Tx. 37 (Vegetation of low creeps):
19.Carici-Blysmetum compreTSi Eggl. 33. (Caricion davallianae, Caricetalia davallianae). Ljubisnja
planina.
XXIV. PHRAGMITETEA Tx. et Prsg. 42 (Močvarna vegetacija):
20. Scirpetum maritimae Br.-Bl. 31. (Phragraition, Phragmitetalia). Lastva Grbajska - Blato
21. Glycerietum plicatae Oberd. 52. (Sparganio-Glycerion, Phragmitetalia). Durmitor planina.
22. Sparganio-Glycerietum jluilanlis Br.-Bl. 25. (Sparganio-Glycerion. Phragmitetalia). Centralni i
kontinentalni deo Dinarida.
23. Nasturtietum officinalis Lakusic 72. (Sparganio-GIycerion, Phragmitetalia). Tekuće i tihe vode
u Sub-Mediteranskoj i brdovitoj oblasti.
24. Caricetum rostratae Lakusic 64. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Durmitor planina.
25. Caricetum vesicariae Lakusic 74. (Magnocaricion, Phragmitelalia). Durmitor — jezera.
26. Caricetum paniciilatae Waug. 61. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Durmitor planina.
27. Caricetum elatae W- Koch 26. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Centralni i kontinentalni deo
Dinarida.
28. Caricetum gracilis Tx. 37. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Durmitor planina.
29. Caricetum inflato-vesicariae W. Koch 36. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Jezera u
kontinentalnom delu Dinarida .
30. Scirpetum silvatici Ht. et H-ic 62. prov. (Magnocaricion, Phragmitetalia). Durmitor mountain.
XXV. MONTIO - CARDAMINETEA Br.-Bl. et Tx. 43
31. Bryetum schleichen Br.-Bl. 26. (Cardamino-Montion, Montio-Cardaminetalia). U blizini slapova i
potoka koji se kreću krečnjačkim stenama planine, subalpski i alpski vegetacioni pojas.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
62
32. Pinguiculo-Cratoneuretum Oberd. 57. (Cratoneurion commutati, Montio-Cardaminetalia).
Vegetacija u blizini stepenastih vodopada i potoka na vulkanskim planinskim stenama,
subalpski i alpski pojas.
XXVI. JUNCETEA MARITIMI Br.-Bl. 31 (Vegetacija primorskog močvarnog zemljišta):
33. Juncetum maritimo-aciiti, H-ic 34. (Juncion maritimi, Juncetalia maritimi). Primorska astob,
Lastva Grbaljska – Blato.
XVII. MOLINIO-JUNCETEA Br.-Bl. 47
34. Epilobio-Juncetifm effusi Oberd. 57. (Calthion, Molinietalia). Močvarno u Sub-Mediteranskoj i
brdovitoj oblasti.
35. Chaerophyllo-Ranunculetum aconitifolii Oberd. 52. (Calthion, Molinietalia). Močvarno zemljište
u Sub-alpskom vegetativnom pojasu kontinentalnog dela Dinarida .
36. Aegopodio-Petasttetum hybridi Tx. 47. (Filipendulo-Petasition, Molinietalia). Močvarno
zemljište u brdsko -planinskom vegetativnom pojasu kontinentalnog dela Dionarida.
37. Junco-Molinietum Prsg. 51, (Molinion, Molinietalia). Brdsko –planinski vegetativni pojas
kontinentalnog dela Dinarida.
Šumska vegetacija je najviše rasprostranjen tip vegetacije predloženog projekta i zbog toga je glavna
mapa ovoga tipa vegetacije, uključujući i predloženi put, uključena u dodatak 1.4.
4.10.2 Biotopi
Spisak identifikovanih HD 92/42 EEC staništa u zoni koja se kreće putem trase dalekovoda, prikazana
je u nastavku.
6170 – Alpski i subalpski krečnjački travnjaci (oblast na Durmitoru i Lovćenu):
Struktura flore: Elyna myosuroides, Edraianthus serpyllifolius, Scabiosa silenifolia, Gentianella
laevicalyx (endemska), Plantago atrata, Oxytropis dinarica (endemska), Cerastium dinaricum
(endemska), Asperula dörfleri (endemska), Draba lasiocarpa (endemska), Dryas octopetala, ParnaTSia
palustris, Anthylis alpestris, Edraianthus graminifolius, Alchemilla glaucescens var. serbica, Gentiana
nivalis, Helianthemum alpestre, Dianthus bertisceus (endem), , Leontopodium nivale, Hedysarum silicii
(endemska), Sesleria gigantea, Scabiosa leucophylla, Centaurea kotschyana, Campanula sp., Linum
capitatum (endemska), Potentilla crantzii, Festuca pungens, Bromus erectus, Pancicia serbica
(endemska), Geum bulgaricum (endemska),Phyteuma pseudoorbiculare (endemska), Achillea
abrotanoides (endemska), Scutellaria alpina Dianthus bebius (endem), Globularia bellidifolia,
Onobrychis bertiscea (endemska), Helianthemum grandiflorum,Sesleria robusta, Carex laevis, Draba
elongata, Iberis sempervirens, Leucanthemum chloroticum (endemska).
6210 – Polu-prirodni suvi pašnjaci i žbunaste strukture na krečnjačkim podlogama (oblast: Pljevlja
(Bromo-Plantagoneretum mediae), Lovćen (Genisto-Globulatietum bellidifoliae), suvi pašnjaci u
severnom delu Crne Gore (Bromo-Dantonietum calycinae)):
Struktura flore: Brometo-Chrysopogonetum grylli H-ić: Bromus erectus, Chrysopogon gryllus, Onosma
javorkae, Asphodelus microcarpus, Festuca vallesiaca, Dorycnium germanicum, Koeleria splendens,
Asphodeline lutea, Genista sericea, Scorzonera doriae, Helianthemum vulgare, Leontodon ccrispus,
Trifolium campestre, T. nigrescens, Aethionema saxatile, Anthemis arvensis, O. morio, Orchis
coriophora, O. Tridentata, Ophris scolopax TSp. cornuta... Also, species of degraded scrub shrub
vegetation: Salvia officinalis, Euphorbia veneta, Cistus salviaefolius, Helychrysum italicum... GenistoGlobulatietum bellidifoliae K. Tomić: Globularia bellidifolia, Genista sericea, Galium lucidum, Bromus
erectus, Festuca sulcata, Carex laevis, Micromeria parviflora, Asperula scutellaris, Dorycnium
germanicum, Koeleria splendens, Teucrium montanum, Edraianthus tenuifolius, Stipa mediterranea,
Sesleria robusta, Hippocrepis comosa, Thymus striatus, Satureia subspicata, Poa bulbosa
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
63
62A0 – Istočni sub-mediteranski suvi pašnjaci (Scorzoneretalia villosae) (Lovćen oblast):
Florna struktura: Salvia officinalis, Koeleria splendens, Chrysopogon gryllus, Bromus erectus,
Helichrysum italicum, Satureja Montana, Plantago holosteum, Asphodelus aestivus, Dichanthium
ischaemum, Medicago prostrata i dr.
6410 – Molinia livade na krečnjačkom , tresetnom ili glinovitom – silt – laden zemljišta (Molinion
cerulae) (Durmitor – Posćensko jezero oblast):
Florna struktura: Molinia caerulea, Dianthus superbus, Colchicum autumnale, Sanguisorba officinalis,
Crepis paludosa, Luzula multiflora, Dianthus deltoides, Potentilla erecta, Carex sp.
8120 – Krečnjački kalkist, rastinje planina i alpskih nivoa (Thlaspietea rotundifolii) (oblasti: kanjon(i))
Pive i Komarnice, Durmitor, Lovcen):
Struktura flore: Drypis spinosa TSp. linneana, Silene marginata, Scrophularia tristis, Rumex scutatus,
Arabis alpina, Heracleum verticillatum, Poa caesia, Corydalis leiosperma (endemska), Senecio
visianianus, Cardamine carnosa, Cystopteris fragilis,, Aethionema saxatile,Geranium macrorhyzum,
Heracleum orsinii, Corydalis ochroleuca, Moehringia muscosa,, Dryopteris filix mas, Solidago alpestris,
Ranunculus platanifolius, Polygonatum officinale, Sedum glaucum, Valeriana bertiscea (endemska),
Geranium macrorhyzum, Thalictrum elatum, Arabis caucasica, Silene saxifraga, Valeriana montana,
Stipa calamogrostis, Gymnocarpium robertianum, Rhamnus fallax, Cardamine graeca, Sedum
ochroleucum, Verbascum durmitoreum (endemska), Digitalis ferruginea, Corydalis ochroleuca,
Geranium robertianum,Saxifraga glabella, Papaver kerneri, Aubrietia deltoidea, Saxifraga moschata,
Saxifraga oppositifolia, Edraianthus serpylliifolius (endemska) / Gnaphalium pichleri, Armeria sp.
Edraianthus glisicii (endemska), Saxifraga blavii (endemska), Calamintha alpina, Saxifraga prenja
(endemska), Silene acaulis, Bunium alpinum, Euphorbia capitulata (endemska), Ranunculus
montenegrinus (endemska), Cerastium dinaricum (endemska), , Stipa calamagrostis, Melica ciliata, ,
Achnatherum calamogrostis, Poa caesia, Campanula lingulata, Salix retusa var. kitaibeliana, Soldanella
alpina, Galium anisophyllum, Myosotis suaveolens, Plantago angustifolia, Armeria canescens,
Taraxacum erectum, Gentiana verna. Dryas octopetala, Valeriana pancicci (endemska), Asperula
doerfleri (endemska), Vaccinium uligonosum, Aster bellidiastrum.
8130 – Zapadno mediteransko i termopilsko rastinje (oblast: Lovćen, vegetacija na krečnjaku na
lokaciji kanjona u mediteranskom i sub mediteranskom podnevlju- mediteranske Crne Gore):
Struktura flore:: Drypis linneana subsp. jacquiniana, Linaria alpina, Rumex scutatus, Geranium
macrorhyzum, Anthriscus fumarioidis, Achnatherium calamagrostis i dr.
8210 – Krečnjačke stenovite padine sa krečnjačkom vegetacijom (oblast: Tara Kanjon,
Komarnica kanjon, Durmitor, Lovćen):
Struktura flore:: Potentilla clusiana, Aubrietia deltoides TSp. croatica (endemska), Edraianthus
serpyllifolius (endem), Daphne malyana (endemska), Linum montanum, Micromeria croatica
(endemska), Hieracium plumulosum, s, Saxifraga rocheliana, Amphoricarpos autariatus (endemska),
Saxifraga aizoon, Campanula pyramidalis, Seseli rigidum, Edraianthus glisicii, Saxifraga sp., Silene
serbica (endemska), Athamanta haynaldii (endemska), Silene puTSila, Globularia cordifolia, Salvia
officinalis, Tanacetum cinerarifolium (endemska), , Genista sylvestris TSp. dalmatica (endemska),
Minuartia clandestina (endemska), Euphorbia subhastata (endemska), Dianthus bertisceus
(endemska), Trinia glauca, Aster bellidiastrum, Centaurea incompta (endemska), Asperula scutellaris
(endemska), Micromeria croatica (endemska), Scabiosa fumaroides (endem), , Silene macrantha
(endem), Asperula doerfleri (endemska), Tanacetum larvatum (endemska),, Amphoricarpos bertisceus
(endem), Campanula pyramidalis, Campanula sp., Amphoricarpos neumayeri (endemska), ,
Gnaphalium pichleri, Moltkia petraea (endemska), Sempervivum kosanini (endemska),, Ramonda
serbica (endemska), Galium firmum, Hedysarum silicii (endem), Leontopodium nivale, Saxifraga
fridericii-augusti, Asperula doerfleri (endemska), Centaurea derventana (endem), , Galium baldacci
(endemska), Moltkia petraea, Erysimum linarifolium (endemska), Potentilla speciosa, Geranium
dalmaticum(endemska), Adiantum capillus veneris, Asplenium trichomanes, Protoedraianthus tarae
(endemska), Aster bellidiastrum, Dianthus bertisceus, Festuca sulcata, Thalictrum minus, Koeleria
subaristata, Protoedraianthus glisicii (endemska), Asplenium Cotyledon horizontalis, Asplenium ruta-
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
64
muraria, Asplenium trichomanes, Cymbalaria microcalyx, Sedum dasyphyllum, Ceterach officinarum,
Campanula pyramidalis, Hedera helix.
91E0 – Aluvijalne šume sa Alnus glutinosa i Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion
albae) – zona blizu reka:
Struktura flore:: Salix alba, Salix fragilis, Alnus glutinosa. Forests Salicetum albo-fragilis
and forests of Alnetum glutinosae s. l. are not phitosociologicaly described and have no struktura
flore:. Oxali-Alnetum incanae forests are presented with: Alnus incana, Oxalis acetosela as well
as Viburnum opulus, Humulus lupulus, Mentha longifolia, Solanum dulcamara, Carex
remota, Aegopodium podagraria and Petasites hybridus. Elementi šarolikog rastinja:
Asperula odorata, Calamintha grandiflora, Nephrodium filix femina, N. filix mas, Paris
quadrifolia, Asarum europaeum, Allium ursinum and Majanthemum bifolium.
9110 – Luzulo-Fagetum beech forests, 9130 – Asperulo-Fagetum beech forests, 91K0 –Illyrian oakhornbeam forests (Erythronio-carpinion), 91W0 – Moesian beech forest (oblast: Lovcen, Durmitor
(wider zone), Vojnik druge planine u severnoj CG):
Struktura flore: (9130, prema CORINE): Fagus sylvatica, Abies alba, Picea abies, Luzula
luzuloides, L. sylvatica agg., Polytrichum formosum, Deschampsia flexuosa, Calamagrostis
villosa, Vaccinium myrtillus, Pteridium aquilinum etc.
Struktura flore: for 91K0 Fagus moesiaca, Fraxinus ornus, Acer obtusatum, A. pseudoplatanus, A.
platanoides, A. visianii, Ostrya carpinifolia, Picea excelsa, Viburnum maculatum, Daphne laureola,
Rosa pendulina, Rhamnus falax, Lonicera formanekiana, Lonicera alpigena, L. nigra, L. xylosteum,
Sorbus aucuparia, Staphylea pinnata, Mycelis muralis, Hordeum europaeum, Polygonatum
verticillatum, Pyrola secunda, Scilla bifolia, Erytronium dens canis, Sesleria automnalis, Crocus
tomasinianus, Tulipa grisebachiana, Vaccinium myrtillus, Pancicia serbica, Plantago reniformis,
Cicerbita pancici, Calamintha grandiflora, Melampyrum doerfleri, Adoxa moschatelliana, Cardamine
bulbifera, Asperula odorata, Geum urbanum, Veratrum album, Asplenium filix-mas, Geranium
reflexum, G. Silvaticum, Asyneuma trichocalycinum.
Struktura flore: for 91W0: Fagus moesiaca, Acer heldreichii TSp. visianii, Abies alba, Acer
pseudoplatanus, Acer platanoides, Ulmus montana, Fraxinus excelsior, Fraxinus ornus, Tilia cordaTA,
Daphne mezereum, Lonicera alpigena, Lonicera xylosteum, Sambucus racemosa, Rhamnus fallax,
Sesleria autumnalis, Scrophularia bosniaca, Geranium reflexum, Galanthus nivalis, Asyneuma
trichocalicynum, Luzula sylvatica, Adoxa moschatellina, Elymus europaeus, Asperula odorata, Viola
sylvestris, Prenanthes purpurea, Mycelis muralis, Convallaria mayalis, Oxalis acetosella, Anemone
nemorosa, Sanicula europaea, Allium ursinum, Nephrodium filix-mas, Lamium galeobdolon, Melica
uniflora, Euphorbia amygdaloides, Dentaria bulbifera, Stachys silvatica, Campanula trachelium,
Scutellaria altiTSima, Crocus neapolitanus, Gentiana asclepiadea, Aremonia agrimonioides, Asperula
odorata, Impatiens noli tangere, Epilobium montanum, Asperula taurina, Adenostyles alliariae, Ajuga
reptans, Polygonatum verticillatum, Veronica urticifolia, Mercurialis perennis, Geranium robertianum,
Galium rotundigolium, Rubus sp., Polypodium vulgare, Heracleum sphondylium, Salvia glutinosa,
Symphytum tuberosum, Dentaria enneaphylos.
9410 – Acidophilous Pinus (borovi) šume brdovitog do alpskih nivoa (Vaccinio-Piceetea) (oblasti:
Ljubšnja i planina kao i i kanjon reke Komarnica):
Struktura flore:: Picea excelsa, Abies alba, Fagus sylvatica, Lonicera nigra, Sorbus aucuparia, Rosa
pendulina, Pirola uniflora, Listera cordata, Luzula luzulina, Blechnum spicant, Corallorhiza trifida,
Vaccinium myrtillus, Luzula silvatica, Melampyrum silvaticum, Hieracium murorum TSp. div., Lephozia
lycopodioides itd.
95A0 – Visoke oromediteranske borove šume – Lovćen oblast, (Fritilario-Pinetum heldreichii)
Struktura flore:: Pinetum hedreichii s. l.: Pinus heldreichii, Juniperus intermedia, Aremonia
agrimonioides, Luzula silvatica, Stachys officinalis, Fragaria vesca, Lonicera formanekiana, Viburnum
maculatum, Senecio visianianus, Thymus balcanus, Festuca vallesiaca, Globularia bellidifolia, Dianthus
petraeus, Daphne, blagayana, Pinus silvestris, Brachypodium silvaticum etc.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
65
Registrovana navedena staništa tokom mapiranja polja i analize iz vazduha i fotografisanja zone
projekta. Kao rezultat tog rada, mapa staništa kao rezime projektne oblasti, odnosno oblasti pod
uticajem predloženog DV , uključeni su u Dodatak 1.5.
4.10.3 Postojeća prirodna baština i osetljive oblasti u zoni projekta
Zaštićena područja:
Dva posebna područja u zoni projekta zaštićena su u skladu sa nacionalnim propisima Crne Gore za
očuvanje prirode. To su: (i) Nacionalni park Lovćen ), u delu od Lastve Grbaljske do Čeva i (ii)
Nacionalni park Durmitor), u delu od Šavnika do Pljevalja.
Regionalni park Sinjevina je predložena (planirana) zaštićena oblast u zoni projekta.
Predloženi DV prelazi preko oba Nacionalna parka kao i korz planirani regionalni park. Okvirna mapa
predložene zone uključujući trasu predloženog DV predstavljeni su u Dodatku 1.6.
NP Lovćen
NP Lovćen je proglašen 195213) i ima dve zone zaštite i nekoliko rezervata sa potpunom zaštitom
(generalni i potpuno zaštićeni). Određeni uslovi zaštite 1(prve) i 2(druge) zone zaštite u Nacionalnim
parkovima Crne Gore nisu opisani u zakonodavstvu – Zakonu o zaštiti prirode. Prostorni plan i plan
posebne namjene NP Lovćena14) definiše ove zone u smislu planiranih objekata uključujući
infrastrukturu, naselja, itd. Postojeći prostorni plan za specijane situacije za NP Lovćen pruža
generalne uslove planiranja zaštite u 1-voj zoni zaštite i rezervata sa potpunom zaštitom, dok takvi
uslovi za 2(drugu) zonu zaštite nisu definisani u planu. Ovaj plan će zahtevati unapređenje kako bi
uključio planirane odluke donete od DSP za predloženi DV Lastva – Pljevlja.
Trasa predloženog dalekovoda prelazi istočni ugao NP Lovćen, u2-goj zoni zaštite u približno 6.615 km
dugačkom koridoru kroz park. Izbegava centralni deo NP Lovcen i ne prolazi kroz 1(prvu) zonu
zaštite15) i rezervat potpune zaštite. Ova sekcija predloženog projekta, od Lastve Grbaljske do Čeva
podrazumeva dva paralelna dalekovoda: (1) dvostruki 400 kV DV koji će omogućiti pripajanje 400 kV
DV Trebinje (B&H) – Podgorica (MN) u novu trafostanicu Lastva Grbaljska i (2) jednostruki 400 kV DV
do Pljevalja. U delu koji prolazi kroz NP Lovćen, trasa sledi 40-50 metara širok koridor postojećeg 110
kV DV Cetinje – Budva. Visina stubova postojeće linije je. 25 metara, dok će taj broj u sekciji koja će
slediti 400 kV DV biti 22 metra.
Prikazivanje trase predloženog dalekovoda kroz teritoriju NP Lovćen i u odnosu na zone zaštite
prikazan je u sledećoj slici.
13)
Zakon o uspostavljanju Nacionalnih parkova u šumskim oblastima Lovćena, Biogradska gora i Durmitor ("Sl. list NRCG", br.
16 i 17/1952)
14)
Prostorni plan posebne namjene za NP Lovćen, 1997
U 1st zoni zaštite su visoko planinski delovi Lovćen (Jezerski vrh i Stirovnik), oblast Babljak, Ivanova Korita i oblast Konsko
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
66
Prikaz 4.6 – Trasa predloženog DV kroz NP Lovćen
400 kV DV
SS Lastva
Predloženi dalekovod prolazi deo NP Lovćen koji je važno mesto biljnih vrsta što je prikazano na mapi
ispod.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
67
Prikaz 4.7 – Trasa predloženog DV vis-à-vis važno mesto biljnih vrsta NP Lovćen
400 kV OHLs
NP Lovćen je identifikovan kao važno mesto biljnih vrsta (IPA). U ovom NP prisutne su sledeće biljne
vrste 16):
•
Edraianthus wettsteinii Halacsy & Bald. subsp. lovcenicus Maycr & Blečić – endemska vrsta lokal endemske, zaštićene u skladu sa nacionalnim zakonima i obeeležene kao kritične (CR)
prema IUCN. Prostiru se od Štirovnika prema Mircu (između Babljaka i Kika) na daljini od
približno 2 km od predloženog DV.
Među ostalim važnim biljnim vrstama 17) koje se tiču konteksta Bernske konvencije, sledeće su
prisutne u NP Lovćen (kao EMERALD lokalitetu): Edraianthus wetsteinii ssp lovcenicus, Berteroa
ginthlii, Orchis provincialis, Crocus dalmaticus, Tulipa grisebachiana, Thamnus orbiculata, Saxifraga
fridericiaugusti.
Sledeće životinjske vrste prisutne su u ovoj oblasti unutar teritorije NP Lovćen:
•
Insekti
Lucanus cervus Linnaeus,1758 (Lucanidae, Coleoptera), (EU direktiva o staništima 2006/105),
zaštićenim nacionalnim zakonodavstvom
•
•
•
Oryctes nasicornis Linnaeus 1746.(Scarabeidae, Coleoptera), zaštićena nacionalnim zakonima
Papilio machaon Linnaeus 1758 (Papilionidae, Lepidoptera), zaštićena nacionalnim zakonima u
listi EU Crvena lista (Swaay & Warren, 1999) kao ugrožena vrsta (EN)
Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) (Papilionidae, Lepidoptera) zaštićena nacionalnim
zakonima
16)
Prema Zavodu za zaštitu prirode (2010): Izvještaj o dopuni Strateške procjene uticaja zahvata na životnu sredinu za Detaljni
prostorni plan za koridor dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorskim kabelom
500 kV sa optičkim kablom Italija - Crna Gora za aspekt zaštite prirode i zaštite biodiverziteta u kopnenom dijelu trase
dalekovoda / kabla. Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, Podgorica
17)
Izvor: EMERALD Database, Institut za zaštiu prirode Crna Gora, Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
68
Parnassius apollo (Linnaeus, 1758) (Papilionidae, Lepidoptera) zaštićena nacionalnim
zakonima, u listi EU Crvena lista (Swaay & Warren, 1999) kao osetljiva (VU) nalazi se zajedno
sa Fagetum moesiacae montanum Blečić kod Lakušića 1970 i Chrysopogono-Danthonion
alpinae Kojić, 1957.
•
Gastropodi
Limax wohlberedti Simroth, 1900 locirani na ivicama šuma NP Lovćen, kategorisane kao
•
Helix dormitoris dormitoris (Kobelt, 1898), zaštićene od strane nacionalnih zakona i
•
kategorisane kao ugrožene (EN) prema IUCN.
Helix vladika Kobelt, 1900., zaštićene od strane nacionalnih zakona, na Lovćenu prisutne u
zonama krečnjačih supstrata
ugrožene vrste (EN) prema IUCN
Što se tiče važnih beskičmenjaka, sledeće vrste koje se nalaze u Rezoluciji 618) Bernske konvencije
prisutne su u NP Lovćen: Lucanus cervus, Cerambix cerdo, Calimorpha quadripunctata, Eriogaster
catax.
Što se tiče važne Herpetofaune, sledeće vrste koje se nalaze u Rezoluciji 6 Bernske konvencije
prisutne su u NP Lovćen: Triturus carnifex, Testudo hermanii, Bombina variegate.
Među pticama koje se nalaze u Rezoluciji 6 Bernske konvencije, sledeće su prisutne u NP Lovćen:
Accipiter brevipes, Aquila chrysaetos, Asio flammeus, Bubo bubo, Circaetus gallicus, Dendrocopos
medius, Dendrocopos syriacus, Falco biarmicus, Falco peregrinus, Ficedula albicollis, Ficedula parva,
Lanius collurio, Lanius minor, Pernis apivorus, Picus canus Ptice selice: Falco peregrines, Ficedula
albicollis, Ficedula parva, Lanius colurio, Lanius minor, Pernis apivorus, Picus canis
Među sisarima koji se nalaze u Rezoluciji 6 Bernske Konvencije, sledeće su prisutne u NP Lovćen:
Canis lupus, Rhinolopus blasii
NP Lovćen je identifikovan kao EMERALD lokalitet zbog prisustva važnih navedenih staništa datim u
Rezoluciji 419) Bernske konvencije:
•
34.3. Gusta višegodišnja trava i srednjoevropske stepe
•
34.5. Mediteranska xeric trava
•
41.1. Šume Bukve
•
41.7. Thermophilous i supra-mediteranska hrastova šuma
•
41.8. Mešane Thermophilous šume
•
42.7. Visoka oro-mediteranska šuma bora
Prikaz 4.8 - Mapa Emerald zone Lovćena i predviđene linije DV (isprekidana linija)
18)
Rezolucija 6 sadrži listu vrsta koje zahtevaju specijalne uslove staništa koja se upoređuju i određuju Očuvanjem divljih i
prirodnih staništa evrope (Bernska konvencija)
19)
Rezolucija 4 sadrži listu staništa koje zahtevaju specijalne uslove staništa koja se upoređuju i određuju Očuvanjem divljih i
prirodnih staništa evrope (Bernska konvencija)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
69
NP Durmitor
NP Durmitor je proglašen 1952 za Nacionalni park i ima tri zone zaštite. Posebni uslovi za zaštitu u
ovoj zoni nisu opisani u relevantnom zakonodavstvu– zakonu o zaštiti prirode. Kanjon reke Tare
pripada 1(prvoj) zoni zaštite u NP Durmitor. Prema zakonu,(I) prva zona zaštite zahteva potpunu
zaštitu. Dalja objašnjenja striknog režima zaštite nije uključeno u gore pomenutom zakonu. Postojeći
prostorni za specijalne svrhe NP Durmitor objašnjava zone zaštite u terminima planiranih fizičkih
objekata (infrastructure, naselja itd.) na NP territoriji. Ovaj plan će morati da se revidira20) kako bi
uključio planske promene DSP za predloženi DV Lastva – Pljevlja.
Predloženi DV prolazi kroz (I) prvu zonu zaštite kod Đurđevića Tare, od Rasova levim padinama
kanjona Kozlinovača na desnim padinama kanjona. U ovoj posebnoj zoni NP Durmitor, nema 2
(druge) zone zaštite.
Pa ipak, predviđena trasa prelazi NP Durmitor na jednom od najužih delova u približno 4 km dugoj
sekciji, koristeći trasu već postojećeg 110 kV DV Žabljak – Pljevlja. Ova 110 kV biće demontirana i
instalirana na stubove predloženog 400 kV DV.
Prostiranje trase DV unutar teritorije NP Durmitor i u odnosu na njegove zone zaštite predstavljen je u
sledećoj slici.
Prikaz 4.9 – Trasa predloženog dalekovoda unutar NP Durmitor
NP Durmitor je doređen od UNESCO Svetska baština (WHS) u 1980. Da bi lokalitet bio uključen u
svetsku listu baštine, lokalitet mora biti od izuzetnog značaja i ispuniti barem jedan od 10 UNESCO
selektivnih kriterijuma. Ovi kriterijumi su objašnjeni od UNESCO-vog “Operativna uputstva za
implementaciju konvencije o svetskoj baštini” koja su, pored teksta konvencije, glavni praktični pristup
za svetsku baštinu. Sledeći selektivni principi primenjivi na NP Durmitor kao UNESCO prirodni WHS
(http://whc.unesco.org/en/list/100 i http://whc.unesco.org/en/criteria):
vii.
Da sadrži prirodni rezervat superlativne vrednosti ili lokalitete posebne lepote i estetske
važnosti.
20)
AKtivnost u toku, u okviru prostornog plana za Specijalne svrhe za oblast Durmitora area kojai takođe uključuje plan za NP
Durmitor
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
70
ix.
da bude neverovatan primer u razvoju istorije planete, uključujući sadržaj i istorijat o životu,
značajnijim geološkim procesima u razvoju zemljinih masa, ili značajnije geomorforloške ili
geofizičke karakteristike.
x.
Da sadrži veoma važna prirodna staništa za na lokalitetu održivo očuvanje biodiverziteta,
uključujući i one koji su naseljeni ugorženim vrstama univerzalne vrednosti od strane nauke za
očuvanje prirode i resursa.
U terminima ispujenja statusa zaštićenosti, lokalitet ima status WHS kada selektivni kriterijum koji je
bio dovoljan da lokalitet bude na listi WHS List bude aplikativan na ovaj lokalitet.
NP Durmitor je takođe deo rezervata boisfere (BR) kanjon reke Tare (UNESCO, Čovek i program
biosfere P - M&B) koji je različitog koncepta zaštite za NP i WHS (pogledati dodatak 6 – mapa
zaštićenih oblasti). U poređenju sa WHS sa mnogo snažnijim režimom zaštite BR lokaliteti ne
zahtevaju direktan menadžment koji se primenjuje samo za ove lokalitete. BR concept je formulisan u
Seville Strategy21) koja promoviše sistem zoniranja (i) osnovne zone, (ii) priključnih zona (iii) tranzitnih
zona. NP i WHS Durmitor su deo osnovne zone kanjona reke Tare.
Među pomenutim kategorijama zaštite (NP, WHS, BR) kategorija NP zahteva najstrikniji režim zaštite.
NP Durmitor je takođe identifikovan kao važan lokalitet biljnih vrsta (IPA), Važnih vrsta ptica (IBA) i
Emerald zona.
Planirani 400 kV DV prolazi kroz važnu zonu biljnih vrsta NP, kao što je prikazano ispod.
Prikaz 4.10 – Trasa predloženog DV vis-à-vis važnim lokalitetima biljnih vrsta NP Durmitor
400 kV DV
21)
Dostupno na http://www.unesco.org/mab/doc/brs/Strategy.pdf
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
71
Sledeće važne životinjske vrste22) prisutne su u teritoriji NP Durmitor:
•
•
•
Insekti:
Cerambyx cerdo Linaeus 1758 (Cerambycidae, Coleoptera) (IUCN kategorija VU, ver. 2.3)
Buprestis splendens Fabricius 1775 (Buprestidae, Coleoptera) (IUCN kategorija VU, ver. 3.1)
Stephanopachys substriatus Paykull 1800 (Bostrichidae, Coleoptera) EU code: 1927, Annex II;
Status:(D)1
•
Lucanus cervus Linnaeus,1758 (Lucanidae, Coleoptera) (EU Habitat Direktiva 2006/105),
zaštićeni u nacionalnom zakonu (Riješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i
životinjskih vrsta, Sl. list RCG br. 76/06).
•
Gastropodi:
Malacolimax mrazeki Simroth, 1904, endemska za Crnu Goru koja se nalazi u NP Durmitor i na
planini Ljubisnja u šumama visokih planinskih zona.
NP Durmitor je takođe identifikova kao EMERALD lokalitet zbog prisustva ovih određenih staništa koje
su predstavljene u Rezoluciji 4 Bernske konvencije:
•
34.3 Gusti višegodišniji pašnjaci i srednoevropske stepe
•
35.115 Ilirska mat trava
•
37.25 Prelazna visoka trava vlažnih livada
•
41.194 južnodinarske šume bukve*)
•
41.1C4 Illirian subalpske šume bukve
•
41.2C Jugoistočni evorpski hrast– šume Graba
•
41.462 Moesijske uvale i šume na padinama
•
41.463 Illirian šume po uvalama
•
42.243 Crnogorske šume omorika
•
42.5C Južnoevropske borove šume
•
42.621 Dinaro – Pelagonian (crni Bor)*)
•
42.715 Južnodinarski beli – bor, šume
•
44.123 Balkanske vrbe po uvalama
•
44.215 Crnogorski sivi alder (galerije)
•
44.3. Srednjeevropski Stream Ash – Alder šume
•
54.12 Teške vode, izvor miras
•
54.236. Dinarske Cartnation – Tawny sedge fens
•
54.4262 Dinarske Black Star sedge acidic fens
•
54.51 Slender – sedge swards
•
54.5321 Basicline swagnum – bottle sedge quarking mires
•
54.54 Mud sedge swards
•
54.58 Sphagnum and cottonsedge rafts
•
65 Pećine
------------*) vrste staništa zahvaćene predloženim DV
22)
Prema Zavodu za zaštitu prirode (2010): Izvještaj o dopuni Strateške procjene uticaja zahvata na životnu sredinu za Detaljni
prostorni plan za koridor dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabal 500 kV
sa optičkim kablom Italija - Crna Gora za aspekt zaštite prirode i zaštite biodiverziteta u kopnenom dijelu trase dalekovoda /
kabla. Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
72
Prikaz 4.11 - Mapa Emerald lokaliteta Durmitora i Komarnice i predviđeni DV (isprekidana linija)
Regionalni park Sinjavina
Što se tiče planiranih zaštićenih oblasti, predviđeni dalekovod prelazi preko regionalnog parka
Sinajevina, lociranog na sekciji Čevo – Šavnik. Proglašenje ovog RP predstavljeno je u Fizičkom planu
Crne Gore do 2020, ali ova oblast se još uvek nije proučavala za ključne razloge zaštite kako bi bio
identifikovan kao Regionalni Park. Sinjajevina je najveća planiska oblast u državi. Dostupni podaci o
biodiverzitetu u ovoj oblasti prikazani su ispod.
Zimzelene i listopadne šume, kao i pašnjaci preovladavaju na tom području. U listopadnim šumama
prisutan je hrast, jasen, grab, bukva, javor, itd. Hrastove šume su vrlo često u degradiranim
stadijumima. Quercus cerris (turski hrast) je prisutan na južnim padinama Gradišta. Bukove šume su
široko rasprostranjene na sjevernim i južnim padinama Babinog Zuba u sljedećim šumskim
zajednicama: Fagetum montanum, Fagetum subalpinum Abieti-Fagetum. U mnogim mjestima,
posebno na obroncima kanjona rijeke Tare nalaze se mješovite šume bukve, smreke i jele koje se u
nekim oblastima prostiru i na područjima do 1400 m nadmorske visine. Jela, smreka, crni bor,
planinski (mugo) bor i bijeli bor su prisutni u zimzelenim šumama. Pašnjaci su pokriveni sa (i) Porodica
Graminea, uključujući sljedeće vrste: Poa, Dactylis, Festuca, Phleum, Avena, Agrostis, Deschampsia,
Cyinosorua, etc, (ii) Porodica Leguminosae uključujući: Trifolium repens, Trifolium pratense, Trifolium
alpestre, trifolium montanum, Anthulis aurea, Anthillis vulnevavia, Vicia gracia, Vicia villoa etc.
Prikaz 4.12 - Mapa RP Sinjavina i predviđeni DV (isprekidana linija)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
73
EMERALD Lokaliteti:
EMERALD lokalitet Komarnica
Oblast Komarnice (dolina i kanjon) identifikovani su kao EMERALD lokacija zbog prisustva važnih
staništa koja se nalaze u Rezoluciji 4 Bernske konvencije:
•
41.1 Šume bukve
•
41.7 Thermophilous i supra-mediteranske hrastove šume
•
41.8 Mešane Thermopilske šume
•
42.62 Zapadnobalkanske šume Crnog Bora
•
44.1 Priobalne formacije vrba
Među važnim (EMERALD) vrstama, na ovom lokalitetu su prisutni Narcissus angustifolius kao i
Daphne malyana, Corylus colurna, Acer intermedium, Acer heldreichii itd.
EMERALD lokalitet Ćehotina
Dolina Ćehotine je identifikovana kao Emerald lokalitet zbog prisustva sledećih važnih staništa i vrsta
datih u Rezoluciji 4 of Bernske konvencije:
•
41.1 Šume bukve
•
41.7 Thermophilous i supra-mediteranske hrastove šume
•
44.1 Priobalne formacije vrba
•
44.5 Južne galerije jova i breze
•
42.243 Crnogorske šume omorike
Prikaz 4.13 - Mapa Emerald lokacije Ćehotina i predloženi DV (isprekidana linija)
Osetljive oblasti:
Lokalitet Blato
Tokom bioistraživanja sprovedenog tokom ovog ESIA na lokalitetu Blato / Lastva Grbaljska, vrsta
Juncetalia maritimi ulistana u Dodatku 1 EU directive o staništima registrovana je pod 92/42 EEC. Ovaj
lokalitet će poslužiti za izgradnju trafostanice kao i razvodnog postrojenja. Vrste biljaka (Juncus
maritimus) koje čine gore pomenuto stanište nalaze se na približno 8.29 ha ukupnog Blato lokaliteta,
koji se procenjuje na 33.5 ha. Do sada, lokalitet Blato nije bio identifikovan u dokumentima
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
74
nacionalnog planiranja kao potencijalno zaštićena zona, zona specijalno zaštićena – EMERALD lokacija
(future NATURA 2000 lokalitet), važno stanište pitca (IBA) važna zona biljnih vrsta (IPA).
Jezera Slano i Krupac
Jezera Slano i Krupac (rezervoari HPP Perućica) locirani zapadno od Niksića u sekciji od Čeva do
Šavnika identifikovani sui obeleženi kao važna staništa ptica – IBA. Zbog svoje pozicije, ovaj ezera su
važno mesto za osiguravanje pojila ptica u zimskom periodu, uglavnom pataka, plovki i kljunarki.
Zimsko prebrojavanje tokom proteklih godina procenilo je prisustvo od približno 20,000 ptica23). Jezero
Slano je važno za migratorne ptice, dok postojeće ptice koje žive u toj oblasti imaju tendenicju širenja
sa ovoga in a druga jezera/ akumulacije vode karstičnog Nikšickog polja.
Zaštićene endemske biljne vrste Thymus bracteosus Vis., nalazi se na lokaciji Trubjela iznad jezera
Slano , blizu puta prema Nikšiću na visini od 800 iznad nivoa mora na relativnoj udaljenosti od 1 km
od predviđene DV trase. Ni jedno od dva jezera nema status zaštićenog u terminima nacionlnih
zakona ili zaštite prirode. Predviđemni dalekovod prelaziće na relativnoj udaljenosti od 1,300 m i 2,000
m od obale jezera Slano i Krupac, takođe. Zbog svoje blizine od predložene trase DV, jezero Slano
može se posmatrati kao ekološki osetljiva zona vis-à-vis projektne operativnosti.
Oblasti podložne eroziji
Oblasti podložne eroziji kako je to i predstavljeno u sekciji 4.6 treba posmatrati kao osetljive zone sa
mogućim gubitkom vegetacije. Ove lokacije uključuju zone sa plitkim zemljištem, zemljišta na
istzrenim mestima kao in a padinama (pogledati sliku 4.4). Osetljive oblasti zbog gubitka vegetacije su
takođe i uvale i stene sa kazmofitskom vegetacijom koja je mestimično raprostranjena u široj oblasti
zone predloženog dalekovoda.
4.10.4 Biološko-ekološki resursi i šume
Biološki i ekološki resursi koji postoje duž DV uzeti su u obzir u pogledu:
(i) njihove relevantnosti za zaštitu (važna staništa i vrste) i
(ii) od ocene njihovih ekonomskih vrednosti koje se menjaju zbog implementacije projekta.
Važna staništa i vrste razmatraće se u ovom poglavlju.
4.10.4.1
Važna staništa i vrste
Mora se napomenuti da su mogućni izvori literature za analizu i prezentaciju podataka o staništima i
vrstama prikazani u ESIA izveštaju. Podaci / informacije dobijene bioistraživanjem u zimskim i letnjim
sezonama korišteni su kao dopuna i komplementarno sa podacima iz postojeće literature.
Ne postoji zvanični dokument ili druge wposebne publikacije u Crnoj Gori da identifikuju ili opisuju
važna staništa , odnosno staništa od izuzetnog značaja zbog svog bogatstva vrste , izuzetno retke
vrste , ili ugrožene vrste . U cilju prevazilaženja ovog problema , po evropskim dokumentima za
potrebe ovog ESIA korišćeni su: (i) u EU Habitat direktivom - Aneks i (ii) Bernska konvencija Rezolucija broj 4 (1996).
Za procenu važnih biljnih i životinjskih vrsta , korištena je Uredba za stavljanje pod zaštitu pojedinih
životinjskih i biljnih vrsta (2006).
Međunarodni dokumenti , označavajući status očuvanja različitih vrsta , takođe su koristili (IUCN
Crvena lista Globalni , IUCN, evropske crvene liste , EU, HD Aneks II i Aneks IV EU, pticama Aneks I i
II, Bernske konvencije - Rezolucija broj 6).
23)
Prema Saveljic D, Vizi A, Vesovic-Dubak N and Jovicevic M 2007: Podrucja od medjunarodnog znacaja za boravak ptica u
Crnoj Gori. CZIP, Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
75
Raspored važnih staništa i vrsta u postojećim i planiranim zaštićenim područjima, EMERALD
lokalitetima i ostalim (ekološki) značajnim / osjetljivim područjima duž predložene trase dalekovoda je
prikazana u prethodnom odjeljku.
Staništa i vrste koje nijesu pomenute u prethodnom odjeljku, a imaju značajnu ekološku važnost su
prikazani niže.
a. Važna staništa
Sledeći tipovi staništa od značaja za predloženi projekat su navedeni bilo Habitat direktivom ili
Bernskom konvencijom ili u oba:
1. 6170 - Alpske i subalpske krečnjačke livade
2. 6210 - polu-prirodni suvi pašnjaci i nisko rastinje na krečnjačkim podlogama - oblasti: bromoPlantagoneretum mediae), (Genisto-Globulatietum bellidifoliae) i (bromo-Dantonietum
calicinae)
3. 62A0 - Istok submediteranskih suvih travnjaka (Scorzoneretalia villosae)
4. 6410 - Molinia livada na krečnjaku, tresetu ili glinovitim - mulj - Ladenom zemljištu
5. 8120 - Krečnjak kalcist od brdovitih do alpskih nivoa (Thlaspietea rotundifolii)
6. 8130 - Zapadni Mediteran i termopilska zona
7. 8210 - Krečnjak stenovitih padina sa krečnjačkom vegetacijom
8. 91E0 - Aluvijalne šume sa Alnus glutinosa i Frakinus Ekcelsior (ALNO-Padion, Alnion incanae,
Salicion albae)
9. 9110 - Luzulo-Fagetum bukove šume, 9130 - Asperulo-Fagetum bukove šume, 91K0-ilirska
hrasta-graba šume (Erithronio-carpinion), 91V0 - mezijske bukovom šumom.
10. 9410 - Acidophilous Picea -šume brdovito do alpskih nivo (Vaccinio-Piceetea)
11. 95A0 – Visoke oromediteranske borove šume - (Fritilario-Pinetum heldreichii)
Opis ovih staništa i njihovu distribuciju po predloženim DV je dat u odgovarajućim odeljcima
b. Značajne biljne vrste
Za identifikaciju zaštićenih vrsta u području duž predloženog dalekovoda, mapa skupa USAID
biodiverziteta, (2001) bila je konsultovana. DV je nacrtan na mape za zaštićene biljne vrste i one u
njihovoj neposrednoj blizini koje su identifikovane - izabrane. U blizini predloženog DV, identifikovane
su tri zaštićene vrste:
(i) (i) Manianthes trifoliata - područje Pošćenskog jezera (vrsta br.33 na mapi za zaštićenih vrsta
- 3 u Prilogu 1.7).
(ii) Sverzia perennis - ataru sela Kovčice i na Ribljem jezeru (vrsta No.62 na mapi za zaštićene
vrste - 3 u Prilogu 1.7).
(iii) Valeriana dioica L. var. simplicifolia Rchb - ataru sela Bukovice (vrsta NO.67 na mapi
zaštićenih vrsta - 3 u Prilogu 1.7).
c. Važne životinjske vrste
Sledeće vrste mogu se naći u široj oblasti predviđenog projekta:
Beskičmenjaci
Sledeće važne vrste beskičmenjaka24) mogu se očekivati u zoni predviđenog DV: Batracobdelloides
moogi Nesemann & Csanyi 1995, Hirudo medicinalis L. 1758, Hirudo verbana Carena 1820, Dina
lineata montana Sket 1968, Spirosperma scodraensis (Hrabe 1958), Trichodrilus montenegrinus S.
Karaman 1973, Asracus astacus (Linnaeus), Austropotamobius torrentium (Schr.), Typhiogammarus
mrazeki Schaferna 1906, Hadzia crispata G. Karaman 1969, Niphargus asper G. Karaman 1972,
Niphargus carcerarius G. Karaman 1988, Euthrombidium djordjevici Saboori & Pešić 2006,
24)
Po Buskovic V. (eds) 2008: Studija o bioloskoj raznovrsnosti u Crnoj Gori. Ministarstvo turizma i zastite zivotne sredine i
UNDP. Podgorica. Contribution provided by V. Pesic.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
76
Montenegtrombium milicae Saboori 2006, Hydrodroma reinhardi Pešić 2002, Atractides longisetus
Pešić 2002, Stygohydracarus karanovici Pešić 2001, Anax imperator(Leach, 1805), Conocephalus
ebneri Harz, 1966, Saga natoliae (Serv.) , Saga pedo (Pallas, 1771), Hydroporus discretus Fairmaire &
Brisout 1859, Scarodytes savinensis (Zimmermann, 1933), Lucanus cervus L., Oryctes nasicornis L.,
Luciola novaki Muller, 1946, Lycaena dispar, Rosalia alpina (Linne 1758), Papilio machaon Linne 1758,
Papilio podalirius Linne 1758, Papilio alexanor Esp., Parnessius apollo Linne 1758, Formica rufa Line,
1758, Tandonia reuleaxi (Clessin, 1887), Limax wohlberedti Simroth, 1900, Deroceras maasseni
Wiktor, 1996, Helix vladika (Kobelt, 1898) , Helix dormitoris dormitoris (Kobelt, 1898), Vinodolia
zetaevalis Radoman 1973, Vinodolia scutarica Radoman 1973, Vinodolia vidrovani (Radoman, 1973),
Anagastina matjasici (Bole, 1961), Radomaniola lacustris Radoman, 1983, Radomaniola elongata
Radoman, 1973, Bracenica spiridoni Radoman 1973, Valvata montenegrina Glöer & Pešić, Unio
crassus, Pseudoanodonta complanata.
Herpetofauna
Na lokalitetu Blato, sledeće vrste Herpetofaune su prisutne: Rana dalmatina, Rana graeca, Triturus
carnifex, kategorizovane kao osetljive (VU) prema IUCN i Lissotriton vulgaris.
Trasom predviđenog DV sledeće vrste Herpetofaune25) su prisutne:
•
•
U široj oblasti Lastva–Čevo: Dinarolacerta mosorensis, Adriolacerta oxycephala, Algiroides
nigropunctatus, Testudo hermanni, and species from the genera Lissotriton and Triturus.
Uključuje sledeće vrste: Mesotriton alpestris, Lissotriton vulgaris, Lacerta agilis, Natrix natrix in
wet areas, while following species accure in dry habitats Hyla arborea, Rana dalmatina, Rana
(Pelophylax) ridibunda, Anguis fragilis, Lacerta viridis, Podarcis muralis and Zamenis
longissimus, as well as Mediterranean elements such as Salamandra salamandra, Bombina
variegata, Bufo viridis, Rana graeca, Emys orbicularis, Adriolacerta oxycephala, Natrix
tessellata and Vipera ammodytes.
U široj oblasti Čevo - Šavnik: (i) oblasti Resna: Lissotriton vulgaris and Triturus macedonicus,
Hyla arborea, Rana dalmatina, Bufo bufo i Bombina (variegata) scabra., (ii) oblast Čevo:
Lissotriton vulgaris, Bufo bufo, (iii) oblast Ožegovica: Lissotriton vulgaris, Rana (Pelophylax)
ridibunda and Bufo bufo, (iv) area Ubli: Lissotriton vulgaris, Bufo bufo, Bombina (variegata)
scabra and Natrix natrix., (v) area Broćanac Nikšićki: L. vulgaris and Bombina (variegata)
scabra, (vi) area Bijele poljane: Bufo viridis, Bombina (variegata) scabra, Lissotriton vulgaris,
Bufo bufo and Hyla arborea.
25)
Po Zavod za zaštitu prirode (2010): Izvještaj o dopuni Strateške procjene uticaja zahvata na životnu sredinu za Detaljni
prostorni plan za koridor dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabal 500 kV
sa optičkim kablom Italija - Crna Gora za aspekt zaštite prirode i zaštite biodiverziteta u kopnenom dijelu trase dalekovoda /
kabla. Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
77
Ptice
Vrste ptica koje su locirane
26)
u široj oblasti koju prolazi predviđeni DV prikazani su u sledećoj tabeli.
II
II
II
LC
I
I
I
II
Alauda arvensis
SPEC 3
D
LC
II/2
III
II
-
Alcedo athis
SPEC 3
D
-
I
II
-
-
Alectoris graeca
SPEC 2
D
-
I, II/2
III
-
II
Aquila chrysaetos
SPEC 3
R
LC
I
II
II
II
Aythya nyroca
SPEC 1
S
NT
I
III
II
III
Bubo bubo
SPEC 3
H
LC
I
II
Caprimulgus europaeus
SPEC 2
H
LC
I
II
Carduelis cannabina
Non-SPEC
-
-
-
-
-
-
Certhia brachidactyla
Non-SPEC
S
-
I
II
II
II
Chlidonias hybrida
SPEC 3
Dc
LC
I
III
II
-
Chlidonias niger
SPEC 3
Dp
LC
I
II
-
-
Circaetus galicus
SPEC 3
(R)
II
II
II
-
Circus pygargus
Non-SPEC
S
I
Columba palumbus
Non-SPEC
S
Coturnix coturnix
SPEC 3
S
Crex crex
SPEC 1
D
NT A3c
I
Dendrocopos medius
Non-SPEC
S
LC
I
II
Dendrocopos syriacus
Non-SPEC
S
I
II
Driocopus martius
Non-SPEC
S
I
II
Egretta alba
Non-SPEC
S
I
III
II
Egretta garzetta
Non-Spec
S
I
III
II
SPEC 3
H
II
Emberiza cirlus
Non-SPEC
S
II
Emberiza citrinella
Non-SPEC
S
Emberiza hortulana
SPEC 2
D
Eramophila alpestris
Non-SPEC
S
LC
III
Erithacus rubecula
Non-SPEC
S
LC
II
SPEC 3
D
Falco peregrinus
Non-SPEC
S
LC
Falco tinnunculus
SPEC 3
D
LC
Falco vespertinus
Non-SPEC
NT
I
Ficedula albicollis
Non-SPEC
S
LC
I
Ficedula parva
Non-SPEC
S
LC
I
Emberiza cia
Falco naumanii
LC
6
LC
S
5
S
SPEC 2
Accipiter nisus
SPEC1
7
CITES
Convention
Bonn
Convention
IUCN Red
List3
Non-SPEC
Aegolius funereus
Naučno ime vrste
Bird
Directive4
European
endanger
status2
Bern
Convention
Tabela 4.3 - Valorizacija značajnih vrsta ptica
II
II/I; III/I
II/2
I
I
I
II
I, II
II
II
I
II
II
II
26)
Izvori: (i) EMERALD Data base (Institute for the Protection of nature), (ii) Saveljic, D. Et al 2007: Podrucja od medjunarodnog
znacaja za boravak ptica u Crnoj Gori. CZIP Podgorica, (iii) article Vasic, V., Marinkovic, S and Vizi, O. (1990): Ptice Durmitora I
Kanjona Tare. Fauna Durmitora, Sveska 3. CANU, Posebna izdanja knjiga 23, Odjeljenje prirodnih nauka, knjiga 14. Podgorica
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Grus grus
78
SPEC 2
S
LC
I
Non-SPEC
S
LC
I
Lanius collurio
SPEC 3
D
LC
I
Lanius minor
SPEC 2
VU
LC
I
Lullula arborea
SPEC 2
D
LC
I
Melanocorypha calandra
SPEC 3
D
LC
I
Monticola saxatilis
SPEC 3
D
LC
Montifringila nivalis
Non-SPEC
S
LC
Nucifraga caryocatactes
Non-SPEC
S
Otus scops
SPEC 2
H
Parus cristatus
SPEC 2
D
Non-SPEC
S
SPEC 3
VU
LC
Pernis apivorus
Non-SPEC
S
LC
Phoenicurus phoenichurus
Non-SPEC
S
LC
Picoides tridactylus
SPEC 3
D
LC
I
Picus canus
SPEC 3
H
LC
I
Picus viridis
SPEC 2
H
Prunella modularis
Non-SPEC
S
LC
Pyrrhocorax graculus
Non-SPEC
S
LC
Regulus regulus
Non-SPEC
S
LC
Saxicola rubetra
Non-SPEC
S
Strix aluco
Non-SPEC
S
LC
Sylvia communis
Non-SPEC
S
LC
Tetrao urogallus
Non-SPEC
S
LC
Tichodroma muraria
Non-SPEC
S
LC
SPEC 3
D
LC
I
Turdus philomelos
Non-SPEC
S
LC
II/2
III
II
Turdus torquatus
Non-SPEC
S
LC
Turdus viscivorus
Non-SPEC
S
LC
II/2
III
II
Gyps fulvus
Parus montanus
Perdix perdix
Tringa glareola
LC
II
II
II
I
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
I, II/2, III/2
1. SPEC – European needs for protection (Birds in Europe II, Birdlife, 2004)
SPEC I – species of global significance; SPEC II – species whose populations are concentrated in Europe and which do not have
appropriate status of protection, SPEC III – species whose populations are not concentrated in Europe and which do not have
appropriate status of protection
2. European endangered status (Birds in Europe II, Birdlife, 2004)
VU – vulnerable species, R – rare species, D – species with decreased populations, S - safe species.
3. IUCN red list: LC- least concern, NT- near threaten
4. Directive on conservation of wild birds (79/409/EEC as amended by 2009/147/EC). The table includes the annexes in which
species is listed.
5. Bern Convention of the Conservation of European Wild Life and Natural Habitats. The table includes the annexes in which
species is listed.
6. UN Bonn Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals. The table includes the annexes in which
species is listed.
7. CITES - Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora. The table includes the annexes
in which species is listed.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
79
Sisari
Imajući u vidu visoku mobilnost sisara, kao i dužinu predviđenog DV, koji prelazi celom teritorijom
Crne Gore, mnoge od vrsta sisara koje su registrovane u državi mogu se očekivati u široj zoni trasom
predviđenog DV. Ovo uključuje sledeće važne vrste sisara27): Canis lupus, Canis aureus, Vulpes vulpes,
Felis silvestris, Lynx lynx, Meles meles, Mustela nivalis, Mustela putorius, Lutra lutra, Martes fiona,
Martes martes, Mustela erminea, Ursus arctos, Monachus monachus, Lepus europeus, Pitymus
thomasi, Spalax leucodon, Sciurus vulgaris, Glis glis, Sus scrofa, Cervus elaphus, Capreolus capreolus,
Rupicapra rupicapra, Suncus etruscus, Delphinus delphis, Stenella coeruleoalba, Stenella frontalis,
Tursiops truncatus, Grampus griseus, Balenoptera physalus
4.10.4.2
Procena osetljivosti staništa
Na osnovu opisa trenutnog stanja biodiverziteta ( staništa i srodnih vrsta ) i korišćenja nacionalnih i
međunarodno priznatih kriterijuma , procenjena je senzitivnost staništa. Najosetljivije zone su
istaknute i njihove prirodne ili ljudske indukovane vrednosti su predočene takođe. Najosetljivije
lokalitete iz osetljivih staništa tretiraćemo odvojeno. Razdvajanje ovih zona ili visoko vrednih
ekosistema, staništa ili lokacija je neophodno, u cilju procene mogućih uticaja izgradnje i
funkcionisanja dalekovoda, detaljnije i, shodno tome , radi predloga efikasne mere za njihovu zaštitu i
budućeg menadžmenta.
Metodologija
Osetljivost je ocenjena korišćenjem matrice koja je specijalno dizajnirana za tu svrhu. Matrica je
korišćena za procenu osetljivosti prirodnih ekosistema i staništa , ali je korišćena da se procene i
staništa antropogenog porekla, kao dobra.
Biljne zajednica ( vegetacije) i staništa opisana u poglavljima 4.9.1 i 4.9.2 su kombinovana ) u
redovima matrice stola i bili su ocenjeni prema kriterijumima, koji su predstavljeni u kolonama
matrice, tabeli. Neki od ovih staništa / biljnih zajednica uključuju nekoliko biljnih zajednica ili sličnih
staništa koja su bila na proceni odvojeno . Neka antropogena staništa su dodata u odnosu na
poglavlja o staništima.
Dvanaest različitih kriterijuma za procenu osetljivosti prirodnih, antropogenih i seminaturalnih staništa
su primenjena u cilju procene osetljivosti gore opisanih ekosistema / staništa i lokacije. Kriterijumi su
bili izabrani u cilju da se pokaže nacionalnim i međunarodnim ( evropskim i globalnim ) značaj
ekosistema / staništa i vrste njihovog sastava koji može biti ispunjeni u oblasti interesa projekta.
Vredniji (više kriterijuma primenjenih )staništa ,osetljivija takođe. Kriterijumi su predstavljeni i opisani
u sledećoj tabeli.
Tabela 4.4 – Kriterijumi za procenu osetljivosti lokalieta
Lista važnih staništa je data u aneksu 1 – Tipovi prirodnih staništa
1. kriterijum – Direktive o
staništima (Direktive saveta
od državnog značaja čija konzervacija zahteva obeležje specijalnih
92/43/EEC za konzervaciju
oblasti za konzervaciju.
prirodnih staništa i divlje flore i
faune).
2. kriterijum – Retke biljne
Retke biljne zajednice u Crnoj Gori. Retkost biljnih zajednica je
zajednice u Crnoj Gori.
procenjena na osnovu iskustva stručnjaka i sadašnjem znanju o
raspodeli zajednica.
3. kriterijum – Dobro očuvane
Stepen prirodnosti, odnosno obim ljudskih intervencija i korišćenja
prirodne zajednice.
zemljišta, uzorak je ocenjen na osnovu mišljenja stručnjaka.
4. kriterijum – Prisutnost vrsta Broj vrsta upisanih na IUCN Globalnoj Crvenoj Listi koje se nalaze
upisanih na IUCN Globalnoj
u staništu, određuju vrednost staništa. Kategorije IUCN Crvene
Crvenoj Listi.
Liste koje se koriste u ovoj svrsi su Kritično ugrožene (CR),
27)
Po Buskovic V. (eds) 2008: Studija o bioloskoj raznovrsnosti u Crnoj Gori. Ministarstvo turizma i zastite zivotne sredine i
UNDP. Podgorica. Contribution provided by J. Simicevic.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5. kriterijum – Prisutnost vrsta
važnih za Evropu.
6. kriterijum – Prisutnost
ugroženih ptica.
7. kriterijum - Prisustvo
endemskih vrsta.
8. kriterijum – Prisustvo
zaštićenih vrsta u Crnoj Gori.
9. kriterijum – Vrednosti
pejzaža.
10. kriterijum – Ekonomska
vrednost.
11. kriterijum – Prevencija
erozije.
12. kriterijum – Vrednost
prevencije zagađena.
80
Ugrožene (EN) i Ranjive (VU).
Ovaj kriterijum uzima u obzir Direktivu o staništima. Važne vrste
navedene su u aneksu II Direktive o staništima - životinjskih i
biljnih vrsta od interesa za Zajednicu čije očuvanje zahteva
određivanje posebnih oblasti zaštite i Aneks IV - životinjske i biljne
vrste od interesa za Zajednicu za koje je potrebna stroga zaštita.
Ovaj kriterijum se zasniva na vrednostima već identifikovanim od
strane Važnih Ptičijih Oblasti (IBA) koji integrisan kriterijumima
sledeće konvencije: (I) pticama - Direktiva Saveta 79/409/EEC o
očuvanju divljih ptica (Aneks I - Vrste posebnih mera zaštite u
vezi sa njihovim staništima, kako bi se obezbedio njihov opstanak
i reprodukcija u svojoj oblasti distribucije; Aneks II), (II) Bonska
konvencija: Dodatak I - Vrste kojima preti izumiranje; Dodatak II
- migratornih vrsta sačuvanih kroz sporazume, i (III) SPEC – Briga
za Očuvanje Evropskih Vrsta (za ptice samo)
Ovaj kriterijum procenjuje broj endemskih vrsta prisutnih u
staništu. Rezultat su predstavljeni u matrici tabele ispod, i prosek
su ocena za endemske vrste flore i faune
Ovaj kriterijum procenjuje broj zaštićenih ili strogo zaštićenih vrsta
u skladu sa crnogorskim propisima po tipu staništa. Rezultati
predstavljeni u matrici tabele su prosek ocena za retke vrsta flore
i faune.
Vrednost pejzaža je procenjena na osnovu nekoliko karakteristika:
strukturni i funkcionalni značaj pojedinih predela, estetskih
vrednosti, retkosti u Crnoj Gori itd.
Značaj za ljudsku privredu je utvrdio ovaj kriterijum. Najvažnije
privredne vrednosti u projektnom području su briga za šumarstvo,
vodeni potencijal i stočarstvo.
Jedna od važnih svojstava za očuvanje prirodnih uslova je
potencijal sprečavanja erozije staništa.
Apsorpcioni kapacitet za zagađivače veoma važna karakteristika
ekosistema. Procena je bila zasnovana na mišljenju stručnjaka.
Bodovanje od 0 do 3 za staništa je izvršeno uz sledeće značenje za svaki pojedinačni rezultat:
(I) Ocena 0 - nema pojave / Značaj
(II) Ocena 1 - Niska pojava / Značaj
(III) Ocena 2 - srednja pojavu / Značaj
(IV) Ocena 3 - Visoki pojava / Značaj
Zbir bodova za svako stanište određuje njegovu osetljivost. Najviši mogući rezultat je 23. Ocena
osetljivosti je izvršena na osnovu sledećih opsega:
(I) Opseg od 0 do 9 - niska osetljivost (LS)
(II) od 10 do 17 - srednji osetljivost (MS)
(III) od 18 do 23 - visoka osetljivost (HS)
Značenje svakog stepena osetljivosti je opisano na sledeći način:
• LS - Ne postoje posebne prepreke za građevinske radove, međutim, estetska vrednost predela
trebai da bude zaštićena i redundantno uništenje i preterane perturbacije treba izbegavati, uticaj na
ova staništa će imati manji značaj.
• MS - građevinski radovi su dozvoljeni, ali posao bi trebao da se uradi sa merama rezerve;
uništavanje ovih staništa ili njihovih delova treba izbegavati, a ako je uništenje neizbežno treba
preduzeti mere rekultivacije; uticaj na ova staništa će imati srednji značaj.
• HS - ta mesta, staništa ili naselja imaju veliki značaj u pogledu biodiverzitske vrednosti; bilo koju
vrstu građevinskih radova treba izbegavati, a ako nema drugog mogućeg rešenja, treba preduzeti
maksimalne mere za zaštitu mesta ili lokaliteta, kada su prirodne lepote u pitanju, treba primeniti
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
81
režim specijalne konstrukcije (npr. sezonska ograničenja, stroge teritorijalne preporuke itd); štete
nastale u ovoj vrsti ekosistema treba da se revitalizuju i nadoknade u skladu sa odgovarajućim
zakonima. Stalni nadzor tokom građevinskih radova mora da bude organizovan od strane projektanta.
Procena osetljivosti staništa
Osetljivost prirodnih, poluprirodnih i antropogenih staništa je ocenjeno na osnovu gore opisane
metodologije. Rezultati su prikazani u sledećoj tabeli.
7. Prisustvo endemskih vrsta
8. Prisutnost zaštićenih vrsta
u Crnoj Gori
9. Vrednosti pejzaža
10. Ekonomska vrednost
11. Prevencija erozije
12. Vrednost prevencije
zagađivanja
Zbir
Osetljivost
3
2
2
0
3
1
0
0
2
0
0
2
13
Ms
0
1
2
0
0
0
0
0
2
1
2
0
8
Ls
0
1
2
0
0
0
0
0
2
1
1
0
7
Ls
1
0
2
0
2
1
0
0
2
3
1
2
14
Ms
2
1
2
0
2
1
1
1
2
3
1
2
18
Hs
3
0
2
0
2
0
0
0
2
2
1
2
14
Ms
3
0
2
0
2
1
0
1
2
1
3
2
17
Ms
2
0
2
0
2
1
1
1
3
2
2
1
17
Ms
3
2
1
0
2
2
2
2
3
2
2
2
23
Hs
0
0
1
0
0
0
0
0
2
1
2
2
8
Ls
2
2
1
0
2
1
0
2
0
0
1
1
12
Ms
2
0
0
0
1
1
1
1
2
0
1
1
10
Ms
2
0
3
0
2
2
1
1
2
1
2
1
17
Ms
STANIŠTA
1. Direktive staništa
KRITERIJUM
2. Retke zajednice u Crnoj
Gori
3. Dobro očuvane prirodne
zajednice
4. Prisutnost vrsta na IUCN
Crvenoj Listi
5. Prisutnost vrsta važnih za
Evropu
6. Prisutnost ugroženih ptica
Tabela 4.5 - Matrica Procene osetljivosti
Bukove šume: 9110 – LuzuloFagetum Bukove šume, 9130 –
Asperulo-Fagetum Bukove
šume, 91W0 – Moesian Bukove
šume
91E0 – Aluvijalne,nanosne,
šume sa Alnus glutinosa i
Fraxinus excelsior (Alno-Padion,
Alnion incanae, Salicion albae)
9410 – Acidophilous Picea šume
brdskog do planinskog nivoa
(Vaccinio-Piceetea)
95A0 – High Oromediterranean
Borove šume – (FritilarioPinetum heldreichii)
Šumske plantaže Crnog Bora
Bukove šume: 9110 – LuzuloFagetum Bukove šume, 9130 –
Asperulo-Fagetum Bukove
šume, 91W0 – Moesian Bukove
šume
91E0 – Aluvijalne,nanosne,
šume sa Alnus glutinosa i
Fraxinus excelsior (Alno-Padion,
Alnion incanae, Salicion albae)
9410 – Acidophilous Picea šume
brdskog do planinskog nivoa
(Vaccinio-Piceetea)
95A0 – High Oromediterranean
Borove šume – (FritilarioPinetum heldreichii)
Šumske plantaže Crnog Bora
6410 – Molinia livade na
krečnjačkom, tresetnom ili
glineno – muljevitom tlu
62A0 – istočno submediteranski
suvi pašnjaci (Scorzoneretalia
villosae)
6170 – Planinski i subplaninski
krečnjački pašnjaci
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
82
19. Prisustvo endemskih vrsta
20. Prisutnost zaštićenih vrsta
u Crnoj Gori
21. Vrednosti pejzaža
22. Ekonomska vrednost
23. Prevencija erozije
24. Vrednost prevencije
zagađivanja
Zbir
Osetljivost
1
0
2
0
1
1
1
1
2
1
2
1
13
Ms
2
1
2
0
2
1
0
1
1
1
1
1
13
Ms
2
1
2
0
2
1
0
1
1
1
1
1
13
Ms
2
1
2
0
0
1
0
1
1
1
1
1
11
Ms
0
2
16
Ms
1
0
6
Ls
0
0
4
Ls
1
0
5
Ls
STANIŠTE
13. Direktive staništa
KRETERIJUM
14. Retke zajednice u Crnoj
Gori
15. Dobro očuvane prirodne
zajednice
16. Prisutnost vrsta na IUCN
Crvenoj Listi
17. Prisutnost vrsta važnih za
Evropu
18. Prisutnost ugroženih ptica
Tabele 4.5 - Matrica Procene osetljivosti (nastavak)
6210 – Polu prirodni suvi
pašnjaci na krečnjačkim
podlogama - oblastima: BromoPlantagoneretum
mediae),(Genisto-Globulatietum
bellidifoliae), i (BromoDantonietum calycinae)
8120 – Krečnjačke krš i litice od
brdskih do planinskih nivoa
(Thlaspietea rotundifolii)
8130 – Zapadno Mediteranski i
thermofilni obluci
8210 – Krečnjačke stenovite
padine sa vegetacijom
Reke
Voćnjaci i vinogradi
2
1
2
2
1
0
1
1
2
2
0
0
0
0
0
1
0
0
1
3
Ruralne naseobine
0
0
0
0
0
0
0
0
1
3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
Urbane naseobine
Visoko osetljici ekosistemi
Važno je napomenuti da ne postoje staništa veoma visoke osetljivosti te građevinske diskvalifikacije
(ili totalne restrikcije) neće biti potrebne. Visoko osetljiva (Hs) staništa se razlikuju od drugih, na
osnovu moguće konfliktne situacije koje proizilaze iz građevinskih radova i radova na trasi predloženih
dalekovoda. Srednje osetljiva (MS) i nisko osetljiva staništa (LS) se ne tretiraju detaljno. Ipak, kad god
se identifikuju uticaji na njih, oni se razmatraju u zoni tog uticaja.
•
Picetum excelsae croaticum / Šume crnogorske Jele
Šuma Crnogorske jele je značajno stanište tj. vegetacijski tip u Crnoj Gori. Ovo nije prioritet za
očuvanje staništa prema EU HD, ali jeste evropski problem u skladu sa CE Bernske konvencije. Ona
sadrži i štiti puno značajnih vrsta, ali takođe ima veliku vrednost u smislu ekonomije, prevencije
zagađenja i sprečavanje erozije. Tako da je krajnje osetljiv na uništavanje i usitnjavanje (18 poena
ukupno). Ovo stanište je prisutno u široj zoni DV na području planin Ljubišnja. U svakom slučaju,
predloženi DV ne presijeca određenu vrsta staništa na području planine Ljubišnja (vidjeti Prilog 1.4 –
Mapa vegetacije).
•
95A0 – Visoke Oromediteranske borove šume – (Fritilario-Pinetum heldreichii)
To je prioritet za očuvanje staništa u skladu sa EU, HD. Tu se nalaze važne vrste i srednjeg
ekonomskog značaja. Ekosistem ima veliku vrednost (23 poena ukupno određuje njegovu osetljivost
na uništavanje i dalju fragmentaciju). Ovo stanište je prisutno u široj zoni DV u planinskom masivu
Lovćena (vidjeti mapu vegetacije NP Lovćen u odjeljku 4.10.3).
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
83
•
Srednje osetljivi ekosistemi
Juncetalia maritimi zone biljaka koje se prostiru duž vlažne lokacije Blato u Lastvi Grbaljskoj
•
(pogledati više o ovim biljnim vrstama u ostalim poglavljima)
•
Piceto – Abietosum pojavljuje se u široj zoni (koridora) dalekovoda. Dv prolazi kroz zone kao
što su fir i poput Fageto – Abietosum na Vojnik planini.
•
Bukove šume: 9110 – Luzulo-Fagetum bukove šume, 9130 – Asperulo-Fagetum bukove šume,
91W0 – Moesian bukove šume su takođe prisutne u širem koridoru DV. Oblast Bukovicka gora
je važna zona bukovih šuma (Fagetum montanum montenegrinum)
•
91E0 – Aluvijalne šume Alnus glutinosa iFraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae,
Salicion albae) koje su prisutne u oblastima blizu reka kao što su as Ćehotina blizu Pljevalja i
dolina Komarnice – oblast Razvrsje
•
9410 – Acidophilous Picea šume do alpskih nivoa (Vaccinio-Piceetea) – distribuirane u široj
zoni DV, uglavnom u dubokom zemljištu na ravnim površinama (Durmitor oblast) ili na
krajevima padina(Ljubisnja oblast)
•
6410 – Molinia livade na krečnjaku, glini – silt – laden zemljištima – rasprostranjeni u širokoj
zoni DV u Durmitorskoj oblasti lokaliteta Posčensko jezero i jezero Barno
•
62A0 – Istočna submediteranska suva trava (Scorzoneretalia villosae) – Ovo stanište je u široj
zoni DV na padinama planine Lovćen masiva prema priobalnim oblastima (pogledati mapu
vegetacije NP Lovćen u prethodnom poglavlju 9.4.3)
•
6170 – Alpske i subalpske karstične suve trave prisutne su u široj zoni DV, uglavnom u
planinskim oblastima Lovćena i Durmitora (pogledati mapu vegetacije NP Lovćen i mapu
vegetacije duž trase DV u sekcijama o tome)
•
6210 – Semi-prirodna suva trava i žbunovi na krečnjačkim supstratima- zonama: BromoPlantagoneretum mediae u oblasti Pljevalja, Genisto-Globulatietum bellidifoliae na Lovćenu i
Bromo-Dantonietum calycinae u severnoj Crnoj Gori.
•
8120 – Calcareous calcshist screes planinskih oblasti (Thlaspietea rotundifolii) –
rasprostranjenih u širokoj zoni Dv sekcije Čevo – Šavnik, kao što je kanjon Komarnice, i Šavnik
– Pljevlja na padinama masiva planine Durmitor.
•
8130 – Zapadno mediteranski i mediteranski žbunovi prisutni su u široj oblasti Lovćen planine
kao in a supstratima krečnjaka (Tara, Komarnica)
•
8210 – Krečnjačke padine sa kazmofitskom vegetacijom prisutnom u pukotinama ,
krečnjačkim stenama, visoravnim serpentina i drugim stenama u oblasti Lovćena, Durmitora
sa kanjonom reke Tare i Komarnice.
•
Reke uključuju Ćehotinu / Vezišnicu reku, reku Taru sa kanjonom, reku Komarnicu sa
kanjonom i njenu pritoku Grabovicu, kao i reku Bukovića.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5
Opis društveno-ekonomskih uslova u projektnom regionu
5.1
Metodologija
84
podacima posredstvom direktne komunikacije sa zainteresovanim stranama, pregledu štampanog
materijala i posjetama oblasti za realizaciju projekta.
Postoje dvije vrste angažovanih podataka, i to:
•
Direktni podaci – koji se odnose na izvore informacija direktno prikupljenih na terenu
•
Indirektni podaci – koji se odnose na već objavljene podatke.
Ovo proističe iz potrebe za razumijevanjem lokalnih društvenih odnosa, trenutnih socijalnih tokova,
kulturnih i socijalnih navika kao i društveno-ekonomskog položaja stanovnika u širem regionu
projekta, imajući u vidu prepoznavanje potencijalnih uticaja i na koji način oni mogu biti izbjegnuti,
minimizirani ili ublaženi.
5.1.1
Direktno prikupljanje podataka
Metodologije za angažovanje i pristup zainteresovanih strana u ponuđenom dalekovodu su objašnjene
u okviru Plana angažovanja zainteresovanih strana (SEP). Ovo je zaseban dokument, razvijen u skladu
sa EBRD (Evropska banka za obnovu i razvoj) i IFC zahtjevima. Ovaj pristup je, pored pomoći u
planiranju i realizaciji predloženog projekta, generisao dragocjene informacije i poboljšao socijalnu
sliku u oblasti. Takvi podaci, analizirani i upoređeni sa zvaničnim podacima izdatih od strane vladinih
institucija su podloga osnovnog opisa društvenog okruženja projektnog područja.
5.1.1.1
Questionnaire and Site Visits
Residents in rural settlements close to the route of the proposed transmission line were surveyed in
July and September 2011 using a pre-prepared questionnaire to find their expectation regarding the
impact the project would have on their community, their industry and the natural environment.
Generally, the questionnaire dealt with potential challenges created by the construction and operation
of the proposed transmission line. This includes possible critical issues affecting environmental and
social systems, expectations and benefits, the level of information disclosed to the public and the
willingness for future participation in meetings and/or events related to the next implementation
stages of the proposed project.
5.1.2
Indirektno prikupljanje podataka
Indirektno prikupljanje podataka se baziralo na zvaničnim publikacijama i bazama podataka koje su
uglavnom razvijane od strane centralnih i lokalnih organa vlasti/institucija kao i od strane nacionalnih
organa za statistiku. Ovi su podaci dopunjeni pregledom internet stranica i publikacija, kao podrška
analizi turizma i rekreativnih aktivnosti.
Takođe je kao veoma važan izvor podataka korišćen Detaljni prostorni plan za koridor predloženog
400 kV dalekovoda i, sa tim u vezi, sektorske studije. Ovi su dokumenti pripremljeni u skladu sa
crnogorskim zakonodavstvom o uređenju i urbanističkom planiranju.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5.2
85
Pregled naselja
Predloženi dalekovod prolazi kroz oblast od osam opština u Crnoj Gori: Budva, Kotor, Cetinje, Nikšić,
Plužine, Šavnik, Žabljak i Pljevlja.
Prikaz 5.1 - Trasa predloženog dalekovoda i pregled zahvaćenih opština
Izvor: Detaljni prostorni plan (DPP) za DV koridor, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Jul 2011
U tabeli ispod su prikazana naselja u blizini predloženog dalekovoda kao i njihova međusobna
udaljenost od dalekovoda.
Tabela 5.1 – Zahvaćena naselja, uključujući i odnosnu populaciju i međusobnu udaljenost od DV trase
Naselja – po opštini – u blizini predloženog DV
Opština
Budva
Kotor
Cetinje
Naselje
Gornji Pobori
Donji Pobori
Lapčići
Lastva Grbaljska
Dubovik
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Populacija
2011*)
30
59
537
8
Međusobna
udaljenost
od DV do
naselja
[m]
900
630
>500
1,600
350
Udaljenost
od DV do najbližeg
imanja u naselju
[m]
NA
NA
NA
NA
NA
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Nikšić
Plužine
Šavnik
Žabljak
Pljevlja
Milijevici
Vojkovici
Resna
Prediš
Lješev Stub
Čevo
Trnjine
Ubli
Bijele Poljane
Brocanac Niksicki
Rudine
Sjenokosi
Duga
Gornja Brezna
Duži
Komarnica
Godijelji
Novakovići
Njegovudja
Rasova
Djurdjevića Tara
Kosanica
Crnobori
Gornje Selo
Vrbica
Zbljevo
Komine (Pljevlja)
3
0
11
19
0
63
23
40
16
76
45
9
62
48
106
56
72
23
217
29
149
188
33
76
47
209
576
86
700
Crossing
590
480
530
>2,000
950
Crossing
1,000
Crossing
Crossing
2,000
1,000
>500
Crossing
1,100
Crossing
930
Crossing
Crossing
Crossing
>500
Crossing
Crossing
Crossing
730
Crossing
NA
50
NA
NA
NA
NA
NA
110
NA
130
140
NA
NA
NA
50
NA
150
NA
70
50
50
NA
60
110
80
NA
50
•
*)
NA – Nije primjenjivo
Izvor: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, 2011 – Prvi rezultati; Zavod za statistiku Crne
Gore – MONSTAT, Maj 2011
Može se zaključiti da 1,493 živi u naseljima u području od 500 metara od trase DV.
U Dodatku 1.1 je data mapa projektne oblasti sa lokacijom zahvaćenih naselja u odnosu na predloženi
dalekovod.
Ova naselja su, sa jasnim izuzetkom Lastve i Pljevlja na oba kraja predloženog dalekovoda, relativno
mala. Mnoga se geografski protežu preko prostrane oblasti. U većini slučajeva nekoliko grupisanih
zgrada predstavlja centar ovih naselja. U centru se obično nalazi crkva, škola, ponekad kafana i manji
broj privatnih kuća ili poljoprivrednih domaćinstava.
Ova naselja, osim Lastve i Pljevalja, u velikoj mjeri zavise od poljoprivrede. Veliki dio stanovnika – do
100% od svih domaćinstava u tri ili četiri naselja, ali obično oko 50% - će boraviti u svojim kućama
samo u toku ljetnjih mjeseci, često samo vikendima, izbjegavajući zimske mjesece kada uslovi u
planinskim predjelima mogu biti oštri i teški za pristup.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5.3
87
Društveno-ekonomske osnove
Crna Gora je od strane Svjetske banke28) opisana kao “mala, otvorena, srednje razvijena ekonomija”.
Njena ekonomija je uglavnom bazirana na uslugama, što čini negdje oko 60% ukupne ekonomske
aktivnosti. Centralna banka Crne Gore29), procjenjuje BND Crne Gore u 2010. godini na 3,025 miliona
eura. Procjena stanovništva za 2009. je 631,53630), a predviđa se rast na 654,594 do 201531).
Vlada Crne Gore32) i drugi komentatori, poput Svjetske banke, očekuju da će, u bliskoj budućnosti,
privredni rast u Crnoj Gori prvenstveno biti vođen kontinuiranim rastom turizma. EBRD smatra da su
turizam i nekretnine područja koja će ona i dalje potpomagati, kao odraz njihove važnosti za
ekonomski razvoj. Ministarstvo održivog razvoja i turizma smatra da je prirodno okruženje “strateški
resurs”, posebno u vezi sa turizmom. Strateška orijentacija zemlje je, međutim, ka ekonomskim
diversifikacijama, sa dugoročnim rastom u sektoru usluga koji je povezan sa turizmom i proizvodnjom.
Jasno je da je turizam prepoznat kao ključna komponenta privrede Crne Gore. Ova privredna grana
veoma zavisi od okruženja u kom se nalazi. Svaki razvoj, poput predloženog DV, koji potencijalno
može uticati na životnu sredinu zemlje, može biti veoma osjetljiv. Strategija Svjetske banke za Crnu
Goru jasno upozorava da bilo kakav razvoj u privrednom sektoru zemlje, koji se vidi kao važan izvor
rasta, ne bi trebalo da “stvori velike negativne eksternalije koje će okrnjiti turistički potencijal
zemlje”33).
Turističke aktivnosti i investicije u turizam do danas (2011.) fokusirale su se na priobalnu zonu Crne
Gore. Priobalno područje zahtijeva poboljšanje energetske infrastrukture ukoliko ograničenost
snabdijevanja električnom energijom ne limitira dalji razvoj turističkih aktivnosti u ovom regionu34). Iza
priobalne zone se nalazi plodna ravnica oko Podgorice sa planinskim terenom koji prekriva ostatak
zemlje. Ovo planinsko područje je od velike scenske vrijednosti i nudi široki spektar turističkih i
rekreativnih mogućnosti. NP Durmitor i Svjetska baština UNESCO-a su ključne turističke atrakcije koje
svake godine prime na hiljade posjetilaca.
5.3.1
Demografija i društveni sastav
Brojčane vrijednosti za populaciju, predstavljene u odjeljku 5.2 iznad, pokazuju da naselja u blizini DV
– sa jasnim izuzetkom Lastve Grbaljske i Komina blizu Pljevalja – imaju relativno malu populaciju. Mali
broj naselja35) nema stalno stambeno stanovništvo. U drugim naseljima, mnogi će stanovnici – u
rasponu od 10-80% domaćinstava – boraviti samo u periodu vikenda ili u toku ljetnjih mjeseci.
Brojčane vrijednosti sa popisa i sastanaka sa ruralnim zainteresovanim stranama pokazuju da se
populacija u ruralnim naseljima u blizini DV smanjuje i stari, jer mladi ljudi napuštaju ova područja u
potrazi za boljim ekonomskim mogućnostima na drugom mjestu. Dok se starosna struktura cijele
populacije Crne Gore približava strukturi Evropske Unije36, jasno je da ona postaje sve starija u
ruralnim naseljima u okolini DV.
Stanovništvo priobalnih naselja, poput Lastve Grbaljske, raste kako se privredna aktivnost duž obale
povećava. Na drugim mjestima se pad populacije u ruralnim naseljima najjasnije vidi kroz zatvaranje
škola. Najznačajnije smanjenje populacije u naseljima je primijećeno na planinama iznad i ispod rijeke
Tare. U Kosanici (Opština Pljevlja – sjeverno od Tare) se smanjio broj škola sa oko 500 na oko 70 sa
decom okupljenom iz 8 naselja u okruženju. U Njegovuđi (Opština Žabljak – južno od Tare) broj škola
se smanjio sa 350 u 1978. godini na 25 u 2011.
28)
World Bank Country Partnership Strategy Januar 2011 + prethodna 2007-10. strategija
Izvor: www.cb-mn.org
30)
Izvor: MONSTAT: http://www.monstat.org/cg/page.php?id=314&pageid=48
31)
Izvor: MONSTAT “Demografski trendovi u Crnoj Gori od sredine 20. vijeka i perspektive do 2050. godine”
http://www.monstat.org/cg/page.php?id=54&pageid=54
32)
Crnogorski ekonomski i fiskalni program 2010-2013, Ministarstvo finansija Crne Gore 2011
33)
Strategija Svjetske banke u Crnoj Gori: 2011-2014, www.worldbank.org.me
34)
Montenegro Tourist Association - 28/06/11
35
Terenska ispitivanja su pokazala da 3-4 naselja nemaju stalnih stanovnika
36)
WHO – Montenegro 2011
29)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5.3.2
88
Ekonomske aktivnosti
Ekonomska aktivnost u blizini predloženog dalekovoda je uglavnom zasnovana na turizmu i rekreaciji,
na Primorju i u dva nacionalna parka preko kojih prolazi DV. Na drugim mjestima ekonomska aktivnost
u velikoj mjeri zavisi od poljoprivrede, šumarstva, obrade drveta i pružanja lokalnih usluga.
Poljoprivreda nije, imajući u vidu planinski teren Crne Gore, posebno važna za njenu ekonomiju i
najvećim dijelom je ograničena na područja oko Podgorice. DV će, međutim, preći preko nekih
ograničenih područja komercijalne poljoprivrede u opštini Pljevlja. Na drugim mjestima je
poljoprivreda za sopstvene potrebe široko rasprostranjena kod velikog broja relativno malih ruralnih
domaćinstava. Mala proizvodnja će ipak istupiti na tržište. Ruralna naselja u blizini DV su aktivno
uključena u poljoprivredne aktivnosti za sopstvene potrebe. Ova aktivnost generalno podrazumijeva
proizvodnju voća i povrća za potrebe domaćinstava, mlijeka i proizvodnju sira – opet za potrebe
domaćinstva – ali i za potrošnju na drugim mjestima u okviru neformalnih razmjena, aranžmana ili
direktnom prodajom; i proizvodnju mesa, takođe, često za potrebe domaćinstva.
Šumarstvo i obrada drveta je važna za Crnu Goru. U Crnoj Gori se proizvodi širok spektar proizvoda od
drveta, a važna je i proizvodnja drvne građe kao energetskog izvora. Naselja u blizini DV su uključena
u proces obrade drveta za dalju proizvodnju. DV, međutim, zaobilazi važne oblasti pod šumom
uklučujući i komercijalne šume. Sva šuma u Crnoj Gori je veoma osjetljiva na požare. Rukovodilac DV
mora posebno voditi računa kako bi se izbjegli požari u svim oblastima pod šumom.
Turizam i rekreativne aktivnosti u Crnoj Gori su u porastu kako raste svijest o zemlji i njenim
potencijalima kao turističkoj destinaciji unutar međunarodne zajednice i sa porastom nivoa prihoda u
samoj Crnoj Gori. Crna Gora se sada (2011.) agresivno promoviše kao turistička destinacija. VisitMontenegro.com opisuje Crnu Goru kao “biser Mediterana”. Ekološka država koja zauzima jedno od
“primarnih mjesta“ na mapi svjetskog turizma. Zemlja se pojavljuje među 10 najboljih “Emerging
Meetings and Incentive Destinations” na korporativnom tržištu (najbolji hoteli svijeta). Otvaranje Porto
Montenegro 2011. u Tivtu kao veoma savremene i atraktivne marine, dizajnirane za pristajanje
najvećih super-jahti u svetu, je privuklo veliku pažnju. Sve je veća pažnja šire međunarodne
zajednice. Ova aktivnost utiče na naselja u blizini DV. Najmanje 6 od ovih naselja trenutno pruža
turističke i objekte za rekreaciju37). Mnogo je više njih koji su spremni da učestvuju na tom tržištu.
Turističke aktivnosti su do nedavno u velikoj mjeri uključivale posjete crnogorskom primorju od strane
Istočnoevropljana, koji su, u principu, uživali u suncu, moru i plažama. Ove su se aktivnosti prilično
ograničavale na jul i avgust, period obično nazivan “sezonom”. Turističke aktivnosti van plaža su
uglavnom podrazumijevale jednodnevne izlete u planine radi razgledanja, splavarenja, skijanja i
šetnje. Rekreativne aktivnosti samih građana Crne Gore, koje uvijek podrazumijevaju plaže, sve više
uključuju i aktivnosti na planinama. Ove planinske aktivnosti će postati sve privlačnije turistima iz
cijeloga sveta. Turistički vodiči uključuju široki spektar aktivnosti koje su dostupne turistima i
posjetiocima u Crnoj Gori.
S obzirom da Crna Gora ima status “Ekološke države”38) investicije vezane za turizam u planinskim
oblastima su usmjerene na razvoj “Eko-sela” koja nude ekološki smeštaj. Konvencionalni turistički
centri se takođe razvijaju oko važnih turističkih i rekreacionih centara, prije svega skijališta na
Žabljaku i Kolašinu. Splavarenje u Crnoj Gori je, međutim, prvorazredna aktivna atrakcija39). Aktivnosti
splavarenja su prevashodno ograničene na rijeku Taru, pri čemu različiti organizatori nude dnevne
izlete splavarenja u periodu od maja do oktobra, svake godine.
Putanja splavarenja Tarom, duga 82 km, započinje malo južnije od impresivnog mosta na Đurđevića
Tari, visokog 150-ak metara, i ide sve do Šćepan Polja kod granice sa Bosnom. DV će preći rijeku Taru
u blizini mosta na Tari.
37)
38)
39)
Lastva Grbaljska, Pobori, Rudine, Gorna Brezna, Komarnica, Đurđevića Tara
Deklaracija ekološke države Crne Gore – Žabljak, 20/09/1991 – Skupština Republike Crne Gore
Lonely Planet Guide – Montenegro – 2009
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
89
Predloženo trasiranje 400kV DV-a između Lastve i Pljevalja očigledno prolazi kroz područja od važnosti
po prirodnoj ljepoti, koja doprinosi značaju turizma i rekreativne “ponude” za one koji posjećuju i žive
u Crnoj Gori. Ova područja obuhvataju, ali nijesu ograničena na:
•
Nacionalni park Lovćen
•
Nacionalni park Durmitor
Predloženi dalekovod prolazi kroz područja sa impresivnim predjelima koji okružuju ove nacionalne
parkove i duž važnih puteva i oko značajnih naselja. Nacionalni parkovi su ključna područja od
interesa za turiste i posjetioce. Ekonomsko vrednovanje crnogorskih zaštićenih područja – koja
uključuju nacionalne parkove – potvrdilo je turizam kao važan i brzo-rastući sektor i jednan od ključnih
razvojnih prioriteta zemlje40). Iako priobalna turistička mjesta nose 90% svih posjetilaca i 96% svih
noćenja, prema konzervativnim procjenama, zaštićena područja privlače nešto preko 33% svih
turističkih posjetilaca. Pošto su mnoge od ovih posjeta opisane kao ‘uzgredne posjete’, kao dio
odmora negdje drugo, mnogi dolasci na odmor će biti motivisani željom da se posjeti neko zaštićeno
područje poput nacionalnog parka. Ispitivanja posjetilaca ukazuju da su posjete područjima sa
prirodnim ljepotama - nacionalnih parkova – ključna odrednica međunarodnih posjeta.
NP Lovćen
NP Lovćen, uključujući Njegošev Mauzolej na Jezerskom Vrhu, je od posebne važnosti za Crnogorce
koji ga obilato koriste za rekreativne svrhe. NP Lovćen je takođe od sve veće važnosti za strane turiste
i posjetioce, pri čemu postoje planovi za povezivanje NP-a i Cetinja sa važnim turističkim centrom –
Kotorom, putem žičare. Planina Lovćen, “crna planina”, pozicionirana neposredno pored Kotora i
uzdiže se iznad Bokokotorskog zaliva, prenijela je svoje ime na cijelu Crnu Goru. Lovćen je većim
dijelom svoje istorije predstavljao simbol čitave nacije. “Lonely Planet Guide” opisuje ga kao
‘stjenovito ostrvo slovenskog otpora u otomanskom moru’. Kao takvu, ovu planinu i nacionalni park
koji je okružuje, a posebno Njegošev Mauzolej, redovno posjećuju građani Crne Gore. Glavni centar
parka – Ivanova Korita- ima brojne atrakcije koje uključuju mjesta za objedovanje, kraću ski stazu,
novi ‘avantura park’ i dobro razvijene staze za pješačenje. Mjesto Njeguši, malo selo na sjevernoj ivici
NP-a, privlači posjetioce zahvaljujući svom pozicioniranju visoko iznad Kotora, svojoj istoriji i zbog
svoje poznate dimljene pršute.
Trasiranje DV-a pozicionira DV, najvećim dijelom, van granica parka i ograničava njegov uticaj na
istočnu periferiju parka. Ipak, potrebno je paziti, tokom faze planiranja i izgradnje, na izbjegavanje
puteva i minimizaciju uticaja na šume parka. Moguće je da se javi potreba za mjerama ublažavanja
radi smanjivanja vizuelnog uticaja DV-a na sam park.
DV će preći preko važne turističke drumske saobraćajnice, na sjeveru parka, koja povezuje Cetinje sa
Kotorom, preko Njeguša. Svakodnevno, tokom turističke sezone u julu/avgustu, oko 30 autobusa
prolazi ovom saobraćajnicom. Od važnosti je da se ograniči ometanje ovog saobraćaja pažljivim
planiranjem građevinskih aktivnosti u ovom području.
NP Durmitor
NP Durmitor sa pridruženim kanjonima rijeke Tare je visoko cijenjen među lokalnim stanovništvom
kao i stranim posjetiocima. UNESCO ga je 1980. godine proglasio mjestom Svjetskog prirodnog
nasljeđa. Prije toga, UNESCO je uvrstio rijeku Taru kao ekološki rezervat u svjetskoj mreži rezervata
biosfere. Ovo imenovanje je visoko cijenjeno i doprinosi atraktivnosti Crne Gore kao turističke
destinacije. Visit Montenegro tvrdi da je to br. 1 pozicija na listi “najvažnijih 5” destinacija koje
posjetioci Crne Gore treba da posjete. Ono nudi široku raznolikost aktivnosti koje uključuju pješačenje,
biciklizam, planinarenje, šetnju, plivanje, skijanje, bandži-džamping i splavarenje. Lonely Planet
smatra da njegove staze za pješačenje pokrivaju jedno od “najbolje označenih planinskih vijenaca” u
Evropi41). Skijanje, tradicionalna atrakcija durmitorskih planina, takođe dobija na važnosti pri čemu su
40)
Ekonomska vrijednost zaštićenih područja u Crnoj Gori, septembar 2011, EP/UNDP PIMS 4279
41)
Montenegro. Lonely Planet Guide 2009
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
90
aktivnosti bazirane u i oko Žabljaka. Splavarenje rijekom Tarom je takođe dobro afirmisano, ali je sada
uprava NP-a zabrinuta oko intenziteta aktivnosti vezanih za splavarenje 42). Tokom 2010., splavarenje
je donosilo oko 38% ukupnih prihoda Nacionalnog parka sa oko 9,000 posjetilaca za splavarenje od
ukupno 47,000 posjetilaca – skoro 20% od ukupnog broja posjetilaca parka. Procjenjuje se da su oko
80% svih splavara strani posjetioci43). U 2010., NP Durmitor je donio 95% ukupnih prihoda stvorenih
od strane svih nacionalnih parkova u Crnoj Gori. Jasno je da Durmitor dominira turističkim i
rekreativnim aktivnostima u sektoru nacionalnih parkova Crne Gore.
Turističke i rekreativne mogućnosti su ohrabrile određene lokalne preduzetničke aktivnosti širom Crne
Gore i privukle unutrašnje investicije. Ova aktivnost u poddručju oko DV-a je, ipak, najvećim dijelom
samo u razmatranju i uključuje obezbjeđivanje turističkog smještaja (eko-sela) i turističkih usluga
(hrane i pića) npr. u Gornjoj Brezni, opština Plužine.
Ruralna naselja žele da iskoriste turističke mogućnosti stvorene unapređivanjem infrastrukture koja
uključuje stavke poput putne mreže. Mjesto Resna, na primjer, očekuje da razvije svoje turističke
aktivnosti kada bude završen novi put koji povezuje Cetinje i Nikšić. Čevo, na sjeveru od Resne, prema
očekivanjima treba da postane važno putno čvorište za predloženi “Jadransko-jonski autoput” uz
razvoj turističkih i rekreativnih objekata.
Lastva, koja leži unutar važnog priobalnog područja, je već značajno uključena u turističku i uslužnu
delatnost. Žitelji Lastve su skloni uvjerenju da izgradnja DV-a i pratećih objekata (pretvaračkog
postrojenja (PP) i trafostanice (TS)) neće ograničiti njihovu sposobnost da iskoriste prednosti
turističkih mogućnosti kako se one budu javljale. Važnost razvoja crnogorske elektrodistributivne
mreže je jasno uočena i podržan je projekat izgradnje DV-a.
Pljevlja, u izrazitoj suprotnosti od Lastve, leže među planinama daleko od važnih turističkih destinacija,
a pritom posjeduju snažno industrijsko nasleđe. Lokacija TS unutar postojeće elektro mreže će, prema
očekivanjima, uzrokovati malo problema za žitelje Pljevalja. DV povezan sa ovom TS-om je trasiran
tako da zaobilazi naselja u blizini grada. Sastanci sa zainteresovanim stranama unutar ovih naselja
potvrđuju prihvatljivost DV-a.
5.3.3
Obrazovanje
Osnovno obrazovanje je besplatno i obavezno za svu djecu od 6-14 godina. Nakon toga, učenici
prelaze u srednje škole tri tipa: gimnazije koje traju 4 godine, stručne škole sa 3-4 godine trajanja i
profesionalne škole u trajanju od 3 godine. Osnovno obrazovanje će biti obezbijeđeno u mnogim
seoskim naseljima ali, kao što je pomenuto na drugim mjestima, pošto brojke đaka naglo opadaju,
mnoga seoska naselja će ostati bez lokalnih škola, a lokalni učenici će morati da putuju na druga
mjesta. Školstvo u priobalnim područjima i unutar glavnih naselja u planinskom području je dobro
organizovano.
5.3.4
Zdravstveni profil stanovništva
Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) izvještava da su se u prethodnim godinama poboljšali
nacionalni pokazatelji zdravlja i blagostanja u Crnoj Gori. Stopa smrtnosti djece, na primjer, je pala sa
15,4 umrlih na 1,000 živorođenih iz 1994. na 5,7 umrlih na 1,000 živorođenih u 2009. pošto se nivo
zdrastvene zaštite poboljšava.
Stope smrtnosti su, ipak, stalno rastuće, jer crnogorska populacija stari i njena demografska struktura
se približava ostalim evropskim zemljama. Uzroci smrti su takođe slični onim iz ostalih evropskih
zemalja, pri čemu su najčešći uzročnici kardiovaskularne bolesti, tumori i respiratorne bolesti44). Starije
populacije unutar ruralnih naselja u blizini DV-a, kao što se i može očekivati, imaće više stope
smrtnosti i lošije zdravlje negoli opšta populacija.
42)
NP Durmitor, septembar 2011
NP Durmitor, 2010 Godišnji izvještaj – prema Ekonomskoj vrijednosti zaštićenih područja u Crnoj Gori, septembar 2011.,
GEP/UNDP PIMS 4279
44)
SZO (WHO) – Crna Gora 2011
43)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
5.4
91
Arheološko kulturno nasljeđe
Jedna arheološka lokacija je identifikovana kao lokacija zaštićenog kulturnog nasleđa. Ova lokacija je
smještena u području sela Komine, oština Pljevlja. Arheološka lokacija sadrži ostatke drevnog
rimljanskog grada, poznatog pod nazivom Municipijum S [Ref. 3].
Pored toga, identifikovana je i jedna lokacija bez zaštićenog statusa. Ova lokacija predstavlja groblje i
smještena je u okolini sela Broćanac Nikšićki [Ref. 3]. Do sada nije bilo detaljnijih arheoloških
ispitivanja na ovoj lokaciji.
Obje gore pomenute lokacije su smještene van DV koridora koji je širok 1 km.
5.5
Glavna postojeća ili planirana infrastruktura u području projekta
Glavna vodovodna i hidro-tehnička infrastruktura
Trasa predloženog dalekovoda prolazi zapadno od jezera Slano (2,120 ha) i Krupac (1,950 ha), u
blizini Nikšića, koji su rezervoari hidroelektrane Perućica. Glavna hidrotehnička infrastruktura povezana
sa ovim rezervoarima – Slanski kanal, je smješten na istoku ovih rezervoara. Nije planirano preplitanje
ovog kanala sa predloženim dalekovodom.
Osim u slučaju prelaženja kanjona Komarice, predloženi dalekovod zaobilazi svako područje koje je u
Master planu upravljanja crnogorskim vodama prepoznato kao potencijalna lokacija hidro-rezervoara
za vodosnadbevanje, energiju ili navodnjavanje.
U blizini predloženog dalekovoda postoji sljedeća infrastruktura vodosnadbijevanja:
•
Rezervoar sistema vodosnadbijevanja sela Godijelji (opština Šavnik) na udaljenosti od oko 350
metara od DV-a.
•
Glavni cjevovod regionalnog vodosnadbijevanja u području Pljevalja.
Glavna energetska infrastruktura
Trasa predloženog dalekovoda će se ukrštati ili prolaziti u blizinu nekoliko postojećih prenosnih vodova
na različitim nivoima napona:
o
110 kV DV Budva – Tivat.
o
110 kV DV Budva – Cetinje. Dio predloženog 400 kV DV-a kroz NP Lovćen će ići duž
postojećeg koridora ovog 110 kV DV-a.
o
110 kV DV Nikšić – Bileća (BiH).
o
110 kV DV Žabljak – Pljevlja. Dio predloženog 400 kV DV-a kroz NP Durmitor će ići duž
postojećeg koridora ovog 110 kV DV-a.
o
220 kV DV br.225/1 Podgorica – Trebinje (BiH).
o
220 kV DV-i br.264 i br.265 Pljevlja – HE Mratinje.
o
400 kV DV br.439 Podgorica – Trebinje (BiH).
Glavna transportna infrastruktura
Trasa predloženog dalekovoda će presijecati ili prolaziti u blizini sledećih glavnih puteva (Mmagistralnih puteva) i regionalnih puteva (R-puteva):
o
Jadranskog autoputa za brzi motorni saobraćaj: Debeli Brijeg (granica ka Hrvatskoj) – Herceg
Novi - Tivat - Budva – Bar – Ulcinj – region Fraskanjela (granica prema Albaniji).
o
puta M–2 (E-65/E-80): Debeli Brijeg (granično područje sa Hrvatskom) - Herceg Novi –
Petrovac – Podgorica – Kolašin – Mojkovac – Bijelo Polje – Berane – Rožaje – Špiljani
(granično područje sa Srbijom). Tačka presijecanja je područje Radanovići – Budva.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
92
o
puta M–6: Vilusi (granično područje sa BiH) – Nikšić. Tačka presijecanja je u području Vilusi –
Riđani.
o
puta M–18: Šcepan Polje (granično područje sa BiH) – Nikšić – Podgorica – Božaj (granično
područje sa Albanijom). Tačka presijecanja je u području Vilusi – Riđani.
o
puta R–1: Cetinje – Čekanje – Kotor – Trojica – Radanovići. Tačka presijecanja je u području
Cetinje 2 – Čekanje.
o
puta R–13: Cetinje – Lovcen – Krstac. Tačka presijecanja je u području zone naselja Ivanova
Korita.
o
puta R–15: Čekanje – čevo – Riđani. Tačka presijecanja je u području Resna –Čevo.
o
puta R–6: Vir – Krstac (granično područje sa BiH). Tačka presijecanja je u području lokaliteta
Duga.
o
puta R–5: Ðurđevića Tara – Žabljak – Šavnik – Nikšić. Tačka presijecanja je u području VirakBoan i Ðurđevića Tara - Virak.
o
Novi regionalni put: Kosanica – Gibci – Meštrevac (granično područje sa BiH).
Trasa predloženog dalekovoda će u blizini Čeva prelaziti preko planiranog Jadransko-Jonskog autoputa
koji ide linijom od granice sa Bosnom i Hercegovinom (u području Nudola)- Grahovo-Čevo-Podgoricatunel kroz Dečić (granica sa Albanijom).
U neposrednoj blizini predloženog dalekovoda ne postoje već postojeći ili planirani aerodromi.
Postojeći aerodrom, onaj u Tivtu, je lociran nekoliko kilometara od nove trafostanice u Lastvi
Grbaljskoj i polazne dionice predloženog dalekovoda. Novi aerodromi niže kategorije i sa posebnim
namjenama (rekreativno i sportsko letjenje, sezonski saobraćaj) su planirani u Nikšiću, Žabljaku i
Pljevljima.
Mapa postojeće saobraćajne mreže u području projekta prikazana je na slici koja slijedi.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
93
Prikaz 5.2 – Mapa predloženog DV sa prikazom glavne saobraćajne mreže u području projekta
Trasa DV
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
6
Uticaji na životnu sredinu
6.1
Kvalitet vazduha
6.1.1
Standardi kvaliteta vazduha
94
Limit values for air pollutants in Montenegro are established by the Decree on types of polluting Granične
vrijednosti aero zagađivača u Crnoj Gori su ustanovljene Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih
supstanci, graničnim vrijednostima i drugim standardima kvaliteta vazduha (Službeni list CG br.
45/2008.), zasnovanim na zakonu EU i preporukama koje je sastavlia Svjetska zdravstvena
organizacija (WHO). Zakonski obavezujuće granične vrijednosti koje Crna Gora treba da dostigne su
već ustanovljene za SO2, NO2, PM10, CO, olovo, benzen (C6H6).
Za određene zagađivače, (npr. NO), postoji dugoročan standard (godišnji prosjek) i kratkoročan
standard. U slučaju NO2, kratkoročan standard se odnosi na prosječan period od jednog sata, dok je
za PM10 prosječan period od 24 sata. Ovi periodi prikazuju promjenljive uticaje na zdravlje od
različitih vrsta izloženosti zagađivačima (npr. privremeno izlaganje na trotoaru pored prometnog puta,
u poređenju sa izloženošću naseljenih mjesta koja se nalaze oko puta).
Tabela 6.1 - Granične vrijednosti za zaštitu ljudskog zdravlja
Zagađivač
SO2
NO2
PM10
CO
Lead
C6H6
Prosječan period
1 sat
24 sata
1 sat
1 godina
24 sata
1 godina
Maksimalna dnevna
osmočasovna
granična vrijednost
1 godina
1 godina
Granična
vrijednost
300
100
200
40
50
40
µg/m³
µg/m³
µg/m³
µg/m³
µg/m³
µg/m³
Dozvoljen broj
prekoračenja na
godišnjem nivou
24
3
18
0
35
0
0
10 mg/m³
0,5 µg/m³
5 µg/m³
0
0
Izvor: Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih supstanci, graničnim vrijednostima i drugim standardima kvaliteta
vazduha, (Službeni list CG br. 45/2008)
6.1.2
Prašina i suspendovane čestice tokom aktivnosti vezanih za izgradnju i
rasklapanje
Tokom izgradnje predloženog 400 kV dalekovoda i rasklapanja odabranih dionica postojećih 110 kV i
400 kV dalekovoda, vršiće se aktivnosti vezane za pripremu lokacije i izgradnju, a sve te aktivnosti
imaju potencijal da proizvode prašinu. Takve emisije mogu biti podijeljene na prašinu i suspendovane
čestice (PM10)45.
Prašina se sastoji od velikih čestica materijala prenosivih vazduhom, koje, nakon oslobađanja, kratak
vemenski period provode u atmsoferi budući da su dovoljno teške da se relativno brzo natalože.
Prema tome, efekti ovih emisija će biti lokalizovani i oni ne izazivaju dugoročne i široko
rasprostranjene promjene po kvalitet vazduha u lokalnoj sredini, ali njihovo taloženje na okolnim
45)
PM10 – čestice dijametra manjeg od 10µm
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
95
posjedima izaziva prljavštinu i samim tim rezultira žalbama vezanim za neprijatnosti, koje su uglavnom
privremene.
Glavni izvori prašine tokom aktivnosti vezanih za izgradnju i rasklapanje uključuju:
• Kretanje građevinskih vozila i drugog saobraćaja u vezi sa projektom po neasfaltiranim
putevima
• Iskopavanje zemlje, rukovanje, skladištenje, gomilanje
• Priprema i obnova zemljišta na lokaciji nakon završetka radova
• Izgradnja stubova i prilaznih puteva
• Rušenje postojećih stubova i uklanjanje materijala sa lokacije
• Unutrašnji i spoljašnji građevinski radovi na trafo stanicama.
Emisija prašine će se u najvećoj mjeri događati prilikom radova koji uključuju građevinsku aktivnost.
Precizno ponašanje prašine, njena prisutnost u atmosferi i daljina do koje može da dosegne bi zavisili
od određenog broja faktora. Oni uključuju jačinu i smjer vetra, lokalnu topografiju i prisustvo zaštitnih
struktura (zgrada, drveća itd.) koje mogu da presijeku prašinu prije nego što ona stigne do osjetljivih
lokacija. Svaki od ovih faktora bi se razlikovao duž trase predloženog dalekovoda. Dionice DV-a u
planinskim područjima bi bile izložene jačim vjetrovima koji mogu da prenose prašinu veoma daleko.
Ipak, to su područja sa veoma niskom populacijom i u njima postoji samo nekolicina osjetljivih
receptora. Planinske oblasti takođe imaju i visok godišnji prosjek padavina koje bi sprečile prenošenje
prašine budući da kiša posjeduje efekat vlage.
U zavisnosti od brzine vjetra i turbulencije tokom procesa izgradnje, vrlo je vjerovatno da će se
najveća količina prašine nataložiti u oblasti koja je u neposrednom okruženju samog izvora (do
razdaljine od 200 m). Prema tome, teritorije u radijusu od 200 metara od gradilišta će najvjerovatnije
biti izložene štetnom djelovanju, bez odgovarajućih mjera za ublažavanje. Ipak, štetan uticaj bi bio
privremen i ne predviđa se značajan uticaj prašine na okolinu, pod uslovom da se primijene
odgovarajuće mjere za ublažavanje.
Suspendovane čestice se oslobađaju tokom narušavanja agregatnog stanja materijala, na sličan način
kao i kod prašine. Ipak, one su mnogo manjih dmenzija (obično manje od 10 mikrometara) i ostaju
suspendovane u atmosferi duži vremenski period, pa mogu biti rasprostranjene preko veće oblasti u
odnosu na prašinu i to pomoću vjetra. Dovoljno su male da se mogu unijeti u pluća tokom disanja, što
kod osjetljivih stanovnika može izazvati neželjene reakcije. Kao rezultat ovog potencijalnog uticaja na
zdravlje, granična vrijednost za PM10 je definisana u Zakonu o kvalitetu vazduha Republike Crne Gore.
Karakteristični izvori PM10 tokom faze izgradnje su u prirodi slični onima iz prašine. Suspendovane
čestice se takođe oslobađaju prilikom rada motora uređaja na gradilištu, kao što su kompresori,
generatori itd. Budući da je magnituda emisije PM10 relativno mala, bilo koji štetni efekti koji
rezultiraju ovom emisijom će biti kratkotrajnog karaktera, sa beznačajnim uticajima van područja
gradilišta.
6.1.3.
Emisija prouzrokovana saobraćajem
Glavni zagađivači u vezi sa saobraćajem su NO2, PM10, CO, benzen (C6H6) i benzol-piren (C20H12). Od
ovih zagađivača, NO2 i PM10 spadaju u emisije koje će najvjerovatnije rezultirati prekoračenjem
relevantih ciljeva ili standarda kvaliteta vazduha.
Najveći potencijal za uticaj na kvalitet vazduha, prouzrokovan saobraćajem, a u vezi sa izgradnjom
predloženog projekta, bi bio u oblastima u neposrednoj blizini osnovnih prilaznih mjesta za saobraćaj.
U zonama izgradnje, prašina nastala usljed kretanja vozila i lokalna emisija zagađivača prouzrokovana
vozilima mogu biti privremeno povišeni tokom najintenzivnijih perioda izgradnje, ali ne predviđaju se
značajniji uticaji na lokalni kvalitet vazduha.
Emisije vazduha tokom rada predloženog dalekovoda će biti veoma male i dešavaće se samo tokom
rutinskih inspekcija i aktivnosti vezanih za održavanje.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
6.2
96
Buka prouzrokovana izgradnjom i vibracije
Buka prouzrokovana izgradnjom
Generalno gledano, aktivnosti vezane za izgradnju i rasklapanje mogu biti podijeljene u zasebne
procese. One mogu biti opisane kao:
•
•
•
•
•
•
Izgradnja trafo stanice u Lastvi Grbaljskoj
Izgradnja prilaza stubnim mjestima i trafo stanici u Lastvi Grbaljskoj
Sklapanje i montaža stubova
Povezivanje provodnika
Rasklapanje odabranih 110 kv i 400 kV vodova, i
Opšte poboljšanje puteva i drugi slični radovi.
Na osnovu dostupnih informacija u vezi sa projektom, neće biti potrebe za miniranjem tokom procesa
izgradnje. Buka i vibracije povezane sa miniranjem se, samim tim, ne očekuju tokom procesa
izgradnje. Ipak, eventualna potreba za miniranjem će unaprijed biti dogovorena između izvođača
radova i nadležnih lokalnih organa.
Tokom aktivnosti vezanih za izgradnju i rasklapanje nema planova koji uključuju upotrebu helikoptera,
pa se samim tim ne očekuju implikacije u vezi sa bukom, a usled korišćenja helikoptera. Ipak,
eventualna potreba za helikopterom će prouzrokovati buku koju će ljudi moći da čuju na udaljenosti
do 2 km. Trajanje buke bi bilo kratkotrajno, u razmaku od nekoliko minuta do jednog sata, i tokom
veoma ograničenog broja dana.
Mehanizacija koja bi po planu trebalo da bude uključena u izgradnju predloženog 400 kV dalekovoda i
rasklapanje postojećih 110 kV i 400 kV vodova uključuje, mada nije ograničena na: utovarivač, bager,
hidraulični čekić i drobilicu, mobilni kran, kompresor vazduha, dampere, generatore, betonske pumpe
itd.
Dolje navedena tabela daje pregled nivoa buke na referentoj udaljenosti od 16 m od izvora, za
različite mašine koje će se najčešće koristiti tokom izgradnje. Vrijednosti u tabeli su zasnovane na
podacima iz dostupne literature.
Tabela 6.2 - Nivoi buke prouzrokovani građevinskom opremom
Buka tokom izgradnje
Nivo buke (dBА) na 16 m
od izvora
Kompresor
81
Bager
80
Građevinska mašina „Ballast
82
equalizer“
Podbijačica
83
Valjak
82
Mješalica za beton
85
Pumpa za beton
82
Vibrator za beton
76
Kran
88
Mobilni kran
83
Buldožer
85
Generator
81
Mašina za presovanje
85
Cirkular (za sječenje drveta)
76
Sjekač drveta
84
Utovarivač
85
Kamion
88
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
97
Brdsko-planinske dionice predloženog dalekovoda sa rijetkom populacijom, imaće veoma niske nivoe
pozadinske buke i samim tim će buka od izgradnje ili transporta biti razgovjetna na većim
razdaljinama, iako ona sama po sebi neće imati značajniji uticaj. U naseljenijim područjima će efekti
buke prouzrokovani izgradnjom biti manji, budući da će pozadinska buka drugih izvora maskirati buku
prouzrokovanu izgradnjom, samim tim umanjujući čujnost na većim razdaljinama.
Dolje navedena tabela prikazuje predviđanja u vezi sa bukom za različite procese izgradnje koji su
prethodno identifikovani, a na osnovu informacija koje su dostupne u odgovarajućoj literaturi kao i u
studijama razvoja dalekovoda slične veličine. Ova predviđanja predstavljaju najgori mogući scenario i
ne uključuju eventualne zvučne barijere ili apsorpciju vazduha. Vrlo je vjerovatno da će prirodne ili
barijere napravljenje od strane ljudi postojati između izvora i zvučno-osjetljivih receptora, naročito sa
povećanjem razdaljine od izvora. Takve barijere mogu se sastojati od prirodnih obilježja u samom
pejzažu ili drugih zgrada ili struktura između izvora i receptora.
Tabela 6.3 – Predviđanja u vezi sa bukom za svaku od faza izgradnje
Udaljenost
Izgradnja
Izgradnja
Sklapanje i
Povezivanje
od izvora
prilaznih
temelja
montaža
provodnika
[m]
puteva
stubova
stubova
[dB]
[dB]
[dB]
[dB]
0-50
≤76
≤77
≤68
≤70
50-100
≤69
≤70
≤62
≤63
100-200
≤62
≤63
≤56
≤56
200-400
≤55
≤56
≤50
≤48
400-600
≤51
≤52
≤46
≤44
600-800
≤48
≤49
≤43
≤41
800-1,000
≤46
≤46
≤41
≤39
Trajanje
2 dana/stub
2 dana/stub 1.5 dana/stub 1 .7 dana/stub
(iskopavanje+ (sklapanje+
betoniranje ) montaža)
Rasklapanje
postojećih vodova
[dB]
≤75
≤68
≤61
≤54
≤50
≤47
≤45
1 dan/stub
(rušenje+siječenje)
Izgradnja
nove trafo
stanice
[dB]
≤75
≤68
≤61
≤54
≤49
≤46
≤44
3 godine
(540 dana)
Uobičajeni nivoi buke proizvedeni od strane različitih izvora su prikazani u dolje navedenoj tabeli:
Tabela 6.4 – Nivoi buke od različitih izvora
Izvor / Aktivnost
Nivo zvuka
[dB (A)]
Prag čujnosti
0
Noćni ambijent ruralnog područja
Spavaća soba u tišini
Vjetro-farme na 350 m
20 – 40
35
35 – 45
Prosječni kućni uslovi
50
Auto na 100 m
55
Žamor u glavnoj kancelariji ili
govor prilikom konverzacije
60
Usisivač na 1 m
70
Ivičnjak prometnog puta na 5 m
80
Kamion
na 100 m
65
na 10 m
90
Pneumatska bušilica na 7m
95
Diskoteka (1 m od zvučnika)
100
Mlaznjak
na 250 m
105
na 50 m
140
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Prag neudobnosti
Prag bola
98
120
130 / 140
Tabela 6.5 – Granične vrijednosti buke prema crnogorskoj regulativi
Zona
1
Vrsta područja
Nivo buke izražen u Db(A)
Zaštićena prirodna područja
Oblasti za rekreaciju, područja oko bolnica,
lokaliteti od kulutrnog značaja
Turistička, ruralna područja, zone u oblasti
škola
Naseljena područja i gradski parkovi
Kombinovane naseljene – poslovne oblasti,
turistička odmarališta, igrališta
Gradski centri, zanatske i trgovinske zone,
zone duž puteva, glavnih saobraćajnica i autoputeva
2
3
4
5
6
o
o
o
Ld
35
Le
30
Ln
30
50
40
40
55
55
45
55
55
45
60
60
50
65
65
55
Ld – dan (period od 07,00 do 19,00 h)
Le – veče (period od 19,00 do 23,00 h)
Ln – noć (period od 23,00 do 07.00 h)
U urbanim oblastima u kojima je nivo buke veći od 75 dB i u turističkim i ruralnim oblastima u kojima
je nivo buke veći od 70 dB mogu se očekivati značajni uticaji.
Gore navedena predviđanja ukazuju da je šire područje pod potencijalnim uticajem buke
prouzrokovane izgradnjom, iako efekti buke, predviđeni na bilo kojoj lokaciji, neće biti prisutni u
nepromjenljivom intenzitetu tokom cjelokupnog perioda izgradnje i to zbog diskontinuirane prirode
građevinskih aktivnosti u smislu lokacija (kao što su temelji i lokacije na kojima se nalaze stubovi).
Ovo je naročito kod „linearnih“ aktivnosti kao što su unapređenje pristupnih puteva i povezivanje
provodnika na mjestima gdje se relativno visoki nivoi buke mogu dogoditi i to u neposrednoj blizini
određenih radova, ali će se nivoi buke vrlo brzo vratiti u normalu kako radovi budu odmicali.
Procjena značaja potencijalnih uticaja je data u sljedećoj tabeli.
Tabela 6.6 – Značaj uticaja buke prouzrokovane izgradnjom
Potencijalni uticaj
Značaj uticaja
Buka prouzrokovana izgradnjom
prilaznih puteva
Izgradnja temelja stubova
Osnovni: u radijusu od 50 m
Umjeren: 50 - 200 m
Osnovni: u radijusu od 100 m
Umjeren: 100 - 400 m
Sklapanje i montaža stubova
Umjeren: 200 m
Povezivanje provodnika
Osnovni: u radijusu od 50 m
Umjeren: 50 - 200 m
Rasklapanje postojećih 110 kV i
Osnovni: u radijusu od 50 m
400 kV vodova
Umjeren: 50 - 200 m
Buka prouzrokovana izgradnjom Osnovni: u radijusu od 50 m
nove trafo stanice
Umjeren: 50 - 200 m
Ukupna procijenjena populacija koja je pod uticajem :
*)
Procenjeni broj
receptora*
Dubovik (8), Vojkovići
(0), Ubli (40), Broćanac
Nikšićki (76), Rudine
(45), Duži (106),
Godijelji (72),
Njegovuđa (217),
Rasova (29), Đurđevića
Tara (149), Crnobori
(33), Gornje Selo (76),
Vrbica (47) i Komine
(576)
1,474
Ne postoji naseljeno područje unutar zone u radijusu od 50 metara od DV-a.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
99
Vibracije prouzrokovane izgradnjom
Planirane aktivnosti vezane za izgradnju, rasklapanje i korišćenje opreme i mehanizacije će
predstavljati izvor vibracija.
Reakcija ljudi na vibracije na zemlji je pod uticajem mnogobrojnih faktora. Neki od tih faktora su fizički
kao npr. amplituda, trajanje i frekvencijalni sadržaj vibracija, dok su drugi faktori fiziološki, poput vrste
populacije, starosnog doba, pola i očekivanja. To znači da su reakcije ljudi na vibracije subjektivnog
karaktera i da se razlikuju od čovjeka do čovjeka. Opšte je prihvatljivo da su kod većine ljudi primjetni
nivoi veći od raspona između 0.15 i 0.3 mm/s.
Dolje navedena tabela prikazuje udaljenosti na kojoj se vibracije mogu registrovati na osnovu
određene vrste građevinske aktivnosti. Ove cifre su zasnovane na istorijskim terenskim mjerenjima i
informacijama iz literature.
Tabela 6.7 – Razdaljine na kojima vibracije mogu biti registrovane
Građevinska aktivnost
Razdaljine na kojima vibracije
mogu biti registrovane [m]
Iskopavanje
10-15
Kompaktiranje uz pomoć vibracija
10-15
Teška vozila
5-10
Usljed činjenice da ne postoje naseljena područja u radijusu od 50 metara od predloženog
dalekovoda, postoji vrlo mala vjerovatnoća da vibracije, prouzrokovane izgradnjom predloženog
dalekovoda, budu registrovane.
6.3
Buka prouzrokovana radom
6.3.1
Buka pri radu dalekovoda
6.3.1.1 Uvod
Dalekovod koji je u funkciji može biti izvor fenomena poznatog pod nazivom „korona pražnjenje“
(jonizacija vazduha usljed dejstva električnog polja) koje se može dogoditi i prirodnim putem, tokom
oluja, kada visoko naelektrisani oblaci izazivaju jaka električna polja oko visokih objekata.
Dok su sistemi provodnika na dalekovodima dizajnirani i konstruisani da minimalizuju koronu, a samim
tim i buku, površinske nepravilnosti na provodnicima, prouzrokovane fizičkim oštećenjima poput
hrapavih ivica ili ostataka kao što su insekti, polen, industrijsko zagađenje, kapljice kiše ili drugih vrsta
zagađivača, mogu lokalno pojačati jačinu električnog polja i to do nivoa koji bi prouzrokovao
pražnjenja. Svako korona pražnjenje bi se registrovalo kao izvor buke tj. pucketajućim zvukom
povremeno propraćenim niskofrekventim zujanjem pri vlažnim vremenskim uslovima.
Korona buka nastaje samo kada električni napon na površini provodnika prekorači početni nivo korona
pražnjenja. Provodnici na dalekovodu su dizajnirani za rad ispod ove granice. Površinska
kontaminacija provodnika, nastala kao rezultat modifikacije njegovog, inače, glatkog oblika, bi
prouzrokovala lokalno pojačanje električnog napona koje može da inicira pražnjenje. Na svakom
mjestu gdje se pražnjenje dogodilo nastaje jonizacija vazduha usljed dejstva električnog polja. Dio
energije, povezan sa procesom korone, se oslobađa u vidu akustične energije koja se lansira u vazduh
kao talas zvučnog pritiska.
Najveći nivoi buke koje emituje dalekovod se uglavnom događaju tokom kiše. Kapljice kiše koje se
skupljaju na površini provodnika mogu inicirati dodatna korona pražnjenja. Magla takođe može
povećati nivo buke. Buka prouzrokovana maglom nastaje kada se kapljice kiše kondenzuju na vodu,
pa samim tim izazivaju pražnjenje i to na sličan način kao i kiša.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
100
6.3.1.2 Potencijalni uticaji
Buka koja nastaje usljed rada dalekovoda povećava nivoe buke u okolnoj životnoj sredini i može
izazvati štetno djelovanje na populaciju na koju utiče. Visoka varijabilnost u reagovanju pojedinaca na
identične izvore buke čini predviđanja u vezi sa smetnjama veoma teškim. Svaka reakcija pojedinca na
povišene nivoe buke je subjektivnog karaktera.
Buka koju proizvodi dalekovod se uopšteno kategoriše kao „pucketanje“ ili „zujanje“, u zavisnosti od
zvučnog sadržaja. Pucketanje se može dogoditi zasebno dok je zujanje obično propraćeno
pucketanjem. Zujanje se pojavljuje samo prilikom kiše, kada nivo padavina pređe 1mm/h. Pucketanje
predstavlja „širokopojasnu“ buku koja sadrži nasumičnu mješavinu frekvencija koje su uglavnom u
opsegu od 1 kHz do 10 kHz. Tokom bilo kojeg značajnijeg trajanja se ne može identifikovati poseban i
jasan ton. Opšte gledano, pucketanje ima sličan spektralni sadržaj kao i zvuk kiše. Zujanje predstavlja
zvuk koji se sastoji od jednog ili više jasnih tonova. Opšte gledano, 100 Hz je najdominantije, ali mogu
se pojaviti i harmonici od 50 Hz i oni manje magnitude, budući da se harmonik povećava u frekvenci, i
samo kod nekoliko početnih harmonika.
Tokom suvih vremenskih uslova, buka prouzrokovana korona efektom će biti u rasponu između 40 dB
i 50 dB, u oblastima ispod provodnika dalekovoda, dok pri vlažnim vremenskim uslovima nivo buke se
može povećati do 60 dB. Nivo buke se mijenja duž dalekovoda i zavisi od površinskih nepravilnosti i
fizičkih oštećenja na provodnicima. Korona buka opada sa udaljavanjem od dalekovoda i na otprilike
20 metara od dalekovoda ona postaje neprimjetna.
Subjektivno reagovanje pojedinaca na povećane nivoe buke je sažeto u dolje navedenoj tabeli46.
Tabela 6.8 – Procijenjena reakcija zajednice na buku koja premašuje osnovni nivo buke
Buka u dB(A) do koje novi Kategorija
Opis reakcije
nivo zvuka premašuje
osnovni nivo buke
0
Ne postoji
Bez reakcije
5
Mala
Sporadični prigovori
10
Srednja
Veliki broj prigovora
15
Jaka
Prijetnje akcijom zajednice
20
Veoma jaka
Snažna reakcija zajednice
Izvor: Acoustic Noise Measurements; Hassall JR, Zaveri K, Burel & Kjaar, 1988
Tokom procesa trasiranja DV-a, CGES je uspio da izbjegne akustične efekte prouzrokovane korona
pražnjenjem tako što je usmjerio predloženi dalekovod izvan naseljenih oblasti. Duž trase DV-a nema
posjeda i drugih osjetljivih receptora na udaljenosti na kojoj bi buka prouzrokovana koronom izazvala
štetne efekte, pa je samim tim malo vjerovatno da će se uticaj korona buke na ljude i dogoditi.
Uspostavljanje sanitarne zone duž trase DV-a bi ograničilo bilo koji vid stambene i druge gradnje u toj
oblasti i omogućilo bi se da se bilo koji akustični uticaji od korone DV-a ne dogode usljed eventualnog
urbanog razvoja.
6.3.2
Buka koju proizvodi trafo stanica(e)
6.3.2.1 Uvod
Opšte gledano, postoje tri osnovna izvora buke u trafo stanicama. Svaki od njih ima sopstveni,
karaterističan spektar kao i šablon događanja, a sve zbog prirode uključenih mehanizama koji
proizvode buku:
(i) Buka transformatora je aproksimativno konstantna, sa niskofrekventnim zujanjem koje se
događa na harmonicima frekvencije snabdevanja (100 i 200 Hz su obično dominantni).
46
Acoustic Noise Measurements; Hassall JR, Zaveri K, Burel & Kjaar, 1988
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
101
(ii) Hladnjaci transformatora proizvode više širokopojasnu buku, iako nijesu u kontinuiranom
radu.
(iii) Buku rasklopne opreme proizvodi rad prekidača i ona traje kratko.
6.3.2.2 Potencijalni uticaji
Buka koju proizvodi trafo stanica u funkciji povećava nivoe buke u okolnoj životnoj sredini i može
izazvati štetno djelovanje na populaciju na koju utiče. Visoka varijabilnost u reagovanju pojedinaca na
identične izvore buke otežava predviđanja u vezi sa smetnjama. Svaka reakcija pojedinca na povišene
nivoe buke je subjektivnog karaktera.
Rastojanje između najbližih naseljenih područja i nove trafo stanice u Lastvi Grbaljskoj je veće od 500
metara i ne očekuju se akustične smetnje po stanovništvo.
Rastojanje između najbližih naseljenih područja i postojeće trafo stanice u Pljevljima je otprilike 100
metara. Ne planiraju se novi transformatori u ovoj trafo stanici budući da će ista biti unaprijeđena
samo sa rasklopnom opremom kako bi mogla da prihvati novi 400 kV DV Lastva – Pljevlja, a povišeni
nivoi buke neće biti značajni u poređenju sa trenutnim nivoom. Zbog toga se ne očekuju akustične
smetnje po stanovnike.
6.4
Hidrologija
6.4.1
Osjetljivost slivova rijeka
Kriterijumi za mjerenje osjetljivosti slivova rijeka glavnih vodotokova u oblasti projekta se otprilike
zasnivaju na brojnim faktorima, uključujući međunarodne i nacionalne odrednice, informacijama o
kvalitetu vode, posjetama području i profesionalnoj procjeni. Ovi kriterijumi su korišćeni kao orijentir
za analizu osjetljivosti kvaliteta vode duž predložene trase DV-a. Ovi kriterijumi su navedeni u
sljedećoj tabeli.
Tabela 6.9 – Kriterijum osjetljivosti za slivove rijeka
Osjetljivost
Kriterijum
Visoka osjetljivost
•
Utvrđeno područje
•
Identifikovano područje Emerald mreže
•
Močvarno/stanište vodotoka od nacionalnog/
međunarodnog značaja
Umjerena osjetljivost
•
Močvarni/vodotok od značaja za ekologiju
•
Sadašnja umjereno osjetljiva vodena staništa
Niska osjetljivost
•
Prisustvo vodenih staništa niske osjetljivosti
Dolje navedena tabela sumira osjetljivost tri široka sliva rijeka, identifikovana u regionu projekta –
slivove rijeke Komarnice, rijeke Tare i rijeke Ćehotine i prikazuje ključne vodene karakteristike.
Tabela 6.10 – Osjetljivost slivova rijeka duž trase DV-a
Sliv / glavna rijeka
Ključna pitanja u vezi osjetljivosti
Rijeka Komarnica
Stanište vodotoka od ekološkog
značaja
Rijeka Tara
•
Utvrđeno područje
o UNESKO WHS (međunarodno)
o Nacionalni park (nacionalno)
•
Identifikovano područje Emerald
mreže
Rijeka Ćehotina sa
•
Identifikovano područje Emerald
svojom pritokom,
mreže
•
Stanište vodotoka od
rijekom Vezišnicom
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Osjetljivost
Umjerena
Visoka
Visoka
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
102
međunarodnog značaja (stabla jove
i vrbe)
6.4.2
Potencijalni uticaji na vode tokom izgradnje i rasklapanja
Vodotoci će se preći rasponom standardne dužine kraće od 600 metara i sa stubovima lociranim na
minimalnoj razdaljini od 10 metara za vodotoke. Izuzetak je prelaz u dolini rijeke Komarnice, kod
mjesta Razvršje gdje je planiran prelazni raspon od 650 metara, kako bi se dolina premostila sa
jednim rasponom i izbjegao direktan vizuelni uticaj na pejzaž rječnog korita. Takav raspon bi
zahtijevao ojačanu strukturu stubova i posebnu opremu za instaliranje i radove. Ovi radovi na
izgradnji će biti vršeni na krajevima doline, udaljeni od korita rijeke, pa se samim tim neće vršiti uticaji
na vodotok.
Prelazak preko kanjona Komarnice na mjestu Lučki Do biće realizovan pomoću jednog raspona između
jednostrukih stubova visokih otprilike 30 metara. Biće ustanovljena standardna zaštitna zona duž DVa, u širini od 60 metara.
Otprilike sedam stubova predloženog dalekovoda biće postavljeno u kanjonu rijeke Tare. U ovoj
dionici su planirani kombinovani stubovi prosječne visine od 40 do 50 metara, kako bi bili u stanju da
prihvate novi 400 kV DV i postojeći 110 kV DV. Biće ustanovljena standardna zaštitna zona duž DV-a,
u širini od 60 metara.
Dolje navedena tabela predstavlja pregled potencijalnih uticaja na hidrologiju i vodenu sredinu, u vezi
sa aktivnostima oko izgradnje predloženog 400 kV dalekovoda kao i aktivnostima oko rasklapanja
odabranih 110 kV i 400 kV vodova. Uticaji su identifikovani uz pomoć dostupnih informacija za metode
izgradnje DV-a. Uopšteno gledano, uticaji od aktivnosti u vezi sa rasklapanjem postojećih vodova su
veoma slični onima koji su identifikovani za izgradnju novog dalekovoda, iako radovi na rasklapanju
traju kraće i vjerovatno će biti manje intruzivni.
Tabela 6.11 – Pregled potencijalnih uticaja tokom izgradnje i
Komponenta projekta
Aktivnost
Izgradnja prilaznih
Promjene u drenažnim
puteva, zemljani radovi i
strukturama površinskih voda
drenaža
i oticanje, uklanjanje
vegetativnog pokrivača
Kretanje građevinskih
vozila i radovi/
Izgradnja prelaza DV-a
preko vodotoka
Sabijanje tla i meke zemlje,
prolivanje goriva i ulja
Izgradnja temelja stubova
dalekovoda
Poremećaj površinske
drenaže i drenaže bliže
površini usljed iskopavanja i
odvodnjavanja, posipanja
betona, uklanjanja
vegetativnog pokrivača
6.4.3
rasklapanja
Potencijalni uticaj
• Povećanje suspendovanih čestica u
vodama
• Rizik od uticaja na postrojenja za
snabdijevanje vodom
• Promjene u hidrološkim režimima
• Poremećaj vodotoka
• Povećanje suspendovanih čestica u
vodama
• Promjene u podpovršinskim nivoima
vode
• Rizik od zagađenja usljed prosipanja
goriva i ulja
• Privremeni poremećaj staništa
• Promjene u površinskom oticaju
lokaliteta
• Rizik od prolivanja alkalnih sastojaka
betona u vodotokove
Potencijalni uticaji na vode tokom rada i održavanja
Tokom faze rada, predloženi dalekovod neće direktno oslobađati zagađivače u vode.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
103
Dalekovod u funkciji može rezultirati manjim potencijalnim uticajima na kvalitet vode, naročito usljed
aktivnosti vezanih za održavanje i kontrolu infrastrukture i opreme.
Dolje navedena tabela predstavlja pregled potecnijalnih uticaja na hidrologiju i vodenu životnu sredinu
u vezi sa radnim aktivnostima i aktivnostima održavanja dalekovoda i trafo stanica.
Tabela 6.12 – Pregled potencijalnih uticaja tokom faze rada
Komponenta projekta
Aktivnost
Drenaža i prilazni putevi
Potencijal za povećanim
oticajima kroz nove drenažne
cijevi
Održavanje saobraćaja
Prolivanje ulja i goriva iz
radi pristupa trasi
vozila, sabijanje zemlje oko
dalekovoda
temelja stubova
Rad transformatora u
trafo stanicama
Prolivanje ulja transformatora
Temelj stuba dalekovoda
Efekat barikade na
hidrologiju prouzrokovan
betonskim temeljima
6.4.4
Potencijalni uticaj
Promjena u hidrološkom režimu i
podpovršinskim vodama
•
Potencijalni rizik od zagađenja vode
gorivom / uljima
• Lokalni efekti na hidrologiju usljed
sabijanja
Potencijalni rizik od zagađenja
podzemnih voda uljem iz
transformatora
Lokalni efekti na hidrološke šeme i
nivoe vode
Procjena potencijalnih uticaja na vode
Za procjenu uticaja predloženog projekta na hidrologiju je korišćena uobičajena metodologija,
prezentovana u tabeli. Ova metodologija se obično koristila kod projekata koji su slični projektu DV
Lastva – Pljevlja.
Kriterijum za procjenu veličine uticaja je prikazan u sljedećoj tabeli.
Tabela 6.13 – Kriterijum za procjenu veličine
Nivo
Opšti kriterijum
Visok
Kompletan gubitak ili nepovoljna promjena ključnih
karakteristika i kvaliteta (promjena u smjeru vodotoka,
fragmentacioni efekat usljed priliva vode, ograđivanja /
brane, ispuštanje otpadnih voda itd.)
Srednji
Gubitak ili promjena ključnih karakteristika i kvaliteta (stalne
strukture – mostovi, akvadukti, sifoni, površinski ili
podzemni cjevovodi itd.)
Nizak
Male, primjetne promjene, dok bi karakeristike i kvalitet bili
slični predprojektnim uslovima (propusti, nasipi itd.)
Zanemarljiv
Veoma male promjene koje nije lako prepoznati
(kratkotrajno sabijanje usljed kretanja vozila, privremene
strukture za prelaženje itd.)
Značaj uticaja se obično procjenjuje kombinacijom osjetljivosti i veličine, kao što je prikazano u
sljedećim tabelama.
Tabela 6.14 – Matrica značaja uticaja
Matrica značaja za uticaje na vode
Veličina
Osjetljivost
Visoka
Umjerena
Velika
Velika
Velika
Srednja
Velika
Umjerena
Mala
Umjerena
Manja
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Niska
Umjerena
Manja
Manja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Zanemarljiva
Manja
Manja
104
Ne postoji
Tabela 6.15 – Kriterijum za procjenu značaja uticaja
Značaj
Opšti kriterijum
Opis
Veliki
Fundamentalna promjena
Promjene u kvalitetu ili kvantitetu vode koje utiču
po životnu sredinu
na veoma rasprostranjeno područje sliva rijeke, ili
promjene koje za rezultat imaju značajan gubitak
vrijednosti u očuvanju vodenih staništa i utvrđenih
područja.
Umjeren
Materijalna, ali ne i
Promjene u kvalitetu i kvantitetu vode koje utiču na
fundamentalna promjena
dio sliva rijeke ili promjene koje za rezultat imaju
po životnu sredinu
gubitak vrijednosti u očuvanju vodenih staništa ili
utvrđenih područja.
Mali
Primjetna, ali nematerijalna Lokalne promjene u drenažnim strukturama ili
promjena po životnu
promjene koje rezultiraju umjerenim i povratnim
sredinu
efektima na kvalitet vodenih staništa.
Zanemarljiv
Bez primjetne promjene po Bez uticaja na drenažne strukture i kvalitet vode u
životnu sredinu
vodenim staništima.
U gore navedenoj klasifikaciji fundamentalne promjene su trajne i štetne, a rezultirale bi veoma
rasprostranjenim promjenama po životnu sredinu.
Značaj uticaja na slivove rijeka u području projekta, procijenjen na osnovu gore navedenog pristupa,
je prikazan u sljedećoj tabeli.
Tabela 6.16 – Značaj uticaja na slivove reka u podrugju projekta
Sliv /glavna rijeka
Uobičajeni efekti i veličine
Rijeka Komarnica
Efekti opšte procijenjeni kao zanemarljivi.
(umjerena osjetljivost) Ključni efekti nastaju od prilaznih puteva i
kratkotrajne su prirode. Korišćenje postojećih
šumskih puteva bi smanjilo efekte nastale
usljed izgradnje novih prilaznih puteva.
Rijeka Tara
Efekti opšte procijenjeni kao zanemarljivi.
(visoka osjetljivost)
Ključni efekti nastaju od prilaznih puteva i sječe
šume / sječe drveća i kratkotrajne su prirode.
Korišćenje postojećih šumskih puteva bi
smanjilo efekte nastale usljed izgradnje novih
prilaznih puteva.
Rijeka Ćehotinja
Efekti opšte procijenjeni kao zanemarljivi.
uključujući i njenu
Ključni efekti nastaju od prilaznih puteva i sječe
pritoku, rijeku
šume / sječe drveća i kratkotrajne su prirode.
Vezešnicu
Korišćenje postojećih šumskih puteva bi
smanjilo efekte nastale usljed izgradnje novih
(visoka osjetljivost)
prilaznih puteva.
6.5
Uticaj na zemljišta
6.5.1
Klasifikacija osjetljivosti zemljišta
Značaj
Mali
Mali
Mali
Indikativni kriterijumi za osjetljivost zemljišta u području projekta su zasnovani na određenom broju
faktora, uključujući međunarodne i nacionalne odrednice, postojeću literaturu i geološke mape,
posjete lokaciji i profesionalnom mišljenju. Ovi kriterijumi su korišćeni kao orijentir za analizu
osjetljivosti zemljišta duž predložene trase DV-a. Kriterijumi su navedeni u sljedećoj tabeli.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
105
Tabela 6.17 – Klasifikacija osjetljivosti
Osetljivost
Kriterijum
Visoka osjetljivost
•
Utvrđeno područje kao važan geološki lokalitet
•
Strm / nestabilan teren podložan prekomjernoj
ili intenzivnoj eroziji
Umjerena osjetljivost
•
Manje strmi tereni
•
Obradiva zemljišta koja mogu da podrže
poljoprivredu
Niska osjetljivost
•
Zemljišta koja mogu da podrže pašnjake
•
Zemljišta u razvijenim oblastima
•
Ravna i konsolidovana zemljišta
Dolje navedena tabela sumira oblasti duž predložene trase koje su klasifikovane kao oblasti sa
visokom osjetljivošću zemljišta. Ove oblasti su identifikovane u poglavlju 4.6 kao oblasti podložne
intenzivnoj eroziji.
Tabela 6.18 – Osjetljivost visoko osjetljivih oblasti duž trase DV-a
Visoko osjetljiva oblast
Ključna pitanja u vezi osjetljivosti
Planina Lovćen
Strmo / nestabilno zemljište podložno prekomjernoj
ili intenzivnoj eroziji
Planina Vojnik
Strmo / nestabilno zemljište podložno prekomjernoj
ili intenzivnoj eroziji
Strmo / nestabilno zemljište podložno prekomjernoj
Kanjon Komarnice i dolina:
ili intenzivnoj eroziji
•
oblast u blizini Pošćenja
•
polje Brezna
Kanjon Tare
•
Područje utvrđeno kao važan geološki lokalitet
o UNESCO WHS (na međunarodnom nivou)
o Nacionalni park (na nacionalnom nivou)
•
Identifikovano područje Emerald mreže
•
Strmo / nestabilno zemljište podložno
intenzivnoj eroziji
6.5.2
Potencijalni uticaji na zemljišta
Potencijalni uticaji predloženog dalekovoda na geološke strukture i zemljišta tokom izgradnje bili bi u
vidu degradacije zemljišta i erozije kao i narušavanja određenih geoloških formacija usljed:
•
Izgradnje prilazni puteva i izgradnje stubova
•
Iskopavanja radi izgradnje temelja stubova
•
Prolivanje goriva i ulja iz vozila
•
Neadekvatno upravljanje otpadom
Rizik od erozije zemljišta je ograničen na zone identifikovane kao podložne eroziji (poglavlje 4.6),
uglavnom duž prilaznih puteva i na lokacijama gdje će se vršiti priprema, sklapanje i instalacija
stubova.
Dolje navedena tabela predstavlja pregled generički potencijalnih uticaja na zemljišta, povezanih sa
aktivnostima na izgradnji predloženog 400 kV dalekovoda i rasklapanju postojećih odabranih 110 kV i
400 kV vodova.
Tabela 6.19 – Pregled potencijalnih uticaja tokom izgradnje i rasklapanja
Komponenta projekta
Potencijalni uticaj
Geologija i zemljišta
Izgradnja prilaznih
• Gubitak naslaga / zemljišta kroz iskopavanje i uklanjanje radi
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
puteva, zemljani radovi i
izgradnja stubova
106
izgradnje
Povećana erozija naslaga / zemljišta kroz uklanjanje površinskog
sloja, uključujući sječu šume i uklanjanje vegetacije
• Sabijanje mekog terena, dovodeći do promjena u strukturi
naslaga / zemljišta. Ovo uključuje gubitak poljoprivredne zemlje
usled sabijanja poljoprivrednog zemljišta.
• Rizik od zagađenja usljed prolivanja goriva i ulja
Hidrogeološki događaji i objekti
Izgradnja prilaznih
• Potencijalno direktno i indirektno zagađenje izdana stjenovitih
puteva, zemljani radovi i
masa (hidro-geološki kolektori), usljed infiltracije goriva, ulja ili
izgradnja stubova
cementnog rastvora od vozila i građevinskih mašina
6.5.3
•
Procjena potencijalnih uticaja na zemljišta u osjetljivim oblastima
Uobičajena metodologija je korišćena radi procjene uticaja predloženog projekta na zemljišta i ona je
prezentovana ispod. Ova metodologija se obično koristila kod projekata tipski sličnih projektu DV
Lastva – Pljevlja.
Kriterijum za procjenu veličine uticaja je prikazan u sljedećoj tabeli.
Tabela 6.20 – Kriterijum za procjenu veličine
Nivo
Opšti kriterijum
Visok
Kompletan gubitak ili nepovoljna promjena ključnih
karakteristika i kvaliteta (uklanjanja velikog područja
zemljišta ili kompletan gubitak poljoprivredne zemlje, velika
prolivanja goriva i ulja, intenzivna erozija itd.)
Srednji
Gubitak ili promjena ključnih karakteristika i kvaliteta
(djelimičan gubitak poljoprivredne zemlje, dugotrajno
sabijanje zemljišta – promjena u strukturi zemljišta itd.)
Nizak
Male, primjetne promjene, dok bi karakeristike i kvalitet bili
slični predprojektnim uslovima (privremeno uklanjanje
površinskog pokrivača itd.)
Zanemarljiv
Veoma male promjene koje nije lako prepoznati (kratkotrajno
sabijanje terena usljed kretanja vozila.)
Značaj uticaja se obično procjenjuje kombinacijom osjetljivosti i veličine, kao što je prikazano u
sljedećim tabelama.
Tabela 6.21 - Matrica značaja uticaja
Matrica značaja za uticaj na zemljišta
Veličina
Osjetljivost
Visoka
Umjerena
Velika
Velika
Velika
Srednja
Velika
Umjerena
Mala
Umjerena
Manja
Zanemarljiva Manja
Manja
Niska
Umjerena
Manja
Manja
Ne postoji
Svaki veći ili umjeren efekat iz matrice značaja bi trebalo uzeti u obzir kao potencijalno značajan
efekat.
Značaj uticaja u visoko osjetljivim oblastima duž predložene trase DV-a, procijenjen na osnovu gore
navedenog pristupa je prikazan u sljedećoj tabeli.
Tabela 6.22 – Značaj uticaja na visoko osjetljive oblasti u području projekta
Visoko osjetljive oblasti
Uobičajeni efekti i veličine
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Značaj
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
Planina Lovćen
Planina Vojnik
Kanjon Komarnice i
dolina:
•
oblast u blizini
Pošćenja
•
polje Brezna
Rijeka Tara (oblast u
blizini Đurđevića Tare)
107
Veličina efekata je generički procijenjena kao
zanemarljiva prema malim.
Ključni efekti su:
• Gubitak i narušavanje naslaga zemljišta usljed
vađenja i uklanjanja
• Povećana erozija usljed gubitka površinskog sloja
• Privremeno sabijanje terena usljed građevinskih
radova, izgradnje prilaznih puteva i kretanja vozila
Mali
Mali
Mali
Mali
6.6
Uticaj na biološku raznovrsnost
6.6.1
Mogući uticaji na biološku raznovrsnost tokom izgradnje i demontaže
Generalno, aktivnosti izgradnje predloženog 400 kV DV i demontaža odabranih stubova uticaće na
biološku raznovrsnost na različite načine. Ovi uticaji mogu se grupisati kao što je navedeno ispod:
•
•
•
Degradacija pojedinih biljnih zajednica i vegetacije
Degradacija nekih životinjskih zajednica tako što se utiče na komunikaciju između staništa
(fragmentacija staništa)
Migracije divljih životinja uzrokovane bukom i prisustvom ljudi i mehanizacije
•
•
Naslage prašine i zagađenje staništa
Potencijalni proces erozije na vrlo strmim staništima (kanjoni i planinske staze) može
uzrokovati nepovratni degradacioni proces za biodiverzitet.
•
Onemogućavanje ptica da se gnijezde ili da hrane mladunce usljed uznemiravanja i buke
izazvane aktivnostima izgradnje/demontaže
Uticaji na biološku raznolikost u fazi izgradnje opisani su u sljedećim sekcijama.
6.6.1.1 Mogući uticaji na staništa
Uticaj izgradnje dalekovoda na staništa se ogleda u njihovom iscrpljivanju, korišćenju i transformaciji
zemlje, kao i fragmentaciji staništa.
6.6.1.1.1 Uticaji na šume
Glavni uticaj u toku izgradnje i operativni zahtjevi koji su potencijalno značajni su povezani sa
potrebom da se u određenim područjima obezbijedi i održava koridor gdje će predložena trasa
dalekovoda prolaziti kroz šumu. Nivo negativnog uticaja u pojedinim oblastima odnosi se na važnost
očuvanja prirode šumskog područja koji ovaj koridor obuhvata. Realan uticaj je vezan za dosadašnji
način upravljanja, postojeće strukture i sastav vrsta obuhvaćene šume.
•
Bukove šume - Bukove šume, posebno alpskog i subalpskog tipa su tipovi osjetljivih staništa
(Odjeljak 4.10.4.2) i može se očekivati da će izgradnja predloženog dalekovoda izazvati
značajan efekat posebno na uticaje koje ove vrste imaju prema drugim živim organizmima.
Ovaj projekat utiče na različite vrste šuma (odeljak 4.10) raspoređenih uz DV, dok se uticaj
na bukove šume očekuje na Lovćenu, Bukovičkoj Gori, dijelom na planini Vojnik. Predloženi
DV izbjegava centralni dio NP Lovćen u kojem se nalaze najvrijednije šume i stoga neće biti
nikakvog uticaja na ove šume. Zbog prethodnih šumarskih aktivnosti na planini Vojnik i
Bukovičkoj Gori, šume u tim područjima nijesu kompaktne i osjetljive na fragmentacije. Stoga,
planirana sječa šume na ovom području za potrebe predloženog projekta ne bi uzrokovala
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
108
značajne gubitke šume i fragmentacije iako su oblasti pod uticajem značajne površine. (Vojnik
planina - bukve i jele: 30,98 ha i Bukovička Gora - bukva: 8,1 ha).
•
Ostale šume. Kao što je ranije navedeno, značajan uticaj na sva šumska staništa sa strmim
padinama se očekuje posebno u visokim šumama (> 15 m visine) koje su diskontinuirano
raspoređene duž predložene trase DV. Imajući u vidu biodiverzitet i ekonomski gubitak,
najteže posljedice se mogu očekivati na kompaktnim šumama koje su osjetljive na uništavanje
i fragmentaciju. Uticaj predloženog projekta na crnogorsku smrekovu šumu (nalazi se na
Ljubišnjoj planinini, u blizini predloženog DV) se ne očekuje, osim u slučaju eventualne
izgradnje novih pristupnih puteva. Heldreich borove šume nalaze se na Lovćen planini, ali na
sigurnoj udaljenosti od trase DV-a, tako da ne postoji vjerovatna mogućnost njihovog gubitka.
Tabela 6.23 - Šumska staništa na udaru zbog građevinskih aktivnosti
Tip šume
Pogođena
površina
(ha)
55.64
Bukove šume svih vrsta
Jedinica drvne
mase*)
(m3/ha)
233
Ukupan uticaj sječe
(m3)
12,964 m3
Turski Hrast – Grabove šume
45.00
127
5,715 m3
Bukva – jela i bukva – smreka šume
106.1
278
29,495 m3
Prirodne šume i plantaže crnog bora
2.00
202
404 m3
Degradirane šume (različiti tipovi**)
Ukupno:
208.74
48,578 m3
*)
Ne postoje dostupne crnogorske nacionalne reference (stand klasifikacini parametri) za tumačenje drvne mase po površini jedinice
(ha). Za potrebe ovog ESIA, parametri za slične tipove šuma se korišteni, kao što je prikazano u Branković i sar. (2008): Nacionalni
inventar šuma Republike Srbije. Za mešovite šume, prosečne vrednosti za njihove tipične / dominantnih stabala / šuma je korišteno.
**) Uključuje: Rusco Carpinetum, Seslerio Ostryetum i ostale šume date u tabeli 4.5, koje se ne bi trebale sjeći, s obzirom na njihovu
visinu (manje od 15 metara)
Da bi se izračunala količina drvne mase koja se mora isjeći tokom izgradnje predloženog DV-a
(situacija koja će biti održavana kasnije tokom rada DV), sljedeće pretpostavke uzete su u obzir:
•
•
•
•
šume različitih tipova (različite vrste drveća imaju različitu proizvodnju i akumulaciju drvne
biomase)
degradacioni proces staništa (dobro razvijeno stanište ima znatno veće rezerve biomase)
duboke udoline i doline su isključene iz kalkulacije, budući da neće biti pod uticajem
kvalitet drveta je takođe uzet u obzir budući da će biti potrebno izračunati vrijednosti šumske
biomase (vidi poglavlje o mjerama ublažavanja).
Na temelju svih navedenih pretpostavki je izračunato da će 208,74 ha šuma ili 40% svih šumskih
površina biti direktno pogođeno i 48.578 m 3 drveta će biti isječeno. Raspodjela ove površine prema
vrsti šume i količini uticaja prikazana je u gornjoj tabeli. Uticaj se smatra veoma značajnim.
Uticaj od fragmentacije šume je procijenjen kao nizak zbog sljedećih činjenica:
•
•
•
šume u projektu su već vrlo fragmentisane i samo su ostali mali i srednji fragmenti šuma
(osim nekih djelova na Vojnik planini),
stvarni nivo fragmentacije je nizak, jer čišćenje šumskog pojasa od oko 60 do 70 m širine
predstavlja udaljenost koju mogu preći skoro svi kičmenjaci i većina beskičmenjaka,
tlo u raskrčenom pojasu neće biti pretvoreno u vještačko tlo, naprotiv, prirodna vegetacija
(rastinje i žbunje, izdanci) će i dalje rasti.
Degradacije šuma koje ne prelaze 10 metara visine i šikara, grmlja neće biti pod uticajem, jer ne
postoji potreba za njihovim rezanjem u područjima u kojima predloženi DV prolazi. Dakle, ovi tipovi
šuma su isključeni iz procjene uticaja u tabeli iznad.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
109
Ekosistemska vrijednost (koristi ekosistema) svih tipova šuma biće nepovratno (umjereno do znatno)
pogođena, jer će šume biti oštećene do određenog nivoa.
Ipak, potpuna sječa šume ili žbunaste vegetacije biće izvršena samo na lokacijama stubova DV
(ugaonih stubova i zaštitne užadi) kao i duž trase za izgradnju novih ili proširenja postojećih pristupnih
puteva u slučajevima kada ovi putevi prolaze kroz šumsku ili žbunastu oblast. Potpuna sječa će biti
učinjena na samo 60%47) od ukupnih pristupnih staza za ugaone i zatezne stubove48) (od ukupne
površine od 5.56 hektara) što iznosi približno 3.33 hektara. U ovoj fazi izvođenja projekta, dužina i
oblast novih pristupnih puteva i zone za proširenje postojećih puteva nijesu poznate, dakle
procjena/rješenje oblasti sa šumskom i žbunastom vegetacijom ne može biti precizno učinjena. Kao
pretpostavka, preliminarna kalkulacija potencijalne maksimalne vrijednosti sječe šumskog drveća i
žbunaste vegetacije za potrebe pristupnih puteva se može dati. Može se ocijeniti da će sječa uticati na
30% ukupne dužine DV (150 km) za prosječnu širinu puteva od 6 metara, što maksimalno iznosi oko
27 hektara. Što se tiče prostorne podjele uticaja na šume, u većini slučajeva će se raditi o relativno
malim fragmentima. Optimizacija duž trase DV se koristi u NP Lovćen i NP Durmitor, izbjegavajući
uticaje na šume visoke ekološke vrijednosti. Imajući u vidu trase postojećih DV u oba NP, dodatni
efekti planiranog dalekovoda na ove šume mogu se smatrati umjerenima.
6.6.1.1.2 Uticaj na pašnjake
49)
Predloženi dalekovod prolazi preko velikog dijela travnatih površina (gotovo 1/3 površine koridora je
pokrivena različitim vrstama suvih travnjaka kao i pašnjacima). Uticaj građevinskih aktivnosti može biti
visok, ako se uzme u obzir osjetljivost tih staništa. Međutim, samo postavljanje stubova na suvim
pašnjacima će imati negativan uticaj, dok duž ostatka trase neće biti značajanog uticaja. Uticaji će se
ogledati u upotrebi zemljišta i uništavanju staništa (za staze oko ugaonih i zateznih stubove). Eksperti
procjenjuju da bi površina ove oblasti, za ugaone i zatezne stubove, mogla iznositi približno jednu
polovinu ukupne površine šume/žbunja (3.33 hektara), odnosno približno 1.66 hektara. Ovaj gubitak
staništa ne smatra se značajnim, mada stvarni uticaji zavise od konačnog utvrđivanja radne zone.
Radna zona za podizanje stubova biće približno 1,000 m2, ali će se ovo proširiti na 2,500 m2 za
ugaone stubove i približno 6,000 m2 za one stubove koji će koristiti vinkl za kačenje provodnika
nizanjem (pogledati poglavlje 2.3). Međutim, ove oblasti neće zahtijevati kontinuiranu upotrebu, a
svakako neće svaka biti ugrožena tako da će se većina vegetacije oporaviti u kratkom ili srednjem
roku. Naime, ispaša divljih i domaćih životinja na pašnjacima i livadama se može nastaviti, jer je samo
mala oblast okupirana fizičkim objektima (okupirana površina ugaonim i zateznim stubovima).
Takođe, vegetacija pašnjaka može biti pod uticajem tokom perioda izgradnje sa izgradnjom novih
pristupnih puteva i proširenjem postojećih puteva. Ovi putevi se mogu kasnije koristiti za održavanje u
operativnoj fazi projekta. Okvirna procjena površine pašnjaka zahvaćenih izgradnjom novih pristupnih
puteva i proširenjem postojećih puteva može se procijeniti na oko 25% od ukupne dužine DV (150
km) za prosječnu širinu puta od 6 metara, tako da se takva oblast procjenjuje na 22.5 hektara.
Nivo uticaja se može procijeniti kao srednji u srazmjeri pogođenih travnatih površina sa ukupnom
dužinom DV (beznačajan gubitak staništa i beznačajan gubitak vrsta).
6.6.1.1.3 Uticaj na vodene površine
•
Pod-planinske i ravničarske rijeke i potoci uključuju: dolinu i rijeku Komarnicu sa pritokama50),
rijeku Taru i Ćehotinu sa pritokom Vezišnicom. Uticaj na ta područja biće nizak, jer nema
građevinskih radova predviđenih u njima ili u njihovoj neposrednoj okolini.
47)
ekspertska procjena vrijednosti
Y tip stuba: 58 ugaonih (115m2) i 384 zateznih (80m2; “barrel” tip: 26 ugaonih (1,905m2) i 99 zateznih (135m2)
49)
Planinske oblasti se nekad nazivaju pašnjacima usljed sezonskog korišćenja (ljeti) za ispašu (ovce I stoka). Na žalost, ova
područja se smanjuju usled stalnog pada broja ovaca I stoke uzrokovanih time što farmer/seljaci napuštaju planine I odlaze u
gradove.
50)
Bukovička rijeka, Grabovica, Gusarev Potok
48)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
110
Uticaj na stajaće vode. Izgradnja predloženog dalekovoda neće izazvati gubitak staništa stajaćih
voda, odnosno jezera Slano i Krupac, koja se nalaze u blizini predloženog dalekovoda. Kako DV
ne prelazi ova jezera, gubitak ovih staništa neće imati značajan nivo.
6.6.1.1.4 Uticaj na močvarna staništa
7 Gubitak staništa Juncetalia maritimi (navedenog u Aneksu 1. EU Direktive za staništa) se očekuje
na široj lokaciji mjesta za novu trafostanicu i razvodno postrojenje (CS) na lokalitetu Blato, u
oblasti Lastve Grbaljske. Naveden tip staništa zauzima površinu od oko 8.29 ha cijelog lokaliteta
Blato. Lokalitet za samu TS je pozicioniran van oblasti staništa i zbog toga neće biti direktnog
gubitka staništa. Međutim, intervencije u cilju poboljšanja postojećeg zemljanog puta širine 3 m
do faze obezbjeđenja saobraćaja za potrebe izgradnje TS i građevinske svrhe, prouzrokovaće
gubitak staništa od približno 0.15 ha (na osnovu zahtjeva za širinu puta od 6 metara) ili samo 2%
od ukupne površine staništa. Može se smatrati da ovaj uticaj ima manji značaj. Mnogo intenzivniji
gubitak staništa se očekuje zbog izgradnje konvertorskog postrojenja i to bi moglo da se procijeni
na oko 5.13 hektara, dok će 3.01 hektara staništa u južnom uglu područja CS ostati bez uticaja.
Pregled pogođenih područja različitih projektnih elemenata, uključujući i CS data je u sljedećoj
tabeli.
Tabela 6.24 – Uticaj na Juncetalia maritimi staništa (Dodatak 1 EU Direktive za staništa)
Objekat / Oblast
Procenjena oblast sa %
Junctus maritimus
Trafo stanica
0.00 ha
0%
Put do trafostanice
0.15 ha
2%
Konvertorsko postrojenje
(uključujući skladište i privremeni radni
prostor)
5.13 ha
62 %
Oblast sa Juncus maritimus na lokalitetu
36 %
Blato koje nije pod uticajem projekta
3.01 ha
Ukupna oblast pod Juncus maritimus
8.29 ha
100 %
Ukupna oblast lokaliteta Blato
33.15 ha
/
6.6.1.2 Potencijalni uticaji na vrste
6.6.1.2.1 Uticaji na floru
Implementacija projekta će dovesti do raščišćavanja vegetacije. Međutim, površina uništenog
područja vegetacije će biti mala i odnosi se na površinu potrebnu za postavljanje stubova. Dakle,
vjerovatno je da će uticaj biti nizak i ograničen u smislu veličine. U svakom slučaju, jasno je da većina
najosjetljivijiih mjesta sa zaštićenim biljnim vrstama i stjecištima biljnog diverziteta (IPA mjesta,
osnovne zone – prve zone u nacionalnim parkovima, Emerald oblasti51)) neće biti pogođena.
Posebni slučajevi su područja - nekoliko lokaliteta na platou Durmitora (Odjeljak 4.10.4.1 i karta u
prilogu 1.7), gdje se prostoru zaštićene biljne vrste (Menyanthes trifoliate, Swertia perennis, Valeriana
dioica var simplicifolia). Ove biljne vrste su rijetke i zaštićene u skladu sa nacionalnim
zakonodavstvom (Uredba o zaštićenim životinjskim i biljnim vrstama u Crnoj Gori, 2006.) tako da
direktno uništavanje biljaka može dovesti do značajnog gubitka njihove populacije. Ipak, nikakva
nezgoda se neće dogoditi ovim vrstama obzirom da su prilično udaljene od trase DV (pogledati sekciju
4.10.4.1). Novi pristupni putevi zoni radova DV nijesu predviđeni u zoni gdje je ova vrsta, obzirom na
njihovu poziciju u odnosu na postojeću mrežu puteva.
51)
Najveci broj ovih kategorija pripada NP Lovćen i NP Durmitor
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
111
6.6.1.2.2 Uticaj na faunu
Uticaj izgradnje predloženog dalekovoda na različite grupe faune može biti klasifikovan kao poremećaj
i gubitak ili fragmentacija staništa. Za uticaj fragmentacije, pogledati odeljak o fragmentaciji šuma u
ovom poglavlju.
Ptice
Postoji mogućnost privremenog negativnog uticaja na ptice u fazi izgradnje predloženog dalekovoda,
u odnosu na trenutnu situaciju, a zbog povećanja ljudske aktivnosti u monogim oblastima u kojima je
inače mali nivo ljudskog uticaja.
Od ključnog značaja je razmatranje vrsta od značaja za očuvanje prirode koje su takođe identifikovane
kao relativno osjetljive na predloženi projekat. Ovo bi uključilo, na primjer, vrste koje imaju relativno
visoku stopu opstanka odraslih jedinki i niske stope uzgoja za koje čak i nizak nivo smrtnosti ili
smanjene uspjeha uzgoja može biti značajno, kao što su za pojedine grabljivice. Tokom sezone
parenja, efekti poremećaja će biti veći u otvorenom prostoru gdje će građevinski radnici i mašine biti
vidljivi iz šireg područja. Nivoi poremećaja će zavisiti i od osjetljivosti vrste. Osjetljivost na smetnje će
zavisiti od sezone parenja, pri cemu najranjive vrste su ptice koje su posebno sklone poremećajima
na leglima i u fazi kada ptići treba da se izlegnu.
Najveći uticaj poremećaja na avifaunu biće pokazan prema pticama grabljivicama i šumskim pticama
(pogledajte liste ispod) u oblasti Tare i kanjona Komarnice, kao i u drugim šumskim područjima duž
dalekovoda, kao što su područja na planini Lovćen, Vojniku, a i Bukovičkoj Gori. Uticaj može biti
procijenjen kao umjeren i reverzibilan. Raspodjela i koncentracija ptica duž ostatka trase dalekovoda
ne ukazuje na druge značajne poremećaje staništa ptica.
•
Ptice grabljivice (Accipiteridae, Falconidae) u oblasti Tare i kanjona Komarnice
- Accipiter nisus
- Aquila chrysaetos
- Circaetus galicus
- Circus pygargus
- Falco naumanii
- Falco peregrinus
- Falco tinnunculus
- Falco vespertinus
- Gyps fulvus
- Pernis apivorus
•
Šumske ptice u području rijeke Tare i kanjona Komarnice
-
Picoides tridactylus
Tetrao urogallus
Aegolius funereus
Parus montanus
Sisari
Postoji potencijal direktnog gubitka odmaralista sisara na lokalitetima građevinskih radova, uključujući:
temelje stubova, pristupne puteve za izgradnju i obaranje šumskih stabala radi izgradnje koridora
dalekovoda. Većina vrsta sisara bi koristila više različitih lokacija za odmor, i slepi miševi će koristiti
brojne različite lokalitete za odmor tokom cele godine. U mnogim slučajevima, gubitak bilo kog od ovih
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
112
lokaliteta, (pod pretpostavkom da nije zauzet) nije verovatno da će imati uticaj na populaciju vrste.
Zbog toga ovaj uticaj može biti procenjen kao manji i reverzibilan.
Uznemiravanje vrsta sisara u toku izgradnje, kao rezultat povećane ljudske aktivnosti i povećanog
automobilskog pristupa može se okarakterisati kao mali i reverzibilan. Oni će napustiti svoja prirodna
staništa i mjesta u kojima borave, ali samo dok aktivnosti izgradnje ne budu završene, kada se
očekuje njihov povratak.
Beskičmenjaci, vodozemci i gmizavci
Potencijalni efekti tokom izgradnje i faze demontiranja utiču direktno na gubitak staništa
beskičmenjaka, vodozemaca i gmizavaca, koji proizilazi iz građevinskih/demontažnih aktivnosti, kao i
obezbjeđenja i unapređenja prilaznih puteva. Pored toga, potencijalni efekat u ovim fazama projekta
tiče se uništavanja odredjene populacije vodozemaca i gmizavaca, kao i beskičmenjaka, a takođe i
beskimenjaka zbog smrtnosti od vozila. Značaj ovog uticaja može biti ocijenjen kao nizak.
6.6.2 Mogući uticaj na biološki diverzitet tokom rada i održavanja
Uopšteno govoreći, uticaji na biološku raznovrsnost tokom rada i održavanja predloženog DV su manje
destruktivni i štetni u odnosu na njegovu izgradnju. Međutim, ovi uticaji će biti izraženi na dugoročnoj
osnovi. Postoje brojni negativni uticaji koji bi mogli oštetiti prirodu i biodiverzitet ukoliko se ne
sprovode efektivne mjere za ublažavanje.
6.6.2.1 Mogući uticaji na staništa
Većina uticaja na staništa će se dogoditi tokom faze izgradnje. Fragmentacija šumskih staništa će se
dogoditi tokom izgradnje, ali će se održavati tokom rada predloženog dalekovoda.
6.6.2.1.1 Uticaj na šume
Tokom održavanja predloženog dalekovoda, sprovodiće se redovno čišćenje šuma, grmlja i sadnica u
pojasu od oko 60 do 70 metara. U dijelu od Lastve do Čeva, gdje su predložene dvije paralelne linije,
ovaj pojas će biti širok približno 100 metara. Nivo uticaja je procijenjen u ovom poglavlju (vidi
Poglavlje 6.6.1.1.1 za uticaj na šume tokom izgradnje). Međutim, rad/održavanje projekta učiniće ovaj
uticaj stalnim, barem za vrijeme operativnog trajanja predloženog dalekovoda. Dakle, uticaj od
projekta se može definisati kao fragmentacioni uticaj, a ne kao uništavanje staništa. Što se
fragmentacije tiče, ona je ocijenjena kao uticaj niskog intenziteta. Zbog prirodnog prirastaja tokom
vremena, re-vegetativni procesi na podrucjima gde su sume posecene ce umanjiti efekte
fragmentacije suma i stanista.
Uticaj fragmentacije staništa uzrokovan tokom izgradnje predloženog dalekovoda sigurno će se
nastaviti tokom cijelog trajanja projekta. Za više detalja vidjeti Poglavlje 6.6.1.1 za uticaj na šume
tokom gradnje.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
113
Prikaz 6.1 – DV koridor kroz šumu
6.6.2.2 Potencijalni uticaj na vrste
Uticaj na Floru
Biljne vrste koje će biti pogođene tokom trajanja radova i održavanja projekta su vrste drveća direktno
ispod predloženog dalekovoda - siječenje pojedinih nerazvijenih stabala. Ovaj uticaj će biti značajan,
ali na ograničenoj površini, takođe će trajati tokom čitavog vremena izvođenja projekta i biće
djelimično povratan zbog obnavljanja vegetacije.
Uticaji na faunu
Ptice
Ptice su potencijalno najugroženija grupa životinja visa vi izgradnje DV. Životni ciklus52) je povezan sa
velikom prostornom oblašću – zonom koja nema granica, tako da fizički radovi – provodnici i užad –
mogu vjerovatno negativno uticati i ti efekti bi se dogodili zbog:
1. Sudara ptica sa DV provodnikom, posebno većih vrsta ptica (guske, patke, labudovi i ptice
grabljivice), kao i sudara manjih ptica sa DV provodnikom tokom seljenja u većim grupama
kao i tokom migracija. Ovo se posebno odnosi na kosove i velikog čvorka i većinu vrsta zeba
koje imaju naviku da se kreću u većim grupama.
Smrtnost zbog sudara se smatra potencijalno najvažnijim uticajem na ptice tokom rada dalekovoda.
Ptice se mogu sudarati sa dalekovodom zbog teškoća u vidljivosti, iako faktor rizika zavisi od više
okolnosti. Ovo se odnosi kako na vrste i njihovo ponašanje, tako i na faktore prirodne sredine kao i
tipa i dizajna samog DV. Ipak, sudari se ne smatraju slučajnim nego su često grupisani u relativno
maloj oblasti DV, gdje se ovi faktori susreću i čine problem sudara glavnim pitanjem (Morkill &
Anderson 1991, Brown & Drewien 1995, Guyonne et al. 1998). Veći broj sudara ptica sa dalekovodom
izgleda da je povezan sa zaštitnom užadi (e.g. Scott et al. 1972). Zbog toga, čini se da su ptice
generalno u mogućnosti da prepoznaju stubove i provodnike, ali zaštitna užad ponekad mogu
izgledati skoro nevidljivo (APLIC53) 1994). Takođe, važno je da ptice mogu izbjegavati stubove i
provodnike podizanjem visine leta što ih dovodi do sudara sa zaštitnom užadi. Empirijski podaci o
efektima na populaciju i vrste koje se sudaraju i umiru nijesu dostupni, te je zbog toga predviđanje
sudara i njihovih uticaja onemogućen. Ipak, APLIC (1994) navodi da se većina istraživača slaže da
sudari nijesu od biološke važnosti kao izvor mortaliteta koji bitnije utiče na vrste.
2. Strujni udar, što je najveća prijetnja za ptice od operativnih dalekovoda. Ovo se obično
dešava većim vrstama ptica, ali može se desiti i malim vrstama ptica (veličine vrabaca i zeba).
Postoji nekoliko razloga za strujnim udarom, a glavni su:
52)
53)
Nesting, breeding, flying, etc
Avian Power Line Interaction Committee – APLIC (www.aplic.org)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
-
114
Neodgovarajuće lokacije provodnika dalekovoda i izolatora.
Kontakt ptičijih fekalija u polu-čvrstom stanju sa faznim provodnikom, što je razlog za
strujni udar i smrt ptica. Ovi slučajevi su tipični za vrijeme kišnih dana.
Kontakt dvije faze ili dva provodnika sa različitim naponom, sa većim pticama.
Smrtnost zbog električnog udara je direktno povezana sa prostorom među elementima koji čine
kontakt faze sa fazom, ili kontakt faze sa uzemljenjem (preko zaštitne užadi ili stubova). Rizik od ove
smrtnosti zavisi od više faktora, jedan je i dizajn stubova. Visokovoltažni DV (220 kV ili viši) tipično su
pravljeni metalnom konstrukcijom stubova 25-50 m visine, sa provodnicima koji su odvojeni 3 metra ili
više sa velikim porcelanskim izolatorima. Smrtnost izazvana električnom strujom kod ptica se primarno
dešava zbog direktnog kontakta koji podrazumijeva direktan koža-koža ili noga-koža kontakt sa dva
provodnika ili provodnikom i užetom uzemljenja. Veća veličina (u terminima raspona krila, dužine
domašaja i dužine repa) su najvažniji faktori koji čine ptice toliko podložne smrtnosti od električnog
udara. Rizik se takođe potencijalno povećava kada se ptice šepure tokom parenja ili kada se nadmeću
sa drugim pticama. Nije očekivano da se ova smrtnost desi tokom rada DV, jer je udaljenost
provodnika zaista velika, više od 500 cm, čak i za najveće poznate grabljivice u Crnoj Gori, odnosi se
na Zlatnog Orla (Aquila chrysaetos), koji ima najveći raspon krila (ženka do 2.3 m)
Najvjerovatniji uticaj na ptice koji se očekuje je opasnost od sudara. Velike grabljivice (Accipitriformes)
i vodeni ždralovi - ptice močvarnih staništa (Anseriformes - guske, Ciconiiformes - rode) su grupe ptica
koje se najčešće sudaraju sa DV provodnicima. Sljedeće oblasti duž predložene trase dalekovoda se
ocjenjuju kao posebno osjetljive za potencijalni uticaj na ove ptice: kanjon rijeke Tare na Đurđevića
Tari, rijeke Komarnice u Lučkom Dolu i dolini Komarnice na lokalitetu Razvršje i Slano jezero kod
Trubjela / Vodnji do. Imajući na umu veličinu i ekološke osobine gore pomenutih oblasti, ukupan
uticaj na ptice zasnovan na smrtnosti zbog sudara može se procijeniti kao mali ili srednji uticaj.
Ostala fauna
Imajući na umu male efekte fragmentacije, predloženi dalekovod bi tokom perioda rada mogao da ima
male negativne uticaje na druge tipove faune uključujući herpetofaunu, beskičmenjake, male sisare i
velike grabljivice. Nakon izgradnje predloženog DV, ove životinje će se prilagoditi novom životnom
ciklusu (reprodukcija, ishrana, itd) prema novom, djelimično izmijenjenom prirodnom staništu sa
novim fizičkim objektima (stubovi, užad, pristupni putevi) i novim otvorenim staništima zbog
povremenih raščišćavanja šumskog prostora.
6.7 Vizualni i uticaj na pejzaž
6.7.1 Vizuelni efekti tokom izgradnje
Oblast unutar građevinskih zona, uspostavljene duž trase predloženog dalekovoda, biće privremeno
promijenjena tokom faze izgradnje. Broj gradilišta, njihova veličina i lokacija biće navedeni u tehničkoj
dokumentaciji za izgradnju. Ove zone (zajedno sa lokalitetima gdje će se odlagati građevinski
materijal i skladištiti prefabrikovani segmenti stubova), biće vizuelno primjetne i time će izazvati
promjene u estetici oblasti. Međutim, ove promjene će biti kratkoročne prirode, sa njihovim trajanjem
jednakim vremenu izgradnje svakog stuba, ne više od 10 dana. Dakle, ove promene će biti od manjeg
značaja.
Nakon završetka izgradnje, mikro-reljef i vegetacija u ovim oblastima biće predmet obnove i aktivnosti
uređenja.
6.7.2 Vizuelni efekti tokom rada dalekovoda
6.7.2.1 Uvod
Efekti na pejzaž mogu se definisati kao posljedica fizičke promjene na pejzažu nastale kao rezultat
nove izgradnje, ili od indirektnih efekata, kao što je loše upravljanje, a što rezultira pogoršanjem
pejzaža. Takve fizičke promjene mogu da uključuju dodavanje, promene ili uklanjanje drveća i šume,
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
115
strukture dalekovode, zgrade, zidove, itd), ili druge pojave kao što su putevi. Efekti na pejzaž mogu
biti pozitivni (korisni) ili negativni (loši) ili neutralni (bez ukupne promjene ili balansa pozitivnih i
negativnih efekata).
Vizuelni efekti su usko povezani sa pejzažom, ali se tiču promene u pogledu. Vizuelna procjena se
odnosi na percepciju ljudi i na odgovor na promjene vizuelnih vrednosti, odnosno vrijednost određene
oblasti ili pogled u odnosu na ono što se vidi. Efekti mogu biti posljedica novih elemenata koji se
nalaze u pejzažu, a koji izazivaju vizuelni upad (tj. miješanje ili prekidanje pogleda) ili novih funkcija
koje fizički ometaju pogled preko pejzaža. Do vizuelnih efekata može da dođe na mestima gde je novi
pogled rezultat uklanjanje drveća ili druge postojeće prepreke. Vizuelni efekti mogu biti pozitivni
(korisno) ili negativani (loš) ili neutralni (bez ukupne promene ili balans pozitivnih i negativnih
efekata).
U opštem kontekstu, vidljivost objekata u pejzažu se odnosi na niz faktora. To su: (i) udaljenost
posmatrača od objekta, (ii) u kojoj mjeri formacija zemljišta, vegetacionog pokrivača ili objekata kao
što su zgrade mogu prekinuti cijeli ili dio pogleda, (iii) stepen čvrstine objekta u pitanju, i (iv) u kojoj
mjeri se objekat razlikuje u boji od pozadine. Pored toga, mjera u kojoj objekat "razbija" horizont je
takođe važna u načinu na koji utiče na njegovu vidljivost.
Za stubove DV, struktura otvorene rešetke omogućava pozadini da se vidi kroz strukturu i sama
struktura gubi na važnosti kako rastojanje od posmatrača raste. Dakle, stubovi dalekovoda su manje
vidljivi nego čvrste strukture iste veličine. Prema iskustvu, u normalnim vremenskim uslovima, stubovi
dalekovoda se obično ne vide od prosječnog posmatrača na udaljenosti većoj od 10 km, čak i kada se
posmatra u odnosu na horizont. Pored toga, što je pozadina raznovrsnijih boja ili šarena, to je
efikasnija u smanjivanju vizuelnog efekta stubova nego kada je pozadina tamna ili uniformisane boje,
kao što se dešava sa šumama četinara.
Predloženi 400 kV dalekovod će vjerovatno biti vidljiv sa mnogih puteva, neposredno i u širem
području oko trase DV. Nepovoljni efekti su vjerovatno u oblastima najbližim DV ili na putevima koji
prolaze ispod DV. Pogled sa puteva je prolazne prirode, u smislu da se pogled mijenja kao putnik
prolazi kroz pejzaž, pa su stoga manje osjetljivi u odnosu na poglede sa fiksnih lokacija, kao što su
stambeni objekti.
Na osnovu iskustva iz prošlosti može se zaključiti da vizuelni aspekti u vezi sa izgradnjom DV ne
predstavljaju ključni aspekt za njihovo prihvatanje od strane lokalnog stanovništva i da je vjerovatno
da će većina zajednice procijeniti vizualni uticaj kao prihvatljiv. Stubovi dalekovoda će biti primjetni u
početku, ali gotovo svo stanovništvo se može prilagoditi tako da im dalekovodi postanu deo pejzaža.
6.7.2.2 Vidljivost predloženog dalekovoda u pejzažu
Predloženi DV se posmatra u okviru sekcija
pejzažnih tipova identifikovanih duž trase.
na koje se odnose ključne fizičke i vizuelne osobine
U principu, predloženi dalekovod prolazi kroz oblasti u kojima ima ljudskih intervencija i raznih
događaja i infrastrukture (puteva, naselja, objekata i zgrada, drugih dalekovoda, itd) koji već postoje.
Moguće je naći samo nekoliko oblasti duž predložene trase dalekovoda gdje nema ili ima malo
ljudskog upada, uticaja.
Većina predloženog dalekovoda neće biti izložena pogledima duž obale, s obzirom da će njegova trasa
biti smještena uz brdoviti i planinski primorski pejzaž. Dio DV sjeverno od Budve u okolini sela Lapčići
vjerovatno će biti vidljiv iz određenih djelova Budve.
Predloženi dalekovod neće biti široko izložen udaljenom gledištu primorsko planinskog pejzaža Lovćen i okolnim brdovitim terenima, jer će biti zaklonjen zelenilom i šumom. Ipak, linija će nametnuti
vizuelne efekte za korisnike turističkih i rekreativnih tura koje se nalaze u blizini trase. Iz razloga što u
dionici iznad Lovćena, dva predložena 400 kV (jednostruki i dvostruki) će pratiti koridor postojećeg
110 kV dalekovoda Budva - Cetinje, te se u ovoj oblasti očekuju kumulativni vizuelni efekat i dodatne
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
116
fragmentacije pejzaža. Predloženi dalekovod neće biti vidljiv sa puta Budva - Cetinje zbog brdskoplaninske topografije prostora između puta i linije.
Predloženi dalekovod će biti vizuelno izložen i vidljiv na mjestima gdje njegova trasa prolazi kroz
otvorene terene. Takvi slučajevi su dionice DV oko Čeva, karstni pejzaž u regionu oko Nikšića,
odnosno terena nikšićke oblasti i jezera Slano i Krupac. U neposrednoj blizini jezera Slano, na oko 1,5
km od obale, predloženi dalekovod će preći dva postojeća dalekovoda 110 kV DV Nikšić - Bileća i 220
kV dalekovod Podgorica - Trebinje (BiH) i samim tim kumulativni uticaj na predio jezera koji se vidi sa
gledišta na putu Nikšić - Trebinje jeste očekivan.
Predloženi dalekovod će biti vidljiv na pejzažu otvorenog tipa planinske visoravni, posebno na polju
Brezna i platou Žabljaka sa oblasti Njegovuđa i prelaskom preko kanjona rijeke Tare. U oblasti
Njegovuđa, predloženi dalekovod će se sastati sa postojećim 110 kV dalekovodom Žabljak - Pljevlja.
Od ove tačke nadalje, preko Tare do oblast Kosanice, postojeći 110 kV dalekovod će biti demontiran i
instaliran na novim 400 kV dalekovodima, a samim tim neće doći do efekata pojavljivanja
kumulativnih u ovoj sekciji.
Predloženi dalekovod neće biti vizuelno izložen duž sekcija sa sjevera Kosanice ka Pljevljima i put
Žabljak - Pljevlja, pošto će biti zaklonjen kontinentalnim planinskim i šumskim predjelima istočne
padine planine Ljubišnje.
6.7.2.3 Tipična metodologija za procjenu pejzažnih efekata
Tipična metodologija korišćena je za procenu efekata pejzaža predloženog projekta i predstavljena je
ispod. Ova metodologija se često koristi u projektima sličnim projektu 400 kV DV Lastva - Pljevlja.
Pejzažni efekat se može obično procijeniti korišćenjem kombinacije faktora:
•
osjetljivost pejzaža (kao što je identifikovano u tabeli ispod). Stepen do kojeg promjena od
određenog razvoja može takođe biti smještena i uzimaju se u obzir aspekti kao što su
korišćenje zemljišta (funkcija pejzaža), obrazac/različitost i skala pejzaža, njegova otvorenost,
vrijednost resursa predjela, uključujući oblasti određene za takvu vrijednost.
Tabela 6.25 – Kriterijumi uticaja na senzitivnost pejzaža
Osjetljivost Tipični kriterijumi
Visoka
Pejzaži koji su:
• Visoko vrednovani / važna pejzažna
mjesta
• Izuzetno rijetki i različiti
• Podložni malim promjenama
Srednja
Pejzaži koji su:
• Vrednovani više lokalno
• Tolerantni na srednji stepen
promjene
Mala
Pejzaži koji su:
Obicnii
Potencijalno tolerantni na primjetne
promjene
• Prolazi kroz znatan razvoj
Tipična skala
Internacionalno
Nacionalno
Tipični primjeri
• Lokalitet svjetske
baštine
• Nacionalna pejzažna
zona
Regionalno
Lokalno
•
Lokalno
Zona velike vrijednosti
pejzaža
• Neobilježena oblast ali
vrijedna (prikazan ili
specifičan način
primjene)
Nezaštićeno područje
•
•
Značaj uticaja se obično ocjenjuje kao kombinacija osjetljivosti i veličine kao što je prikazano u
sljedećoj tabeli.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
117
Tabela 6.27 – Kriterijumi za procjenu važnosti efekata
Značaj
Tipični kriterijumi
Opis
Veliki
Fundamentalna promjena
Primjetna promjena veoma osjetljivog ili od
sredine
nacionalnog značaja pejzaža, ili ogromna promjena
manje osjetljivog, ali od nacionalnog ili regionalnog
interesa pejzaža
Srednji
Materijalna, ali ne
Primjetna promjena na pejzažu koja je srednje
fundamentalna promjena
veličine, ili srednja promjena visoko osjetljivog
sredine
pejzaža od nacionalnog značaja
Mali
Vidna, ali nije materijalna
Manje promjene u pejzažu koje se smatraju
promjena sredine
tolerantnim
Beznačajan
Bez vidljivih promjena
Bez vidljivih promjena na pejzažu
sredine
6.7.2.4 Vizuelni efekti na osjetljiv pejzaž i zaštićena područja
NP Durmitor
Predloženi dalekovod prolazi kroz jednu međunarodno zasticenu oblast velikih pejzažnih vrijednosti –
NP Durmitor. Vizuelna prijatnost ove oblasti se smatra veoma važnom. Odlukom Komiteta UNESCO-a
za zaštitu svjetske baštine iz 1980. godine, NP Durmitor je sa kanjonom rijeke Tare označen kao
UNESCO područje svjetske prirodne baštine (WHN), pod Pariskom konvencijom za zaštitu svjetske
kulturne i prirodne baštine. Kriterijum UNESKO odabira broj vii: „Da sadrži prirodne superlativne
fenomene ili oblasti izuzetnih prirodnih ljepota i estetske važnosti“ predstavlja jedan od tri kriterijuma
odabira koji se primjenjuje na NP Durmitor kao utvrđeno WHN područje UNESCO-a.
Pejzaž se može klasifikovati kao veoma osjetljiv budući da nije tolerantan na promjene i da se
vrednuje na međunarondom nivou. Predložena trasa kroz NP Durmitor i preko kanjona rijeke Tare će
iskoristiti već zauzetu trasu postojećeg 110 kV Žabljak – Pljevlja. Kombinovani stubovi standardne
visine od otprilike 40 do 50 metara su planirani za prijem oba DV-a (postojećeg 110 kV i predloženog
400 kV). Stubovi na postojećim 110 kV dalekovodu su visoki otprilike 20 do 25 metara. Visina drveća u
ovom području je u rasponu od 12 do 15 metara i samim tim DV neće biti vizelno zaklonjen šumom,
već će biti veoma vidljiv u okolnom pejzažu. Vizuelni uticaji na pejzaž su očekivani sa različitih tački
gledišta u oblasti, uključujući put Žabljak – Pljevlja, preko koga predloženi dalekovod prelazi na 5
tačaka, i sa mosta preko rijeke Tare kao važnog gledišta na pejzaž kanjona. Efekti bi imali veliki
značaj, koji bi mogao da bude opisan kao vidljiva promjena po visoko osjetljiv ili pejzaž vrednovan na
nacionalnom nivou. Pejzaž viđen sa mosta prema selu Đurđevića Tara (u smjeru sjevera i
sjeveroistoka) će biti pod najvećim uticajem usljed svoje otvorenosti i širine kanjona u ovom
konkretnom području koja je otpr. 2 km (pogledati dolje navedene simulacije). Ipak, ovaj trenutni
pejzaž nije prastar budući da uključuje veliki broj smetnji kreiranih od strane čovjeka: puteve,
stambeni i poslovni razvitak kao i postojeći 110 kV DV. Na određenim lokalitetima će pogledi na
stubove eventualno biti ograničeni topografijom. Takav slučaj je pogled sa mosta ka sjeverozapadu,
gdje će predloženi dalekovod biti vizuelno zaklonjen pomoću topografije.
Prikaz 6.2 – Poređenje postojećih i predloženih stubova DV-a na mjestu prelaza preko rijeke Tare
(pogled sa puta Žabljak – Pljevlja prema kanjonu Tare
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
118
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
119
Figura 6.3 – Pogled sa puta Žabljak – Pljevlja prema kanjonu rijeke Tare – lokalitet Luka (sjeveroistočni smer)
novi zamijenjeni stub
postojeći stub
postojeći stub
novi zamijenjeni stub
postojeći stub
Napomena: Lokacije stubova predloženog dalekovoda na gore navedenoj simulaciji su proizvoljne
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
120
Figura 6.4 – Pogled sa mosta preko rijeke Tare u smjeru sjeverozapada
postojeći stub
novi zamijenjeni stub
postojeći stub
novi zamijenjeni stub
Napomena: Lokacije stubova predloženog dalekvoda na gore navedenoj simulaciji su proizvoljne
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
121
Figura 6.5 – Pogled sa mosta preko rijeke Tare u smjeru sjevera
novi zamijenjeni stub
postojeći stub
postojeći stub
Napomena: Lokacije stubova predloženog dalekovoda na gore navedenoj simulaciji su proizvoljne
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
122
NP Lovćen
U sektoru preko NP Lovćen, oba predložena dalekovoda – jednostruki 400 kV i dvostruki 400 kV – će
uglavnom iskoristiti područja u blizini postojećeg 110 kV DV-a Budva – Cetinje. Samim tim, promjene
u pejzažu će uglavnom nastati usljed proširenja trase kako bi se prihvatili jednostruki i dvostruki 400
kV dalekovodni stubovi, koji bi zahtijevali veću sanitarnu zonu u poređenju sa onom za postojeći 110
kV dalekovod. Nova sanitarna zona oko novih dalekovoda bi bila širine od otprilike 100 metara i
prouzrokovala bi dodatnu fragmentaciju šumskih staništa, kao i kumulativni vizuelni efekat na pejzaž.
Opšte gledano, pejzaž NP Lovćen može biti klasifikovan kao visoko osjetljiv budući da je vrednovan na
nacionalnom nivou. Ipak, usled činjenice da će predloženi dalekovod zaobilaziti centralno i najvažnije
područje NP Lovćen, vizuelni efekti na pejzaž se mogu klasifikovati kao efekti umjerenog značaja, a
mogu se opisati vidljivom promjenom po pejzaž, tolerantnom na umjerene niove promjene. Imajući u
vidu gore navedeno kao i činjenicu da će pogled na stubove sa udaljenih gledišta eventualno biti
ograničen usljed topografije planinskog pejzaža i šuma, može se procijeniti da se izgled i funkcionalne
vrijednosti pejzaža neće promijeniti u značajnom nivou.
Ukoliko bude izgrađena žičara Kotor – Cetinje, preko planine Lovćen, imaće vizuelni uticaj na NP
Lovćen i njegove posjetioce. Budući da nema pokretnih djelova, za DV se već može reći da će imati
manji uticaj od žičare.
Kanjon Komarnice
Oblast oko kanjona/rijeke Komarnice se smatra za područje sa ambijentalnim vrijednostima. Ona nije
utvrđena kao ambijentalno značajna oblast i nema zaštitni status, u vezi sa Zakonom o zaštiti prirode
u Crnoj Gori. Ipak, vizuelna prijatnost ove oblasti se smatra važnom i značajnom. Pejzaž se može
klasifikovati kao umjereno osjetljiv, budući da je tolerantan na umjerene nivoe promjene i da se
vrednuje na lokalnom i regionalnom nivou. Vizuelni efekti na pejzaž se očekuju sa različitih gledišta u
oblasti i bili bi od umjerenog značaja, što podrazumijeva materijalnu, ali ne i fundamentalnu promjenu
po životnu sredinu.
Predloženi dalekovod prelazi preko rijeke Komarnice na dva mjesta:
•
•
Kod lokaliteta Krstati Do, preko kanjona Komarnice, koji je otprilike širok 450 metara
Kod lokaliteta Osoje, preko 500 metara široke rječne doline sa plitikim rječnim koritom.
Vizuelni efekti na pejzaž u oblasti polja Brezna i područja Njegovuđe
Uopšteno gledano, vidljivost predloženog dalekovoda u pejzažu ovih oblasti se dovodi u vezu sa
spektrom gledišta u turističkim i rekreativnim oblastima planinskog regiona Durmitorske visoravni,
odmarališta na Žabljaku i susjednim planinskim područjima sjevernih obronaka planine Vojnik i južnim
obroncima Pivske planine. Posmatrajući njihovu morfologiju, obe oblasti (polje Brezna i oblast
Njegovuđe) su ravne i predstavljaju pejzaž velikih dimenzija, iako postoji nekolicna područja u kojima
šuma kreira ograđen prostor.
Pejzaž ovih područja može biti klasifikovan kao umjereno osjetljiv budući da je tolerantan na umjerene
nivoe promjene. Ambijentalni kvalitet ovih područja je manji od ostalih osjetljivih pejzažnih oblasti, o
kojima se diskutovalo u ovom dijelu ESIA-je, a to se odražava odsustvom bilo kakvih odrednica.
Veličina promjene bi bila srednja, izražena sa minimalnim promjenama na pejzaž velikih dimenzija u
široj oblasti. Posmatarno sa udaljenih gledišta na okolnim planinama, dalekovod bi bio doživljavan kao
dio šireg pejzaža i prouzrokovao bi indirektne efekte u vezi sa postojećim karakteristikama pejzaža.
Prisustvo postojećeg 110 kV dalekovoda Žabljak–Pljevlja, kao i novoplanirani razvoj energetske
infrastrukture u oblasti oko polja Brezna se mogu smatrati minimalizujućim faktorima po eventualne
nepovoljne vizuelne efekte. Očekuje se da nepovoljni efekti budu veći u oblastima gdje nema
postojećeg dalekovoda, u odnosu na oblasti u kojima dalekovod trenutno postoji. Ukupni efekti na
pejzaž, u dijelu gdje bi novi dalekovod zamenio postojeći 110 kV dalekovod, tj. u oblasti oko
Njegovuđe, bi bili manje magnitude budući da novi dalekovod ne bi imao dodatnu fizičku strukturu u
postojećem pejzažu.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
123
6.7.2.5 Vizuelni efekti od trafo stanice u Lastvi Grbaljskoj
Trafo stanica u Lastvi Grbaljskoj će biti novopredstavljena struktura u pejzažu lokacije i kao takva će
promijeniti fizički izgled određenog područja. Posmatrano sa stanovišta ambijentalnih vrijednosti,
pejzaž na lokaciji može biti klasifikovan kao pejzaž manje osjetljivosti budući da je tolerantan na
promjenu i nije vrednovan kao ambijentalno značajan.
Lokacija nije izložena regionalnom putu od Tivta do Budve usljed prirodne konfiguracije terena –
brdovita topografija duž puta, i neće izazivati nikakve negativne vizuelne efekte na posmatrače u
prolazu. Postojeće industrijsko postrojenje – fabrika za proizvodnju betona, locirana na prilaznom putu
do lokaliteta, zaklanja lokaciju kada se posmatra sa puta i samim tim dodatno smanjuje njegovu
osjetljivost.
Lokacija je izložena i vidljiva za ljude koji žive u naseljenim područjima sa njene jugoistočne strane.
Sama trafo stanica neće imati značajan vizuelni uticaj na te stanovnike, budući da je locirana na
suprotnoj strani lokacije i zaklonjena planiranom zgradom konvertorskog postrojenja, čiija će visina od
24 metra predstavljati najistaknutiju strukturu tokom novog razvoja. Prilikom pripreme Glavnog
projekta za konvertorsko postrojenje, trebalo bi primijeniti odgovarajući arhitektonski dizajn zgrade
konvertorskog postrojenja, u cilju izbjegavanja negativne percepcije javnosti.
Očekuje se da set pejzažnih mjera minimalizuje vizuelne uticaje obje strukture na okolna naseljena
područja. Te mjere su zasnovane na sljedećim opštim smjernicama: (Ref. 2):
6.7.3
•
Maksimalno zaklanjanje izgrađenih objekata pomoću visoke vegetacije
•
Očuvanje prirodnih i prostornih vrijednosti (konfiguracija terena, hidrološki procesi,
močvare)
•
Usklađivanje kompozicionih rješenja zelenila sa karakteristikama pejzaža i svrhom
područja
•
Maksimalno očuvanje postojećih vitalnih i funkcionalnih stabala, bilo da rastu u grupi ili
individualno, kao i njihovo uklapanje u novo urbanističko rješenje.
Vizuelni efekti aktivnosti u vezi sa demontažom
Područja na kojima su stubovi 110 kV i 400 kV dalekovoda uklonjeni bi trebalo restaurirati, u cilju
obnove pejzaža i životne sredine određenog područja. Ova restauracija bi varirala u prirodi, u skladu
sa odgovarajućim uslovima životne sredine. Oblasti osjetljive na aspekte očuvanja prirode bi bile
obnovljene uz punu pažnju na stanište područja i mogu biti ostavljena kako bi se obnovila prirodnim
putem, naspram vještačkog tretmana oblasti.
Efekti pejzaža, kao rezultat radova na demontaži odabranih postojećih dalekovoda, bi bili kratkotrajni,
privremeni efekti, tokom perioda kada su radovi na demontaži u toku. Gledano na duže staze, ne
očekuje se da nastanu značajne promjene po pejzaž i vizuelnu prijatnost duž postojećih vodova,
budući da će ih predoženi dalekovod zamijeniti. Samim tim, na određenim lokacijama na kojima budu
rasklopljeni stubovi će nastati pogodnosti po pejzaž i vizuelnu prijatnost naselja, sve do individualnih
imanja i puteva, a sve kao rezultat restauracije i radova na uređenju pejzaža.
6.7.4
Kumulativni vizuelni efekti
Kumulativni vizuelni efekti nastaju ondje gdje je moguće vidjeti više od jednog projekta sličnog tipa
na horizontu. Uopšteno gledano, takvi projekti u slučaju predloženog dalekovoda bi bili drugi
dalekovodi i vjetrogeneratori. Tokom perioda u kome je ova ESIA sprovođena, nije bilo projekta
drugih DV-a i vjetrogeneratora u širem regionu područja projekta.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
6.7.5
124
Rezime vizuelnih efekata
Dolje navedena tabela sumira vizuelne efekte na pejzaž duž predloženog dalekovoda
Tabela 6.28 – Rezime vizuelnih uticaja
Oblast / Pejzaž
Osjetljivost pejzaža
Lokacija trafo stanice u Mali
Lastvi Grbaljskoj
• nije vrednovan kao
ambijentalno značajan
• nije vrednovan kao
ambijentalno značajan
• tolerantan na uočljivu
promjenu
NP Lovćen
(priobalni planinski
pejzaž)
Umjeren
• nacionalno vrednovan, ali
tolerantan na promjenu
Oblast Čeva i Nikšića – Mali
kraški otvoren pejzaž
• tolerantan na uočljivu
promjenu
• postojeća ljudska
ometanja
Kanjon i dolina rijeke
Umjeren
Komarnice
• ambijentalno vrednovan
lokalno / regionalno
• bez utvrđenog statusa
• tolerantan na umjerenu
promjenu
Planinske visoravni –
polje Brezna, oblast
Žabljaka, oblast
Njegovuđe
Mali ka umjerenom
• tolerantan na umjerenu
promjenu
• postojeća ljudska
ometanja
NP Durmitor
(planinska visoravan) i
dionica prelazaDV-a
preko kanjona rijeke
Tare
Visoka
• međunarodno visoke
ambijentalne vrijednosti
(određena područja
UNESKO-a)
• nije tolerantan na
promjenu
• postojeća ljudska
ometanja
Kosanica - Pljevlja
Mala
(kontinentalni planinski • tolerantan na uočljivu
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Veličina uticaja
Srednji
• uočljive promjene
preko ograničenog
područja
Srednji
• materijalne ali ne i
fundamentalne
promjene po životnu
sredinu
• DV zaobilazi centralni
dio NP
• DV zaklonjen od
udaljenih posmatrača
pomoću šume i
topografije
Mali
• male promjene po
pejzaž duž šireg
područja
Srednji
• materijalne, ali ne i
fundamentalne
promjene po životnu
sredinu
Značaj uticaja
Mali
•
promjene po pejzaž
koji se smatra
tolerantnim za
promjene
•
promjene da budu
smanjene pomoću
pejzažnog plana
Umjeren
•
uočljive promjene po
pejzaž koji se smatra
tolerantnim za
umjerene nivoe
promjene
Zanemarljiv
•
bez primjetne
promjene po pejzaž
Umjeren
•
uočlljive promjene po
pejzaž koji se smatra
tolerantnim za
umjerene nivoe
promjene
Mali ka srednjem
Zanemarljiv ka malom
• male do umjerene
•
besprimjetne
promjene na pejzažu
promjene po pejzaž
velike površine i na
•
male promjene po
širokom području
pejzaž koji se smatra
• indirektni efekti u vezi
tolerantnim za
sa postojećim
promjene
karakteristikama
pejzaža
Veliki
Veliki
• uočljiva promjena po
•
uočljiva promjena po
pejzaž
visoko osjetljiv pejzaž
• DV izražena pejzažu
kod mosta preko rijeke
Tare
• DV zaklonjen na
određenim lokacijama
topografijom
Mali
Zanemarljiv
• male promjene po
•
bez uočljive promjene
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
pejzaž)
•
6.8
promjenu
postojeća ljudska
ometanja
125
•
pejzaž duž šireg
područja
DV zaklonjen od
udaljenih posmatrača
pomoću šume i
topografije
po pejzaž
Generisanje otpada
Tokom svog vijeka trajanja, predloženi dalekovod kreiraće različite tipove i frakcije otpada, uključujući
komunalni otpad, otpad od pakovanja i otpad od aktivnosti izgradnje / demontaže. Dodatno, kreiranje
manjih količina izvjesnih frakcija zagađujućeg otpada (boja, lakova, abraziva, antikorozivnih supstanci,
itd.) se očekuje, kako u fazi konstrukcije, tako i u operativnoj fazi.
Faza izgradnje
U ovoj fazi, glavni uzrok otpada biće sama izgradnja i aktivnost demontaže, kao i otpad generisan od
strane radnika.
Uzimajući u obzir da će većina od ukupnih aktivnosti izgradnje biti prefabrikovanog tipa (unapred
spremljena), količina prikupljenog otpada neće biti značajnija. Dio otpada koji će biti generisan kao
rezultat aktivnosti izgradnje je u korelaciji sa tipovima materijala i opreme koji će se koristiti tokom
raznih gradjevinjskih faza (zemljani i betonski radovi , elektro-mehanički radovi, instalacioni radovi,
itd.).
Tehničko održavanje teške mehanizacije i drugih vozila neće se preduzimati u zonama izgradnje. Iz
ovog razloga generisanje otpada, karakteristično za ovaj tip aktivnosti (korištene gume, akumulatori,
ulja, itd. iz vozila) se ne očekuje.
Objekti za skladištenje goriva neće biti potrebni i zbog toga se neće graditi ni u jednoj predviđenoj
zoni izgradnje. Kada se goriva donose na lokalitete, ova aktivnost će biti urađena sa najmanje
mogućim gorivom neophodnim za potrebe lokaliteta i izgradnje. Vozila sa tankovima biće korišćena u
ove svrhe.
Tvrdi i sanitarni otpadi kreiraju se od strane radnika tokom njihovog ostanka na lokalitetima izgradnje.
Čvrsti otpad je komunalni otpad i u skladu sa svojim sastavom sličan je sa otpadom domaćinstava.
Rasčišćavanje šuma i vegetacije duž predloženog DV generisaće drvo i druge organske otpade. Ovi
otpadi će uglavnom biti od grana, vrhova drveća i malih stabala koja nijesu upotrebljiva. Sva će biti
vraćena i raspoređena po lokalitetu što će omogućiti proizvodnju nutrigena u zemlji i omogućiti
prirodnu regeneraciju. U zavisnosti od sastava zemljišta ovaj otpad se može koristiti za oblaganje
pristupnih puteva što će omogućiti zaštitu zemljišta.
Tabela ispod daje indikativne pokazatelje očekivanih vidova otpada tokom izgradnje, klasifikovane
prema sistematizaciji evropskog kataloga otpada.
Tabela 6.29 – Očekivani tipovi otpada tokom izgradnje
grupa 02 – Otpad iz poljoprivrede, hortikulture, vodokulture, šumarstva, lova i ribolova, procesa
obrade i pripreme hrane
02 01 07
Otpad iz sječe
Grupa 15 – Otpad pakovanja
15 01
Otpad tokom pakovanja, papir i karton, plastika, drvo, metal, kompozitno pakovanje,
staklo, itd.
grupa 17 – Otpad izgradnje i demontaže
17 04
Otpad od metala
17 05 04
Otpad od iskopavanja zemlje
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
126
17 06 04
Izolacioni materijali (koji ne sadrže azbest ili opasne materije)
17 09 04
Drugi načini generisanja otpada (miješani otpad)
grupa 20 – Komunalni otpad (+ sličan otpad industrije), uključujući frakcije selektovanog otpada
20 03 01
Miješani komunalni otpad
20 03 07
Otpad repromaterijala
Operativna faza
Tokom rada predloženog DV kreiraće se otpad koji će doći od aktivnosti CGES koje se tiču održavanja
i kontrole postrojenja.
Uobičajeni vid otpada koji se prikuplja tokom rada projekta uključuje električni otpad (potrošni,
rezervni djelovi i zastarjela oprema), kao i otpad od pakovanja i otpad od korišćenja boja i premaza za
stubove.
Tabela ispod pruža indikativni pregled predviđenih tipova otpada tokom operativnosti, koji je
sistematizovan u skladu sa katalogom evropskog kataloga za otpade.
Tabela 6.30 – Predviđeni tipovi otpada tokom operativnosti
grupa 08 – Otpad od zaštitnih farbi stubova (boje, lakovi, itd)
08 01
Otpad koji se dobija od uklanjanja boja i lakova
grupa 15 – Otpad pakovanja
15 01
Otpad tokom pakovanja, papir i karton, plastika, drvo, metal, kompozitno pakovanje,
staklo, itd.
grupa 16 – Otpad koji nije spominjan u EU katalogu
16 02
(odbačen) Otpad od električne i elektronske opreme
Radovi na demontaži 110 kV i 400 kV dalekovoda
Radovi demontaže će uključivati demontažu postojećih stubova, faznih provodnika i izolatora kao i
njihov transport van projektne zone. Značajna količina otpada od metala je očekivana kao rezultat
demontaže stubova. Svaki stub će biti isiječen na manje djelove kojima je lakše upravljati i koje je
lakše skloniti sa lokaliteta na reciklažu. Eventualna ponovna upotreba provodnika i izolatora biće
razmatrana od strane CGES. Druge opcije uključuju mogućnost da ovi elementi budu ponuđeni
kompanijama koje se bave reciklažom.
Proces demontaže će takođe uključiti rušenje postojećih temelja i restauracije zemljišta koji su
okupirani od ovih elemenata. Generalno, svaki neupotrebljivi temelj bi trebalo da se iskopa do dubine
od 1.0 m od površinskog sloja. Beton i čelik iz izvađene temeljne konstrukcije biće usitnjen u prikladne
djelove i uklonjen sa lokaliteta. Radovi popunjavanja zemljom će biti preduzeti oko i na temeljima tako
da će gererisanje otpada biti potpuno minimalizovano.
Inicijalno procijenjeni materijali otpada koji će se generisati kao rezultat procesa demontaže
dalekovoda prikazani su ispod.
Tabela 6.31 – Količina otpada od radova na demontaži
DV će biti demontiran
Otpadni materijal
400 kV OHL Podgorica –
Trebinje (BiH)
(dužina: 6.0 km)
Stub (“Y”-tip) – čelični
Temelj- ojačana betonska
osnova
Provodnik
(Al/Ce 3x2x490/65 mm2)
Zaštitna užad
(AlMg1E/Ce 2x120/70 mm2)
Stakleni izolatori
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Procijenjeni iznos
frakcija otpada
165 tona
300 m3
67 tona
11 tona
1,760 komada
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
110 kV DV Žabljak – Pljevlja,
sekcija: Njegovuđa - Kosanica
(dužina: 21.5 km)
Stub (“portal”-tip) – čelični
Temelj- ojačana betonska
osnova
Provodnik
(Al/Ce 3x150/25 mm2)
Zaštitna užad
(Ce 2x35 mm2)
Porcelanski / Stakleni
izolatori
127
110 tona
70 m3
39 tona
12 tona
1,470 komada
Zbirno, ukupan procijenjeni otpadni materijal koji će biti generisan radovima demontaže je sljedeći:
•
Čelični stubovi:
275 tona
•
beton:
370 m3
•
provodnici:
106 tona
•
zaštitna užad:
23 tona
•
izolatori (razni):
3,230 komada
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
7
128
Socio-ekonomski uticaji i mogućnosti
7.1
Metodologija
Ova procjena socijalnih uticaja omogućava analizu mogućih uticaja koji će imati predloženi dalekovod
na ljude u okviru njihovih socijalnih uređenja. Procjenjuju se značajni potencijalni dirijektni i
indirijektni socio-ekonomski uticaji koji nastaju kao posljedica implementacije predloženog projekta.
Preporuke o načinu na koji identifikovane negativne eksternalnosti mogu biti ublažene i određivanje
lica odgovornog za implementaciju mjera za ublažavanje, uključeni su u ovu procjenu.
U cilju dobijanja relevantne informacije, urađena je anketa o ključnim akterima i pojedini od njih su, u
tom smislu, bili ispitani. Primijenjena je sljedeća kombinacija metodologija:
i.
Pregled dostupnih tehničkih specifikacija koje se odnose na predloženi dalekovod, a koji će
predodrediti potencijalni socijalni uticaj i identifikovati pojedince i grupe, vjerovatno podložne
istom.
ii. Pregled dostupnih tehničkih specifikacija koje se odnose na predloženi dalekovod koja će
predodrediti potencijalne socijalne uticaje i uticati na pojedince i grupe.
iii. Analiza relevantnog zakonodavstva.
iv. Nadgledanje upotrebe zemljišta u neposrednoj blizini predloženog dalekovoda.
v. Uključivanje zainteresovanih strana putem konsultativnih sastanaka sa predstavnicima
različitih grupa zainteresovanih strana. Pregled konsultacije zainteresovanih strana se nalazi u
Dodatku 2. Grupa zainteresovanih strana uključuje:
a) Centralne organe vlasti (ministarstva i agencije)
b) Lokalne organe vlasti
c) Stanovnike lokalnih zajednica u području projekta
d) Nevladine organizacije (NVO)
vi. Prikupljeni su i pažljivo proučeni sekundarni podaci. Takođe, urađen je pregled različitih
komparativnih studija i izvještaja, uključujući dostupan statistički materijal.
vii. EBRD politika i EBRD zahtjevi izvođenja su navedeni u Odjeljku 1.3 - EBRD Kontekst.
7.2
Lokalni stavovi
Održan je veliki broj konsultativnih sastanaka sa stanovnicima naselja u regiji obuhvaćenoj projektom
(videti dodatak 2). Opšti zaključak nakon cjelokupnog konsultativnog procesa jeste da postoji jasno
razumijevanje važnosti projekta koji se odnosi na neophodnost poboljšanja sistema napajanja
električnom energijom i infrastrukture za prenos električne energije u Crnoj Gori, kao i podrške razvoju
predloženog dalekovoda od Lastve do Pljevalja, kao koraka prema poboljšanju takve mreže.
U opštim uslovima, nastale su sljedeće mogućnosti ili problematika u odnosu na predloženi projekat:
• Izloženost električnom i emagnetnom polju koje ce nastati radom operativne električne
opreme.
• Eksproprijacija i pitanja koja se na istu odnose su: zemlja korišćena za predloženi dalekovod i
nova trafostanica u Lastvi Grbaljskoj.
• Uticaj građevinskih radova i radova na pojedinačna domaćinstva, cjelokupnu zajednicu i na
infrastrukturu od koje zavise. Od posebnog značaja je uticaj projekta na:
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
•
•
129
- lokalne puteve i ceste koje koristi stanovništvo
- polja, granice njiva i vodene tokove- rijeke, potoci i izvori.
Kontinuirani uticaj koju ima neadekvatna lokalna mreža za snabdijevanje električnom
energijom na jačinu lokalne zajednice, na njenu sposobnost da se održi i ima prednost novih
ekonomskih mogućnosti koje su u nastajanju, mogućnosti kao što je razvoj novog i
atraktivnog turizma i rekreativnih aktivnosti. Uopšteno, jačanje lokalnog sitema distribucije
električne energije u dugoročnom smislu podrazumijeva se kao posljedična prednost
predloženog projekta.
Nesposobnost lokalne zajednice da shvati dirijektnu ekonomsku prednost od DV osim isplate
nadoknade.
Posebni problemi koji su navedeni u ovim naseljima uključuju:
• Lastva Grbaljska se suočila sa povećanim nivoom nesigurnosti nastalih iz izbora lokacije
projektnih objekata - posebno trafostanice i konvertorskog postrojenja - u odnosu na
pojedinačna domaćinstva i pojedinačne poslove u okviru zajednice. Sljedeći problemi su
izloženi od strane stanovništva Lastve:
- Vizualni uticaj na stanovništvo
- Nivoi operativne buke
- Uticaj na vrijednosti imovine
• Sva naselja osjećaju nesigurnost u odnosu na uticaj DV-a na zdravlje stanovništva,
ekonomsku sigurnost i lokalnu životnu sredinu.
• Dubovik, smješten na turističkoj trasi između Cetinja i Kotora, prijeko Njeguša, gdje bi
poremećaj u saobraćaju tokom perioda izvođenja građevinskih radova, uticao na trenutne i
buduće nivoe saobraćaja za vrijeme turističke sezone, kroz njihova naselja.
• Resna-smatra se da bi vizualni uticaj koji bi imao DV smanjio privlačnost ovog mjesta kao
turističkog centra.
• Čevo i Njegovuđa su bili uključeni zbog kumulativnog vizuelnog uticaja DV na postojeće
dalekovode u okviru-i blizu-njihovih naselja.
• Vizualni i pejzažni uticaji iz predloženog DV na područja i naselja koja posjeduju posebnu
ljepotu, posebno u okviru nacionalnih parkova i kanjona rijeke Tare i rijeke Komarnice.
Posebna naselja na koja se odnosio ovaj vizualni uticaj, uključivala su Komarnicu i Đurđevića
Taru.
7.3
Uslovi rada
Očuvanje zdravlja i sigurnosti na radu je interdisciplinarno područje u koje je uključena zaštita zdravlja
i opšteg dobra ljudi koji su uključeni u posao. Cilj programa zaštite jeste da njeguje sigurnu radnu
sredinu: kao sekundarni efekat, njime takođe mogu biti zaštićeni saradnici, članovi porodice,
zaposleni, klijenti, dobavljači, obližnje zajednice i ostala lica koja se nalaze pod uticajem okoline
radnog mjesta. Ovo može uključiti interakcije u mnogo određenih područja, uključujući medicinu rada,
higijenu rada (industrijsku higijenu), javno zdravstvo, inženjering bezbjednosti, hemiju, zdravstvenu
fiziku.
Obje glavne faze projekta, izgradnja i rad, uključuju radnu snagu. Faza izgradnje predloženog
dalekovoda će biti mnogo zahtjevnija sa većim prilivom radnika u području očekivanom u ovoj fazi
projekta.
Generalno, u skladu sa zakonodavstvom Crne Gore, zaposlenje može biti na trajnoj ili privremenoj
osnovi. U zavisnosti od konkretnih potreba i projektnih aktivnosti, način aktiviranja, način angažovanja
radne snage će biti odluka zaposlenog. U svakom slučaju, zaposleni (ili više njih) i poslodavac bi bili
obavezni da poštuju odredbe zakona koji podupiru razne pravne akte u područjima rada i
zakonodavtstva socijalne zaštite, posebno Zakona o radu (Službeni list Crne Gore br. 49/08) i Zakona
o sigurnosti na poslu (Službeni list Crne Gore, br. 79/04). Kompetentno tijelo za nadgledanje
implementacije gorenavedenog zakonodavstva jeste državna inspekcija za koja postoji u okviru
Ministarstva rada i socijalnog staranja.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
130
Zaštita zaposlenih predstvalja ključni prioritet u izgradnji i radu predloženog dalekovoda i trafostanica.
Mjere koje moraju biti preduzete u smislu zaštite zaposlenih, tokom izgradnje i rada projekta
uključuju: izvođenje radnih zadataka od strane jedino kvalifikovanog osoblja – u skladu s njihovim
obavezama i zakonskim odredbama o odgovorajućoj ličnoj zaštitnoj opremi, bez ostalih aktivnosti
preduzetih suprotno bilo kojim uslovima ili odredbama o sanitarnim uslugama i opštem dobru
stanovništva i mjesta, kao i procjenu i identifikaciju rizika. Ove mjere, zajedno sa obavezom o
usklađivanju sa crnogorskim zakonima o zdravstvu i sigurnosti, obezbijediće osnovu na kojoj će se
graditi sigurnost i zaštita zdravlja i opšteg dobra zaposlenih, odnosno radnika.
Radni uslovi i radni kampovi će biti postavljeni u skladu sa relevantnim crnogorskim Zakonom o radu.
Izvođači radova će biti odgovorni za Plan za zaštitu zdravlja radnika, čime se radnicima omogućava
radno okruženje koje ne ugrožava njihovo opšte i zdravstveno stanje. CGES će pregledati i odobriti
ove planove i biti odgovoran za nadgledanje izvršenja zadataka od strane izbođača radova. Svi radnici
će biti obučeni u skladu sa odgovarajućim pravilima i procedurama koje se odnose na sigurnost.
Smještaj za radnike mora biti čist, siguran i mora ispunjavati minimum potreba radnika. Posebno,
odredbe o smještaju treba da ispunjavaju uslove domaćeg zakonodavstva i međunarodne dobre
prakse u odnosu, ali ne ograničavajući se na sljedeće: odredbe o minimalnoj količini prostora za
svakog radnika; odredbe o sanitarnim pitanjima, objektima predviđenim za vešeraj i spremanje hrane
i držanje pitke vode; odredbe o zaštiti od požara i sigurnosti u odnosu na ostale rizike; odredbe o
prvoj pomoći i medicinskim objektima; i grijanje i ventilacija.
7.4
Bezbjednost, sigurnost i zdravstveno stanje zajednice
Faza izgradnje
Aktivnosti izgradnje će donijeti ograničene promjene u načinu života lokalnog stanovništva. Prethodna
slobodna i neograničena kretanja ljudi i djece na putevima i mjestima oko predloženih dalekovoda
treba da budu ograničena, zahvaljujući pristustvu kamiona i mašinerije na lokalnim putevima. Isto se
odnosi na stoku, koja takođe može postati problem u saobraćaju. Tokom perioda izgradnje, lokalno
stanovništvo i korisnici imovine mogu biti prisiljeni na korišćenje posebnih puteva.
Ostala važna pitanja koja se odnose na pitanja sigurnosti zajednice jesu distinkcija između gradilišta i
lolakalne životne sredine. Ovo je pitanje sigurnosti koje treba biti pažljivo razmotreno. Neovlašćeni
pristup na gradilište od strane djece ili odraslih, može izazvati ozbiljne posljedice.
Određeni broj nezgoda na gradilištima se može desiti kada je u pitanju stoka. Veoma je važno pravilno
osigurati sva gradilišta.
Tokom faze izgradnje, gotovo da ne postoje mogućnosti za radnike da se razbole od određenih
bolesti. Potencijalna oasnost na javno zdravlje od određenih bolesti ne smatra se glavnim faktorom
koji utiče na implementaciju projekta.
Izvođač radova će biti u obavezi da razvije i primijeni procedure za zaštitu javnog zdravlja i sigurnosti.
Ovo uključuje pravila za radnike i sigurnost gradilišta u smislu sprečavanja neovlašćenog pristupa
aktivnim gradilištima, radničkim kampovima, prevoznim transportnim sredstvima, građevinskoj
mašineriji i područjima na kojima se nalazi oprema. Ugovarač će pripremiti planove za hitne slučajeve
u cilju stvaranja odgovarajućih uslova ukoliko se dogode nepredviđene situacije, a sve to na način koji
je prihvatljiv s obzirom na mjesto na kojem se nalazi gradilište. Plan će biti baziran na prethodnoj
identifikaciji glavnih izvora opasnosti i uključivaće mjere neophodne za sprečavanje nezgoda, kao i
ograničenja posljedica nezgoda na lokalnu zajednicu. Mjere sigurnosti u transportu će biti prihvaćene i
implementirane u skladu sa Planom o upravljanju transportom, u cilju sprečavanja eventualnih
saobraćajnih nezgoda i negativnog uticaja istih na ljude.
Faza rada
Tokom faze rada predloženog dalekovoda i pridružene trafostanice stvaraće se električna i magnetna
polja i radna buka, što može da se posmatra kao rizik u odnosu na zdravlje ljudi. Tokom operativne
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
131
faze, dalekovod neće zagađivati ili oštetiti okolinu (vazduh, vodu ili tlo) i neće proizvoditi značajne
količine otpada. U tom smislu, predloženi projekat neće stvarati uslove u životnoj sredini koji bi mogli
voditi ka narušavanju opšteg zdravlja ljudi u području gdje se izvodi projekat.
CGES će definisati i procijeniti rizike i potencijalne uticaje na zdravlje i sigurnost zajdnica koje su pod
direktnim uticajem operativnih aktivnosti u vezi sa projektom i uspostaviće preventivne mjere, u
skladu sa postojećim rizicima i uticajima. Ove mjere će imati ulogu prevencije i izbjegavanja rizika i
uticaja prijeko granica minimuma i ograničenja, a ograničenje rizika i uticaja će biti jasno navedeno u
planu za hitne i nepredviđene slučajeve, koji će, inter alia, uključivati organizacione strukture,
odgovornosti, procedure, komunikaciju, obuku, resurse i ostale aspekte neophodne za implementaciju
takve politike i za davanje efektivnih odgovora na vanredne situacije u odnosu na opasnosti u vezi
projekta. Plan će uključiti mehanizam izvještavanja, definisati uloge tima za vanredne situacije kao i
određenih, potrebnih pitanja komunikacije sa lokalnim zajednicama.
7.5
Izloženost magnetnom i električnom polju
7.5.1 Uvod
Električna i magnetna polja (često navedena kao EMF) i elektro-magnetne sile koje predstavljaju,
osnovni su dio fizičkog svijeta. Njihovi izvori su osnovne čestice materije pod nabojem (prvenstveno
elektroni i protoni). Električna polja se mjere u voltima po metru (V/m) ili kilovoltima po metru (kV/m).
Magnetna polja se mjere u mikroteslama (µT) ili nanoteslama ( nT). Amplituda modulacije elektro
polja zavisi od voltaže DV opreme, i manje više ostaje konstantna sve dok je DV oprema u pogonu.
Snaga modulacije magnetnog polja zavisi od električne energije (naboja) koja se dobija putem DV
opreme, što varira u skladu sa zahtjevima za nabojem u određenom momentu.
7.5.2. Pravni okviri
7.5.2.1. Međunarodni pravni okviri
Godine 1998. Međunarodna komisija za zaštitu od nejonizirajućeg zračenja (ICNIRP) je izdala
instrukcije za ograničenja izloženosti nisko-magnetnim poljima, navedene u „Priručniku za ograničenje
izloženosti vrijemenski-varirajućim elektro, magnetnim i elektromagnetnim poljima (do 300 GHz)"54)
ICNIRP preporuke su primjenjive i kod dugoročne izloženosti stanovništva i okoline kao i kod
kratkoročne izloženosti u industrijskim mjestima. Ograničenja izloženosti, određena u preporukama,
široko su prihvaćena u cijelom svijetu. Prihvaćena su u:
(i)
Prepruka Savjeta EZ 1999/519/EC, od 12.07.1999, Ograničenje izlaganja
elektromagnetnim poljima (0 Hz do 300 Hz) i
(ii)
Direktiva 2004/40/EC Evropskog parlamenta i Savjeta EZ, od 29.04.2004. o Minimalnim
zdravstvenim i sigurnosnim zahtjevima koji se odnose na izloženost radnika nastalim
rizicima iz fizičkih agenasa (elektromagnetna polja).
Tabela 7.1 - Vrijednosti ograničenja za izloženost elektromagnetnom polju (ICNIPR/EU)
Izloženost stanovništva i okoline
Industrijska izloženost
Elektro polje
Magnetno polje
Elektro polje
Magnetno polje
5 kV/m
100 µT
10 kV/m
500 µT
54)
Dokument dostupan na www.icnirp.org
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
132
7.5.2.2. Domaći pravni okviri
Ne postoji zakonodavstvo u Crnoj Gori koje se odnosi na nejonizirajuće zračenje u smislu ograničenja
izloženosti elektromagnetnom polju.
7.5.2.3. Izračun EMF magnituda
Izračun elektro i magnetnih polja za predloženu izgradnju jednostrukog i dvostrukog 400 kV je izveden
od strane „Dalekovod Project“ (Zagreb, Hrvatska). Rezultati ovog proračuna su navedeni u odvojenom
dokumentu „Analiza elektromagnetnih polja HVDC Konekcije i 400 kV DV Lastva- Pljevlja“ (ref.31), što
je bilo pripremljeno u okviru Detaljnog prostornog plana za ovaj projekat. Zbir EMF proračuna za svaki
tip predloženog dalekovoda, i.e. jednostruki ili dvostruki dalekovod, navedeni su u tekstu ispod.
Jednostruki 400 kV dalekovod (od Čeva do Pljevalja)
Izvedene su kalkulacije sljedećih DV parametara:
•
•
•
Tip stuba: Y
Minimalna visina DV provodnika iz zemlje ( na sredini raspona) 11.26 m
Visina tačke kalkulacije: 1.6 m iznad zemlje
Pregled distribucije električnog polja je naveden na sljedećoj slici. Električna polja zavise od voltaže
dalekovoda, a ne od opterećenja. Najviša vrijednost elektro polja je ispod DV provodnika i njen
intenzitet opada sa udaljenošću od DV. Na visini od 1.6 metara od zemlje, na sredini raspona, iznosiće
4.3 kV/m, što je niže od granične vrijednosti izloženosti određene pomoću ICNIRP i EU odredbi
(5kV/m). Na približno 30 m od DV centralne ose, intenzitet bi bio niži od 1.0 kV/m.
Slika 7.1.- Distribucija elektro polja na visini od 1.6 metara od zemlje
Izvor: Analiza elektromagnetnih polja HVDC konekcije i 400 kV DV Lastva- Pljevlja; Dokument u okviru
DPP, jul 2011. (ref.31).
Pregled distribucije magnetnog polja je vidljiv na sljedećoj slici. Magnetna polja zavise od opterećenja.
Generalno, opterećenja tj. napon koji se prenosi putem dalekovoda, koji igraju ulogu dijela sistema za
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
133
napajanje električnom energijom, mnogo je niži od njihovih kapaciteta. Najviša vrijednost magnetnog
polja je ispod DV provodnika i njegov intenzitet se smanjuje sa udaljenošću od DV. Na visini od 1.6 m
od zemlje, na sredini raspona, iznosiće 39.2. µT,što je mnogo niže od granične vrijednosti izloženosti
određene ICNIRP i EU odredbama (100 µ T).
Slika 7.2. – Distribucija Magnetnog polja na visini od 1.6. m od zemlje
Izvor: Analiza elektromagnetnog polja HVDC konekcije i 400 kV DV Lastva-Pljevlja; dokument u okviru
DPP: Jul 2011. ( ref.31)
Dvostruki dalekovod (od Lastve do Čeva)
Izvedene su kalkulacije sljedećih DV parametara:
•
•
•
Tip stuba: „bure“, i
Minimalna visina DV provodnika od zemlje (na sredini raspona): 11.26 m
Visina tačke proračuna: 5 m iznad zemlje
Pregled distribucije električnog polja u poprečnom presjeku, priložen je na sljedećoj slici. Najviša
vrijednost elekto polja je ispod DV provodnika i njegov intenzitet opada sa udaljenošću od DV. Na
visini od 5 metara od zemlje, na sredini raspona, iznosiće približno 5kV/m, što je granična
vrijednost izloženosti određene od strane ICNIRP i EU odredbama. Na visini manjoj od 5 m od
zemlje, intenzitet električnog polja bi bio manji od 5kV/m. Na približno 30 m od DV centralne ose,
intenzitet bi bio manji od 0.5 kV/m.
Slika 7.3- Distribucija elektro polja u prikazu presjekom
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
134
Izvor: Analiza elektromagnetnih polja HVDC konekcije i 400 kV DV Lastva-Pljevlja; Dokumentacija
u okviru DPP; jul 2011. (ref 31)
Pregled distribucije magnetnog polja je prikazan na sljedećoj slici. Najviša vrijednost magnetnog
polja je ispod DV provodnika i njegov intenzitet opada sa udaljenošću od DV. Na visini od 5
metara od zemlje, na sredini raspona, iznosio bi manje od 20µT, što je mnogo manje nego
granična vrijednost izloženosti određena od strane ICNIRP i EU odredbama (100µT).
Slika 7.4.- Distribucija magnetnog polja prikazana u presjeku
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
135
Izvor: Analiza elektromagnetnih polja HVDC konekcije i 400kV DV Lastva-Pljevlja; dokument u okviru
DPP; jul 2011 ( ref.31)
Trafo stanice
Kada govorimo o trafo stanicama, najača polja otkrivena oko perimetra su obično ona polja
uzrokovana od strane dalekovoda, na ulazu ili izlazu iz trafostanice. Polja proizvedena opremom u
okviru trafostanica generalno su manja.
Prethodna istraživanja i mjerenja elektromagnetnog polja na sličnim trafostanicama kao što je
trafostanica Lastva, pokazala su da na visini od 1.5-2.00 metara od zemlje, na kritičnoj lokaciji u
trafostanici (kao što je prekidač), najviša vrijednost električnog polja iznosi oko 10kV/m (ref.31). Iz
tog razloga, ove vrijednosti se umanjuju intenzivno sa udaljenošću od električne opreme, a na
krajevima opreme iznose 5 kV/m, a na perimetru trafostanice vrijednost opada do iznosa od 1-2 kV/m
što je ispod graničnih vrijednosti za izloženost.
Magnetno polje nastalo u trafostanici značajno se smanjuje u odnosu na električno polje: na perimetru
trafostanice, njegove vrijednosti su blizu nule.
U slučaju trafostanice Lastva, predlaže se sigurnosna zona u rasponu od 50-100 m oko perimetra
trafostanice. Ovo bi osiguralo da vrijednosti elektromagnentog polja, u javno dostupnim područjima,
budu prilično ispod graničnih vrijednosti.
7.5.2.4 Potencijalni uticaji
Osoba koja stoji u električnom polju ispod 400 kV dalekovoda bi imala naizmjenično površinsko
punjenje u svom tijelu kao i naizmjeničnu struju u tijelo. U posljednjih 20 godina, smatralo se da
izloženost električnoj energiji - frekventnom magnetnom ili elektro polju, može biti povezana sa
različitim zdravstvenim problemima, počevši od glavobolja do Alzerhajmerove bolesti. Ovakav stav se
posebno odnosi na oboljenja od kancera tokom djetinjstva.
Određeni broj epidemioloških studija donosi stavove o povezanosti između pojave kancera u
djetinjstvu i blizine stambenih kuća u odnosu na postrojenja dalekovoda. Druge studije, posebno
najveća svijetska studija ovog tipa do sada, sprovedena u Velikoj Britaniji tokom devedesetih godina
prošlog vijeka, nije potvrdila takve veze, iako statistička povezanost ipak ostaje evidentna. Međutim,
nije pronađena veza između pojave kancera i ostalih bolesti na jednoj strani i elektromagnetnog polja
na drugoj strani, i zaista ne postoji uspostavljen mehanizam na osnovu kojega ova polja mogu
uzrokovati ili podstaći nastanak bolesti.
U smislu potencijalnog uticaja na ljudsko zdravlje, a na osnovu gore navedenih izračunatih magnituda
polja, intenzitet elektropolja se smatra dominantinijm u odnosu na magnetno polje.
U slučaju jednostrukog 400 kV dalekovoda, izračunati intenziteti elektromagnetnog polja su ispod
graničnih vrijednosti za izloženost određenu od strane ICNIRP i EU odredbi, čak i na mjestima ispod
DV provodnika.
Navedeni proračuni su takođe pokazali da dvostruki DV 400kV se smatra kritičnijim u poređenju sa
jednostrukim 400 kV DV. Ipak, može se primijetiti da smanjenje intenziteta elektromagnetnog polja sa
udaljenošću od centralne ose DV predstavlja fenomen, a izvan 60 m širokog koridora od DV (30 m od
DV centralne ose) rizik za ljudsko zdravlje tokom izloženosti elektromagnetnom polju je beznačajan.
Planirana zona zaštite za predložene jednostruke i dvostruke dalekovode, iznosi najmanje 60 metara.
U okviru ove zone nije dozvoljena izgradnja stambenih ni bilo kojih drugih objekata. Gore navedeno,
kao i činjenica da predložena trasa DV nece prolazi u blizini stambenih objekata, vodi ka zaključku da
DV ne bi imao značajan EMF uticaj na stanovnistvo.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
7.6
136
Akvizicija zemljišta, pitanja vlasništva i ponovnog naseljavanja
Privatna i državna zemljišta će svakako bit pod uticajem aktivnosti vezanih za ovaj projekat. Akvizicija
zemljišta (privremeno ili trajno) će se sprovoditi u skladu sa zakonima Crne Gore55) i EBRD zatjevima,
posebno EBRD PR 5: akvizicija zemljišta, prinudno iseljavanje i izmještanje privrednih subjekata.
Kupovina zemljišta, privremeno korišćenje zemlje i pitanja nadoknade, rješavaće se u okviru razvoja i
implementacije operacija na pripajanju zemljišta kao i planova i okvira na polju kompenzacije.
Pojedina zemljišta će biti trajno pribavljena, većinom ona u Lastvi Grbaljskoj, potrebna za izgradnju
trafo stanice (oko 11.25 ha)56), izgradnju stubova za predloženi dalekovod i pristupne puteve, tamo
gdje je to potrebno i gdje trentuno putevi ne postoje. Neka od zemljišta će biti privremeno korišćena
tokom izgradnje kako bi se olakšao pristup područjima na kojima se podižu stubovi. DV koridor je
širok 1 km što će pružiti mogućnost podešavanja dalekovoda u smislu daljeg smanjenja uticaja koji
ima na okolinu. Npr. DV će biti podešen u skladu sa granicama imanja i njiva na način na koji će biti
smanjena svaka mogućnost bilo kakvog štetnog uticaja koji bi DV imao na posjede: pripajanje
zemljišta je svedeno na minimum (kao i uticaj na usjeve, drveće itd).
Tokom faze rada, projekat neće imati značajan uticaj na sredstva za život, zemljoradničke aktivnosti ili
poljoprivredne kompanije, s obzirom da su sistemi dalekovoda u potpunosti u skladu sa svim formama
poljoprivrednih aktivnosti, one mogu biti nastavljene i tokom izvođenja radova na projektu.
Sva sredstva, uključujući zemljišta, ujseve, biljke, drveće i ostalo (građevine, irigacioni sistem)
određuju se i kompenzuju u skladu sa zakonima Crne Gore i EBRD. Ako prisvajanje zemljišta uzrokuje
privrednu ili fizičku štetu stanovništu, kako je definisano u EBRD PR 5, preduzeće se odgovarajuće
mjere u cilju pružanja pomoći u obnovi standarda stanovnika i njihovih sredstava za život.
Svaki eventualni gubitak zemljišta, šume ili drugog imanja, kao i moguća šteta nastala tokom radova
na izgradnji i održavanju infrastrukture, podliježe naknadi štete, u skladu sa zakonima Crne Gore i
najboljom međunarodnom praksom, kako je navedeno u PR 5 EBRD-a. Ovaj uslov se odnosi na fizičko
i ekonomsko izmještanje koje može biti potpuno, djelimično, trajno ili privremeno, sa glavnim ciljem
smanjena svake mogućnosti da stanovništvo trpi bilo kakvu štetu u odnosu na izgradnju projekta.
Osnovni princip ovog uslova jeste kompenzacija u naturi, odnosno zamjena zemljišta, a ne nadoknada
u obliku novčanih sredstava.
Ovaj uslov se primjenjuje kod fizičkog ili privrednog premještanja57), koje može biti potpuno,
djelimično, trajno ili privremeno, sa glavnim ciljem da ni jedno lice ne zabilježi nikakav negativan uticaj
tokom procesa rada na projektu. Osnovni princip ovog paragrafa jeste preferiranje naturalne
kompenzacije, odnosno kompenzacije bazirane na zamjeni zemljišta u odnosu na kompenzaciju
izvršenu u novcu, ukoliko je to izvodljivo.
7.7
Građevinski saobraćaj i transport
7.7.1
Uvod
Građevinski i demontažni radovi, teška mašinerija i velika transportna vozila i povećan intenzitet
saobraćaja će svakako uticati na normalni režim saobraćaja u projektnom području.
Građevinski i demontažni saobraćaj u vezi sa dalekovodom iziskuje potrebu za adekvatnom pažnjom
usljed (1) vjerovatnog povećanja intenziteta i obima saobraćaja na putevima sa (u prosjeku) nižim
obimima opterećenja, i (2) upotrebe glomaznih i teških vozila za namjene izgradnje i demontaže.
55)
Zakon o eksproprijaciji CG (SG CG br. 28/06 i 21/08) i Zakon o energetici RCG (SG RCG 28/10)
Nije potrebno dodatno zemljište za operacije vezane za TS SS Pljevlja, jer one uključuju samo nadogradnju te trafostanice.
57)
Premještene osobe mogu se klasifikovati kao osobe: (i) koje imaju formalno pravo na zemljište (uključujući običajno i
tradicionalno pravo koje se priznaje po nacionalnim zakonima); (ii) one koji nemaju formalnog prava na zemljište u vrijeme
procjene imovine, ali koji polažu prava na zemljištu koja su priznata ili mogu biti priznata po nacionalnim zakonima; ili (iii) one
koji imaju zakonsko pravo ili polažu prava koja se ne mogu priznati za zauzeto zemljište.
56)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
137
Ključni saobraćajni aspekti se mogu uopšteno grupisati u dvije grupe: u (1) aspekte van lica mjesta, i
(2) aspekte na samom licu mjesta.
Aspekti van samog lica mjesta odnose se na okolnosti van samih građevinskih lokacija predloženog
dalekovoda:
•
Odabiranje trasa pristupnih puteva i vremena putovanja
•
Sposobnost lokalnih puteva da prihvate planirani obim i intenzitet saobraćaja tokom faze,
uzimajući u obzir tehničke i operativne uslove za velika i teška vozila
•
Bezbjednost puteva
•
Plan za saobraćaj i transport
Aspekti na samom licu mjesta odnose se na uslove unutar građevinskih lokacija predloženog
dalekovoda:
•
Standardi za pristupne puteve, uključujući potrebu za nadogradnjom postojećih traka
•
Mjere protiv erozije i radi kontrole klizišta
•
Vraćanje u prvobitno stanje potencijalno potrebnih privremenih puteva, nakon završetka
građevinskih radova.
7.7.2
Vidovi transporta
Osnovni način transporta predložen za opsluživanje tokom izgradnje projekta je drumski. Razlog je
prevashodno dobro razvijena putnea mreža, fleksibilnost koja se iziskuje u dopremanju mašinerije i
materijala do lokacija u udaljenim područjima preko teških terena i duž koridora koji je raštrkan.
Transport i isporuka transformatora do predloženih trafostanica bi se vršio korišćenjem
specijalizovanih vozila koja ne bi imala standardne dimenzije. Možda će biti potrebni određeni
prethodni radovi duž javnih puteva koji bi se koristili za pristup do trafostanica, uključujući eventualno
ojačavanje mostova i manja poboljšanja na poravnavanju i geometriji puta.
7.7.3
Ključne trase građevinskog transporta
Tabela ispod identifikuje glavne građevinske trase koje bi se koristile za dovoženje mašinerije i
opreme, materijala i radne snage za izgradnju predloženog 400 kV dalekovoda i uklanjanje materijala
vezanog za demontažu odabranih 110 kV i 400 kV vodova.
Tabela 7.2 – Ključne građevinske transportne trase
DV odeljak
Glavne trase
Lastva
– • Budva - Tivat
Čevo
• Budva – Cetinje – Podgorica (R-3)
Čevo
Šavnik
-
Šavnik
Pljevlja
-
•
Vilusi – Nikšić (M–6)
Šćepan polje – Nikšić – Podgorica
(M–18)
• Nikšić – Šavnik (R-5)
•
•
Šavnik – Žabljak – Đurđevića Tara
(R-5)
• Đurđevića Tara – Plevlja (R-6)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Lokalni pristupni putevi
• Lastva – Gorovići – Radanovići
• Lastva – Pobori - Lapčići
• Cetinje – Cekanje – Kotor (R–1)
• Cekanje – Resna – Čevo (R-15)
• Cetinje – Lovćen – Krstac (R-13)
• Vir – Krstac (R-6)
• Čevo – Ubli – B.Poljane – Riđani (R-15)
• Od tačke ukrštanja sa M-18 do Brezne
• Petnica – Počćenje – Komarnica
• Petnica – Pošćenje – Dubrovsko
• Od tačke ukrštanja sa R-5 do Njegovuđa
• Kosanica – Vlahovići – Crnobori – Odžak
• Od tačke ukrštanja sa R-4 do Kruševa
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
7.7.4
138
Pretpostavljeni vozni park građevinskih vozila
Tabela ispod daje informacije o pretpostavljenim tipovima lakih i teških vozila koja bi se koristila za
zadovoljavanje potreba građevinskog i demontažnog transporta.
Tabela 7.3 – Pretpostavljeni vozni park za građevinski saobraćaj
Laka vozila
Teška vozila
Automobile
Kamioni beton-mješalice
Kombiji
Kamioni
Laki tegljači
Kranovi
Terenska vozila (vuča na 4 točka)
Teški tegljači
Kamioni sa kalemima za provodnike
Kamioni sa prikolicama (za transformatore
trafostanica)
7.7.5
Generisanje građevinskog saobraćaja
Trafostanice
Za standardne isporuke kamionima, ukupna upotreba je procijenjena na oko 700 kamionskih tereta za
elektromehaničke radove. Broj kamionskih tereta za građevinske radove bi trebalo da bude određen
tokom pripreme gravnog tehničkog projekta, ali je ona trenutno procijenjena na nivo između 3,000 i
4,000 kamionskih tereta za čitav građevinski period. Pored toga, vjerovatno 5 kamionskih tereta sa
kamionima prikoličarima će biti potrebno za transport transformatora do obje trafostanice.
Dalekovod
Generisanje indikativnog građevinskog saobraćaja je izvedeno na osnovu broja “po stubu” za kretanje
teških vozila za svaku ključnu fazu izgradnje stubova (osnova stuba, podizanje stuba i razvlačenje
provodnika). Ovo je omogućilo grubu procjenu broja teških vozila tokom perioda, koji bi bio potreban
za izgradnju čitavog dalekovoda.
Tabela ispod daje rezime procjenjenih brojeva teških vozila potrebnih za izgradnju predloženog novog
dalekovoda tokom čitavog perioda izgradnje.
Tabela 7.4 – Procijenjeni uslovi transporta vozilima za izgradnju DV-a
Transportna aktivnost
Procijenjena potreba za
transportom vozilima za
izgradnju
Procijenjena potreba za
transportom vozilima za
područje koje će uticati na
stanovništvo u nekom
lokalitetu **)
Kamioni beton-mješalice
1,749
12
Elementi stubova DV-a
2,915
20
Električna oprema DV-a
1,166
8
Građevinska oprema i materijali
1,166
8
Provodnici i oprema za zatezanje
105*)
*)
procijenjeno na osnovu broja “po ugaonom stubu”, na kojima će se sprovoditi radovi zatezanja. Veći
zahtjevi za vozilima mogu se javiti zavisno od specifičnih uslova duž trase.
**)
Područje povezano sa 4 stuba (ili oko 2 km) duž predloženog dalekovoda je razmatrano kao
odgovarajuće u ovom smislu.
7.7.6
Saobraćajni efekti
Jasno je da bi građevinski saobraćaj na projektu povećao protok saobraćaja na putevima, a posebno
lokalnoj putnoj mreži i neklasifikovanim putevima, na kojima su nivoi saobraćaja uobičajeno niski.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
139
Efekti građevinskog saobraćaja na takvim putevima bi uzrokovali značajan porast u odnosu na bazične
saobraćajne protoke, ali bi ovi efekti bili kratkoročni, i ograničeni na period trajanja radova na svakoj
lokaciji, i bili bi po potrebi regulisani putem mjera za upravljanje saobraćajem.
Tokom sljedeće faze izgradnje projekta, izgradnje i demontaže – potrebno je da se finalizuju trase i da
se naprave predviđanja saobraćaja radi procjene ukupnog generisanja građevinskog saobraćaja.
Građevinske i demontažne trase trebaju da se usaglase sa relevantnim organima i službama
nadležnim za puteve. Ova informacija bi se koristila u osmišljavanju plana upravljanja saobraćajem i
transportom sa kojim bi se osiguralo korišćenje odgovarajućih mjera upravljanja i ublažavanja
saobraćaja na osnovnim prilaznim trasama, i u cilju minimiziranja uticaja na lokalne zajednice koje bi
trpjele uticaje ovakvog saobraćaja.
7.8
Mogućnosti zapošljavanja
Predloženi projekat bi obezbijedio mogućnosti zapošljavanja za pripadnike lokalnih, regionalnih i širih
zajednica. Moguće je očekivati povećane mogućnosti zapošljavanja za oko 270 radnika tokom
izgradnje predloženog dalekovoda i trafostanice u Lastvi Grbaljskoj. Prioritet privremenog
zapošljavanja tokom građevinskih radova trebalo bi dodijeliti stanovništvu u području koje je izloženo
uticajima izgradnje projekta.
Kada bude profunkcionisao, predloženi projekat će biti nadziran i kontrolisan u skladu sa tehničkim
zahtjevima za funkcionisanje i održavanje dalekovoda i trafostanica. Mobilni tim obučenog osoblja
CGES će redovno izvoditi radove održavanja. Ne treba očekivati nova stalna radna mjesta za
održavanje dalekovoda.
7.9
Turizam i rekreacija
Turističke aktivnosti duž sjevernog priobalnog područja Crne Gore imaće koristi od otklanjanja
ograničenja u snadbijevanju električnom energijom za potrebe daljih investicija u turističke objekte.
Trasiranje DV-a iznad Budve i oko NP-a Lovćen će značajno smanjiti uticaj na zaštićeno područje i na
bilo koju turističku i rekreativnu aktivnost povezanu sa NP-om. Mali preostali uticaj će ipak postojati
usljed činjenice da DV prelazi istočnu granicu NP-a. Vizuelni uticaj DV-a na NP i na turističke i
rekreativne aktivnosti unutar i okolo parka može se minimizovati posvećivanjem značajne pažnje:
-
Korišćenju puteva unutar i okolo NP-a tokom perioda izgradnje
Izgradnji pristupnih puteva unutar NP-a
Krčenju šume tokom izgradnje i funkcionisanja DV-a
Turistički i rekreativni uticaji DV-a bilo gdje u Crnoj Gori van granica NP Durmitor će biti minimalni. Ovi
uticaji će najvećim dijelom biti ograničeni na samo povremeni i prolazni vizuelni uticaj DV-a na turiste i
posjetioce tokom njihovog putovanja kroz Crnu Goru.
Turistički i rekreativni uticaji unutar NP Durmitor će biti ograničeni na vizuelni uticaj dalekovoda pri
njegovom prelasku prijeko rijeke Tare. Očekuje se da će ovaj vizuelni efekat biti značajan na mjestu
gdje trasa DV-a prolazi blizu mosta na Tari kod Đurđevića Tare.
Dodjeljivanje zvanja lokacije Svjetske baštine NP-u Durmitor od strane UNESCO-a daje snažnu
podršku turističkim i rekreativnim aktivnostima unutar Crne Gore – kao i međunarodnoj reputaciji Crne
Gore kao turističke i rekreativne destinacije.
7.10
Kulturno nasljeđe
Nijesu identifikovane arheološke lokacije ili područja kulturnog nasljeđa na potezu unutar 1 km širokog
koridora DV-a koje bi predstavljale ograničavajući faktor u implementaciji projekta. Tokom
građevinskih radova, izvođač radova treba da bude u obavezi da razvije i primijeni procedure u slučaju
otkrivanja nalazišta (tkz. ‘chance-find’ procedure) i da ih usaglasi sa nacionalnim zakonodavstvom o
zaštiti kulturnog nasljeđa. Radnici treba da budu obučeni za korišćenje ovih procedura.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
140
Ukoliko se tokom izvođenja građevinskih radova pronađe neka arheološka lokacija ili predmet od
arheološkog značaja, izvođač radova/investitor je dužan da:
(i) Smjesta obavijesti nadležnu javnu instituciju za zaštitu kulturnog nasljeđa o otkriću
(ii) Prekine radove i obezbijedi lice mjesta od eventualnog oštećivanja i neovlašćenog prilaza, i
(iii) Održava otkrivene predmete na lokaciji i to u stanju u kome su nađeni.
7.11
Uticaj na prijem radio- i televizijskog signala
7.11.1 Uvod
Korona efekat dovodi do nastanka radio šuma koji je potencijalni izvor ometanja na dugotalasnom
opsegu (LW) i srednjetalasnom opsegu (MW), ali ima mali ili nikakav značaj na kratkotalasne VHF
radio ili televizijske opsege signala. Prijemnici locirani na udaljenosti većoj od nekoliko desetina metara
od predloženog 400 kV dalekovoda vjerovatno neće trpjeti uticaje ometanja.
Varničasta pražnjenja mogu biti povremeni fenomen i obično je povezan bilo sa neispravnim
električnim spojem ili neispravnom komponentom. To se ne smatra izvorom dugoročnog ometanja, jer
su vodovi izgrađeni i održavani po visokim standardima i bilo kakvo takvo varničenje bi bilo predmet
ispravljanja i korigovanja.
Predložena trasa DV-a ne prolazi u blizini radio ili TV stanica. Ovi objekti su razmatrani tokom razrade
trasa.
7.11.2 Potencijalni uticaji
Ometanje radio i televizijskog signala
Generalno, domaći TV prijemnici bi bili pod uticajem fizičkog preprečavanja vidika sa antena
domaćinstava koja primaju svoj signal od emiterskog TV tornja, ili putem odbijanja sa tornja DV-a
koje stiže do antene domaćinstva, pri čemu se neželjeni signal može sjediniti sa željenim signalom i
stvoriti ometanje poput slika ‘duhova’ na ekranu.
Generalno, funkcionisanje dalekovoda može stvoriti elektromagnetno polje na širem opsegu
frekvencija, od energetsko-distributivnih (50 Hz) do radio frekvencija. Moguće je da dođe do ometanja
ili uticaja na radio prijemnike u neposrednom okruženju takvih elektromagnetnih polja.
Planirana zaštitna zona za predloženi jednostruki i dvostruki dalekovod je široka minimum 60 metara.
Nece biti dozvoljena izgradnja stambenih ili drugih objekata unutar zaštitne zone DV-a. Gornja
činjenica i činjenica da predložena trasa DV-a ne prolazi u neposrednoj blizini stambenih objekata
navodi na zaključak da se ne očekuje ometanje prijema TV i radio-signala.
.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Izvještaj – 400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja
8
141
Karakterizacija uticaja
Analiza uticaja na životnu sredinu uzima u obzir bilo koju potencijalnu promjenu na biofizičku i socioekonomsku životnu sredinu (uključujući aspekte zdravlja stanovnistva koje živi i radi u oblasti
projekta), a koja može nastati usljed predloženog projekta. Nivo promjene određuje značaj promjene,
koja je procijenjena u smislu prostornog opsega, vjerovatnoće, trajanja i intenziteta. Opšta procjena
uglavnom uzima u obzir promjene koje se smatraju za značajne.
Kriterijum za procjenu uticaja je određen prema njihovom (i) obimu, (ii) vjerovatnoći dešavanja, (iii)
trajanju, (iv) intenzitetu / magnitudi i (v) reverzibilnosti. Radi procjene svih uticaja na različite
elemente životne sredine izradjena je posebna matrica
Table 8.1 – Matrica sa uticajima na životnu sredinu
Opseg /
Prostiranje
Vjerovatnoća
Ograničen
(na lokaciju(e) TS/ trasu
DV-a)
Lokalni
Regionalni
Globalni
Bez vjerovatnoće
Mala vjerovatnoća
Prosječna vjerovatnoća
Velika vjerovatnoća
Trajanje
Intenzitet /
Veličina
Sigurna vjerovatnoća
Veoma kratko
Kratko
Prosječno trajanje
Dugo
Veoma dugo
А
B
C
D
E
Reverzibilnost
Povratni
(uticaj)
Nepovratni
(uticaj)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Područje na i oko radne lokacije i lokacije za izgradnju
trafo stanica / trasa dalekovoda
U području opštine / susjednih opština
Crna Gora / susjedne zemlje
Kontinent i šire
Ne bi trebalo da se desi tokom normalnog rada i
normalnih uslova
Moguće, ali malo vjerovatno
Može se ponekad desiti
Vjerovatno će se desiti tokom životnog ciklusa
projekta
Sigurno će se pojaviti
Od nekoliko minuta do nekoliko sati
Od nekoliko sati do nekoliko nedjelja
Od nekoliko nedjelja do nekoliko mjeseci
Od nekoliko mjeseci do nekoliko godina
Decenije / vjekovi
Neznatan. Male promjene po životnu sredinu.
Nizak. Male, primjetne promjene po životnu sredinu,
ali koje uz pravino planiranje ne prouzrokuju štetu po
životnu sredinu.
Umjeren. Veće, ali ne i fundamentalne promjene po
životnu sredinu koje mogu biti kontrolisane primjenom
odgovarajućih mjera.
Visok. Velike, fundamentalne promjene po životnu
sredinu.
Uticaj koji zahtijeva mjere naknade (kompenzacije)
Povratni uticaj na životnu sredinu, tj. uticaj nakon
koga će životna sredina biti u stanju da se vrati u
prvobitno stanje
Nepovratni uticaj na životnu sredinu, tj. uticaj nakon
koga životna sredina neće biti u stanju da se vrati u
prvobitno stanje
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
142
Tabela 8.2 - Matrica glavnih uticaja
Parametar / indikator
životne sredine
Opis
Obim
Trajanje
Vjerovatnoća
Intenzitet
Izloženost javnosti i radnika električnim i
magnetnim poljima
Ograničen
Veoma kratko
Mala vjerovatnoća B
Emisija prašine i čestica
Zagađenje saobraćajem
Ograničen
Ograničen
Veoma kratko
Veoma kratko
Sigurna
vjerovatnoća
Buka od dolazaka vozila
Buka od izgradnje stubova
Buka od sklapanja i podizanja stubova
Buka od kačenja provodnika
Buka demontaže stubova dalekovoda
Buka od izgradnje nove trafostanice
Korona efekat od DV i trafostanice
Operativna buka trafostanice:
• Trafo operativna buka
• Trafo hladnjaci / buka razvodnog uređaja
Ograničen
Ograničen
Ograničen
Ograničen
Ograničen
Ograničen
Ograničen
Kratko
Kratko
Kratko
Kratko
Kratko
Dugo
Veoma dugo
Značaj uticaja
bez
Reverzibilnost
ublažavanja
Električna i magnetna polja
rad
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
C
B
Umjeren
Mali
Povratan
C
C
C
C
C
C
B
- Veliki
(unutar 50 m)
- Umjeren
(unutar 200 m) Povratan
- Mali
(unutar 400 m)
B
Mali
A/B
Mali
Povratan
A/B
Mali
Povratan
Kvalitet vazduha
izgradnja / rasklapanje
Buka i vibracije
izgradnja / rasklapanje
rad
Sigurna
vjerovatnoća
Sigurna
vjerovatnoća
Mali
Povratan
Ograničen
Veoma dugo
Ograničen
Od veoma kratkog
do kratkog
Ograničen
Od veoma kratkog
do kratkog
Ograničen
Veoma dugo
B
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
Kratko
B
Mali
Povratan
Hidrologija
izgradnja / rasklapanje
Izgradnja pristupnih puteva, zemljani radovi:
• Povećanje suspenzije čestica u vodi
• Rizik od uticaja na vodovodna postrojenja
• Promjene u hidrološkom režimu
Uticaji vozila sa konstrukcije:
• Poremećaj vodotokova
• Povećanje solidnih materija u vodi
• Promjene u nivoima dubine vode
• Rizik od zagađenja uljem i mazutom
• Privremeno uznemiravanje naseljenih
područja
Izgradnja temelja DV:
• Promjena u površinskom sloju
• Rizik od izliva alkaloida
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Prosječna
vjerovatnoća
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
143
Tabela 8.2 - Matrica glavnih uticaja (nastavak)
Parametar / indikator
životne sredine
Opis
Obim
Trajanje
Isušivanje stalnih pristupnih puteva:
• Promjene u hidorloškom režimu
Ograničen
Veoma dugo
Ograničen
Veoma kratko
Ograničen
Veoma dugo
Ograničen
Veoma kratko
Ograničen
Uticaj: Kratak
Efekat: Dug
Ograničen
Veoma kratko
Ograničen
Veoma kratko
Vjerovatnoća
Značaj uticaja
bez
ublažavanja
Reverzibilnost
B
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
B
Mali
Povratan
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
Umjeren
Povratan
B/C
Mali
Povratan
B
Mali
Povratan
B
Mali
Povratan
Intenzitet
Hidrologija (nastavak)
rad / održavanje
Zagušenje saobraćaja u pristupnim trasama
dalekovoda:
• Potencijalni rizik od zagađenja naftom / uljima
• Lokalizovani efekti na zemljište od kompakcije
Temelji stubova DV:
• Lokalni efekti na hidrološke aspekte i vode
(hidrološki efekti barijere)
Operativnost trafostanica:
• Potencijalni rizik od zagađenja uljima
Prosječna
vjerovatnoća
B
Mala vjerovatnoća C
Geologija i zemljište
izgradnja / rasklapanje
rad / održavanje
Izgradnja prilaznih puteva, zemljani radovi i
izgradnja stubova:
• Gubljenje depozita / zemljišta iskopavanjem i
ukljanjanjem za potrebe izgradnje
• Povećana erozija depozita / zemljišta kroz
ukljanjanje površinskog sloja
• Kompakcija zemljišta koje vodi promjeni u
strukuri zemljišta
Potencijalni rizik od zagađenja naftom / uljima
Zagušenje saobraćaja u pristupnim trasama
dalekovoda:
• Potencijalni rizik od zagađenja naftom / uljima
• Lokalizovani efekti na zemljište od kompakcije
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Prosječna
vjerovatnoća
Prosječna
vjerovatnoća
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
144
Tabela 8.2 - Matrica glavnih uticaja(nastavak)
Parametar / indikator
životne sredine
Opis
Obim
Trajanje
Vjerovatnoća
Intenzitet
Značaj uticaja
bez
Reverzibilnost
ublažavanja
Transformacija staništa.
Ograničen
Prosječno
Prosječna
vjerovatnoća
B
Mali
Povratan
Degradacija vegetacije povezana sa procesima
erozije na veoma strmim staništima (kanjoni i
planinski obronci)
Ograničen
Prosječno
Prosječna
vjerovatnoća
B
Mali
Povratan
Uništavanje šumskih staništa / sječa šuma
Lokalni
E
Veliki
Fragmentacija šumskih staništa
Lokalni
B
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
Gubitak Juncetalia maritimi staništa na
području TS, kod mjesta Blato u Lastvi
Grbaljskoj
Ograničen
Veoma dugo
Sigurna
vjerovatnoća
E
Mali
Nepovratan
Fragmentacija šumskih staništa
Lokalni
Veoma dugo
Sigurna
vjerovatnoća
B
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
Lokalni
Veoma dugo
Sigurna
vjerovatnoća
E
Umjeren
Djelimično
nepovratan
Ograničen
Prosječno
Bez
vjerovatnoće
D
Biološki diverzitet
Staništa
izgradnja
rad /održavanje
•
•
Ukljanjanje vegetacije i šume
Promjene u vegetaciji i šumama koje se
kreću od velikog drveća do manjeg i grmlja
Sigurna
vjerovatnoća
Sigurna
Veoma dugo
vjerovatnoća
Veoma dugo
Flora
izgradnja
Gubitak zaštićenih biljnih zajednica
Mali
Nepovratan
Fauna
izgradnja
rad
Uznemiravanje faune
Lokalni
Kratko
Gubitak beskičmenjaka i hepretofaune
Lokalni
Kratko
Krivolov radnika
Lokalni
Kratko
Ograničen
Veoma
dugo
Potencijalni sudar ptica sa provodnicima na
dalekovodu
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Sigurna
vjerovatnoća
Velika
vjerovatnoća
Mala
vjerovatnoća
Prosječna
vjerovatnoća
Decembar 2011
WYG International Ltd
B
B
B
C
Mali
Mali
Mali
Umjeren
Povratan
Nepovratan
Nepovratan
Nepovratan
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
145
Tabela 8.2 – Matrica glavnih uticaja(nastavak)
Parametar / indikator
životne sredine
Opis
Vizuelni efekti / uticaji na pejzaž
Zone izgradnje i prilazni putevi će praviti
Izgradnja / rasklapanje
promjene u estetici područja.
Zaštićena područja / Osjetljiva područja
NP Durmitor / prelazeći preko kanjona Tare
Vizuelni efekat na kvalitet pejzaža
NP Lovćen
Rad
Vizuelni efekat na kvalitet pejzaža
Kanjon Komarnice
Vizuelni efekat na kvalitet pejzaža
Lokacija TS u Lastvi Grbaljskoj
Saobraćaj i transport
Povećan protok saobraćaja na određenim
putevima, naročito na lokalnoj mreži puteva i
Izgradnja / rasklapanje
na neklasifikovanim putevima na kojima je
intenzitet saobraćaja obično na niskom
nivou.
Otpad
Različite kategorije otpada:
- Otpad nastao sječom šume (EU oznaka
otpada 02)
- Otpad nastao pakovanjem (EU oznaka
otpada 15)
Izgradnja / rasklapanje
- Otpad od električne i elektronske opreme
(radovi na rasklapanju) (EU oznaka otpada
16)
- Otpad od izgradnje / rasklapanja (EU
oznaka otpada 17)
- Opštinski otpad (EU oznaka otpada 20)
Različite kategorije otpada:
- Otpad nastao sječom šume (EU oznaka
otpada 02)
- Otpad od premaza (boja) (EU oznaka
Rad / održavanje
otpada 08)
- Otpad nastao pakovanjem (EU oznaka
otpada 15)
- Otpad od električne i elektronske opreme
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Obim
Trajanje
Vjerovatnoća
Intenzitet
Značaj
uticaja bez
ublažavanja
Reverzibilnost
Ograničen na
lokalni
Kratko
Sigurna
vjerovatnoća
A
Mali
Povratan
Lokalni
Veoma dugo
D
Veliki
Lokalni
Veoma dugo
C
Umjeren
Lokalni
Veoma dugo
C
Umjeren
Lokalni
Veoma dugo
B
Mali
Ograničen na
lokalni
Od veoma kratkog
ka prosjeku
Sigurna
vjerovatnoća
B
Mali
Povratan
Ograničen
Od veoma kratkog
ka prosjeku
Sigurna
vjerovatnoća
C
Umjeren
Povratan
Ograničen
Veoma dugo,
prekinuto
Sigurna
vjerovatnoća
B
Mali
Povratan
Sigurna
vjerovatnoća
Decembar 2011
WYG International Ltd
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
146
(EU oznaka otpada 16)
Tabela 8.2 - Matrica glavnih uticaja (nastavak)
Parametar / indikator
životne sredine
Opis
Obim
Trajanje
Vjerovatnoća
Intenzitet
Značaj
uticaja bez
ublažavanja
Reverzibilnost
Prilikom slučajnog nalaženja
arheološkog nalazišta
Ograničen
Od veoma kratkog
do kratkog
Mala
vjerovatnoća
A
Mali
/
Radio i TV prijemnici pod uticajem
DV-a
Ograničen
Veoma dugo
Mala
vjerovatnoća
A
Mali
Povratan
Ograničen
Od veoma kratkog
do kratkog
Velika
vjerovatnoća
B
Mali
Povratan
C
Umjeren
B
Mali
Nepovratan (za
životni ciklus
projekta)
Kulturna baština
izgradnja
Radio i TV smetnje
Rad
Turizam i rekreacija
izgradnja
Rad
Poremećaj u T&R saobraćaju
tokom perioda izgradnje, a u okviru
T&R sezone sa velikim brojem
posjetilaca
Efekti na T&R aktivnost:
•
NP Durmitor
Lokalni
Veoma dugo
•
NP Lovćen, Kanjon Komarnice
Lokalni
Veoma dugo
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Sigurna
vjerovatnoća
Sigurna
vjerovatnoća
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
9
9.1
147
Mjere ublažavanja uticaja na socio-ekonomsku i životnu sredinu
Električna i magnetna polja
U nedostatku relevantnih nacionalnih propisa o EMFs , CGES politika u planiranju predloženog 400 kV
dalekovoda projektom je da bude u skladu sa međunarodnim standardima i najboljom međunarodnom
praksom, uglavnom sa smjernicama objavljenim 1998. od strane Međunarodne komisije za zaštitu od
nejonizujućeg zračenja.
Projektovanje
Vjerovatno je uticaj električnog i magnetnog polja na zdravlje jedno od ključnih pitanja tokom procesa
izbora optimalnog koridora predloženog DV. U tom kontekstu, glavna pitanja razmatranja su naseljena
područja gradskih i sub-urbanih područja glavnih centara duž alternativnih trasa dalekovoda - Budva,
Cetinje, Nikšić, Šavnik, Žabljak i Pljevlja, kao i broj naselja u zoni regionu.
Kao rezultat gore pomenutog pristupa, pažljivo je odabrana trasa koja zaobilazi urbane zone i druga
naselja i na taj način se izbjegava opasnost od izlaganja EMP.
Da bi se izbjeglo izlaganje EMP iznad graničnih vrijednosti, dalje mjere će obuhvatati:
• Odgovarajući izbor mikro lokacije stuba u odnosu na stambenu i ostalu imovinu
• Usaglašenost sa tehničkim specifikacijama za minimalnu visinu provodnika na dalekovodu
• Monitoring kuća i drugih objekata koji su u blizini koridora ako se zahtijeva od strane vlasnika ili
korisnika.
Faza rada
U slučaju da postoji prigovor od strane vlasnika ili stanara zgrade u krugu od 50 metara od
dalekovoda, CGES će obaviti mjerenje nivoa EM zračenja i preduzeti, ako je potrebno, odgovarajuće
mjere za smanjenje prekomjernih vrijednosti.
EMP neće imati uticaj na poljoprivredne radnike, jer oni neće biti dugo izloženi svakog dana, kao i na
domaće životinje koje pasu ispod ili u blizini predloženog dalekovoda. Zbog toga neće postoji
ograničenja za poljoprivredne aktivnosti ispod ili u blizini dalekovoda.
9.2
Kvalitet vazduha
Najefikasniji način za upravljanje i sprečavanje emisije prašine i čestica je efikasna kontrola nad
potencijalnim izvorima. Projektovane su specifične mjere za ublažavanje da se obezbijedi da emisija iz
ovih izvora bude minimizirana, što je navedeno u nastavku. Ove mjere su se posebno odnose na
pripremu lokacije (podizanje stubova i trafostanica), prilazne puteve i rad sa mašinama:
●
Građevinska aktivnost će se nalaziti daleko od osjetljivih područja i receptora gdje je god to
moguće, i da obezbijede da se aktivnosti sprovode onda kada pravac vjetra odnosi materijal
od ovih receptora.
●
Otvorena iskopavanja će biti svedena na minimum.
●
Nagomilavanja zemlje i zemljanih materijala će biti svedeno na minimum, pravilnom
koordinacijom zemljanih radova i iskopavanja (iskopavanje, nasipanje, sabijanje, itd)
●
Kada se vidljiva prašina generiše vozilima i drugim aktivnostima, primijeniće se prskanje
vodom radi smanjenja prašine.
●
Smanjenje brzine na neasfaltiranim putevima i preduzimanje drugih mjera za smanjenje
emisije, ako dođe do intenzivne emisije prašine, dok se ne preduzme prskanje vodom ili druge
mjere za ublažavanje.
●
Projektovanje svih zemljanih radova na način da omoguće buduću uspješnu re-vegetaciju. Za
ostavljene gomile na duže vrijeme, primijeniti sadnju trave ili drugog pokrivača.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
●
●
●
●
●
148
Sve građevinske mašine i oprema će se održavati u dobrom radnom stanju i neće se ostavljati
uključene kada nijesu u upotrebi.
Neće biti paljenja bilo kog materijala bilo gdje na gradilištu ili u oblastima gdje je posiječena
šuma, bez dozvole vlasti i nadzora od strane šumskih zvaničnika.
Brzine vozila će biti ograničene na gradilištima i prilaznim putevima.
Vozila koja nose rastresit materijal i djelove će biti pokrivena svo vreme
Pratiti nivo i količinu prašine na imanjima blizu (200m) gradilišta i preduzmati mjere da se
smanji generisanje prašine, ako je ima previše na površinama.
Mjere koje su navedene su iznad mjera dobre građevinske prakse i napravljene su da obezbijede da
aktivnosti na izgradnji ne stvaraju prekomjernu prašinu ili čestice materijala. Sprovođenje tih mjera će
obezbijediti da se ne javlja značajna količina prašine tokom izgradnje predloženog dalekovoda ili u
toku demontaže postojećih. Dalje mjere za ublažavanje uticaja će biti razvijene u zavisnosti od
specifičnosti lokacije i pregleda planiranih radova i njihove udaljenost od receptora. Moraće da
obezbijede posebne mjere za ublažavanje uticaja na lokaciji, da imanja na 200 metara od mjesta gdje
se izvode zemljani radovi, nemaju značajnih smetnji od prašine. Ove mjere će biti usmjerene na
ublažavanje uticaja prašine od ključnih aktivnosti, uključujući izgradnju prilaznih puteva i zemljane
radove za trafostanicu i biće dio odgovarajuće tehničke dokumentacije.
Detaljne mjere ublažavanja radi kontrole saobraćaja na izgradnji razmotriće se sa lokalnim vlastima da
bi se uspostavili najprikladniji prilazni putevi za saobraćaj na lokaciji. Najefikasnije ublažavanje će se
postići tako što će osigurati da se saobraćaj na izgradnji usmjerava duž najpogodnijih puteva i da su
vozila čista i pokrivena kada su na javnim putevima.
9.3
Buka
9.3.1. Buka pri izgradnji i demontaži
Relevantni propisi u vezi upravljanja aktivnostima izgradnje biće u potpunosti ispoštovani. Izgradnja,
transportne aktivnosti, uključujući materijale i opremu blizu naselja, koji podrazumijevaju povećane
nivoe buke, neće biti sprovođene za vrijeme odmora, tokom noći, ili za vrijeme vikenda.
Sve procedure građenja biće pravilno planirane da smanje vrijeme korišćenja opreme koja stvara
najintezivniju buku. Radni sati i pravila će biti zasnovani na potrebi da smanje buku koja proizvodi
neugodnost i poremećaje, posebno izbjegavajući kumulativni efekat povećanja buke zbog
istovremenog rada različitih vrsta građevinske mašinerije i opreme.
Nekoliko drugih mjera dobre građevinske prakse biće dostignute da smanje buku od građevinskih
radova:
•
Kompresori donijeti na mjesto izgradnje biće modeli sa redukcijom zvuka opremljeni sa
akustičnim ogradama.
•
Pneumatski alati biće opremljeni sa prigušavačima.
•
Vodiće se briga kada se budu podizali stubovi ili za vrijeme drugih radova sa čelikom da bi se
izbjegao uticaj buke od zveketa čelika.
•
Vodiće se briga kada se rasterećuju mašine da se minimizira buka.
•
Sve pojedinačne mašine biće pravilno održavane i pravilno upotrebljavane da bi se izbjeglo
prouzrokovanje pretjerane buke.
•
Ograničenja u periodima rada i lokacijama sa specifičnim aktivnostima izgradnje biće
usaglašene sa izvođačem sa relevantnim lokalnim vlastima.
•
Radovi za vrijeme odmora, izgradnja u toku noći, ili radovi za vrijeme vikenda biće dozvoljeni
samo ako su neophodni da ispune važan vremenski plan i radovi se moraju odobriti od
lokalnih vlasti i prodiskutovati sa lokalnim stanovništvom.
•
Zainteresovano stanovništvo biće obaviješteno prije započinjanja izgradnje kada se radovi na
izgradnji planiraju unutar 200 metara od imanja.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
149
Uz navedene mjere, održavaće se redovni sastanci sa lokalnim vlastima oko aktivnosti i napretka
projekta, kako bi se minimizovali potencijalni negativni efekti građevinskih radova.
9.3.2
9.3.2.1
Buka tokom rada
Buka od dalekovoda
Od ugovorača za izgradnju dalekovoda biće zahtijevano da podnese plan kvaliteta i procedure za
analizu od strane CGES kako bi se unaprijedili prije puštanja u pogon. Ispravne proizvođačke i
montažerske metode i procedure su suštinske, prethodno zahtijevane, mere koje će smanjiti
eventualnu buku od rada dalekovoda. Pojedinačna pažnja mora se obratiti na:
•
Prikladno testiranje korone na provodnicima postavljenim u linijskom rasporedu
•
Proizvodnju provodnika u skladu sa tehničkim specifikacijama, pojedinačno u odnosu na
uklanjanje ulja od zavrtna, primjenu prikladnih tipova i količina maziva na unutrašnjim
slojevima provodnika i bilo koji drugi faktori koji mogu imati uticaj na uslove na površini
provodnika
•
Zahtjevima u ugovorima kojima će ugovarač osigurati da će provodnici biti skladišteni,
transportovani i sa njima rukovano sa prikladnom pažnjom tako da se minimiziraju površinska
oštećenja i zagađenje.
U slučaju da se bilo kakav efekat pojavi jednom kada dalekovod bude u pogonu, CGES će istražiti ove
efekte pristupom od slučaja do slučaja i preduzeti prikladne akcije da umanji bilo koji nevidljivi efekat.
9.3.2.2
Zvučna buka trafo stanica
Ispravno projektovanje, proizvodni i montažni metodi i procedure su suštinske mjere koje će smanjiti
radnu buku. Pojedinačna pažnja mora se obratiti na prikladan pristup projektovanju koji će smanjiti
zvučnu snagu od transformatora:
•
Preko specifikacije koja će osigurati da će nivo buke koji se generiše na izvoru biti niži od 60
dB(A), i
•
Montažom gumenih temeljnih elemenata s kojima će se dostići prikladno smanjenje emisije
buke.
U slučaju da se pojavi eventualna žalba od strane osobe koja je povrijđena usljed povećanog nivoa
buke, CGES će istražiti ove efekte, i preduzeti prikladne aktivnosti da smanji nivoe buke ako je
potrebno. Primjeri mogućih mjera mogu uključiti izgradnju zaštitnih zidova ili akustičnih ograda oko
transformatora.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
9.4
150
Hidrologija
Mjere za zaštitu voda od prskanja transformatorskog ulja biće instalirane u trafo stanicama. Ovo
uključuje uljnu / vodozaptivnu cisternu, postavljenu ispod energetskih transformatora i sa 10% većim
kapacitetom od najveće transformatorske jedinice. Redovne inspekcije za vrijeme pogona trafo stanice
će biti izvršavane da osiguraju da je sadržaj cisterne siguran.
Kao opšti pristup, sve zone izgradnje duž predloženog dalekovoda treba da budu ustanovljenje na
prikladnu daljinu od najbližih površinskih voda. Ukoliko to nije moguće izbjeći, sva vozila i oprema će
ostati najmanje 10 metara od vodotokova i bilo koje površinske vode.
Opšte mjere za smanjenje potencijalnih uticaja bacanja otpada u površinske vode, za vrijeme faze
izgradnje predloženog dalekovoda i demontažnih radova postojećih vodova uključuju procedure dobre
građevinske prakse kao potrebe preventivnog uticaja na vodu:
9.5
•
Gdje god je moguće, locirati temelje stuba na suvim lokacijama sa dobro konsolidovanom
geologijom, i izbjeći močvarne oblasti.
•
Gdje god je moguće, ne locirati stubove unutar 10 metara od vodotokova ili na plavnom
zemljištu.
•
Minimizirati radove na mekanom zemljištu u kišovito vrijeme, kad god je to moguće.
•
Ne bacati bilo koju vodu ili druge materijale u vodotokove.
•
Zaštita od erozije i odnošenja naslaga od građevinskih radova, uključujući puteve, prema
vodotokovima.
•
Ne skladištiti zemlju ili druge materijale neposredno do vodotokova.
•
Obezbijediti opremu za skupljanje rasutih tečnosti na svim mjestima gdje se gorivo ili
drugi materijali skladište.
•
Cisterne za gorivo za opsluživanje postrojenja i opreme za izgradnju će nositi nepromočivu
opremu podesne veličine i vozači će biti obučeni za sakupljanje rasutih tečnosti.
•
Obezbijediti prenosne toalete i imati autorizovano servisno preduzeće za premještanje i
pravilno odlaganje otpadnih voda iz toaleta.
•
Čuvati sve mašine sa dobrim radnim karakteristikama i odmah popraviti bilo koju opremu
koja propušta.
•
U oblastima gdje je značajna sječa drveća neophodna, uspostaviti amortizujuće zone i
kopati rovove za vreme sječe, posebno na kosom zemljištu (nizbrdice).
•
Prelazak vodotokova vozilima i mašinama za vrijeme izgradnje biće zabranjen.
Geologija i zemljišta
Sljedeće ublažavajuće mjere biće implementirane kao potreba za preventivu, smanjenje, i gdje god je
moguće otklanjanje potencijalnih efekata projekta na geologiju i zemljišta:
•
Minimizovati iskop i premještanje zemljišta.
•
Ne napuštati zemljište koje nema vegetaciju ukoliko okolna oblast nije snabdjevena
vegetacijom. Pošto se izgradnja završi u nekoj oblasti, obnavljanje površine zemlje je
potrebno da se ponovo uspostavi prirodna drenaža i odvodnjavanje, i uspostavi biljni prekrivač
sa prirodnim vrstama – sjemenima ili mladim biljkama – i nadzirati rast dok se ne ostvari 90%
pokrivenosti.
•
Privremeno skladištenje sve iskopane zemlje na sigurne lokacije sa zaštitom od odnošenja i
erozije. Bilo koje gomile zemlje ostale na kraju izgradnje biće uklonjene ili razastrte.
•
Gdje god je moguće, ograničiti kretanje vozila u oblastima bez puteva da se smanji sabijanje
zemlje, i posebno u oblastima sa mekim talogom / zemljištem i na ogromnim strminama,
slično stranama doline. Izbjegavati vožnju izvan puteva u kišnom periodu; odmah popravljati
sva oštećenja zemlje (rupe) nastale od vozila.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
151
•
Kopanje zemlje i pristupnih puteva duž kosih strmina biće izbjegavano gdje je moguće da bi
se smanjio uticaj na stabilnost strmine i eroziju. Gdje se zahtjeva, biće preduzeti pogodni
inženjerski radovi da osiguraju da se održava stabilnost strmine, uključujući i oblasti sklone
obrušavanju.
•
Izgradnju i održavanje kontrolnih mjera za eroziju, oticanje i sedimentaciju na strmim
padinama i na eroziju sklonim oblastima.
Očekuje se da će specifične mjere nadoknade za lokacije stubova i prilaznih puteva biti dio glavnog
projekta i dokumenata za izgradnju, i uključen u ugovore sa izvođačima građevinskih radova.
9.6
Biološka raznovrsnost
Sljedeće aktivnosti je potrebno sprovesti prije gradnje:
•
Sprovođenje detaljnog istraživanja prirode, prije određivanja mikro-lokacija stubova i drugih
lokacija, da bi se izbjeglo ometanje flore i faune.
•
Dozvoliti kvalifikovanim stručnjacim da obave pregled faune i flore prije početka gradnje da
bi se identifikovale oblasti koje treba zaobići kako bi se izbjeglo uznemiravanje zaštićenih
vrsta. Planiranje izgradnje na način da se izbjege uznemiravanje tokom gnežđenja zaštićenih
vrsta ptica i u periodu razmnožavanja zaštićenih vrsta životinja. Konsultacije sa ekspertima iz
NP Lovćen i NP Durmitor o mjestima i periodima koje treba izbjegavati.
•
Na osnovu pregleda, identifikovati i označiti oblasti koje ne treba uznemiravati i razviti
metode da se spriječi prilaz gradilišnih radnika.
9.6.1
Mjere ublažavanja tokom gradnje
9.6.1.1.
Opšte mjere – Dobra građevinska praksa
Opšte mjere su mjere koje treba primijeniti tokom cijelog perioda gradnje na svim gradilištima, na
gradilištima trafostanica i cijelom dužinom dalekovoda da bi se minimizirao uticaj na okolinu.
•
Korišćenja, što je više moguće, postojećih pristupnih puteva i minimiziranje izgradnje novih
pristupnih puteva. Novi pristupi će, gdje je moguće, biti usmjereni kroz zemlju niske ekološke
osjetljivosti. Sve privremene staze za izgradnju planiranih dalekovoda moraju biti u potpunosti
obnovljene.
•
Gradilišna naselja se neće nalaziti u okviru osjetljivih ekoloških područja koja su definisana kao
zaštićena ili kao konzervirana prirodna dobra (NP Lovćen and NP / UNESCO WHS Durmitor
and Emerald lokaliteti: Komarnica i Ćehotina).
•
Zabraniti paljenje vatre iz bilo kog razloga, osim po odobrenju lokalnih vlasti. Ako je negdje
dozvoljeno paljenje vatre, obezbijediti da vatrogasci budu prisutni svo vrijeme.
•
Ograničiti radnike na gradilištima i zabraniti narušavanje lokalne flore i faune. Posebno ne
dozvoliti (i) prikupljanje ljekovitog bilja, pečuraka i voća, (ii ) prikupljanje puževa, (iii)
uznemiravanje i lov na divljač, ptice, itd, (iv) prikupljanje jaja od ptica (v) uznemiravanje
mladunaca i drugo; sječu bilja ili drveća, bilo koje vrste.
•
Odrediti mjesta za pušenje za radnike prilikom izgradnje u šumi ili u sušnim periodima.
9.6.1.2
Mjere ublažavanja za prevenciju na zaštićenim područjima i staništima
U odnosu na opšte mjere koje se odnose na cijelu dužinu dalekovoda, posebne mjere se propisuju za
određena oblasti i visoko osjetljiva staništa, kao što je NP Lovćen i NP Durmitor, biseri prirode kao
Komarnica i Ćehotina, kao i visoko osjetljiva staništa pomenuta u poglavlju 4.10.4.2 ovog ESIA
izvještaja
•
Tokom izgradnje u ovim oblastima, potrebno je da kvalifikovani biolog bude prisutan u
svakom trenutku da obezbijedi da se svi planovi poštuju i da nema nepotrebnih šteta na
staništu i drugim prirodnim resursima. Konsultovati se, po potrebi, sa stručnjacima iz parkova
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
152
ili drugim organima da bi uspostavila pravila za zaštitu. Ne odlagati nikakav otpadni materijal
(cement i sl.) u ovim oblastima.
•
Ne postavljati radne kampove i mašinske parkove u ovim oblastima..
•
Posle sječe drveća i kad je druga vegetacija očišćena duž koridora dalekovoda ili duž novih
puteva, obnoviti vegetaciju sadnjom mladih autohtonih biljaka ili sijanjem, i nadgledati sve do
ponovnog i potpunog uspostavljanja vegetacionog pokrivača. U zaštićenim područjima,
dozvoliti nadležnim organim da izaberu tipove vegetacije / sjemenja.
•
Sva mjesta koja će služiti kao privremene deponije za razni građevinski materijal treba da
budu unaprijed predložena od strane projektanta ili izvođača, kako bi se procijenio mogući
negativni uticaj na stanište.
•
Nadoknaditi gubitak šume 'sadnjom istovjetne / odgovarajuće oblasti ogoljenog šumskog
zemljišta ili drugog zemljišta koje može da posluži toj namjeni. Pošumljavanje treba izvršiti sa
autohtonim vrstama, karakterističnim za samu oblast. Izradu glavnog projekta I lokacije za
pošumljavanje usaglasiti sa Upravom za šume.
9.6.1.3
Mjere ublažavanja uticaja na vrste
Biljke
•
U dogovoru sa nadležnim vlastima, gubitak staništa Juncetalia maritimi na lokalitetu Blato,
Lastva Grbaljska (lokacija trafostanice i pretvaračke stanice) će se nadoknaditi pravljenjem i/ili
zaštitom istovjetnog stanišata unutar budućih zaštićenih zona (ako je moguće na lokaciji(ma)
Natura 2000).
Fauna – Uznemiravanje i uništavanje
•
Ptice:
o U periodu prije izgradnje, ptice koje su u periodu gniježđenja/uzgoja će biti sklonjene sa
područja od strane iskusnog orintologa, koji će u pravo vrijeme i na pravi način, da omogući
postavljanje stubova i pristupnih staza. Detaljne lokacije pristupnih staza i stubova će biti
identifikovani u završnoj fazi projekta.
o Nema izgradnje tokom sezone uzgoja ptica, osim gdje je prije izgradnje provjera pokazala da
nema ptica koje se gnijezde.
o Gdje god je moguće, izgradnja svih pristupnih puteva i čišćenje vegetacije za stubove neće
se preduzimati tokom sezone uzgoja ptica.
o Sve osoblje će biti informisano o procedurama koje treba sprovesti ukoliko se bilo koja ptica
u gniježđenju pronađe u okviru igradilišta. Radovi će se zaustaviti sve dok se ne dobije i ne
primijeni savjet od specijaliste.
•
Druge životinje
Primijeniće se sljedeće mjere:
o Pregledati drveće predviđeno za sječu zbog eventualnih aktivnosti slijepih miševa. Obilježiti i
provjeriti ako ima znakova naseobine slijepih miševa. Ako se pronađe bilo koji dokaz o
slijepim miševima, posavjetovati se sa nadležnim organom da se predvide odgovarajuće
mjere za ublažavanje (npr. pomjeranje mikro lokacije da bi se izbjeglo drveće, itd) prije
sječe drveta. Ukoliko postoje dokazi o uzgoju slijepih miševa ili mladunaca, odložiti izgradnju
dok slijepi miševi ne napuste drveće.
o Direktno uništavanje populacije vodozemaca i gmizavaca se može izbjeći primjenom
određenih ograničenja tokom perioda izgradnje (izbjegavajući periode mriješćenja - proljeće)
u oblastima blizu vodenih staništa. U završnoj fazi procesa projektovanja, kada su poznata
stubna mesta, predložiti set mjera.
o Zabraniti lov (krivolov) od strane radnika i otpuštati radnike koji prekrše pravilo.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
9.6.2
153
Mjere ublažavanja za vrijeme rada i održavanja
9.6.2.1
Mjere ublažavanja za vrste
Ptice
•
Projektovati i izvoditi radove na montaži provodnika i izolatora tako da se izbjegne bilo kakva
opasnost od strujnog udara.
•
Kada vodovi prelaze preko sljedećih mesta, na provodnike postaviti zastrašivače:
(i) Dio između Trubjele i Vodnjeg Dola u blizini jezera Slano, koje je približne dužine
1.000 metara.
(ii) Dio koji prelazi Komarnicu:
Prelazak kanjona Komarnice na lokalitetu Lučki Do približne dužine 600 metara.
Prelazak doline Komarnice na lokalitetu Razvršlje približne dužine 500 metara.
(iii) Dio koji prelazi rijeku Taru približne dužine 750 metara.
U NP Durmitor, konsultovati se sa organima parka da se ustanovi potrebu za zastrašivačima,
a potencijalni negativni efekat izgradnje planiranog dalekovoda da je u tom slučaju više
vidljiv turistima. Nadležni u parku treba da utvrde da li su zastrašivači potrebni.
•
9.7
Monitoring poslije izgradnje određenih dionica dalekovoda, sa ili bez zastrašivača, će služiti
za procjenu efikasnosti zastrašivača. U prve tri godine pogona sprovodiće se program o
stradanju ptica. Nadgledanje će biti intenzivnije tokom perioda razmnožavanja / uzgoja.
Vizuelni i pejzažni efekti
Sljedeće mjere će se primijeniti da bi se ublažio efekat na okolinu predloženog projekta:
Dalekovod:
•
Uključiti vidljivost stubova među faktore koje treba uzeti u obzir prilikom konačnog
određivanja stubnih mjesta, uključujući i određivanje odgovarajuće ravnoteže između visine
stubova i broja stubova. (U principu, u prostranijim predjelima bolje se uklapaju viši stubovi,
a takođe bi bilo od koristi i smanjenje broja gradilišta čime bi se smanjilo remećenje
pejzaža).
•
Konsultovati se sa predstavnicima NP prije nego što se izabere pozicija stubova u NP Lovćen
i NP Durmitor da bi se otklonila njihova zabrinutost u pogledu vidljivosti i promjena pejzaža.
U drugim oblastima, gdje postoji vjerovatnoća da će biti zabrinutosti, posavjetovati se sa
lokalnim vlastima i stanovnicima, da bi se sagledala njihova zabrinutost i njihove želje, i
uzmiti ih u obzir, gdje god je moguće.
•
Dozvoliti maksimalnu visinu vegetacije u koridorima uz održavanje potrebne čistine
•
Širina svih pristupnih puteva i staza će biti svedena na minimum neophodan za njihovo
korišćenje tokom izgradnje i pogona.
Trafostanica Lastva Grbaljska:
•
Razviti i sprovesti sveobuhvatan plan uređenja terena za trafostanicu i pretvaračku stanicu, na
osnovu njihovog projektnog rješenja, najbolje prakse i razgovora sa lokalnom zajednicom.
Koliko god je moguće, povećati mjere dok se objekti dobro ne "uklope" u okolni krajolik i budu
prihvaćeni od strane zajednice, te da budu sakriveni od pogleda koliko god je to moguće.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
9.8
154
Turizam i rekreacija
Mnoge od ublažavajućih mjera niže navedenih mogu smanjiti uticaj projekta na turizam i rekreaciju.
Druge specifične ublažavajuće mjere koje se zahtijevaju uključuju sledeće:
•
Stubovi, i pridruženi građevinski radovi, biće mikro locirani i planirani da minimizuju
potencijalne efekte na turizam i rekreaciju u projektovanim i osjetljivim oblastima, i na
crnogorski putni sistem i izgrađeno okruženje (seoska i gradska naselja), korišćenjem
prirodnih osobina pejsaža da se minimizira efekat na pogled turista / posjetilaca.
•
Izgradnja predloženog dalekovoda biće programirana da izbjegne osjetljive lokacije, gledišta,
staze za šetnju (sa pojedinačnom pažnjom datom na zaštićene oblasti) i koridore za vrijeme
glavne turističke sezone (jul – avgust). U Nacionalnom parku Durmitor, ovo se mora sastaviti
u konsultaciji sa upravom Parka, sa rasporedom izgradnje da se izbjegne špic turističke
sezone.
•
Bilo koji međusobni uticaj sa rekreativnim sadržajima (na primjer, ključne trase za šetnju,
biciklizam i splavarenje) će biti minimizovan, tako da ne bude više nego privremenih prekida u
pristupu ovim sadržajima.
9.9
Saobraćaj i transport za izgradnju
Plan upravljanja saobraćajem biće zahtijevan da bi se kontrolisalo kretanje vozila i opreme. Ovo će
uključiti mjere za:
•
Konsultovati se sa saobraćajnim vlastima prije izgradnje na bilo kojoj lokaciji da bi se odredila
potreba za javnim obavještavanjima, upozoravajućim znacima i zastavama, i ostalim mjerama.
•
Razvoj posebnih trasa za saobraćaj ako je potrebno da se izbjegnu škole ili druge osjetljive
oblasti.
•
Obuka za sve vozače i operatore opreme.
•
Minimalno korišćenje oblasti izvan puteva i maksimalno korišćenje postojećih puteva i staza.
•
Precizna ograničenja brzine za sve različite lokacije i uslove.
•
Označavanje pogodnih trasa za vozila i opremu u oblastima izvan puteva (da se minimizuju
poremećaji u oblastima izvan puteva).
9.10
Upravljanje otpadom
Plan upravljanja otpadom biće razvijen i implementiran da osigura da se sa svim otpadima propisno
upravlja. Otpadi će obuhvatati iskopanu zemlju i izvađene stijene sa lokacija za trafo stanice i temelje
stubova, iskopani beton i šljunak, otpad od drveća i lišća sa drveća – i sječenja vegetacije, potrošeno
gorivo i rastvarače, višak boje, čišćenje zemlje od izlivanja, čelik i betonske temelje od demontiranih
stubova, sanitarni otpad od prenosnih toaleta, čvrst “kućni” otpad sa mjesta za radnike, itd. Plan će
opisati kako će se sa svakom vrstom otpada upravljati, i zahtjev za korišćenje licencirane i
autorizovane kompanije za propisno uklanjanje i raspolaganje otpadom.
9.11
Radio and TV Interference
Bilo koji efekat predloženog dalekovoda na prijem emitovanog radio ili TV signala biće zanemarljiv u
najvećem broju ili u svim oblastima. Oblasti gdje može biti nekih efekata su one oblasti gdje prijem
već nije zadovoljavajući. U slučaju bilo kakvih žalbi od kada dalekovod bude u pušten u rad, CGES će
istražiti ove efekte sa pristupom od slučaja do slučaja i preduzeti odgovarajuće aktivnosti ako je
potrebno da se umanje ovi efekti.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
9.12
155
Druge socijalne mjere
9.12.1 Kupovina zemlje i imovine /Ekonomsko izmještanje
•
Proces kupovine zemlje biće vođen u skladu sa relevantnim crnogorskim zakonodavstvom i
EBRD zahtjevima. Sve kupovine zemlje i privremena zauzeća zemlje uključuju nadoknadu, a
pomoć pri preseljenju će biti vođena i implementirana sa planom za kupovinu i nadoknadu
zemlje.
9.12.2 Rad i radni uslovi
•
Pripremiti i implementirati planove za dalekovod. Detaljne mjere je potrebno navesti u smislu
zaštite zaposlenih za vrijeme izgradnje i rada na projektu.
9.12.3 Zdravlje, sigurnost i bezbjednost zajednice
•
Obezbijediti saglasnost sa međunarodnim standardima na javnu izloženost (vidi Odjeljak 7.5)
na električno i magnetno polje.
•
Razviti i implementirati procedure za zaštitu javnog zdravlja i sigurnosti, uključujući (ali se ne
ograničavati na):
-
Obezbjeđenje potrebno da spriječi nedozvoljeni pristup projektnim lokacijama.
-
Obavještenje lokalnih vlasti i susjednog stanovništva prije glavnih aktivnosti i
saobraćaja.
-
Obavještenja za opasnost/znaci/zapreke da spriječe pristup strujno opterećenim
komponentama.
•
Ustanoviti i primijeniti pravila za ponašanje radnika kada su u kontaktu sa lokalnim
stanovništvom i posjetiocima da bi se spriječili poremećaji i štetni uticaji.
•
Javna obavještenja o građevinskim radovima blizu oblasti pristupačnih javnosti.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
10
156
Pregled mera za ublažavanje
Opšti cilj mjera ublažavanja je ublažavanje efekata izgradnje/demontaže i pogona planiranih
dalekovoda i trafostanica. Nastojalo se da se pažljivim izborom spriječe i ublaže posljedice na ljude i
prirodno okruženje, koliko je to izvodljivo.
Tamo gdje se uticaj ne može izbjeći, pristup je da se smanji uticaj na minimum, neophodan za
bezbjednu realizaciju projekta. Tamo gdje se značajni efekti ne mogu izbjeći, razmotrene su mjere za
ublažavanje koje će ublažiti uticaj kompenzacijom. Bilo koje mogućnosti koje bi donijele pozitivne
koristi od implementacije projekta su takođe identifikovane i razmotrene (mjere poboljšanja). Mjere
za ublažavanje efekata, koje će se primijeniti u realizaciji planiranog projekta, su predstavljene u
tabelama ispod.
Sve primijenjene mjere za ublažavanje, definisane ovim ESIA izvještajem za planirani dalekovod i
pripadajuće trafostanice, prilazni putevi i prateći radovi, kao što su gradilišna naselja, treba da budu
uključene u dokumentaciju za izgradnju, kao i u ugovore za pojedine radove sa izvođačima tih
radova.
U sljedećim tabelama dat je sažeti prikaz mera za ublažavanje, identifikovanih u ovom ESIA
izvještaju.
TA-MON-02
2011
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
157
Tabela10.1 – Pregled mjera za ublažavanje u različitim fazama životnog ciklusa projekta
Indikator
Mjere ublažavanja
Izabran izvođač treba za period izgradnje da razvije i
sprovede Sistem za upravljanje zaštitom životne sredine
i društva (ESMS), koji zadovoljava zahtjeve standarda
ISO 14001.
● Svo građevinsko osoblje će imati odgovarajuću obuku
za zaštitu životne sredine prije početka rada na licu
mjesta
● Saglasnost će biti sastavni dio ugovora između CGES i
ugovarača. Saglasnost sa zahtjevima ESMS će se
kontrolisati u redovnim vremenskim intervalima od
strane CGES-a.
● CGES će implementirati strategiju komunikacija - kao
što je predviđeno planom angažovanja zainteresovanih
strana (SEP) – koja će obuhvatiti:
○ pripremu odgovarajućih komunikacionih materijala
uključujući i ne-tehničke brošure za široku
distribuciju svim stanovnicima u blizini dalekovoda,
pogođenim zajednicama i drugim zainteresovanim
stranama. Ova brošura treba da sadrži ključne
neizvjesnosti, koje su identifikovane od strane
pogođenih zajednica - kao što je navedeno u SEP.
○ Imenovanje službenika za komunikaciju od strane
CGES koji će da razvije i primjenjuje kontinuirani
program komunikacije sa pogođenim zajednicama.
○ održavanje serije društvenih skupova - što je
predviđeno u SEP – sa ciljem efikasnog uključivanja
pogođenih zajednica, njihovih predstavnika i
stanovnika.
○ Implementacija mehanizama za žalbe, radi
upućivanja eventualnih žalbi.
● Od CGES i izvođača radova će biti zahtijevano
održavanje bliskih veza sa predstavnicima lokalne
zajednice, vlasnicima zemlje i nadležnim organima
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
√
√
●
Upravljanje
zaštitom
životne
sredine i
veze sa
lokalnom
zajednicom
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
tokom perioda izgradnje.
Od CGES i izvođača radova će biti zahtijevano
održavanje bliskih veza sa relevantnim lokalnim
vlastima i zajednicom, da bi identifikovali glavne
događaje na terenu i da planiraju građevinske radove,
kako bi se osigurao neometani saobraćaj na lokalnoj
putnoj mreži.
Izbjegavanje mjere (a):.
i. izbor stubnog mjesta u odnosu na stambenu i drugu
imovinu
ii. usklađenost sa tehničkim specifikacijama za
minimalnu visinu provodnika dalekovoda
Mjerenje EMP u zoni na 50 metara od dalekovoda na
zahtjev i odgovarajuća reakcija u slučaju visokog nivoa
EMP.
Primjena dobre praksu prilikom izgradnje, kako bi se
spriječila prašina i emisija čestica, efikasnom kontrolom
potencijalnih izvora, uključujući (minimalno):
i. prskanjem vode u slučaju vidljive prašine
ii. projektovati zemljane radove da se omogući buduća
uspješna revitalizacija vegetacije
iii. Pravilno održavanje svih građevinskih mašina i
opreme
iv. odgovarajuće ograničavanje brzine vozila na
zemljanim putevima i stazama
v. tovariti teret po potrebi, kako bi se spriječilo
oslobađanje prašine.
Buka 1: Buka usljed izgradnje
Primjena dobre prakse prilikom izgradnje kako bi se
spriječio nivo buke koji bi mogao biti uzrok smetnji,
uključujući (minimalno):
i. Bilo koji kompresori, donijeti na gradilišta bili bi modeli
sa smanjenim nivoom buke i opremljeni akustičnim
kućištima
158
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
●
Električno i
magnetno
polje
Kvalitet
vazduha
Buka
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
√
√
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
ii. Pneumatski alati će biti opremljeni sa prigušivačima
iii. Posebna pažnja će se preduzeti prilikom podizanja
stubova ili tokom radova sa čeličnim konstrukcijama,
da bi se izbjegao uticaj buke od lupanja čelika
iv. Preduzeće se mjere radi svođenja buke na minimum
prilikom istovara vozila. Dostavna vozila će biti tako
usmjerena da se minimizira uznemiravanje lokalnog
stanovništva. Dostavnim vozilima će biti zabranjeno
da čekaju na i uz gradilište sa upaljenim motorima.
v. sve mašine će biti propisno održavane i
upotrebljavane kako bi se izbjeglo izazivanje
pretjerane buke
vi. O restrikcijama u pojedinim periodima gradnje i o
lokacijama sa specifičnim građevinskim aktivnostima,
izvođač će se dogovoriti sa relevantnim lokalnim
vlastima.
vii. Noćne građevinske aktivnosti samo kada je
neophodno i nakon konsultacija sa lokalnim
stanovništvom.
viii. Pogođeni stanovnici će biti obaviješteni i informisani
prije početka izgradnje, kada su planirani
građevinski radovi u okviru 200 metara od imanja.
2. Buka usljed rada DV
i.
Odgovarajuće testiranja korone na opremi
provodnika na DV.
ii.
Proizvodnja provodnika u skladu sa tehničkim
specifikacijama, naročito u pogledu uklanjanja
masnoća, primjenom odgovarajućih vrsta i količina
masti na unutrašnjim slojevima provodnika i svim
drugi faktorima koji mogu uticati na stanje površine
provodnika.
iii. Izjave izvođača koje osiguravaju da će se
uskladištenje, prevoz i rukovanje odvijati sa dužnom
pažnjom, kako bi se minimizirala šteta na površini i
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
159
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
√
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
160
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
kontaminacija.
Buka 3. Buka usljed rada TS
•
specifikacija koja će obezbijediti da nivo buke
generisane na izvoru bude ispod 60 dB (A)
•
Instalacija gume na temeljima koja će doprinijeti
smanjenju emisije buke
√
√
•
Geologija i
zemljište
Istražiti žalbe na buku, uključujući i kumulativni nivo
buke, i preduzeti odgovarajuće akcije da se po
potrebi smanji nivo buke.
Primijeniti dobru građevinsku praksu kako bi se spriječilo
propadanje zemljišta (minimalno) i dopuniti obavezema
ublažavanja specifičnim za lokaciju, kroz budući razvoj
projekta:
•
uklanjanje i odlaganje zemljišta će se obavljati na
mjestima gdje se smatra se da zemljište predstavlja
vrijednost u odnosu na staništa i poljoprivrednu
produktivnost i gdje zemljište treba da se koristi u
svrhu restauracije.
•
Gdje je drveće / šuma uklonjeno zbog izgradnje
planiranih dalekovoda i pripadajućih pristupnih
puteva, pogodna revegetacija će biti preduzeta (u
skladu sa ekološkim ograničenjima) da smanji
potencijal za erozije usljed gubitka površinskog sloja
zemljišta.
•
Privremeno skladištenje iskopane zemlje će se
obaviti na sigurnom mjestu da se spriječi klizište ili
erozija. Na kraju izgradnje će biti uklonjena ili
raspršena bilo koja zaostala gomila zemlje. Višak
betona i kamena biće uklonjen.
•
Aktivnosti na restauraciju i re-vegetaciji zemljišta će
biti preduzete odmah po završetku radova,
uključujući re-vegetaciju / sjetvu sa autohtonim
vrstama. Pratiće se sve dok se vegetacioni pokrivač
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
•
•
•
•
•
•
•
•
161
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
ne uspostavi.
Kretanja vozila van puta će biti ograničena, da bi se
smanjio uticaj izgradnje na površinski sloj i nabijanje
zemlje, a posebno u oblastima sa mekšim
zemljištima i na strmijim padinama, kao što je obod
doline. Izvođač radova će biti odgovoran za
planiranje izgradnje pristupnog puta, da bi se
izbjegla izgradnja tokom perioda sa najviše
padavina.
Izbjegavaće se zasijecanje zemlje i gradnja
pristupnih puteva duž strmijih padina, ako je
moguće, da bi se smanjio uticaj na stabilnost
padina. Kada je potrebno, preduzeće se
odgovarajuća rješenja da se obezbijedi stabilnost
kosina, isto i u oblastima sklonim klizanju.
Izvođenje i primjenu kontrolnih mjera za eroziju,
klizišta, sedimentaciju na strmim padinama i eroziji
sklonim oblastima.
Obezbjeđenje opreme za saniranje izlivanja.
Vozila za gorivo za opsluživanje gradilišta i opreme
će nositi odgovarajuće veličine kompleta za
istakanje, a osoblje će biti osposobljeno i redovno
obučavano za njihovo korišćenje.
Obezbjeđenje prenosivih toaleta da se spriječi svako
ispuštaje kanalizacije na licu mjesta i da se sklopi
ugovor sa ovlašćenim servisima za upravljanje i
odlaganje otpadnih voda iz toaleta.
Prije bilo kakve izgradnje u geološki osjetljivim
oblastima, izvođač će završiti geotehnička
istraživanja, da bi se osigurao od rizika zbog
podzemnom radova.
Mjere ublažavanja za stubove i pristupne puteve,
specifične za lokaciju, biće osmišljene kroz
odgovarajuću tehničku dokumentaciju prije početka
radova.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Hidrologija
Mjere ublažavanja
162
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
Primijeniti dobru građevinsku praksu kako bi se spriječilo
zagađenje vode, uključujući (najmanje):
● Sva gradilišta duž planiranog dalekovoda će se
formirati na odgovarajućem rastojanju od površinskih
voda u blizini.
● Minimalno rastojanje od vodotoka, kojeg moraju da se
pridržavaju građevinska i transportna sredstava i
mašina će biti 10 metara
● Temelji stubova će se nalaziti i iskopati kad god je to
moguće na najsuvljoj lokaciji, sa dobro
konsolidovanom geologijom dok će se močvarna
područja izbegavati. Gdje god je moguće, stubove ne
treba postavljati bliže od 10 metara od vodotoka.
● Kad god je to moguće, stubovi će se nalaziti van
plavnih područja da se smanje potencijalni efekti na
poplave.
● Stubove treba postavljati tako, da se izbjegne blizina
vodosnabdijevanja, izvori i bunari.
● Rad na mekanom terenu tokom vlažnog vremena će
biti sveden na minimum, kad god je to moguće.
● Nema ispuštanja vode direktno u vodotokve.
● Mjere za sprečavanje oticanja naslaga sa gradilišta u
vodotokove.
● Biće zabranjeno skladištenje van gradilišta ili u oblasti
u blizini vodotokova.
● Obezbjeđenje opreme za evakuaciju izlivanja goriva
● vozila za gorivo za opsluživanje gradilišta i opreme će
nositi odgovarajuću veličinu kompleta za istakanje i
osoblje će biti osposobljeno i redovno obučavano za
njihovo održavanje.
● Redovnoza održavanje svih mašina radi sprečavanja
curenja motornog ulje i goriva.
● Obezbjeđenje portabl toaleta da se spriječi svako
ispuštanje kanalizacije na lokaciji.
● Da vozila i mašine ne prelaze vodotokove
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
izgradnja /
demontaža
√
pogon /
održavanje
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Biološka
raznovrsnost
Mjere ublažavanja
Specifični radovi na demontiranju:
● Minimalni poremećaj vodotoka kada se uklanjaju
provodnici napuštenih dalekovoda.
● Stubovi ne postavljati u vodotokove ili na drveće.
Mjere zaštite od izlivanja ulja iz transformatora će se
napraviti u TS. One će uključiti uljne / olujne rezervoare
za vodu, postavljene ispod energetskih transformatora na
betonskom temelju i sa 1.1 većim kapacitetom od
najvećeg transformatora. Redovne inspekcije trafostanice
tokom njenog rada će se obavljati.
Sprovođenje detaljnog istraživanja flore prije određivanja
mikro-lokacija stubova da bi izbjegli uznemiravanje
zaštićenih vrsta i staništa, uključujući i sprečavanje da
radnici uznemiruju biljke.
Sprovođenje detaljnog istraživanja faune, prije
određivanja mikro-lokacija stubova da bi se izbjeglo
uznemiravanje zaštićenih vrsta u vrijeme uzgoja /
gniježđenja.
Konsultacije sa administracijom NP Lovćen i Durmitor u
vezi straživanja flore i faune, da bi se odobrile mikrolokacije stubova.
Opšta obaveza – dobra građevinska praksa
•
Korišćenja, što je više moguće, postojećih pristupnih
puteva i minimiziranje izgradnje novih pristupnih
puteva. Novi pristupi će, gde je moguće, biti
usmjereni kroz zemlju niske ekološke osjetljivosti.
Sve privremene staze za izgradnju planiranih
dalekovoda moraju biti u potpunosti obnovljene.
•
Gradilišna naselja se neće nalaziti u okviru osjetljivih
ekoloških područja koja su definisana kao zaštićena
ili kao konzervirana prirodna dobra (nacionalni
parkovi, prirodne ljepote).
•
Smještanje gradilišta ili izvršavanje građevinskih
radova na aluvijalnim terenima (u dolinama rijeka i
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
163
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
√
√
√
√
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
√
√
√
√
√
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
•
•
•
•
•
i.
potoka) bi treba izbjegavati zbog rizika zagađenja
površinskih i podzemnih voda.
Najbolja praksa upravljanja radom će se sprovoditi
na licu mjesta kako bi se minimizirali rizici od
zagađenja. Odgovarajuće mjere za ublažavanje
uticaja će biti primijenjene u toku izgradnje, da bi se
smanjio rizik od ispiranja sedimenata u vodotokove.
Mašine će se puniti gorivon samo u za to određenim
zaštićenim zonama, daleko od vodotokova.
O pozicioniranju svakog stuba će se odlučivati od
slučaja do slučaja za vrijeme odgovarajuće faze
planiranja / projektovanja. Poseban postupak izrada individualnih planova, će se primjenjivati u
zaštićenim i osjetljivim oblastima, kao što je
definisano u ovoj ESIA studiji.
Zabrana paljenja vatre zbog mogućnosti požara, a
samim tim, nepovratne štete na prirodnim
resursima, šumama i biodiverzitetima. U tom
kontekstu, treba da se obezbijedi stalno prisustvo
vatrogasnih vozila za slučaj požara.
Zabrana i sprečavanje akcija koje mogu da smetaju
flori i fauni, a posebno: (i) prikupljanje ljekovitog
bilja, pečuraka i voća, (ii ) prikupljanje puževa, (iii)
uznemiravanje i lov na divljač, ptice, itd, (iv)
prikupljanje jaja od ptica i drugo.
Odrediti mjesta za pušenje za radnike prilikom
izgradnje u šumi ili u sušnim periodima.
Zaštićena područja i individualna staništa
Tokom izgradnje u ovim oblastima, potrebno je da
kvalifikovani biolog bude prisutan u svakom trenutku
da obezbijedi da se svi planovi poštuju i da nema
nepotrebnih šteta na staništu i drugim prirodnim
resursima. Konsultovati se, po potrebi, sa
stručnjacima iz parkova ili drugim organima da bi se
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
164
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
√
izgradnja /
demontaža
√
√
√
√
√
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
√
pogon /
održavanje
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
ii.
iii.
iv.
v.
165
projektovanje
uspostavila pravila za zaštitu.
Ne držati bilo kakav otpadni materijal (beton,
gvožđe, zemljište, itd) u ovim oblastima.
Ne postavljati radne kampove i mašinske parkove u
ovim oblastima.
Posle sječe drveća i kad je druga vegetacija očišćena
duž koridora dalekovoda ili duž novih puteva,
obnoviti vegetaciju sadnjom mladih autohtonih
biljaka ili sijanjem, i nadgledati sve do ponovnog i
potpunog uspostavljanja vegetacionog pokrivača. U
zaštićenim područjima, dozvoliti nadležnim organa
da izaberu tipove vegetacije / sjemenja.
Nadoknaditi gubitak šume 'sadnjom istovjetne /
odgovarajuće oblasti ogoljenog šumskog zemljišta ili
drugog zemljišta koje može da posluži toj namjeni.
Pošumljavanje treba izvršiti sa autohtonim vrstama.
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
√
izgradnja /
demontaža
√
√
√
√
√
√
√
√
Biljne vrste
i.
Gubitak Juncetalia maritimi staništa na lokalitetu
Blato, Lastva Grbaljska (lokacija trafostanice i
pretvaračke stanice) će se nadoknaditi na budućem
Natura 2000 području(ima) u Crnoj Gori koje imaju
ovaj tip staništa, na površini koja je najmanje
jednaka izgubljenoj oblasti u vezi sa planiranim
projektom.
√
Ptice
i.
Biološka
raznovrsnost
(Ptice)
ii.
Projektovati i postaviti provodnike i izolatore tako da
se izbjegnu opasnosti od strujnog udara.
U periodu prije izgradnje, ptice koje su u periodu
gniježđenja/uzgoja će biti sklonjene sa područja od
strane iskusnog orintologa, koji će u pravo vrijeme i
na pravi način, da omogući postavljanje stubova i
pristupnih staza. Detaljne lokacije pristupnih staza i
stubova će biti identifikovani u završnoj fazi
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
pogon /
održavanje
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
166
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
projekta.
Nema izgradnje tokom sezone uzgoja ptica, osim
gdje je prije izgradnje provjera pokazala da nema
ptica koje se gnijezde.
iv. Gdje god je moguće, izgradnja svih pristupnih
puteva i čišćenja vegetacije za stubove neće se
preduzimati tokom sezone uzgoja ptica.
v. Sve osoblje će biti informisano o procedurama koje
treba sprovesti ukoliko se bilo koja ptica u
gniježđenju pronađe u okviru igradilišta. Radovi će
se zaustaviti sve dok se ne dobije i ne primijeni
savjet od specijaliste.
vi. Djelovi planiranih dalekovoda za koje je procijenjeno
da su povezani sa potencijalnim rizikom od sudara
sa pticama ili su identifikovani u ESIA (deo 9.6.2.1)
ili tokom naknadnog praćenja / biće stavljeni
zastrašivači za ptice.
U NP Durmitor, konsultovati se sa organima parka
da se ustanovi potreba za zastrašivačima, a
potencijalni negativni efekat izgradnje planiranog
dalekovoda da je u tom slučaju više vidljiv turistima.
Nadležni u parku treba da utvrde da li su zastrašivači
potrebni.
vii. Praćenje poslije izgradnje određenih dionica
dalekovoda, sa ili bez zastrašivača, će služiti za
procjenu efikasnosti zastrašivača. U prve tri godine
pogona sprovodiće se program o stradanju ptica.
iii.
izgradnja /
demontaža
√
√
√
√
i.
ii.
Dobra građevinska praksa
Pregledati drveće predviđeno za sječu zbog
eventualnih aktivnosti slijepih miševa. Obiljležiti i
provjeriti ako ima znakova naseobine slijepih
miševa. Ako se pronađe bilo koji dokaz o slijepim
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
√
Ostale životinjske grupe
Biološka
raznovrsnost
(druge grupe
životinja)
pogon /
održavanje
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
√
√
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
iii.
iv.
●
Vizuelni i
pejzažni
efekti
●
167
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
miševima, posavjetovati se sa nadležnim organom
da se predvide odgovarajuće mere za ublažavanje
(npr. pomjeranje mikro lokacije da bi se izbjeglo
drveće, itd) prije sječe drveta. Ukoliko postoje
dokazi o uzgoju slijepih miševa ili mladunaca,
odložiti izgradnju dok slijepi miševi ne napuste
drveće.
Direktno uništavanje populacije vodozemaca i
gmizavaca se može izbjeći primjenom određenih
ograničenja tokom perioda izgradnje (izbjegavajući
periode mrešćenja - proljeće) u oblastima blizu
vodenih staništa. U završnoj fazi procesa
projektovanja, kada su poznata stubna mesta, treba
planirati set mjera.
Zabraniti lov (krivolov) od strane radnika i otpuštati
radnike koji prekrše pravilo.
pogon /
održavanje
√
√
Dalekovod:
Uključiti vidljivost stubova među faktore koje treba
uzeti u obzir prilikom konačnog određivanja stubnih
mjesta, uključujući i određivanje odgovarajuće
ravnoteže između visine stubova i broja stubova. (U
principu, u prostranijim predjelima bolje se uklapaju
viši stubovi, a takođe bi bilo od koristi i smanjenje
broja gradilišta čime bi se smanjilo remećenje
pejzaža).
Konsultovati se sa predstavnicim NP prije nego što
se izabere pozicije stubova u NP Lovćen i NP
Durmitor da bi se otklonila njihova zabrinutost u
pogledu vidljivosti i promjena pejzaža. U drugim
oblastima, gdje postoji vjerovatnoća da će biti
zabrinutosti, posavjetovati se sa lokalnim vlastima i
stanovnicima, da bi se sagledala njihova zabrinutost
i njihove želje, i uzeti ih u obzir, gdje god je moguće.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
izgradnja /
demontaža
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
●
●
Turizam i
rekreacija
168
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
Dozvolite maksimalne visine vegetacije u koridorima,
a da još uvek održavate potrebnu čistinu
Širina svih pristupnih puteva i staza će biti svedena
na minimum neophodan za njihovo korišćenje tokom
izgradnje i pogona.
Trafostanica Lastva Grbaljska:
i.
Razviti i sprovesti sveobuhvatan plan uređenja
terena za trafostanicu i pretvaračku stanicu, na
osnovu njihovog projektnog rješenja, najbolje
prakse i razgovora sa lokalnom zajednicom. Koliko
god je moguće, povećati mjere dok se objekti dobro
ne "uklope" u okolni krajolik i budu prihvaćeni od
strane zajednice i da budu sakriveni od pogleda
koliko god je to moguće.
i.
Stubovi i prateći građevinski radovi, treba da
budu pozicionirani i planirani da se smanji
potencijalni uticaj na turizam i rekreaciju u
određenim osjetljivim oblastima, kao i na
crnogorskom putnom sistemu i izgrađenom
okruženju (ruralna i urbana naselja), koristeći
prirodne karakteristike pejzaža da minimiziraju
uticaj na poglede turista / posjetilaca.
ii.
Izgradnju planiranog dalekovoda treba tako
planirati da se izbjegnu osjetljive lokacije,
vidikovci, staze za šetnje (sa posebnim osvrtom
na zaštićena područja) i koridora tokom glavne
turističke sezone (jul – avgust). U NP Durmitor i
NP Lovćen, ovo bi bilo postignuto dogovorom sa
vlastima parka, sa planiranjem radova da se
izbjegne špic turističke sezone.
iii.
Bilo kakvo miješanje sa rekreativnim sadržajima
(na primjer, ključne šetačke, biciklističke i rafting
rute) biće svedeno na minimum, uz samo
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
√
√
pogon /
održavanje
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
privremeno ometanje pristupa.
Svi građevinski radovi će se ocjenjivati prema
potrebama upravljanja saobraćajem, u skladu sa
nacionalnim zakonodavstvom o putevima i saobraćaju.
Samo odobreni / licencirani izvođači, od strane
nadležnih organa za crnogorske puteve, će biti
izabrani da preuzmu građevinske saobraćajne
aktivnosti.
●
Razvoj i primjena Plana za upravljanje transportom
(saobraćajem), koji bi, između ostalog, uključio
sledeće elemente:
●
Planiranje upravljanja transportom
●
Održavanje pristupnih puteva
●
Upravljanje održavanjem vozila, kao i
●
veze sa lokalnom zajednicom i bezbjednost.
Izrada plana upravljanja otpadom za upravljanje svim
vrstama otpada koji se stvara tokom izgradnje,
demontaže i rada.
Plan će uključiti (najmanje):
● Opciju izbora otpada
● Opciju reciklaža/ ponovna upotreba
● Prevoz otpada
● Opciju odlaganja
● Odvajanje opasnog otpada
Nikakve mjere za ublažavanje nijesu neophodne u odnosu
na radio i TV smetnje. Međutim, u slučaju bilo kakvog
uticaja koji se pojavi tokom pogona dalekovoda, CGES će
istražiti ove efekte od slučaja do slučaja,i preduzeti
odgovarajuće mjere radi ublažavanja svake nepredviđene
posljedice.
Razviti i sprovoditi postupak u slučaju bilo kakvog otkrića i
obezbijediti da budu obučeni za njegovu primjenu svi
izvođači radova i druge relevantne strane.
Daljim procesom projektovanja će se obezbijediti da je
169
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
●
Građevinski
saobraćaj i
transport
Upravljanje
otpadom
Radio i TV
smetnje
Kulturno
nasleđe
Postojeća
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja
Indikator
Mjere ublažavanja
infrastruktura
sigurnosna visina i sigurnosno rastojanje, kako je
predviđeno crnogorskim standardima (Uredba o tehničkim
pravilima za izgradnju nadzemnih vodova sa napon od 1
kV do 400 kV), uzeto u obzir kad planirani dalekovod
prolazi preko postojeće infrastrukture (drugi dalekovod,
puteve, cjevovodi, itd)
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
170
projektovanje
Primjena
Priprema gradilišta
/ prije izgradnje
Decembar 2011
WYG International Ltd
izgradnja /
demontaža
pogon /
održavanje
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
11
Planiranje reagovanja u hitnim situacijama
11.1
Potencijalne opasnosti i rizici u vezi sa projektom
171
Potencijalni rizici i opasnosti koje se mogu dovesti u vezu sa projektom tokom faza izgradnje i rada su:
•
Prirodni rizici
•
Rizik od električne energije
•
Rizik od saobraćajne nesreće
•
Rizik od požara
•
Rizik od prosipanja opasnih supstanci
•
Rizik od prašine i buke
•
Povrede radnika
•
Ostalo
Prirodne i biološke opasnosti
Mogu da uključuju:
•
led
•
poplave
•
zemljotres i druge geološke opasnosti
•
eroziju zemljišta.
Saobraćajne nesreće
Kamioni i teška mehanizacija će biti korišćena tokom aktivnosti vezanih za izgradnju u području
projekta. Tokom njihovog kretanja po javnim i prilaznim putevima mogu se desiti dolje navedeni
događaji:
•
Sudar sa vozilima, imovinom ili vozilima lokalnog stanovništva
•
Sudar sa članovima lokalnog stanovništva
•
Sudar sa drugom mehanizacijom iz projekta
•
Sudar sa članovima radne snage koji rade na projektu
Izgradnja predloženog dalekovoda i rasklapanje zastarjelih vodova zahtijevaju intenzivne transportne
zahvate, pa se samim tim moraju primijeniti odgovarajuće mjere za ublažavanje kako bi se izbjegle
nesreće. Aktivnosti vezane za izgradnju će uključivati velike kamione i mehanizaciju. Obuka vozača i
kvalifikovana radna snaga će značajno smanjiti rizik od sudara.
Požari
Tokom životnog ciklusa projekta, požari mogu biti prouzrokovani:
•
Krčenjem i sječom šume i trave kao i neadekvatno rukovanje istim
•
Varnicama na opremi za izgradnju i održavanje
•
Nepravilnim upravljanjem zapaljivim materijama (rastvarač, gorivo itd.)
•
Nemarom radnika u kampovima i na gradilištima prouzrokovanim npr. bacanjem
zapaljene cigarete, loženjem vatre u kampovima / gradilištima itd.
•
Udarom groma i kvarom električnog voda.
Slučajno prolivanje i isticanje (površinska voda ili zagađenje zemljišta)
Potencijalni incidenti i šteta su povezani sa sljedećim zagađivačima:
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
172
•
Oslobađanje opasnih supstanci kao npr. dizel goriva, maziva, hidrauličnih ulja koja se koriste u
građevinskim vozilima i fabrikama.
•
Raznim hemikalijama (npr. cement i beton, mješavine građevinskih materijala itd.)
•
Zagađenim rječnim oticajima tokom izgradnje.
•
Curenjem prouzrokovanim štetom na sanitarnim postrojenjima i ispuštanjem neobrađenih
otpadnih voda.
U fazi rada, tokom održavanja DV-a, slučajno curenje goriva ili ulja, kao i trasnformatorskog ulja u
trafo stanicama, je procijenjeno kao potencijalna opasnost.
Prašina i buka
Tokom faze izgradnje, prašina i buka nastaju usljed otkopavanja, bušenja, trasnporta materijala i
odlaganja otpada. Tokom faze rada one su zanemarljiive.
Povrede radnika
Povrede radnika mogu se dovesti u vezu sa:
•
Incidentima koji uključuju tešku mašineriju / vozila koja se koriste za izgradnju projekta
•
Radovima na visinama
•
Zagađenjem od korišćenih hemikalija
•
Izloženošću prašini, buci i vibracijama usled iskopavanja, bušenja, transporta
•
Strujnim udarom prilikom rada u blizini stubova DV-a / provodnika ili uređaja u trafo stanici
pod naponom
11.2
Upravljanje u hitnim situacijama
Nacrt procedura upravljanja prilikom hitnih situacija će morati da bude predviđen za opseg situacija
koje su identifikovane u gore navedenoj procjeni rizika, a gdje postoji potencijal da opasnosti kreiraju
hitnu situaciju.
Ovo bi trebalo da uključi i pregled ciljeva i principa upravljanja koji će biti usvojeni radi pripreme
detaljnog plana reagovanja u hitnim situacijama (uključujući procedure reagovanja i sanacije /
čišćenja u hitnim situacijama), a uz konsultacije sa odgovarajućim hitnim službama.
Dolje navedene stavke trebaju posebno da budu prikazane u planu:
•
Rezervni plan za suočavanje sa curenjem (npr. dizela, ulja za podmazivanje), izlivanjem nafte
tokom izgradnje, rada i održavanja projekta
•
Rezervni plan koji će odgovarati za prirodne katastrofe tokom faza izgradnje i rada
•
Planiranje u hitnim situacijama i procedure reagovanja koje su ustanovljene uz konsultacije sa
državom i lokalnim pružaocima hitnih usluga.
U planu reagovanja u hitnim situacijama bi trebalo jasno naglasiti osobe koje će biti određene i
ovlašćene u hitnim situacijama kao i metode određivanja i davanja ovlašćenja. Određena prva pomoć
kao i objekti i oprema za hitno spašavanje će biti dostupni tokom faza izgradnje i rada.
Plan reagovanja u hitnim situacijama bi trabalo da uključuje sledeće:
•
Uloge i odgovornosti osoblja tokom hitnih situacija
•
Identifikaciju hitnih uslova koji bi mogli da ugroze integritet dalekovoda
•
Opis uobičajenih problema, karakteristika problema i kada/šta provjeravati tokom inspekcije
•
Operativne procedure za dalekovod i trafo stanice kojih bi se trebali pridržavati u slučaju da se
identifikuju takvi hitni uslovi.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
12
173
Zaključak
Consideration of the key effects of the proposed project indicates that the careful routing of the new
400 kV transmission line together with the identification of a comprehensive set of mitigation
measures, which when implemented, reduces the potential effects of the transmission line
significantly.
The findings of this ESIA indicate that the project objective of identifying technically feasible and
economically viable solutions which on balance causes the least disturbance to the environment and
to the people who live and work in its surrounding has been met.
The construction and operation of the proposed transmission line and associated substations is
considered as justified because:
Environmental issues related to all stages of the life cycle of the proposed project are
identified and taken into account.
The assessment of the environmental and social impacts is based on best available
information and consideration of cumulative impacts.
The identified likely impacts can be prevented, reduced or compensated and, therefore,
the proposed project is not a threat for adverse or irreversible damage to the natural and
social environment in the project area.
The proposed project will not cause significant impacts on biodiversity and ecological
integrity of the area.
The environmental and social impacts associated with the proposed project are identified and
addressed in this ESIA report according to the requirements of the relevant Montenegrin regulation,
the European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) and best international practices.
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
174
Reference i literatura
Opšte:
1. Detaljni prostorni plan za trasu dalekovoda 400 kV sa optičkim kablom od crnogorskog
primorja do Pljevalja i podmorski kabl 500 kV sa optičkim kablom Italija – Crna Gora sa
strateškom procenom uticaja na životnu sredinu; pripremljeno od strane konzorcijuma:
Republički biro za urbano planiranje i dizajn, Akcionarsko društvo – Podgorica, Institut IGH
d.d. – Zagreb Dalekovod – project Ltd. – Zagreb, jul 2011. godine; Objavljeno 23. septembra
2011. godine na http://www.mrt.gov.me/en/ministry
2. Detaljni Elaborat o lokaciji trafostanice I konvertorskog postrojenja na lokalitetu Blato u Lastvi
Grbaljskoj, pripremljen od strane konzorcijuma: RZUP Podgorica, Institut IGH d.d. – Zagreb
Dalekovod – project doo – Zagreb, Jul 2011
3. Izvještaj o kulturnom nasleđu; Expert Report in framework of the DSP; jun 2011. godine
4. Socijalna politika i politika životne sredine; maj 2008. godine EBRD
5. Agencija za zaštitu životne sredine Republike Crne Gore – www.epa.gov.me
6. Ministarstvo održivog razvoja i turizma – www.mse.gov.me
7. Strategija razvoj energetike u Crnoj Gori do 2025. godine; Podgorica, 2007. godine,
Ministarstvo ekonomije
8. Stanje životne sredine 2008, Agencija za zaštitu životne sredine
9. Stanje životne sredine 2009, Agencija za zaštitu životne sredine
Biodiverzitet i zaštita prirode:
10. (Bernska) Konvencija za konzervaciju evropskih divljih staništa i prirodnih rezervata;
preporuka br. 110 (2004) Komiteta za minimalizaciju efekata nadzemnog elektriciteta
dalekovoda na ptice, adaptirane od strane Standing Committee dana 3. decembra 2004;
http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/WCD/Rec2004_en.asp
11. (Bon) Konvencija o migratornim vrstama; Resolution 7.4: Electrocution of Migratory Birds,
adaptirana Conference of the Parties at its Seventh Meeting (Bonn, 18-24 September 2002);
http://www.cms.int
12. Tomić-Stanković, K. 1970: Vegetacija Lovćena u Crnoj Gori. (Vegetacioni i Llovqent te malit te
Zi). (Vegetation des Lovćengebirges in Montenegro). Zaj. Nauč. Ust. Kosova – Stud. (Priština)
13. Lakušić, R. 1968: Planinska vegetacija jugoistočnih Dinarida. Glasn. Republ. Zav. Zašt. Prir.Prir. Zbirka
14. Blečić, V. 1958: Šumska vegetacija i vegetacija stena i točila doline reke Pive. Glasn. Prir. Muz.
Beograd
15. Petrović, D. (ed) 2009: Važna biljna staništa u Crnoj Gori: IPA projekat Important Plant Areas
in Montenegro – IPA Program. Zelena gora, Podgorica
16. Saveljić, D. 2007: Područja od međunarodnog značaja za boravak ptica u Crnoj Gori. CZIP
Podgorica
17. Pajević, A. (ed) 2007: Izvještaj o drugoj fazi projekta “Uspostavljanje Emerald mreže u Crnoj
Gori“. Ministarstvo životne sredine Republike Crne Gore i Savjet Evrope. Dostupno na web
stranici:
http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/nature/econetworks/emrald_report_Final_Phase_Mo
ntenegro.pdf
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
175
18. Studija izvodljivosti za reviziju administrativne granice NP Durmitor;Institut za zaštitu prirode
Republike Crne Gore, novembar 2010. godine
19. Roganović, D., Rabrenović, J., Bušković, V., Bulić, Z. 2010: Nacionalna strategija biodiverziteta
sa Akcionim planom za period 2010 -2015. Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne
sredine. Podgorica 2010. godine. (Na engleskom: National Biodiversity Strategy and Action
Plan za period od 2010 do 2015. godine). Verzija na crnogorskom jeziku je dostupna na web
stranici Ministarstva održivog razvoja i turizma: http://www.mse.gov.me/vijesti/98617/VladaCrne-Gore-usvojila-Nacionalnu-strategiju-biodiverziteta-sa-akcionim-planom-za-period-od2010-2015-godine.html)
20. Prostorni plan Crne Gore do 2020. (Poglavlje 2. 9. 2 Koncept zaštite prirodne baštine).
Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine. Podgorica 2008. (Na engleskom:
Physical Plan of Montenegro until 2020. Poglavlje 2. 9. 2.Koncept zaštite prirodne baštine).
Verzija na crnogorskom jeziku je dostupna na web stranici Ministarstva održivog razvoja i
turizma: http://www.mse.gov.me/files/1246349570.pdf
21. Prostorni Plan Crne Gore do 2020, Poglavlje 4.1 - Prirodne karakteristike; Vlada Crne Gore i
GTZ, 2005. (In English: Physical Plan of Montenegro until 2020. Chapter 4.1 – Natural
Characteristics; Government of Montenegro and GTZ, 2005)
22. Mission report, The Natural and Culturo-Historical Region of Kotor (Montenegro – Crna Gora)
(C 125) / 18 to 21 February 2008; Quebec, Canada – 10 July 2008
23. Bildstein, K.L., 2006. Migrating raptors of the world, their ecology and conservation, Cornell
Univ. Press, New York. pp.320
24. Tucker, G.M. & Heath, M. 1994. Birds in Europe, their conservation status. Birdlife
conservation series No.3, Cambridge
25. Del Hoyo, J., et al., 1994. Handbook of the birds of the world, Vol.2, Birdlife Interantional,
Barcelona, Lynx editions
26. Heath, F.M. & M.I.Evans, Important bird areas in Europe, priority sites for conservation. Vol.2:
Southern Europe, Birdlife Internationla Series No.8, p. 791
Električna i magnetna polja:
27. Uticaj 110 kV - 400 kV dalekovoda na životnu sredinu i mere zaštite; Elektrotehnički institut
Nikola Tesla; Studija br. 310942 – Kratak pregled
28. Uredba o tehničkim principima za izgradnju dalekovoda sa nominalnim naponom od 1 kV do
400 kV (Službeni list SFRJ br. 68/1988)
29. Mogući efekti elektromagnetnih polja (EMP) na ljudsko zdravlje; Naučni komitet o novoidentifikovanim rizicima po zdravlje i rizicima u nastanku – SCENIHR, Komisija EU, 2007.
godina
30. Polja ekstremno male frekventnosti; Svjetska zdravstvena organizacija (WHO), 2007. godina
31. Analiza elektromagnetnih polja HVDC konekcije i 400 kV dalekovod Lastva - Pljevlja;
Dokument u okviru DSP-a; jul 2011. Godine
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
176
Dodatak 1 - Projekat tematskih karata (pod posebnim okvirom)
Sljedeće relevantne ESIA mape projekta su obezbijeđene u posebnom okviru:
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
Dodatak
1.1 – Mapa oblasti projekta
1.1.1 – Mapa oblasti projekta - Dionica: Lastva Grbaljska - Brezna
1.1.2 – Mapa oblasti projekta - Dionica: Brezna - Njegovuđa
1.1.3 – Mapa oblasti projekta - Dionica: Njegovuđa - Pljevlja
1.2 - Geološka mapa oblasti projekta
1.3 - Mapa zemljišta u oblasti projekta
1.4 – Karta vegetacije
1.5 – Karta staništa i korišćenja zemljišta
1.6 - Karta zaštićenih oblasti
1.7 - Karta zaštićenih biljnih područja
Dodatak 2 – Pregled angažovanja zainteresovanih strana
Sastanak/Konsultacija
Prisutne
zainteresovane
strane
Br.
Konsultovanih
osoba
Ključna pitanja
razmotrena
Metod
Zvanični komentari o uticaju dalekovoda
•
(1) Naziv: Ministarstvo
poljoprivrede i ruralnog
razvoja
Mjesto: Podgorica
Datum: 10/05/11
Vrijeme: 10.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Zamjenik
ministra za
šumarstvo
(1)
(2) Naziv: Ministarstvo
održivog razvoja i turizma
Mjesto: Podgorica
Datum: 10/05/11
Vrijeme: 13.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Zamjenik
ministra za
prostorno
planiranje
(3)
(3) Naziv: Institut za zaštitu
prirode
Mjesto: Podgorica
Datum: 11/05/11
Vrijeme: 10.00
* IPF Tim
* PRENOS
*Osoblje
Instituta
(4) Naziv: Ministarstvo
ekonomije
Mjesto: Podgorica
Datum: 11/05/11
Vrijeme: 12.00
(5) Naziv: Agencija za zaštitu
životne sredine
Mjesto: Podgorica
Datum: 11/05/11
Vrijeme: 14.00
(6) Naziv: Regulatorna
agencija za energetiku
Mjesto: Podgorica
Datum: 12/05/11
Vrijeme: 12.00
EMF uticaji
Uticaj na šume
Zagađenje vode
• Koncesije na
eksploataciju
vode
•
•
•
Vrijeme javnih
konsultacija
Zvanični
sastanak
Zvanični
sastanak
•
* IPF Tim
* PRENOS
* Zamjenik
ministra za
energetiku
* IPF Tim
* Osoblje
Agencije
(2)
Ključna pitanja
zaštite životne
sredine
• NP Lovćen
• NP Durmitor
Zvanični
sastanak
•
(2)
Crnogorski
operator
energijom
• Hidro potencijal
Zvanični
sastanak
•
(3)
Ključna pitanja
zaštite životne
sredine
• EIA Procedure
Zvanični
sastanak
•
* IPF Tim
* PRENOS
* Direktor
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
(2)
SEE dogovor o
energiji
• Uloga
regulatornog
autoriteta
Zvanični
sastanak
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
177
•
(7) Naziv: Uprava nacionalnih
parkova
Mjesto: Vranjina, Skadarsko
jezero
Datum: 23/06/11
Vrijeme: 12.00
* IPF Tim
* PRENOS
* DSP eksperti
* Nacionalni
parkovi
(20)
(8) Naziv: UNESCO
Nacionalna komisija
Mjesto: Cetinje
Datum: 23/09/11
Vrijeme: 12.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Generalni
sekretar
komisije
(1)
Sastanak/Konsultacija
Prisutne
zainteresovane
strane
Broj
konsultovanih
osoba
Cijena elektro
energije
• Uticaj na
nacionalne
parkove/
zaštićena
područja
• Ključna pitanja
životne sredine
u vezi sa
dalekovodom
• Mišljenje
UNESCO
nacionalne
uprave u
odnosu na
projekat
Razmotrena
glavna pitanja
Okrugli sto u
okviru DSP i
SEA
konsultativnog
procesa
Zvanični
sastanak
Metod
•
(9) Naziv: Nacionalni park
Durmitor / UNESCO WHS
Mjesto: Žabljak
Datum: 29/09/11
Vrijeme: 12.00
* IPF Tim
* Direktor
(1)
Uticaj na
nacionalni park
/ UNESCO WHS
• Glavna ESIA
pitanja
• UNESCO uloga
u projektu
• Podnošenje
izvještaja za
UNESCO
Zvanični
sastanak
Komentari NVO na uticaje dalekovoda
(10) Naziv:Crnogorske NVO
- MANS
- Greenhome
- Ozon
Mjesto: Podgorica
Datum: 01/07/11
Vrijeme: 11.30
•
*
*
*
*
*
IPF Tim
PRENOS
MANS
Greenhome
Ozon
(4)
Uticaj
prenosne linije
• Prostorno
planiranje
• Procedure
planiranja
• Konsultacije
Okrugli sto u
kancelarijama
IPF
Uticaj dalekovoda na turizam
(11) Naziv: Crnogorsko
turističko udruženje (MTA)
Mjesto: Budva
Hotel Splendid
Datum: 06/07/11
Vrijeme: 11.30
(12) Naziv: Crnogorska
turistička asocijacija (MTA)
Mjesto: Žabljak
Hotel Javor
Datum: 06/07/11
* IPF Tim
* MTA
predsjednik +
savjetnik
* IPF Tim
* Žabljak
predstavnik
- MTA
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
•
(2)
Turizam
Elektro
ograničenja
• Razvoj
•
•
(1)
•
Turizam
Uticaj
prenosne linije
o Durmitor
o Tara
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
178
Vrijeme: 11.30
o
•
(13) Naziv: Turističke
kompanije za splavarenje
Mjesto: Đurđevića Tara
Datum: 29/09/11
Vrijeme: 12.30
* IPF Tim
* Turističke
kompanije za
splavarenje
•
(2)
•
UNESCO
Elektro
ograničenja
Turizam
Uticaj
prenosne linije
na splavarenje
Intervju na
licu mjesta
Uticaj
prenosnelinije
EMF
Alternativno
mjesto
Razvoj
Informacije
Sastanak na
licu mjesta
Stanovništvo Lastve Grbaljske – komentari na lokaciju TS/CS
(14) Naziv: Lokalno
stanovništvo
Mjesto: Lastva Grbaljska
Datum: 22/06/11
Vrijeme: 12.30
Sastanak/Konsultacija
(15) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Lastva Grbaljska
Datum: 28/06/11
Vrijeme: 13.00
(16) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Lastva Grbaljska
Datum: 22/09/11
Vrijeme: 13.00
* IPF Tim
* stanovništvo
Lastve
* PRENOS
* ZAVOD
* Terna
Prisutne
zainteresovane
strane
* IPF Tim
* Lastva
stanovnik
* PRENOS
* IPF Tim
* Lastva
stanovnik
* PRENOS
•
(10) približno
Lokalni
predsjednik +
stanovništvo
•
•
•
•
Broj
konsultovanih
osoba
Razmotrena
glavna pitanja
Metod
(1)
Lokalni
predsjednik
• TS/CS –
alternativno
mjesto
Sastanak
na licu
mjesta
(1)
Lokalni
predsjednik
• TS/CS –
izabrano mjesto
(modifikovano
na osnovu
pisma poslatog
od strane
zajednice Lastva
upravi DSP)
Sastanak
na licu
mjesta
Seoska naselja u blizini dalekovoda – komentari na dalekovod
•
(17) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Dubovik
Datum: 04/07/11
Vrijeme: 10.30
* IPF Tim
* Mještanin
(7)
Vlasnik kafane
+ lokalno
stanovništvo
•
•
•
•
•
(18) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Resna
Datum 04/07/11
Vrijeme: 12.30
* IPF Tim
* Lokalno
stanovništvo
(7)
Vlasnik kafane
+ lokalno
stanovništvo
•
•
•
(19) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Čevo
Datum: 04/07/11
Vrijeme: 14.00
* IPF Tim
* Lokalno
stanovništvo
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
•
(1)
Vlasnik kafane
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
EMF
Razvoj
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
EMF
Razvoj
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
179
•
•
•
(20) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Trubjela
Datum: 05/07/11
Vrijeme: 10.30
* IPF Tim
* Lokalno
stanovništvo
(2)
Lokalno
stanovništvo
(21) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Bijele Poljane
Datum: 05/07/11
Vrijeme: 12.30
* IPF Tim
* Lokalno
stanovništvo
(6)
Lokalni radnici
+ vlasnik
kafane
•
•
•
•
•
•
(22) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Ubli
Datum: 05/07/11
Vrijeme: 13.30
* IPF Tim
* Mještanin
(3)
Farmerska
porodica
•
•
•
(23) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: B. Nikšićki
Datum: 05/07/11
Vrijeme: 15.30
* IPF Tim
* Mještanin
(24 Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Njegovuđa
Datum: 06/07/11
Vrijeme: 13.30
* IPF Tim
* PRENOS
* Mještanin
(25) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Kosanica
Datum: 06/07/11
Vrijeme: 16.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Mještanin
Sastanak/Konsultacija
Prisutne
zainteresovane
strane
(2)
Farmerska
porodica
•
•
(1)
Lokalni
graditelj i
preduzimač
•
•
•
•
(1)
Vlasnik kafane
•
•
Broj
konsultovanih
osoba-
Kompenzacija
EMF
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
EMF
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Razmotrena
glavna pitanja
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Intervju na
licu mjesta
Metod
Seoska naselja u blizini dalekovoda – komentari na dalekovod(nastavak)
•
(26) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Šipačno
Datum: 07/07/11
Vrijeme: 11.30 – 12.30
* IPF Tim
* PRENOS
* Lokalno
stanovništvo
(27) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Gornja Brezna
Datum: 07/07/11
Vrijeme: 13.00 – 13.30
* IPF Tim
* PRENOS
* Lokalno
stanovništvo
(2)
Lokalni farmer
(28) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Komarnica
* * IPF Tim
* PRENOS
(5)
Lokalni farmer
(2)
Lokalni farmeri
Uticaj
dalekovoda
• Olakšavajuće
okolnosti
• Kompenzacija
Intervju
na licu
mjesta
•
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Uticaj
dalekovoda
• Olakšavajuće
okolnosti
• Kompenzacija
•
Uticaj
dalekovoda
Intervju
na licu
mjesta
Intervju
na licu
Decembar 2011
WYG International Ltd
ESIA Report – 400 kV OHL Lastva Grbaljska – Pljevlja e
Datum: 07/07/11
Vrijeme: 15.00 – 17.00
180
•
* Lokalno
stanovništvo
•
•
•
(29) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Pobori
Datum: 20/09/11
Vrijeme: 10.00 – 12.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Lokalno
stanovništvo
(1)
Lokalni farmer
•
•
•
•
(30) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto: Đurđevića Tara
Datum: 29/09/11
Vrijeme: 10.00 – 12.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Lokalno
stanovništvo
(3)
Lokalno
stanovništvo
•
•
•
•
(31) Naziv: Lokalno stanovništvo
Mjesto:Zbiljevo
Datum: 29/09/11
Vrijeme: 14.00 – 16.00
* IPF Tim
* PRENOS
* Lokalno
stanovništvo
(8)
Lokalno
stanovništvo
•
•
•
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Pružanje
informacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Pružanje
informacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Pružanje
informacija
Uticaj
dalekovoda
Olakšavajuće
okolnosti
Kompenzacija
Pružanje
informacija
mjesta
Intervju
na licu
mjesta
Intervju
na licu
mjesta
Intervju
na licu
mjesta
Dodatak 3 – Imena lica, odgovornih za pripremu Procjene uticaja na životnu sredinu i
socijalna pitanja
Eksperti, odgovorni za pripremu Procjene uticaja na životnu sredinu i socijalna pitanja:
Ime i prezime:
Funkcija:
Konstantin Siderovski
WYG Konsultant za životnu sredinu
e-mail adresa: [email protected]
Tim eksperata zaduženih za pripremu Procjene uticaja na životnu sredinu i socijalna pitanja:
Ekspert
Funkcija / Oblast projekta
Garth Entwistle
WYG Ekspert za Procjenu uticaja na socijalna pitanja
Vasilije Bušković
WYG Ekspert za prirodu, biodiverzitet i upotrebu zemljišta
Georgi Mitevski
WYG Ekspert za geologiju i hidro-geologiju
Tim tehničkih eksperata zaduženih za pripremu Procjene uticaja na životnu sredinu i socijalna
pitanja:
Ekspert
Funkcija
Boža Radović
WYG Inžinjer prenosnih sistema
Ilija Nikolić
WYG Inžinjer za izgradnju prenosnih sistema
Petar Dokmanović
WYG Inžinjer za izgradnju trafo stanice
TA-MON-02
400 kV Dalekovod Lastva Grbaljska - Pljevlja
Decembar 2011
WYG International Ltd

Ne-tehnički rezime Uvod Crnogorski Elektroprenosni Sistem

I Dalekovod ima svoje heroje!

pljevlja open 2012

Hidroenergija Montenegro

izvještaj o radu za 2012. godinu ju dnevni centar za djecu i

Predlog odluke o izboru Revizora Društva za 2014.god.

исламска заједница у пљевљима (i дио)

privatni smjestaj katalog 2014

Prvi poziv (pdf)

izvještaj o radu za 2013. godinu ju dnevni centar za djecu i