Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
DRUŠTVENE DJELATNOSTI
PlanetCluster & MonteCEP
1
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
ZDRAVSTVENA ZAŠTITA
Postizanje određenog nivoa zdravlja pojedinca, kao i društva u cjelini, direkno je uslovljeno uticajem
zdravstvenog sistema i njegovih institucija na svim nivoima zdravstvene zaštite, kako javnih tako i
privatnih zdravstvenih ustanova. Sistem zdravstva u Crnoj Gori zasnovan je na principu solidranosti,
jednakosti, kvalitetu i dostupnosti svim građanima, bez obzira na socijalni status.
1. Zakonska regulativa
Opsežna reforma sistema zdravstva u Crnoj Gori započeta je 2009. godine. Neophodna pretpostavka za
realizaciju reformskih aktivnosti, koje su počele da se sprovode u okviru sistema zdravstvene zaštite Crne
Gore bila je uspostavljanje adekvatnog institucionalnog okvira, kao neophodnog uslova za unaprijeđenje
zdravstvene zaštite i stabilno funkcionisanje zdravstva u cjelini. S tim u vezi, usvojeno je nekoliko
strateških dokumenata kojima se definišu opšta načela zdravstvene zaštite:
•
Zdravstvena politika u RCG do 2020. godine (2001),
•
Strategija razvoja zdravstva Republike Crne Gore (2003),
•
Zakon o zdravstvenoj zaštiti (Sl.list RCG 39/04 i 14/10),
•
Zakon o zdravstvenom osiguranju (Sl.list RCG 39/04).
Zakon o zdravstvenoj zaštiti i Zakon o zdravstvenom osiguranju iz 2004. godine uvode niz novih rješenja u
ostvarivanju prava iz ovih oblasti. Jedno od tih rješenja je organizacija primarne zdravstvene zaštite (PZZ)
kroz sistem izabranog doktora.
Osim primarnih zakona kojima je regulisan zdravstveni sistem Crne Gore, usvojeno je i niz dokumenta
kako bi se povećala efikasnost i kvalitet usluga u zdravstvenim ustanovama:
•
Zakon o pravima pacijenata (Sl.list CG, br. 40/10),
•
Zakon o zaštiti genetičkih podataka (Sl.list CG, br. 25/10),
•
Zakon o zdravstvenoj njezi pacijenata (Sl.list CG, br. 25/10),
•
Zakon o uzimanju i korišćenju bioloških uzoraka (Sl.list CG, br. 14/10),
•
Zakon o kontroli proizvodnje i prometa supstanci koje se mogu upotrijebiti u proizvodnji
opojnih droga i psihotropnih supstanci (Sl.list CG, br. 83/09),
•
Zakon o liječenju neplodnosti asistiranim reproduktivnim tehnologijama (Sl.list CG, br. 74/09),
•
Zakon o sanitarnoj inspekciji (Sl.list CG, br. 14/10),
•
Zakon o uzimanju i presađivanju djelova ljudskog tijela u svrhu liječenja (Sl.list CG, br., broj
76/09),
•
Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl.list CG, br. 45/06).
Takođe su donijeti značajni podzakonski akti, kojima se stvaraju pretpostavke za punu implementaciju
zakonske regulative, u cilju obezbijeđenja jednakih prava u korišćenju zdravstvene zaštite:
•
Pravilnik o bližim uslovima u pogledu standarda, normativa i načina ostvarivanja primarne
zdravstvene zaštite preko izabranog tima doktora ili izabranog doktora na osnovu člana 19. stava
5., u vezi sa članom 39. stav 2. Zakona o zdravstvenoj zaštiti (Službeni list RCG, br. 39/04), i
•
Uredba o obimu prava i standardima zdravstvene zaštite iz obaveznog zdravstvenog osiguranja
na osnovu člana 17. Zakona o zdravstvenom osiguranju (Službeni list RCG, br. 39/04).
2. Sistem zdravstva u Crnoj Gori1
Zdravstveni sistem Crne Gore je organizovan kao jedinstveni zdravstveni region i dominantno se zasniva na
javnom sektoru. Sistem zdravstva u Crnoj Gori je organizovan u tri nivoa zdravstvene zaštite:
•
Primarni nivo (Dom zdravlja sa centrima i jedinicama za podršku),
•
Sekundarni nivo (opšte i specijalne bolnice), i
•
Tercijarni nivo (Klinički centar CG IZJZ).
1
Ocjena integriteta zdravstvenog sistema u crnoj gori, Ministarstvo zdravlja, Svjetska zdravstvena
organizacija, UNDP; CEED Consulting, 2011
PlanetCluster & MonteCEP
2
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Sistem javnih zdravstvenih ustanova Crne Gore se sastoji od 18 domova zdravlja, sedam opštih bolnica, tri
specijalne bolnice, Kliničkog centra Crne Gore, Zavoda za hitnu medicinsku pomoć, Instituta za javno
zdravlje i Apotekarske ustanove Crne Gore, „Montefarm“ u čijem sastavu se nalazi 41 apoteka u svim
opštinama Crne Gore. Privatni sektor koji trenutno nije integrisan u sistem zdravstvene zaštite, sastoji se
od većeg broja ordinacija, zubarskih ordinacija, veledrogerija i apoteka.
Dom zdravlja (DZ) je referentni centar primarne zdravstvene zaštite koji pruža ili omogućava podršku timu
izabranog doktora. Organizaciono, dom zdravlja ima tri osnovne cjeline: ambulantu izabranog doktora,
odnosno timove izabranih doktora (izabranog doktora pedijatra, izabranog doktora za odrasle i izabranog
doktora ginekologa); centre za podršku izabranim doktorima koji su organizovani na lokalnom i
regionalnom nivou za: plućne bolesti i tuberkulozu, dijagnostiku, mentalno zdravlje, djecu sa posebnim
potrebama, prevenciju i sl. i jedinice za podršku za: patronažu, fizikalnu terapiju primarnog nivoa i
sanitetski prevoz. 2
Primarna zdravstvena zaštita je prvi nivo na kom građanin ostvaruje zdravstvenu zaštitu i preko kog se
uključuje u proces zdravstvene zaštite na drugim nivoima.
Sekundrani i tercijarni nivo zdravstvene zaštite Crne Gore ostvaruje se kroz mrežu bolničkih kapaciteta
koju čine3:
•
Pet stacionara pri domovima zdravlja: DZ Plav, DZ Rožaje, DZ Mojkovac, DZ Nikšić i DZ Ulcinj
•
Sedam opštih bolnica (u daljem tekstu: OB), OB Bar (za gravitaciono područje Bara i Ulcinja), OB
Berane (za gravitaciono područje Berana, Andrijevice, Rožaja i Plava), OB Bijelo Polje (za
gravitaciono područje Bijelo Polje i Mojkovca), OB Kotor (za gravitaciono područje Kotor, Tivat i
Herceg Novi), OB Nikšić (za gravitaciono područje Nikšić, Šavnik i Plužine), OB Pljevlja (za
gravitaciono područje Pljevlja i Žabljak), OB Cetinje (za gravitaciono područje Cetinje i Budva),
•
Tri specijalne bolnice (u daljem tekstu: SB); (SB za psihijatriju – Dobrota, SB za ortopediju,
neurohirurgiju i neurologiju – Risan i SB za plućne bolesti i TBC Brezovik), i
•
Klinički centar Crne Gore (KC CG), koji obavlja djelatnost opste bolnice za gravitaciono područje
Podgorice, Danilovgrada i Kolašina i predstavlja ustanovu tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite za
čitavu Crnu Goru.
Prema podacima iz Zdravstveno-statističkih izvještaja Instituta za javno zdravlje na dan 31. 12. 2010.
godine, ukupno je bilo 2.466 kreveta (ne računajući nestandardne postelje), od toga je bilo 1.110
standardnih kreveta namijenjenih opštim bolničkim kapacitetima, 96 kreveta bilo je u stacionarima
domova zdravlja (u 2010. godini je u stacionarima bilo 96 kreveta u funkciji), i 504 standardnih kreveta u
specijalnim bolnicama i 756 standardnih kreveta u KC. Na taj način je postignuta obezbijeđenost od 3,92
kreveta na 1000 stanovnika, što je manje od prosjeka EU (5,29 na 1000 stanovnika-prema podacima WHOHFA-DB iz 2008.).
3. Stanje zdravstvenih ustanove na području Prijestonice Cetinje
Na području Prijestonice Cetinje sistem zdravstva je organizovan na primarnom (JZU Dom zdravlja
Cetinje) i sekundranom nivou (JZU Opšta bolnica Cetinje). U Cetinju postoji i Jedinica za hitnu medicinsku
pomoć – Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore
3.1. JZU Dom zdravlja Cetinje
Primarna zdravstvena zaštita u Prijestonici Cetinje ostvaruje se kroz rad Javne zdravstvene ustanove (JZU)
Dom zdravlja Cetinje, koji je smješten u samom gradu, ukupne površine 2312,64 m2.
U sastavu JZU Dom zdravlje Cetinje djeluju i tri terenske ambulante, koje se nalaze u naseljima
Trešnjevo, Čevo i Rijeka Crnojevića, i koje opslužuju ruralno zaleđe Prijestonice.
2
Model organizacije sistema primarne zdravstvene zaštite, Prim. dr Mensud Grbović, 2008
Strategija za optimizaciju sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite sa akcionim planom za
implementaciju, UNDP, 2011
3
PlanetCluster & MonteCEP
3
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
U Domu zdravlja sada je zaposleno ukupno 87 medicinskih i drugih radnika, od kojih je 18 muškaraca i 69
žena. Kadrovsku strukturu zaposlenih po organizacionim jedinicama čine:
•
izabrani doktori - 27 (3
•
muškarca i 24 žene),
•
centri za podršku - 18 (5 muškaraca i 13 žena),
•
jedinice za podršku - 12 (4 muškarca i 8 žena),
•
jedinice za specifičnu zdravstvenu zaštitu - 3 (3 žene),
•
zajedničke službe – 19 (5 muškaraca i 14 žena),
•
pripravnici - 3 (3 žene),
•
specijalizanti - 5 (1 muškarac i 4 žene).
Dom zdravlja sadrži:
•
Službu osnovne zaštite sa terenskim ambulantama,
•
Dispanzer medicine rada,
•
Dispanzer za plućne bolesti i tuberkulozu,
•
Dispanzer za zdravstvenu zaštitu žena,
•
Službu kućnog liječenja,
•
Polivalentnu patronažu,
•
Dispanzer za zdravstvenu zaštitu djece,
•
Službu hitne medicinske pomoći,
•
Službu za stomatološku zastitu,
•
Službu za laboratorijsku dijagnostiku,
•
RTG službu,
•
Službu za mikrobilogiju, virusologiju i parazitologiju,
•
Službu sanitarne hemije,
•
Dispanzer za mentalno zdravlje i,
•
specijalističke ambulante (internistička, hirurška, ortopedska, urološka, oftamoloska i ORL).
U okviru ove zdravstvene ustanove djeluju: savjetovališta s preventivnom ulogom, Jedinica za patronažu,
Jedinica za fizikalnu terapiju, Jedinica za sanitetski prevoz, Jedinica za zaštitu rada i Jedinica za sportsku
medicinu.
Tabela 1: Zdravstveni radnici – JZU Dom zdravlja Cetinje (februar 2011.)
Ljekari
Godina
2011
Zdravstvenih
radnika
UKUPNO
Ukupno
58
18
Opšte Specijal
prakse
isti
1
11
Na
Drugo zdravstveno osoblje
specijaliz
(medicinske sestre i
aciji Stomatolozi Farmaceuti
tehničari)
6
Nema
podataka
Nema
podataka
40
Izvor: Ministarstvo zdravlja i Prijestonica Cetinje
Broj ljekara po specijalnostima.
•
3 ljekara specijalista opšte medicine
•
3 ljekara pedijatra
•
1 spec. pneumoftiziolog
•
1 spec. radiolog
•
1 specijalista psihijatar
•
1 specijalista mikrobiolog
•
1 doktor medicine
•
1 doktor specijalista medicine rada koji radi kao ID za odrasle.
•
6 ljekara na specijalzaciji
Kako se velika većina stanovništva Prijestonice nalazi u samom gradu Cetinje, tako i se najveći broj
pacijenata leči u Domu zdravlja Cetinje. Broj i struktura populacije obuhvaćene zdravstvenom zaštitom
dat je u sljedećoj tabeli.
PlanetCluster & MonteCEP
4
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 2: Broj i struktura populacije obuhvaćene primarnom zdravstvenom zaštitom (februar 2011)
objekat
Dom zdravlja Cetinje
Ambulanta Trešnjevo
Ambulanta Čevo
Ambulanta Rijeka
Crnojevića
UKUPNO
ID za odrasle
10.785
17
37
138
ID za žene
1.263
-
ID za djecu
3.904
-
10.977
1.263
3.904
Ukupan broj stanovnika na teritoriji koju pokriva Dom zdravlja, a prema podacima popisa iz 2011. god.
(Monstat) je 16.757, dok je u samom gradu Cetinju 14.166 stanovnika.
3.2. JZU Opšta bolnica Cetinje
Bolnicu "Danilo I" osnovana je 1873.god. po nalogu Knjaza Nikola a na osnovu projekta dr Frilley-a,
njegovog ličnog ljekara. Ime je dobila po Nikolinom prethodniku, Knjazu Danilu.
Slika: Stara zgrada Bolnice „Danilo I“
Bolnica je počela sa radom 1875. godine, imala je 25-30 postelja, a prvi pacijenti bili su ranjenici iz
hercegovačkog ustanka. Bolnica je rekonstruisana i značajno proširena 1912. godine. Od osnivanja do
Prvog svjetskog rata, u njoj je liječeno oko 20.000 bolesnika. Nova zgrada bolnice, u kojoj se i sada radi,
izgrađena je 1964.godine. Ovaj objekat je nakon zemljotresa, u periodu 1979-1985. god., renoviran.4
Javna zdravstvena ustanova (JZU) Opšta bolnica „Danilo I“ u Cetinju je zdravstvena ustanova na
sekundarnom nivou zdravstvene zaštite, koja obavlja opštu bolničku djelatnost, specijalističko
konsultativnu i unapređuje zdravlje putem odgovarajućih ambulantnih i laboratorijskih jedinica. Danas
Bolnica ima 170 zaposlenih i raspolaže sa 100 kreveta. Ukupna površina bolničkih objekata u kojima se
pružaju usluge je 2776m². Broj pacijenata koji gravitiraju bolnici je oko 40.000 različite starosne dobi
(Prijestonica Cetinje i opština Budva).
U sklopu Bolnice funkcionišu:
•
Odjeljenje za interne bolesti,
•
Odjeljenje opšte hirurgije,
•
Odjeljenje za anesteziju i reanimaciju sa intenzivnom njegom,
•
Odeljenje za otologiju sa kabinetom za audiologiju i odsjek za oftalmologiju,
•
Odeljenje za ginekologiju i akušerstvo,
•
Odjeljenje za humanu reprodukciju (vještačku oplodnju),
•
Odeljenje za dječije bolesti sa specifičnom njegom, kao i
•
Dijagnostički kabineti za: radiologiju, transfuziologiju, endoskopiju, biohemijsku laboratoriju.
4
http://www.danilo-prvi.me
PlanetCluster & MonteCEP
5
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 3: Zdravstveni radnici – JZU Opšta bolnica „Danilo I“ (februar 2011.)
Godina
2011
Ljekari
Drugo zdravstveno osoblje
Zdravstvenih
radnika
UKUPNO
Specijalisti
Na specijalizaciji
VMS
SMS
119
26
6
4
83
Izvor: Ministarstvo zdravlja i Prijestonica Cetinje
Broj ljekara po specijalnostima:
•
3 interne medicine;
•
1 internista kardiolog;
•
6 ginekologa akušera i jedan na specijalizaciji;
•
4 specijalista opšte hirurgije;
•
3 anesteziloga reanimatologa i jedan na specijalizaciji ;
•
2 otorinolaringologa i jedan na specijalizaciji;
•
2 pedijatra i jedan na specijalizaciji;
•
1 radiolog i jedan na specijalizaciji;
•
1 transfuziolog;
•
2 oftalmologa i jedan na specijalizaciji;
•
1 specijalista kliničke biohemije
U bolnici je zaposleno ukupno 26 ljekara specijalista, od toga 13 muškaraca i 13 žena. Ljekara na
specijalizaciji je 6, od toga 1 muškarac i 5 žena.
Struktura ostalog medicinskog osoblja je sljedeća:
•
medicinski kadar sa VŠS - 4, od toga 4 žene;
•
medicinski kadar sa SSS - 83, od toga 4 muškarca i 79 žena;
•
medicinski saradnici sa VSS - 4, od toga 4 žene;
•
nemedicinski kadar sa VSS - 3, od toga 2 muškarca i 1 žena;
•
nemedicinski kadar sa SSS - 15, od toga 8 muškaraca i 7 žena;
•
nemedicinski kadar s VKV - 3, od toga 2 muškarca i 1 žena;
•
nemedicinski kadar s KV - 2, od toga 2 žene;
•
nemedicinski kadar s PK - 25, od toga 5 muškaraca i 19 žena.
Bolnički krevet je osnovna odrednica pokazatelja stanja stacionarnih ustanova. Bolnički krevetni
kapaciteti u 2008. godini su planirani na osnovu normativa krevetnog fonda u Crnoj Gori, dati Master
planom razvoja zdravstva Crne Gore za period 2005 – 2010 godine.
Pregled bolničkih postelja po ustanovama sa pokazateljima broja postelja po doktoru za Crnu Goru i OB
Cetinje dat je u narednoj tabeli.
Tabela 4: Pregled bolničkih postelja u Crnoj Gori i Cetinju u 2010.godini.
JZU
Opšte bolnice (ukupno
Crna Gora)
OB Cetinje
Broj postelja
1110
Broj ljekara
238
Broj postelja po ljekaru
4.66
95
24
3.96
Odnos broja postelja po ljekaru pokazuje da je u OB Cetinje manji broj postelja po lekaru u odnosu na
prosjek postelja na nivou Crne Gore.
U tabeli br. 5 je prikazana distribucija posteljnih kapaciteta po gravitacionim područjima i po osiguraniku
(napomena: specijalne bolnice nisu uključene u komparaciju zbog toga što svojom specifičnom djelatnošću
obuhvataju cijelu Crnu Goru.).
PlanetCluster & MonteCEP
6
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 5: Posteljni kapaciteti po gravitacionim područjima sa pokazateljem broja postelja na 1000
osiguranika
Bolnice
OB Bar
(ST DZ Ulcinj)
OB Berane
(ST DZ Rožaje,
DZ Plav)
OB Bijelo Polje
(STDZMojkovac)
OB Kotor
OB Nikšić
(ST DZ Plužine)
OB Pljevlja
OB Cetinje
KCCG-Podgorica
*
Gravitaciono
područje
Broj osiguranika po
gravitacionom
području
Broj postelja
Broj postelja na 1000
osiguranika
Bar, Ulcinj
63533
77
2.8
Berane, Andrijevica,
Rožaje, Plav,
79171
206
2.6
57377
156
2.7
71735
144
2.0
77298
291
3.8
36976
40049
93
95
2.5
2.4
218794
756
3.5
Bijelo Polje,
Mojkovac
Kotor, Tivat, H.Novi
Nikšić, Šavnik,
Plužine
Pljevlja, Žabljak
Cetinje, Budva
Podgorica, Kolašin,
Danilovgrad
U tabeli br.5 se zapaža da u gravitacionom području OB Cetinje ima manje postelja po osiguraniku nego u
drugim gravitacionom područjima u Crnoj Gori, odnosno da je jedino u gravitacionom području OB Kotor
taj odnos nepovoljniji.
3.3. Hitna medicinska pomoć
Cetinjska Jedinica za hitnu medicinsku pomoć - Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore, ima
sljedeću strukturu zaposlenih:
•
1 doktor medicine,
•
2 doktora po ugovoru o radu, koji rade u drugim zdravstvenim ustanovama i uz čije
angažovanje je pokriven rad ove službe svih 24 sata dnevno;
•
9 medicinskih sestara – tehničara, i
•
4 vozača.
Za mjesec oktobar 2011. godine, broj pregleda u ambulanti Jedinice za hitnu medicinsku pomoć, iznosio
je 788, a broj terenskih intervencija 110. Za 12 sati, koliko traje jedna smjena, to iznosi prosječno 13
pregleda u ambulanti i 2 kućne posjete. Na osnovu ovih podataka, može se zaključiti da je relativno mala
opterećenost ove cetinjske jedinice.
Ova zdravstvena jedinica ima dobru saradnju sa cetinjskim Domom zdravlja, Opštom bolnicom »Danilo I«,
Ispostavom policije i opštinskim organima.
3.4. Medicinski kadar u Prijestonici Cetinje
Prema podacima iz 2009. godine u Crnoj Gori je bilo 1309 ljekara u odnosno 2.04 ljekara na 1000
stanovnika što je značajno manje nego u zemljama EU (sa 3,28 ljekara na 1000 stanovnika prema
podacima WHO-HFA-DB iz 2008). U Prijestonici Cetinje je ovaj odnos još nepovoljniji i iznosi 1,2 ljekara na
1000 stanovnika.
Planiranje ljudskih resursa u prethodnom periodu vršeno je na osnovu normativa izvedenih iz kapaciteta
(Master Plan razvoja zdravstva 2005-2010. godina), a ne na osnovu procesa, ishoda rada i zadovoljenja
stvarnih potreba stanovništva u smislu dostupnosti adekvatnoj i kvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti.
4. Ocjena stanja
U CG zdravstveni sistem je suočen sa značajnim novim izazovima poput starenja populacije, nove
zdravstvene prijetnje, brzi razvoj tehnologija, narastajuća očekivanja građana. Dugi niz godina razvoj
kadrovske politike u zdravstvu u Crnoj Gori pratio je razvoj infrastrukturnih kapaciteta, pri tome
zanemarujući epidemiološku situaciju i potrebe stanovništva. Ovo je bio jedan od faktora koji su
doprinijeli neefikasnosti ukupnog sistema zdravstva i umanjili njegovu sposobnost da na kvalitetan način
odgovori izazovima novog doba.
PlanetCluster & MonteCEP
7
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Ovaj problem se može uočiti i u radu zdravstvenih ustanova na teritoriji Prijestonice Cetinje. Sa jedne
strane, veliki problem predstavlja skoro nepostojeća mreža zdravstvenih ustanova na području čitave
teritorije. Svi kapaciteti primarne i sekundarne zdravstvene zaštite su smješteni u samom Cetinju, dok je
ostalo područje slabo pokriveno mrežom zdravstvenih objekata. Osim toga, područne ambulante mogu
obezbijediti samo elementarnu zdravstvenu zaštitu. Poseban problem na ruralnom području predstavlja
loša povezanost koje ne omogućava bržu ljekarsku intervenciju, posebno u zimskim mjesecima.
Sa druge strane, jedna od osnovnih odlika zdravstvenog sistema Cetinja, usljed neadekvatne geografske
distribuiranosti, jeste neiskorišćenost postojećeg kadrovskog potencijala, i samim tim disperzije
specijalnosti i sub-specijalnosti.
Prostornim planom opštine Cetinje iz 1990.god. planirano je da se broj ležaja poveća na oko 320, a broj
osoblja na oko 400, odnosno da u domu zdravlja bude zaposleno oko 40 radnika, a u opštoj bolnici 320.
Reformom zdravstva je ovaj model planiranja koji je prevashodno/dominantno bio fokusiran na veličinu
gravitacionog područja, zanemarujuci strukturu profila i obim zdravstvenih potreba populacije, odbačen
kao zastareo, neefikasan i neodrživ. Primjena ovakvog modela planiranja rezultirala je problemom u
pogledu dostupnosti zdravstvenoj zaštiti (duge liste čekanja), kvaliteta i bezbjednosti pružene zdravstvene
usluge i niskom stopom iskorišćenosti posteljnog fonda i opterećenosti ljekara, koja je značajno ispod
nivoa stope iskorišćenosti bolničkih kapaciteta u zemljama EU.
Na osnovu analize stanja postojećih kapaciteta i potreba JZU Opšta bolnica »Danilo I«, neophodna je
rekonstrukcija stare dječje bolnice gde su planirani sljedeći sadržaji:5
•
Urgentni prijem,
•
Odjeljenske ambulante,
•
Odsjek za očne bolesti,
•
RTG i UZ kabinet,
•
Endoskopski kabinet,
•
Laboratorija,
•
Obdukciona sala,
•
Prostorije područne jedinice FZ CG,
•
Dva apartmana (soba s kupatilom) za smještaj spoljnih saradnika.
Takođe, u Bolnici »Danilo I« potrebno je nabaviti sljedeće nove aparate:
•
Interno odjeljenje - novi aparat za test opterećenja i spirometar,
•
Ginekološko odjeljenje - nove porođajne stolove i UZ aparat,
•
Hirurško odjeljenje - elektro nož,
•
ORL odjeljenje - aparat za otoakustičnu emisiju i novu frezu,
•
Pedijatrija - jedan inkubator,
•
Odsjek za očne bolesti - aparat OCT za snimanje retine i očnog živca,
•
Sanitetsko vozilo,
•
Potrebno je obnoviti dotrajali mobilijar u ljekarskim, sestrinskim i bolesničkim sobama.
U saradnji sa lokalnom samoupravom nužno je pristupiti realizaciji renoviranja stare zgrade bolnice u i
odrediti njenu namjenu.
Na osnovu podataka dobijenih od Prijestonice na objektu Doma zdravlja, jedan dio zgrade je nedavno
saniran a za preostali dio je potrebno uraditi adaptaciju i sanaciju, dok je opremljenost ambulanti i
ljekara na zadovoljavajucem nivou. Potrebno je nabaviti aparat za mamografiju u RTG i ultrazvučnoj
dijagnostici, kao i poboljšati vozni park i opremiti seoske ambulante.
Po sistematizaciji, cetinjska Jedinica za hitnu medicinsku pomoć, trebalo bi da ima 4 medicinska tima i 4
tima za hitan sanitetski transport. Po dobijanju saglasnosti od Ministarstva zdravlja, biće zaposleno još 3
doktora medicine. Teškoću u optimalnom organizovanju i funkcionisanju ove službe predstavlja i potreba
da medicinske sestre - tehničari, moraju da imaju vozačku dozvolu B kategorije, odnosno da znaju da
upravljaju sanitetskim vozilom. Ova norma je regulisana Zakonom o hitnoj medicinskoj pomoći.
5
Informacija o zdravstvenim uslugama na teritoriji Prijestonice Cetinje, 2011
PlanetCluster & MonteCEP
8
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Preuzimanjem kadra iz Doma zdravlja, medicinske sestre - tehničari, nijesu iskazale zainteresovanost da
upravljaju sanitetskim vozilom.
Cetinjska Jedinica za hitnu medicinsku pomoć, trenutno ne raspolaže adekvatnim terenskim, sanitetskim
vozilom, uzimajući u obzir geografsku konfiguraciju Prijestonice Cetinje, a reanimobil je dobila na
upotrebu od Doma zdravlja sa Cetinja.
U narednom periodu je potrebno, radi poboljšanja efikasnosti rada, povezivanje Jedinice za hitnu
medicinsku pomoć sa centralnim dispečerskim centrom u Podgorici, kako bi se ostvarila puna informatička
podrška i praćenje terenskih ekipa. Na ovaj način bi se skratilo vrijeme od primanja poziva za hitnu pomoć
do izvršenja intervencije povrijeđenom ili oboljelom pacijentu.
Literatura i izvori:
1. STRATEGIJA RAZVOJA ZDRAVSTVA CRNE GORE, 2003;
Izvor: http://www.mzdravlja.gov.me/rubrike/strategija-razvoja-zdravstva-crne-gore
2. INFORMACIJA O SPROVEDENIM REFORMAMA U ZDRAVSTVU I DOSTIGNUTI STEPEN PRIMJENE IKT,
2008; izvor: http://fzocg.me/documents/docs/reforma2.pdf
3. MODEL ORGANIZACIJE SISTEMA PRIMARNE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE, Prim. dr Mensud Grbović, 2008;
Izvor: http://fzocg.me/documents/docs/reforma.pdf
4. MASTER PLAN RAZVOJA ZDRAVSTVA CRNE GORE ZA PERIOD 2010.- 2013., 2010;
Izvor: http://www.mzdravlja.gov.me/rubrike/strategija-razvoja-zdravstva-crnegore/97487/MASTER-PLAN-RAZVOJA-ZDRAVSTVA-CRNE-GORE-ZA-PERIOD-2010-2013.html
5. OCJENA INTEGRITETA ZDRAVSTVENOG SISTEMA U CRNOJ GORI, Ministarstvo zdravlja, Svjetska
zdravstvena organizacija, UNDP; CEED Consulting, 2011;
Izvor: http://www.undp.org.me/home/2011/hei/Izvjestaj_Ocjena%20integriteta_final_mne.pdf
6. OCJENA INTEGRITETA ZDRAVSTVENOG SISTEMA U CRNOJ GORI, Prezentacija rezultata, 2011;
Izvor: http://www.undp.org.me/home/2011/hei/CEEDPPP.pdf
7. STRATEGIJA ZA OPTIMIZACIJU SEKUNDARNOG I TERCIJARNOG NIVOA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE SA
AKCIONIM PLANOM ZA IMPLEMENTACIJU, UNDP, 2011;
izvor: http://www.undp.org.me/files/reports/si/Strategija.pdf
8. INFORMACIJA O ZDRAVSTVENIM USLUGAMA NA TERITORIJI PRIJESTONICE CETINJE, Prijestonica
Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
PlanetCluster & MonteCEP
9
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
SOCIJALNA I DJEČJA ZAŠTITA
1. Međunarodne strategije
Као članica Ujedinjenih nacije (UN) i Savjeta Evrope, Crna Gora reformu sistema socijalne zaštite razvija
imajući u skladu sa pravima, normativima i standardima utvrđenim u međunarodnim dokumentima:
• Povelja o osnovnim pravima,
• Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima,
• Меđunarodni pakt o građanskim i političkim pravima,
• Evropska socijalna povelja,
• Dodatni protokol Evropskoj socijalnoj povelji,
• Protokol o izmjenama Evropske socijalne povelje,
• Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, i
• Konvencija o pravima djeteta.
Na koncipiranje sistema socijalne i dječje zaštite, uticali su takođe Milenijumski razvojni ciljevi UN i
dokument UN ’’Svijet po mjeri djeteta’’.
Crna Gora ima političku obavezu da sprovodi i u praksi implementira brojne deklaracije usvojene na
specijalnim zasjedanjima Generalne skupštine UN i Savjeta Evrope. Тo su u prvom redu preporuke
Svjetskog socijalnog samita, Svjetske konferencije o održivom razvoju, Četvrte svjetske konferencije UN o
ženama, specijalnog zasjedanja Generalne skupštine UN o djeci, kao i Druge svjetske skupštine UN o
starenju stanovništva.
2. Nacionalne strategije
Vlada Crne Gore u procesu preuzimanja neophodnih aktivnosti na poboljšanju socijalno-ekonomskog
položaja građana, posebno lica u stanju socijalne potrebe, pristupila je 2007.god.. izradi Strategije
razvoja socijalne i dječje zaštite 2008-2012 u saradnji sa britanskom nevladinom organizacijom Save the
Children, uz finansijsku podršku Evropske agencije za rekonstrukciju.
Reforma sistema socijalne i dječje zaštite u Crnoj Gori zasnovana je na sljedećim principima:
• Poštovanje i nedjeljivost ljudskih prava je osnovni princip reforme. Dosljedna primena ovog
principa obezbjeđuje se usklađivanjem domaćeg pravnog sistema sa usvojenim međunarodnim
dokumentima i savremenom praksom socijalnog rada.
• Najbolji interes korisnika – Usluge u oblasti socijalne i dječje zaštite pružaju se tako da su u
najvećem stepenu usaglašene sa potrebama korisnika, uz poštovanje ljudskih prava i dostojanstva
korisnika sa posebnim naglaskom na poštovanju najboljeg interesa djeteta.
• Dostupnost usluga korisnicima u najmanje restriktivnom okruženju – Usluge se razvijaju na takav
način da građani svoje potrebe prioritetno zadovoljavaju u sredini u kojoj žive.
• Participacija korisnika – Korisnik je partner u pružanju usluga i učestvuje u donošenju odluka o
načinu zadovoljavanja svojih potreba.
• Odgovornost korisnika – Korisnik je odgovoran za izbor i korišćenje sopstvenih potencijala, kao i za
svoju socijalnu i ekonomsku sigurnost.
• Samostalnost korisnika – Korisniku se pruža podrška za aktiviranje potencijala radi samostalnog
zadovoljavanja potreba, za produktivan život u zajednici i preduprijeđivanje zavisnosti od
socijalnih službi.
• Mogućnost izbora usluga i pružalaca usluga – Podstiču se i razvijaju raznovrsne usluge u okviru
javnog, civilnog i privatnog sektora.
• Blagovremenost i kontnuitet – Korisniku se blagovremeno pruža mogućnost korišćenja
odgovarajuće usluge, u kontinuitetu i potrebnom trajanju.
PlanetCluster & MonteCEP
10
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Strategija razvoja socijalne i dječje zaštite je urađena u skladu sa već usvojenim nacionalnim strategijama
Crne Gore, kao što su:
•
•
•
•
•
Strategija za smanjenje siromaštva
Strategija za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti,
Strategija za trajno rješenje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica u Crnoj Gori,
Nacionalni plan akcije za djecu,
Strategija o pravima osoba sa invaliditetom.
3. Zakonska regulativa
Sistem socijalne i dječje zaštite zasniva se na:
• Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti (Sl. list RCG br.78/05) i
• Porodičnom zakonu (Sl. list CG br.1/07).
Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti propisuje osnovna prava iz socijalne zaštite: materijalno obezbjeđenje
porodice, ličnu invalidninu, njegu i pomoć drugog lica, smještaj u ustanovu, smještaj u drugu porodicu,
pomoć za vaspitanje i obrazovanje djece i mladih sa posebnim potrebama, zdravstvenu zaštitu i
jednokratnu novčanu pomoć.
Porodičnim zakonom se, između ostalog uređuju odnosi roditelja i djece, usvojenje, porodični smještaj
(hraniteljstvo) i starateljstvo.
4. Sistem socijalne i dječje zaštite u Crnoj Gori
Većina opština u Crnoj Gori ne raspolažu odgovarajućim finansijskim, institucionalnim i kadrovskim
potencijalom za samostalno organizovanje socijalne i zdravstvene zaštite, tako da država, odnosno Vlada
Crne Gore, Ministarstvo rada i socijalnog staranja i ustanove socijalne zaštite pod njegovim ingerencijama
imaju dominantnu ulogu u razvoju sistema socijalne zaštite. Razvojni, kreativni i alternativni programi su
manjeg obima i najčešće razvijani uz podršku međunarodnih institucija ili organizacija i domaćeg sektora
NVO.
Socijalna zaštita se ostvaruje preko postojećih institucija socijalne i dječje zaštite, kojih u Crnoj Gori ima
17 raznih i koje se finansiraju se iz budžeta. U okviru toga postoji šest ustanova za djecu i omladinu, jedna
ustanova za zbrinjavanje odraslih i deset centara za socijalni rad. Pored ovih postoje i razne nevladine
organizacije koje daju svoj doprinos rješavanju problema socijalnih poteba.
U Crnoj Gori je 2008.god. započet proces reforme socijalne politike, kako bi se uspostavio efikasniji
sistem socijalne zaštite, u skladu sa evropskim integracionim procesima. Glavni procesi razvoja socijalne
zaštite treba da budu usmjereni na smanjenje siromaštva, obezbjeđivanje kvalitetnije zaštite ranjivih
grupa djece, osoba sa invaliditetom, starih lica, kao i marginalizovanih grupa građana.
4.1.
Socijalna zaštita
Prema podacima Ministarstva zdravlja, rada i socijalnog staranja, u oktobru 2007. godine, pravo na
materijalno obezbjeđenje porodice ostvarivalo je 12.520 porodica sa 38.583 članova; pravo na ličnu
invalidninu ostvarivalo je 1.258 lica; pravo na njegu i pomoć ostvarivalo je 5.003 lica. Pravo na dodatak za
djecu ostvarivalo je 9.412 porodica za 18.379 djece.
4.2.
Zaštita djece i omladine
Razvijenost zaštite djece i omladine u Crnoj Gori nije na odgovarajućem nivou. Broj ustanova u Crnoj
Gori u odnosu na potrebe je mali, naročito kada se uzme u obzir mehanički priliv stanovništva iz bivših
jugoslovenskih republika i broj korisnika. Smještaj djece i mladih ostvaruje se u ustanovama socijalne i
dječje zaštite koje osniva država. Ne postoji razvijen sistem ustanova za smještaj različitih kategorija
djece sa posebnim potrebama pa se iz tih razloga koristi smještaj u ustanovama van Crne Gore.
PlanetCluster & MonteCEP
11
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Ustanove za zaštitu djece i omladine u Crnoj Gori su razmještene na sljedeći način:
• Dječji dom “Mladost” Bijela, opština Herceg Novi (4.027 m2, kapacitet 200 mjesta). Bavi se
zbrinjavanjem djece lišene roditeljskog staranja i djece čiji je razvoj ometen porodičnim
prilikama. Jedina je ustanova ovog tipa na teritoriji Crne Gore;
• Zavod za školovanje i rehabilitaciju lica sa poremećajima sluha i govora – Kotor (kapacitet 250
mjesta) je ustanova u kojoj se vrši osposobljavanje djece kroz predškolsko, osnovno i srednje
obrazovanje. Djeca se osposobljavaju za 22 zanimanja;
• JU Specijalni zavod” Komanski most” – Podgorica (2400 m2) je osnovan za smještaj autistične
djece i omladine, umjerene, teže i teške mentalne zaostalosti. U ovoj ustanovi nalaze se i odrasla
i stara lica što predstavlja veliki problem za adekvatno zbrinjavanje ovih kategorija;
• JU Centar za djecu i mlade “Ljubović” – Podgorica (u njemu boravi oko 30 djece) se bavi
vaspitanjem i obrazovanjem djece koja imaju probleme u društvenom ponašanju;
• Centar “1. jun” – Podgorica (3000 m2, kapacitet 130 učenika – 60 u internatu) je ustanova za
vaspitanje i osposobljavanje lakše mentalno retardirane djece;
• Zavod za školovanje i profesionalnu rehabilitaciju invalidne djece i omladine – Podgorica (3420 m2,
88 učenika – 46 u internatu). Bavi se obrazovanjem i rehabilitacijom djece invalida;
• Ustanova za odmor i rekreaciju djece JU ”Lovćen-Bečići” – Cetinje je odmaralište koje služi
za odmor i rekreaciju djece korisnika materijalnog obezbjeđenja porodice i djece bez
roditeljskog staranja. Objekti se nalaze na Ivanovim Koritima – Cetinje i u Bečićima – Budva.
• Dječije odmaralište na Veruši
Visina dodatka za djecu mjesečno iznosi: za korisnika materijalnog obezbjeđenja 16,50 €; za dijete sa
tjelesnom, mentalnom i senzornom ometenošću, koje se može osposobiti za samostalan život i rad 22 €;
za dijete sa tjelesnom, mentalnom i senzornom ometenošću, koje se ne može osposobiti za samostalan
život i rad 27,50 € i za dijete bez roditeljskog staranja 27,50 €.
Porodični smještaj je oblik zaštite koji osigurava interes djeteta i zaštitu i boravak u porodičnom
okruženju. Zakonom je propisana naknada za smeštaj djeteta u porodicu koja je određena u visini cijene
smještaja u ustanovu socijalne i dječje zaštite (€175), kao i posebna naknada licu kod kojeg je dijete
smješteno u iznosu od 30% od cijene smještaja za jedno dijete.
4.3.
Zaštita ostarjelih lica
Smještaj odraslih-invalidnih i starih lica ostvaruje se u ustanovi za smještaj odraslih invalidnih i starih lica.
Institucionalni i vaninstitucionalni oblici zaštite u Crnoj Gori su daleko ispod realnih potreba. Posljednji
period karakteriše povećan broj zahtjeva za institucionalni smještaj starih lica čemu postojeći kapaciteti
ne mogu da odgovore. Takođe, ovi kapaciteti su neodgovarajući za različite kategorije korisnika, zbog
čega je neophodno osnivati nove ustanove, ali prostorno bolje raspoređene po regionima i lokalnim
zajednicama.
Postoji samo jedna državna ustanova za stare u Risnu i još uvijek nedovoljno razvijena služba za pružanje
pomoći u kući u Podgorici. Dom za penzionere i druga stara lica ”Grabovac” Risan, opština Kotor (5800
m2, kapacitet 315 ležaja) je jedina državna ustanova u Crnoj Gori koja se bavi zbrinjavanjem, starih,
iznemoglih, hronično oboljelih i invalidnih lica. Postoji i privatni dom za ostarjela lica u Danilovgradu.
4.4.
Zaštita izbjeglica i interno raseljenih lica
U Crnoj Gori, prema podacima Komesarijata za raseljena lica, (na osnovu registracije koja je obavljena
2003. godine), boravi ukupno 26521 lice, što čini 4,28 % ukupnog stanovništva Republike. Na izbjeglice se
odnosi 8474 (32,0 %), a na interno raseljena lica 18047 (68,02 %).
Najveća koncentaracija izbjeglog i raseljenog stanovništva je u Središnjem regionu (10.528 ili 39,70% od
ukupnog broja), a zatim Primorskom (9.596 ili 36,18), dok je u Sjevernom regionu 6.397 lica ili 24,12%.
Posmatrano po opštinama, najveća koncentracija ovog stanovništva je u Podgorici (8567), Baru (3736),
Beranama (2673), Herceg Novom (2326), Budvi (1260), Tivtu (1202) i Plavu (1080), što čini 78,59% od
ukupnog broja.
PlanetCluster & MonteCEP
12
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
izbjeglice iz Hrvatske
i BiH
raseljena lica sa
Kosova i Metohije
5.544
7.715
4.788
18.047
ukupno izbjegla i
raseljena lica
853
2.813
4.808
8.474
struktura u %
raseljena lica sa
Kosova i Metohije
6.397
10.528
9.596
26.521
struktura u %
izbjeglice iz Hrvatske
i BiH
raseljena lica sa Kosova
i Metohije
194.879
279.428
145.847
620.145
izbjeglice iz Hrvatske i
BiH
Region
Sjeverni
Središnji
Primorski
UKUPNO:
ukupno izbjegla i
raseljena lica
broj
stanovnika
Tabela 1: Izbjeglice i raseljena lica
0,44
1,01
3,30
1,37
2,84
2,76
3,28
2,91
10,07
33,20
56,74
100,00
30,72
42,75
26,53
100,00
24,12
39,70
36,18
100,00
Izvor: Monstat
Izbjeglice i interno raseljena lica su se spontano, zavisno od njihovih trenutnih ekonomskih mogućnosti,
rodbinsko-prijateljskih veza i sl. opredjeljivala za privatni smještaj kod rođaka, prijatelja, najčešće kao
podstanari, ili su se bez saglasnosti vlasnika, kolektivno useljavali u odmarališta, fabričke hale, hotele i
dr. Uz pristanak vlasnika i uz određenu nadoknadu, pojedini objekti useljeni na ovaj način kasnije su
organizovani kao zvanični kolektivni centri, kojih je u Crnoj Gori bilo na desetine.
Kolektivni smještaj je podrazumijevao različite kategorije: centri sa pansionskim uslugama,
specijalizovane ustanove, studentski i đački domovi i samo smještaj u objektima. U objektima koji su
izgrađeni, smještaj su dobijala lica i izbjegličke porodice koje su ispunjavale unaprijed definisane
kriterijume.
U opštinama Andrijevica, Berane, Herceg Novi, Kolašin, Nikšić, Podgorica, Plav, Rožaje i Tivat, nalaze se
centri za porodični smještaj u kojima je smješteno 1473 izbjeglica i 477 interno raseljenih sa Kosova i
Metohije. U Herceg Novom, Kotoru i Podgorici u specijalizovanim ustanovama smješteno je 77 izbjeglica i
19 interno raseljenih sa Kosova i Metohije, a u đačkim i studentskim domovima 235 izbjeglica i 17
raseljenih lica, od čega se na Podgoricu odnosi 217. U Kolašinu i Nikšiću se nalazi 100 izbjeglica.
U kolektivnim centrima za raseljena lica, prema kojima Komesarijat za raseljena lica nema finansijskih
obaveza, osim za određene aktivnosti (održavanje i sl.), smješteno je 3205 lica, od čega najviše na Koniku
u Podgorici i Beranama.
4.5.
Zaštita žrtava porodičnog nasilja
Kada je u pitanju zbrinjavanje žrtava porodičnog nasilja, uočeno je da nedostaju skloništa za žrtve nasilja
kao i različiti programi rada sa žrtvama nasilja.
4.6.
Smještaj za azilante
U opštini Danilovgrad se nalazi smještaj za azilante na nivou cijele zemlje.
5.
Korisnici socijalne i dječje zaštite u Prijestonici Cetinje
Tabela 2. Korisnici penzija u Crnoj Gori i Prijestonici Cetinje
Korisnici penzija, stanje decembar 2010
Korisnici koji su prvi put počeli da koriste
pravo na penziju, ukupno u godini
ukupno
ukupno
starosne invalidske porodične
starosne
Korisnici penzija kojima je prestalo
pravo, ukupno u godini
invalidske porodične ukupno starosne invalidske porodične
Broj
penzionera
poljoprivrednika,
stanje
decembar
2010
2010
CRNA GORA
Cetinje
99196
46889
24104
28203
8562
4872
1466
2224
3960
1567
1215
1178
118
4033
1794
80
989
240
146
26
68
151
57
54
40
-
Izvor: MONSTAT, SG CG 2011, str. 335
PlanetCluster & MonteCEP
13
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 3. Dječiji dodaci u Crnoj Gori i Prijestonici Cetinje
2006
Crna Gora
Broj nosilaca prava
Broj djece
CETINJE
Broj nosilaca prava
Broj djece
2007
2008
2009
2010
9599
18741
9474
18524
9429
18370
9539
18599
10028
19436
411
785
340
627
291
508
310
547
310
552
Izvor: MONSTAT, SG CG 2011, str. 336
Tabela 4. Korisnici i oblici socijalne zaštite u Crnoj Gori i Prijestonici Cetinje
2009
CRNA GORA
PODGORICADANILOVGRADCETINJE – KOLAŠIN
2010
oblici
mjere
usluge
socijalne
socijalne socijalnog
zaštite, br.
zaštite,
rada,
slučajeva br.slučajeva br.slučajeva
maloljetni
korisnici,
Ukupno
punoljetni
korisnici,
Ukupno
26159
28398
23795
5022
16046
10019
2688
1635
oblici
mjere
usluge
socijalne
socijalne socijalnog
zaštite, br.
zaštite,
rada,
slučajeva br.slučajeva br.slučajeva
maloljetni
korisnici,
Ukupno
punoljetni
korisnici,
Ukupno
16275
25213
28331
22580
4712
15457
1400
15014
9869
2437
1507
1222
Izvor: MONSTAT, SG CG 2011, str. 337
Oblici socijalne i dječje zaštite čije ostvarivanje obezbjeđuje Prijestonica Cetinje su:6
1. pomoć i njega u kući,
2. jednokratna pomoć,
3. besplatni dnevni obrok
Pravo na pomoć i njegu u kući može ostvariti lice starije od 65 godina kome je zbog trajnih promjena
zdravstvenog stanja neophodna pomoć i njega druge osobe;koje nema mogućnost da mu pomoć i njegu
obezbijedi bračni drug ili djeca; koje nema mogućnost da pomoć i njegu obezbijedi po nekom drugom
osnovu (ugovor o doživotnom izdržavanju i sl.). Pravo na pomoć u kući u smislu ove obuhvata: usluge lične
higijene i njege, pomoć u obavljanju higijene stana i obavljanju neophodnih kućnih poslova i pomoć radi
zadovoljavanja drugih egzistencijalnih potreba (pomoć u uspostavljanju kontakata sa službama i
ustanovama iz oblasti zdravstvene i socijalne zaštite, pomoć pri korišćenju zdravstvenih usluga u
prostorijama zdravstvenih ustanova, nabavka i kontrola uzimanja ljekova i dr.).
Pružanje pomoći u kući organizuje i prati Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade. Za obavljanje poslova
pružanja pomoći u kući može se dodijeliti koncesija u skladu sa Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti.
Sredstva za finansiranje pomoći u kući obezbjeđuju se u Budžetu Prijestonice, učešćem korisnika ili
njihovih srodnika i iz drugih izvora (donacije i sl.).
Jednokratna pomoć obuhvata novčanu pomoć ili pomoć u naturi (prehrambeni atrikli, odjeća, ogrijev,
sredstva za ličnu higijenu i sl.). Pravo na jednokratnu pomoć može ostvariti porodica ili pojedinac, ako se
zbog posebnih okolnosti koje utiču na stambeno, materijalno ili zdravstveno stanje, nađu u stanju
socijalne potrebe, posebno u slučajevima: zadovoljavanje osnovnih životnih potreba (nabavka namirnica,
neophodne garderobe, ogrijeva, sredstava za ličnu higijenu, i dr.);potreba izazvana specifičnim stanjem ili
situacijom (teška invalidnost, bolest, smrt, elementarne nepogode i dr.), i  u drugim slučajevima kada,
prema mišljenju nadležnog Sekretarijata, postoje opravdani razlozi za pružanje jednokratne pomoći.
Pravo na jednokratnu pomoć, porodica ili pojedinac može ostvariti najviše dva puta u toku kalendarske
godine.
Pripremanje i korišćenje besplatnog dnevnog obroka, organizuje se u javnim kuhinjama. Na osnovu
ugovora sa Prijestonicom, pripremanje i korišćenje dnevnog obroka može organizovati i privredno društvo
odnosno preduzetnik registrovan za obavljanje ugostiteljske djelatnosti. Pravo na dnevni obrok imaju
porodice, članovi porodice i lica pod starateljskom zaštitom koja se, zbog materijalnih, zdravstvenih,
stambenih i drugih razloga, nalaze u stanju socijalne potrebe. Pravo na dnevni obrok ostvaruje se na
osnovu socijalne kartice koju izdaje nadležni Sekretarijat.
Oblici dječje zaštite su: poklon-paketi za novorođenčad; novčana pomoć za kupovinu udžbenika i školskog
pribora i besplatni odmor i rekreacija.
6
Odluka o oblicima socijalne i dječje zaštite, Prijestonica Cetinje, 2011
PlanetCluster & MonteCEP
14
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Novorođenom djetetu pripada poklon-paket u vrijednosti do 30 evra, pod uslovom da jedan od roditelja
ima prebivalište na teritoriji Prijestonice. Korisnici novčane pomoći za kupovinu udžbenika i školskog
pribora mogu biti djeca osnovnoškolskog uzrasta, koja ovu vrstu pomoći ne ostvaruju po drugom osnovu, a
porodice nemaju materijalnih mogućnosti da im obezbijede. Novčana pomoć se obezbjeđuje u iznosu do
jedne najniže cijene rada. Korisnici prava na besplatni odmor i rekreaciju (ljetovanje i zimovanje) mogu
biti djeca osnovnoškolskog uzrasta iz porodice lošeg materijalnog stanja, koja ovaj oblik zaštite ne
ostvaruju po odredbama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti.
Broj korisnika materijalnog obezbjeđenja u Prijestonici Cetinje za 2011. godinu iznosi 339, dok je 2010.
godine broj korisnika iznosio 382, što je za 43 korisnika manje u odnosu na 2011. god.Prema podacima
Centra za socijalni rad Cetinje, naknadu za pomoć i njegu drugog lica prima 259 stanovnika Prijestonice,
ličnu invalidninu prima 69 stanovnika, a 53 djece i mladih su lica sa smetnjama i teškoćama u razvoju.
Prema podacima dobijenim od JU Sentar za socijalni rad opština Podgorica,Cetinje,Danilovgrad i Kolašin služba Cetinje, iznos socijalnih davanja za Prijestonicu Cetinje, koji se odnose na 2012. godinu, su
sljedeći:
• Materiajlno obezbjeđenje porodice: za jednočlanu porodicu – 63.50 €, za dvočlanu porodicu 76.20 €, za tročlanu porodicu - 91.50 €, za četvorčlanu porodicu - 108.00 €, za porodicu sa 5 ili
više članova - 120.70 €,
• Dječiji dodatak: za korisnike MOP-a - 19.00 €, - za dijete sa tjelesnom i senzorskom ometenošću
koje se može osposobiti za život i rad - 25.50, za dijete sa tjelesnom i senzorskom ometenošću
koje se ne može osposobiti za život i rad - 31.80
• Porodični smještaj: Naknada za porodični smještaj – 200.00 €.
Skupština Prijestonice Cetinje je, na sjednici održanoj u novembru 2011. god., donijela Odluku o
osnivanju Javne ustanove Dnevni centar za djecu i omladinu sa smetnjama i teškoćama u razvoju u
Prijestonici.
6. Ocjena stanja
Analizom postojećeg stanja u sistemu socijalne i dječje zaštite u Strategiji razvoja sistema socijalne i
dječje zaštite u Crnoj Gori, došlo se do sljedećih zaključaka:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sistem socijalne i dječje zaštite je u najvećem dijelu centralizovan;
Sistem je birokratizovan i neelastičan - procedure za ostvarivanje prava su komplikovane i
podrazumijevaju veliki broj dokaza koje mora da obezbijedi budući korisnik zbog nerazvijenosti
informatičkog sistema;
Broj obuhvaćenih korisnika različitim oblicima i uslugama socijalne zaštite je nedovoljan u odnosu na
potrebe;
Sistem je paternalistički a položaj građana i korisnika u sistemu socijalne i dječje zaštite je izrazito
pasivan;
Mreža usluga u sistemu socijalne i dječje zaštite je nedovoljno razvijena i uglavnom usmjerene na
materijalna davanja i institucionalni smještaj;
Usluge koje pruža nevladin sektor, fizička lica i pravna lica čiji osnivač nije država, izuzev Crvenog
krsta Crne Gore, nisu dovoljno razvijene i iskorišćene, a sredstva Budžeta često su im nedostupna;
Saradnja i razmjena iskustava izmedju aktera u sistemu socijalne i dječje zaštite je nedovoljna;
Nivo znanja stručnjaka je neujednačen, a evidentan je i nedostatak specijalizovanih znanja;
Sistem socijalne i dječje zaštite nije usaglašen u svim segmentima sa međunarodnim dokumentima i
preuzetim obavezama Crne Gore.
Sistem socijalne i dječje zaštite je relativno slabo povezan sa drugim sistema. Međuresorska saradnja na
državnom nivou i saradnja sistema na lokalnom nivou je nedovoljna, posebno kada je u pitanju zaštita
korisnika sa kompleksnim problemima: djeca sa posebnim potrebam, zlostavljana djeca, odrasla invalidna i stara lica. Nerazvijen je i informacioni sistem, koji predstavlja osnovu za brže i efikasnije
ostvarivanje prava, posebno kada je reč o materijalnim davanjima.
Sistem finasiranja i planiranja finansijskih sredstava je centralizovan i sve usluge se finansiraju iz državnog
budžeta, osim manjih sredstava koje obezbedjuju lokalna samouprava za jednokratna davanja.
PlanetCluster & MonteCEP
15
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Procjena je da su trenutna sredstva stabilna ali nedovoljna za materijalna davanja, održavanje kvalteta
postojećih usluga i razvoj novih usluga. Iz tog razloga je potrebno obezbijediti dodatne izvore
finansiranja, kao sto su veće finansijsko učešće lokalne samouprave i lično učešće korisnika u pokrivanju
troškova usluga.
Prema podacima Udruženja paraplegičara Cetinja, od ukupnog broja stanovništva Prijestonice, oko 2.200
stanivnika ima neka ograničenja pri obavljanju svakodnevnih aktivnosti (kao što su problemi sa kretanjem,
slihom, vidom, pamćenjem, koncentracijom, sporazumjevanjem i dr.), što predstavlja broj od više od 10%
od ukupnog stanovništva Prijestonice. Ovaj dio stanovništva, zbog nepostojanja pristupnih rampi,
signalizacije i drugih elemenata fizičkih struktura ima probleme u svakodnevnom životu i radu.
Literatura i izvori
1. STRATEGIJA RAZVOJA SISTEMA SOCIJALNE I DJEČJE ZAŠTITE U CRNOJ GORI 2008. – 2012., 2007;
Izvor: http://www.gov.me/files/1208947440.pdf
2. ODLUKA o oblicima socijalne i dječje zaštite, Prijestonica Cetinje, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
3. ODLUKA o osnivanju Javne ustanove Dnevni centar za djecu i omladinu sa smetnjama i teškoćama
u razvoju u Prijestonici Cetinje
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
4. INFORMACIJA O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI U PRIJESTONICI CETINJE, Prijestonica Cetinje,
Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
PlanetCluster & MonteCEP
16
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
PREDŠKOLSKO VASPITANJE I OBRAZOVANJE
Sistem predškolskog vaspitanja i obrazovanja je prvi nivo obrazovanja u koji se djeca uključuju, tako da
je od presudnog značaja za sveukupan rast, razvoj i formiranje njihove ličnosti. On postavlja uslove za
integrativan pristup razvoju sve djece kroz njegu i zaštitu, podsticanje i usmjeravanje saznajnih
aktivnosti, uspostavljanje vrijednosti kroz rano učenje.7
1. Međunarodna dokumenta
Crna Gora je, 23. oktobra 2006. godine, podnijela skucesorsku izjavu za set konvencija Ujedinjenih nacija.
Samim tim, Crna Gora je prihvatila Konvencije o pravima djeteta i obaveze koje proizilaze iz ovog
međunarodnog dokumenta.
U okviru vodiča „Implementacija dječjih prava u ranom djetinjstvu“8 za opšti komentar 7 na Konvenciju o
pravima djeteta (1989) države članice se obavezuju da razvijaju intersektorske, koordinirane strategije
zasnovane na pravima djeteta, sa posebnim fokusom na rano obrazovanje. Strategije treba da budu
zasnovane na sistematskom i integrativnom pristupu razvoju u odnosu na svu djecu do 8 godina starosti,
koji podrazumjeva sveobuhvatan okvir za usluge u ranom djetinjstvu, počevši od unapređivanja prostornih
kapaciteta i opremljenosti, odgovarajućeg sistema informisanja i praćenja kvaliteta uz aktivno
uključivanje roditelja/staratelja u planiranju usluga.
Prvi cilj Svjetske deklaracije Obrazovanja za sve (EFA), usvojene u Jomtijenu (1990.) usmjeren je ka
unapređivanju sveoubuhvatnog pristupa ranom razvoju i obrazovanju, posebno za najugroženiju i djecu sa
smetnjama i teškoćama u razvoju. Međutim, EFA Globalni monitoring izvještaj za 2007. godinu ističe da je
relativno mali napredak postignut u ovoj oblasti i naglašava da države treba da stave poseban akcenat na
rano djetinjstvo.
Svijet po mjeri djeteta, dokument usvojen 2002. godine kao rezultat Specijalnog zasijedanja Generalne
skupštine Ujedinjenih nacija o djeci, definiše prioritete uključujući promociju zdravog načina života i
obezbjeđivanja kvalitetnog obrazovanja za svako dijete.
Milenijumski razvojni ciljevi Ujedinjenih nacija, usvojeni 2000. godine od strane 189 država,
predstavljaju skup mjerljivih, vremenski određenih globalnih ciljeva za suzbijanje siromaštva, gladi,
bolesti, nepismenosti do 2015. godine, pri čemu se zadaci u okviru sedam, od ukupno osam ciljeva, odnose
na rani razvoj djeteta.
U SALAMANKA dokumentu (UNESCO, 1994.) je predviđeno da redovne ustanove moraju naći način da
uspješno obrazuju svu djecu, posebno one sa smetnjama i teškoćama u razvoju.
Odredbe Konvencije o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW, 1979.) se odnose na trudnice i
majke, kao i na sve politike koje se bave djecom i njihovim roditeljima.
2. Nacionalne strategije
Niz zvaničnih dokumenata na državnom nivou regulišu pojedinačna sektorska i međusektorska pitanja, koja
se odnose na djecu uzrasta do 6 godina i predškolsko vaspitanje i obrazovanje:
• Nacionalni akcioni plan za djecu (2004-2010),
• Strategija za smanjenje siromaštva i socijalne isključenosti (2007-2011),
• Akcioni plan za implementaciju “Dekade uključivanja Roma 2005-2015”,
• Strategija poboljšanja pozicije romske populacije u Crnoj Gori (2008-2012),
7
Strategija ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja (2010-2015)
Vodič za generalni komentar 7: „Implementacija dječijih prava u ranom djetinjstvu“, Komitet UN, UNICEF,
Bernard van Leer Fondacija, 2006.
8
PlanetCluster & MonteCEP
17
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Strategija regionalnog razvoja Crne Gore (2005-2009),
Strategija inkluzivnog obrazovanja (2008), i
Strategija ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja (2010-2015).
Ovi dokumenti su usmjereni na povećanje obuhvata djece predškolskim ustanovama, pružanje
visokokvalitetnih programa, zaštitu od nejednakosti, pravo pristupu kvalitetnom obrazovanju i dr.
Strateški plan reforme obrazovanja (2005-2009) i Strategija inkluzivnog obrazovanja (2008) kao prioritete
postavljaju unapređivanje, proširenje i institucionalizuju reformisanog koncepta predškolskog vaspitanja i
obrazovanja u svim predškolskim ustanovama, uključujući i privatne inicijative. Sistemska podrška razvoju
djece realizuje se u skladu sa interesovanjima, mogućnostima i potrebama djeteta. Navedeni dokumenti
polaze od toga da obrazovanje nije samo proces usvajanja akademskih znanja i postignuća, već je i proces
u kome se stiču i usvajaju znanja i vještine potrebni za svakodnevni život, proaktivno uključivanje u
zajednicu.
Strategija ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja u Crnoj Gori pripremljena je uz podršku
kancelarije UNICEF u Crnoj Gori. Vodeće načelo Strategije je da za svu djecu u Crnoj Gori, od rođenja do
polaska u osnovnu školu, budu obezbijeđene kvalitetne usluge za rani razvoj i učenje kako bi ostvarila svoj
puni potencijal i postali aktivni i produktivni članovi društva. Cilj Strategije je da se ispune svi uslovi kako
bi se obezbijedile dostupne, visokokvalitetne, sveobuhvatne, kulturološki prilagođene, inkluzivne usluge
svoj djeci u Crnoj Gori od rođenja do polaska u osnovnu školu, sa posebnim naglaskom na najosjetljiviju
djecu.
3. Zakonska regulativa
Zakoni, strateški dokumenti u oblasti vaspitanja i obrazovanja, temelje se na dokumentu „Knjiga
promjena” (2001), kojim je Crna Gora definisala viziju i ciljeve reforme obrazovnog sistema. U skladu sa
reformom cjelokupnog vaspitno-obrazovnog sistema, oblast predškolskog obrazovanja i vaspitanja
regulišu:
• Zakon o izmjenama i dopunama Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju (Sl. list CG br. 45/10) ,
• Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju (Sl. list RCG br. 64/02, 49/07),
• Zakon o izmjenama i dopunama osnovnom obrazovanju i vaspitanju (Sl. list CG br. 45/10),
• Zakon o izmjenama i dopunama o obrazovanju i vaspitanju djece sa posebnim potrebama (Sl. list
CG br. 45/10),
• Zakon o inspekciji (Sl. list RCG br. 80/04).
Ovim zakonima reguliše se razvoj djece od rođenja do 6 godina, kroz podsticanje razvoja psiho-motornih,
kognitivnih, jezičkih, emocionalnih, socijalnih sposobnosti i vještina i ličnih karakteristika djeteta,
obogaćivanjem njihovog ranog iskustva, stvaranjem uslova za razvoj i učenje djece, potpunim
uključivanjem u vaspitne grupe, uz mogućnost pružanja dodatne stručne pomoći i dr.
Zakonom o o predškolskom vaspitanju i obrazovanju, član 24., propisani su normativi o broju djece u
zavisnosti od vaspitne grupe koji su datu u sljedećoj tabeli:
Vaspitna grupa
djeca do 2 god.
djeca do 2 do 3 god.
djeca od 3 do 4 godine
djeca od 4 do 5 godine
djeca od 5 do 6 godine
mješovita grupa – djeca do 3 godine
mješovita grupa – djeca od 3 do 6 godina
PlanetCluster & MonteCEP
Maksimalni broj
djece po grupi
12
14
20
24
25
10
20
18
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
9
4. Ukupan obuhvat djece predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem u Crnoj Gori
Ukupan broj upisane djece u predškolskim ustanovama u Crnoj Gori u školskoj 2009/2010. godini iznosio je
12.405. U odnosu na ukupan broj djece uzrasta do 6 godina u Crnoj Gori (47.506), predškolskim
vaspitanjem i obrazovanjem obuhvaćeno je 26,11% djece u školskoj 2009/2010. godini (26,43% dječaka i
25,76% djevojčica).
Tabela 2. Broj predškolskih ustanova, broj djece u predškolskim ustanovama, broj vaspitnih jedinica,
prosječan broj djece po vaspitnoj jedinici, broj vaspitnih grupa, prosječan broj djece po vaspitnoj grupi, po
regijama i opštinama (2009/2010)
Regija
Opština
Andrijevica
Berane
Bijelo Polje
Kolašin
Sjeverna
Mojkovac
regija
Plav
Plužine
Pljevlja i Žabljak
Rožaje
Šavnik
Ukupno sjeverna regija
Cetinje
Danilovgrad
Nikšić
Podgorica
Ukupno centralna regija
Centralna
regija
Bar
Budva
Južna/priobal
Herceg Novi
na regija
Kotor
Tivat
Ulcinj
Ukupno južna/priobalna regija
Ukupno na nivou države
Br.
predškolsk
ih
ustanova
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
Br. djece u
predškolskim
ustanovama
1
1
1
2
5
453
1
1
1
1
1
1
6
21
35
505
532
163
140
182
61
445
153
15
2.231
256
1005
4959
6.673
559
Br.
vaspitn.
jedinica
1
3
8
1
1
3
1
3
1
1
23
3
4
19
18
44
552
1022
721
521
383
3.501
7
3
5
7
3
4
29
12.405
96
Prosječan
broj djece po
vasp. jed.
35
168,3
66,5
163
140
60,67
61
148,3
153
15
97
151
64
52,9
275,5
151,7
79,9
Br.
vaspitnih
grupa
3
18
19
5
5
6
3
15
5
1
80
19
9
38
140
206
184
204,4
103
173,7
95,8
120,7
21
22
28
30
14
13
128
129,2
414
Prosječan
broj djece po
vasp.
grupama
11,7
28,1
28
32,6
28
30,3
20,3
29,7
30,6
15
27,9
23,8
28,4
26,5
35,4
30,9
26,6
25,1
36,5
24
39,5
29,5
25,7
28,8
Izvor: Ministarstvo prosvjete i nauke i MONSTAT (moguće odstupanje 1%)
U školskoj 2009/2010. godini, prosječan broj djece po vaspitnoj grupi iznosio je 28,8, što ukazuje na
značajna odstupanja od propisanih normativa. Nedostatak prostornih kapaciteta u urbanim sredinama
predstvalja najznačajniji faktor nedovoljnog obuhvata djece predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem.
a. Obuhvat djece do 3 godine
Jaslice su dio predškolske ustanove namijenjene djeci uzrasta do 3 godine. Najčešće pokrivaju djecu
uzrasta od 1 do 3 godine, dok je sve više zahtjeva roditelja/staratelja za upis djece mlađe od godine
dana, najčešće iz ekonomskih razloga. Po Zakonu o predškolskom vaspitanju i obrazovanju jaslice
obuhvataju dvije vaspitne grupe, međutim, zbog uključivanja djece mlađe od 12 mjeseci u nekim
vaspitnim jedinicama organizovane su tri jaslene vaspitne grupe. Jaslicama je u školskoj 2009/2010. godini
bilo obuhvaćeno 2.830 djece što u poređenju sa ukupnim brojem djece do 3 godine u Crnoj Gori (23.395)
iznosi 12,1% (11,65% dječaka i 11,84% djevojčica).
9
Strategija ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja (2010-2015)
PlanetCluster & MonteCEP
19
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 3. Obuhvat djece uzrasta do 3 godine predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem, po regijama
Regija
Sjeverna
regija
Centralna
regija
Južnopriobalna
regija
Ukupno
Ukupan broj djece uzrasta do
3 g. u JPU
Br.
Br.
Ukupno
dječaka djevojčica u JPU
Ukupan broj djece uzrasta do
3 g. u Crnoj Gori
Br.
Br.
Ukupno
dječaka djevojčica u CG
Obuhvat djece (%)
Obuhvat
dječaka
Obuhvat
djevojčica
Ukupan
obuhvat
183
155
338
3.625
3.296
6917
5,05%
4,7%
4,89%
922
913
1.835
6.150
5.579
11729
14,99%
16,36%
15,64%
369
288
657
2.872
2.577
5449
12,85%
11,18%
12,06%
1.474
1.356
2.830
12.647
11.452
23.395
11,65%
11,84%
12,1%
Prikazani podaci ukazuju da je obuhvat djece uzrasta do 3 godine najniži u sjevernoj regiji i iznosi 4,89%
ukupnog broja djece (5,05% dječaka i 4,7% djevojčica). U južnoj/priobalnoj regiji obuhvaćeno je 12,06%
djece (12,85% dječaka i 11,18% djevojčica), dok u centralnoj regiji on iznosi 15,64% (14,99% dječaka i
16,36% djevojčica).
b. Obuhvat djece od 3 do 5 godina
Vrtići su dio predškolskih ustanova za djecu uzrasta od 3 godine do polaska u osnovnu školu. Organizovani
su u tri vaspitne grupe, djeca uzrasta od 3 do 4 godine (mlađa grupa), djeca od 4 do 5 godina (srednja
grupa) i treća (starija grupa) obuhvata djecu uzrasta od 5 godina do polaska u osnovnu školu10. Vrtićima je
obuhvaćeno 5.752 djeteta uzrasta od 3 do 5 godina u školskoj 2009/2010. godini tako da u odnosu na
ukupan broj djece ovog uzrasta u Crnoj Gori (15.044), obuhvat iznosi 38,23% (38,74% dječaka i 37,68%
djevojčica).
Tabela 4. Obuhvat djece uzrasta od 3 do 5 godina predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem, po regijama
Regija
Sjeverna regija
Centralna regija
Južna/priobalna
regija
Ukupno
Ukupan broj djece uzrasta od
3 do 5 g. u JPU
Ukupan broj djece uzrasta od
3 do 5 g. u Crnoj Gori
Obuhvat djece (%)
Br.
dječaka
578
1.605
Br.
Djevojčica
524
1.471
Ukupno
u JPU
1.104
3.076
Br.
dječaka
2.457
3.776
Br.
djevojčica
2.157
3.544
Ukupno
u CG
4.614
7.320
Obuhvat
dječaka
23,52%
42,51%
Obuhvat
djevojčica
24,29%
41,51%
Ukupan
obuhvat
23,88%
42,02%
865
709
1.574
1.635
1.475
3.110
52,91%
48,07%
50,61%
3.048
2.704
5.752
7.868
7.176
15.044
38,74%
37,68%
38,23%
Predstavljeni podaci o obuhvatu djece uzrasta od 3 do 5 godina predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem
po regijama pokazuju da je najveći obuhvat u južnoj-priobalnoj regiji i iznosi 50,61% djece (52,91%
dječaka, a 48,07% djevojčica), u centralnoj regiji je 42,02% (42,51% dječaka i 41,51% djevojčica). U
poređenju sa ove dvije regije, značajno je manji obuhvat u sjevernoj regiji 23,88% (dječaka 23,52%,
djevojčica 24,29%).
c. Obuhvat djece od 5 godina do polaska u osnovnu školu
Prelazni period označava sponu između predškolskog vaspitanja i obrazovanja i osnovnoškolskog
obrazovanja. Sa pripremom djece za školu počinje se u predškolskim ustanovama. U školskoj 2009/2010.
godini obuhvat djece uzrasta od 5 godina do polaska u osnovnu školu je iznosio 3.796 djece. U poređenju
sa ukupnim brojem djece ovog uzrasta (8.367) predškolskim ustanovama je obuhvaćeno 45,37% djece ovog
uzrasta (47,2% dječaka i 43,4% djevojčica). Kada se analizira obuhvat djece od 5 godina do polaska u
osnovnu školu u odnosu na regije, podaci ukazuju da je najveći obuhvat djece ovog uzrasta u južnojpriobalnoj regiji i iznosi 65,23% djece (66,97% dječaka i 63,41% djevojčica). Manji obuhvat je u centralnoj
regiji i iznosi 45,74% (48,27% dječaka i 42,61% djevojčica). Međutim, znatno je manji obuhvat djece ovog
uzrasta u sjevernoj regiji i iznosi 29,75% (30,95% dječaka i 28,43% djevojčica.)
10
Obuhvat djece uzrasta od 5 godina do polaska u osnovnu školu posebno je prikazan zbog važnosti prelaznog perioda i specifičnog
planiranja zadataka i aktivnosti, uključujući i saradnju sa osnovnim školama.
PlanetCluster & MonteCEP
20
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 5. Obuhvat djece uzrasta od 5 do polaska u osnovnu školu predškolskim vaspitanjem i
obrazovanjem, po regijama
Regija
Sjeverna regija
Centralna regija
Južna/priobalna
regija
Ukupno
Ukupan broj djece uzrasta od
5 g. do polaska u osnovnu
školu
Br.
Br.
Ukupno
dječaka djevojčica u JPU
416
348
764
963
799
1762
Ukupan broj djece uzrasta od
5 g. do polaska u osnovnu
školu u Crnoj Gori
Br.
Br.
Ukupno
dječaka djevojčica u CG
1.344
1.224
2.568
1.995
1.857
3.852
Obuhvat djece (%)
Obuhvat
dječaka
30,95%
48,27%
Obuhvat
djevojčica
28,43%
42,61%
Ukupan
obuhvat
29,75%
45,74%
667
603
1270
996
951
1.947
66,97%
63,41%
65,23%
2.046
1.750
3.796
4.335
4.032
8.367
47,2%
43,4%
45,37%
5. Stanje predškolskih ustanova na području Prijestonice Cetinje
a. Istorijski razvoj
Prva predškolska ustanova u Crnoj Gori osnovana je u Cetinju, 1903.god. pod imenom „Djetski sad” Milice
Nikolajevne, na inicijativu Sofije Petrovne, koja je bila načelnica „Djevojačkog instituta“ u Cetinju, a pod
pokroviteljstvom kćerke Kralja Nikole, Milice Nikolajevne. Već prve godine postojanja dječiji vrtiće je
pohađalo 90 muške i ženske djece i isključivo siromašnih roditelja. Rovinski je zabilježio da djeca rade
gimnastičke vježbe, da marširaju, pjevaju, uče pjesmice, igraju kola, prave razne figure, igraju različite
igre i na, kraju, rade „u malenoj bašti koja je
zasađivana svemogućim biljkama i cvijećem“.
Obaveza roditelja je bila da djecu u vrtić šalju
urednu i čistu, kako ne bi bila isključivana iz
vrtića. Već 1907.god. u Crnoj Gori se donosi
„Zakono o narodnijem školama u Knjaževini Crnoj
Gori“, kojim se predviđa da se prema posebnim
pravilima mogu vaspitavati djeca oba pola od
četvrte godine starosti.11
Slika 1: Upravnica Cvetka Miletić i zabavlija
Mileva Todosić sa djecom 1904/05
Rad Djetskog sada je pokazao potrebe da se i u drugim gradovima, širom Crne Gore počinju otvarati vrtići.
Tako se 1911. godine otvara zabaviste u Nikšiću, 1913. godine u Podgorici, 1922. godine u Baru, 1926.
godine u Kotoru, 1929. godine u Ulcinju, 1930. godine u Herceg Novom, 1945. godine u Tivtu, 1946. godine
Budva, 1946. godine u Pljevljima, 1949. godine u Bijelom Polju, 1950. godine u Beranama, 1950. godine u
Kolašinu, 1953. godine u Danilovgradu, 1953. godine u Mojkovcu, 1979. godine u Plavu, 1981. godine u
Rožajama, 1989. godine u Plužinama.
Nakon Drugog svetskog rata, 1959. godine odlukom Opštinskog odbora, „Djetski sad“ je preimenovan u
Dječji vrtić „Zagorka Ivanović“, po Cetinjanki, narodnom heroju.
b. Postojeće stanje
Predškolsko vaspitanje i obrazovanje na području Prijestonice Cetinje se odvija u okviru Javne predškolske
ustanove (JPU) "Zagorka Ivanović", koja u svom sastavu ima tri vaspitne jedinice. Svi objekti su smješteni u
samom gradu Cetinju.
Nema podataka o postojanju privatnih predškolskih ustanova na ovom području.
Na sljedećim slikama je prikazan obuhvat djece po starosnim grupama na nivou opština u Crnoj Gori.12
11
12
www.opstinacinje.me
Strategija ranog i predškolskog obrazovanja (2011-2015)
PlanetCluster & MonteCEP
21
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Slika 2. Obuhvat djece uzrasta do 3 godine predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem, po opštinama u
Crnoj Gori
Slika br. 2 prikazuje obuhvat djece uzrasta do 3 godine predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem po
opštinama, a isprekidanom linijom označen je prosječan obuhvat djece ovog uzrasta na nivou države
(12,1%). U Prijestonici Cetinje obuhvat djece ovog uzrasta od 33,38% je skoro tri puta veći od državnog
prosjeka, odnosno predstavlja najveći obuhvat u Crnoj Gori.
Slika 3. Obuhvat djece uzrasta od 3 do 5 godina predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem, po opštinama
u Crnoj Gori
Obuhvat djece uzrasta od 3 do 5 godina po opštinama prikazan na slici 3, a isprekidanom linijom naznačen
je prosječan obuhvat djece ovog uzrasta na nivou Crne Gore (38,25%). U Prijestonici Cetinje obuhvat je
veći od državnog prosjeka, i iznosi 65,96%. Na nivou države jedino je u opštini Tivat veći obuhvat djece
ovog uzrasta.
PlanetCluster & MonteCEP
22
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Slika 4. Obuhvat djece uzrasta od 5 godina do polaska u osnovnu školu predškolskim vaspitanjem i
obrazovanjem, po opštinama
Obuhvat djece uzrasta od 5 godina do polaska u osnovnu školu po opštinama, sa naznačenom isprekidanom
linijom prosječnog obuhvata na nivou Crne Gore (41,15%), predstavljen je slikom br. 4. U Prijestonici
Cetinje obuhvat djece ovog uzrasta je znatno veći od prosjeka i iznosi 68,07%.
Broj predškolskih ustanova, vaspitnih jedinica i grupa, broj djece, prosječan broj djece po vaspitnoj
jedinici i grupi 2010/2011 god. na nivou Prijestonice Cetinje, dat je u sljedećoj tabeli:
Tabela 6. Predškolsko vaspitanje i obrazovanje u Prijestonici Cetinje (2011/2012)
CETINJE
Broj
predškolskih
ustanova
Broj djece u
predškol.
ustanovama
Broj
vaspitnih
jedinica
1
461
3
Prosječan
broj djece po
vaspitnoj
jedinici
153.7
Broj
vaspitnih
grupa
19
Prosječan
broj djece po
vaspitnoj
grupi
24.3
Izvor: Monstat, Saopštenja br. 144, Podgorica, 20.10.2011.god.
Broj ustanova, broj djece po polu, zaposleni, vaspitači i prosječan broj djece po vaspitaču na nivou
Prijestonicee Cetinje, dat je u sljedećoj tabeli:
Tabela 7. Broj ustanova, broj djece po polu, zaposleni, vaspitači i prosječan broj djece po vaspitaču na
nivou Prijstonice Cetinje (2011/2012)
Broj
ustanova
Svega
Djevojčice
Dječaci
Ukupno
Vaspitači
Prosječan broj
djece po
vaspitaču
1
461
225
236
68
40
11.5
CETINJE
Broj djece
Zaposleni
Izvor: Monstat, Saopštenja br. 144, Podgorica, 20.10.2011.god.
c. Prikaz postojećih objekata
U JPU “Zagorka Ivanović” je u školskoj 2009/10 godini upisano 453 predškolske djece uzrasta od 1-6
godina. Školske 2010/11 godine broj djece koja pohađaju vrtić je 467, od kojih su 207 djevojčice, a 260
čine dječaci. Broj djece za školsku 2011/12 godinu je 471. Kapacitet vrtića za sva tri objekta je 480 djece.
PlanetCluster & MonteCEP
23
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Vaspitna jedinica Novi Vrtić
Objekat vaspitne jedinice (VJ) Novi vrtić, izgrađen 1988.god., nalazi se u Jabučkoj ulici. U okviru njega je
organizovana centralna kuhinja iz koje se distribuira hrana u druga dva objekta. U njemu se nalazi i prva
galerija dječjeg likovnog stvaralaštva - Bašta mašte, biblioteka kao i kancelarija direktora, stručnih
saradnika i administracije. Bruto površina objekta je 1500 m2, dok je površina dvorišta 3400 m2. Vrtić ima
10 vaspitnih grupa i 39 zaposlenih.
Vaspitna jedinica Centralni vrtić
Objekat vaspitne jedinice Centralni vrtić izgrađen 1975. godine, i nalazi se u Ul. Vojvode Boža. Bruto
površina objekta je 800 m2, a površina dvorišta 1500 m2. Organizovano je 6 vaspitnih grupa sa 20
zaposlenih.
Vaspitna jedinica Obilića poljana
Vaspitna jedinica na Obilića poljani osnovana je 1954. godine, a novi objekat dječjeg vrtića je sagrađen
1995.god., bruto površine 163m2. Nalazi se u Ul. Grahovska, Površina dvorišta iznosi 4400m2. Vrtić ima 3
radne sobe i 8 zaposlenih.
U tri objekta ima 14 vaspitnih grupa vrtića i 5 vaspitnih grupa u jaslicama. Vaspitno obrazovni rad izvodi
46 vaspitača i med.sestara. U mlađim jasličnim grupama rade vaspitač - med.sestra a u starijim jasličnim
grupama rade 2 vaspitača . U okviru pedagoške službe rade pedagog i logoped. JU “Zagorka Ivanović”
pohađa sedmoro djece sa smetnjama u razvoju, i postoje 3 personalna asistenta. U JU “Zagorka Ivanović”
upiasno je šestoro djece, pripadnika RAE populacije.
U svim objektima radno vrijeme počinje u 6.00 h i traje do 17.00 časova. Vaspitno-obrazovni rad se
ostvaruje od 1.09.2011.g. do 20.06.2012. g. Prvo polugodište traje od 1.09.-31.12.2011.g. a drugo
polugodište od 15.01.12.- 20.06.2012.godine. U periodu od 31.12.11.-15.01.2012.g. traje zimski raspust i
za to vrijeme organizovan je rad u jednom objektu. Od 20.06.12.-31.08.12.g. traje ljetni boravak djece u
vrtićima, kada se organizuje rad u dežurnim vrtićima.
Struktura zaposlenih je sljedeća:
• Direktor…1
• Vasptači…39
• Medicinske sestre…7
• Stručni saradnici…2
• Administrativni saradnici…2
• Ostalo osoblje…15
O ukupno 66 zaposlenih, visoku školsku spremu ima 20 zaposlenih; višu školsku spremu ima 23 zaposlena,
srednju školsku spremu ima 10 zaposlenih, kvalifikovanih 1 a niskokvalifikovanih 12.
Tabela 8. Predškolske ustanove u Cetinju (2011/2012)
Naziv
VJ „Novi
vrtić“
VJ
„Centralni
vrtić“
VJ “Obilića
poljana”
JPU
“Zagorka
Ivanović“
UKUPNO:
Površina
objekta
2
(m )
Površina
dvorišta
2
(m )
Broj
grupa
Broj
djece
(ukupno)
1800
3400
10
800
1500
400
3000
Broj djece
Prosječan broj
djece
po
po
grupi vaspitaču
Prosječan
br. djece
2
po m
objekta
Prosječan
br. djece
2
po m
dvorišta
ž
m
234
102
132
23,4
11.7
7,69
14,53
6
157
68
89
26,2
13,1
5,10
9,55
3
80
35
45
26,7
13,35
5,00
37,5
19
471
205
266
24,8
12,4
Izvor: Informacija o stanju i problemima u oblasti obrazovanja i vaspitanja u Prijestonici Cetinje;
Informacija o rodnoj ravnopravnosti u Prijestonici Cetinje;
PlanetCluster & MonteCEP
24
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
6. Ocjena stanja
U Prijestonici Cetinje, kao i u ostalim opštinama u Crnoj Gori ne može se govoriti o mreži predškolskih
nastava, obzirom da se radi o čisto gradskom servisu. Djelatnost predškolskog vaspitanja obavlja se u
dječijem vrtiću "Zagorka Ivanović", na Cetinju.
Prostornim planom Prijestonice Cetinje iz 1986.god., bilo je predviđeno se da će na Cetinju 2000. godine
biti 680 korisnika predškolskih ustanova, što čini 28% predviđene generacije 0-6 godina. U skladu sa tim,
ovim planom je bilo predviđena izgradnja novih 4.500m2 prostora, odnosno četiri objekta sa po 120
korisnika, sa ukupno 50 zaposlenih. Predviđa se i da se znatno poveća obuhvat djece, koji je tada iznosio
18%.
U međuvremenu je izgrađen objekat VJ Novi vrtić, bruto površine 1500m2 i novi objekat VJ Obilića
poljana, bruto površine 163m2. Kako se predviđanja o demografskom rastu nisu obistinila, odnosno, broj
stanovnika Prijestonice je u konstantnom opadanju, nije se ostvarilo planom predviđeno proširenje
kapaciteta predškolskih ustanova.
Obuhvat djece u Prijestonici Cetinje je ostvaren u potpunosti i sa procentom od 99,3% je znatno iznad
prosjeka u odnosu na Crnu Goru. Ovo se može objasniti velikom koncentracijom stanovnika u samom gradu
(oko 85 % od ukupnog stanovništva Prijestonice), kao i nepovoljnom starosnom strukturom u seoskim
područjima.
Prema najnovijim podacima, prosječan broj djece po vaspitnim grupama u Prijestonici Cetinje iznosi 24,3,
što predstavlja bolji standard u odnosu na prosjeka za Crnu Goru koji je u školskoj 2009/2010 iznosio 28,8
djece/vasp.grupi.
Prema Strategiji ranog predškolskoh obrazovanja i vaspitanja (2010-2015), navedeno je da je prosječna
površina radnog prostora normirana na 3m2 po djetetu13. Prosječna površina radne sobe u Crnoj Gori iznosi
44m2, dok prosječna površina po djetetu iznosi 1,5m², što značajno odstupa od normativa.
Na nivou Prijestonice Cetinje prosječna površina ukupne BRGP po djetetu iznosi 5,3m2. Ovaj postignuti
standrad, koji je znatno iznad prosjeka, može se objasniti negativnim trendom demografskog rasta u
Prijestonici, što je kao posljedicu imalo drastično smanjenje broja djece u posljednjih dvadeset godina.
Prostorni kapaciteti vrtića u odnosu na broj djece su zadovoljavajući. Objekti su namjenski građeni za ovu
vrstu djelatnosti, solidno su opremljeni potrebnim pomagalima i rekvizitima i uglavnom su u solidnom su
stanju, posebno objekat VJ Obilića poljana koji je sagrađen 1995. Objekat VJ Novi Vrtić je u solidnom
stanju, dok je u zgrada VJ Centralni vrtić, koja je izgrađena još 1975.god., u veoma lošem stanju i
potrebno je uraditi sanaciju i rekonstrukciju, kao i obnoviti namještaj u skladu sa savremenim
standardima za ovakve ustanove.14
Mada sva tri objekta posjeduju pripadajući otvoren prostor, on nije u potrebnoj mjeri uređen zbog
nedostatka finasijskih sredstava. Takođe , postoji potreba za otvaranje radnog mjesta za preventivno
zdravlje.
13
14
Strategija, str. 17
Izvor: www.veri.me/blog/vrtić-na-cetinju
PlanetCluster & MonteCEP
25
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Literatura i izvori:
1. STRATEGIJA RANOG I PREDŠKOLSKOG VASPITANJA I OBRAZOVANJA (2010-2015), Ministarstvo
prosvjete i sporta, 2010; Izvor: http://www.mps.gov.me/rubrike/stratekiplan/103708/STRATEGIJA-RANOG-I-PREDsKOLSKOG-VASPITANJA-I-OBRAZOVANJA-2010-2015.html
2. Preporuke Komiteta za prava djeteta UN-a,
Izvor: www.ombudsman.co.me/
3. Republika Crna Gora - Nacionalni plan akcije za djecu (2004-2010),
Izvor: http://www.gov.me/files/1245935302.pdf
4. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
5. INFORMACIJA O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI U PRIJESTONICI CETINJE, Prijestonica Cetinje,
Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
6. http://www.cetinje.me/skole.html
7. http://www.roditelji.me/2011/03/10/vrtici-u-crnoj-gori/
8. Cetinje: U vrtićima sve manje djece, u školama broj upisanih prepolovljen,
Izvor: http://www.vijesti.me/vijesti/cetinje-u-vrticima-sve-manje-djece-skolama-broj-upisanihprepolovljen-clanak-27155
PlanetCluster & MonteCEP
26
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
OSNOVNO OBRAZOVANJE
Reformu obrazovnog sistema Crna Gora je započela 2000. godine, a vizija obrazovanja, pravci i ciljevi
strateškog razvoja definisani su u dokumentu „Knjiga promjena” (2001). Principi na kojima se bazira
reforma osnovnog vaspitanja i obrazovanja: princip obaveznosti, princip besplatnog školovanja, princip
davanja prednosti kvalitetu obrazovanja u odnosu na kvantitet znanja, princip razvoja svih aspekata
ličnosti, uspješan završetak osnovne škole i nastavak školovanja, princip saradnje učenik, nastavnik i
roditelj, integracije i posebne brige za učenike sa posebnim potrebama i princip autonomnosti nastavnika.
1. Međunarodna dokumenta
Konvencija Ujedinjenih nacija o pravima djeteta (1989) čiji se članovi 28 i 23 odnose na »pravo djeteta na
obrazovanje, ostvaruje postepeno i na osnovu jednakih mogućnosti, omogućivši osnovno obrazovanje koje
je obavezno, besplatno i dostupno svima “priznaje djeci sa mentalnim i fizičkim smetnjama u razvoju
pravo na posebnu brigu, pravo da uživaju pun i kvalitetan život u uslovima koji olakšavaju njihovo aktivno
učešće u zajednici, pomoć koja je besplatna, kada je god to moguće, i pravo na obrazovanje“;
Svjetska deklaracija „Obrazovanje za sve“ (1990), Dakarska deklaracija (2002), kojom se, kroz Okvir za
program akcija, definišu ciljevi programa „Kvalitetnog obrazovanja za sve“; Milenijumski razvojni ciljevi
Ujedinjenih nacija, kojima se predviđa 100% obuhvat dječaka i djevojčica osnovnim obrazovanjem i
vaspitanjem, kao i smanjenje stope nepismenih, starijih od 10 godina na 1% do 2015. godine;
Ostali značajni međunarodni dokumenti su: Svijet po mjeri djeteta (2002), Deklaracija iz Salamanke
(1994), Konvencija o pravima osoba s invaliditetom 61/106 (2006), Zaključci kongresa UNESCO-a (1997).
Takođe, potrebno je napomenuti Strateški okvir za evropsku saradnju u obrazovanju i osposobljavanju ET 2020 (2009) koji predstavlja dugoročne strateške ciljeve EU u domenu obrazovne politike: primjenu
koncepta doživotnog učenja i mobilnosti, poboljšanje kvaliteta i efikasnosti obrazovanja i
osposobljavanja, promovisanje jadnakosti, socijalne kohezije i aktivnog građanstva, osnaživanje
kreativnosti i inovativnosti, uključujući i preduzetništvo, na svim nivoima obrazovanja i osposobljavanja.
2. Nacionalne strategije
Na nacionalnom nivo je usvojeno niz politika i strategija koja regulišu pojedinačna, sektorska
međusektorska pitanja, iz oblasti obrazovanja, kao što su:
•
Strateški plan reforme obrazovanja (2003-2004),
•
MEIS – projekat informacionog sistema u obrazovanju Crne Gore (2004),
•
Strateški plan reforme obrazovanja (2005-2009),
•
Strategija obrazovanja odraslih (2006-2010),
•
Strategija građanskog vaspitanja i građanskog obrazovanja (2007-2010).
•
Strategija razvoja osnovnog obrazovanja i vaspitanja sa Akcionim planom (2012-2017)
Vodeće načelo Strategije razvoja osnovnog obrazovanja i vaspitanja (2012-2017) je da se osnovno
obrazovanje i vaspitanje u Crnoj Gori mora se bazirati na visokokvalitetnim, diferenciranim i dostupnim
uslugama, kako bi svako dijete nesmetano ostvarivalo razvojne potencijale i zagarantovana prava za
kvalitetan život i rad i odgovorno učešće u životu društva. Cilj Strategije je realizovanje svih predviđenih
aktivnosti i stvaranje uslova za kvalitetno osnovno obrazovanje i vaspitanje za svu djecu u Crnoj Gori.
3. Zakonska regulativa
Promjene u oblasti osnovnog obrazovanja i vaspitanja, bazirane na navedenim principima, koje su počele
školske 2004/2005. godine, regulisane su sljedećim zakoniuma iz oblasti obrazovanja i vaspitanja i to:
•
Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju (Službeni list RCG, br. 64/2, 49/07 i Sl. list Crne Gore,
br. 45/10)
•
Zakonom o osnovnom obrazovanju i vaspitanju (Službeni list RCG, br. 64/2, 49/07 i ’Sl. list
Crne Gore, br. 45/10) ,
•
Zakon o obrazovanju i vaspitanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama (Službeni list RCG,
br. 80/4 i ’Sl. list 45/10),
•
Zakon o inspekciji (Službeni list RCG, br. 80/04),
•
Zakon o nacionalnom okviru kvalifikacija (Službeni list CG, br. 80/10).
PlanetCluster & MonteCEP
27
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Po Zakonu o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, osnovno obrazovanje i vaspitanje ostvaruje se u osnovnoj
školi, obavezno je za svu djecu uzrasta od šest do petnaest godina (devetogodišnje obavezno osnovno
obrazovanje), bez obzira na pol, rasu, vjeru, socijalno porijeklo ili drugo lično svojstvo.
4. Mreža škola i obuhvat djece devetogodišnjim osnovnim obrazovanjem i vaspitanjem15
Školska mreža u Crnoj Gori uslovljena je demografskim, ekonomskim, socijalnim i drugim faktorima. Po
Zakonu16, mjerila i kriterijumi za utvrđivanje mreže ustanova su: broj i uzrast djece na odredenom
području; specifičnost područja; razvojne specifičnosti područja; obezbjeđivanje jednakih uslova za
sticanje obrazovanja; finansijske mogućnosti Crne Gore.
Mrežu osnovnih škola u Crnoj Gori čine 163 matične škole i 268 područne ustanove. Škola može van
sjedišta imati područnu ustanovu. Područne ustanove nemaju sopstvenu upravu i spadaju pod
administrativno okrilje matične škole.
Najbrojniji i najrasprostranjeniji dio školske mreže je u sjevernom regionu (tabela 1). Sastoji se od 75
matičnih škola i 169 područnih ustanova, a obuhvata 20 830 djece osnovnoškolskog uzrasta, što predstavlja
skoro trećinu djece obuhvaćene osnovnim obrazovanjem. U centralnoj regiji je 60 matičnih škola i 61
područna ustanova, koje obuhvataju 33 449 djece osnovnoškolskog uzrasta ili 47.8% djece obuhvaćene
osnovnim obrazovanjem. Južna regija ima 28 matičnih škola sa 38 područnih jedinica i obuhvata 15 697
djece osnovnoškolskog uzrasta ili 22.4% od ukupnog broja djece obuhvaćene osnovnim školovanjem.17
Potrebno je naglasiti da u školskoj 2011/2012. godine, u 163 matične škole nastavu pohađa 93% učenika
osnovnih škola, dok se u 268 područnih ustanova obrazuje 7% učenika.
Južni region
Sjeverni region
Tabela 1. Broj učenika, osnovnih škola i područnih ustanova u Crnoj Gori (školska 2011/2012)
Regija
Opština
Broj osnovnih škola Broj područnih jedinica
Broj učenika
Andrijevica
2
11
520
Berane
13
30
4 001
Bijelo Polje
17
43
5 698
Kolašin
5
10
810
Mojkovac
3
8
994
Plav
3
12
1 675
Plužine
3
9
275
Pljevlja
14
28
2 959
Žabljak
2
0
299
Rožaje
10
12
3 444
Šavnik
3
6
155
Ukupno Sjeverni region
75
169
20 830
Cetinje
4
4
1 360
Središnji
Danilovgrad
4
10
1 883
region
Nikšić
22
24
7 878
Podgorica
30
23
22 328
Ukupno Središnji region
60
61
33 449
Bar
10
12
4 636
Budva
3
0
2 140
Herceg Novi
4
7
2 989
Kotor
5
4
2 097
Tivat
2
2
1 480
Ulcinj
4
13
2 355
Ukupno Južni region
28
38
15 697
Ukupno Crna Gora
163
268
69 976
Izvor: Strategija razvoja osnovnog obrazovanja i vaspitanja sa Akcionim planom (2012-2017), str. 10-11
15
16
Strategija razvoja osnovnog obrazovanja i vaspitanja sa Akcionim planom (2012-2017)
Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju
PlanetCluster & MonteCEP
28
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
U Crnoj Gori postoji 15 škola za osnovno muzičko obrazovanje (14 državnih, 1 privatna) i 2 škole za
osnovno baletsko obrazovanje (1 državna, 1 privatna). U muzičkim školama radi 291 nastavnik. Po Zakonu
o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, osnovno umjetničko obrazovanje stiče se uporedo sa sticanjem
osnovnog obrazovanja.
5. Obuhvat djece osnovnim obrazovanjem u Crnoj Gori
U 2011/2012. godini osnovnu školu pohađa 69 976 učenika, što je za 1.6% manje nego prethodne godine.
Broj upisanih učenika u I razred školske 2011/2012. godine je 7 441, što je za 0.5% više nego prethodne
školske godine kada je u I razredu bilo 7 401 učenik. Prema podacima Ministarstva unutrašnjih poslova i
javne uprave - Sektor za upravne unutrašnje poslove, 7 508 djece je bilo doraslo za upis u školsku
2011/2012. godinu, što znači da je školske 2011/2012 godine upisano je 99,1% djece dorasle za upis u
školu.
U školskoj 2011/2012. godini prosječno u odjeljenju na nivou Crne Gore je bilo 22 učenika, dok je
prosječan broj učenika na jednog nastavnika iznosio 14 učenika po nastavniku.
6. Stanje osnovnih škola na području Prijestonice Cetinje
a. Istorijski razvoj
Prva državna osnovna škola u Crnoj Gori osnovana je na Cetinju u 1834. godine, u Cetinjskom manastiru.
Do tada prosvjetno djelovanje svodilo se na upućivanje po nekoliko darovitijih mladića, iz uglednih
porodica u Rusiju, radi osposobljavanja za crkvene ili glavarske plemenske dužnosti. Ideja za osnivanje
škole na Cetinju data je 1831. godine ali se nije mogla realizovati jer austrijske vlasti nijesu davale
dozvolu bokeljskom učitelju Petru Ćirkoviću da dođe na Cetinje i postane prvi njen učitelj. Sa osnivanjem
prve redovne škole, u Crnoj Gori je započeo organizovani nastavni rad.
Crnogorsko školstvo imalo je najdinamičniji razvoj u doba knjaza Nikole kada se otvara veliki broj osnovnih
škola po Crnoj Gori, a ustanovljavaju se i prve institucije za upravljanje prosvjetom i donose prva Pravila
za osnovne škole, a zatim i Školski zakonik. Po ovim pravilima bilo je obavezno školovanje muške djece
imućnijih roditelja, starosti od 7 do 12 godina. Školovanje ženske djece prvi put se pominje 1867.godine.17
Školovani kadar škole najprije je bio nosilac državne vlasti i administracije, a kasnije su njeni đaci
postajali poznati naučnici, kulturni i javni radnici, revolucionari, a u najnovije vrijeme nosioci razvoja
savremenog društva.
b. Postojeće stanje
Na
1.
2.
3.
4.
5.
teritoriji Prijestonice Cetinje radi pet osnovnih škola:
OŠ “Njegoš” – Cetinje
OŠ “Lovćenski partizanski odred” – Cetinje sa područnim odjeljenjima u Njegušima, Bajicama i Čevu
OŠ “Boro Vukmirović” - Rijeka Crnojevića sa područnim odjeljenjem u Drušićima
OŠ ”Šunjo Pešikan” – Trešnjevo
Škola za osnovno muzičko obrazovanje „Savo Popović“ – Cetinje
Tabela 2. Odjeljenja, učenici i nastavnici u osnovnim školama na nivou Prijestonice Cetinje i Crne Gore početak školske 2010/2011. godine.
Učenici
Prijestonica
CETINJE
CRNA GORA
Odjeljenja
Ukupno
Učenice
Učenici
72
1415
688
727
3324
70936
34126
36810
Broj
učenika
po
odjeljenju
19.7
21.0
Nastavnici
Broj
učenika po
nastavniku
Ukupno
Ženski
Muški
110
93
17
12.9
4962
3618
1344
14.3
Izvor: Monstat, Saopštenja br. 145, Podgorica, 20.10.2011.god.
17
Naučno-obrazovne vrijednosti Cetinja, Vesko Pejović, 2009
PlanetCluster & MonteCEP
29
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 3. Učenici osnovnih škola po razredima, polu u Prijestonici Cetinje i Crnoj Gori - početak školske
2010/2011.godine
Prijestonica
ukupno
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
CETINJE
svega
1415
146
130
156
143
163
145
157
169
206
učenice
688
64
67
73
69
81
75
74
80
105
učenici
727
82
63
83
74
82
70
83
89
101
svega
70936
7355
7789
8133
9546
6075
7489
7904
10099
6546
učenice
34126
3622
3726
3862
4641
2892
3601
3763
4833
3186
učenici
36810
3733
4063
4271
4905
3183
3888
4141
5266
3360
CRNA GORA – 2010/11
Izvor: Monstat, Saopštenja br. 145, Podgorica, 20.10.2011.god.
c. Prikaz postojećih objekata
Osnovna škola „Njegoš“
Osnovna škola „Njegoš“ predstavlja najstariju obrazovnu instituciju u Crnoj Gori. Osnivana je 1834.godine
pod nazivom Državna škola u Cetinjskom manastiru, prvi učitelj je bio Petar Ćirković, a prve godne je bio
upisan 21 učenik. Godine 1934. završena je namjenski građena zgrada, u kojoj se i sada nalazi Osnovna
škola „Njegoš“. Sadašnje ime dobila je 1947. godine. Školska zgrada ima 3024m2 ukupne površine, a
školsko dvorište 4694m2 površine. Škola posjeduje 17 učionica; 6 kabineta; 2 specijalizovane učionice za
prvi razred i produženi boravak, sportsku salu, biblioteku i ostale pomoćne prostorije.
U OŠ “Njegoš” u školskoj 2011/12 godini upisano je 64 učenika, od kojih 32 dječaka i 32 djevojčice.
Nastavu u školskoj 2011/12 godini pohađa 596 učenika, 9 manje u odnosu na 2010 / 2011 skolsku godinu.
Ima 315 dječaka i 281 djevojčica. Takođe, nastavu pohađaju 19 učenika RAE populacije, jedno interno
raseljeno lice, 2 učenika koji imaju hrvatsko državljanstvo, kao i jedan učenik sa posebnim potrebama uz
pomoć personalnog asistenta. Za 37 učenika su putnici,od stane Prijestonice Cetinje je obezbijeđen
prevoz.
Svi učenici pohađaju nastavu po devetogodišnjem program za osnovnu školu i raspoređeni su u 25
odjeljenja i to:
•
I, IV, V, VI, VII, VIII, IX razred po tri odjeljenja;
•
II, III razred po dva odjeljenja.
Organizacija rada u školi je u jednoj smjeni od 8:00h do 13:10h u ljetnjem periodu i od 9:00h -14:10h u
zimskom periodu. Škola takođe organizuje jutarnje čuvanje i produženi boravak za učenike prvog razreda.
U školi je zaposleno broji 36 nastavnika-profesora u stalnom radnom odnosu, i 3 nastavnika koji su
sporazumno na dopuni časova. Od toga je u predmetnoj nastavi 11 profesora i 6 nastavnika; u razrednoj
nastavi 6 profesora, 5 nastavnika i 2 učitelja. Takođe, 3 nastavnika ove škole izvode nastavu u drugim
školama kao dopunu norme.
Najveći problem OŠ „Njegoš“ je osjetno smanjivanje broja učenika čiji su uzroci pad nataliteta i
odseljavanje stanovnika iz Cetinja. Infrastrukturna konstrukcija škole je dotrajala. Zgrada je u više
navrata popravljana i adaptirana, ali je problem u dotrajalosti bravarije, krovne konstrukcije, mreže za
grijanje, kao i neprilagođena opremljenost sportskog terena i dvorišta škole. Opremljenost učionica je
osrednja, a sve je uslovljeno nedostatakom finasijskih sredstava. Potrebno je postaviti horizontalnu i
vertikalnu signalizaciju na okolnim saobraćajnicama, kao i svjetlosnu signalizaciju na ulaznim kapijama
školskog dvorišta.
Osnovna škola „Lovćenski partizanski odred“
Osnovna škola „Lovćenski partizanski odred“ pod ovim imenom radi od 1. septembra 1975. godine. Nastala
je spajanjem dvije osnovne škole, OŠ „Marko Mašanović“ i OŠ „Vuk Karadžić,“ koje su od svog osnivanja
1955. godine, odnosno 1964. godine radile u zgradi Cetinjske gimnazije.
PlanetCluster & MonteCEP
30
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tako je i Osnovna škola „Lovćenski partizanski odred,“ od svog osnivanja 1975. godine radila u
prostorijama Gimnazije sve do preseljenja u nove prostorije 1. septembra 2004. godine. U sastavu škole
rade i tri područna odjeljenja: Njeguši, Bajice (za učenike do IV razreda) i Čevo. U školi više ne radi
Specijalno odjeljenje za djecu ometenu u razvoju. Školska zgrada ima 5617,33 m2. Raspolaže sa 20
učionica, 8 kabineta, 4 kancelarije, 6 hodnika, 3 kuhinje, trpezarija, 2 stomatološke ordinacije, radionica,
kotlarnica, portirnica, 64 sanitari čvor i ostalo. U područnim odjeljenjima u Bajicama i Čevu zbog malog
broja učenika postoji višak školskog prostora, u Bajicama 3 učionice, a na Čevu jedna školska zgrada sa 3
učionice i u drugoj školskoj zgradi su 2 učionice koje se ne koriste. Škola se grije na mazut.
U OŠ “LPO” je u školskoj 2011/12 upisalo 73 učenika, od kojih su 38 djevojčice, i 35 dječaka. Školsku
2011/12 godine pohađa 721 učenik, od kojih su 363 dječaka i 358 djevojčice. U matičnoj školi ima 707
učenika, raspoređenih u 29 odjeljenja, sa 3 područna kombinovana odjeljenja i to sa : 4 učenika u
Bajicima, 6 učenika na Njegušima i 4 učenika na Čevu. Troje djece su đaci pješaci sa Bjeloša i prevoz
obezbjeđuje Prijestonica Cetinje.
Nastave se izvodi u dvije smjene u 7:30 h i u 13.30 h. Od VI-IX razreda nastava je kabinetska, ili u
specijalizovanim učionicama, a od I-V nastava je razredna.
Ukupan broj radnika u školi je 69. U nastavi je raspoređeno 50 prosvjetnih radnika. Od tog broja 17 su
profesori predmetne nastave, 12 nastavnici predmetne nastave, 6 profesora razredne nastave, 13
nastavnika razredne nastave i 1 pripravnik. U područnim odjeljenjima škole 1 je profesor predmetne
nastave i 2 nastavnika razredne nastave. Dio nastave izvode radnici drugih škola kao dopunu do pune
norme časova, i to iz nastavnog predmeta muzičkog vaspitanja, crnogorskog, srpskog, bosanskog,
hrvatskog jezika i likovne kulture. Ukupno, broj vaspitno-obrazovnog kadra čini 27 nastavnika i 25
profesora. Broj stručnih saradnika je 2, i to su: pedagog i bibliotekar. Personalnih asistenata nema.
Prema podacima iz ove ustanove, broj učenika je svake godine manji: deveti razred školske 2010/211
godine, završilo je 117 učenika, a školsku 2011/12 upisalo se 73 učenika. Potrebna je generalna sanacija
školske zgrade, kao i izgradnja sale za fizičku kulturu i otvorenog sporskog terena. Potrebno je
rekonstruisati infrastrukturne instalacija i spoljašnju fasadu zgrade, izgraditi pristupne rampe za djecu sa
posebnim potrebama, postaviti horizontalnu i vertikalnu signalizaciju, izgraditi parking za roditelje koji
dovoze djecu sopstvenim prevozom. Nema jasno definisane i ograničene površine školskog dvorišta,
pločnik oko objekta je nekvalitetan, a odvod atmosferskih voda je loše riješen.
Osnovna škola „Boro Vukmirović“
Osnovna škola „Boro Vukmirović“ jedna je od najstarijih obrazovnih institucija u Crnoj Gori. Najstariji
sačuvani dokument o radu škole datira iz 1863. godine. OŠ „Boro Vukmirović“, uz učenike iz Rijeke
Crnojevića, okuplja i djecu iz mjesta koja gravitiraju ka tom gradskom naselju – Šinđona, Rvaša, Drušića,
Meteriza. Matična škola u Rijeci Crnojevića smještena je u školskoj zgradi površine 446,50m2 . Školsko
dvorište je površine 986m2. Područno odjeljenje radi u Drušićima u školskom objektu u sklopu kojeg je
izgrađena „Vinarija-Drušići“. Za nastavu se koriste dvije učionice površine 115m2 i dvorište površine
965m2.
Školsku godinu 2011/12 god. upisalo je 29 učenika, raspoređenih u 6 odjeljenja od 1-9 razreda u matičnoj
školi i jedno područno odjeljenje u Drušićima. Dva odjeljenja razredne nastave u matičnoj školi i područno
odjeljenje u Drušićima su kombinovana odjeljenja. Prva generacija šestogodišnjaka upisana je 2006/07
godine i od tada se nastava izvodi po novom reformisanom programu.
Škola radi u jednoj prijepodnevnoj smjeni od 7:25 časova do 12:10 časova
U školskoj 2011/12 godini, u školi „Boro Vukmirović“ nastavu izvodi 14 nastavnika. U stalnom radnom
odnosu, je 3 nastavnika razredne nastave i 5 nastavnika predmetne nastave; 4 profesora je iz drugih škola
rade koji po osnovu ugovora o preuzimanju radi dopune norme, 3 profesora rade na određeno radno
vrijeme i 1 profesor je na dužem bolovanju. Od nastavnika koji izvode nastavu u školi, 10 posjeduje VII
stepen, 2 VI stepen stručnog obrazovanja, dok je jedno zaposleno sa SSS. Zbog malog broja učenika škola
nema pravo na radno mjesto vaspitačice.
PlanetCluster & MonteCEP
31
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Unutrašnje prostorije škole su:
pet klasičnih učionica (2 opremljene za razrednu nastavu)
dva kabineta (djelimično opremljena)
fiskulturna sala (neadekvatna namjeni)
biblioteka i čitaonica
zbornica
kancelarija direktora
kancelarija sekretara
ostava
2 wc kabine
Škola ima svoj web-sajt., a od 2011. godine se izdaje i školski list „Slovo s’ Oboda“.
Školska zgrada je renovirana 2001.god., od strane švajcarske organizacije CRS. Međutim, potrebno je još
uvjek u unutrašnjost sanirati ljuštenje i opadanje maltera u fiskulturnoj sali, učionicama i hodniku u
prizemlju, okrečiti i promijeniti jedan dio bravarije. Fiskulturna sala je apsolutno neopremljena
potrebnim spravama za savremeno izvođenje nastave fizičkog vaspitanja, a i njene dimenzije su van
propisanih standarda. Ne postoje kabineti za fiziku, hemiju i biologiju. Učila i audio-vizuelna sredstva su
ispod standarda, a od postojećih mnoga su havarisana i neupotrebljiva. Loša saobraćajna signalizacija. MZ
Rijeke Crnojevića je na zahtjev škole postavila saobraćajni znak u blizini škole. Škola kao i sama Rijeka
Crnojevića godinama je 6-8 mjeseci godišnje je bila bez vode, kao elementarnog uslova rada. Taj problem
je prevaziđen 2006 godine, ugradnjom cistijerne i pumpe za vodu koja je instalirana na slavine i
vodokotliće. Sredstva su obezbijeđena od firme DOO „Čelebić“ i uz učešće resornog ministarstva. Vodom
je snabdijevala Vatrogasna služba sa Cetinja, do otvaranja vodovoda u jesen 2010 godine.
Što se tiče prostornog kapaciteta škole stanje je solidno. Školsko dvorište nije ograđeno, što predstavlja
veliku opasnost po učenike jer se u neposrednoj blizini nalazi pored glavna saobraćajnica Cetinje- Rijeka
Crnojevića - Podgorica. Unutrašnjost škole i dvorišta su radi bezbjednosti pokriveni alarmom i video
nadzorom. Školski prostor i opremljenost školskim namještajem adekvatni su u odnosu na trenutno brojno
stanje učenika. Grijanje je putem drva, TA, struje.
Osnovna škola „Šunjo Pešikan“
Osnovna škola „Šunjo Pešikan“ u Trešnjevu, takođe, može se svrstati među najstarije u državi. Osnovana
1870. godine, OŠ „Šunjo Pešikan“ danas je jedina obrazovna institucija na području Cuca. Učenici OŠ
„Šunjo Pešikan“, osim Trešnjeva, dolaze i iz naselja Kobilji do, Bata, Rokoči i Pusti Lisac. Područna
odjeljenja Kobilji Do i Bata ne rade, u pasivi su zato što nema učenika. Škola raspolaže sa 346,27m2 , u
okviru kojih ima 6 učionica, 1 radionica, 1 sala za fizičko vaspitanje, 1 biblioteka,1 zbornica, 1
kancelarija, 3 MC kabine, 3 hodnika i stepenište. Školski poligon ima 696m2, školski vrt ima 5429m 2.
Na početku školske 2011/2012 godine upisano je 14 učenika, od čega su 7 djevojčica i 7 dječaka. Brojčano
stanje učenika i odjeljenja u školi je sledeće: I razred reformisane - 2učenika; IV razred reformisane
nastave - 2 učenika; IV klasične - 1; VI razred reformisane - 2; VII razred reformisane - 2; VIII razred
reformisane - 1; VIII razred klasične - 4.
Rad škole je organizovan u jednoj smjeni. U školi nastava počinje u 8.30 h. i ima 5 odjeljenja. Sva djeca
imaju organizovan prevoz školskim vozilom.
Ukupan broj zaposlenih u školi je 12. U nastavi je raspoređeno 8 zaposlenih. Od toga broja su 4 profesora,
3 nastavnika i 1 sa Bechelor diplomom-Osnovne studije .
Što se tiče tehničke opremljenosti škole, postoje 8 računara, 2 štampača jedan skener.
OŠ “Šunjo Pešikan” ima problema finansijske prirode, što usporava sprovođenje boljeg kvaliteta u
izvođenju vaspitno-obrazovnog rada.
PlanetCluster & MonteCEP
32
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Škola za osnovno muzičko obrazovanje „Savo Popović“
Na Cetinju je 1946. godine osnovana muzička škola, koja je od 1949. godine dobila status srednje muzičke
škole. Škola je 1951. godine preseljena u Kotor, a potom, 1958. u Titograd.
Tradiciju muzičkog obrazovanja na Cetinju, nastavila je Škola za osnovno muzičko obrazovanje „Savo
Popović“, osnovana 1958. godine. Škola danas djeluje u zgradi Gimnazije, a nastava se realizuje na
klasama klavira, flaute, violine, gitare i harmonike.
Broj učenika koji pohađaju Osnovnu muzičku školu je 150, od kojih su 105 djevojčice a
45 dječaka i to:
· Pripremni razred: 29 učenika
· Prvi razred: 39 učenika
· Drugi razred: 22 učenika
· Treći razred: 23 učenika
· Četvrti razred: 19 učenika
· Peti razred: 7 učenika
· Šesti razred: 11 učenika
Škola ima pet odsjeka: klavir 4 klase (44 učenika), violina 1 klasa ( 15 učenika), gitara 1 klasa (16
učenika), flauta 1 klasa ( 13 učenika), harmonika 1 klasa (13 učenika).
Broj nastavnog kadra je deset (10), a nenastavnog kadra 4 ( četiri).
Škola raspolaže sa 2 učionice solfeđa (jedna manja i jedna veća); 7 kabineta od kojih su 3 namijenjena za
klavirsku nastavu; 1 kabinet violine; 1 kabinet flaute; 1 kabinet harmonike; i 1 gitare i koncertnu salu,
kapaciteta od 80 do 100 ljudi. Takođe postoje kancelarija direktora, 2 mala hola 1 veliki hodnik,
zbornica,mala kuhinja sa bifeom i 3 wc-a.
Što se tiče tehničke opremljenosti škola ima video nadzor, 3 stara kompjutera, jedan kopir aparat
I dva štampača. Izvođenje javnog nastupa je u školi ili i u “Zetskom domu”.
Tabela 4. Osnovne škole u Prijestonici Cetinje (2011/2012)
Naselje
Cetinje
Matična škola
Njegoš
Cetinje
Lovćenski
partizanski
odred
Broj
područnih
odjeljenja
-
Naziv
područnih
odjeljenja
-
Boro
Vukmirović
1
Drušići
Trešnjevo
Šunjo
Pešikan
Površina
dvorišta
(m2)
Broj
učenika
Broj
nastavnika
Prosječan
broj
učenika po
odjeljenju
3024
4694
596
39
23,84
5617,33
-
707
50
24,38
6
4
4
1
1
1
3
Njeguši
Bajice
Ćevo
Rijeka
Crnojevića
Površina
objekta
(m2)
2
Kobilji Do
(neaktivno)
Bata
(neaktivno)
n/p
n/p
n/p
n/p
n/p
n/p
446,50
965
29
14
n/p
n/p
n/p
n/p
346,27
6125
14
12
n/p
n/p
-
-
n/p
n/p
-
-
4,83
2,8
n/p – nema podataka
Izvor: Informacija o stanju i problemima u oblasti obrazovanja i vaspitanja u Prijestonici Cetinje
7. Ocjena stanja
Prostornim planom Prijestonice Cetinje iz 1990.god., bilo je predviđeno da će 2000. godini biti 2 540
učenika, odnosno 98% obuhvata generacije. Planirano je da se izgrade tri nove škole sa 45 učionica i oko
14 000 m2 ukupnog školskog prostora. Planirano je izmještanje OŠ „Lovćenski partizanski odred“ iz zgrade
Cetinjske gimnazije. Do kraja planskog perioda planirano je da u objektima osnovnog obrazovanja bude
oko 200 zaposlenih.
PlanetCluster & MonteCEP
33
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
U prethodnom periodu ovaj plan je djelimično ostvaren, izgradnjom nove zgrade OŠ „Lovćenski partizanski
odred“, 2004. godine. Međutim, smanjenje populacije usljed negativnog demografskog trenda u
Prijestonici Cetinje u posljednjih 20 godina, koji je dodatno izražen migracijom stanovništva ka većim
centrima, pretežno ka Podgorici je uslovio je znatano smanjenje broja djece upisane u osnovne škole, u
odnosu na projekcije iz PPO Cetinje.
U Prijestonici Cetinje je postignut bolji standard u odnosu na na prosjek u Crnoj Gori, tako da je
zabilježen 19,7 učenika po odjeljenju (prosjek u Crnoj Gori 21,0), kao i 12,9 učenika po nastavniku ( u
odnosu na prosjek u Crnoj Gori 14,3).
Za jednu deceniju broj stanovnika u Cetinju smanjio se za skoro 20 odsto, a broj učenika u osnovnim
školama prepolovio, tako da se nastava u većini škola odvija u jednoj smjeni. U skladu sa tim, postojeći
kapaciteti, usljed smanjenja broja učenika, zadovoljavaju trenutne potrebe.
Zbog stalnog pražnjenja ruralnih naselja, posebno nepovoljna situacija u oblasti osnovnog obrazovanja je
na području van gradskog centra. Na čitavom području rade dvije osnovne osnovne škole, i to u Rijeci
Crnojevića i u Trešnjevu. Na ovim područjima je još više izražen odliv stanovništva. Školski prostor po
učeniku je, usljed stalnog smanjenja broja učenika, na zadovoljavajućem nivou, što je vrlo nepovoljno.
Nekad relativno dobra pokrivenost Prijestonice Cetinje područnim odjeljenjima (četvororazredne škole),
danas je svedena na svega četiri aktivna objekta. U naseljima Njeguši, Basjice, Čevo i Drušići su još uvjek
aktivna područna odjeljenja, dok u mnogim naseljima, kao što su Bjeloši, Bata, Gradina, Kobilji Do, Lastva
Čevska, Bijele Poljane, Gornje Bjelice, Dobarska Župa, Rvaši i Bobija, usljed izuzetno velikog odliva
stanovništva, područna odjeljenja više nisu aktivna.
Literatura i izvori:
1. STRATEGIJA RAZVOJA OSNOVNOG OBRAZOVANJA I VASPITANJA SA AKCIONIM PLANOM (2012-2017),
2011; Izvor: http://www.gov.me/biblioteka/strategije
2. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
3. INFORMACIJA O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI U PRIJESTONICI CETINJE, Prijestonica Cetinje,
Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
4. Master plan ulaganja u infrastrukturu u sektorima obrazovanja, zdravlja, kulture, sporta i državne
uprave za period 2011-2020.
5. http://www.cetinje.me/skole/skole01.html
6. Cetinje: U vrtićima sve manje djece, u školama broj upisanih prepolovljen,
Izvor: http://www.vijesti.me/vijesti/cetinje-u-vrticima-sve-manje-djece-skolama-broj-upisanihprepolovljen-clanak-27155
7. Naučno-obrazovne vrijednosti Cetinja, Vesko Pejović, 2009;
Izvor: http://www.cetinje-mojgrad.org/buducnost cetinja/obrazovanje
PlanetCluster & MonteCEP
34
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
SREDNJE OBRAZOVANJE
1. Nacionalne strategije
Knjiga promjena definisala je pravac promjena sistema obrazovanja u Crnoj Gori i predstavlja opštu
strategiju razvoja obrazovnog sistema do nivoa univerziteta, sa jasno definisanim ciljevima, principima,
sadržajima i procesima novog koncepta obrazovanja. Smjernice definisane u Knjizi promjena, nastale kao
rezultat obimnih rasprava i dogovora u kojim su učestvovali predstavnici škole, roditelji, preduzeća,
univerzitet i drugi, uz koordinaciju Ministarstva prosvjete i nauke i podršku međunarodnih eksperata,
poslužile su kao osnov za izradu seta zakona i osnovnih metodoloških dokumenata, neophodnih za dalji rad
na reformi obrazovnog sistema za sve nivoe douniverzitetskog obrazovanja.
Kao nastavak aktivnosti na implementaciji rješenja, predviđenih Knjigom promjena, Ministarstvo prosvjete
i nauke uradilo je Strateški plan reforme obrazovanja za period 2003-2004. godina. Nakon toga urađen je
Strateški plan reforme obrazovanja za period 2005-2009. godina
Strategije razvoja stručnog obrazovanja u Crnoj Gori (2010-2014) nastala je kako bi se stvorili uslovi za
izgradnju sistema stručnog obrazovanja, kako bi bilo omogućeno sticanje kvalifikacija, potrebnih za
ravnopravno učešće na tržištu rada i profesionalno napredovanje, lični razvoj i nastavak obrazovanja.
2. Zakonska regulativa
Osnovni zakoni kojima se reguliše srednje obrazovanje u Crnoj Gori su:
• Opšti zakon o obrazovanju
• Zakon o gimnaziji (Sl. list RCG, br. 64/02 i 49/07, Sl. list CG, br. 45/10), i
• Zakon o stručnom obrazovanju (Sl. list RCG , br. 64/02 i 49/07)
Ovim zakonima se reguliše opšte srednje obrazovanje, u trajanju od 4 godine i stručno obrazovanje koje
može trajati dvije, tri ili četiri godine.
3. Sistem srednjeg obrazovanja u Crnoj Gori
Srednje obrazovanje razvijalo se uporedo sa ostalim oblicima obrazovanja i funkcioniše kao dio
jedinstvenog opšte-obrazovnog sistema Crne Gore. Izvršenim, najnovijim promjenama u školskom sistemu
reafirmisan je koncept srednje škole. Srednja škola može biti organizovana kao gimnazija, umjetnička i
stručna škola.
U gimnaziji se stiče opšte obrazovanje za rad i dalje školovanje u trajanju od četiri godine. U umjetničkoj
školi stiče se srednje obrazovanje za rad i dalje školovanje u trajanju od četiri godine.
Stručno obrazovanje u Crnoj Gori, u skladu sa odredbama Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju i
odredbama Zakona o stručnom obrazovanju, realizuje se kao niže stručno obrazovanje (u trajanju od dvije
godine), srednje stručno obrazovanje (u trajanju tri ili četiri godine) i više stručno obrazovanje (u trajanju
do dvije godine, kao nastavak srednjeg stručnog obrazovanja).
U Crnoj Gori postoje 44 škole za redovno srednje obrazovanje, odnosno 1151 odjeljenje, sa 32126 učenika
i 2007 nastavnika.
U Crnoj Gori rade i tri srednje škole za specijalno obrazovanje sa 23 odjeljenja, 131 učenikom i 48
nastavnika. Riječ je o školama ( u Podgorici i Kotoru) za tjelesno invalidnu, slijepu, mentalno retardiranu,
gluvu i nagluvu djecu i djecu sa poremećajima u ponašanju i ličnosti, koji ne mogu da prate redovne
nastavne programe. Za njih je organizovana nastava i boravak u školama zavodskog tipa, koje pored škole
imaju i domove za smještaj i školske radionice.
PlanetCluster & MonteCEP
35
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
U njima učenici najčešće stiču sva tri nivoa obrazovanja (predškolsko, osnovno, srednje).
Obuhvatnost generacije od 15 do 19 godina redovnim srednjim obrazovanjem iznosi 63,3 %, a kada se
uključe i učenici srednje specijalne škole 63,5 %.
Prostorni razmještaj srednjih škola je neravnomjeran, posmatrano na regionalnom i opštinskom nivou.
Najveći broj srednjih škola je u Podgorici (11), Nikšiću (4), Cetinju (3) i u Danilovgradu (2).
4. Stanje srednjih škola u Prijestonici Cetinje
a. Istorijski razvoj od druge polovine XIX do polovine XX vijeka
Istorija školstva u Crnoj Gori tokom 19. veka najneposrednije je dokumentovana u knjizi Milana Kostića
(Škole u Crnoj Gori, Pančevo, 1876) i studiji Pavela Apolonoviča Rovinskog (Djevojački institut "Carice
Marije" na Cetinju, Sankt-Peterburg, 1895). Milan Kostić (1840. Sivac-Sombor, 1880. Stari Bečej), zaslužan
je za koncipiranje školskog zakonodavstva, neophodnog u osnivanju školskih institucija tog perioda Crnoj
Gori, kao što su: Školski zakon, Pravila o dužnostima nastavnika i Učevni plan.
Prve institucije srednjeg obrazovanja (viši zavodi) u Crnoj Gori nastale su u Cetinju: Bogoslovija, i Ženski
institut, koji su osnovani 1869. godine., uz finansijsku pomoć ruskog cara.
Bogoslovija u Cetinju je osnovana 1869.god. Bila je smještena u zgradi Biljarde, gde se nalazio i prostor za
smještaj učenika. U početku bila trogodišnja sa po deset učenika u razredu, a oni sa najboljim uspjehom
primani su u zavod (internat) kao pitomci. Prvi put je prekinula rad 1875.god., zbog hercegovačkog
ustanka, a nastavila 1887.god., kada je prerasla u Bogoslovsko-učiteljsku školu na Cetinju, koja je trajala
tri godine i u koju su pravo upisa imali samo svršeni učnici gimnazije. U ovom periodu rada škola nije
imala internat odnosno zavod za smještaj svojih učenika, ali su za njihov život i ponašanje propisana
Disciplinska pravila. Od 1908.godine, Bogoslovska škola nastavila je sa radom kao četvorogodišnja, sve do
1916.godne, kada zbog austougraske okupacija za vrijeme Prvog svjetskog rata opet prestaje sa radom.
Poslije Prvog svjetskog rata razdvojene su škole za svještenike i učitelje, tako da Cetinjska bogoslovija
samostalno nastavlja sa radom 1921 godine, kao petorazredna škola za školovanje svešteničkog
podmlatka. Bogoslovija je imala internat za smještaj učenika, a uslov za prijem su bila svršena četiri
razreda gimanzije. U toku školovanja izučavano je 27 predmeta opšteobrazovnog i stručnog karaktera. Od
školske 1928-29. g. bogoslovija je podignute na rang više škole u šestogodišnjem trajanju. Tokom Drugog
svjetskog rata Bogoslovija je prekinula rad, da bi uspostavljanjem nove vlasti krajem 1944. godine njen
rad bio zabranjen. Od 1992.god. ponovo je obnovljen rad Cetinjske bogoslovije.
Ženski instituta na Cetinju, prva takva institucija na Balkanu, osnovan je uz finansijsku podršku nj.v. ruske
carice Marije Aleksandrovne. Inicijator osnivanja bio je knjaz Nikola I koji se za vrijeme boravka u
Petrogradu susreo sa kremom prijestoničkog plemstva, u tom okruženju bilo je i mnogo obrazovanih žena.
Knjazu se dopala ideja da na Cetinju stvori "skromni rasadnik" kulture i proširi temelje školstva. Ova
institucija radila je od 1869. do 1913. godine s prekidima za vrijeme oslobodilačkih ratova 1876-1878.
godine. Na početku je Djevojački institut smješten zajedno sa Bogoslovijom u "Biljardi". Kasnije je
sazidana nova namjenska zgrada sa kabinetima i bibliotekom, u blizini cetinjske "Lokande" na poljani
"Romanovina", koja je počela sa radom 1872.god. Školovanje je u početku trajalo dvije godine, zatim je
produžavano tako da je od 1889.god. bila organizovana sedmogodišnja nastava. U prvoj fazi nastavni
proces odgovarao je ruskim ženskim gimnazijama, favorizovani su strani jezici (ruski i francuski), a u
pogledu vještina istican je ženski ručni rad i muzika, zatim vođenje gazdinstva, vaspitanje djece i lijepo
ponašanje.
Cetinjska gimnazija, osnovana Odlukom Državnog savjeta 1880. Godine pod nazivom „Knjaževska – realna
gimnazija“, je najstarija u Crnoj Gori u granicama kakve je teritorijalno imala do 1918. godine i jedina do
1907. godine, kada je osnovana Podgorička gimnazija. U početku, škola je bila smještena u Cetinjskom
manastiru gdje je bio otvoren i internat (Pitomački zavod) za učenike koji su dobijali državnu stipendiju.
Školske 1880/81. godine u prvi razred je upisano 16 učenika. Sve do školske 1907/08. godine, gimnaziju su
pohađali samo muškarci, jer su ženska djeca imala svoju školu Djevojački institut. Međutim, te godine u
gimnaziju se počinju upisivati i ženska djeca. Pošto je broj upisanih učenica stalno rastao, školske
1921/22. godine na Cetinju je otvorena ženska gimanzija koja je radila do 1925/26. godine, kada je
zatvorena, pa su učenice počele pohađati školu zajedno sa muškarcima.
PlanetCluster & MonteCEP
36
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Do 1884. godine Gimnazija radi u Cetinjskom manastiru a potom je premještena u prizemlje Biljarde, u
kojoj je ostala sve do 1915. godine. Od 1915. do 1918. godine, zbog okupacije Crne Gore od strane
Austrije, škola nije radila. Škola ponovo počinje sa radom 1919. godine, u prestolonasljednikovom dvoru
(sada „Plavi dvorac“), gdje ostaje do oktobra 1947. godine, kada se preseljava u novu zgradu, u kojoj se i
sada nalazi. Kroz njene klupe prošla je većina crnogorske inteligencije za posljednje dvije decenije XIX i u
prvoj deceniji XX vijeka, pa i u kasnijem periodu.
Učiteljska škola na Cetinju, osnovana je kao samostalna škola 1922.god. kada je odvojena od Bogoslovskoučiteljske škole. Radila je do 1945.god.
Na Cetinju je 1946. godine, otvorena Medicinska škola u kojoj su se osposobvljavali kadrovi za bolničare,
njegovateljice i medicinske sestre. Škola je bila smještena u objektu bivšeg Djevojačkog instituta. Danas u
okviru Srednje stručne škole na Cetinju rade četiri isturena odjeljenja medicinske škole iz Podgorice.
Industrijska škola je otvorena 1955. godine a prestala je sa radom 1964. godine.
Zbog izražene potrebe za nastavnicima muzičkog vaspitanja u osnovnim i srednjim školama, Ministarstvo
prosvjete je 1946.godine, donijelo odluku o osnivanju Državne muzičke škole na Cetinju, koja je počela sa
radom januara 1947.godine. Škola je radila u zgradi Biljarde, a 1951.godine, preseljena je u Kotor.
Muzičku tradiciju nastavila je od 1958.godine, Osnovna muzička škola „Savo Popović“.
b. Postojeće stanje
Na Cetinju trenutno rade tri državne srednje škole:
•
Gimnazija,
•
Srednja likovna škola „Petar Lubarda“, i
•
Srednja stručna škola.
Tabela 1. Učenici srednjih škola po opštinama, razredima i polu - početak školske 2010/2011. godine
Prijestonica
Ukupno
Razred
I
II
III
IV
CETINJE
svega
840
225
202
200
213
učenice
418
113
96
92
117
učenici
422
112
106
108
96
svega
32126
9088
8362
7633
7043
učenice
15632
4288
4108
3630
3606
učenici
16494
4800
4254
4003
3437
CRNA GORA
Izvor: Monstat, Saopštenja br. 146, Podgorica, 20.10.2011.god.
Gimnazija
Cetinjska gimnazija je radila kao samostalna škola sve do integracije srednjih škola, 1976. godine, kada je
osnovan Obrazovni centar, u čiji sastav su pored nje ušle i Tehnička škola (osnovana 1964. godine) i Škola
učenika u privredi. Od 1993.godine od Obrazovnog centra nastaje JU Srednja škola koja se od 1997. godine
dijeli na mješovitu stručnu školu i Gimnaziju. Od tog datuma Cetinjska gimnazija je ponovo samostalna
škola.
Cetinjska gimnazija danas je moderno organizovana a nastava se izvodi po najnovijem reformisanom
programu. Zgrada, površine 3606m2, spratnosti P+1, je renovirana 2007. godine. Površina školskog
kompleksa je 10896m2. U okviru škole se nalazi sportska sala, površine 288m2 i sportski tereni na
otvornom, površine 1215m2. Za nastavu se pored objekta Gimnazije koristi i susjedni školski objekat
podignut 1968. godine.
U školi postoji kabinet informatike, kao i đački klub u kome se učenici mogu pripremati za nastavu, a za
svoje potrebe koriste ga i članovi đačkih sekcija, posebno dramske.
PlanetCluster & MonteCEP
37
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
U školskoj 2010/11. godini bilo je upisanih 343 učenika u sva četri razreda, raspoređenih u 12 odjeljenja
(u svakom razredu po 3 odjeljenja). Školsku 2011/12 , pohađa 349 učenika takođe raspoređenih u 12
odjeljenja. Dječaka ima 166 ili 48% a djevojčica 183 ili 52%. Putuju 4 učenika, dvoje iz Podgorice a dvoje
sa Rijeke Crnojevića. Prevoz nije organizovan, već ga obezbeđuju sami učenici. Tekuće školske godine
nema nijednog učenika pripadnika RAE populacije.
Interesovanje za upis u Gimnaziju poslednje dvije godine je nešto veće nego ranije, ali nedovoljno da bi se
formiralo četvrto odjeljenje I razreda. U školi ima nekoliko učenika sa određenim smetnjama u razvoju ili
hronično oboljele djece, ali nema nijedno dijete koje ima rješenje od Komisije za usmjeravanje djece sa
posebnim potrebama, tako da nema personalnih asistenata za tu djecu. Takođe, škola ima učenike koji su
nadareni za određene oblasti, sa kojima se dodatno radi, ali ni za jednog učenika nije urađen individualni
plan podrške.
U školi radi ukupno 30 profesora različitih struka, od toga su 22 profesora zaposlena u Gimnaziji a ostali
dopunjavaju normu iz drugih škola. Na neodređeno vrijeme je zaposleno 11 profesora, a 11 je zaposleno
na određeno vrijeme. Izražen je nedostatak nastavnog kadra iz matematike, hemije i fizike. Polna
struktura nastavnog kadra je sljedeća: 5 profesora su pripadnici muškog pola i 25 su pripadnice ženskog
pola.
Prostorni kapaciteti škole, kao i uslovi za boravak učenika su solidni. Sav prostor je racionalno korišćen.
Zastupljeno je centralno grijanje, međutim zbog arhitekture zgrade (visoki plafoni, veliki prozori)
temperature u učionicama nije na optimalnom nivou. Krovna konstrukcija je dotrajala, fiskulturna sala je
loše renovirana. Osjeća se nedostatak finansijskih sredstava.
Srednja likovna škola „Petar Lubarda“
Prva Škola likovnih umjetnosti u Crnoj Gori, počela je sa radom januara 1947.godine. Njen osnivači su bili
Petar Lubarda i Milo Milunović. Škola je u Cetinju radila samo jednu školsku godinu, kada je 1948. godine,
preseljena je u Herceg Novi. Ponovo je konstituisana 1991.god., u okviru Gimanzije na Cetinju, da bi od
1998. god. formirana kao samostalna škola pod današnjim nazivom Srednja likovna škola „Petar Lubarda”.
Površina školskog objekta je 1100m2, spratnosti P+1. Školska 2011/2012.god. upisano je ukupno 73
učenika. Srednja likovna škola je predstavlja obrazovno – kreativno jezgro koje okuplja mlade stvaraoce iz
cijele Crne Gore. Škola ne posjeduje svoju biblioteku i sportsku salu, već koristi prostor Gimanzije.
U Srednju likovnu školu „Petar Lubarda“ je u školskoj 2011/12 godini upisano 73 učenika od čega 45 čine
pripadnice ženske populacije i 28 pripadnika muške populacije. U prvi razred upisano je 22 učenika, drugi
razred 14 učenika, treći razred 15 učenika i četvri razred 22 učenika. Preko 70 % učenika dolazi iz drugih
gradova Crne Gore. Školu pohađa 1 djevojčica sa kombinovanim smetnjama, nema personalnog asistenta,
radi po opštem nastavnom planu i po rješenju je u obavezi da pređe 30% gradiva. U školi nema učenika
RAE populacije.
Škola ima licence za dva obrazovna programa i to Likovni saradnik slikar/slikarka i Grafiki dizajner
saradnik/saradnica.
U školskoj 2011/12 godini nastavu izvodi 21 nastavnik, od čega 13 za stručne i 8 za opšteobrazovne
predmete.
Od 11 prostorija, koje se koriste za izvođenje nastave i samo dvije nijesu opremljene računarom. Takođe,
škola raspolaže sa 6 ateljea. Škola ima opremu za bežični internet, jedan atelje za crtanje i slikanje,
opremljenih sa 10 novih slikarskih štafelaja, dok su u drugim ateljejima raspoređena još 4 nova štafelaja.
Škola raspolaže sa jednim projektorom, dva laserska štampača, faks i fotokopir aparat. Škola takođe ima i
opremu za potrebe prezentacije grafičkih tehnika duboke štampe. Škola ima svoj web sajt i profil na
društvenoj mreži Facebook.
Škola se susrijeće sa više problema:
• U zimskom periodu ističe se problem grijanja školskih prostorija. Zbog malog broja radijatora i
loše instalacije u zimskim mjesecima tempretura u prostorijama u kojima borave učenici izuzetno
je niska.
PlanetCluster & MonteCEP
38
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
•
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Evidentan je i dugogodičnji problem prevoza učenika na redaciji Podgorica-Cetinje-Podgorica i
Budva-Cetinje-Budva.
S obzirom na broj učenika koji dolaze iz drugih gradova širom Crne Gore, škola ima problem i sa
smještajem učenika. Prostor cetinjskog Doma učenika i studenata ne raspolaže sa dovoljno
kapaciteta da primi sve zainteresovane. Ovaj problem može uticati na smanjenje interesovanja za
upis u ovu školu u budućem periodu.
Ističu se i tehnički problemi na zgradi, kao što je loš krovni pokrivač zbog kojeg u kišnom periodu
voda prodire kroz zidove na više mjesta u zgradi. Ovaj problem izazvao je oštećenja kako u
enterijeru tako i na eksterijeru zgrade što dovodi u pitanje i bezbjednost učenika u školi.
Prema nalazu nadležnih službi škola raspolaže nedovoljnim brojem vatrogasnih aparata.
Škola nema adekvatan prilaz za slučaj požara ili druge nepogode.
U narednom periodu neophodno je opremiti fotografski studijo za izvođenje nastave iz predmeta
Fotografija i Digitalna fotografija.
Bez obzira na donacije u vidu stručne literature školska biblioteka još uvijek ne zadovoljava
potrebe.
Srednja stručna škola
Srednja stručna škola od 1997.god., poslije odvajanja od Gimanzije, radi kao samostalna škola. Nastava se
realizuje kroz četvrti i treći stepen, sa smjerovima za mašinske, turističke, saobraćajne i ekonomske
tehničare. Nastavu je školske 2011/2012.god. upisalo 405 učenika, a rad je organizovan u dvije smjene.
Površina školskog objekta je 2162m2, spratnosti P+1, dok je površina kompleksa 2702m2. Škola posjeduje
sportsku salu, površine 450m2 i nema sportske terene na otvorenom. U okviru škole je smještena i školska
biblioteka.
Sam objekat u kojem je smještena škola je trenutno u vrlo lošem stanju.
U JU Srednju stručnu školu Cetinje, za školsku 2011/12 godinu upisalo je 405 učenika u 16 odjeljenja i to:
• I razred ( IV stepen stručnosti) : tehničar drumskog saobraćaja-21 učenik; turistički tehničar-31
učenik; tehničar marketinga i trgovine-27 učenika; carinski tehničar- 30 učenika; automehaničar
instaler sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije (III stepen stručnosti)-18 učenika.
• II razred (IV stepen stručnosti) : tehničar drumskog saobraćaja-20 učenika; turistički tehničar-29
učenika; ekonomski tehničar-30 učenika; konobar-kuvar (III stepen stručnosti)-19 učenika.
• III razred (IV stepen stručnosti) : ekonomski tehničar- 29 učenika; turistički tehničar-29 učenika;
tehničar prodaje-23 učenika; konobar-kuvar (III stepen stručnosti)- 21 učenik.
• IV razred ( IV stepen stručnosti) : ekonomski tehničar-33 učenika; turistički tehničar-29 učenika;
medicinski tehničar-15 učenika.
Nastava se izvodi u dvije smjene: u prvoj smjeni je 9 odjeljenja i počinje sa radom u 7:30, a u druga
smjena počinje sa radom u 14:00h.
Nastavni kadar čini 33 nastavnika. Više od polovine nastavnog kadra koji radi u ovoj vaspitno-obrazovnj
ustanovi putuje iz drugog grada.
Prostorni kapacitet škole je solidan, ali problem dotrajalosti kompletnog stanja škole je evidentan. U
objektu JU Srednje stručne škole ima 10 učionica, jednu računarsku,radionicu i fiskulturnu salu.
JU Srednja stručna škola ima potrebu za unapređenjem nastave i cjelokupnog vaspitnoobrazovnog rada, ali
zbog nedostatka materijalnih sredstava to nije moguće kvalitetno realizovati. Školska zgrada je u lošem
stanju i potreban joj je rekonstrukcija.
Bogoslovija Sv. Petra Cetinjskog
Od 1992. godine, Cetinjska bogoslovija za potrebe nastave, administracije i smeštaja učenika i osoblja
koristi tri objekta: zgradu Crkvenog suda gde su učionice i administrativni deo, privremeni montažni
objekat podignut 1996. god. u kome se nalaze trpezarija, kuhinja, magacin i đački higijenski kompleks,
kao i zgradu Stare bogoslovije podignutu polovinom XIX veka u kojoj se nalazi đački internat.
PlanetCluster & MonteCEP
39
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Tabela 2. Srednje škole u Cetinju (školska 2011/2012.god.)
JU Gimnazija
JU Srednja
likovna škola
„Petar
Lubarda“
JU Srednja
stručna škola
Bogoslovija
Sv. Petra
Cetinjskog
Br.
nastavnog
osoblja
Br.
smjena
12
Prosječan
br. učenika
po
odjeljenju
29
30
1
73
8
9
21
1
2702
405
16
25,3
33
2
n/p
n/p
n/p
n/p
n/p
n/p
Mjesto
(sjedište)
Površina
objekta
(m2
Površina
dvorišta
(m2)
Br. upisanih
učenika
(2011/2012)
Br.
odjeljenja
Cetinje
3606
10896
349
Cetinje
1100
n/p
Cetinje
2162
Cetinje
n/p
5. Ocjena stanja
Iako je Prostornim planom opštine Cetinje iz 1990. god., bio predviđen značajan porast broja učenika
srednjih škola, sa 960 u 1981. na 1.360 u 2000. godini, zaključeno je da su postojeći objekti dovoljni za
održavanje nastave, s obzirom da je bilo planirano izmještanje osnovne škole iz objekta, u kome se
nalazio tadašnji srednjoškolski centar. Ovim planom je bilo predviđeno da ukupno bude zaposleno oko 100
nastavnika i pomoćnog osoblja.
S obzirom da je planirano izmještanje osnovne škole „Lovćenski partizanski odred“, koja je bila smještena
u okviru zgrade Gimnazije urađeno 2004. godine, može se zaključiti da su predviđanja PPO Cetinje, u
djelu srednjeg obrazovanja, u potpunosti ostvarena.
Kako je u međuvremenu nastala vrlo nepovoljna demografska situacija kao što je negativan priraštaj
stanovnika, unutrašnje migracije (pražnjenje ruralnih oblasti i preseljnje u gradski centar) i spoljne
migracije (preseljenje populacije u veće centre, prije svega Podgoricu i u inostranstvo), broj učenika
srednjeg obrazovanja se smanjio, tako da postojeći kapaciteti zadovoljavaju trenutne potrebe o
omogućavaju bolji standard u odnosu na raniji planski period.
Uočava se nedostatak učeničkih domova za đake sa ruralnog područja, kao i za đake koji dolaze iz drugih
sredina, a istovremeno, nije obezbeđen i dobro organizovan prevoz.
Zgrada Gimnazije, veličinom i kvalitetom, zadovoljava potrebe i standard učenika i nastavnog osoblja.
Objekat Srednje stručne škole je potrebno sanirati i rekonstruisati.
Srednja likovna škola nema riješen požarni prilaz, krovni pokrivač je u veoma lošem stanju, a potrebno je i
riješiti problem grijanja.
Prostorije u kojima radi Cetinjska bogoslovija su neadekvatne i potrebno je izgraditi novu zgradu za
potrebe održavanja nastave.
PlanetCluster & MonteCEP
40
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Literatura i izvori:
1. NACIONALNI PLAN AKCIJE ZA MLADE, 2006;
Izvor: http://www.infomladi.me/fajlovi/mladi/attach_fajlovi/lat/glavnestranice/2010/01/pdf/Nacionalni_Plan_akcije_za_mlade_CG.pdf
2. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
3. INFORMATOR o gimnaziji, 2006;
Izvor: http://www.gov.me/files/1148548896.pdf
4. NOVA GIMNAZIJA IZ UGLA RODITELJA, ;
Izvor: http://www.crnvo.co.me/docs/biblio_mne/p14.pdf
5. POLITIKE OBRAZOVANJA ZA UČENIKE U RIZIKU I UČENIKE SA SMETNJAMA U JUGOISTOČNOJ EVROPI,
2007: Izvor: http://www.oecd.org/dataoecd/18/5/38614267.pdf
6. STRATEGIJA RAZVOJA STRUČNOG OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI (2010-2014), 2009;
Izvor: http://www.britishcouncil.org/mn/montenegro-projects-skills_at_workstrategija_razvoja_strucnog_obrazovanja_vcg.pdf
7. Naučno-obrazovne vrijednosti Cetinja, Vesko Pejović, 2009;
Izvor: http://www.cetinje-mojgrad.org/buducnost cetinja/obrazovanje
8. http://montenegrina.net/tag/cetinje/page/2/
PlanetCluster & MonteCEP
41
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
VISOKO OBRAZOVANJE
1. Međunarodna dokumenta
Potpisivanjem Bolonjske deklaracije 2003. godine i usvajanjem novog Zakona o visokom obrazovanju
(2003), započela je reforma visokog obrazovanja u Crnoj Gori. Ona je zaokružena 2004. godine,
usvajanjem novog Statuta Univerziteta i odgovarajućih podzakonskih akata, kao i usvajanjem statuta
univerziteta i fakulteta (2004).
Akademske 2003/04. godine na Univerzitetu Crne Gore organizovana je na pojedinim studijskim
programima eksperimentalna nastava usklađena sa Bolonjskom deklaracijom. Akademske 2004/05. godine
na svim fakultetima Univerziteta Crne Gore upisana je prva generacija na studijskim programima koji su
organizovani u skladu sa bolonjskim procesom. Po završetku studijske 2006/07. godine, diplomu osnovnih
akademskih/primijenjenih studija stekla je prva generacija svršenih studenata koji su završili studijske
programe usklađene sa Bolonjskom deklaracijom. Puna implementacija bolonjskog sistema na
dodiplomskim studijama predviđena je do 2008. godine, na poslijediplomskim studijama do 2009. godine,
a na doktorskim studijama do 2012. godine
2. Nacionalne strategije
Osnovna misija Strategije razvoja i finansiranja visokog obrazovanja u Crnoj Gori (2011-2020) iz
2011.god., je stvaranje uslova za razvijanje efektivnog kvalitetnog sistema visokog obrazovanja i
istraživanja koji će pospješiti društveni i ekonomski razvoj crnogorskog društva, kao društva sa
ravnopravnim mogućnostima za sve, u skladu sa principima slobode i demokratije.
Ostvarivanje ove misije postići će se ispunjavanjem sljedećih ciljeva:
• Obezbjeđenje i unapređenje kvaliteta visokog obrazovanja;
• Povezivanje visokog obrazovanja i tržišta rada i podizanje preduzetničkoinovativnog karaktera
obrazovanja;
• Učešće populacije sa visokim obrazovanjem starosti od 30-34 godine treba da bude najmanje 40%
u 2020. godini;
• Uspostavljanje modela cjeloživotnog učenja utemeljenog na dobroj međunarodnoj praksi;
• Istraživački orjentisano visoko obrazovanje;
• Internacionalizacija visokog obrazovanja.
3. Zakonska regulativa
Usvajanjem Zakona o visokom obrazovanju (Sl. List RCG br. 60/03 i Sl. list CG, br. 4/08) započeta je
reforma visokog obrazovanja, prvenstveno u cilju povećanja efikasnosti studija i usaglašavanja sistema sa
evropskim tendencijama u visokom obrazovanju zasnovanim na principima Bolonjske deklaracije i
Lisabonske konvencije.
Obaveze koje su proistekle pristupanjem Bolonjskom procesu i Lisabonskoj konvenciji bile su,
prevashodno, usmjerene ka ostvarivanju ciljeva koji su od primarne važnosti za promovisanje evropskog
sistema visokog obrazovanja, kao što su:
• Usvajanje sistema zasnovanog na tri ciklusa studija, dodiplomskom (undegraduate),
postdiplomskom (postgraduate) i doktorskom (doctoral study);
• Uvođenje ECTS (European Credit Transfer System) - Evropskog sistema prenosa kredita, kao mjere
obima studija;
• Usvajanje sistema lako razumljivih i uporedivih akademskih zvanja;
• Uvođenje "dopune diplome" (diploma supplement) kao pratećeg
dokumenta koji opisuje savladani program;
• Uvođenje "zajedničke diplome" (joint degree) koje izdaju dvije ili više institucija;
• Promociju evropske saradnje u obezbjeđivanju kvaliteta;
• Promociju mobilnosti studenata i nastavnog osoblja;
• Definisanje postupka priznavanja stečenih kvalifikacija i diploma u skladu sa Lisabonskom
konvencijom;
• Formiranje agencije za akreditaciju;
PlanetCluster & MonteCEP
42
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Uvođenje sistema obezbjeđivanja kvaliteta;
Uključivanje studenata kao partnera u obrazovni proces;
Uspostavljanje univerziteta kao jedinog pravnog lica (zahtjev Observatornog komiteta za praćenje
Magna Carte);
Uspostavljanje mogućnosti za realizaciju "cjeloživotnog učenja" (LLL).
4. Sistem visokog obrazovanja u Crnoj Gori
Na ustanovama visokog obrazovanja u Crnoj Gori, struktura obrazovnog procesa usaglašena je sa
bolonjskim procesom utvrđivanjem tri nivoa/ciklusa visokog obrazovanja. Studijski programi organizaovani
su kao:
• Osnovne studije:
- akademske, BSc, BA (3 ili 4 godine),
- primijenjene, Bapp (3 godine).
• Postdiplomske studije:
- specijalističke (BSc/BA/Bapp + 1 godina),
- magistarske studije (BSc/Bapp + 2 godine; postdiplomske specijalističke studije + 1 godina; BA
+1+2).
• Doktorske studije (MSc + 3 godine).
Dodiplomske studije (bachelor) realizuju se kao primijenjene ili akademske u trajanju (najčešće) tri
godine na većini studijskih programa, u skladu sa principima Bolonjske deklaracije. U okviru dodiplomskih
studija realizuje se izvjestan broj studijskih programa u trajanju od četiri godine (npr. ekonomija).
Završetkom osnovnih trogodišnjih studija dobija se kvalifikacija nivoa obrazovanja VI-a, što se dokazuje
diplomom o završenim:
- Osnovnim akademskim studijama i stečenim stepenom bachelor, BSc (Bachelor of Science);
- Osnovnim akademskim studijama i stečenim stepenom bachelor, BA (Bachelor of Art);
- Osnovnim primijenjenim studijama i stečenim stepenom bachelor, BApp (Bachelor of Applied).
Postdiplomske studije mogu biti organizovane kao:
- specijalističke, i
- magistarske.
Postdiplomske specijalističke studije traju jednu studijsku godinu, odnosno dva semestra. Postdiplomske
magistarske studije traju, po pravilu, dvije studijske godine (1+1), odnosno četiri semestra nakon
osnovnih, odnosno godinu nakon specijalističkih studija. Pravo upisa na postdiplomske studije imaju lica
koja su prethodno završila osnovne studije. Po završetku svih ispita student stiče pravo na izradu i odbranu
specijalističkog, odnosno magistarskog rada. Javnom odbranom specijalističkog, odnosno magistarskog
rada student stiče odgovarajući akademski naziv.
Završetkom odgovarajućih jednogodišnjih specijalističkih studija dobija se kvalifikacija nivoa obrazovanja
VII-a, što se dokazuje diplomom o završenim:
- postdiplomskim specijalističkim akademskim studijama i stečenim stepenom specijalista, Spec. Sci,
- postdiplomskim specijalističkim akademskim studijama i stečenim stepenom specijalista, Spec. Art,
- postdiplomskim specijalističkim primijenjenim studijama i stečenim stepenom specijalista, Spec. App.
Završetkom odgovarajućih jednogodišnjih magistarskih studija (poslije završetka odgovarajućih
jednogodišnjih specijalističkih studija) dobija se kvalifikacija nivoa obrazovanja VII-a, što se dokazuje
diplomom o završenim:
- postdiplomskim magistarskim akademskim studijama i stečenim stepenom magistar, MSc,
- postdiplomskim magistarskim akademskim studijama i stečenim stepenom magistar, MA,
- postdiplomskim magistarskim primijenjenim studijama i stečenim stepenom magistar, Mapp.
Kvalifikacija nivoa obrazovanja VII-a stiče se i završetkom:
- petogodišnjeg visokoškolskog obrazovanja na Stomatološkom fakultetu, a što se dokazuje diplomom
osnovnih studija stomatologije i stečenim stepenom doktor stomatologije (Dr Med),
- šestogodišnjeg visokoškolskog obrazovanja na Medicinskom fakultetu, a što se dokazuje diplomom
osnovnih studija medicine i stečenim stepenom doktor medicine (Dr Med).
PlanetCluster & MonteCEP
43
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Doktorske studije na Univerzitetu Crne Gore realizuju se u trajanju od najmanje tri studijske godine,
odnosno šest semestara. Uslov za upis na doktorske studije jesu prethodno završene magistarske studije.
Student stiče pravo na izradu i odbranu doktorskog rada kada prethodno položi sve ispite. Postupak
odobravanja teme doktorske disertacije i izbora mentora, kao i komisije za ocjenu i odbranu doktorske
disertacije, uključuje saglasnost Senata Univerziteta. Završetkom trogodišnjih doktorskih studija i javnom
odbranom doktorske disertacije, kandidat stiče akademski naziv doktora nauka (PhD) i kvalifikaciju nivoa
obrazovanja VIII-a, što se dokazuje diplomom doktorskih studija i stečenim stepenom doktora nauka.
Trenutno, u Crnoj Gori visoko obrazovanje stiče se na jednom državnom univerzitetu - Univerzitet Crne
Gore, koji je osnovan 1974.god., dva privatna univerziteta, Univerzitet Mediteran i Univerzitet Donja
Gorica i 7 samostalnih privatnih fakulteta.
U Crnoj Gori danas ima oko 25 000 studenata, od čega se oko 20000 studenata obrazuje na Univerzitetu
Crne Gore, a oko 5000 na privatnim ustanovam visokog obrazovanja. Oko 70% studenata je na studijama iz
humanističke grupe nauka, dok je svega 3% na studijama iz oblasti umjetnosti.
5. Stanje visokih škola u Prijestonici Cetinje
a. Istorijski razvoj
U Cetinju je 1947.godine, osnovana prva visokoškolska ustanova u Crnoj Gori – Viša pedagoška škola, koja
je u toku svog petnaestogodišnjeg rada (1963. godine preseljena je u Nikšić i nazvana Pedagoška
akademija) odigrala veliku ulogu u pripremanju nastavničkog kadra, iz čijih redova su stasali brojni
poznati crnogorski pedagozi, kulturni, naučni i javni radnici.
Kulturološki fakultet je osnovan 1981.godine, a prestao je sa radom 1988.god. U okviru ovog fakulteta su
bile organizovane studije za konzervaciju i restauraciju slikarskih djela i pokretnog spomeničkog fonda od
metala, kamena, stakla, keramike, tekstila, papira itd. Početna ideja je bila da se vremenom u okviru
Kulturološkog fakulteta formiraju i odsjeci za muzeologiju i arhivistiku, ali, ova ideja nije realizovana.
Profesori fakulteta bili su ugledni jugoslovenski stručnjaci iz oblasti zaštite spomenika kulture (neki od
njih su u to vrijeme bili eksperti UNESCO-a za zaštitu kulturne baštine), kao i opšteobrazovnih disciplina i
umjetnosti.
b. Postojeće stanje
Na Cetinju trenutno rade tri državne visoke škole koje rade u okviru Univerziteta Crne Gore:
• Fakultet likovnih umjetnosti
• Muzička akademija, i
• Fakultet dramskih umjetnosti
Na Cetinju je osnovano i istureno odjeljenje Fakulteta za pomorstvo iz
menadžment u pomorstvu – Cetinje
Kotora - Studijski program
Fakultet likovnih umjetnosti
Fakultet likovnih umjetnosti osnovan je transformacijom Kulturološkog fakulteta, 1988.godine. Fakultet je
smješten je u zgradi bivšeg Ruskog poslanstva. Ukupna površina objekta je 1043,2 m2, spratnosti P+2, dok
je površina kompleksa fakulteta 2831m2. U okviru fakulteta formirana je biblioteka. Ne posjeduje sportsku
salu. Poslije požara koji je zadesio Rusko poslanstvo u junu 2012.g., Fakultet likovnih umjetnosti smješten
u zgradi Austrougarskog poslanstva do izgradnje novog Univerzitetskog kompleksa.
Fakultet likovnih umjetnosti ima četiri studijska programa: vajarski, slikarski, grafika i grafički dizajn.
Fakultet je u početku bio četvorogodišnji, sa dvije godine magistarskih studija, a nakon uvođenja
Bolonjskog sistema 2004.godine, ima trostepene studije: tri godine osnovnih studija, jedna godina
specijalističkih postdiplomskih i dvije godine magistarskih studija. Svake godine na Fakultet likovnih
umjetnosti se upiše 20 redovnih studenata, po pet na svakom odsjeku, odnosno smjeru. Školske
2011/2012. god. ukupno je bilo upisano 79 studenata. Na fakultetu ima 50 ukupno zaposlenih, od toga 35
nastavnog osoblja.
PlanetCluster & MonteCEP
44
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Studijske 2010/11 godine, upisano je 19 studenata na sve studijske programe. Studijske 2011/12 godine
upisan je 21 student Nastavu na Fakultetu likovnih umjetnosti pohađa sljedeći broj studenata (po
godinama):
• I godina: 21 student
• II godina: 19 studenata
• III godina: 21 student i
• Posdiplomska specijalistička godina 18 studenata.
Polna struktura studenata koji pohađaju ovaj fakultet je sljedeća: čedrdeset četiri studentkinje (44) i
dvadeset dva studenta (22).
Nastavni kadar čine: 9 redovnih profesora, od kojih 3 žene; 5 vanrednih profesora, od kojih 1žena; 5
docenata, od kojih su 3 žene; 12 saradnika u nastavi, od kojih je 7 žena; 4 tehnička saradnika , od kojih 1
žena.
Fakultet likovnih umjetnosti, do izgradnje Univerzitetskog kompleksa, smješten je u zgradi bivšeg
Austrougarskog poslanstva,gdje se nalaze ateljei i učionice svih studijskih programa, i u kojoj se nalaze
kancelarije dekana, sekretarijata, studentske i računovodstvene službe. Fakultet je za svoje potrebe
renovirao i adaptirao kuću koja je bila prvi dječji vrtić u Crnoj Gori i formirao istraživački centar- Galerija
420 , u kojoj je smještena biblioteka Fakulteta likovnih umjetnosti i Fakulteta dramskih umjetnosti. U
Galeriji se, osim izlagačkog prostora, nalaze i dva apartmana za gostujuće profesore.
Muzička akademija
Muzička akademija je osnovana je 1980. godine, u Podgorici. Usljed katastrofalnog požara 1996.god.
preseljena je na Cetinje i smještena u zgradi bivšeg Engleskog poslanstva, ukupne površine 660m2,
spratnosti P+2. Na Akademiji postoje osam smjerova i to: Opšta muzička pedagogija, Klavir, Gudači
(violina, viola, violončelo, kontrabas), Duvači (flauta, klarinet, truba, trombon), Gitara, Harmonika,
Kompozicija i Dirigovanje. Uporedo sa osnovnim studijama Akademija organizuje i magistarske studije
takodje na svim odsjecima. Svake godine na Muzičkoj akademiji se organizuje prijemniu ispit na kome se
provjeravaju talenti i vještine kandidata, prilikom čega se svake gdoine upiče oko 35 najboljih mladih
umjetnika, račumajući sve smjerove. Kadar čine 24 nastavnika i to: 2 redovna profesora, 3 vanredna
profesora, 11 docenata, 8 stručnog osoblja i 10 vannastavnog osoblja. Posebno treba istaći tijesnu
saradanju sa Moskovskim državnim konzervatorijumom Čajkovski i Kraljevskom akademijom u Londonu.
Prostorni kapaciteti su skromni i neadekvatni za održavanje nastave buduči da učionice zahtijevaju zvučnu
izolaciju. U prizemlju objekta smještena je administracija. Zahvaljujući velikom fundusu knjiga i nota,
posredstvom donacija mecena i SIDA-e biblioteka je prerasla svoje dosadašnje kapacitete, tako da je dio
knjiga i nota smješten u Galeriji Fakulteta likovnih umjetnosti. Pored svojih obrazovnog procesa,
Akademija isto tako tokom ljeta organizuje majstorske radionice za najbolje studente iz regiona kao i
festival klasučne muzike koji iz godinu u godinu stiče renome, izlazeći tako iz okvira regionalnog
karaktera. Na festivalu su do sad nastupili gotovo najveći pedagozi i umjetnici Evrope i Amerike.
Fakultet dramskih umjetnosti
Fakultet dramskih umjetnosti počeo je sa radom školske 1994/95 godine, kao odsjek u okviru Fakulteta
likovnih umjetnosti Cetinje. Ovaj Fakultet stiče svoju institucionalnu samostalnost 1997. godine. Smješten
je u zgradi bivšeg Turskog poslanstva. Ovaj fakultet je do danas osnovao osim Studija glume i studijske
programe Pozorišne i TV produkcije, kao i Pozorišnu i TV Režiju. Od školske 2011/12 godine ustanovljene
su magistarske studije Glume.
Ukupno ima 25 zaposlenih,od kojih su 13 lica sa akademskim zvanjem,( 8 muškaraca i 5 žena); saradnici u
nastavi 3 (2 muškaraca i žena), nenastavno osoblje 9, (3 muškarca i 6 žena).
Studijske 2010/11 godine upisana su 3 studenta osnovnih studija (muškarac i 2 žene), i 3 studenta
specijalističkih studija , od kojih su sve bile žene. Broj upisanih studenata studijske 2011/12 godine je 23
studenta osnovnih studija (od kojih su 10 pripadnici muškog pola, a 13 čine žene), i 7 studenata
specijalističkih studija (2muškarca i 5 žena).
Broj studenata po godinama je sljedeći:
• I godina osnovne studije: studijski program Gluma,7 studenata (3 muškarca i 4 žene); studijski
program Režija,podgrupa pozorišna režija,3 studenta (2 muškarca i žena); studijski program
PlanetCluster & MonteCEP
45
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Dramaturgija, 5 studenata (2 muškarca i 3 žene); studijski program Produkcija, 8 studenata (3
muškarca i 5 žena);
II godina osnovne studije: studijski program Dramaturgija, 2 studenta ( muškarac i žena); studijski
program Produkcija, 3 studenta (3 muškarca);
III godina, osnovne studije : studijski program Gluma, 10 studenata (5 muškaraca i 5 žena);
studijski program Produkcija, 4 studenta ( 2 muškarca i 2 žene); studijski program Režija,
podgrupa filmska i televizijska režija, 7 studenata (6 muškaraca i žena).
IV godina, postdiplomske-specijalističke studije : studijski program Dramaturgija, 7 studenata (2
muškarca i 5 žena); V godina, postdiplomske –magistarske studije; studijski program Gluma, 9
studenata ( 4 muškarca i 5 žena); studijski program Produkcija, 13 studenata (4 muškarca i 9
žena).
Fakultet za pomorstvo – Kotor
Studijski program menadžment u pomorstvu – Cetinje
Tokom 2011. godine, na inicijativu dijela studenata i profesora, kotorski Fakultet za pomorstvo na Cetinju
je otvorio akademski program menadžment u pomorstvu. Aktivnost je realizovana u saradnji Fakulteta i
Prijestonice Cetinje, a nastava se realizuje za sve tri godine dodiplomskih studija, u prostorijama Crvenog
krsta u Cetinju.
Broj studenata koji su upisali prvu godinu je 106 ; drugu godinu pohađa 19 studenata a treću 23 studenta
iz Prijestonice Cetinje.
Tabela 1 Visoke škole u Cetinju (školska 2011/2012.god.)
Fakultet likovnih
umjetnosti
Muzička akademija
Fakultet dramskih
umjetnosti
Fakultet za
pomorstvo – Kotor
Studijski program
menadžment u
pomorstvu – Cetinje
Mjesto
(sjedište)
Površina
objekta
(m2)
Spratnost
Površina
kompleksa
(m2)
Broj
studenata
(2011/2012)
Broj
učionica
Broj
kabineta
Broj
nastavnog
osoblja
Cetinje
1043,2
P+2
2831
79
3
5
31
Cetinje
660
P+2
n/p
35
13
-
23
Cetinje
n/p
n/p
n/p
30
n/p
n/p
16
Cetinje
n/p
n/p
n/p
148
n/p
n/p
n/p
Izvor: Ministrarstvo prosvjete i sporta
6. Javna ustanova Dom učenika i studenata
JU Dom učenika i studenata je jedina ustanova u oblasti učeničkog i studentskog standarda na Cetinju. U
Domu školske 2011/12. godine. boravi 95 korisnika (učenika i studenata), odnosno 15 učenika i 80
studenata, čija je polna struktura: 69 žene a 26 muškarci. Dom koriste učenici, uglavnom Srednje
umjetničke škole „Petar Lubarda“, za koje je rezervisano 15 kreveta, kao i studenti Muzičke akademije,
Fakulteta likovnih umjetnosti i Fakulteta dramskih umjetnosti kojima pripada 80 mjesta. JU Dom učenika i
studenata lociran je u centru grada površine 2.903 m2, sa sljedećim prostornim kapacietima:
• 33 sobe za smještaj učenika i studenata: 2 četvorokrevetne, 1 jednokrevetna i 30 trokrevetnih.
• kuhinja i restoran 350 m2
• prostorije za društvene aktivnosti 190 m2
• administrativne prostorije 170 m2
• pomoćne prostorije 1.057 m2
Prostor za smještaj je urađen po visokim standardima za ovu kategoriju ustanova.
7. Ocjena stanja
Iz analize visokog obrazovanja, koja je urađena za potrebe Strategije razvoja i finansiranja visokog
obrazovanja u Crnoj Gori, zaključeno je da:
PlanetCluster & MonteCEP
46
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
-
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Kvalitet obrazovanja u Crnoj Gori je veoma različit, kako na nivou ustanova visokog obrazovanja,
tako i na nivou različitih studijskih programa na istim ustanovama visokog obrazovanja;
Brz rast broja ustanova visokog obrazovanja i broja studenata, bez postojanja veze između tog
rasta i potreba tržišta rada;
Sistem finansiranja visokog obrazovanja ne prati promjene u rastu visokog obrazovanja;
Privatne investicije (kompanije, fondovi i druga pravna i fizička lica) su sastavni dio sistema
visokog obrazovanja sa sve većim učešćem u finansiranju visokog obrazovanja;
Saradnja između ustanova visokog obrazovanja, koja ima za cilj podizanje opšteg nivoa kvaliteta
obrazovanja nije na zadovoljavajućem nivou;
Uvođenje i realizacija Bolonjskog procesa još uvijek nije predmet analize;
Evidentan je nizak broj stanovnika sa visokim obrazovanjem u odnosu na razvijene zemlje;
Koncept cjeloživotnog učenja još uvijek nije dovoljno promovisan i razvijen;
Ne postoji baza podataka o crnogorskoj naučnoj dijaspori i njihovog angažovanja u matičnoj
zemlji;
Sistem visokog obrazovanja nije kompetitivan i atraktivan na međunarodnoj sceni;
Međunarodna saradnja i akademska mobilnost nije na zadovoljavajućem nivou (nepostojanje
nastave na engleskom jeziku, nedovoljni infrastrukturni kapaciteti: smještajni kapaciteti,...);
Naučnoistraživački rad nije dovoljno zastupljen u visokoobrazovnom procesu.
Stanje visokoobrazovnih ustanova na Cetinju nije zadovoljavajuće, s obzirom da se nastava odvija u
neadekvatnim uslovima. Evidentan je nedostatak prostornih kapacieta za kvalitetno odvijanje nastave.
Takođe, uočava se nedostatak smještajnih kapacieta u JU Dom učenika i studenata.
8. Plan
U narednom periodu je planirana izgradnja novog univerzitetskog kompleksa koji će opremom i
standardom zadovoljiti savremene kriterijume odvijanja nastave u visokoškolskim ustanovama. Direkcija
javnih radova je 1.10. 2011.g. oglasila je poziv na otvoreni postupak javne nabavke za radove na izgradnji
I faze Univerzitetskog kompleksa fakulteta umjetnosti na Cetinju. Vrijednost radova na I fazi je 3,5
miliona eura.
U okviru Univerzitetskog kompleksa planirana je izgradnja objekata za Fakultet likovnih umjetnosti,
Muzičku akademiju i Fakultet dramskih umjetnosti, zatim Objekat zajedničkih kulturnih sadržaja, kao i
Objekat za apartmanski smještaj gostujućih profesora i studenata. Procijenjena vrijednost radova na
izgradnji navedenih objekata je 19 miliona eura.
U okviru Kompleksa, kao posljednja faza, planirana je i izgradnja novog Studentskog doma, sa čime se
zaokružuju kapaciteti novog, savremenog univerzitetskog kampusa.Ovo je projekat od kapitalnog značaja
za Univerzitet Crne Gore, jer se njegovom realizacijom obezbjeđuje mogućnost kvalitetnog rada i razvoja
umjetničkih fakulteta na Cetinju, otvaranje novih studijskih programa, živa međunarodna umjetnička
aktivnost i mobilnost kao osnovni prioritet Bolonjskog sistema obrazovanja. Kroz ovaj projekat prijestonica
Cetinje biće afirmisana kao nacionalni, ali i međunarodni univerzitetski, kulturni i umjetnički centar, što
će dati zamajac za ubrzani razvoj grada. Zbog svega navedenog, Univerzitetski kompleks uvršten je u
projekte od državnog prioritetnog značaja.
Literatura i izvori:
1. STRATEGIJA RAZVOJA I FINANSIRANJA VISOKOG OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI 2011-2020; Izvor:
http://www.sucg.me/dokumenti/sjednice_uo/2011/II/Prijedlog%20Strategije%20razvoja%20i%20fi
nansiranja%20visokog%20obrazo.pdf
2. FINANSIRANJE VISOKOG OBRAZOVANJA U JUGOISTOČNOJ EVROPI: ALBANIJA, CRNA GORA,
HRVATSKA, SLOVENIJA, SRBIJA;
Izvor: http://www.cep.edu.rs/files/Finansiranje_VO_sajt.pdf
3. NACIONALNI OKVIR KVALIFIKACIJA U CRNOJ GORI, Mr Ćazim Fetahović;
Izvor: http://www.prosvjetnirad.co.me/broj5-6_09g/22.htm
4. OBRAZOVANJE U CRNOJ GORI OCJENA POTREBA, 1999;
Izvor: http://www.see-educoop.net/education_in/pdf/education-needs_assessment-yug-mon-srbt05.pdf
PlanetCluster & MonteCEP
47
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
5. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
6. http://www.flu-cetinje.com
7. http://www.cetinje.me/skole/skole09.html
NEFORMALNO OBRAZOVANJE (NFO) I PERMANENTNO OBRAZOVANJE ODRASLIH
Napušta se tradicionalni model učenja i sve se više okrećemo doživotnom učenju, jer je nemoguće kroz
sistem formalnog obrazovanja steći sva znanja koja će čovjeku biti potrebna tokom života. Učenje mora
da obuhvati cio spektrum formalnog, neformalnog i informalnog učenja u promovisanju samoostvarenja,
aktivnog građanstva, socijalne uključenosti i zapošljavanja. Zato je potrebno bolje vrijednovanje
neformalnog i informalnog učenja, pri čemu se ističe i potreba za većim socijalnim i formalnim
prepoznavanjem neformalnog i informalnog učenja.
1.
Pojam “neformalno obrazovanje”
Termin koji se pojavljuje u različitim dokumentima Evropske unije i koji označava „učenje u različitim
životnim kontekstima“ (eng. life-wide learning), ukazuje na tri osnovne forme edukacije u savremnom
društvu:18
1. formalno obrazovanje
2. informalno obrazovanje
3. neformalno obrazovanje
Pod formalnim obrazovanjem (eng. formal education) podrazumevaju se obrazovni procesi koji se
odigravaju unutar formalno-obrazovnog sistema, hijerarhijski strukturisanog (od osnovnih škola do
fakulteta), koji u svom krajnjem ishodu vode sticanju određenih zvanja i diploma.
Informalno obrazovanje (eng. informal education) podrzumeva različite, uglavnom individualne,
obrazovne aktivnosti samoinicirane od strane osobe koja uči ili spontano sticanje različitih iskustva i
znanja tokom života (od učenja kod kuće putem elektronskih medija i interneta, do sticanja različitih
znanja u kontaktu sa drugima ljudima u procesu socijalizacije).
Iako se termini neformalno i informalno obrazovanje u većini klasičnih rečnika engleskog jezika tretiraju
kao sinonimi, poslednjih godina u obrazovnim krugovima napravljena je značajna razlika u značenju ova
dva pojma. Tako na primer, velika većina autora (istraživača i praktičara) bi se danas složila da, kada
govorimo o neformalnom obrazovanju (eng. non-formal education), tada imamo na umu:
- organizovane i planirane obrazovne aktivnosti,
- koje podstiču individualno i društveno učenje,
- sticanje različitih znanja i veština, razvoj stavova i vrijednosti,
- koje se dešavaju izvan sistema formalnog obrazovanja,
- koje su komplementarne formalnom obrazovanju,
- u kojima je učešće dobrovoljno,
- a dizajnirane su i izvedene od strane obučenih i kompetentnih edukatora
Neki od tipičnih primera neformalnog obrazovanja su: obrazovne aktivnosti u okviru izviđačkih programa,
omladinski kampovi i razmene, dugoročne razmjene volontera, različiti treninzi, seminari i kursevi koji
mogu za cilj da imaju prevenstveno razvoj nekih važnih društvenih stavova i vrijednosti (kao npr.
Interkulturalna osjetljivost, nenasilna transformacija konflikata, ljudska prava itd.) ili pak sticanje nekih
konkretnih znanja i vještina (komunikacijske vještine, timski rad, upravljanje projektima, PR i marketing,
učenje stranih jezika, osposobljavanje za rad na računaru itd.).
2.
Međunarodna regulativa
Jasna razlika između formalnog, neformalnog i informalnog učenja i značaj prepoznavanja različitih tipova
učenja i rezultata učenja objašnjeni su u Memorandumu o učenju tokom čitavog života Evropske komisije
18
NEFORMALNO OBRAZOVANJE U EVROPI - Korak ka prepoznavanju neformalnog obrazovanja u SCG, 2005;
PlanetCluster & MonteCEP
48
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
(Evropska komisija, 2000.). Nakon konsultacija koje su uslijedile, ovim pitanjima je dat prioritet i
obrađena su u poglavlju „Vrednovanje učenja” u Komunikaciji o učenju tokom čitavog života (Evropska
komisija, 2001a). Ovdje se naglasak stavlja na potrebu da se razviju instrumenti koji mogu da opišu i, u
krajnjem slučaju, evaluiraju znanje, vještine i kompetencije stečene u kontekstu i procesu neformalnog i
informalnog učenja. Zatim slijedi Edukacija i trening 2010 koja nastavlja da se zalaže za ovo pitanje na
različite načine, kao što su novi Europass (koji kombinuje nekoliko ranijih instrumenata trensparentnosti i
prepoznavanja i Evropski CV) i sporazum o setu jedinstvenih principa za validaciju neformalnog i
informalog učenja (Savjet evropske unije, 2004.). Bjela knjiga o omladini (Evropska komisija 2001b) je
takođe skrenula posebnu pažnju na važnost neformalnog učenja za mlade.
Početkom 2004. godine sačinjen je zajednički radni dokument (Evropska komisija i Savet Evrope, 2004.)
koji posebno naglašava vrednovanje i prepoznavanje neformalnog učenja i teži da izgradi vezu sa
evropskom agendom o implementaciji učenja tokom čitavog života, koja je sama deo inicijative Edukacija
i trening 2010 pokrenute u okviru Lisabonske strategije. Ovo podrazumeva ostvarivanje bližih veza između
istraživanja, političkog planiranja i prakse u omladinskom sektoru i formalnog obrazovanja, stručnog
obrazovanja i treninga i obrazovanja odraslih i zajednice.
3.
Nacionalne strategije
U Strategiji obrazovanja odraslih Crne Gore (2005-2015), koja je usvojena 2005., je definisano
obrazovanje odraslih podrazumijeva formalno, neformalno i informalno učenje. Prioritetni ciljevi
identifikovani u ovoj Strategiji su:
• Povećati nivo znanja i vještina zaposlenih u cilju postizanja bržeg privrednog rasta.
• Povećati nivo znanja i vještina nezaposlenih u cilju njihovog bržeg zapošljavanja.
• Povećati socijalnu uključenost kroz obrazovanje odraslih.
• Dostići vrijednosti demokratskog društva kroz obrazovanje odraslih.
• Unaprijediti zaštitu životne sredine kroz obrazovanje odraslih.
• Iskoristiti druge oblike obrazovanja u cilju ličnog razvoja.
Strategijom razvoja stručnog obrazovanja (2010-2014), koja je usvojena 2009. godine definisani su
sljedeći ciljevi:
• omogućiti brži odgovor stručnog obrazovanja na potrebe tržišta rada;
• omogućiti razvoj kvalifikacija, baziranih na ishodima učenja, u svim područjima rada i na svim
nivoima zahtjevnosti do nivoa visokoškolskog obrazovanja;
• unapređivati socijalno partnerstvo i aktivno uključivati socijalne partnere u planiranje,
organizaciju i realizaciju stručnog obrazovanja;
• omogućiti dostupnost obrazovanja i osposobljavanja i prohodnost kroz sistem svima (mladim i
odraslim, licima koji rano napuste obrazovanje, ranjivim grupama, licima bez kvalifikacije);
• obezbijediti kvalitetno (inicijalno i kontinuirano) stručno obrazovanje, na osnovu definisanih
indikatora kvaliteta obrazovanja;
• svim učenicima tokom obrazovanja pomoći da razviju stručne i ključne kompetencije, potrebne za
život i rad;
• obezbijediti uslove da se cjeloživotno učenje i mobilnost učenika odnosno pojedinaca učini
stvarnim, omogućiti priznavanje neformalnog i informalnog učenja i povezivanje formalnog
obrazovanja i neformalnog učenja;
• omogućiti kroz stručno obrazovanje lični, socijalni i profesionalni razvoj svakog pojedinca,
podsticanjem pravičnosti, socijalne kohezije i aktivnog građanstva;
• omogućiti uporedivost kvalifikacija koje se stiču u Crnoj Gori sa kvalifikacijama u drugim
zemljama.
4.
Zakonska regulativa
Cjeloživotno obrazovanje u Grnoj Gori je regulisano Zakonom o obrazovanju odraslih (Sl. List RCG 64/02 i
49/07), gdje je navedeno da se: “odrasli se mogu tokom života obrazovati, proširivati, produbljivati i
osavremenjavati, znanje i vještine kroz organizovani proces obrazovanja i na drugi nacin, provjeravati
tako stečeno znanje i vještine i dokazivati njihovo javno važenje”.
Zakon o obrazovanju odraslih definiše sljedeće ciljeve obrazovanja odraslih:
- postizanje najmanje osnovnog obrazovanja i prvog zanimanja za sve građane;
PlanetCluster & MonteCEP
49
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
-
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
osposobljavanje za zapošljavanje odraslih koji nijesu završili obrazovanje za prvo zanimanje ili za
stručnu rehabilitaciju;
prekvalifikacija, dokvalifikacija, osposobljavanje i doobuka nezaposlenih lica i zaposlenih u
privrednim društvima i drugim oblicima organizovanja;
omogućavanje obrazovanja i sticanja znanja i vještina koje odgovaraju ličnim sposobnostima i
životnom dobu pojedinaca.
Na osnovu Zakona, obrazovanje odraslih može da se ostvaruje, odnosno organizuje u školi,
specijalizovanoj organizaciji za obrazovanje odraslih (radnicki i narodni univerziteti, centri za obuku i dr.)
i kod drugih pravnih i fizickih lica koji, u skladu sa zakonom, ispunjavaju propisane uslove.
5.
Sistem NFO u Crnoj Gori
U Crnoj Gori se obrazovanje odraslih organizuje u sljedećim institucijama:
- osnovnim i srednjim školama,
- stručnim školama,
- institucijama visokog obrazovanja,
- ostalim državnim institucijama,
- u okviru Privredne komore i Sindikata,
- u okviru preduzeća,
- na narodnim univerzitetima i Radničkom univerzitetu
- kod privatnih provajdera obuke,
- u nevladinim organizacijama,
- u okviru međunarodnih organizacija,
- u kulturnim i drugim organizacijama.
U ovim institucijama se organizuje i formalno i neformalno obrazovanje odraslih. Obrazovanje odraslih je
primarna aktivnost na narodnim univerzitetima i Radničkom univerzitetu. U ostalim institucijama i
organizacijama ovo je uglavnom dopunska, povremena ili privremena aktivnost. Kao posljedica toga,
obrazovanje je neadekvatno planirano u odnosu na potrebe i specifičnosti obrazovanja odraslih.
Radnički i narodni univerziteti predstavljaju značajne organizatore u obrazovanju odraslih. U Crnoj Gori
postoje tri institucije ove vrste u Podgorici, Nikšiću i Herceg Novom.
6.
NFO u Prijestonici Cetinje
6.1. Istorijski razvoj
Obrazovanje odraslih u Cetinju ima dugu tradiciju. Organizovani oblici obrazovanja odraslih počinju još od
vremena Petra II Petrovića Njegoša, a 1834. godine se osnivaju osnovna škola, Bogoslovska škola 1863,
Bogoslovsko – učiteljska škola 1863 i 1887, Djevojački institut 1869, , koje su imale obilježja institucija za
obrazovanje odraslih, s obzirom na strukturu polaznika, sadržaj nastave, oblik i metode obrazovno –
nastavnog rada, način organizacije itd. Obrazovanje odraslih je dobilo na intenzitetu sa zaokruživanjem
crnogorske državnosti i međunarodnim priznavanjem 1878. g. kada se za potrebe društva i pojedinih
privrednih grana i društvenih djelatnosti organizuju škole i kursevi.
6.2. Realizacija NFO u Prijestonici Cetinje
Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade Prijestonice Cetinje , u okviru programskih aktivnosti Kancelarije
za prevenciju narkomanije u školskoj 2010/2011. godini, realizovao je niz aktivnosti u saradnji sa
osnovnim i srednjim školama, kao sa lokalnim zajednicama na teme: prevencija narkomanije, zdravi stilovi
života, vršnjačko nasilje, nasilje u porodici, reproduktivno zdravlje.
Stručno usavršavanje nastavnika sredjih i osnovnih škola je bilo je organizovano na seminarima od strane
Ministarstva prosvjete i sporta, Zavoda za školstvo i Centra za stručno usavršavanje.
“OXFORD” Centar iz Podgorice, specijalizovana škola engleskog i italijanskog jezika, je, u okviru cetinjske
Gimanzije, 2007.god. otvorio odjeljenje za učenje stranih jezika u Cetinju.
PlanetCluster & MonteCEP
50
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
7.
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Ocjena stanja
Postojeću situaciju na tržištu rada karakteriše mnogo veća ponuda radne snage od tražnje od strane
poslodavaca. Na evidenciji nezaposlenih Zavoda za zapošljavanje u ukupnoj strukturi, značajan rast
bilježe mladi, a medu njima, po kvalifikacionoj strukturi, posebno mjesto pripada kadru sa visokm
obrazovanjem. Može se reći da:
- zaposlenima nedostaju znanja i vještine, a postoji velika nepopunjenost slobodnih radnih mjesta zbog
neobučenosti nezaposlenih;
- na velikom broju radnih mjesta se zapošljavaju radnici iz zemalja u okruženju koji posjeduju tražena
znanja i vještine. Uprkos poreskim povoljnostima i ciljno usmjerenim programima Zavoda za
zapošljavanje, neslužbene procjene govore da se svake godine angažuje oko 15-20.000 radnika sa
teritorija van Crne Gore;
- nedovoljna obučenost zaposlenih onemogućava privredu da maksimizira svoju konkurentnost;
- različite grupe populacije imaju različite potrebe za obukom;
- na tržištu rada nije obezbijeđen princip jednakih mogućnosti, što za posljedicu ima dva efekta nepravednu zapostavljenost nekih grupa i smanjenje broja obučenih lica koja su potrebna za privredni
razvoj.
Zbog ovih razloga postoji potreba za stalnom analizom i identifikacijom potreba privrede, što je značajno
za planiranje realizacije programa obuke u cilju osavremenjavanja znanja i vještina u skladu sa
promjenama društveno-ekonomskog okruženja.
Primjetan je nedostatak informacija o mogućnosti uključivanja u inkluzivni program obrazovanja, kako
djece, tako i odraslih. U tom smislu je potrebno napraviti evidenciju o broju nepismenih odraslih osoba,
posebno na seoskom području, kako bi se u postojećim školskim objektima i sa postojećim nastavnim
kadrom organizovali programi opismenjavanja po principu večernjih škola.
Takođe, i djecu sa posebnim potrebama je potrebno u što većem broju uključiti u program redovnog
školovanja i dati im neophodno mjesto u planu razvoja Prijestonice.
Literatura i izvori:
1. Savjet Evropske unije (2004) Council conclusions on the validation of non-formal and informal
learning. 9600/04, EDUC 118, SOC 253, 18 maj, Brisel;
2. Evropska komisija (2000) A Memorandum on Lifelong Learning. Staff Working Paper, SEC (2000)
1832, Brisel.;
3. Evropska komisija (2001a) Making a European Area of Lifelong Learning a Reality, Communication
from the European Commission. COM (2001) 678 finalno, Brisel;
4. Evropska komisija (2001b) A new impetus for European youth. White Paper, Komunikacija
Evropske komisije, COM (2001) finalno, Brisel;
5. STRATEGIJA OBRAZOVANJA ODRASLIH CRNE GORE (2005-2015), 2005;
Izvor: www.cso.gov.me/files/1147436019.doc
PlanetCluster & MonteCEP
51
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
6. Crna Gora u XXI stoljeću - u eri kompetitivnosti, NOVI IZAZOVI I SVE BRŽE PROMJENE U
OBRAZOVANJU, Izvor: http://www.prosvjetnirad.co.me/broj13-14_09g/08.htm
7. NEFORMALNO OBRAZOVANJE U EVROPI - Korak ka prepoznavanju neformalnog obrazovanja u SCG,
2005; Izvor: http://www.hajdeda.org.rs/08_download/nfo/nfo_u_evropi_publikacija.pdf
8. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
9. “OXFORD” I U GRADU POD LOVĆENOM, Izvor: http://www.cetinje-mojgrad.org/?p=72
KULTURA
Značaj kulture je nemerljiv, prvenstveno kada je riječ o pitanju identiteta. Politiku u oblasti kulture,
Evropska unija najčešće određuje kao „jedinstvo u raznolikosti“. Takvim konceptom, razvijaju se programi
koji podstiču različitost, i istovremeno afirmišu zajedničke evropske vrijednosti. Ta politika omogućava
zastupljenost svih kulturnih identiteta i postojeće granice pretvara u zonu kooperacije, na dobrobit
nacionalnih i evropske kulture. Temelji crnogorskog kulturnog identiteta, koja predstavlja mozaik
nacionalnih i regionalnih kultura, zasnovani su na istim principima.
1. Međunarodna dokumenta
Evropska unija je Mastrihtskim ugovorom iz 1992. godine prvi put formalno prepoznala značaj kulture u
evropskim integracijama, a potom nastojala da brojnim programima podstiče evropsku kulturnu
raznolikost i razvija evropske kulturne industrije. Ciljevi djelovanja Evropske unije u oblasti kulture
formulisani su u Glavi XII Ugovora o Evropskoj uniji. U sprovođenju tih ciljeva, Unija nastoji da poštuje
nacionalnu i regionalnu raznolikost kultura država-članica, ali u prvi plan stavlja njihovu zajedničku
kulturnu baštinu.
Nakon nekoliko eksperimentalnih programa saradnje u kulturi među državama članicama Evropske unije
(Kaleidoscope, Ariana i Rafael), Evropska komisija je 2000. godine usvojila Program Kultura 2000, koji
uvodi novi pristup djelovanja u kulturi, čiji će osnovni ciljevi doprinijeti uspostavljanju evropskog
kulturnog prostora, razvijati umjetničko i kulturno stvaralaštvo, promovisati znanje o evropskoj istoriji i
kulturi Evropske unije, razvijati evropsku kulturnu baštinu i podsticati dijalog među kulturama, i socijalnu
integraciju.
2. Nacionalne strategije
Nacionalni program razvoja kulture 2011-2015, koji je usvojen 2011.god., predstavlja prvu dugoročnu
projekciju cjelovite reforme u kulturi Crne Gore.
Ciljevi razvoja kulture bazirani su na načelima: slobode stvaralaštva i poštovanja prava na kulturu;
opredijeljenosti države i lokalne samouprave da podstiču i pomažu razvoj kulturno-umjetničkog
stvaralaštva i da obezbjeđuju zaštitu i očuvanje kulturne baštine; ravnopravnog očuvanja svih kulturnih
identiteta i poštovanja kulturne različitosti; izgradnje i unapređivanja sistema kulture, u skladu sa
međunarodnim standardima, a naročito sa standardima Evropske unije; uspostavljanja efikasnog,
racionalnog i kreativnog upravljanja u kulturi; transparentnog djelovanja u kulturi; poštovanja i zaštite
autorskog i srodnih prava; demokratizacije kulturne politike; decentralizacije organizovanja i finansiranja
kulture.
3. Zakonska regulativa
Zakoni iz oblasti kulture u visokom stepenu regulišu nacionalni identitet. Oblast kulture regulisana je
sljedećim zakonima:
• Zakon o kulturi (Službeni list CG, broj 49/08)
• Zakon o zaštiti kulturnih dobara ("Službeni list CG", broj 49/10)
• Zakon o pozorišnoj djelatnosti („Službeni list RCG", broj 60/2001)
• Zakon o izdavaštvu ("Službeni list RCG", broj 20/95)
• Zakon o kinematografiji ("Službeni list Crne Gore", br. 14/08 i 40/10 )
• Zakon o muzejskoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10)
• Zakon o bibliotečkoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10)
PlanetCluster & MonteCEP
52
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Zakon o arhivskoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10)
Zakon o spomen obilježjima ("Službeni list CG", broj40 /08)
Zakon o kulturi (Službeni list CG, broj 49/08) definiše javni interes u kulturi i uređuje ustanove kulture,
status i prava umjetnika i stručnjaka u kulturi, podsticaj i podršku razvoju kulture, finansiranje djelatnosti
kulture i druga pitanja od značaja za kulturu.
Zakon o zaštiti kulturnih dobara ("Službeni list CG", broj 49/10) uređuje vrste i kategorije kulturnih
dobara, načine uspostavljanja zaštite, režim i mjere zaštite, prava i obaveze vlasnika i držalaca kulturnih
dobara, kao i druga pitanja od značaja za zaštitu i očuvanje kulturnih dobara.
Zakon o pozorišnoj djelatnosti („Službeni list RCG", broj 60/2001) uređuje oblast pozorišne djelatnosti,
način osnivanja i rada pozorišta, vrste pozorišta, upravljanje i finansiranje ove djelatnosti, te položaj i
status umjetnika u oblasti pozorišne djelatnosti. Zakonom je, takođe, utvrđen i javni interes u pozorišnoj
djelatnosti.
Zakon o izdavaštvu ("Službeni list RCG", broj 20/95) uređuje izdavanje publikacija, uslove za obavljanje
ove djelatnosti, kao i obavezno dostavljanje primjeraka štampanih publikacija. Izdavaštvo je zakonom
utvrđeno, kao djelatnost od javnog interesa.
Zakon o kinematografiji ("Službeni list Crne Gore", br. 14/08 i 40/10 ) utvrđuje javni interes u oblasti
kinematografije, uslove za obavljanje kinematografskih djelatnosti, podsticaj razvoja i prezentacije
crnogorskog kinematografskog stvaralaštva i komplementarnih djelatnosti, ali i zaštitu i čuvanje
kinematografskih djela. Odredbe ovog zakona sprovode se u skladu s načelom zaštite prava autora na
slobodno izražavanje i zaštite prava intelektualne svojine u oblasti kinematografije.
Zakon o muzejskoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10) uređuje ciljeve i sadržaje muzejske
djelatnosti, vrste muzeja, uslove za obavljanje muzejske djelatnosti, način vršenja muzejskih poslova,
koordinaciju rada muzeja, muzejsko osoblje i druga pitanja od značaja za obavljanje muzejske
djelatnosti.
Zakon o bibliotečkoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10) uređuje ciljeve i sadržaj bibliotečke
djelatnosti, vrste biblioteka, uslove za obavljanje bibliotečke djelatnosti, način vršenja bibliotečkih
poslova, koordinacija rada biblioteka, bibliotečko osoblje i druga pitanja od značaja za obavljanje
bibliotečke djelatnosti.
Zakon o arhivskoj djelatnosti ("Službeni list CG", broj 49/10) uređuje registratursku i arhivsku građu, prava
i obaveze stvaralaca i držalaca registraturske i arhivske građe, vrste arhiva i druga pitanja od značaja za
obavljanje arhivske djelatnosti.
Zakon o spomen obilježjima ("Službeni list CG", broj40 /08) uređuje spomen-obilježja kojima se trajno
obilježavaju značajni događaji, čuvaju uspomene na istaknute ličnosti, njeguju ljudski ideali i kulturnoistorijske tradicije i odaje počast borcima za slobodu, civilnim žrtvama rata i masovnim stradanjima ljudi.
Zakonom je utvrđeno da je podizanje, zaštita i održavanje spomen-obilježja je u javnom interesu.
4. Mreža ustanove kulture u Crnoj Gori
Za realizaciju djelatnosti, odnosno poslova, koji se odnose na oblast kulture, nadležni su organi državne i
lokalne uprave, kao i javne ustanove, koje se finansiraju iz budžeta. Značajan doprinos razvoju kulture
daju i opštinske institucije kulture, razna udruženja i amaterski oblici djelovanja.
Za praćenje stanja u pojedinim oblastima i djelatnostima kulture i za predlaganje mjera unapređivanja
razvoja kulture, Vlada je obrazovala Nacionalni savjet za kulturu. Sastav, mandat, nadležnost i način rada
Nacionalnog savjeta, utvrđeni su Odlukom o obrazovanju Nacionalnog savjeta („Službeni list CG“, broj
26/10), koju je Vlada Crne Gore usvojila u decembru 2009. godine. Savjet je konstituisan 10. maja 2010.
godine. Članovi Nacionalnog savjeta su umjetnici i stručnjaci u oblasti kulture, visoke reputacije, iz
zemlje i inostranstva.
4.1. Državni organi uprave i javne ustanove u Crnoj Gori
PlanetCluster & MonteCEP
53
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Za djelatnosti kulture na državnom nivou, osnovan je organ Uprave – Državni arhiv Crne Gore sa sjedištem
na Cetinju i 14 javnih ustanova.
1) Javne ustanove u oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva:
• Kraljevsko pozorište Zetski dom, sa sjedištem na Cetinju;
• Crnogorsko narodno pozorište. sa sjedištem u Podgorici;
• Centar savremene umjetnosti Crne Gore, sa sjedištem u Podgorici, i
• Muzički centar Crne Gore, sa sjedištem u Podgorici.
2) Javne ustanove u oblasti kulturne baštine:
• Uprava za zaštitu kulturnih dobara, sa sjedištem na Cetinju;
• Centar za konzervaciju I arheologiju Crne Gore, sa sjedištem na Cetinju;
• Narodni muzej Crne Gore sa sjedištem na Cetinju;
• Pomorski muzej Crne Gore, sa sjedištem u Kotoru;
• Prirodnjački muzej Crne Gore, sa sjedištem u Podgorici;
• Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“ sa sjedištem na Cetinju;
• Biblioteka za slijepe, sa sjedištem u Podgorici;
• Crnogorska kinoteka, sa sjedištem u Podgorici, i
• JU Mauzolej “Petar II Petrović Njegoš” sa sjedištem na Cetinju.
Zakonom o zaštiti kulturnih dobara utvrđeno da je za upravne i sa njima povezane stručne poslove na
zaštiti kulturnih dobara, potrebno osnovati Upravu za zaštitu kulturnih dobara, a da se za obavljanje
stručnih poslova, koji nijesu u nadležnosti Uprave, osnuju specijalizovane ustanove. U toku je osnivanje
Uprave i javnih ustanova za obavljanje konzervatorske djelatnosti, tako da će se reorganozovati postojeće
javne ustanove kulture (Republički zavod za zaštitu spomenika kulture na Cetinju, Regionalni zavod za
zaštitu spomenika kulture u Kotoru i Centar za arheološka istraživanja u Podgorici).
4.2. Opštinske javne ustanove u Crnoj Gori
Glavni nosioci aktivnosti u oblasti kulture i lokalnim zajednicama su javne ustanove kulture čiji su osnivači
opštine u Crnoj Gori. U većini opština su organizovane kao centri za kulturu koji objedinjavaju sve
djelatnosti kulture (bibliotečku, muzejsku, galerijsku, pozorišnu, izdavačku, djelatnosti kulturnoumjetničkog amaterizma, prikazivanja filmova i td.).
Ove ustanove su pretežno izvršni producenti manifestacija i festivala, kao posebnih formi produkcije i
prezentacije različitih kulturnih sadržaja.
5. Ustanove kulture u Prijestonici Cetinje
Grad Cetinje, mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, predstavlja duhovni i kulturno-umjetnički centar
države, kako u prošlosti, tako i danas. Pored bogatog kulturno-istorijskog nasljeđa, na Cetinju su
smještene i neke od najznačajnijih državnih institucija kulture, uključujući i Ministarstvo kulture Crne
Gore.
Od državnih institucija Crne Gore, na Cetinju se nalaze:
• Ministarstvo kulture Crne Gore,
• Državni arhiv Crne Gore,
• Uprava za zaštitu kulturnih dobara,
• Centar za konzervaciju I arheologiju Crne Gore,
• Narodni muzej Crne Gore,
• Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“,
• Kraljevsko pozorište Zetski dom,
• JU Mauzolej “Petar II Petrović Njegoš”
Vlada Crne Gore usvojila je 2010.god., Program „Cetinje – Grad kulture 2010 – 2013“, koji podrazumijeva
da se pokrenu i realizuju aktivnosti primjerene značaju Cetinja za kulturni i državni identitet Crne Gore,
njegovim razvojnim potencijalima, oživljavanju uloge i funkcija Prijestonice i njenoj međunarodnoj
afirmaciji, a naročito:
PlanetCluster & MonteCEP
54
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
•
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Obilježavanje 100 godina od proglašenja Kraljevine Crne Gore 1910. godine i drugih značajnih
jubileja,
Sanaciju i obnovu brojnih kulturnih dobara i spomen obilježja,
Preseljenje Ministarstva kulture na Cetinje,
Transformaciju postojećih i osnivanje novih ustanova iz oblasti kulture i obrazovanje,
Promovisanje Cetinja u međunarodnu kulturnu prijestonicu,
Nominovanje Istorijskog jezgra Cetinja za upis na Listu svjetske baštine UNESCO,
Obilježavanje 200 godina od rođenja Petra II Petrovića Njegoša
Prema preliminarnoj finansijskoj procjeni za realizaciju navedenih programskih aktivnosti planirana su
sredstva u iznosu od 20.000.000,00 €, a koje će obezbijediti Vlada Crne Gore.
Državne institucije iz oblasti kulturne baštine, koje su smještene u objektima na Cetinju su i u
neposrednoj funkciji razvoja Cetinja, jer pored kulturne i obrazovne misije, predstavljaju jedan od
njegovih osnovnih razvojnih potencijala.
5.1. Organi uprave i ustanove kulture Prijestonici Cetinje
a)
Ministarstvo kulture
Od 12. novembra 2010. godine sjedište Ministarstva kulture Crne Gore se nalazi se na Cetinju (Njegoševa
ulica). U okviru Ministarstva poslovi koji se odnose na oblast kulture organizovani su u Sektoru za kulturno
i umjetničko stvaralaštvo i Sektoru za kulturnu baštinu.
Ministarstvo kulture kao resorni organ Vlade Republike Crne Gore obavlja poslove uprave koji se odnose
na: razvoj i unapređivanje kulture i umjetničkog stvaralaštva; obezbjeđivanje materijalne osnove za
djelatnosti kulture; praćenje istraživanja u oblasti kulture; književno i prevodilačko, muzičko i scensko
stvaralaštvo; likovne umjetnosti i dizajn; filmsko stvaralaštvo i stvaralaštvo u oblastima drugih audio vizuelnih medija; muzejsku djelatnost; zadužbine, fondacije i fondove; zaštitu kulturnih dobara i
kulturnog nasljeđa, uređivanje i održavanje spomenika, spomen obilježja i upravnu kontrolu u oblastima
za koje je Ministarstvo kulture osnovano. U okviru djelatnosti čuvanja, zaštite i prezentacije kulturnog
nasljeđa i kulturno - umjetničkog stvaralaštva, ministarstvo kulture finansira rad Narodnog muzeja Crne
Gore, Pomorskog muzeja Crne Gore, Prirodnjačkog muzeja Crne Gore, Mauzoleja Petar II Petrović Njegoš,
Centralne narodne biblioteke “Đurđe Crnojević”, Zavoda za zaštitu prirode, Uprave za kulturna dobra,
Centra za arheološka istraživanja Crne Gore, Centra savremene umjetnosti Crne Gore, Crnogorske
kinoteke i Međurepubličke zajednice za kulturno - prosvjetnu djelatnost - javnih ustanova od posebnog
interesa za Republiku. Ministarstvo kulture je doskora finansiralo i rad šest udruženja od posebnog
interesa za Republiku. Donošenjem Zakona o nevladinim organizacijama ova udruženja su prešla na
finansiranje nevladinih organizacija. Ministarstvo kulture, takođe, pruža podršku projektima u oblasti
stvaralaštva, tekućoj izdavačkoj produkciji, manifestacijama, asocijacijama iz oblasti kulture,
samostalnim umjetnicima i drugim stvaraocima koji svojom kreativnošću doprinose razvoju kulture u Crnoj
Gori.
Površina objekta je 1800m2, spratnosti Su+P+2, sa pripadajućim kompleksom od 2000m2. Zgrada je u
dobrom stanju i svojim kapacietetom zadovoljava potrebe Ministrarstva.
U Ministarstvu ima ukupno 30 zaposlenih, sa sledećom strukturom: 7 zaposlenih stručnjaka (1 magistar
nauke, 1 dipl. etnolog, 1 dipl. arheolog, 1 dipl. grafičar, 1 dipl. konzervator-restaurator) i 23 zaposlenog
ostalog osoblja (9 dipl. pravnika, 4 dipl. ekonomista, 1 magistar ekonomije, 1 prof. italijanskog jezika i
književnosti, 1 prof. engleskog jezika i književnosti, 1 prof. srpskohrvatskog jezika, 1 magistar
međunarodnih odnosa, 1 magistar društvenih nauka, 4 srednja škola)
b)
Državni arhiv Crne Gore
Državni arhiv Crne Gore smješten je zgradi koja ima status kulturnog dobra, u Ul. Novice Cerovića 2.
Osnovan je kao organ državne uprave za obavljanje arhivske djelatnosti na teritoriji Crne Gore.
Finansijska sredstva za rad ova ustanova obezbjeđuje iz državnog budžeta kao posebna potrošačka
jedinica, kao i vlastitim prihodima.
PlanetCluster & MonteCEP
55
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Državni arhiv obavlja poslove koji se odnose na: prikupljanje, preuzimanje, sređivanje, obradu,
proučavanje, zaštitu i korišćenje arhivske građe i registraturskog materijala, nastalog u radu državnih
organa i ustanova, prema kojima država vrši prava i dužnosti, odnosno koji su osnovani za teritoriju Crne
Gore; poslove arhivske djelatnosti, koji se odnose na građu ustanova, pravnih i fizičkih lica koja su od
značaja za Crnu Goru; stručni nadzor nad radom državnih organa u smislu arhivske građe kojom raspolažu;
pripremu programa razvoja arhivske djelatnosti; stručno obrazovanje i usavršavanje kadrova u ovoj
oblasti; evidencije u oblasti arhivske djelatnosti, i druge poslove koji su u njegovoj nadležnosti. U
2011.god. bilo je 1394 korisnika arhivske građe.
Ukupna površina objekta je 1569m2, spratnosti Su+P+2, dok 40m2 pripada neizgrađenoj površini
kompleksa, što je ukupno 525m2. U okviru zgrade se nalaze kancelarije (368m2), depoi (750m2),
konzervatorska radionica (120m2), biblioteka (64m2) i komunikacije, tehničke i saniratne prostorije
(267m2).
Ukupan broj zaposlenih je 155, od toga specijalizovanog kadra ima 141, dok 14 zaposlenih obavlja poslove
koji nisu vezani za osnovnu djelatnost ove ustanove.
Postojeći objekat ne zadovoljava veličinom i kvalitetom. Evidentan je nedostatak prostora za smještaj
arhivske građe i kancelarijskog prostora za zaposlene. Takođe, Odsjek za kontrolu, zaštitu, preuzimanje,
sređivanje, obradu i korišćenje arhivske građe – Cetinje, za Prijestonicu Cetinje je smješten u zgradi
Opštine na osnovu Ugovora o zakupu.
Programom »Cetinje - grad kulture 2010-2013«, u blizini sadašnje zgrade Državnog arhiva, planirana je
izgradnja novog namjenskog objekta za smještaj i čuvanje arhivske građe. U toku je izrada projekta.
c)
Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore
Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore su smještene u zgradi
bivšeg Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, u zgradi nekadašnjeg Austrougarskog poslanstva,
izgrađenoj 1899. godine, i ima status kulturnog dobra. Površina objekta je 1690,54m2, spratnosti
Po+P+1+Pk, a kompleksa 9825m2.
Ukupan broj zaposlenih u Upravi za zaštitu kulturnih dobara je 30, od čega u sjedištu Uprave na Cetinju
ima 15 zaposlenih (8 specijalizovanih stručnih lica), u područnoj jedinici u Kotoru 7 zaposlenih (4
specijalizovana stručna lica) i u područnoj jedinici u Podgorici 8 zaposlenih (3 specijalizovana stručna
lica). Ukupan broj zaposlenih u Centru je 63, od čega 35 sa visokom stručnom spremom (31 je
specijalizovan kadar), a 2 sa višom stručnom spremom, i 26 sa SSS ili osnovnom školom.
Postojeća zgrada ne zadovaljava postojeće potrebe tako da je planirano je preseljenje ovih institucija u
rekonstruisanu upravnu zgradu Obod u Njegoševoj ulici.
d)
Štamparsko-izdavačka djelatnost i biblioteke
Cetinje ima bogatu štamparsko-izdavačku tradiciju. Crnojevića štamparija (1492-1496) i knjige u njoj
objavljene, imaju prvorazredni značaj za crnogorsku kulturu i istoriju, posebno u širenju ćirilske
pismenosti, pa otuda ona predstavlja i značajnu kariku u lancu svjetske kulture. Tradiciju Crnojevića
štamparije kasnije su nastavile: Njegoševa štamparija, koja je radila između 1833. i 1839, Državna
štamparija osnovana 1858. koja od 1952. nosi naziv „Obod,“ kao i niz drugih, manjih društvenih i državnih
štamparija. Od 1834. godine kada je na Cetinju izašao prvi crnogorski književno-naučni godišnjak „Grlica:
kalendar crnogorski za godinu 1835“ i od 1871. kada se pojavio i prvijenac crnogorske žurnalistike
„Crnogorac,“ izlazilo je šezdesetak raznih listova i preko 30 naslova raznih časopisa. Samo je 1914. godine
na Cetinju, gradu sa nepunih 6.000 stanovnika, izlazilo šest listova i časopisa. Zahvaljujući rano
ustanovljenoj i bogatoj štamparsko-izdavačkoj produkciji, Cetinje danas ima i najstarije biblioteke u Crnoj
Gori u kojima se čuva najstariji knjižni fond i dokumentacija trajne vrijednosti, što gradu daje ne samo
nacionalni nego i međunarodni značaj.19
19
http://www.cetinje.me
PlanetCluster & MonteCEP
56
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Današnju situaciju sa izdavaštvom u Prijestonici Cetinje karakterišu dva osnovna vida: prva, klasično
izdravaštvo štampanih publikacija kojim se bavi više privrednih subjekata, institucija i dr. izdavača, a
druga je elektronsko izdavaštvo sa nizom sajtova i blogova koji obrađuju kako lokalne teme Prijestonice,
tako i druge.
Biblioteke koje se nalaze na Cetinju su:
• Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“,
• Narodna biblioteka i čitaonica „Njegoš“, i
• Biblioteka Cetinjskog manastira.
Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“
Smještena je na Cetinju u zgradi nekadašnjeg Italijanskog i Francuskog poslanstva. Objekti imaju status
kulturnog dobra. Kompleks bivšeg Francuskog poslanstva se nalazi Njegoševoj 100, je površine 1600m2, sa
objektom ukupne površine 896m2, spratnosti Su+P+1+Pk. Kompleks bivšeg Italijanskog poslanstva je
površine 2,2 ha, u okviru kojeg se nalaze objekti ukupn korisne površine 8683m2, i to: 1. Glavni objekat
CNB, ukupne površine 2261 m2, spratnosti Su+P+1+Pk; 2. Pomoćni objekat – Aneks, ukupne površine
544m2, spratnosti Su+P+Pk; 3. Depo za smještaj biblitečke građe, koji je dograđen 1981.god., ukupne
površine 4921m2, spratnosti 2Su+P+3+Pk.
Državna biblioteka na Cetinju je osnovana zakonom iz 1896. godine, a do tada je tu funkciju imala
Biblioteka Cetinjskog manastira. Takvu funkciju kasnije pruzimaju Dvorska i biblioteka Društva cetinjske
čitaonice. Između dva svjetska rata, ulogu centralne narodne biblioteke za Crnu Goru imala je Biblioteka
Državnog muzeja na Cetinju, nastala 1926. godine, uglavnom od preostalog fonda nekadašnje Dvorske
biblioteke. Zemaljska centralna biblioteka na Cetinju osnovana je 1946. godine. U početku je
funkcionisala u okviru Državnog muzeja, da bi, krajem 1946. godine, prerasla u samostalnu ustanovu.
Centralna narodna biblioteka raspolaže fondom od oko dva miliona bibliotečkih jedinica i umrežena je u
bibliotečko-informacioni sistem COBIS, što je stavlja u rang evropskih nacionalnih biblioteka. U okviru
ovog fonda, nalazi se zbirka stare i rijetke crnogorske knjige i periodike – „Montenegrina“, koja sadrži oko
37.000 bibliotečkih jedinica. Finansijska sredstva za rad ova ustanova obezbjeđuje iz državnog budžeta,
kao posebna potrošaka jedinica. Programom „Cetinje – grad kulture 2010-2013“ predviđen je završetak
svih radova na rekonstrukciji Italijanskog poslanstva i završetak radova na sanaciji glavnog depoa
Centralne narodne biblioteke. Istim programom predviđena je rekonstrukcija krova Francuskog poslanstva,
spoljni restauratorsko-konzervatorski radovi, restauracija enterijera, uređenje dvorišta i saniranje ograde.
U CNB “Đurđe Crnojević” ima 78 zaposlenih, čija je kvalifikaciona struktura sljedeća: - 8 lica imaju zvanje
magistri nauka, 36 lica imaju visoku školsku spremu, 5 višu školsku spremu, 16 lica srednju školsku
spremu, 7 lica KV, 8 lica NKV. Polna struktura zaposlenih je sledeća: 53 zaposlenih su pripadnice ženskog
pola a 25 su pripadnici muškog pola.
Biblioteka u svom sastavu ima sljedeće čitaonice: 3 opšte, od kojih su dvije u zgradi Italijanskog
poslanstva i jedna u zgradi nekadašnjeg Francuskog poslanstva, kao i 4 specijalne čitaonice namijenjene
za istraživače i korišćenje posebnih zbirki (muzičke,kartografske i zbirke legata). Biblioteka sem
prostornih kapaciteta u smislu kulturnih I obrazovnih djelatnosti, posjeduje još i salu za predavanja,
promocije, prezentacije, organizovanje seminara i radionica, kao i od kompjuterske učionice, specijalno
opremljene za informatičko obrazovanje bibliotekara i obuku za polaganje stručnog bibliotekarskog ispita.
CNB je opremljena savremenim informatičkim uređajima, posjeduje 80 PC; 7 servera; 3 skenera;kameru
za snimanje mikrofilmova, opremu za power point prezentacije.
Broj korisnika na godišnjem nivou je oko 2000, broj posjeta je oko 5000, dok se broj korisnika elektronskog
kataloga COBISS.CG kreće oko 71000.
Narodna biblioteka i čitaonica "Njegoš".
Na Cetinju je 1868. godine osnovana prva javna čitaonica u Crnoj Gori, poznata pod imenom Društvo
cetinjske čitaonice, koja je od 1879. godine imala i svoju biblioteku. Društvo cetinjske čitaonice je od
prvog dana svog nastanka bila kulturno središte crnogorske prijestonice. Aktivnost Društva cetinjske
čitaonice nastavila je Narodna biblioteka i čitaonica „Njegoš“ koja danas raspolaže sa oko 105.000
bibliografskih jedinica, od čega je oko 52.000 monografskih, a ostalo su serijske.
Zaposleno je ukupno 13 osoba (10 rade na bibliotečkim poslovima : 1 bibliotekar, 2 višaknjižničara, 7
knjižičara); 1 računovođa, 1 radnica na administrativnim poslovima i 1 radnica na održavanju higijene. Od
PlanetCluster & MonteCEP
57
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
ukupnog broja zaposlenih 11 su žene, a 2 muškarca. Biblioteka ima 249 m2 i 10 prostorija: magacin
površine 130m2 , čitaonica površine 50m2, ostalo su ulazni hol, prijemno, dvije male kancelarije i
sanitarne prostorije. Od tehničke opremljenosti posjeduje 6 PC, 1 računarska mašina, 2 pisaće mašine i
telefon.
Prostorni kapaciteti nijesu na zadovoljavajućem nivou. Iako godišnji planovi i programi rada predviđaju
razne aktivnosti za animiranje najmlađih i podsticanje za čitanje i korišćenje literature, prostorni
kapaciteti ne dozvoljavaju realizaciju. Biblioteka nema čitaoncu za djecu ni odvojeni prostor za literature
namijenjenu najmlađima. Po bibliotečkim standardima nedostaje minimum 300 m2 prostora.
Biblioteka Cetinjskog manastira
Najstarija biblioteka na Cetinju i u Crnoj Gori je biblioteka Cetinjskog manastira koja je osnovana krajem
XV vijeka još za vrijeme rada Crnojevića štamparije. U njoj se danas nalazi 75 starih rukopisnih ćiriličkih
knjiga, četiri inkunabule, deset paleotipa i veći broj starih liturgijskih knjiga.
Ostale biblioteke i čitaonice
Na teritoriji Prijestonice, van samog grada, postoje i čitaonice sa određenim knjižnim fondom, locirane u
naseljima Bajica (čitaonica se nalaze u okviru Spomen doma), Bokovo i Ljubotinj (čitaonica se nalaze u
okviru Mjesnog doma), dok u okviru škola u naseljima Čevo i Trešnjevo postoje školske biblioteke.
e)
Muzeji
Zbog brojnih muzeja i ogromnog fonda od nacionalne važnosti koji se u njima čuva, Cetinje nosi epitet
„grad muzej“. U Prijestonici Cetinje se nalaze sljedeći muzeji:
• Narodni muzej Crne Gore, u okviru kojeg je integrisano pet muzeja: Umjetnički muzej, Istorijski,
Etnografski, Njegošev muzej i Muzej kralja Nikole I,
• Muzej Cetinjskog manastira, i
• Muzej Elektroprivrede Crne Gore.
Narodni muzej Crne Gore
Narodni muzej Crne Gore, sa sjedištem na Cetinju, kompleksni je muzej, koji je nastao 1992. godine,
reorganizacijom nekadašnje ustanove JU Muzeji Cetinje. Narodni muzej raspolaže sa devet objekata,
ukupne površine od 16.257,62 m2 i dvanaest organizacionih jedinica. Od toga, tri stručne službe, četiri
službe zajedničkih poslova i pet muzeja: Umjetnički muzej, Istorijski, Etnografski, Njegošev muzej i Muzej
kralja Nikole I. Narodni muzej baštini predmete od izuzetne vrijednosti za istoriju Crne Gore.
•
Umjetnički muzej posjeduje, najznačajniji fond likovne umjetnosti Crne Gore i broji oko 2.820
predmeta. Osnovan je 70-tih godina prošlog vijeka od Umjetničke galerije (osnovana 1950. godine na
Cetinju) i smješten je u zgradi Vladinog doma.
•
Istorijski muzej je takođe smješten u zgradi Vladinog doma. U ovom muzeju istorijski je obuhvaćena
društveno-ekonomska, politička, vojna i kulturna prošlost Crne Gore. Centralna izložba, kao i
organizacija muzeja oslanja se na šest odeljenja:
- Predslovenski period (od najstarijih vremena do doseljavanja Slovena);
- Period srednjeg vijeka (od doseljavanja Slovena do kraja XV v);
- Period od XVI do XVIII vijeka;
- Period stvaranja Crnogorske države (1796-1878);
- Period moderne Crnogorske države (1878-1918);
- Period Crna Gora u zajednici sa jugoslovenskim narodima (1918 do danas).
Najstariji materijal se čuva u okviru arheološke zbirke sa nalazima iz Duklje, Budve i drugih značajnijih
lokaliteta Crne Gore. Posebno se u okviru Muzeja ističu zbirke koje pripadaju jedinstvenoj kolekciji ratnih
trofeja. Pregled istorijskog razvoja Crne Gore prikazan je sa svim njenim specifičnostima (kulturnim,
prosvjetnim, privrednim, društveno-ekonomskim i dr.).
•
Njegošev muzej (Biljarda – Njegoševa rezidencija na Cetinju i Njegoševa rodna kuća na Njegušima).
Njegošev muzej je smješten u Biljardi, rezidenciji Petra II Petrovića Njegoša, sagrađenoj 1838.
godine, u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira. Zgrada je dobila ime po bilijaru, Njegoševoj
omiljenoj igri. Prilikom proslave stogodišnjice Njegoševe smrti (1951. godina) u restauriranoj Biljardi
otvoren je Memorijalni muzej, koji ima bogatu zbirku od 142 predmeta. Muzej posvećen crnogorskom
velikanu Petru II Petroviću Njegošu, formiran je 1951. godine u tada restauriranoj Biljardi. Pored same
PlanetCluster & MonteCEP
58
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Biljarde, rezidencije Njegoševe, osnovu muzeja čini dio Njegoševe biblioteke i biblioteke njegovog
prethodnika Petra I Petrovića, sa većim brojem očuvanih knjiga iz svih oblasti univerzalne decimalne
klasifikacije, od opšte grupe, filozofije i religije, pa do istorije i geografije, štampane između 1549. i
1851. godine. U okviru biblioteke prezentirana su i književna djela samog Njegoša, gdje posebno
mjesto zauzima originalni rukopis „Gorskog vijenca,“ kao i njegova različita izdanja na
južnoslovenskim i drugim jezicima. U muzeju je izložen i čuveni Njegošev bilijar po kome je i Biljarda
dobila ime, fotelja, stolica za odmaranje, vladičanski ornat poklon ruskog Sinoda i dva portreta u ulja
na platnu, jedan rad Johana Besa, a drugi Josipa Tominca. U muzeju se čuvaju i dragocjeni predmeti
koji su pripadali Njegošu: zlatno pero za pisanje, mastionica, prsten, bilježnica, lično oružje i gusle.
Njegoševa rodna kuća nalazi se u Njeguškom zaseoku Erakovići, uz stari put koja vodi od Kotora prema
Cetinju. Sagradio ju je Njegošev stric Petar I, oko 1780. godine. Adaptirana je 1973. Godine i ima
status etnografsko – memorijalnog objekta. Danas se u njoj nalaze eksponati, kojim se može
rekonstruisati način života u Njegoševo doba. Izloženi su brojni i raznorodni predmeti: umjetnički
radovi, dio autentičnog namještaja i pribora za jelo, raskošno oružje, djela vladika i državnika iz kuće
Petrović Njegoš. Centralno mjesto zauzima kameno ognjište sa posuđem za spremanje hrane.
•
Muzej kralja Nikole I, osnovan je 1926. godine, kao Državni muzej, u nekadašnjem dvoru Kralja
Nikole. Muzej predstavlja rekonstrukciju rezidencije poslednjeg crnogorskog vladara Nikole I. U
njegovom enterijeru rekonstruisani su prostori koji su služili za rad i boravak kralja i njegove porodice.
Prostori su ispunjeni autentičnim primjercima namještaja i brojnim drugim predmetima koji su
korišćeni u svakodnevnom životu kralja i njegove porodice. Muzej posjeduje i niz bogatih zbirki i
kolekcija, među kojima je posebno značajna zbirka umjetničkih slika.
Programom „Cetinje – grad kulture 2010-2013” predviđena je rekonstrukcija i restauracija Dvora kralja
Nikole sa pripadajućim objektima i dvorištem.
•
Etnografski muzej ima bogate i značajne zbirke, sa 4.250 predmeta, koje ilustruju način
privređivanja, kulturu stanovanja, tekstilne radinosti i druge elemente materijalne i duhovne kulture
stanovnika Crne Gore. Osnovan je 1951. godine. Danas ovaj muzej, koji se nalazi u zgradi nekadašnjeg
Srpskog poslanstva, ima solidne zbirke koje mogu predstaviti načine privređivanja, ishrane, kulturu
stanovanja, tekstilnu radinost, odijevanje, oružje, muzičke instrumente i druge elemente materijalne
i duhovne kulture stanovništva Crne Gore. Posebno značajna mogućnost ovog muzeja je impresivna
predstava narodne umjetnosti.
Narodni muzej čuva i prezentuje istorijsku, etnografsku i umjetničku baštinu Crne Gore, po principima
savremene muzeologije; vrši poslove matične službe na teritoriji Crne Gore; obavlja stručni nadzor nad
radom muzeja u Crnoj Gori; vodi evidenciju o muzejima u mreži; prati i proučava uslove smještaja, rada i
razvoja muzeja; pruža stručnu pomoć u obavljanju muzejske djelatnosti; vodi registar muzejskih radnika
koji obavljaju stručne poslove; vodi centralni katalog muzejskog materijala; organizuje i sprovodi
polaganje stručnog ispita u muzejskoj djelatnosti i sticanje viših stručnih zvanja, i ostalo. Finansijska
sredstva za rad ova ustanova obezbjeđuje iz državnog budžeta, kao posebna potrošačka jedinica.
Ukupna površina kompleksa ove ustanove je oko 60.000m2, a ukupna površina svih objekata je
15.508,62m2. Spratnost objekata je sljedća: Dvor kralja Nikole, P+1; Bibliotečko-arhivsko odjeljenje, P;
Vladin dom, Po+P+1+Pk; Etnografski muzej, P+1+Pk; Biljarda, P+1; Njegoševa rodna kuća u Njegušima,
P+1. Ostali muzejski objekti imaju samo prizemlje (Reljef Crne Gore, Mauzolej Vladike Danila na Orlovom
kršu, Dvorska crkva na Ćipuru, Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša na Lovćenu).
Ukupan broj zaposlenih je 143. Kadrovska struktura je sljedeća: 5 kustosa-istoričara (1 kustos, 1 viši
kustos, 3 muzejska savjetnika), 9 kustosa-istoričara umjetnosti (3 kustosa, 2 viša kustosa, 4 muzejska
savjetnika), 7 kustosa-etnologa (3 kustosa, 4 muzejska savjetnika), 2 kustosa-profesora književnosti (1
kustos, 1 viši kustos), 1 kustos-pedagog, 12 konzervatora (8 konzervatora, 4 konzervatora savjetnika), 8
preparatora. Muzej nema stalno zaposlenog kustosa-arheologa, a trenutno u Istorijskom muzeju 3
istoričara obavljaju pripravnički staž koji se finansira preko Zavoda za zapošljavanje Crne Gore.
Ukupan godišnji broj posjetilaca u 2011.god. je bio 106.269.
Uglavnom svi objekti zadovoljavaju veličinom i kvalitetom, osim zgrade Etnografskog muzeja (bivše Srpsko
poslanstvo), koja je nedovoljne površine za kompletnu postavku muzeja. Potrebno je obezbjediti prostor
za budući Arheološki muzej koji je ustanovljen Odlukom o organizovanju JU Narodni muzej Crne Gore (Sl.
list CG br. 44/11).
PlanetCluster & MonteCEP
59
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Programom „Cetinje - grad kulture 2010-2013“ planirana je rekonstrukcija Vladinog doma.20
Muzej Cetinjskog manastira
Muzej Cetinjskog manastira formiran je od bogatog fonda manastirske riznice i smješten je u dijelu
manastirskih konaka. U svojim vitrinama čuva djela izuzetnih vrijednosti koja su nastajala u različitim
vremenima i koja su načinjena od različitih, često plemenitih materijala.
Među brojnim izloženim eksponatima izdvajaju se epitrahilj Save Nemanjića (XIII v.), kruna Stefana
Dečanskog (XIV v.), barjak Balšića (XV v.) i štap Ivana Crnojevica (XV v.). U muzeju su kao posebno
dragocjeni eksponati izloženi svi arhijerejski ornati koji su pripadali gospodarima iz dinastije PetrovićNjegoš. Među njima se bogatstvom izrade i dekoracije izdvajaju: ornat vladike Danila sa omoforom,
sakosom, kožnim nadbedrenikom i žezlom od slonove kosti, ornat Petra Prvog sa sakosom, omoforom,
epitrahiljem i žezlom od srebra, kao i ornat Petra II Petrovića - Njegoša sa omoforom i epitrahiljem. Pored
crkvenih odežda, u muzeju se čuvaju i bogate kolekcije predmeta primijenjene umjetnosti, od kojih su
mnogi načinjeni od plemenitih metala – zlata, srebra i srebra sa pozlatom, sa ukrasima od filigrana i
poludragog i dragog kamenja. Ljepotom izrade ističu se drveni, duborezni ručni krstovi, među kojima se
posebno ističe krst arhimandrita Grigorija i Nestora iz XVII/XVIII v.i ručni krst, koga je za mitropolita
Rufima izradio majstor Đuro Čajničanin 1634. godine.
U manastirskom muzeju čuva se i zbirka rukopisnih knjiga, inkunabula i paleotipa neprocjenljive
vrijednosti. Među rukopisima se svojim značajem izdvaja Divoševo jevanđelje iz sredine XIV vijeka,
Trebnik sa minijaturama i Četvorojevanđelje iz manastira Pive, dok se među inkunabulama izdvaja
jedinstven primjerak na ovim prostorima - Časoslov, štampan 1491. godine u Krakovu u štampariji
Svajpolta Fiola i primjerak prve južnoslovenske štampane ćiriličke knjige - Oktoih prvoglasnik iz 1494.
godine. U muzeju se čuva i niz paleotipa crnogorskih štampara, Božidara Vukovica Podgoričanina,
njegovog sina Vicenco i njihovih sljedbenika. Muzej raspolaže i bogatom zbirkom ikona nastalih između
XVII i XIX vijeka.
Muzej Elektroprivrede Crne Gore
Nema podataka za ovu ustanovu
Muzej novca, bivša zgrada SDK
Nema podataka za ovu ustanovu
f)
Mauzolej „Petar II Petrović Njegoš”
U Prijestonici Cetinje, na planini Lovćen, se nalazi Mauzolej „Petar II Petrović Njegoš“, koji je osnovan je
1994. godine, u cilju zaštite i valorizacije Mauzoleja. Ustanova raspolaže objektom od 98 m2. Mauzolej
vodi računa o održavanju infrastrukture: Mauzolej (570 m2), okretište (418 m2), tunel (429 m2), put u
usjeku (39 m2), pomoćne staze (39 m2) i guvno (50 m2). Zadaci i poslovi ove ustanove obavljaju se u okviru
dvije organizacione jedinice: Službe za tehničko i fizičko obezbjeđenje i Službe za administrativne,
finansijske i marketinške poslove. Zapošljava 14 osoba.
Vlada Crne Gore je 2006. godine donijela Odluku o organizovanju Javne ustanove »Centar Njegoš«, koja je
objedinila JU »Mauzolej Petar II Petrović Njegoš«, dio Narodnog muzeja, Njegošev muzej i Njegoševu
rodnu kuću na Njegušima. Ova ustanova nije zaživjela. Programom »Cetinje – grad kulture 2010-2013«
predviđena je sanacija kompleksa Mauzoleja.
g)
Kraljevsko pozorište Zetski dom
Kraljevsko pozorište Zetski dom, sa sjedištem na Cetinju, najstarije je pozorište u Crnoj Gori. Smješteno
je u objektu koji ima status kulturnog dobra, u Ul. Bajova 4, spratnosti Po+P+2, ukupne površine
1.830,06m2.
20
Nacionalni program razvoja kulture (2011-2015)
PlanetCluster & MonteCEP
60
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Kontinuirani i organizovani pozorišni život u Crnoj Gori, otpočeo je prikazivanjem predstava pozorišnog
(diletantskog) društva, koje je bilo formirano u okviru Društva cetinjske čitaonice 1884. Godine, kada je i
počela je izgradnja zdanja pod nazivom Zetski dom, u kojem je pored pozorišta trebalo da se smeste i
biblioteka, muzej i dr. Godine 1910. osnovano je prvo državno profesionalno pozorište u Crnoj Gori, koje
je saglasno nazivu države dobilo ime Knjaževsko crnogorsko narodno pozorište, da bi odmah u skladu sa
zakonom po obnovi statusa kraljevine dobilo naziv Kraljevsko crnogorsko narodno pozorište, i to ime
nosilo do kraja svog funcionisanja. Između dva svjetska rata, domaći profesionalni teatar je imao redovne
predstave, a rad je prekinut početkom Drugog svjetskog rata.
Odmah nakon oslobođenja, na Cetinju je formiran profesionalni teatar, koji je pod nazivom Crnogorsko
narodno pozorište radio do 1958. godine, kada se gase profesionalni ansambli u crnogorskim gradovima.
Novija istorija Zetskog doma počinje od 1992. godine, kada je završena obnova i opremanje pozorišta od
posljedica katatrofalnog zemljotresa. Sopstvena pozorišna produkcija ponovo počinje izvođenjem
predstave “Princeze Ksenije od Crne Gore” 1994. godine.
Ustanova “Kraljevsko pozorište Zetski dom“, osnovana je odlukom Skupštine Crne Gore 1995. godine, a
redovan repertoar (dramska, muzička i izdavačka produkcija), Kraljevsko pozorište Zetski dom ima od
sezone 2002/03. godine do danas.
Pored sopstvenih produkcija, repertoar ovog pozorišta čine i projekti drugih teatarskih i kulturnih
institucija iz Crne Gore i inostranstva (pozorišne predstave, koncerti i druge muzičko-scenske forme).
Finansijska sredstva za rad ova ustanova obezbjeđuje iz državnog budžeta, kao posebna potrošaka
jedinica.
Ukupan broj zaposlenih je 21, od toga 5 VSS i 16 SSS. Zgrada veličinom i kvalitetom ne zadovoljava
postojeće potrebe. Programom “Cetinje – grad kulture 2010-2013” predviđena je rekonstrukcija i
restauracija enterijera Zetskog doma.
h)
Ljetnja pozornica
Ljetnja pozornica u Prijestonici Cetinje se nalazi u ispod Orlovog krša, a rješenjem scene i gledališta,
podsjeća na antičke amfiteatre. Sagrađena je 1951. godine i služi za održavanje predstava, koncerata i dr.
Može da primi oko 1.500 gledalaca.
i)
Na
•
•
•
Galerije
Cetinju su osnovane sljedeće galerije:
Galerija savremene umjetnosti Atelje DADO koj radi u okviru Narodnog muzeja Crne Gore
Galerija 42° Fakulteta likovnih umjetnosti
Galeriji savremene umjetnosti na Cetinju, u osnivanju
Galerija savremene umjetnosti Atelje DADO na Cetinju, osnovana je 2002. godine, i predstavlja jedan od
najznačajnih promotera savremene umjetnosti u Crnoj Gori. Galerija funkcioniše u okviru NMCG, i
smještena u prostoru bivšeg ateljea Miodraga Đurića Dada, na Dvorskom trgu, neposredno uz glavnu
turističku zonu. Ovaj prostor je prilagođen savremenim potrebama izlagačke prakse.
Galerija 42° Fakulteta likovnih umjetnosti je osnovana 2010.god. u okviru Centar za umjetnička
istraživanja 42° Fakulteta likovnih umjetnosti u Cetinju. Projektovana je i realizovana po savremenim
standardima i predstavlja jedan od najatraktivnijih izlagačkih prostora u Crnoj Gori. Svojim programom
galerija predviđa gostovanja domaćih i inostranih umjetnika, profesora i studenata Fakulteta likovnih
umjetnosti. Površina galerije 73 m2.
Galeriji savremene umjetnosti na Cetinju. U okviru programa „Cetinje – grad kulture 2010-2013“,
Ministarstvo kulture otkupilo je bivšu zgradu „Trgoprometa“, u centru grada i prilagodilo je za smještaj
Galerije savremene umjetnosti.
j)
Bioskopi na Cetinju
Cetinje ima dugu tradiciju prikazivanja i snimanja filmova. Prve filmske projekcije na Cetinju su počele
oko 1903. godine za ograničeni broj gledalaca, a 1908. otvoren je i prvi bioskop u kafani Lovćen. Prvi
PlanetCluster & MonteCEP
61
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
stalni bioskop otvoren je u Zetskom domu, 1911. godine. Nakon oslobođenja 1945., na Cetinju je
oformljena Direkcija filmskog preduzeća DFJ za FRCG, koja je u Crnoj Gori organizovala bioskope, vodila
distribuciju i omogućavala rad stranim snimateljima u Crnoj Gori. Od 1951. do 1967. bioskop na Cetinju
radi konstantno a 1967. se seli u Vladin dom. Poslije pauze od par godina, bioskop je prebačen u kuću
Marka Vujovića u Njegoševoj ulici i tamo je radio do kraja osamdesetih, pod imenom KINO SLOBODA, kada
je zatvoren. Poslije pauze od 8 godina, 1996. otvoren je na Cetinju novi bioskop, pod imenom EVOPA u
zgradi sportskog centra, koji danas ne radi.
Bioskopska sala u Rijeci Crnojevića nije u funkciji, ali je urađen projekat za izgradnju multimedijalne sale.
k) Ostali objekti za održavanje kulturnih aktivnosti
Na teritoriji Prijestonice Cetnje, van gradskog centra, postoje sljedeći objekti za održavanje kulturnih
aktivosti na lokalnom nivou:
• Spomen dom, naselje Očinići, MZ Konak
• Dom kulture, MZ Bokovo
• Zgrada škole, MZ Bata
• Višenamjenski objekat, naselje Đinovići, MZ Kosijeri
• Zadružni dom, MZ Trešnjevo
5.2. Samostalne organizacije iz oblasti kulture
Matica crnogorska, osnovana je 1993. godine na Cetinju, afirmiše kulturu i nacionalni identitet
crnogorskog naroda i promoviše multietnički karakter Crne Gore. Njeno sjedište je u Podgorici, a na
Cetinju kao i u drugim gradovima Crne Gore djeluje Ogranak Matice crnogorske Cetinje, koji se nalazi u
zgradi na uglu ulica Njegoševe i Balšića pazara
Crnogorski PEN centar, ogranak Svjetska organizacija pisaca sa Centralom u Londonu, ima sjedište na
Cetinju
Otvoreni kulturni forum okuplja najznačajnija imena crnogorske kulture i izdavač je međunarodno
renomiranog časopisa „Ars”.
5.3. Kulturne manifestacije u Prijestonici Cetinje
Kulturni program Prijestonice upotpunjavaju brojna kultuturna dešavanja i manifestacije od kojih
najznačajnije predstavljaju:
• Cetinjsko bijenale koje je osnovano 1990. godine, a njegov idejni tvorac i pokretač je princ Nikola
Petrović, praunuk kralja Nikole I. Predviđeno je da se Cetinjski bijenale kao manifestacija sa širokim
spektrom umjetničkih aktivnost održava svake druge godine, ali zbog nedostatka finasijskih sredstava,
njegova realizacija je otežana.
• Cetinjsko kulturno ljeto (Festival klasične muzike „Espressivo“, Internacionalni festival folklora,
Festival izvorne muzike „Cetinje Fest“, Jazz festival, Festival na drugoj strani „On the other side“,
Muzički koncerti);
• Proslava 13. Novembra – Dana Prijestonice Cetinja (Trinaestonovembarski likovni salon, kulturnoumjetnički program);
• Proslava 21. Maja – Dana nezavisnosti (kulturno-umjetnički program);
• Proslava 13. Jula – Dana državnosti (kulturno-umjetnički program);
• Festival harmonike „ Harmonika Fest“;
• Projekat „Razvoj lokalnih zajednica- Skadarsko jezero“ (višednevna kulturno-umjetnička dešavanja);
• Promocije knjiga;
• Književne večeri;
• Likovne izložbe.
6. Ocjena stanja
Najveći broj kulturnih institucija koje djeluju na području Prijestonice Cetinje, nalaze se u opštinskom
centru. Jedan dio ovih institucija isključivo zadovoljava potrebe lokalnog stanovništva dok veći broj čine
institucije regionalnog i državnog karaktera.
PlanetCluster & MonteCEP
62
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Prostornim planom opštine Cetinje iz 1990.god., planirana je sanacija i zaštita spomeničkog (povratnog i
nepovratnog) fonda i kadrovsko jačanje institucija kulture republičkog značaja, renoviranje postojeće
zgrade bioskopa sa 210 sjedišta, izgradnja nove višefunkcionalne dvorane (kapaciteta 300 sjedišta),
renoviranje i proširenje ljetnje pozornice sa 650 na 1450 sjedišta, sanacija pozorišta "Zetski dom", sa 220
sjedišta. U planskom periodu do 2000. god., zbog složene društveno-ekonomske situacije i nedostatka
finasijskih sredstava za projekte u oblasti kulture plan nije realizovan u potpunosti.
Renovirano je Kraljevsko pozorište Zetski dom, kao što je i renovirana je i proširena ljetnja pozornica.
Državnim projektom “Cetinje – grad kulture 2010-2013”, pokrenuta je inicijativa za revitalizaciju Cetinja
kao kulturnog središta Crne Gore, i to u većem obimu nego što je bilo predviđeno planskim dokumentima.
Planirana je rekonstrukcija, restauracija i revitalizacija vrijednog kulturnog, istorijskog i athitektonskog
nasljeđa, reorganizacija postojećih institucija i osnivanje novih institucija iz oblasti kulture i kulturne
baštine, i preseljenje državnih instutucija kulture na Cetinje. Prema preliminarnoj finansijskoj procjeni za
realizaciju navedenih programskih aktivnosti planirana su sredstva u iznosu od 20.000.000,00 €, a koje će
obezbijediti Vlada Crne Gore.
U okviru projekta “Cetinje – grad kulture 2010-2013” do sada je realizovano sljedeće:
• Preseljenje Ministarstva kulture na Cetinje i Rezidencije predsjednika Crne Gore u Plavi dvorac, sa
adaptacijom objekata za te namjene;
• Saniran je krov Vladinog doma, uređeni su enterijeri Umjetničkog i Istorijskog muzeja, urađeni
sanacioni radovi na Biljardi,
• rekonstruisan i saniran Mauzolej Vladike Danila, a završeni su i konzervatorsko-restauratorski radovi
Dvorske crkve na Ćipuru.
• Urađena je sanacija krovnog pokrivača i fasade Etnografskog muzeja i sanacija prizemlja i prvog sprata
nekadašnjeg Italijanskog poslanstva, kao i krova nekadašnjeg Francuskog poslanstva, u kojima se
nalazi Centralna narodna biblioteka “Đurđe Crnojević”;
• Usvojeni su elaborati za osnivanje Marina Abramovic Community Center Obod, kao i elaborati za
reorganizaciju institucija iz oblasti kulturne baštine, nakon čega su osnovane nove institucije Uprava
za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju.
• Usvojeni su elaborati o opravdanosti osnivanja Regionalnog centra za menadžement u oblasti kulturne
baštine, koji će imati kategoriju UNESCO centra II, kao i Regionalnog centra za podsticanje
međunarodnog povezivanja u oblasti kulture a koji će doprinijeti afirmaciji crnogorske Prijestonice u
međunarodnu kulturnu Prijestonicu.
Za 2012. godinu planira se:
• Sanacija Mauzoleja Petra II Petrovića Njegoša na Lovćenu za koju je već urađen projekat a uskoro će
biti i raspisan tender za izvođača radova;
• Adaptacija bivše upravne zgrade “Obod”-a za potrebe smještanja Uprave za zaštitu kulturnih dobara
Crne Gore i Centra za konzervaciju i arheologiju. Projekat je završen a radovi će biti ugovoreni ovih
dana jer je njihovo kompletno izvođenje planirano za 2012. godinu;
• Rekonstrukcija i adaptacija bivše upravne zgrade “Trgoprometa” za potrebe Galerije savremene
crnogorske umjetnosti i pošto su radovi privedeni kraju njen brzi početak rada;
• Sanacija veoma zapuštenog i nezavršenog objekta Reljefa Crne Gore;
• Rekonstrukcija i restauracija Dvora kralja Nikole sa pripadajućim objektima i dvorištem. U toku je
izrada projekta kojim se predviđaju temeljni konzervatorsko-restauratorske radovi, ugradnja
protivpožarne zaštite i video nadzora, uređenje dvorskog vrta, popravka kamene ograde, promjena
boje na fasadi Dvora itd;
• Izrada projekta kompletnog uređenja dosta zapuštenog Njegoševog parka;
• Izrada projekta rekonstrukcije i restauracije “Zetskog doma” kojim bi se predvidjelo proširenje
gledališta, galerija, sanacija potkrovlja i uređenje enterijera, a naknadno će biti utvrđena potreba
eventualnog uređenja eksterijera. Projekat podrazumijeva vraćanje objekta u prvobitno stanje,
uključujući sve arhitektonske, ambijentalne i kulturne vrijednosti;
• Izrada projekta za izgradnju objekta za Državni arhiv Crne Gore. Prije tri godine kupljen je objekat sa
pripadajućom lokacijom u neposrednoj blizini Državnog arhiva, sa namjerom da se umjesto tog
objekta izgradi novi namjenski objekat za smještaj i čuvanje arhivske građe. Tokom ove godine nije
bilo moguće završiti projekat zbog nedostatka planske dokumentacije, te će isti biti finaliziran u 2012.
godini
PlanetCluster & MonteCEP
63
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Početak izgradnje prve faze objekata NOVOG UMJETNIČKOG KOMPLEKSA
Izrada projekta za obnovu hotela “Lokanda” - prvog savremenog hotela u Crnoj Gori, sagrađenog 1864.
koji je predstavljao i simbol građanskog Cetinja, “duhovni centar svih intelektualnih snaga Crne Gore,
iz kojeg se razvijala crnogorska politička, demokratska, nacionalna i književna misao”.
Planirana je izrada master plana za projekat internacionalnog multimedijalnog centra MACCOC
(Marina Abramović Community Center Obod Cetinje), koji će zauzimati prostor od 140.000m2 fabrike
frižidera „Obod“ na Cetinju. Marina Abramović Community Center Obod Cetinje biće centar
produkcije, prezentacije, distribucije i razvitka različitih umjetničkih formi: umjetnosti performansa i
vizuelnih umjetnosti, teatra i plesa, muzike i opere, filma i videa, obrazovnih i ekoloških programa,
arhitekture, nauke i novih tehnologija. Višenamjenski centar MACCO Cetinje će osim kulturnih razviti
i čitav niz privrednih i uslužnih djelatnosti koje bi trebalo da bitno doprinesu kako reanimaciji samog
fabričkog kompleksa Obod tako i revitalizaciji grada Cetinja u cjelini.
Potrebno je adekvatno uključenje Muzeja elektrodistribucije u turistučku mapu Cetinja u cilju
upotpunjenja i obogaćenja turističko-kulturne ponude prijestonice.
Literatura i izvori:
1. NACIONALNI PROGRAM RAZVOJA KULTURE (2011-2015), 2011;
Izvor: www.mku.gov.me
2. Program “Cetinje – grad kulture 2010-2013″, 2010;
Izvor: http://www.cetinje-mojgrad.org/
3. Realizacija projekta “Cetinje - grad kulture 2010-2013″, 2011;
Izvor: http://www.cetinje-mojgrad.org/
4. Muzeji Crne Gore, 2007;
Izvor: http://www.see-heritage.org/Muzeji_Crne_Gore.pdf
5. 100 GODINA CRNOGORSKE ELEKTROPRIVREDE, 2010;
Izvor: http://www.epcg.co.me/pdf/monografija/monografija%20epcg%20za%20web.pdf
6. INFORMACIJA O STANJU I PROBLEMIMA U OBLASTI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U PRIJESTONICI
CETINJE, Prijestonica Cetinje, Sekretarijat za socijalnu politiku i mlade, 2011;
PlanetCluster & MonteCEP
64
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Izvor: http://www.cetinje.me/skupstina/akti.html
7. www.mku.gov.m
8. Dopis Ministarstva kulture br. 01-255/2 od 23.03.2012.
9. STRATEŠKI PLAN RAZVOJA PRIJESTONICE CETINJE 2012 – 2016 (Prijedlog), Prijestonica Cetinje,
2012
10. http://www.cetinje.me
11. http://zetskidom.me
12. http://www.flu.ac.me
13. http://sh.wikipedia.org/wiki/Bioskop_na_cetinju
SPORT
Sport kao djelatnost od javnog interesa zauzima značajno mjesto u svim evropskim državama. Finansijska i
druga učešća države u području sporta kroz budžete na svim nivoima, određivanje pravnih lica u sportskoj
djelatnosti, poreske olakšice i drugo, značajna su i važna pitanja u svim zemljama bez obzira na status i
odnose vladinih i nevladinih organizacija i sportskih asocijacija. U Evropi je saradnja i jasno određivanje
nadležnosti između vladinih i nevladinih sportskih organizacija, ali i partnerstva, opšte prihvaćena pojava.
Razvoj sporta u Crnoj Gori treba posmatrati kao integralni dio ukupnog razvoja naše države na njenom
putu uključivanja u evropske i svjetske tokove. Sport kao djelatnost od javnog interesa treba da ispuni
svoju naglašenu društvenu misiju koja pored takmičarskog ima važan vaspitni, zdravstveni kulturni,
socijalni i drugi sadržaj. Dakle, sport nije sam sebi cilj, on je sredstvo obrazovanja, vaspitanja, zabave,
mode, statusnog simbola, egzistencije, i sve to uzeto zajedno, biznisa.
1. Međunarodne strategije
Sport u Crnoj Gori zasniva se na principima i standardima koji su utvrđeni u Evropskoj povelji o sportu,
Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Konvenciji UN-a o pravima djeteta,
Međunarodnoj konvenciji protiv dopinga u sportu, Evropskoj konvenciji o nasilju i nedoličnom ponašanju
gledalaca na sportskim priredbama, Olimpijskoj povelji, Paraolimpijskoj povelji, Evropskom kodeksu o
sportskoj etici, Deklaraciji o sportu, toleranciji i fer-pleju, kao i na pravilima međunarodnih sportskih
asocijacija.
Na osnovu evropskih principa razvoja sporta i potreba crnogorskog sporta, vizija Vlade Crne Gore je da do
2017. godine, Crna Gora postane:
- država u kojoj je sport dostupan svakome, a naročito djeci;
- država sa razvijenom sportskom infrastrukturom;
- država vrhunskih sportskih dostignuća;
- država u kojoj je sport činilac razvoja;
- država u kojoj se njeguje sportski talenat;
- država u kojoj su prava i obaveze sportskih subjekata garantovani pravnim normama.
Iz vizije proizilazi i misija koja glasi: ,,Sport na svim nivoima i u svim oblicima obezbjeđuje fizičku,
mentalnu i socijalnu dobrobit građana Crne Gore.“
2. Nacionalna strategije
Kao dugoročni interes za razvoj crnogorskog sporta, Vlada Crne Gore je donijela Nacionalni program
razvoja sporta kojim se utvrđuju sportski razvojni ciljevi, a donošenjem godišnjih programa sporta (na
državnom i lokalnom nivou) i njihovom implementacijom, na transparentan način će se određivati i
sufinansirati izvršioci izabranih programa u sportu.
S ciljem da se identifikuju glavni problemi sporta u Crnoj Gori i definišu strateški ciljevi njegovog razvoja,
a usljed nedostatka jedinstvene baze podataka, osnovu za izradu ovog dokumenta predstavljala je
ekspertska ocjena kompetentnih osoba. Na osnovu ekspertskih ocjena, relevantnih bibliografskih izvora,
kao i empirijski prikupljenih podataka, izveden je veliki broj zaključaka koji su bili osnov za definisanje
stanja sporta u Crnoj Gori i odgovarajućih aktivnosti na realizaciji postavljenih strateških ciljeva po
oblastima sporta.
3. Zakonska regulativa
PlanetCluster & MonteCEP
65
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Važeći zakon kojim se reguliše oblast sporta je Zakon o sportu (Sl. list CG, br. 036/11). Ovim zakonom
uređuju se: prava i obaveze sportskih subjekata, uslovi i način obavljanja djelatnosti sporta, korišćenje i
održavanje sportskih objekata, zdravstvena zaštita sportista i spriječavanja dopinga, podsticaj i podrška
razvoja sporta, finansiranje sporta i druga pitanja od značaja za razvoj sporta.
Određene pojave u funkcionisanju pojedinih sportskih organizacija, posebno nacionalnih sportskih saveza,
način i postupak registracije, odnosno upisa u Registar sportskih organizacija, rješavanje sportskih
sporova, informacioni sistem i evidencije u sportu, kao i definisanje pitanja anti-dopinga, nametnuli su
potrebu donošenja novog zakona o sportu, koji je trenutno u postupku izrade. Osim navedenih razloga,
donošenje novog Zakona o sportu uslovljeno je potrebom usaglašavanja Zakona o sportu sa postojećim
pravnim sistemom Crne Gore i otklanjanjem određenih nejasnoća u primjeni određenih zakonskih
rješenja. Ovo i iz razloga što je ovaj zakon donijet u uslovima drugačijeg državnog statusa Crne Gore.
4. Sportski objekti u Crnoj Gori
Crna Gora ostvaruje javni interes u sportu obezbjeđujući uslove za realizaciju programa od javnog
interesa, koji su definisani ovim Nacionalnim programom razvoja sporta. Država to čini podsticanjem i
obezbjeđivanjem uslova za razvoj sporta, naročito učestvujući u planiranju, izgradnji i održavanju
sportskih objekata, obezbjeđujući kadrovski potencijal za realizaciju programa, odnosno sve druge
releventne i realne pretpostavke koje su u funkciji stvaranja finansijskog sistema za uspješnu valorizaciju
programa sporta.
Sportski objekti u Crnoj Gori predstavljaju značajan sportski građevinski fond koji čine: 20 sportskih
dvorana, kao samostalnih objekata ili u okviru sportskih centara sa ukupnom porvršinom od oko 74.878 m²
i 27.560 tribinskih mjesta za sjeđenje, 50 stadiona – fudbalskih igrališta ukupne površine 464.539 m²
kapaciteta 81.600 mjesta za sjeđenje; 79 otvorenih sportskih poligona ukupne površine 100.720 m²; 14
bazena od čega 5 zatvorenih i 9 otvorenih; 66 teniskih terena i 7 atletskih staza sa pratećim atletskim
borilištima. Crna Gora sa 625266 stanovnika i površinom od 13.812 km², raspolaže fondom sportskih
objekata, čija gustina u prostoru predstavlja značajan potencijal i osnovu za dalji razvoj sporta.
5. Sport u Prijestonici Cetinje
5.1.
Istorijski razvoj sportskih društava na Cetinju
Otvaranjem diplomatskih predstavništava na Cetinju stiču se uslovi za formiranje sportskih društava za
gimnastiku, tociljanje i borenje, kao i klizačko društvo koje dobija i svoj Ustav 30. oktobra 1892. godine, a
1910.god. i ograđeni prostor od betona namijenjen za engleski sport skejting.
Sokolsko društvo na Cetinju formirano u januaru 1914. godine. Sokolstvo je osnovano u Češkoj 1862.
godine u cilju organizovanja gimnastičkih aktivnosti za djecu i omladinu. Crna Gora je 1895. godine
nastupala na praškim sokolskim sletovima, a 1906. godine na Cetinje stiže 320 čeških sokola koji su održali
jednu vježbu pred vladarskim domom. Ova smotra je izazvala silno oduševljenje na Cetinju pa je kralj
Nikola poslao molbu Češkoj sokolskoj opštini u Pragu da pošalje instruktora koji bi održao kurs vojnim
licima. U ljeto 1908. godine, u Crnu Goru dolazi iz Češke učitelj sokolske tjelesne vježbe Viljem Kukec koji
je i utemeljivač sokolstva na crnogorskim prostorima. Cetinjsko sokolsko društvo je 22. januara 1914.
godine dobilo i svoja pravila koja je odobrio ministar unutrašnjih djela Labud Gojnić.
Prvi fudbalski klub u Crnoj Gori, pod imenom FK “Lovćen” formiran na Cetinju 1913. godine.
Prvi teniski klub u Crnoj Gori osnovan je na Cetinju, pri Italijanskom poslanstvu 1906. godine, a Cetinje je
početkom XX vijeka imalo nekoliko teniskih terena: u dvorištima Francuskog poslanstva (na prostoru gdje
se danas nalazi stambeni objekat), zatim Austrougarskog, Italijanskog i Njemačkog poslanstva (dok je bilo
smješteno na lokaciji gdje se sada nalazi Englesko poslanstvo), kao i u bašti dvora prestolonasljednika
Danila (na prostoru između današnjeg hotela “Grand” i štamparije “Obod”). Godine 1931. u Dvorskom
parku je napravljeno šesto tenisko igralište .
Golf klub na Cetinju je osnovan jula mjeseca 1906. godine pod pokroviteljstvom knjeginje Milice, supruge
prestolonasljednika Danila, najstarijeg sina kralja Nikole. Igralište se nalazilo u neposrednoj blizini
Italijanskog poslanstva čija je izgradnja započeta te godine.
PlanetCluster & MonteCEP
66
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Biciklistički klub na Cetinju je formiran 1905. godine a prvi biciklista došao je iz Kotora na Cetinje 14.
maja 1883. godine za nešto više od dva sata vožnje.
Prve skije na Cetinje je donio kapetan norveške kraljevske vojske Henrich Augusto Angel, januara 1893.
godine.
Prvi šahovski klub na Cetinju formiran je 28. jula 1932. godine.
5.2.
Postojeći sportski objekti u Prijestonici Cetinje
U Prijestonici Cetinje postoji veliki broj sportskih objekata, koji se klasifikuju na sljedeći način:
•
•
•
•
•
•
Sportski objekti u vlasništvu Prijestonice Cetinje
Sportski objekti u vlasništvu obrazovnih ustanova
Sportski objekti u okviru državnih ustanova
Sportski objekti u vlasništvu privrednih društava
Ostali sportski objekti u gradu
Sportski objekti izvan gradske zone
Sportski objekti u vlasništvu Prijestonice Cetinje
Sportskim objektima koji su u vlasništvu Prijestonice Cetinje gazduje JP Sportski centar Cetinje, u čijem
su sastavu: sportska sala i prostorije u objektu pod nazivom „Vojni stan“, fudbalski stadion, pomoćni
fudbalski teren, teren malih sportova (travnati u sklopu stadiona), i teniski teren (šljaka) u Njegoševom
parku
•
Vojni stan se nalazi na Obilića poljani a izgrađen 1910.god. Prvobitno je bio namjenjen za prvu
crnogorsku kasarnu i po tome je dobio naziv „Vojni stan“ koje se održao do danas. Prva manja
unutrašnja rekonstrukcija izvršena je 50-ih godina prošlog vijeka, kada je napravljena velika
fiskulturna dvorana za košarku i rukomet, širine 12m. Poslije zemljotresa, početkom 80-ih godina
prošlog vijeka, izvršena je dogradnja velike sportske dvorane kada su arimirano-betonske ploče
spuštene u odnosu na prethodnu visinu plafona tako da se u ukupnoj visini dobio prostor mansarde
tj. treće etaže. Ukupna površina objekta je oko 2000m2. Raspoloživi prostori se izdaje sportskim
društavima i drugim ustanovama i firmama.
U okviru objekta pod nazivom „Vojni stan“ nalaze se: glavna sportska dvorana, tri manje dvorane,
dvije teretane i bilijar sala u okviru kafea.
U glavnoj sportskoj dvorani se odvijaju treninzi i takmičenja sportskih klubova iz Cetinja, kao i
treninzi i takmičenja reprezentacija koje svoje pripreme obavljaju na Cetinju. U 2011. godini
sanirane su svlačionice i dio tribina. U sali je u izvjesnom procentu prisutna vlaga, koja se
pojavljuje zbog njene ukopanosti u teren, mada se ovaj problem do sada korektno rješavao
dobrim ventilacionim sistemom.
Tri manje dvorane su namjenske i koriste se za stoni tenis, džudo i body building. Takođe,
funkcionalne su i ispunjavaju uslove za treninge.
Teretane su date u zakup i zadovoljavaju postojeće standarde. Osim sportskih klubova, usluge
teretana koriste i rekreativci.
Bilijar sala koja se nalazi u okviru kafea, data je u zakup Bilijar klubu „Biljarda“. Funkcionalna je i
ispunjava uslove za takmičenja.
•
Fudbalski stadion koji ima lakoatrletsku stazu, pomoćni fudbalski teren i gledalište kapaciteta
5000 sjedišta je u dosta lošem stanju. Od izgradnje Stadiona, 1953. godine, nije izvršena
rekonstrukcija tribina koje su prilično zapuštene. Improvizovane svlačionice su smještene u
prostorijama stare Kasarne, koja je locirana pored stadiona i nije njegov integralni dio.
PlanetCluster & MonteCEP
67
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Rekonstrukcija trave je izvršena uz pomoć Prijestonice Cetinje, Fudbalskog saveza Crne Gore i
Fudbalskog kluba „Lovćen“, što je stvorilo bolje uslove za takmičenje. Trava je dosta dobro
očuvana, a o njoj je do sada vodio brigu FK „Lovćen“. Ograda oko pomoćnog terena je srušena,
tako da je nova vještačka trava na terenu izložena uništenju
•
Teren malih sportova je u solidnom stanju i na njemu se obavljaju treninzi pojedinih sportskih
ekipa i odigravanje turnira (tradicionalno, odigrava se turnir u malom fudbalu tokom ljetnjih
mjeseci).
•
Teniski teren u „Njegoševom“ parku, JP Sportski centar Cetinje je dalo u zakup teniskom klubu
„Lovćen“, koji je izvršio njegovu rekonstrukciju. Teren je pokriven šljakom i zadovoljava uslove za
treninge i takmičenja, kao i za večernje odigravanje mečeva.
Sportski objekti u vlasništvu obrazovnih ustanova
Objekti za odvijanje sporskih aktivnosti u okviru obrazovnih ustanova nalaze se u okviru OŠ Njegoš,
Gimnazije i Srednje stručne škole.
•
•
•
U okviru OŠ „Njegoš“, nalazi se fiskulturna sala koja ne zadoviljava sve standarde za obavljanje
sporskih aktivnosti đaka. U njoj, se pored nastave fizičkog vaspitanja, održavaju i treninzi ženskog
odbojkaškog i ženskog košarkaškog kluba. I pored rekonstrukcije koja je nedavno urađena, u sali je
prisutan veliki procenat vlažnosti, koja se pojavljuje zbog ukopanosti u teren. Parket u sali je
propao. Otvoreni poligon u dvorištu škole ne ispunjava uslove za obavljanje nastave fizičkog
vaspitanja, zbog nedostatka sportskog mobilijara, neravne podloge i neodgovarajuće lokacije u
krugu škole. Ovaj poligon u ljetnjim mjesecima koriste građani za rekreaciju.
Gimnazija na Cetinju posjeduje renoviranu fiskulturnu salu, u kojoj se odvija nastava fizičkog
vaspitanja. U okviru škole nalazi se višenamjenski sportski poligon, koji pored učenika Gimnazije
koriste i učenici Srednje stručne škole. U ljetnjim mjesecima poligon se koristi za rekreaciju
građana, a može koristiti i za pripreme sportista.
Srednja stručna škola posjeduje fiskulturnu salu u kojoj se odvija nastava fizičkog vaspitanja
Sportski objekti u okviru državnih ustanova
•
•
U okviru objekta nekadašnjeg Austrougarskog poslanstva, nalazi se teniski teren sa djelimično
oštećenom podlogom, koju je potrebno sanirati. Sanacijom ovog terena sportisti i rekreativci bi
dobili dodatni prostor za trening i rekreaciju,
U okviru Centralne narodne biblioteke „Đurđe Crnojević“, nalazi se teniski teren koji je u
solidnom stanju. Koristi se za rekreaciju građana i za treninge teniskog kluba „Cetinje“.
Sportski objekti u vlasništvu privrednih društava
•
•
U sklopu Hotela „Grand“, nalazi se 25 m plivački bazen i kuglana. Bazen i kuglana su sa svim
pratećim sadržajima ispunjavaju sve uslove za trening i takmičenja. Ove sportske sadržaje koriste
gosti hotela, a ostali korisnici uz uslove koje određuje vlasnik objekta.
U okviru preduzeća AD „Ribarstvo“ u Rijeci Crnojevića, nalazi se višenamjensko sportsko igralište
na kojem se održavaju mnogobrojna amaterska sportska takmičenja, kao što su Riječke sportske
igre.
Ostali sportski objekti u gradu
•
Na „Starom igralištu“ kod „Njegoševog“ parka, kao privremeni sportski objekat u privatnom
vlasništvu, izgrađen je i stavljen u funkciju otvoreni teniski teren.
Sportski objekti izvan gradske zone
Izgradnja novih sportskih sadržaja na Lovćenu, doprinijela je boljoj turističkoj ponudi grada:
PlanetCluster & MonteCEP
68
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
•
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
JU „Lovćen – Bečići“ je na Ivanovim koritima izgradila dva višenamjenska sportska poligona, koja u
ljetnjim mjesecima služe za rekreaciju i pripreme sportista, kao i za učesnike rukometnog i
košarkaškog kampa. Takođe, u završetku je izgradnja jednog fudbalskog i dva teniska terena.
Na prostoru NP „Lovćen“ nalaze se Avanturistički park, francuskog investitora, kao i teren za
paintball, koji koristi Paintball klub „Viktoria“ i rekreativci.
U okviru mjesnih zajednica Njeguši, Dobrsko selo, Bokovo, Čevo, Trešnjevo, Žabljak Crnojevića-Dodoši,
postoje višenamjenska sportska igrališta.
Na Ševrlji se nalazi Strelište glinenih golubova, u čiju su rekonstrukciju svojevremeno uložena značajna
finansijska sredstva. Prilikom otvaranja, objekat je predstavljao jedan od najboljih sportskih objekata te
vrste u zemlji. Međutim, danas je objekat u lošem stanju.
5.3.
Sportske organizacije u Prijestonici Cetinje – postojeće stanje
Na teritoriji Prijestonice Cetinje, postoji značajan broj sportskih organizacija i to:
•
•
•
Dva sportska saveza
Dva sportska društva
Ukupno 48 sportskih klubova, registrovanih, u fazi preregistracije ili u stanju mirovanja
Sportski savezi
U Prijestonici je sjedište dva sportska saveza i to:
1. Karambol savez Crne Gore, osnovan je 21.02.2007. godine.
2. Stonoteniski savez Crne Gore
Sportska društva
U Prijestonici rade dva sportska društva:
1. Organizacija „Sport za sve”, osnovana je 06.08.2001. godine.
2. Društvo sportskih rekreativaca „VETERANI”, osnovano je 23.03.2005. godine.
Sportski klubovi
Trenutno je aktivno oko 29 sporskih klubova. Većina postiže zapažene rezultate kako na domaćoj, tako i
na međunarodnoj sportskoj sceni. Klubova se finsiraju iz sredstava državne potpore klubova kao sportskih
organizacija, članarina, ulaznica, obeštećenja za transfer sportista, zadužbina i legata, poklona, sponzora,
reklama, igara na sreću, prodaje suvenira, zakupnina i dr. Takođe, dio sredstava za rad sportskih klubova
obezbjeđuje i Prijestonica Cetinje.
Aktivni sporski klubovi u Prijestonici Cetinje su:
1. Atletski klub „LOVĆEN”, osnovan je 28.03.1948. godine,
2. Auto-moto sportski klub „LOVĆEN”, osnovan je 1946. godine.
3. Bilijar klub „BILJARDA”, osnovan je 24.06.2004. godine.
4. Bilijar klub „ARTISTIK”, osnovan je januara mjeseca 2011. godine.
5. Klub za dizanje tegova, body building i fitnes „HERKUL”, osnovan je 07.10.2002. godine.
6. Crnogorski bokserski klub „CETINJE”, osnovan je u maju mjesecu 2002. godine.
7. Džudo klub „CRNOGORAC”, osnovan je 10.10.1996. godine.
8. Fudbalski klub „LOVĆEN”, osnovan 1913. godine, prvi je fudbalski klub u Crnoj Gori.
9. Fudbalski klub „CETINJE”, osnovan je 1971. godine.
10. Fudbalski klub „KALE”, najprije, osnovan je kao škola fudbala 2004. godine, a preregistrovan u
Klub 24.11.2011. godine.
11. JU JUTSU klub „CRNOGORAC”, osnovan je 22.03.2006. godine.
12. Košarkaški klub „LOVĆEN”, osnavan 1947. godine.
13. Košarkaški klub „CETINJE”, osnovan je 23.12.2004. godine.
14. Klub praktičnog streljaštva „CETINJE”, osnovan je 03.03.2004. godine.
15. Klub praktičnog streljaštva „LOVĆEN”, osnovan je 01.12.2005. godine.
16. Kik-box klub „LOVĆEN”, osnovan je 5.12.2011.godine.
17. Odbojkaški klub „LOVĆEN”, osnovan je 1949. godine.
18. Planinarski klub „KAPETAN ANGEL”, osnovan je 18.09.2010. godine.
19. Power lifting klub „HERKUL”, osnovan je 2008.godine.
20. Rukometni klub „LOVĆEN”, osnovan je početkom 1949. godine i najtrofejniji je crnogorski
rukometni klub.
21. Rukometni klub „CEPELIN”
PlanetCluster & MonteCEP
69
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
22. Stonoteniski klub „LOVĆEN”, osnovan je novembra mjeseca 1952. godine.
23. Stonoteniski klub osoba s invaliditetom „Cetinje”, osnovan je 23.11.2010. godine. Apsolutni su
prvaci Crne Gore u svim kategorijama.
24. Streljački klub za leteće mete „CETINJE”, osnovan je 03.03.2008. godine.
25. Streljački klub „GAMMS”, osnovan je 03.06.1996. godine.
26. Šah klub „Lovćen”, osnovan je 1932. godine.
27. Teniski klub „CETINJE”, osnovan je 03.12.2004.godine.
28. Teniski klub „LOVĆEN”, osnovan je 12.07.2011. godine.
29. Ženski košarkaški klub „LOVĆEN”, osnovan je 23.08.2008. godine, i jedini je ženski kolektiv na
Cetinju koji se takmiči u najjačoj ligi na državnom nivou.
Preostalih 18 klubova nijesu, ili su samo povremeno aktivni:
1. Power lifting klub „TITAN”, osnovan 31.01.2008. godine. Klub je zbog nedostatka finansijskih
sredstava trenutno neaktivan. Članovi Kluba treniraju sa članovima Power lifting kluba “Herkul”
2. Kajakaški klub „OBOD - Rijeka Crnojevića”, Rijeka Crnojevića
3. Veslački klub „KARATUN”, Dodoši
4. Veslački klub „OBOD - RIJEKA CRNOJEVIĆA”, Rijeka Crniojevića
5. Auto moto sportski klub „CETINJE”
6. Rukometna škola „SEDMERAC”
7. Auto moto klub „G.P. CETINJE - RACING TEAM”
8. Auto moto sportski klub „VBM-MOTORSPORT”
9. Fudbalska škola „DRIBLING”
10. JU JUTSU klub „CETINJE”
11. Karate klub „CETINJE”
12. Planinarsko smučarsko društvo „LOVĆEN”
13. Planinarski klub „CETINJE”
14. Paintball klub „VICTORIA”
15. Paraglajding klub ”ORAO CETINJE”
16. Pikado klub „3 KRUNE”
17. Studentsko sportsko društvo „AKADEMAC”
18. Veslački klub „VESLO”
5.4.
Sportske manifestacije u Prijestonici Cetinje
Prijestonica Cetinje, preko Sekretarijata za kulturu, sport i medije, u saradnji sa sportskim organizacijama
i školama sa teritorije Prijestonice, kontinuirano organizuje brojne domaće i međunarodne sportske
manifestacije i to:
• Školske olimpijske igre osnovnih škola Crne Gore;
• Međunarodna biciklistička trka “Putevima Kralja Nikole”;
• Međunarodna brdsko brzinska trka “Lovćen 2012.”;
• Međunarodna bokserska revija;
• Međunarodna trka u mountain bike-u /cross country / “ Trofej Lovćena”;
• Revijalna Kajakaška regata na trasi od Karuča do Rijeke Crnojevića;
• Sportska manifestacija “Mali Veliki šampioni”;
• Međunarodna atletska ulična trka “Oslobođenje Cetinja”;
• Međunarodni džudo turnir “Trinaesti novembar”.
6. Ocjena stanja
Prijestonica Cetinje posjeduje veliki broj sportskih objekata, ali nažalost, neki ne zadovoljavaju potrebne
standarde ili se nalaze u veoma lošem stanju.
Prostornim planom Cetinje iz 1990.god. nije posebno obrađivana oblast sporta. U Generalnom
urbanističkom planu bila je predviđena dogradnja postojećeg stadiona „Lovćen", kapaciteta 10.000
gledalaca i 1000m2 klupskog prostora, uređenje pomoćnih terena za fudbal i male sportove, a u okviru
"Vojnog stana" dogradnja hale za 2.000 gledalaca kao i formiranje dodatnih sadržaja za aktivnosti niza
sportskih društava.
PlanetCluster & MonteCEP
70
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Uslljed nepovoljnog društveno-ekonomskih okolnosti ove aktivnosti do sada nisu realizovane, tako stanje
sportskih objekata "Vojni stan", fudbalskog stadiona i značajnog broja otvorenih sportskih poligona, nije
zadovoljavajuće.
Podstandarne dimenzije sala širine do 12 m “Vojnog stana” obezbjeđuju samo nužne uslove takmičenja i
treninga za male sportove.
Stadion "Lovćena" sa lakoatletskom stazom i gledalištem od oko 5000 gledalaca ne pruža adekvatne uslove
za razvoj sportskih aktivnosti. Lokacije je opterećena problemima izazvanim nedostatkom potrebnog
pratećeg prostora i saobraćajne infrastrukture
U dvorištima nekadašnjih stranih poslanstava i parkovima nalaza, se niz teniskih terena koji su malo
aktivni.
Skoro potpuno su zapostavljeni tereni za zimske sportove (Jasike) a zaboravljena nekadašnja klizališta.
Potrebno je obezbijediti proširenje sadržaja sportskih aktivnosti na nivou školskih sportskih društava i u
oblasti turističke ponude.
Sportski objekti u vlasništvu obrazovnih ustanova uglavnom nijesu na zadovoljavajućem nivou. Postojeće
sportske sale zahtjevaju rekonstrukciju, a potrebna je i izgradnja novih sportskih sala i terena.
Objekti u vlasništvu privrednih društava su uglavnom u dobrom stanju i obezbjeđuju dobre uslove za
održavanje sporskih aktivnosti.
PlanetCluster & MonteCEP
71
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jan 2014.)
Literatura i izvori:
1. NACIONALNI PROGRAM RAZVOJA SPORTA U CRNOJ GORI (Predlog), 2011; Izvor: www.gov.me
2. STRATEŠKI PLAN RAZVOJA PRIJESTONICE CETINJE 2012 – 2016 (Prijedlog), Prijestonica Cetinje,
2012
3. GUP CT
4. http://www.cetinje.me/sport.html
slijedi: Sintezni prikaz objekata društvenih djelatnosti u Prijestonici Cetinje
PlanetCluster & MonteCEP
72

Zapisnik sa sedme sjednice II saziva Senata

TURIZAM - WordPress.com

C E T I N J E - Montenegro Travel

Ekspoatacija mineralnih sirovina

katalog vlatke vujosevic

prostorno-urbanistički plan prijestonice cetinje

Bonn, 20

Pregled

pismo podrške

„POGLED U BUDUĆNOST: DRUŠTVENI MEDIJI – BUDUĆNOST

„Zajednice - prijatelji djece“

PRIRODNE KARAKTERISTIKE

Ideje za paketiće: