Broj 21
kontakt call centar 15015
www.mchamber.mk
MAKEDONIJA PRED ISKLU^ITELNO TE[KA MISIJA
Rast na izvozot ili ekonomski krah
KAKO SE REALIZIRA KREDITNATA
LINIJA OD EIB
DALI PREFRLAWETO NA BIZNISITE VO REGIONOT
JA ZAOBIKOLUVA ZEMJAVA
Site dojdeni Italijanskata industrija
- uslu`eni za ~evli se seli vo Srbija
IRENA JAKIMOVSKA, SOPSTVENIK I GENERALEN MENAXER NA TEKSTILNATA
KOMPANIJA „KOMFI ANGEL“ OD PRILEP
INTERVJU
Kapitalizmot vo Makedonija
sporo se instalira
18
FOKUSIRANO
Pi{uva:
Stojmirka Tasevska
Globalizacijata
na
svetskoto stopanstvo, intenzivirana od 80-tite godini na minatiot vek, na site zemji im ja nametna potrebata za nivno pogolemo
vklu~uvawe vo razmenata na
stoki, uslugi, trud i na kapital. Ottamu, adaptiraweto na toj plan e va`na zada~a i predizvik na sekoja dr`ava, vo funkcija na osnovnata ekonomska cel - rast na
`ivotniot standard na site
gra|ani.
Vo toj kontekst, zgolemuvaweto na izvozot e eden od
najva`nite preduslovi za
porast na stopanskite
aktivnosti na edna zemja.
Ova posebno e va`no koga e
vo pra{awe mala zemja, so
relativno skromni resursi,
koja s* u{te se nao|a vo tekovite na procesot na globalizacija. Toa ja nametnuva potrebata za pointenziven porast na izvozot, kako
bi se obezbedile pretpostavkite za:
- porast na proizvodstvoto, a so toa i vrabotenosta i `ivotniot standard;
- makroekonomska stabilnost, preku namaluvawe
na osetlivosta na stopanskiot porast od prilivot na
kapital,
- redovno servisirawe
na javniot dolg.
NADVORE[NOTRGOVSKA
RAZMENA
1. Vkupnata nadvore{notrgovska razmena vo 2008
godina dostigna 10, 8 milijardi denari, so porast od
100 procenti vo odnos na
2005 godina, a porast za re~isi tripati vo odnos na
1996 godina (indeks 390) .
Vo 2008 godina, vo odnos
na 1996 godina, koga po~na
procesot na liberalizacija, izvozot zabele`a porast
od 247 procenti, a uvozot
porast od 321 procent ili,
uvozot bele`i povisoka dinamika na porast za 74 indeksni poeni.
Kako rezultat na podinami~niot porast na uvozot,
pokrienosta na uvozot so izvozot bele`e{e permanentno namaluvawe, so isklu~ok
vo 2005 godina koga so 63, 2
procenti se vrati na nivoto
od 2000 godina. Bilansniot
deficit od godina vo godina se prodlabo~uva{e, taka
{to od 480 milioni amerikanski dolari vo 1996 godina, vo 2005 godina dostigna
1, 2 milijardi amerikanski
dolari, za da vo 2008 godina iznesuva 2. 800 milijardi amerikanski dolari.
Vo 2009 godina proizvodstvoto i izvozot bele`at zna~ajno namaluvawe,
pred s* poradi negativnite
efekti od ekonomskata globalna kriza. Trgovskiot deficit iznesuva 2. 351 mili-
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
MAKEDONIJA PRED ISKLU^ITELNO TE[KA MISIJA
Rast na izvozot ili
ekonomski krah
n Neophodna e ekonomska politika, so koja bi se obezbedil podinami~en porast na izvozot, prvenstveno so utvrduvawe na sistemska poddr{ka na izvozot vo soglasnost so na~elata na STO, a vo funkcija na jaknewe na kapacitetite za izvoz na stopanskite subjekti i
vospostavuvawe na sistem za pottiknuvawe na izvoznoorientiranite investicii
oni dolari, a vo periodot
januari-april 2010 godina
670, 7 milioni dolari, so
pokrienost na uvozot so izvoz za 57, 2 procenti.
Trgovskata razmena po
proizvodi poka`uva deka vo
izvozot, pa i vo 2009 godina
koga imavme zna~itelno namaluvawe na izvozot vo metalnata industrija, najgolemo e u~estvoto na proizvodite od `elezo i od ~elik
(valani proizvodi), oblekata, feronikelot i prerabotkite od nafta. Vo uvozot
najmnogu e zastapena surovata nafta, motornite vozila za prevoz na lica i
elektri~nata energija.
2. Vo strukturata na uvozot spored ekonomskata namena (2009 godina se izzema
kako incidentna godina poradi ekonomskata kriza) ,
proizvodite za reprodukcija od 55, 6 procenti vo 1996
godina, go zgolemija svoeto
u~estvo na 64, 4 procenti vo
2008 godina {to uka`uva na
visokata surovinska zavisnost na na{eto stopanstvo.
Vo uslovi na naglasena
strukturalna zavisnost na
nacionalnata ekonomija od
uvoz, koja vo podolg period
se zgolemuva kako direktna
posledica na otsustvoto na
strukturnite reformi, zgolemeniot obem na vkupnata
razmena so stranstvo samo
ja verifikuva realnosta,
deka sekoj rast na razmenata ima za posledica i rast
na trgovskiot deficit.
Ottamu i manifestiranoto pribli`uvawe na izvoznata dinamika kon kontinuirano visokata dinamika
Nadvore{notrgovska razmena na R.Makedonija so svetot
na uvozot, samo na podolg
rok mo`e da rezultira
uramnote`uvawe na razmenata. Golemata razlika me|u izvozniot i uvozniot
agregat e strukturalen
problem {to bara radikalni pomestuvawa na planot
na investiciite, t. e strukturnite reformi.
Spored razmenata po
sektori, mo`e da se sogleda zna~ajno zgolemuvawe na
izvozot, no, isto taka, i na
uvozot i kaj sektorite kaj
koi imame prirodni potencijali za namiruvawe na
doma{nite potrebi. Na primer, kaj proizvodite za hra-
nata, pijalacite, tutunot,
hemiskite proizvodi i drugo.
Izvozot kaj sektorot na
hrana vo 2008 godina e povisok za pove}e od tripati
vo odnos na istiot vo 2002
godina (indeks 413), a uvozot za 152,4 otsto (indeks
252,4), no, sepak, izvozot od
308 milioni dolari e 50
procenti od realiziraniot
uvoz vo vrednost od 620 milioni dolari. Ili uvozot
na razni gotovi proizvodi
vo 2008 godina e pogolem za
dva i pol pati (indeks 396,
7) od istiot vo 2002 godina,
dodeka izvozot za 128, 7pro-
centi, ili pomal za 168 indeksni poeni, {to uka`uva
na poniskata konkurentnost
na na{ite proizvod vo odnos na uvoznite.
IZVOZ I UVOZ PO
STEPEN NA OBRABOTKA
Pokraj niskata konkurentnost, makedonskiot izvoz se karakterizira i so
nepovolnata struktura vo
koja dominiraat proizvodi
so niska faza na prerabotka, glavno surovini i poluproizvodi.
Vo 2000 godina proizvodite so visoka prerabotka
vo vkupniot izvoz u~estvuvaa so 51, 9 otsto, a vo 2007
godina so 40, 8 otsto, ili za
22 otsto pomalku. Nasproti
toa, vo navedeniot period
imame porast na u~estvoto
za 25, 5 procenti kaj proizvodite od obi~na prerabotka i za 14, 4 procenti kaj
neobrabotenite proizvodi,
{to uka`uva na se ponepovolnata struktura na makedonskiot izvoz.
Pri~inite za zgolemuvawe na uvozot {to uslovi
namaluvawe na proizvodstvoto, glavno mo`e da se
grupiraat vo:
- cenovnite dispariteti
me|u proizvodnata i pazarnata cena, generirani niz
natprose~nite tro{kovni
imputi, rastot na cenite na
energentite,
- niskata produktivnost,
- tehni~ko-tehnolo{koto
zaostanuvawe;
- visokite kamati,
- niskata konkurentnost
na stopanskite subjekti i na
ekonomijata vo celina;
- otsustvoto na pozabrzani strukturni reformi
Pretprijatijata
{to
stopanisuvaat vo site sto-
panski sektori se soo~uvaat
so postojani pritisoci koi
podrazbiraat namaluvawe
na tro{ocite na stopanisuvawe i zgolemuvawe na nivoto na kvalitetot na proizvodite i uslugite.
Vakvata sostojba uka`uva deka e neophodno pogolemo anga`irawe vo ovoj domen za sogleduvawe i nadminuvawe na problemite na
koi naiduvaat na{ite kompanii, no i na potrebata od
pobrzo prestruktuirawe na
makedonskata ekonomija vo
nasoka na nejzino soodvetno
pozicionirawe na globalniot pazar.
SISTEMSKA PODDR[KA
ZA PORAST NA IZVOZOT
Visok porast na nadvore{notrgovskiot deficit e
prisuten skoro vo site zemji na tranzicija, kako popatna pojava na procesot na
pribli`uvawe kon razvienite zemji, glavno kako posledica na strukturnite promeni i zna~aen priliv na
kapital. No, komorskite
analizi poka`uvaat deka
tranziciskite zemji koi vo
19
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
Izvoz i uvoz po stepen na obrabotka
izminatata decinija zabele`aa uspeh vo zajaknuvaweto na svojot izvoz i obezbedija visok porast na istiot,
zna~itelno brzo se pribli`ija kon razvienite zemji
na EU.
- Slovenija, na primer,
vedna{ po osamostojuvaweto, pokraj pottiknuva~kite
merki vo proizvodstvoto,
vovede i sistemska merka finansiska pomo{ za podgotovka na proizvodstvo za
izvoz, ~ija{to visina proporcionalno zavise{e od
stepenot na prerabotka na
izvozniot proizvod.
- Republika Srbija s*
u{te preku izvoznite stimulacii dava sistemska poddr{ka na izvozot, no istata
s* u{te ne e ~lenka na Svetskata trgovska organizacija,
za razlika od nas koga pri
za~lenuvaweto sme se obvrzale deka nema da primenuvame izvozni stimulacii
kako merki za pottiknuvawe
na izvozot.
No, EU kako ~lenka na
STO, vo ramkite na Zaedni~kata zemjodelska politika (ZZP), preku izvoznite
refundacii ja zgolemuva
konkurentnosta na nejzinite
zemjodelski
proizvodi.
Vsu{nost, izvoznata refundacija e izvozna stimulacija na vi{okot stoki i koli-
Izvozni refundacii vo EU za svinsko meso (primer)
(Commission Regulation (EU) No 343/2010 of 22 april 2010 fixing the export
refunds on pigmeat)
~estva zemjodelski proizvodi, proizvedeni vo ramkite
na Evropskata unija, koja }e
se postigne kako razlika na
poniskata cena na stranskite pazari, od cenata na pazarot na EU.
Godinava, poradi porastot na cenite na puterot i
PARALELI
na mlekoto vo prav vo
izvoznite destinacii –
treti zemji, za razlika od
porano, ne e propi{ana izvozna refunadacija, no e
propi{ana za svinsko meso
(Commission Regulation
(EU) No 343/2010 of 22 april
2010 fixing the export re-
funds on pigme), za `ivinsko meso (Commission Regulation (EU) atNo 342/2010
of 22 april 2010 fixing the
export on poultrymeat) refunds, za konzumni jaca
(Commission Regulation
(EU) No 341/2010 of 22 april
2010 fixing the export re-
funds on eggs) i drugi zemjodelsko-prehranbeni proizvodi.
*
*
*
Makedonskiot izvoz s*
u{te ne e na nivo da mo`e da
obezbedi odr`livost na porast na istiot i po~etok na
uramnote`enosta na osnovnite nadvore{notrgovski
agregati – izvozot so uvozot.
Pri~inite glavno se sveduvaat na najgolemite nedostatoci:
- Nedovolen broj na krupni stopanski subjekti, koi bi
mo`ele da obezbedat visok
porast na izvozot;
- Nedovolni investicii
vo izvozniot sektor,
- Nepovolna struktura na
izvozot – visoko u~estvo na
proizvodi so niska faza na
prerabotka;
- Visoki tro{oci na finansirawe na izvoznite
aktivnosti
Zatoa, neophodno e ekonomskata politika prioritetno da se stavi vo
funkcija na podinami~en porast na izvozot, prvenstveno
so utvrduvawe na sistemska
poddr{ka vo soglasnost so
na~elata na STO, so cel jaknewe na kapacitetite za izvoz kaj stopanskite subjekti,
kako i vospostavuvawe na si-
stem za pottiknuvawe na izvoznoorientiranite investicii.
Sekako deka nemo`nosta
za voveduvawe na izvozni
stimulacii mo`e da se premosti so drugi sistemski
merki, koi permanentno se
spomenuvaat od ~lenkite na
Stopanskata komora na Makedonija, kako, na primer,
finansiska poddr{ka za
podgotovka na proizvodi za
izvoz, pomo{ vo namaluvawe na tro{ocite za pokrivawe na rezervite, soglasno
karakterot na proizvodniot
proces, olesnet pristap do
surovini za prerabotka, olesnet transport, vo koj del ~esto
se spomnuva i olesnuvawe vo
koristeweto na solunskoto
pristani{te kako najevtin i
najbrz transport na makedonskite stoki, kako i vo funkcija na pottiknuvawe na izvozot
na finalni prozivodi i plasman
na
zemjodelskite
proizvodi za koi se odvojuvaat buxetski sretstva za subvencii, da se obezbedi
finansiska poddr{ka na
makedonski firmi za izgradba na proda`ni kapaciteti vo
stranstvo, pod uslov vo
istite prioritet da imaat
makedonskite proizvodi.
(Sovetnik na Upravniot Odbor pri Stopanskata
komora na Makedonija)
SLOVA^KI ISKUSTVA ZA RAZVOJ NA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA
Kreatori i dvigateli na ekonomskiot razvoj
Vo ramkite na proektot „Zajaknuvawe na malite i na srednite
pretprijatija (MSP) - ~ekor kon
ekonomski razvoj i ~lenstvo vo
EU“, od 21 do 25 juni godinava,
pretstavnici na Stopanskata komora na Makedonija prestojuvaa vo
Bratislava, R.Slova~ka. Pritoa,
imaa mo`nost da se zapoznaat i so
slova~kite iskustva za poddr{ka
na razvojot na privatniot sektor.
Proektot, vo koj e vklu~ena Komorata, vo sorabotka so Bratislavskata regionalna komora, a finansiran preku Agencijata za regionalen razvoj na Slova~ka, ima za cel
podigawe na kapacitetite na vrabotenite vo komorata i vo regionalnite komori, preku analiza na
biznis-opkru`uvaweto, identifikacija na komparativni statisti~ki parametri i metodologii na
dvete zemji, merki za podobruvawe, unapreduvawe na javno-privatniot dijalog i delovno povrzuvawe na makedonskite i na slova~kite kompanii.
Inaku, lani vo Slova~ka se re-
n Pokrienosta so institucionalna infrastruktura za poddr{ka na razvojot na MSP i unapreduvawe na pretpriemni{tvoto, ovozmo`uva ovie firmi, me|u drugoto, da ostvaruvaat preku polovina od vkupniot profit vo zemjata
gistrirani preku 540 iljadi mali
i sredni pretprijatija koj vrabotuvaat re~isi 70 otsto od vkupnata
rabotna sila, u~estvuvaat so 34,8
otsto vo nacionalniot izvoz i so
42,9 otsto vo vkupniot uvoz, a istovremeno ostvaruvaat preku polovina od vkupniot profit vo zemjata. Vakvite ekonomski parametri
ja izrazuvaat nivnata ogromna
uloga i zna~ewe vo nacionalnata
ekonomija kako osnoven dvigatel
na ekonomskiot razvoj na zemjata.
Vo nasoka na poddr{ka na razvojot na MSP i unapreduvawe na
pretpriemni{tvoto, vo Slova~ka
aktivno funkcioniraat Nacionalnata agencija za razvoj na MSP
(NADSME) i slova~kata Asocijacija na mali pretprijatija. Nivnite aktivnosti se glavno fokusira-
ni kon internacionalizacija na
MSP, poddr{ka na inovativnosta,
tehnologijata, organizirawe obuki i trening-programi za u~estvo
vo napredni proekti i programi na
EU (posebno proektot FP7), informacii za legislativa vo EU,
javni nabavki i tenderi, podgotovka na biznis-planovi, baza na ponuda i na pobaruva~ka, dostapna
regionalna poddr{ka i pomo{ na
MSP i drugo.
Asocijacija na mali pretprijatija preku dostavuvawe predlozi i
merki za unapreduvawe na delovniot ambient, u~estvuva vo kreiraweto na ekonomskata politika
vo zemjata.
Dr`avniot zavod za statistika
na Slova~ka na godi{no nivo objavuva internetsko izdanie na Deloven registar kako izvor na merlivost na biznis-klimata. Statisti~kite podatoci se sobiraat i
procesiraat vo soglasnost so nacionalnata i legislativata na EU
za metodologija na statisti~ki podatoci.
20
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
FOKUSIRANO
OTVORENA VINARSKATA VIZBA „STOBI“
Investirani 15 milioni evra –
kvalitetot vo prv plan
V
o prisustvo na premierot Nikola Gruevski i na ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i za vodostopanstvo Qup~o Dimovski kaj
Gradsko be{e otvorena vinarnicata „Stobi“ vo sopstvenost na Min~o Jordanov.
- Kombinatite „Vardar
Gradsko“ i „Crveni bregovi“ {to gi poseduvam imaat najkompaktni povr{ini
so grozje, okolu 600 hektari, od koi 540 stari i 60
hektari novi nasadi. Ottuka e logi~na odlukata za
izgradba na vinarska vizba - objasnuva Jordanov.
Proizvodstvoto na vinarnicata isklu~ivo e po
najsovremeni standardi
propi{ani od Evropskata
unija, kako i po standardi
za organska za{tita na
grozjeto i postojana stroga
kontrola od strana vrvnite makedonski enolozi. Vo
„Stobi“ voedno se vgrade-
n Glaven adut na vinarnicata, sopstvenost na Min~o Jordanov, }e bide prifatliva cena na kvalitetno vino koe }e
bide dostapno i za trpezite na makedonskite gra|ani
strategija ne e kako na drugite vinari da proizveduva pregolemi koli~ini vino, tuku pomalku, no so visok kvalitet. Ako dvata
kombinata vo negova sopstvenost „Vardar Gradsko“
i „Crveni bregovi“ imaat
primarno proizvodstvo od
4,5 milioni evra, Vinarnicata }e realizira produkt vreden osum milioni
evra.
Dosega{nata investicija vo „Stobi“ e 15 milioni evra. Vo plan e vlo`uvawe i na dopolnitelni
dva do tri milioni evra,
tri, a tehnolo{ki e edna
od najmodernite vo Evropa. Kapacitetot za polnewe e 5.000 {i{iwa na ~as
i obezbeduva najvisok stepen na ~istota na vinoto
bez nikakvi primesi.
Vo „Stobi“ rabotat 30
lica, dodeka na lozovite
nasadi se anga`irani okolu 330, so tendencija da se
zgolemi nivniot broj. Dosega vinoto se plasira{e
na makedonskiot pazar, a
od neodamna vinoto vo {i{iwa se najde i na pazarite vo Holandija i vo Germanija. Glavniot adut na
n Vo plan e i vlo`uvawe na dopolnitelni dva do tri milioni evra, so {to
vkupnata investicija bi se zaokru`ila
na 18 milioni evra
ni najnovite tehnolo{ki
dostignuvawa vo vinoproizvodstvoto kade so do-
polnitelnite enolo{ki
inovacii }e se kreiraat
vina so unikaten karakter
i vkus.
Kako {to istaknuva
Min~o Jordanov, negovata
so {to vkupnata investicija bi ja zaokru`il na 18
milioni evra.
Kapacitetot na vinarnicata e 4,5 milioni li-
POKROVITELI NA STOPANSKA KOMORA NA MAKEDONIJA
vinarnicata „Stobi“ }e bide prifatliva cena na vinoto, so {to }e bide dostapno i za trpezite na makedonskite gra|ani.
KOLUMNA
21
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
KOI SE PRIORITETITE NA BELGISKOTO PRETSEDATELSTVO SO EU
Na Zapadot ni{to novo-za nas
„Prodol`uvawe na pregovorite za pro{iruvawe
vrz osnova na individualnite zaslugi na kandidatite za zemji-~lenki“ - e del
od Agendata na belgiskoto
pretsedatelstvo so EU, od
prvi juli do 31 dekemvri
2010 godina. Taa }e bide
deneska pretstavena od
strana na ambasadorot na
Kralstvoto Belgija vo Republika Makedonija Mark
Mikelson pred sobraniskata
Komisija za nadvore{na politika, Nacionalniot sovet
za evrointegracii na Sobranieto na Republika Makedonija i Me{ovitiot parlamentaren komitet RM-EU.
Agendata e zasnovana na
rabotnata programa na EK,
objavena vo mart godinava,
takanare~ena - programa na
ostavina za idninata. Pette
prioriteti vo belgiskata
programa, redosledno se
postaveni. Na po~etokot se
zabele`ani: borbata so ekonomskata kriza, prosledena
so ekonomska i so finansiska transformacija koja
treba da ja dovede Unijata
do odr`liv rast i novi rabotni mesta i klimatska i
politika na `ivotna sredina, koi treba da dovedat do
niskojaglerodna ekonomija.
Kako tret prioritet Belgija
naveduva deka }e ja po~ne
implementacija na Stokholmskata programa, ramka
za EU policiska i carinska
sorabotka vo odnos na kriminalot i gra|anskoto pravo, migracija i viznata politika, za periodot 2010 do
2014 godina. Za vreme na
pretsedatelstvoto Belgija
n Treba i ponatamu da se zasilat procesite na adaptacija, bez ogled na
o~ekuvanata isporaka na datata za pregovori, da se prodol`i so razrabotka na regionalnata ekonomija vo soglasnost na obvrskite, no i potrebite vo ramkite na CEFTA, da se raboti na pozicionirawe na treti pazari
o~ekuva da gi unapredi procesite na implementacija
na zaedni~ki azilantski
proceduri, me|usebno priznavawe na sudskite odluki,
kako i temite {to se odnesuvaat na borbata protiv
organiziraniot kriminal,
ilegalna imigracija i trgovija so lu|e. ^etvrtiot prioritet e zajaknuvawe na naporite da se postigne napredok vo razli~nite socijalni domeni. Ovaa godina e
godina na borba protiv socijalnoto isklu~uvawe i siroma{tijata. Pettiot prioritet se odnesuva na nadvore{na dimenzija na Unijata. EU treba da ostane najva`nata svetska regionalna
organizacija i eden od glavnite igra~i za mir i bezbednost vo svetot. No, dokolku se saka toa da se postigne, „treba da zboruvame
so eden glas“ - insistiraat
Belgijcite.
Vo ramkite na ovoj, posleden kriterium e i poddr{kata za pro{iruvawe, pra{awe {to Republika Makedonija kako dr`ava, a i na{ata pozicija vo ovoj proces najmnogu n* interesira.
Dotolku pove}e {to od Germanija, a i od nekoi drugi
strani, se slu{a raznoglasie po ova pra{awe, koe ne
e sekoga{ ohrabruva~ko. Od
razmisluvaweto na Merkel
deka pro{iruvaweto treba
da zapre po Hrvatska, do
pogledot na [tefan File,
iznesen neodamna vo Istanbul, kade nastapi vo ime na
pretsedatelot na EK, Baroso, na Konferencijata za
procesot na sorabotka vo jugoisto~na Evropa (SEECP).
„Po dolg, nekoi bi mo`ele
da re~at, predolg period na
introspekcija, EU, kone~no,
mo`e povtorno da se fokusira na pro{iruvaweto.
Dilemata - pro{iruvawe
ili prodlabo~uvawe na integracijata, po moeto mis-
lewe e la`na. Dvata prioda
sekoga{ odat pod raka eden
so drug, sé dodeka gi promoviraat istite vrednosti. Vo
pove}eto zemji od Zapaden
Balkan ve}e se prezemeni
va`nite ~ekori na patot na
pristapuvawe kon EU. Mislam na pregovorite so Hrvatska, deblokiraniot PSA
so Srbija, liberalizacijata na vizniot re`im vo regionot. Vo ramkite na
evropskoto partnerstvo,
impresivno napreduvaat
odnosite so Moldavija. Ne
smeeme da zaboravime deka, sepak, se raboti za politi~ki proces. Za sovladuvawe na predizvicite na regionot e nu`na politi~kata
volja, kako i posvetenosta
na Evropskata perspektiva
na regionot celosno, e dlaboko politi~ka. Morame da
rabotime zaedno za da ja postigneme na{ata zaedni~ka
cel - deciden e File, istaknuvaj}i deka ne smee da se
zapostavat pra{awata na
vladeewe na pravo, efektite od globalnata ekonomska
kriza, potrebata od povtorno obedinuvawe, re{avawe
na bilateralnite i regionalni problemi.
O~igledno e deka i ponatamu nema rezolutivni
poraki ili znaci za unapreduvawe na statusot na
Makedonija vo dobli`uvawe kon EU! Ili, so drugi
zborovi, na Zapadot ni{to
novo za nas. Dali toa treba
da n* obeshrabruva? Sigurno ne treba. Treba i ponatamu da se zasilat procesite na adaptirawe, bez ogled na o~ekuvanata isporaka na datata za pregovori,
da se prodol`i so razrabotka na regionalnata ekonomija vo soglasnost na obvrskite, no i potrebite vo
ramkite na CEFTA, da se
raboti na pozicionirawe
na treti pazari.
Slednata godina na{ite trgovski odnosi so EU }e
bidat celosno liberalizirani {to treba da se iskoristi za tehni~ko-tehnolo{ko unapreduvawe i zajaknuvawe na konkurentskite
sposobnosti. Koridorite 10
i osum se krvotokot na Makedonija i zajaknuvaweto na
nivniot tonus otvora perspektivi. Datumot za pregovori }e dojde koga za toa }e
se steknat objektivni uslovi na dvete strani. Najva`no e da se znae {to se saka
i toa jasno i nedvosmisleno
da se artikulira. A, vestite
deka ima pozitivni znaci za
nadminuvawe na ekonomskata kriza, kako vo EU taka i
vo SAD, se poddr{ka za na{ite evropski o~ekuvawa.
Qubica Nuri
ZAFATI
EU FINANSISKI JA POMAGA KONKURENTNOSTA NA KOMPANIITE OD ZEMJODELSKIOT SEKTOR
Evropskata
komisija
odobri 19 programi vo 14
dr`avi-~lenki (Avstrija,
Belgija, ^e{ka Republika,
Danska, Germanija, Francija,
Grcija, Italija, Irska, Holandija, Polska, Slovenija,
[panija i Obedinetoto
Kralstvo) za da obezbedi informacii za da gi promovira zemjodelskite proizvodi
vo Evropskata unija. Vkupniot buxet na programite, koi
se odvivaat me|u edna i tri
godini, iznesuva 60, 6 milioni evra, vo koi EU }e u~estvuva so 30, 3 milioni evra
(50 procenti) . Izbranite
programi opfa}aat ovo{je i
zelen~uk, meso, mle~ni proizvodi, med, cve}iwa, leneni vlakna, PDO (za{titni
oznaki za poteklo) , PGI (za{titni geografski indikacii) i TSG (garantirani tradicionalni specijaliteti) ,
i organski proizvodi.
- Zemjodelskite proizvodi vo Evropskata unija se
edinstveni po svojot kvalitet i raznovidnost, istaknuva Dacian Ciolos, Komesar
za zemjodelstvo i za ruralen
razvoj.
- Vo eden otvoren globalen pazar samoto proizvodstvo na odli~na hrana i na
pijalaci ne e dovolno. Nie
na nastani i na saemi, informativni kampawi za sistemot na EU za za{titnite
oznaki za poteklo (PDO) , za{titnite geografski indikacii (PGI) i garantirani
tradicionalni specijaliteti (TSG), i informacii za
sistemite na EU za kvalitet
i etiketirawe i organskoto
zemjodelstvo. Isto taka, me|u mo`nostite se i informa-
Za promocija trieset milioni evra
merki (do 60 procenti vo
programite za promocija na
potro{uva~kata na ovo{je i
na zelen~uk od strana na decata ili vo vrska so informacii za obrasci/modeli na
odgovorno piewe i {tetata
povrzana so rizi~noto konsumirawe alkohol) , a potsetnikot e obezbeden od strana
na profesionalni sektorski
organizacii, koi se predlo-
Regulativa na Komisijata.
Taa dava lista na temi i
proizvodi, koi mo`e da bidat opfateni so promotivnite merki.
Sekoja godina do 30 noemvri zainteresiranite
stru~ni organizacii mo`e
da podnesat svoi predlogponudi do dr`avite-~lenki.
Ovie toga{ mora da prepratat do Komisijata lista na
ZADOL@ITELNA OZNAKA ZA EKOLO[KI PROIZVODI OD EU
Evrolist za pakuvanite proizvodi
treba da gi zgolemime na{ite napori za da im gi objasnime na potro{uva~ite
standardite i kvalitetot na
ona {to zemjodelstvoto na
EU go stava na masa. Programite na EU od ovoj vid mo`e
navistina da im pomognat na
na{ite proizvoditeli vo
pokonkurentniot svet.
Inaku, na 17 dekemvri
2007 godina Sovetot gi spoi
dvete postojni evropski regulativi - za obezbeduvawe
informacii i promotivni
merki - vo edna evropska regulativa 3/2008, koja gi op-
fa}a i dvete, vnatre{niot
pazar i tretite zemji (vidi
IP/07/699).
Merkite finansirani vo
ova ramka mo`e da se sostojat od odnosi so javnost, promotivni ili publicisti~ki
aktivnosti, osobeno potenciraj}i gi prednostite na
evropskite proizvodi, posebno vo odnos na kvalitetot, higienata, bezbednosta
na hranata, hranlivata
vrednost, etiketiraweto i
za{titata na `ivotnata sredina. Ovie merki, isto taka,
mo`e da pokrivaat u~estvo
Evropskata unija od prvi juli vovede
zadol`itelna upotreba na Evrolist edinstven logotip za site ekolo{ki proizvodi, so poteklo od zemjite-~lenki na
Evropskata unija. Logotipot e zadol`itelen za pakuvani proizvodi, dodeka za nepakuvanite i za uvezenite proizvodi negovata upotreba e dobrovolna.
Pokraj obele`uvaweto so evrolist, na
ekolo{kite proizvodi mora da bide navedeno mestoto na proizvodstvo na sostojkite na proizvodot, kako i kodniot broj na
organot, nadle`en za kontrola.
tivnite kampawi na evropskiot sistem za kvalitetni
vina, proizvedeni vo specifi~ni regioni (QWPSR) .
EU finansira do 50 procenti od cenata na ovie
`eni od niv i/ili od zasegnatite dr`avi-~lenki.
Detalnite pravila za
primena na ovie promotivni i informativni merki
se doneseni od strana na
programi, koi tie gi selektirale i kopija od sekoja
programa. Potoa, Komisijata }e gi proceni programite
i }e odlu~i za nivnata podobnost.
22
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
MO@NOSTITE I USLUGITE NA SOLUNSKOTO PRISTANI[TE PRED MAKEDONSKITE KOMPANII
NAJAVI
Poniski ceni i kvalitetna usluga
n Namaluvawe na cenite do 20 otsto za tovari vrz
osnova na dogovor, poedine~no so sekoj klient
Noviot menaxerski tim
na Solunskoto pristani{te gi prezentira{e negovite mo`nosti, uslugite i
novinite vo negovoto funkcionirawe pred preku stotina pretstavnici na makedonskite kompanii vo skopskiot hotel „Aleksandar
palas“ (7. 7. 2010 godina).
- Po~navme so edno hrabro namaluvawe na cenovnikot, mnogu pogolemo od
ona {to go slu{nav od na{ite prijateli od pristani{teto vo Bar, no i vo Bugarija. Toa e edno namaluvawe na cenite do 20 otsto
za tovari vrz osnova na dogovor, poedine~no so sekoj
klient, bidej}i sakame na
site da im ka`eme deka Solun e tuka i, na {teta na
na{ite prihodi i profit,
sakame site na{i klienti,
stari i novi da sfatat deka im nudime poevtini uslugi i edno sovremeno pristani{te. Isto taka, pre-
zedovme inicijativa so carinata da doneseme lu|e
{to }e rabotat i vo vikendite za da nema docnewe i,
sekako, }e se obideme da go
re{ime i pra{aweto so
`eleznicata. Toa e edno golemo pra{awe za koe se
nao|ame vo razgovori za da
imame pove}e linii so dobri ceni vo sosednite dr`avi za da imame brza i
efikasna frekvencija, brz
transport na stoka i kon
vas i kon Bugarija - istakna Stilijanos Ageludis, generalen direktor na Solunskoto pristani{te.
[efot na Kancelarijata za vrski na Republika Grcija vo Republika Makedonija, Aleksandra Papadopolu, posebno podvle~e deka
otsekoga{ Solunskoto pristani{te bilo vrata za Balkanot kon svetot i obratno.
- Vakvite sredbi treba
da gi prodlabo~at vrskite
me|u stopanstvata i voop-
Stilijanos Ageludis
{to me|u dr`avite. Za toa
da se slu~i e neophodno vo
tie napori da bidat vklu~eni mnogu organizacii i
institucii – dodade Papadopolu.
Niz pristani{teto vo
Solun vo 2009 godina tranzitirale me|u 14 i 17 iljadi kontejneri so makedonska stoka, koja{to ili se
izvezuvala ili bila uvezena od prekumorskite zemji.
Bez diskriminacija
Se nadevam deka so nov
menaxerski tim nema da se
slu~uva diskriminacija na
stoki po odnos na zemja od
koja {to doa|aat.
Voedno,transportot e
sinxir vo koj u~estvuvaat
mnogu dr`avni firmi.
Imeno, Solunskoto pristani{te e dr`avna firma, a
i `eleznicata od dvete
strani, inspekciskite i carinskite organi... Toa zna~i deka ministerstvata za
transport od dvete dr`avi
REZULTATI
N
treba da sednat da gi otvorat i da gi re{avaat site
pra{awa, so cel da se zgolemi efikasnosta na uslugite. Ne e dozvolivo vo
dvete koloni, podolgi od
dva kilometra, da ~ekaat
prazni i polni kamioni.
Ednostavno e potrebno da
se zaboravat visokite politiki i treba da se re{at site problemi so koi
se sudira privatniot sektor, pora~a [terjo Nakov,
prv ~ovek na „Fer{ped“,
kompanija koja {to e najgolem partner na Solunskoto pristani{te od R. Makedonija.
Najgolemiot del od makedonskiot izvoz e povrzan
so transport preku more,
odnosno so brodski prevoz.
Spored podatocite na
transporterite i na {pediterskite kompanii, pove}e od 90 procenti od makedonskite stoki, koi se izvezuvaat ili uvezuvaat
preku brodski transport
odat preku pristani{teto
vo Solun. So brodski
transport najmnogu patuva
makedonskiot ~elik, feronikel i kontejneri so razna
stoka. Na ovoj na~in vo Makedonija najmnogu pristignuva stoka od Kina, Brazil,
Indija, SAD, Japonija i od
drugi dale~ni zemji.
- Vo minatoto, spored
informaciite so koi se
raspolaga, nad 70 procenti
od vkupniot tovar so koj se
manipuliralo vo pristani{teto, bil ili od na{ata ili za na{ata zemja.
No, toga{ imavme mo`nost
da ja koristime slobodna-
ta zona vo negovi ramki.
Toa e argument koj zboruva
deka sme upateni edni na
drugi i deka so anga`man
od dvete strani treba da
sozdademe uslovi za optimalni benefiti i profiti – istakna Antoni Pe{ev,
pretsedava~ na Sobranieto na Stopanskata komora
na Makedonija.
Trgovskata razmena me|u dvete zemji, generalno i
globalno, e namalena, pa i
na{ata bilateralna, a vo
Komorata se ocenuva deka
toa e vremena sostojba {to
}e se nadmine.
- Faktot deka trgovskata razmena vo prvite ~etiri meseci od ovaa godina,
sporedbeno so istiot period minatata godina, e
zgolemena za 6,1 procent,
n* obvrzuva da go prodol`ime toj trend. Pokraj liberalizacijata na vizniot
re`im, {to vlijae{e na
zgolemeniot protek na lu|e, no i na stoki, mora it-
no da se zavr{i procesot
na sklu~uvawe bilateralni konvencii za odbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe i za{tita na investiciite. Reguliraweto
na ovaa materija e od isklu~itelno zna~ewe za intenzivni ekonomski odnosi i investicii. Treba da
se preispita mo`nosta za
povtorno koristewe na
slobodnata zona vo ramkite na pristani{teto, ili
sli~en modus so {to }e se
olesni logistikata – naglasi Antoni Pe{ev.
Stopanskata komora na
Makedonija tradicionalno gi neguva partnerskite
odnosi so Unijata na gr~kite komori i nejzinite
~lenki, regionalnite komori, so Solunskiot saem,
so HEPO, a sega se o~ekuva
deka institucionalnata
sorabotka so pristani{teto }e bide produktivna
za dvete strani.
Q. N.
MAKEDONSKA BANKA ZA PODDR[KA NA RAZVOJOT: KAKO SE REALIZIRA KREDITNATA LINIJA OD EIB
Site dojdeni - uslu`eni
a 16 juli }e bide povle~ena
~etvrtata tran{a so 5,5 milioni evra od kreditnata
linija na Evropskata investiciska banka (EIB) {to be{e del od
vladiniot paket za namaluvawe
na posledicite od globalnata ekonomska kriza. So ovie sredstva,
vkupnata vrednost na dosega dobienite sredstva od EIB {to se plasirani kaj makedonskite kompanii
iznesuva 36,6 milioni evra.
Inaku, sredstvata od prvata
kreditna tran{a vo iznos od 12,4
milioni evra bea povle~eni na
18 dekemvri minatata godina. Vo
vtorata tran{a na 16 fevruari
godinava bea povle~eni 7,3 milioni evra, a dva meseca podocna,
na 16 april, vo tretiot paket
u{te 11,4 milioni evra.
Dosega MBPR uspea vo sorabotka so EIB da gi odobri site
dostaveni barawa od krajnite korisnici - veli Aleksandar Stanojkovski, direktor-sektorot za
kreditirawe i za garancii vo Makedonskata banka za poddr{ka na
razvojot.
– Imeno, se odobreni 159 proekti, so vkupna presmetkovna
vrednost od 119.037.801 evro. Od
vkupnata vrednost 36,6 milioni
n Finansiska poddr{ka za 159 proekti so koi se o~ekuva otvorawe na 1.350 novi rabotni mesta
evra se EIB, a ostatokot se
sredstva od bankite-u~esni~ki,
sopstveno u~estvo na investitorite i od ostanati izvori. So
poddr{kata na ovie 159 proekti
se o~ekuva otvorawe na 1.350 novi rabotni mesta.
Analizata na dosega{nata realizacijata na evtinite krediti
od EIB, vo odnos na strukturata
poka`uva deka 26,9 milioni evra
ili 73 otsto se odnesuvaat na investiciski krediti, so rok na otplata do pet godini i so vklu~en
grejs-period do 12 meseci. Ovoj
proizvod, inaku, e namenet za mikropretprijatija, za koi iznosot
na poedine~nite krediti e do
26.700 evra, na malite pretprijatija mo`e da im bidat odobreni
do 266.700 evra, a na srednite do
2.666.700 evra.
Za vtoriot proizvod od kreditot na EIB sredstva za trajni
obrtni sredstva za MSP se odobreni 9,7 milioni evra ili 27 otsto. Kreditite se so rok na otplata do tri godini i grejs-period do
{est meseci. Spored kriteriumite za ovoj produkt, na mikropretprijatijata mo`e da im se odobri
kredit do 20 iljadi evra, na malite do 200 iljadi, a na srednite
pretprijatija do 666.700 evra.
Najgolem interes za vlo`uvawe projavile MSP od proizvodstvoto, {to se potvrduva i spored
strukturata na proektite koi dobile „zeleno svetlo“. Imeno, prehranbenata industrija u~estvuva
so 8,1 procenti, tekstilna industrija so osum procenti, kolku i
grafi~kata industrija. Kaj grade`nicite iznosot e 7,9 otsto,
proizvodstvo na mebel i proizvodi od drvo 7,4 procenti, zemjodelstvo i sto~arstvo u~estvuvaat
so 6,8 procenti, proizvodstvoto
na hemiski proizvodi 6,8 otsto...
Podatocite, pak, za komercijalnite banki, preku koi se plasiraat sredstvata i koi, vsu{-
nost, ja donesuvaat odlukata koi
proekti }e gi poddr`at i odobrat, poka`uvaat deka za site
~etiri tran{i, najgolemoto
u~estvo, so 42,4 otsto e na Komercijalna banka a.d. Skopje.
Sledna e NLB Tutunska banka
a.d. Skopje so 28,1 procenti,
Stopanska banka a.d. Bitola so
9,4 procenti, Ohridska banka
a.d. Ohrid u~estvuva so 7,4 procenti, Stopanska banka a.d.
Skopje so 7,1 otsto. U~estvoto na
Prokredit banka a.d. Skopje e
4,3 procenti, a sosema malku se
prisutni IK banka a.d. Skopje,
so1,1 otsto i UNI banka a.d.
Skopje so 0,1 procenti.
Od vkupniot broj poddr`ani
proekti, 40 otsto se od kompanii
so sedi{te vo Skopje, dodeka
ostanatite se na kompanii nadvor od glavniot grad.
Vo Makedonskata banka za
poddr{ka na razvojot, kako {to
istaknuva Aleksandar Stanojkovski, se pravat podgotovki za povlekuvawe na pettata tran{a. Ve}e se raspolaga so odobreni barawa vo iznos od pet milioni
evra, a minimalniot iznos za
povlekuvawe od EIB e tri milioni evra.
V. M.
INTERVJU
23
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
IRENA JAKIMOVSKA, SOPSTVENIK I GENERALEN MENAXER NA TEKSTILNATA KOMPANIJA
„KOMFI ANGEL“ OD PRILEP
Kapitalizmot vo Makedonija
sporo se instalira
u Kompanijata „Komfi Angel“ e osnovana pred {est godini, so anglisko-makedonski
kapital. Firmata e specijalizirana za proizvodstvo na
pernici, jorgani, postelnini.
Vrabotuvate 300 rabotnici i
bele`ite solidni rezultati
vo raboteweto. No, ne ste poznati vo po{irokata javnost vo
dr`avava, kaj potro{uva~ite...
Od koi pri~ini?
- Na{ata tendencija u{te od
samiot po~etok be{e da izvezuvame klasi~en izvoz, a ne da rabotime lon proizvodstvo. Zna~i, 99 otsto od celoto proizvodstvo e za izvoz na angliskiot
pazar, od kade {to e i angliskiot sopstvenik, koj istovremeno e
i kupec na na{ite proizvodi.
Firmata e specijalizirana za
“doma{en tekstil”, {to zna~i
prerabotuvawe na polneticata,
poliesterot, ~e{lawe na istiot
i izrabotuvawe na gotov proizvod. Vo procesot na proizvodstvo maksimalno gi koristime repromaterijalite od makedonskiot pazar, se so cel da dobieme
pogolema konkurentnost vo odnos
na cenite i da mo`eme da ostvarime pogolem prihod. Mnogu malku rabotime za doma{niot pazar,
zaradi {to na nego vlo`uvame
malku energija, marketing.
No, sega odlu~ivme i na doma{en teren da gi promenime rabotite. Eden od ~ekorite vo toj
pravec be{e i stapuvaweto vo
partnerstvo so Stopanskata komora na Makedonija zaradi promocija na samata kompanija. Ne
samo za pokrivawe na makedonskiot pazar so na{i proizvodi,
tuku i zotoa {to smetam deka e
dobro da se znae deka vo Makedonija ima primer na fabrika koja
uspeva da opstojuva i da raboti i
vo vakvi te{ki uslovi i na regionalno i na globalno nivo.
u Dali imate namera da se
gi plasirate proizvodite i na
drugi pazari, osven vo Velika
Britanija i vo zemjava?
- Kako rezultat na promenite
{to nastanaa na globalno nivo vo
odnos na visinata na funtata i
nejziniot soodnos so evroto bidej}i funtata e na{a glavna valuta kako prihod, dojdov do zaklu~ok deka e neophodno da se po~ne
da se raboti na novi pazari. Tuka
gi podrazbiram pred s* evropskite, i od ovie pri~ini od pred
izvesen period vo ramkite na fabrikata be{e otvoren nov sektor
za proda`ba kon novi pazari.
Imame mali, skromni po~etoci
na izvoz kon Germanija, Bugarija,
ne{to malku vo Kosovo. No, mojot
li~en anga`man vo idnina }e bide fokusiran na {irewe na izvozot, se so cel za eventualnite zagubi, ako se vlo{i razmenata so
stranskata valuta, da gi nadopolnuvame od drugi pazari.
So cenite sme konkurentni
na kineskite i pakistanskite
proizvoditeli. Od druga strana,
nie kako zemja imame dobra strate{ka geografska postavenost,
{to ni nosi prednosti koi{to za
nas, vo ovaa industrija, pretstavuvaat benefiti i ottamu uspevame da bideme tolku zastapeni
na eden neobi~en pazar, kako {to
e angliskiot.
u Dali i kako se odrazi
svetskata kriza vrz finansiskite i proizvodstvenite rezultati na Va{ata kompanija?
- Vo septemvri 2008 godina,
koga propadna bankata „Leman
braders“ bev prisutna i sfativ
deka i avionskiot let od Wujork
za Makeodnija }e bide premnogu
dolg za da se prezemat itno merki za da se nadminat site posledici, koi }e nastanat od taa kriza. Koga se vrativ prezemav maksimalni merki za nadminuvawe
na potencijalnite posledici.
Posebno vnimavav na namaluvaweto na tro{ocite bidej}i toa
mi ovozmo`i da bidam konkurentna vo site tie slu~uvawa.
Pritoa, ne be{e biten momentot
na sozdavawe profit, kolku {to
be{e va`no da se odr`i procesot na rabota. Zna~i, ne napravivme nekoi golemi oscilacii
vo odnos na brojot na vrabotenite. Site {to bea so stalen raboten odnos gi zadr`avme, a otpu{teni bea samo onie {ti bea
vraboteni na odredeno vreme.
[to se odnesuva do fizi~kiot obem na proizvodstvo, mo`ebi e ~udno, no nema{e namaluvawe. Postoeja nekoi drugi objektivni faktori koi {to kaj kupecot, koj istovremeno mi e partner, bea bitni vo noseweto odluka odredena koli~ina stoka da
bide nabavena od Makedonija, a
ne od Indija, Kina ili Pakistan.
O~igledno mu ponudivme ne{to
{to vo toj vremenski period kaj
nego preovladea da donese takva
odluka. Mnogu mi pomogna i partnerot za transport, koj be{e
nadminavme nekoi mali nedorazbirawa vo odnos na visinata
na cenata, taka {to denes, kako
rezultat na toa, dobivme ogromna koli~ina na rabota so koja ja
„pokrivame“ cela 2010 godina.
u So ogled deka pripa|ate
na tekstilnata bran{a kako gi
~uvstvuvate problemite so
koi se soo~uva ovaa granka?
- Iako sme vo tekstilnata
granka, ona {to se slu~uva{e vo
konfekciite kako posledica od
krizata, nie realno ne go osetivme. Proizveduvame drug vid proizvod, na nekoj na~in neophoden,
koj ne e mnogu skap i ne vleguva
vo grupata na luksuzni proizvodi. Vo odnos na drugite problemi, i nie, kako i site kompanii
vo zemjava, se soo~uvame so niv.
Po~nuvaj}i od bavna administracija, ~esti promeni na zakonska
regulativa, pravewe zakoni bez
praksa. Prezemawe zakonski
merki ili globi koi negativno
vlijaat, odzemaat energija i se
golem pritisok posebno za rabotodavcite, ~esti inspekcii za
isti raboti. Vo posledno vreme
se sre}avame so neblagovremen
povrat na DDV, {to za izvozni
firmi kako na{ata, so golem
obrt, e problem ako vra}aweto
na sredstvata po ovaa osnova
docni i po ~etiri meseci.
No, site ovie problemi {to
prethodno gi navedov se lesno
re{livi i mo`at da se nadminat. Ona {to li~no smetam deka
vo Makedonija pretstavuva golem
problem za koj{to mnogu malku
se zboruva, vsu{nost e ~ove~kiot
risti. Ne sakam pove}e da go slu{am, bidej}i zna~i deka se odi
po linija na pomal otpor. Nie
imame nekoj specifi~en mentalitet na balkanci, {to go koristime kako alibi. No, fakt e deka sme mrzliv narod, koj ne e fokusiran na sopstveniot razvoj.
u Dali toa zna~i deka se
vpu{tate vo menuvawe na
(ne)rabotnite naviki na makedonskite rabotnici?
fleksibilen vo odnos na cenata
na prevoz, posebno za turite kon
Anglija.
u Kakva e obezbedenosta so
rabota za ovaa godina?
- Po~etokot na 2010 godina
be{e malku nepovolen, da ne re~am stra{en. Prvite dva meseci
realno, koga rabotite za britanski ili evropski partner, se meseci na miruvawe vo odnos na
pazarite. No, nezavisno od toa,
koli~inata stoka {to ja imavme
vo toj moment be{e mnogu pomala
od normalnoto. So partnerot gi
potencijal. Toa e problem za koj
}e treba vreme da se nadmine, a
e osnovnata pri~ina zo{to vo
Makedonija nema mnogu stranski
investicii. Mo`ebi vo dr`avava ima mnogu stru~en obrazovan
kadar, no nema potencijal, samoinicijativnost.
Imeno, kaj nas e voobi~aeno
sekoja povreda ili propust vo
procedurata na rabota, vrabotenite da ja opravduvaat so na{iot mentalitet. Sfativ deka mnogu ~esto go slu{am toj zbor vo
fabrikava i zabraniv da se ko-
so celokupniot proces na rabota
za Velika Britanija, konkretno
za TESKO, za koi odi 80 otsto od
na{eto proizvodstvo. TESKO e
ogromen sinxir supermarketi,
koi se pod o~ite na javnosta i na
mediumite i dokolku po nekoja
osnova se osoznae deka proizvodot e proizveden vo sredina koja
ne e soodvetna za `ivotnata sredina, za rabotnikot, toa bi bilo
mnogu negativno za kompanijata.
Toa mo`e da dovede do rapidno
pa|awe na proda`bata. Od ovie
pri~ini tie sekoja godina ispra-
}aat pretstavnici na nezavisni
revizorski ku}i koi doa|aat nenajaveni i go ispituvaat stepenot
na implementacija na ovoj zakon.
Jas, li~no samata, ja po~nav
negovata implementacija, no
sfativ deka treba da imam poseben sektor, kadar koj }e go implementira, no u{te pove}e, koj }e go
zadr`i nivoto i }e gi unapreduva
standardite. Najgolem del od
procedurite gi po~ituvame, ima-
u Go zemaat li drugite rabotodavci od neposrednata okolina i po{iroko Va{iot primer za odnos kon vrabotenite i
rabotata?
- Mislam deka na pove}eto sigurno im pre~i. Na po~etokot ne bev
mnogu po~ituvana i prifatena, to~no od pri~ini {to od startot rabotev na poinakov na~in. Nikoga{ ne se postavuvav kako kapitalist.
Jas sum vo funkcija na rabotodavec i smetam deka toa e moja misija,
rabotna zada~a koja si ja ostvaruvam dobro.
Kogo po~nav da rabotam so mojot partner, jas morav da potpi{am eti~ki kod bidej}i dokolku go nemav potpi{ano, sigurno
TESKO kako glaven kupec ne bi ja zemal stokata tuka proizvedena.
Site nivni rabotodavci, ako sakaat da rabotat za taa kompanija
mora da go imaat potpi{ano toj kod.
Nie vo Makedonija imame kapitalizam koj bavno se implementira. Ima lo{i delovni odnosi. Se gleda na sekoj mo`en na~in da se
ukrade. Ne se gleda dolgoro~no tuku na kratki pateki. Se poka`uva
najnegativnoto lice. Vsu{nost, treba mnogu podolgo vreme od ovie
20 godini tranzicioni godini za toj da se implementira. Tuka e razlikata na moite po~etoci i na moite kolegi. Jas ne mo`am da im zameram ili da im go nametnam istoto. Ednostavno, jas se vrativ od
sredina vo koja rabotite taka funkcioniraat. @iveev po Anglija,
bev vospituvana tamu, i toj na~in na edukacija i na `ivot go implementirav ovde vo Prilep.
- Da, inaku ne bi mo`ela da
rabotam. Ve}e zavr{ivme so voveduvawe na procedurata za za{tita i za zdravje, {to be{e
eden od preduslovite nametnat
od mojot partner za da se po~ne
me i disciplinska procedura koja {to opfa}a verbalna, pismena
opomena i otkaz. Imame trening
proces, so site proceduri vo fabrikata, koj smetam deka dosta pomogna da se nadmine balkanskiot
mentalen sklop. Strogo e zabraneto da se koristi verbalen negativen pristap kon lu|eto. Vo
fabrikata celosno se po~ituvaat rabotnicite, koi imaat raboten komitet, na ~ii{to sredbi
sekoga{ i jas prisustvuvam. Rabotnicite gi imaat site prava
bidej}i so za{tita na rabotnici
se {titi samata fabrika.
u Dali vrabotenite se zadovolni od nagraduvaweto na
nivniot trud?
- Rabotnicite vo fabrikava
se okolu 300 i se zadovolni zatoa {to e ostvareno nivnoto osnovno pravo na zdravstveno i na
penzisko osiguruvawe. Platite
redovno se isplatuvaat me|u 10
i 15 vo mesecot, bez razlika vo
kakva sostojba e kompanijata.
Okolu 90 otsto od niv imaat zemeno krediti od bankite bidej}i
zaradi redovnite plati mo`e da
gi pla}aat ratite. Li~no ne sum
zadovolna od visinata na platite na rabotnicite, i kontinuirano se boram za nivno zgolemuvawe. Toa mo`ebi e ~udno za na{i
uslovi, no jas smetam deka ako
sega sum od ovaa strana na rekata, nekoga{ bev na istata strana
kako niv. Od druga strana, so solidno nagraduvawe na trudot na
rabotnicite sigurno mo`e da se
postigne i pogolema produktivnost. Se stremam barem na sekoi
dve godini da ima zgolemuvawe
na platata. Site zakonski regulativi ovde funkcioniraat do
perfekcionizam. Se pla}a prekuvremenata i no}nata rabota,
rabotata vo praznici. Vrabotenite od toj aspekt se zadovolni,
iako sekoga{ mo`e pove}e.
Vaska Mickoska
24
SOSTOJBI
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
GRUPACIJA ZA KERAMI^KI PROIZVODI
Nelojalnata konkurencija
gi gasne pe~kite
n U{te kolku vreme }e izdr`at proizvoditelite na
kerami~ki proizvodi - nekoga{ bea pove}e od desetina, a sega kapacitetite se prepoloveni
Na inicijativa na proizvoditeli na kerami~ki
proizvodi, na 6.7.2010 godina, vo Stopanskata komora
na Makedonija se odr`a sostanok na koj be{e formirana Grupacija za kerami~ki
proizvodi. Pritoa, se rasprava{e i za aktuelni problemi vo proizvodstvoto i vo
plasmanot na kerami~kite
proizvodi i toa od aspekt na
vlijanieto na cenata na
centi vo sporedba na 2009
godina so 2008 godina, a koe
prodol`uva i godinava. Del
od kapacitetite ovaa godina
voop{to i ne se aktivirani.
Kaj oddelni ima ~esti zastoi vo proizvodstvoto, odnosno gasewe na pe~kite. I
pokraj namalenoto proizvodstvo, nekoi od proizvoditelite gi namaluvaat proda`nite ceni na kerami~kite proizvodi, a kako {to se
ktivni i na individualni
objekti, no i uvozot na kerami~kite proizvodi, koe
sporedeno 2009 godina so
2008 godina bele`i zgolemuvawe od 11procenti dodeka izvozot za istiot period bele`i namaluvawe za
skoro 49 procenti.
Sepak, kontinuiraniot
porast na cenata na energijata (strujata, a posebno mazutot), pridonesuva za zgo-
n Za`ivuvawe na kolektivnata i na individualnata
stanbena izgradba i kontrola na kvalitetot pri uvoz na
kerami~ki proizvodi mo`e da pridonese za iskoristuvawe na makedonskite fabriki za proizvodstvo na kerami~ki proizvodi
energijata vo proizvodstvoto, te{kotii vo plasmanot
na proizvodite na stranskite pazari, namaleni investicii vo individualnata
gradba i drugo.
Vo obemnata diskusija,
vo prisustvo i na pretstavnici od Ministerstvoto za
ekonomija, be{e istaknato
deka proizvodstvoto ima
opa|awe od najmalku 10 pro-
iska`a na sostanokot, proizvoditelite sami so ovaa nelojalna konkurencija si ja
se~at grankata na koja sedat.
Pokraj subjektivnite
faktori {to bea izneseni
na sostanokot, kako {to e
me|usebnata nelojalna konkurencija {to samite proizvoditeli ja pottiknuvaat,
golemo vlijanie ima i namalenata izgradba na kole-
SOO^UVAWA
lemuvawe na tro{ocite na
proizvodstvo za smetka na
cenite na proizvodite, namaluvawe na brojot, no i
platite na vrabotenite.
Energijata vo edinica proizvod u~estvuva i do 70 procenti, a firmite pravat napori za vlo`uvawa za osovremuvawe so nova tehnologija za proizvodstvo koja,
pak, od druga strana e ogra-
ni~ena od nepovolnite bankarski krediti, odnosno visokite kamati na doma{nite
banki.
Po obemnata diskusija
se dojde do zaklu~ok da se
napravi realna i argumentirana analiza, so koja }e se
nastapi pred nadle`nite
institucii za mo`nost za
dobivawe avtonomna merka
za namaluvawe na cenata na
energijata, potoa da se odr`i sredba so pretstavnici
od Makedonska banka za pod-
dr{ka na razvojot i kade
{to }e bidat prezentirani
mo`nostite za koristewe
krediti za proekti vo tek
ili za idni proekti kaj proizvoditelite na kerami~ki
proizvodi, kako i da se dostavi barawe do Ministerstvoto za transport i za vrski, za olesnuvawe na procedurite za dobivawe dozvoli za gradewe.
Vo naredniot period
Grupacijata posebno vnimanie }e posveti na evropski-
te standardi od pri~ina
{to do septemvri treba da
bidat usvoeni site standardi, koi se odnesuvaat za kerami~kite proizvodi, a makedonskite standardi da bidat povle~eni. Realizacija
na ovaa aktivnost }e bide vo
sorabotka so ISRM.
Za pretsedatel na Grupacijata za kerami~ki proizvodi be{e izbran Vasil
Jovanovski, direktor na TD
IGM „Xumajlija“ od Lozovo.
Marija Petoroska
GRUPACIJA ZA OTKUP, TRETMAN I ZA KORISTEWE NA SEKUNDARNITE SUROVINI
Berzanskite ceni gi polakomija i kradcite
Spre~uvawe na prisutnite devijantni pojavi vo dejnosta upravuvawe so sekundaren otpad be{e
temata na sostanokot {to ministerot za `ivotna sredina i za
prostorno planirawe d-r Nexati
Jakupi go odr`a so pretstavnicite na Grupacijata za sekundarni
surovini pri Stopanskata komora
na Makedonija (6. 7. 2010 godina) .
Na sostanokot u~estvuvaa i
pretstavnici na drugite relevantni institucii, koi treba da
se vklu~at vo po{irokata koordinirana aktivnost za nadminuvawe
na problemite vo ovaa dejnost.
Kako {to istakna ministerot Jakupi, edna institucija ne bi mo`ela
sama da gi re{i problemite so
nelegalniot otkup i plasman, prisuten vo delot na metalnite otpadoci, pa zatoa e potrebno da se
vospostavi dinamika na kontinuirani aktivnosti i sredbi, na tehni~ko nivo, na koi }e se definiraat i koordiniraat potrebnite
aktivnosti na ovoj plan.
- Stopanskata komora na Makedonija preku Grupacijata za sekundarni surovini redovno gi tretira problemite vo dejnosta - istakna generalniot sekretar na Komorata m-r Jelisaveta Georgievska.
Izrazuvaj}i krajna zagri`enost
n Pri~ina za poza~estenite kra`bi na sekundarni surovini od
javnite povr{ini, no i od imotite na gra|anite e zgolemuvaweto
na cenite na oboenite metali i na crnata metalurgija
n Koordiniranata aktivnost na site relevantni institucii treba da pridonesat za
nadminuvawe na problemite vo ovaa dejnost
za prisutnite kra`bi na metalni
otpadoci, koi realno se zgolemuvaat so porastot na berzanskite ceni
na metalite taa gi poso~i predlozite na Stopanskata komora na Ma-
kedonija za potrebata od koordinirana op{testvena aktivnost vo
funkcija na za{tita na infrastrukturnite objekti, na imotite na
pravnite lica i, vo krajna linija,
na imotite na gra|anite od kra`bi
i drugi nelegitimni dejnosti vo
tretmanot na sekundarniot otpad.
So navremenata po{iroka i koordinirana aktivnost }e se dejstvuva
preventivno na pri~inite za naru{uvawata vo vr{eweto na dejnosta upravuvawe so sekundaren otpad, so {to bi se minimizirale
posledicite, osobeno ako se ima
predvid potrebata od ovie surovini za zna~ajni industriski procesi
vo dr`avata. Sekako, pri tretiraweto na prisutnite problemi treba da se ima predvid i osobeno
zna~ajniot bezbednosen aspekt.
- Grupacijata, sledej}i gi preporakite na Komitetot za re{avawe na problemite povrzani so sostojbite so upravuvawe so otpad,
predlaga{e izmeni na postojnata
regulativa, insistira{e kaj svoite ~lenki na dosledna primena na
site zakonski akti, povikuva{e na
zajaknato nabquduvawe od strana
na site relevantni institucii i
na menaxerskite timovi na javnite pretprijatija, kako i na drugi
preventivni merki za namaluva-
we na prisutnite i o~ekuvani devijantni pojavi pri otkupot i pri
tretmanot na metalnite otpadoci,
naglasi pretsedatelot na Grupacijata m-r Vasil Gacevski.
Vo kontekst na zaedni~kata
ocena deka sekundarniot otpad,
koj e predmet na kra`ba, zavr{uva
na divi otpadi, prisutnite pretstavnici na Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti, Upravata za
`ivotna sredina, ZELS, Inspektoratot za `ivotna sredina, Carinskata uprava na RM, Makedonski
`eleznici i drugi nadle`ni institucii gi stavija na raspolagawe svoite slu`bi i dogovorija
aktivnosti vo locirawe i za suzbivawe na divite otkupuva~i. Sekako, ~lenkite na Grupacijata se
ohrabruvaat da gi prijavat site
pojavi na nelegitimen otkup na
metalni sekundarni surovini.
Na krajot od ovoj mesec }e se
odr`i nova sredba na koja }e se dadat izve{tai za rezultatite od
prezemenite aktivnosti i na koja
}e se pobara vklu~uvawe na pretstavnici na Ministerstvoto za
pravda, od aspekt na procesiraweto na podnesenite prijavi za nezakonski dejstva na planot na upravuvaweto so sekundaren otpad.
Z. Me{kova
25
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
POSETI
TURKMENISTANSKA DR@AVNO-STOPANSKA DELEGACIJA VO PRILEP
o organizacija na
Regionalnata komora so sedi{te vo
Prilep i lokalnata samouprava na op{tinata, na
dve juli 2010 godina vo
gradot pretstojuva{e vicepremierot na Turkmenistan, Deriyageldi Orazov,
pridru`uvan od ministerot za grade`ni{tvo Jumageldi Bayramov, ministerot za grade`ni materijali Yazmurat Homadov, {efot na kabinetot na Pretsedatelot na Turkmenistan, Bayrayaz Gurbaniyazov i direktorot na korporacijata “Turkmen marble”
Basim Meredov.
Delegacijata ima{e
sredba i razgovori so gradona~alnikot na op{tina
Prilep, Marjan Risteski,
vo prisustvo na rakovodstvoto od Regionalnata komora. Pritoa, na dojdencite im be{e pretstaven
n Gostite poka`aa ogromen interes za beliot mermer i pobaraa da kupat neograni~eni
koli~ini, so napomena deka se zainteresirani i za granitot, oniksot i za travertinot
Beliot mermer }e go poplo~uva A{kabad
V
gradot Prilep, so site
raspolo`ivi potencijali
i resursi za ekonomska sorabotka so Turkmenistan.
Gostite izrazija osoben
interes za prilepskiot
bel mermer od tipot „sivec“, granitite, oniksot i
travertinot.
Delegacijata od Turkmenistan ostvari sredba
i so rakovodnite lica na
pogolemite proizvoditeli na mermeri pri {to im
bea pretstaveni proizvodnite programi na kompaniite od regionot, kako
i raspolo`ivite prirodni resursi od oblasta na
nemetalite. Pokonkretno,
se pretstavija mermerniot kombinat, „Larin mramor kompani“, „GMH-mermeri“ (Pavlidis), „Euro-
BROJKI I FAKTI
TURKMENISTAN
Lokacija: Centralna Azija, grani~i se so kaspisjskoto more, pome|u Kazahstan i Iran
Povr{ina: vkupno: 488,100 km kvadratni
voda: 18.170 km kvadratni
zemji{te: 469,930 km kvadratni
Grani~ni premini: grani~ni zemji: Avganistan 744 km,
Iran 992 km, Kazahstan 379 km, Uzbekistan 1621 km.
Prirodni resursi: priroden gas, nafta, sulfur, sol
Zemja za navodnuvawe: 18.000 km (2003)
Populacija: 4.940.916 (Juli 2010)
Stapka na porast na populacijata: 0.14% (2010)
Etni~ki grupi: Turkmeni 85% , Uzbeci 5%, Rusi 4%, drugi
6% (2003)
Ime na zemjata: Turkmeninstan
Glaven grad: A{kabad
Ustav: usvoen na 11 Juni 1975
Zakonski sistem: Sekularna demokratija izrazena preku
pretsedatelskiot sistem
BDP: paritet na kupovna mo} - 33,58 bilioni dolari (2009)
BDP - realna stapka na porast: 6,1% (2009)
BDP - po `itel: paritet na kupovna mo} - 6,900$ (2009)
BDP - po sektor: zemjodelstvo - 10.1%, industrija - 30,5 %
uslugi - 59,4 % (2009)
Stapka na inflacija: 10% (2009)
Rabotna sila: 2.3 milioni (2008)
Rabotna sila po zanimawe: zemjodelstvo 48,2%,
industrija 14%, uslugi 37,8% (2004)
Stapka na nevrabotenost: 60 % (2004)
Buxet: dobivka: 1,459 bilioni dolari
tro{oci: 1,612 bilioni dolari (2009)
Stapka na porast na industriskoto proizvodstvo: -26.6% (2009)
Zemjodelski proizvodi: pamuk, `itarki, dobitok
Industriski proizvodi: priroden gas, nafta, naftenite
proizvodi, tekstil, procesirana hrana
Izvoz: 6,737 milijardi dolari (2009)
Izvozni proizvodi: gas, surova nafta, petrohemijski
proizvodi, pamu~no predivo
Izvozni partneri: Ukraina 51,6%, Polska 10% , Ungarija
8% (2008)
Uvoz: 4,109 milijardi dolari (2009)
Uvozni proizvodi: Ma{ini, oprema, hemikalii, hrana
Uvozni partneri: Rusija 16,8%, Kina 16,7%; Turcija 13,8%,
OAE 10,2%, Ukraina 7,8%, Germanija 5,5%, Iran 5% (2008)
Nadvore{en dolg: 5 milijardi dolari (2009)
Valuta: Turkmenstantski manat (TMM) 2,85 za $SAD
NOV RUDNIK ZA „BEL MERMER“ VO PRILEP
Iskop na „sivec”
vo Galabovec
Po~nuva so rabota nov rudnik za iskop na „bel mermer“ („sivec“) na lokacijata Galabovec, vo blizina na
Mermerniot kombinat vo Prilep. Stanuva zbor za investicija na makedonsko-turskiot konzorcium „Pri-mar
internacional“ DOO Skopje i „Orto mermeri“ koj vo po~etokot }e investira okolu ~etiri milioni evra i vrvna mehanizacija za iskop i za rudarska oprema.
Vo idnina konzorciumot, osven iskop na kamen, planira i investicii vo prerabotkata na mermer.
graniti“, „Krin –proizvodstvo“, „Krin KG“, „Arini kompani“, „^iftildiz
marble grup“ i „Vitaminka“ a.d. Gostite poka`aa
ogromen interes za beliot mermer i konkretno pobaraa da kupat neograni~eni koli~ini od istiot,
so napomena deka se zainteresirani i za granitot,
oniksot i za travertinot.
Vo ramkite na ednodnevniot prestoj, gostite
gi posetija mermerniot
kombinat (fabrikata za
prerabotka na mermerot i
rudnikot za bel mermer),
kako i prehranbenata industrija „Vitaminka“.
Ponudeniot kvalitet
i koli~inite na prilepskite mermeri bea re{ava~ki gostite da im ponudat na menaxerskiot tim
od mermerniot kombinat
sorabotka na dolgoro~na
osnova, za isporaka na
ogromni koli~ini bel
mermer vo Turkmenistan.
Za prodol`uvawe na
kontaktite i sorabotkata
gostite upatija pokana do
rakovodstvata na op{ti-
na Prilep, Regionalnata
komora i kompaniite od
Prilep za poseta na Turk-
menistan po godi{nite
odmori.
Risto Najdoski
Trgovska razmena na R.Makedonija so Turkmenistan vo periodot 1998 do 2009 godina
Turkmenistan e prete`no pustinska zemja so intenzivno zemjodelstvo vo
oazite koi se navodnuvaat
i so zna~itelni izvori na
gas i nafta. Edna polovina
od nejzinoto navodnuvano
zemji{te e nasadeno so pamuk. Porano be{e 10-ti
najgolem proizvoditel na
pamuk vo svetot. Nekvalitetnite rekolti vo poslednite nekolku godini dovedoa do re~isi 50 procenti
pad na izvozot na pamuk. So
avtoritaren eks-komunisti~ki re`im na sila i
plemenska socijalna struktura, Turkmenistan prevzede pretpazliv pristap
kon ekonomski reformi,
nadevaj}i se da ja iskoristi proda`bata na gasot i
pamukot za da ja odr`i svojata neefikasna ekonomija.
Celite na privatizacijata ostanuvaat ograni~eni. Od 1998 do 2005 godina,
Turkmenistan stradal od
kontinuiran nedostatok na
soodveteni izvozni pravci
za priroen gas i od obvrskite na obemniot kratkoro~en nadvore{en dolg. Vo
isto vreme, me|utoa, vkupnata vrednost na izvozot
se zgolemi vo prosek za
okolu 15 procenti godi{no
od 2003 do 2008 godina, vo
golema merka, poradi povisokite me|unarodni ceni
na nafta i gas. Vo zapadnata provincija Balkan, (me|u
Iran, Kazahstan i Kaspiskoto More) se nao|a 94
procenti od vkupnite rezervi na priroden gas, 12
procenti od naftata i 18
procenti od proizvodstvo
na elektri~nata energija.
Novite gasovodi za Kina i
za Iran, koi po~naa so rabota na krajot na 2009 godina ili na po~etokot na 2010
godina, }e mu ovozmo`at na
Turkmestan dopolnitelni
endemska korupcija, siroma{en obrazoven sistem,
zloupotrena od strana na
Vladata na prihodite od
nafta i gas, i nepodgotvenosta na A{habad da usvoi
pazarno orientirani reformi. Isto taka, global-
podatocite za BDP i drugite podatoci se predmet na
brojni gre{ki. Osobeno,
stapkata na rast na BDP e
neizvesna. Od negoviot izbor, pretsedatelot Berdimuhamedov ja unificiral
dvojnata stapka na deviz-
izvozni pravci na nivniot
gas. 37 kompanii so kineskiot kapital rabotat vo
Turkmenistan na impledmentacija na 57 investicioni proekti vo vrednost od
preku 4.163 milijardi amerikanski dolari i preku
2, 328 milijardi juani.
Vkupnite izgledi na
zemjata vo bliska idnina
se obeshrabuva~ki poradi
vnatre{nata siroma{tija,
nata recesija i sporniot
dogovor so Rusija, koi bukvalno go zaprea izvozot
preku ovoj najgolem izvozen
pravec za okolu devet meseci ja zabavija turkmenistanskata ekonomija vo
2009 godina. Vo minatoto
ekonomskata statistika na
Turkmenistan be{e dr`avna tajna. Novata vlada ima
vospostaveno
Dr`avna
agencija za statistika, no
niot kurs na zemjata, naredil redenominacija na
mandatot, namaluvawe na
dr`avnite subvencii za
benzin, i iniciral razvoj
na turizam vo specijalna
zona na Kaspiskoto More.
Iako stranskite investicii ohrabruvaat brojni birokratski pre~ki ja popre~uvaat me|unarodnata biznis aktivnost.
(Izvor: CIA)
26
BIZNIS INFO
BIZNIS SORABOTKA SO EU
ME\UNARODNI TRGOVSKI DOKUMENTI VO MAKEDONIJA
Motivot za pogolem profit ja tera sekoja kompanija da bara na~ini za pro{iruvawe na pazarot i zgolemuvawe na stopanskite aktivnosti. Vo eden ograni~en i mal
pazar vo Republika Makedonija kompaniite se ispraveni pred predizvikot za nastap
na stranskite pazari. Pazarot na Evropskata Unija i voop{to, evro-atlantskite aspiracii se dolgoro~en interes na Republika Makedonija. Zatoa i makedonskata legislativa se adaptira na evropskata legislativa vo site oblasti, a posebno vo ekonomskiot del.
Podgotovkata za nastap na me|unarodnite pazari e kompleksna i seopfatna. Pokraj politi~kite, pravnite i kulturnite iskustva koi mo`at da bidat mnogu razli~ni
vo odnos na raboteweto na doma{niot pazar, kompaniite mora da go prilagodat proizvodstvoto, da rabotat so zgolemen obem na koristewe na kapacitetite, rabotnata
sila i finansiite, upotreba na visoka tehnologija i sovremen na~in na proizvodstvo. So me|unarodnoto trgovsko rabotewe se menuva na~inot na razmisluvawe na celokupniot personal na kompaniite, na rakovodniot kadar, marketing slu`bata, finansiskiot i pravniot sektor i tehni~ko-in`enerskiot kadar. Po~etokot na prestruktuiraweto kon izvozot mo`e da e prosleden i so finansiski rizici, te{kotii i mo`ebi
so po~etna zaguba poradi adaptiraweto kon novata konkurencija i zgolemenite po~etni tro{oci. So dobra analiza na sopstvenite proizvodstveni, tehnolo{ki, kadrovski, finansiski i pazarni mo`nosti i slabosti, so izdr`an biznis i marketing plan i
so izvoznata orientacija na menaxerskiot tim, se sozdavaat solidni preduslovi za
po~nuvawe na izvoznite aktivnosti. Se razbira deka e prepora~livo kompaniite da
sorabotuvaat i so eksperti, konsultanti, asocijacii, sektorski zdru`enija i so Stopanskata komora na Makedonija.
Op{to e misleweto deka i koga }e se proizvede toa {to e planirano, so konkurenten kvalitet, i ako za toj proizvod e postignat dogovor za proda`ba i se ispora~a
na partnerot na me|unarodniot pazar so zadovolitelna cena i postignat profit od
zdelkata, rabotata ne e zavr{ena ako celokupnata taa aktivnost ne e prosledena so
soodvetni me|unarodni trgovski, finansiski i carinski dokumenti.
Globalnata me|unarodna trgovija vo svetot e regulirana so odredbite i na~elata na UNKTAD, Svetskata trgovska organizacija i Op{tata spogodba za carinite i
trgovijata, kade va`at na~elata za nediskriminacija vo trgovijata, so klauzulata za
najpovlastena nacija i klauzulata za nacionalniot pristap, na~eloto za transparentnost i predvidlivost na trgovskite politiki i na~eloto za natamo{na liberalizacija i se polesen pristap na pazarite. Vrz osnova na ovie na~ela i klauzuli, prifateni
se spogodbi so koi se unificiraa nadvore{notrgovskite propisi vo site zemji potpisni~ki, za pogolema transparentnost i namaluvawe na pravnite barieri, od edna
stana, i namaluvawe na mo`nostite za ograni~uvawe na uvozite so koristewe na t. n
necarinski barieri, od druga strana. Vo ovie spogodbi spa|aat: Spogodbata za antidamping, Spogodbata za tehni~ki pre~ki vo trgovijata, Spogodbata za carinski vrednosti, Spogodbata za pravilata za poteklo na stokite, Spogodbata za postapkite za izdavawe na uvozni dozvoli, Spogodbata za subvenciite, Spogodbata za sanitarnite i
fitosanitarnite merki.
Oddelni regioni vo svetot imaat posebni Spogodbi so koi zemjite potpisni~ki
na tie spogodbi gi ureduvaat me|usebnite odnosi so u{te poliberalni na~ela i
odredbi, kako ASEAN, NAFTA, CEFTA, EU i drugi.
Evropskata unija e edinstven najgolem trgovski pazar vo svetot so 27 zemji
~lenki. Taa e atraktivna za biznis, zatoa {to site od zemjite ~lenki na Evropskata
unija gi imaat ratifikuvano trgovskite dogovori, legislativata, taksite i carinskite regulativi, za da ja napravat Evropskata unija edna od najnaprednite za pravewe
biznis so nea. Ako makedonskite kompanii sakaat da ja internacionaliziraat svojata
rabota, trguvaweto so Evropskata unija e eden od najpristapnite delovi od svetot za
otpo~nuvawe na proda`bata na proizvodite i uslugite.
Dokumenti za nadvore{na trgovija
Voobi~aenite me|unarodni dokumenti usvoeni vo legislativata na zemjite vo
svetot i vo praktikata na kompaniite, subjekti i igra~i na globalniot pazar, mo`at da
se podelat na:
- Dogovori so partnerot
- Trgovski dokumenti
- Transportni dokumenti
- Dokumenti za osiguruvawe i
- Carinski dokumenti
TRGOVSKI DOKUMENTI
Trgovskite dokumenti ja sledat stokata od mestoto na otprema do krajnoto odredi{te
i naj~esto se odnesuva na opisot na stokata. Vo grupata trgovski dokumenti se vbrojuvaat slednite dokumenti:
Trgovska faktura
Pretstavuva presmetka koja ja izdava prodava~ot na memorandumot na pretprijatija-
^etvrtok, 8 juli 2010
ta. Sekoja trgovska faktura treba da gi sodr`i slednive podatoci:
x
x
x
x
x
x
x
Datum na izdavawe i broj na dogovorot na koj fakturata se odnesuva
Koli~ina na stokata
Opis i karakteristika na stokata
Edine~na cena izrazena vo dogovorenata valuta i edinica merka
Vkupna vrednost na stokata vo dogovorenata valuta
Broj na profakturi koi kupuva~ot prethodno gi odobril
Naziv na mestoto na otprema i oznaka na transportni sredstva so koi stokata
}e bide prenesena
x Paritet vo soglasnost so dogovorenite odredbi od „Inkoterms“
x Instrukcii za pla}awe na stokata
Ostanatite elementi na fakturata zavisat od vidovite na stoka propi{ani so dogovorot.
Dokumentot gi sodr`i detalite na transakcijata potrebni
za carinewe. Specifi~ni formi ne se potrebni. Fakturata mo`e da bide podgotvena
na bilo koj jazik i vo tri primeroci. Sepak, prevod na makedonski se prepora~uva.
Kako dokaz na preferencijalnoto poteklo, fakturskata izjava mo`e da dade izvoznikot na komercijalnata faktura. Alternativno, ovaa deklaracija, isto taka, mo`e da
se napravi na bilo koj drug trgovski dokument vo koj se opi{uvaat proizvodite zasegnati so dovolno detali. Ovaa deklaracija mo`e da se dostavi na mesto na sertifikatot za dvi`ewe EUR1.
Ako cenata na isporakata „ex works“ (EXW) ne nadminuva 6.000 evra, fakturskata izjava mo`e da bide podgotvena od strana na koj bilo izvoznik. Za isporaki so vrednost
nad 6.000 evra, samo izvoznici {to bile avtorizirani od strana na carinskite organi imaat dozvola da ja podgotvat deklaracijata.
So koj bilo dokaz na prefericijalno poteklo, fakturskata izjava treba da bide validna ~etiri meseci od datumot na izdavawe vo zemjata-izvoznik i treba da bidat
dostaveni vo navedeniot period na carinskite organi na zemjata-uvoznik.
Tekstot na fakturskata izjava mora da bide napi{ana so koristewe na utvrdeni tekstovi vo eden od slu`benite jazici, dadeni vo protokolot na poteklo, kako {to e prika`ano vo sledniov primer:
Makedonska verzija:
Izvoznikot na proizvodite {to gi pokriva ovoj dokument (carinska dozvola br. . . . )
izjavuva deka, osven ako toa ne e jasno poinaku nazna~eno, ovie proizvodi imaat preferencijalno poteklo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Mesto i data) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Potpis na izvoznikot, zaedno so imeto na
liceto koe ja potpi{alo deklaracijata treba da bide nazna~eno vo jasna skripta)
Profaktura
Dokumentot gi sodr`i detalite na transakcijata napraveni pred soodvetno fakturirawe i vo prilog na komercijalnata faktura. Mo`e da se bara od strana na uvoznikot
ili na nadle`nite organi vo zemjata uvoznik. Specifi~ni formi ne se potrebni.
Profakturata voobi~aeno gi sodr`i istite informacii kako i finalnata komercijalna faktura, no mo`e da bide pove}e koncizna. Dopolnitelnite detali mo`e da se
otkrijat samo vo tekot na isporakata ili po ostvaruvaweto na opredelena aplikacija
}e bidat vklu~eni vo komercijalnata faktura.
Specifikacija na stokata
Ovoj dokument go izdava prodava~ot i sodr`i i opis na proizvodot koj e predmet na
kupoproda`ba, dol`ina, {irina, debelina, broj na par~iwa, poedine~en i vkupen
obem na stokata, kako i broj na paleti/kontejneri.
Ovoj dokument e posebno va`en za kupuva~ot, bidej}i vrz osnova na nego se utvrduva
dali e ispo~ituvan dogovorot.
Taka, vrz osnova na ovoj dokument dogovornite strani dogovaraat prevoz na stokata
(so ogled na toa da gi sodr`i bitnite elementi za odreduvawe na na~inot na transportot) .
Sertifikat za kvalitet
Ponekoga{, kupuva~ite vo stranstvo ili carinskite organi baraat sertifikat za kvalitet na stokata koja se izvezuva. Ovie sertifikati se izdavaat od strana na soodvetni sertifikacioni tela.
Brojot na uverenija koi ja pratat stokata vo nadvore{notrgovskata rabota zavisi od
karakteristikata na samata stoka, zakonodavstvata vo zemjite na uvoznikot i izvoznikot i barawata na kupuva~ot. Pri nedostatok na samo edno uverenie mo`e da se uspori, duri i onevozmo`i izvozot ili uvozot.
Uverenija koi se naj~esto potrebni se:
Fitosanitarno uverenie ili uverenie za zdravstvena ispravnost koga e vo pra{awe
prehranbena stoka. Ovie dokumenti se nameneti za kupuva~ot i mu se potvrduva deka e
izvr{en pregled na stokata od strana na ovlastena institucija. Dokumentot treba da
potvrdi deka pregledanata stoka e zdrava, odnosno deka ne e zarazena.
^etvrtok, 8 juli 2010
BIZNIS INFO
Ispratnica
Ovoj dokument se izdava vo momentot koga stokata go napu{ta magacinot ili stovari{teto. Ispratnicata ja potpi{uva magacionerot/voza~ot/kupuva~ot i so toa potvrduva
deka stokata e spremna za prevoz. Osnovni elementi koi gi sodr`i se: podatoci za kupuva~ot, registarskiot broj na voziloto vo koe stokata e natovarena, ime na voza~ot i
podatoci za stokata.
27
panijata prima~, detalen opis na stokata, ozna~eni vozila, tro{oci na prevozot i carinata i, kako i lista na dokumentite koi go pridr`uvaat tovarniot list.
Dokolku stokata se natovaruva vo pove}e vozila ili dokolku se raboti za razli~ni
vidovi stoka, ispra}a~ot i prevoznikot mo`at da baraat za sekoe vozilo ili za sekoja
grupa proizvodi da se izdade poseben tovaren list.
@elezni~ki tovaren list
Dokumentot go potvrduva potekloto na stokite vo odnos na preferencijalniot tretman. EUR.1 e potreben ako uvoznikot aplicira za povlasten tretman. Me|utoa, ovoj dokument e va`en za dobivawe pari~na prednost. EUR. 1 treba da bide dostaven od izvoznikot. Taa e izdadena od strana na carinskite organi vo ramkite na zna~eweto na
Carinskiot kodeks na Zaednicata. EUR. 1 treba da bide validen ~etiri meseci od datumot na izdavawe vo izvoznata zemja i treba da bide dostaven vo ramkite na spomenatiot period do carinskite organi na zemjata uvoznik. Alternativno, preferencijalnoto poteklo na stokite mo`e da bide deklarirano od komercijalnata faktura ili
sekoj drug komercijalen dokument. Ako ex works (EXW) cenata na isporakata ne nadminuva 6. 000 EUR, fakturnata izjava mo`e da bide napravena od strana na bilo koj
izvoznik. Za isporaki so vrednost pogolema od 6. 000 EUR, samo izvoznici koi bile
avtorizirani od strana na carinskite organi imaat dozvola da ja podgotvat deklaracijata.
Dokument e od posebno zna~ewe za uvoznikot bidej}i uka`uva na mo`no povlasteno poteklo na stokata vo nivnata zemja i so toa gi namaluva tro{ocite za carinewe na stokata. Na primer, ovoj dokument e zadol`itelen za steknuvawe na prava za bescarinska uvozna stoka od Makedonija vo EU. Nazivot na ovoj sertifikat e EUR1 i go verificira carinata.
Ovoj dokument sodr`i detali od internacionalniot transport na stoka so `eleznica.
Ovoj dokument e potreben za carinewe. Treba da bidat podgotveni od strana na izvoznikot ili od negoviot agent. Dokumentot mora da odgovara na Unificiranite pravila sodr`ani vo Spogodbata za me|unaroden prevoz na stoki po `eleznica (Regles
uniformes concernant le contrat de transport international ferroviaire des marchandises CIM) od Konvencijata za me|unaroden prevoz so `eleznica (Convention relative aux
transports internationaux ferroviaires - COTIF) koj predviduva deka sodr`inata mora da
odgovara na formularot. Formalnata struktura treba da se po~ituva kolku {to e
mo`no pove}e. Pe~ateweto mora da bide vo zelen ili crn font, potrebniot tip na
hartija ne e naveden vo Konvencijata.
Treba da bidat dostaveni vo pet primeroci. Orginalot na tovarnicata gi pridru`uva
stokite i se predava na prima~ot. A, vtoriot primerok slu`i kako tovaren list za
prevoznikot. Tretiot primerok sodr`i pristignati zabele{ki za potrebite na carinskite organi ili za celite na prevoznikot na mestoto na destinacijata. ^etvrtiot
primerok e iskoristen kako duplikat i se ~uva od strana na ispra}a~ot i mu ovozmo`uva da raspolaga so stokata za vreme na transportot. Pettata kopija e ispratnica
koja se ~uva od strana na prevoznikot po zaminuvaweto.
Obi~no upotrebuvanite dva jazika: francuski, angliski ili germanski mora da bide
na eden od tie jazici, a upotrebata na drugi jazici zaedno so eden od potrebnite tri
e dozvolena.
Potvrda za poteklo
Konosman
Dokumentot ja potvrduva avtenti~nosta na potekloto na stokite koi treba da bidat
uvezeni. Edinstveno se bara ako specijalno e pobaran od strana na uvoznikot ili za
drugi pri~ini. Ako EUR.1 e podnesen ili pak potekloto e utvrdeno od sodvetnata fakturna deklaracija na komercijalnata faktura ili na drug komercijalen dokument,
tie dokumenti voobi~no mo`e da podneseni na mesto potvrdata za poteklo. Oficijalniot tekst na fakturnata deklaracija treba da bide pronajden vo komercijalnata faktura.
Potvrdata treba da bide podnesena od izvoznikot. Taa e izdadena od carinskite vlasti so zna~eweto na carinskiot kodeks na zaednicata. Voobi~aeno soodvetnata stopanaska komora e ovlastena da deluva kako cairinska vlast vo ovoj pogled. Treba da bide dostavena vo duplikat.
Dokumentot sodr`i detali za internacionalen trasport na stoki po voda. Slu`i i kako dokaza deka stokite se prevzemeni od strana na prevoznikot. Ponatamu toj slu`i i
kako dogovor za transport i sozadava obrska za prevoznikot da gi dostavi stokite do
prima~ot. Konosmanot e dokument za sopstvenost so {to negoviot nositel e sopstvenik na stokata. Ako dobrata se prevezuvani po voda bez dokument za sopstvenost se koristi pomorskiot transpoten list. Konosmanot e potreben za carinewe. Mo`e da bide izdaden od prevoznikot ili od negoviot agent. Nema zadol`itelna forma, predvidena deka dokumentot odgovara na primenlivite konvencii vo odnos na formata i sodr`inata, koj vo praksa vodi kon pogolema standardizacija na upotrebuvanata forma.
Voobi~aeno e izdaden na angliski. Tri celi seta od konosmanot se voobi~aeno izdadeni, sekoja sodr`i original i nekolku kopii.
^istiot Konosman zna~i deka stoki se primeni vo o~igledno dobar red i uslovi, dodeka ne~istiot Konosman zna~i deka primenata stoka e o{tetena ili vo lo{ red. (“g.
b. o.“). Ako e izdaden ne~ist Konosman, finansiskata banka mo`e da odbie da gi primi
dokumentite od ispra}a~ot.
Zabele{ka: Ako dva ili pove}e modeli na dvi`ewe na stokite se kombinirani vo edna transportna operacija, multimodalen ili kombiniran transporten dokument mo`e
da go zameni okeanskiot ili pomorskiot Konosman.
Sertifikat za dvi`ewe (EUR.1)
Sertifikat za poteklo na stokata
Stopanskata komora na Makedonija gi izdava i zaveruva slednite dokumenti sertifikati za poteklo:
Avionski tovaren list
Dokument koj sodr`i detali za internacionalniot trasport na stoki po vozdu{en pat,
i vo edno slu`i i kako dogovor mome|u ispra}a~ot i prevoznata kompanija. Potreben e
za carinewe. Treba da bide izgotven od prevoznikot ili od negoviot agent.
Nema zadol`itelna forma, predvidena deka dokumentot odgovara na primenlivite
konvencii vo odnos na formata i sodr`inata, koj vo praksa vodi kon pogolema standardizacija na upotrebuvanata forma. Voobi~aeno izdaden na angliski.
Avionskiot tovarn list sodr`i set na formi, tri koi se orginali, a ostanatite kopii.
Prviot orginal obi~no so zelena boja e zadr`an od prevoznikot, vtoriot koj e crven e
namenet za ispra}a~ot i tretiot koj e sin za {pediterot. ^etvrtata kopija koja obi~no
e `olta e ispratnica, a drugite kopii se beli i mo`at da bidat potrebni na aerodromite pri poa|awe ili pristignuvawe, a vo nekoi slu~ai za ponatamo{nite prevoznici ili agenti.
Eden avionski tovaren list mo`e da bide iskoristen za transport na pove}e dobra.
Ako opasni stoki se prenesuvaat po vozduh, izvoznikot mora da dostavi deklaracija
za prevoz na opasni stoki po vozdu{en pat na prevoznikot ili na negoviot agent pred
isporakata na stokite. Ako opasnite stoki se ispra}aat po morski pat, brodarot mora
da ima Deklaracija za opasni stoki na pomorski prevoz od prevoznikot ili od negoviot agent pred isporakata na stokata.
Packing – lista
Dokumentot gi sodr`i detalite od tovarot i slu`i kako osnova za carinskiot tretman
na stokite. Mo`e da se bara za carinewe. Ako komercijalnata faktura gi sodr`i site
specifikacii obi~no vklu~eni vo packing – listata, posebna Packing-lista ne e potrebna. Nema zadol`itelna specifi~na forma.
Packing-listata mo`e da bide podgotvena od izvoznikot na sekoj jazik vo soglasnost
so standardnata biznis praktika, vklu~uvaj}i i detali za sodr`inata na paketite,
opis na stokata, znaci i broevi. Kako i da e, prepora~livo e da se prevedi na makedonski i da bide dostavena vo duplikat.
Carina i carinski dokumenti
TRANSPORTNI DOKUMENTI
Transportnite dokumenti gi reguliraat otpremata i transportot na stokata i pretstavuvaat dokaz za izvoznikot za izvr{enata proda`ba na stokata. Druga va`na uloga koja
se odnesuva na ovie dokumenti e vo vrska so transferot na rizikot vo onie pra{awa
vo koi dogovorot ili soodvetni Inkoterms toa go predviduvaat. Vo tekot na carinewe
na stokata, transportnite dokumenti mora da se stavat na uvid na carinskite organi.
Najzna~ajni dokumenti koi se odnesuvaat na transportot se:
x Kamionski tovaren list (CMR)
x @elezni~ki tovaren list (CIM)
x Brodski tovaren list– konosman
x Avionski tovaren list
x [pediterska potvrda
x Dispozicija za otprema na stokata
Kamionski tovaren list
Ovoj dokument go izdava prevoznikot i pretstavuva dokument koj slu`i kako dokaz deka
stokata e primena na prevoz. Vo ovoj dokument prevoznikot se obvrzuva da se preveze
i uredno stokata da se predade na prima~ot. CMR se izdava vo tri isti primeroci od
eden e za pra}a~ot, vtoriot ja prati stokata se do prima~ot, a tretiot go zadr`uva
prevoznikot. Tovarniot list sodr`i informacii za: kompanijata na ispra}a~ot, kom-
Pred stokata da ja napu{ti zemjata na izvoznikot, taa treba da se ocarini. Mestoto
na carinewe na stokata go odreduva izdava~ot vo tekstot na dispozicija na {pediterot.
Carineweto go obavuvaat ovlasteni carinski organi na baza na dokumentite za stokata koi ja sledat stokata so cel da se utvrdi nivnata soglasnost. Vrz osnova na izvr{eniot carinski pregled carinskiot organ gi zaveruva dokumetite koi odgovaraat.
Vo izvoznata carinska postapka se koristat slednive grupi na dokumenti:
x
x
Dokumenti potpi{ani so Konvencijata TIR i Konvencijata ATA
Standardizirani me|unarodni dokumenti: ECD (Edinstven carinski dokument) .
Lazo Angelevski, Proekten konsultant Tel: (02) 3244 090 laze@mchamber. mk
28
BIZNIS INFO
^LENKI NA KOMORATA
IMB MLEKARNICA BITOLA
^etvrtok, 8 juli 2010
DVA ZLATNI MEDALA ZA „VIPRO“ NA GODINA[NIOV
AGROSAEM VO NOVI SAD
Pretplateni na
nagradi za kvalitet
n Vo 18-godi{noto postoewe na „Vipro“, koj proizveduva 2,5 miliona edinici prerabotki od zelen~uk i od ovo{je, od koi 80 otsto se nameneti za izvoz, ova se 16. i 17. nagrada po red
Ov~iot ka{kaval
patuva za Kanada
Bitolskata mlekarnica
so eden od svoite proizvodi, ov~iot ka{kaval, }e se
probiva na pazarot vo Kanada. Celta na IMB, kako {to
soop{tuvaat od kompanijata
e od ka{kavalot da napravi
marka prepoznatliva po
svojot kvalitet i po geografskoto poteklo.
- Stanuva zbor za prepoznatliv makedonski proizvod koj so svojot kvalitet
ramnopravno mo`e da se nosi i so najpoznatite svetski
sirewa. Ka{kavalot e proizveden na tradicionalen
na~in od makedonsko ov~o
mleko otkupeno od farmi
{to obezbeduvaat isklu~itelno visok i standardiziran kvalitet, istaknuva direktorot na Bitolskata
mlekarnica Roko Vodopija.
Toj potencira deka IMB
i dosega uspe{no go izvezuva{e ovoj proizvod vo zemjite od regionot.
Spored Vodopija, ambicioznata izvozna strategija
ka{kavalot da se plasira
na kanadskiot pazar e mnogu
olesneta za{to IBM funkcionira kako sostaven del
na „Danube fuds“.
- Na{ite proizvodi se
so najvisok kvalitet, a toa
pred s* se dol`i na otkupot
na najkvalitetno mleko. Nastojuvame da prodol`ime so
unapreduvawe na kvalitetot na na{ite proizvodi, da
ja prodlabo~ime sorabotkata so kooperantite i da ja
podigneme na povisoko nivo, kako i da go pro{irime
asortimanot na proizvodite, koj e respektabilen so
ogled deka momentno nudime 54 razli~ni mle~ni proizvodi, poso~uva Vodopija.
Specijalniot ajvar
podgotven od doma{ni piperki i zakuskata so domati od „Vipro“ se dobitnici na prva nagrada i zlaten medal za kvalitet na
godina{niov Me|unaroden agrosaem vo Novi
Sad, pi{uva MIA. Ova se
16. i 17. nagrada po red vo
tekot na 18-godi{noto postoewe i razvoj na gevgeliski „Vipro“.
„Vipro“ proizveduva 2,
5 miliona edinici prerabotki od zelen~uk i od
ovo{je, nameneti isklu~ivo za poznati kupuva~i so
odnapred
dogovoren
otkup. Osumdeset otsto od
proizvodstvoto e namene-
to za izvoz, taka {to vkusot na „Vipro“ ve}e im e
poznat na potro{uva~ite
vo 12 evropski zemji, a go
ima i na pazarite na u{te
tri kontinenti. Godinava,
pokraj plasmanot vo Evropa, Amerika i vo Avstralija, za prvpat pravi prodor i na pazarot vo Nov
Zeland i vo Belgija.
Menaxerot i sopstvenik Viktor Petkov za MIA
veli deka ovaa industriska granka, kako i site
ostanati granki vo stopanstvoto, trpi posledici od svetskata ekonomska
kriza poradi racionalizacijata i sistematizacijata na proizvodite od
zemjite-uvozni~ki. Poradi krizata, Petkov naglasuva deka godinava, namesto porast na proizvodstvoto, planiraat da go zadr`at minatogodi{noto
nivo na proizvodstvo od
2, 5 miliona edinici industriski prerabotki.
- Isto taka, vo tek sme
na investiciski podgotovki za otvorawe na na{iot nov proizvodstven pogon vo Prdejci, koj poradi
site ekonomski slu~uvawa vo svetot i vo dr`avata, namesto letovo, }e bidat odlo`eni za realizacija do krajot na godinava
- naglasuva Viktor Petkov.
„USJE“ OD KISELA VODA OP[TESTVENO ODGOVORNO
PRETPRIJATIE
EVN MAKEDONIJA
Prakti~na rabota za 33 mladi
i perspektivni kadri
Trieset i tri praktikanti podeleni vo tri grupi vo
letniot period }e bidat anga`irani vo rabotnite procesi vo razli~ni oddeli vo
EVN Makedonija, vo ramki
na proektot „Leto 2010“.
Celta na ovoj proekt, koj
vtora godina po red go sproveduva EVN Makedonija, e
steknuvawe na prakti~no
iskustvo koe im nedostasuva na mladite i perspektivni kadri.
Praktikantite, kako {to
informiraat od EVN, se
mladi lica na vozrast do
27 godini, koi ja zavr{uvaat
pretposlednata ili poslednata godina od {koluvaweto, diplomiranite i onie
{to se na postdiplomski
studii, koi voedno bea i
kriteriumi za u~estvo vo
proektot.
- Najvredno vo na{ata
kompanija se ~ove~kite resursi. EVN Makedonija posvetuva osobeno vnimanie
na obukata na mladite i talentirani kadri, so {to
istovremeno go pomagame i
obrazovniot proces vo zemjata, re~e pretsedatelot na
Upravniot odbor na EVN
Makedonija Verner Hengst.
Praktikantite so programata mo`e da se zapoznaat preku bro{uri, internet-stranicata na EVN Makedonija, elektronskiot saem za kariera i veb-portalot „moja kariera“, kako i
preku dopisi do dr`avnite
i privatnite fakulteti vo
Makedonija.
Niz prakti~nata rabota,
kako {to velat od EVN, studentite }e gi vodi mentor,
lice opredeleno da obezbedi voved na praktikantot vo
rabotnata sredina i zapoznavawe so pravilata i so
procesite vo kompanijata.
Pridones vo razvoj
na op{tinata
Cemetranicata „Usje“ od Kisela Voda
dobi specijalno priznanie za op{testvena odgovornost. Priznanieto & go dodeli
Sovetot na Op{tinata, po povod 55-godi{ninata od formiraweto na Kisela
Voda, kako rezultat na dolgogodi{niot
pridones za razvoj na Op{tinata vo pove}e oblasti.
- Cementarnica i Kisela Voda sorabotuvaat na nekolku klu~ni proekti vo ramkite na podobruvawe na `ivotnata sredi-
na. Tradicionalno, kompanijata raboti na
hortikulturno ureduvawe na dvorovite na
gradinkite i na u~ili{tata. Lani vo osum
osnovni u~ili{ta bea zasadeni nekolku
stotici sadnici. Cementarnica donira{e sadnici i za gradinkata „Veseli cvetovi“, a uredi i nekolku parkovi vo op{tinata Kisela Voda.
„Usje“ i op{tinata sekoja godina organiziraat i edukacija za gra|anite, kako i
leten kamp za decata so o{teten sluh.
NOVI ZAKONSKI PROPISI VO REPUBLIKA MAKEDONIJA
Slu`ben vesnik na RM br. 85/2010 godina
kultura i proizvodi od `ivotinsko poteklo, kako i na~inot i postapkata na vr{ewe na proverka i pregled pri uvoz i tranzit na pratka so `il Zakon za izmenuvawe i za dopolnuvawe na Zakonot za danokot na dobivka; vi `ivotni, akvakultura i proizvodi od `ivotinsko poteklo;
l Pravilnik za izmenuvawe na Pravilnikot za sproveduvawe na ZakoSlu`ben vesnik na RM br. 88/2010 godina
not za akcizite;
Slu`ben vesnik na RM br. 86/2010 godina
l Pravilnik za izmenuvawe na Pravilnikot za na~inot i postapkata za
uvoz i za tranzit, lista na treti zemji od koi e odobren uvoz i tranzit,
formata i sodr`inata na veterinarno-zdravstveniot sertifikat ili
drugi dokumenti {to ja pridru`uvaat pratkata so `ivi `ivotni, akva-
l Zakon za izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za sanitarnata i
zdravstvenata inspekcija;
l Zakon za izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za lekovite i medicinskite pomagala;
l Zakon za izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za javna ~istota;
l Zakon za izmenuvawe na Zakonot za izvr{uvawe;
TRENDOVI
29
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
DALI PREFRLAWETO NA BIZNISITE VO REGIONOT JA ZAOBIKOLUVA ZEMJAVA
Italijanskata industrija
za ~evli se seli vo Srbija
I
talijanskata industrija za ~evli ja izbra Srbija kako zemja
vo koja }e se preselat golem broj kompanii od ovoj
sektor, kako od Italija, taka
i od drugi zemji vo koi imaat fabriki. Ovaa informacija ja potvrdi Grupacijata
za ko`a i za obuvki pri Stopanskata komora na Srbija,
vrz osnova na golemiot interes na italijanskite proizvoditeli na ~evli.
Brak od interes
Srbija e izbrana kako
najpogodna zaradi dogovorot
za slobodna trgovija so Ru-
n Srbija ima dogovor za slobodna trgovija so Rusija i so
~lenkite na CEFTA, kako i brojna i evtina rabotna sila
sija, Belorusija i so zemjite-~lenki na CEFTA, taka
{to izvozot od nea e osloboden od carinski i od drugi dava~ki, a osven toa ima i
golem broj kvalifikuvana i
evtina rabotna sila koja e
bez rabota bidej}i vo procesot na privatizacija mnogu od nejzinite fabriki
prestanaa so rabota. Srbija
ima povolen carinski
aran`man i so SAD, taka
{to nejzinite izvozni mo`nosti se golemi. Na Srbija
dosega & nedostasuva{e
proizvodstvo koe bi mo`elo
da bide konkurentno so kvalitet na stranskite pazari,
a so doa|aweto na italijanskite kompanii }e bide otstranet toj nedostatok.
Italijanskata fabrika
vo Polska, Exbut, vo koja
dnevno se proizveduvaat
20.000 para ~evli, najavi
kompletno preseluvawe vo
Srbija zatoa {to, kako {to
istaknuva Petro Kulio,
pretstavnik na kompanijata
i sopstvenik na „Ferax international“, Polska, ve}e
ne e konkurentna. „Ferax international“ ve}e otvori
pretstavni{tvo vo Belgrad,
kako prv ~ekor za idni investicii vo ~evlarskata industrija, odnosno izgradba na
svoi fabriki, no, isto taka,
i kupuvawe na srpski kompanii.
Pretstavnicite na ovie
kompanii ve}e konstatiraa
deka Srbija ima golem potencijal za razvoj na ~evlarskata industrija i tradicija vo ovaa industriska
granka. Pokraj proizvodstvoto na gotovi ~evli, italijanskite kompanii se zainteresirani i za proizvodstvoto na odredeni delovi za obuvki, so cel da ja
ispolnat svojata obvrska
spored koja 51 otsto od proizvedenite delovi mora da
bidat napraveni vo Srbija
za da mo`e da se koristat
SE POVE]E GR^KI KOMPANII PLANIRAAT DA GO PREFRLAT
BIZNISOT VO STRANSTVO ILI DA JA SOPRAT RABOTATA
Neizdr`liva recesija
S* pove}e kompanii vo
Grcija planiraat da go prefrlat biznisot vo stranstvo ili da ja soprat rabotata bidej}i ne mo`at da gi
izdr`at ekonomskata recesija i visokite danoci, vovedeni od Vladata, poka`uva istra`uvaweto na Trgovsko-industriskata komora
vo Atina, sprovedeno vo
1.560 firmi vo zemjata.
Korporativniot danok
vo Grcija iznesuva 25 procenti, a danokot na dodadena vrednost vo soglasnost so diferenciranite
stavki, koi v~era stapija
vo sila, iznesuva 11 i 23
procenti.
Gr~kiot vesnik „Imerisija“, kako {to naveduva
MIA, pi{uva deka istra`uvaweto poka`uva oti dve
od deset kompanii vo Grcija sakaat da go iznesat biznisot nadvor od zemjata.
Kompaniite sakaat da go
prefrlat svojot biznis vo
zemji so poniski danoci.
SRBIJA SO SUFICIT VO REGIONALNATA TRGOVSKA RAZMENA
Izvozni aduti `itarkite,
pijalacite, `elezoto i ~elikot
Eden od retkite pazari
so koi Srbija ima postojan
trgovski suficit vo trgovskata razmena e regionot
CEFTA, so koj vo prvite
pet meseci godinava e ostvarena pozitivna pokrienost na uvozot, so izvoz od
191 otsto.
Spored u~estvoto vo
vkupniot izvoz na Srbija,
ovoj pazar e vtor po zna~ewe po pazarot na EU. Srbija od januari do maj vo
zemjite na CEFTA glavno
izvezuva{e zemjodelski
proizvodi - `itarki, pro-
izvodi od niv i razni vidovi pijalaci, kako i `elezo i ~elik.
Vo isto vreme najmnogu
se uvezuvaa elektri~na
energija, `elezo i ~elik,
jaglen i oboeni metali, kako i zelen~uk i ovo{je.
Izvozot na Srbija vo
zemjite na CEFTA vo prvite pet meseci od ovaa godina iznesuva{e 1,03 milijardi amerikanski dolari, dodeka uvozot iznesuva{e 539,7 milioni
amerikanski dolari, {to
zna~i deka pokrienosta na
uvozot so izvoz iznesuva{e 191 otsto.
Vo 2009 godina Srbija
postigna suficit vo trgovskata razmena so zemjite
na CEFTA vo visina od
1,37 milijardi amerikanski dolari {to, isto taka,
glavno be{e rezultat na
izvozot na zemjodelski
proizvodi.
CEFTA e dogovor za
slobodna trgovija me|u Srbija, Crna Gora, Bosna i
Hercegovina,
Hrvatska,
Makedonija, Albanija, Moldavija i UNMIK - Kosovo.
pridobivkite na liberaliziraniot izvoz na ruskiot
pazar i vo sosednite zemji.
Rabota na istok
Xankarlo Kampana od
kompanijata „Campana international“ izjavi deka
italijanskite kompanii od
~evlarskata industrija s*
pove}e se svrteni kon isto~nite pazari, a Srbija se
smeta za soodvetna za ostvaruvawe na taa cel. Negovata izjava se potvrduva i vo
iskustvoto na fabrikata
„Falk east“, koja ja kupi kompanijata „Leda“ od Kwa`evac. So investirawe vo nova tehnologija, so koja proizvodstvoto e avtomatizirano, „Falk east“ stana najuspe{en srpski izvoznik vo
2009 godina, za {to dobi i
oficijalnoto priznanie od
Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot {to im go vra~i srpskiot
premier Mirko Cvetkovi}.
„Falk east“ seto proizvodstvo vo renoviranata fabrika, kupena pred pet godini,
pove}e od ~etiri godini go
izvezuva na pazarite vo Za-
FAKTI
Kr{ewe na mrazot
Mrazot vo Srbija go skr{i italijanskata kompanija „Falk east“ koja vo 2005 godina ja kupi kompanijata „Leda“. Otkako se modernizira i se avtomatizira, ovaa kompanija stana najuspe{en srpski izvoznik
minatata godina.
Od Polska vo Srbija
Uspe{niot primer na „Falk east“ }e go sledi i
Exbut, koi planiraat celosno preseluvawe na fabrikata od Polska, vo koja dnevno se proizveduvaat
20.000 para ~evli.
Golem interes
Za sorabotka so italijanskite kompanii vo Srbija ima golem interes od strana na lokalnite kompanii, koi bi gi iskoristile svoite kapaciteti.
padna Evropa, Amerika, Rusija i vo Japonija.
Duri 97,3 otsto od proizvodstvoto e plasirano na
stranskite pazari, na koi
ostvaruva 20 milioni evra.
Osven vo Kwa`evac, ovaa
italijanska kompanija ima
fabrika i vo Ruma (porane{na Fru{ka Gora) i vo
Zrewanin, a vrabotuva
1.300 rabotnici. Glavni
proizvodi se `enski i detski ~evli. Iskustvoto na
„Falk east“ stana dovolna
motivacija za drugi italijanski kompanii, a nivniot
interes za doa|awe vo Srbija ja razbudi nade`ta zamrenata ~evlarska industrija
vo Srbija povtorno da zastane na noze.
Interes za sorabotka so
italijanski kompanii poka`aa tri kompanii od Kwa`evac: „Sabina“, „Relaks“ i
„Plastomed“. Sorabotka bara i kompanijata „Mineks“
od Vrawe koja proizveduva
delovi za ~evli, potoa „Sandra“ od Po`arevac, koja proizveduva moderni `enski
~evli i obuvki za policijata i za vojskata. @elba za
sorabotka poka`a i „Ukus“
od Kova~ica, koj 70 otsto od
sopstvenoto proizvodstvo go
izvezuva, no ima tripati pogolemi proizvodstveni kapaciteti.
30
BIZNIS INFO
MOZAIK
^etvrtok, 8 juli 2010
IMPRESII OD VTORATA BANKARSKA [KOLA ZA NOVINARI NA PROKREDIT BANKA
Su{tinata vo finansiskite izve{tai
^esto se zapra{uvame
zo{to mladite {koluvani
kadri po ekonomija, po zavr{enite studii razmisluvaat edinstveno za vrabotuvaweto vo banki? Od kade sega bankite stanaa tolku
atraktivni institucii i
mladite lu|e razmisluvaat
tokmu za niv? [to e toa tolku privle~no {to tamu se
nudi? Dali e toa sigurnosta
na rabotnoto mesto ili,
pak, se zagarantirano visokite plati? Ili mo`ebi
fiksnoto rabotno vreme?
Najgolemata ironija vo
seto toa e {to najgolemiot
del od tie studenti, vsu{nost, ne ja ni poznavaat osnovnata dejnost na raboteweto na bankite. Pove}eto
od niv ne znaat deka tradicionalnata funkcija na
bankite vo nacionalnite
ekonomii e da go soberat
ostatokot na slobodni pari~ni sredstva (depoziti) i
da gi vlo`at istite vo proekti, koi se profitno izdr`ani (krediti). Bankite se
krvotokot na sekoe stopanstvo i od nivnoto efikasno
rabotewe mo`e vo golema
mera da zavisi ekonomskata
aktivnost na zemjite. Vo dene{no vreme ne mo`eme ni
da zamislime nacionalna
ekonomija bez prisutnost na
bankarskite funkcii.
Vo toj kontekst, bankite
treba da mu pomognat na edno stopanstvo da se razviva, a ne stopanstvoto da po~iva na ramenata na bankite vo nego. Sekoga{ napredokot treba da se gleda vo
proizvodstvoto zatoa {to
tamu le`i ekonomskiot rast
na sekoja zemja, a finansiskite sredstva pozajmeni od
bankite treba da bidat naso~uvani kon novite proizvodstva, plodonosnite i izdr`ani proekti, otvorawe
na malite i sredni pretprijatija koi apsorbiraat
golema vrabotenost i sli~no. ^udno e toa {to ekonomistite, koi }e gi zavr{at
univerzitetskite studii,
kako da nemaat dovolno
elan i sila, ili, pak, kreativnost i `elba za po~nuvawe na sopstveni biznisi i
razvivawe na novi idei.
Dali tie se pla{at deka sistemot }e gi ostavi na marginite ako ne se vklopat vo
nego, onakov kakov {to toj
denes funkcionira?
Koga sme na temata banki, ~itaweto na nivnite finansiski izve{tai mo`e da
se javi kako svoeviden problem, posebno od aspekt na
nivnata va`nost vo domenot
na informiraweto na ko-
risnicite ili vo domenot
na donesuvawe strate{ki
odluki za potencijalnite
investitori. Informaciite {to se krijat vo finansiskite izve{tai moraat da
bidat to~no, precizno i dobro preneseni za da se postigne efekt vo ekonomijata
vo celina. Lo{iot prenos
na istite ~esto doveduva do
{pekulativno odnesuvawe
koe mo`e da mu nanese
ogromni {teti na stopanstvoto.
Imaj}i ja predvid va`nosta od to~niot prenos na
informacii do po{irokata
javnost, Prokredit e prvata
banka vo dr`avava koja vtora godina po red organizira
bankarska {kola za novinari. Na istata se postignuva
celta za obuka na novinarite od edno isklu~itelno
slo`eno podra~je na tolkuvawe na finansiskite izve{tai. Vo haosot od informacii, brojki i stru~ni poimi koj stoi vo izve{taite na
finansiskite institucii
retko mo`e da se najde su{tinata vo istite i da se
izvle~at trendovite za ekonomskata aktivnost na delovniot subjekt, kako i istite da bidat ponatamu opisno preneseni do javnosta.
Od izjavite na lu|eto,
PLATI I NAGRADI VO VREME NA RECESIJA
koi se stru~waci vo bankarskiot sektor, mo`e da se zaklu~i deka makedonskoto stopanstvo pred sebe ima te{ka zada~a za postignuvawe
ekonomska stabilnost vo godinite {to né o~ekuvaat.
Iako vi{okot na pari~ni
sredstva se plasira i ponatamu vo bankite, o~ekuvaj}i
nivno oploduvawe, sepak,
bankite tie sredstva ne mo`at do kraj da gi stavat kako
injekcija vo stopanstvoto.
Se ~ini deka na{ata ekonomija ne proizveduva dovolno
sigurni i profitni proekti,
koi bankite bi se zainteresirale da gi kreditiraat.
Istovremeno, svetskata
ekonomska kriza ne ja odmina Makedonija bez posledi-
ci. Svedoci sme na s* pogolemiot broj mali i sredni
pretprijatija {to ne mo`at
da opstanat vo ekonomskite
uslovi, koi gi nudi na{ata
zemja. Golemata konkurencija odnadvor, dava~kite kon
dr`avata i brojni drugi faktori pridonesoa sopstvenicite da stavat klu~ na
vrata. Toa negativno se
odrazi i s* u{te se odrazuva na vrabotenosta bidej}i
znaeme deka malite i sredni pretprijatija, iako poedine~no vrabotuvaat mal
broj lu|e, gledano na nivo
na cela nacionalna ekonomija, najgolemiot broj na
vraboteni go davaat tokmu
tie.
Od druga strana, make-
donskata ekonomija sekojdnevno se bori za privlekuvawe na stranski investitori. No, kaj nas se ~ini deka se smestija ubavo samo
investiciite vo grade`nite
objekti za trgovija kako „Vero“, „Ramstor“ i naskoro
drugi, koi so koncentrirawe na potro{uva~kata na
edno mesto, preku poznati
stranski firmi i sopstvenici gi pribiraat pari~nite sredstva od naselenieto.
Tie ponatamu se odlevaat
vo buxetite na stranskiot
investitor, a na{ite mali
firmi okolu, {to nekako i
uspevaa da opstanat, sega so
vakvata konkurencija se osudeni na propast.
Ivana Koleva
[ANSA NA MAKEDONIJA DA ZARABOTI NA
NEJZINITE PRIRODNI UBAVINI
„[arawe“ vo
t
o
i
n
v
i
t
alterna
turizam
Motiviranosta – izlez od
magi~niot krug na krizata
n Ekspertite za ~ove~ki
resursi tvrdat deka dokolku ne gi motiviraat
rabotnicite, kompaniite po istekot na ekonomskata kriza mo`at da
pretrpat zagubi
Dnevnite vesnici se prepolni so naslovi od tipot: „Recesijata koja ja pogodi
ekonomijata e so dvojno dno“, „Se ~ekaat
novi udari od recesijata“, „Recesijata ne
e zavr{ena“... Zborot recesija tolku mnogu vreme se provlekuva niz mediumite
{to stana neizbe`en del od na{eto sekojdnevie i standardno upotrebuvan zbor
vo sekojdnevniot re~nik. Se nametna silna fobija od samiot poim recesija, od koja patem, maksimalna korist izvlekoa samo onie {to uspeaja da gi ubedat svoite
vraboteni deka ova ne e vreme koga se bara zgolemuvawe na platite, a u{te pomalku nagrada za vlo`eniot trud. ^ove~kite resursi celosno se degradirani i
demotivirani. Mo`ebi tokmu tuka le`i
pri~inata poradi koja nikako da & dojde
kraj na recesijata. Toa e magi~en krug koj
mo`e da dovede da bideme svedoci ne na
recesija so dve dna, tuku mo`ebi na recesija so tri, ~etiri, pa i pove}e dna.
Recesijata ne treba da bide izgovor za
isplatuvawe poniski plati. Zatoa kompaniite treba da gi nagraduvaat vrabotenite
i za vreme na recesija. Voedno, neophodno
e da ja napu{tat maksimata deka sekoj e zamenliv. Dokolku ne gi motiviraat rabotnicite, kompaniite po istekot na ekonomskata kriza mo`at da pretrpat zagubi.
Ova be{e glavna poraka na debatata
koja na tema „Plati i nagraduvawe na vrabotenite vo vreme na recesija“, vo orga-
nizacija na „Global HR“, specijaliziran
mese~nik za upravuvawe i za razvoj na ~ove~ki resursi.
Spored u~esnicite vo debatata, kompaniite treba vo svoite redovi da imaat
motivirana rabotna sila.
- Duri i vo recesija treba da se postavi pravi~en sistem na nagraduvawe i na
motivirawe zatoa {to brzoto premestuvawe na rabotnata sila od edna vo druga
kompanija ili ostanuvawe bez rabota na
vrvnite eksperti i specijalisti nosi zaguba za kompaniite i za op{testvoto istaknuva konsultantot za ~ove~ki resursi, Elena Gligorovska.
Spored Goran Velinov, direktor na
„Tehnologika“, kompanija za razvoj i za
implementacija na softver od oblasta
na ~ove~ki resursi, motivacijata na vrabotenite ne se pravi edinstveno preku
zgolemuvawe na platata.
- Ima drugi na~ini, odnosno vo razli~ni periodi na gradeweto na karierata
na vrabotenite ima drugi mehanizmi za
nagraduvawe, kako {to se pra}awe na soodvetni obuki, poddr{ka na li~ni i socijalni nastani vo `ivotot - re~e Velinov.
Nasproti svetskata praktika za postavuvawe pravi~en sistem na nagradi i
vrednuvawe na trudot preku analiza na
validni podatoci od specijalizirani
istra`uvawa, vo Makedonija ve}e treta
godina samo 13 kompanii vrz baza na analiza doa|aat do informacii za sostojbite vo nagraduvawe, dopolnitelnite nadomestoci i beneficii. Vo Republika Srbija vo istra`uvawata od vakviot tip
u~estvuvaat nad 180 kompanii. Iako makedonskite menaxeri i vraboteni imaat interes za obuki, toa e daleku od nivoto vo
visokorazvienite evropski dr`avi.
Tawa [terjova
Biljana Filovska
Adrijana Trpeska
n Obid da se prika`at prekrasnite {arplaninski
predeli vo sodejstvo me|u Ministerstvoto na ekonomija i ambasadata na Kralstvoto Holandija vo RM
Manifestacijata „Da {arame po [ara“, koja godinava za prvpat se odr`a od
prvi do ~etvrti juli, ima{e za cel da se
razvie i da se pottikne alternativniot
turizam vo R. Makedonija i da se prika`at
ubavinite {to gi nudi {arplaninskiot
predel. Organizatorite na nastanot, planinarskoto dru{tvo „[araski“, „Transverzalec“ i Balkanskata asocijacija za alternativen turizam „Balkanija“ istaknaa deka
ovaa manifestacija e odli~na mo`nost da
se razvie eden nov vid turizam koj vo Makedonija dobiva s* pogolema poddr{ka vo
poslednite godini, i da se prezentira
[ar Planina kako turisti~ka destinacija
koja nudi odli~ni uslovi za turizam, so
seta nejzina prirodna ubavina.
Poddr{ka za nastanot dadoa i Vladata na RM preku Ministerstvo za ekonomija, kako i ambasadata na Kralstvoto Holandija vo RM. Kako {to istakna ministerot za ekonomija Fatmir Besimi vakviot
proekt pretstavuva odli~en na~in da se
promovira alternativniot turizam i da
se prezentira turisti~kiot potencijal,
so koj raspolaga na{ata zemja.
Holandskata ambasadorka Simone Fi-
lipini zabele`a deka Makedonija vo poslednive godini pravi golemi napori da
se prezentira pred svetot, so celiot svoj
priroden i turisti~ki potencijal.
Prakti~no, ovoj proekt pretstavuva
prodol`enie na proektot „Son~ev krug“,
pri koj pred tri godini na [ar Planina
be{e organizirana prvata planinska velosipedska trka nare~ena „[arski vodi“, so
poddr{ka na DOM i na Liljana Popovska.
Vo ramkite na manifestacijata be{e
otvorena planinarsko-velosipedskata
trim-pateka „Vrgaw“, od Popova [apka do
Studarek-Vidokovec, a se odr`aa i brojni
nastani kako iska~uvawe do Crn Vrv,
Plat, Bogovinsko Ezero i Titov Vrv, poseta na 12 planinski ezera, velosipedska
trka, paraglajderstvo. Bea organizirani i
tribini za razvoj na planinski, ekolo{ki,
aktiven-sportski i istoriski turizam, izlo`bi, prezentacii, degustacija na ekolo{ka hrana od {arplaninskiot predel, ~itawe poezija, natprevar po orientacija.
Manifestacijata ja posetija pove}e
od 800 lica od Makedonija, BiH, Crna Gora, Srbija.
Ivan Stojanov
Tekstovite na stranicava gi podgotvija del od apsoloventite na Ekonomskiot fakultet na Univerzitetot
„Sv. Kiril i Metodij“ vo Skopje, koi izveduvaa prakti~na rabota vo Stopanskata komora na Makedonija)
31
BIZNIS INFO
^etvrtok, 8 juli 2010
PONUDA - POBARUVA^KA
BELGISKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA DINAMI^KI UPS SISTEMI KOI SE
KORISTAT ZA NEPREKINATA MO} VO SNABDUVAWE NA (ELEKTRI^NA ENERGIJA) NAMENETA ZA BANKI, AERODROMI, BOLNICI KAKO I SPECIJALNO VO T.N. CENTRI ZA PODATOCI
Validnost do: 2.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KOMPANIJA OD EGIPET BARA SORABOTKA VO REPUBLIKA MAKEDONIJA SO PROIZVODITELI ILI TRGOVCI NA KERAMIDI
Validnost do: 2.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA TURSKI PARNER PROIZVEDUVA^/IZVEDUVA^ VO DEJNOSTA SCENSKA TEHNIKA, TEATARSKI
SCENI, SEDI[TA ZA TEATAR, RASVETNI TELA, PODNI OBLOGI,
GRANIT, MERMER, STOLARIJA (VNATRE[NI VRATI), LIFTOVI
Validnost do: 14.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KINESKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA KOMPJUTERSKA GALANTERIJA USB
FLASH DRIVES
Validnost do: 2.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA PARTNER VO EU ZA SORABOTKA
VO OBLASTA NA METALNATA INDUSTRIJA ZA ZAEDNI^KO VLO@UVAWE VO PROIZVODSTVEN POGON I OPREMA SO ODNAPRED DOGOVOREN PLASMAN NA PROIZVODITE
Validnost do: 1.12.2010
Vid na sorabotka: Zaedni~ko vlo`uvawe
Oblast na sorabotka: Proizvodstvo na metalni proizvodi
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA PLASMAN NA KONZERVIRANI
PROIZVODI VO EVROPA
Validnost do: 29.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA BARA SORABOTKA SO MAKEDONSKI PROIZVODITELI NA KABLI I ELEKTRO OPREMA
Validnost do: 5.9.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA E ZAINTERESIRANA ZA SORABOTKA SO
STAKLARSKI RABOTILNICI VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA
PRO[IRUVAWE NA NIVNATA PROIZVODNA DEJNOST NA PAZAROT
VO MAKEDONIJA I ZEDNI^KI NASTAP NA TRETI PAZARI
Validnost do: 23.10.2010
Vid na sorabotka: Sorabotka vo proizvodstvo - dorabotka
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA MA[INI ZA OBRABOTKA NA STAKLO
Validnost do: 23.07.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO EVROPSKITE
ZEMJI ZA PLASMAN NA ZAP^ANICI, DELOVI ZA PROCESNA
OPREMA, TRANSMISII, REDUKTORI KAKO I USLUGI OD TIPOT NA
REPARACII I MODIFIKACII
Validnost do: 28.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA BARA PARTNER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA SORABOTKA VO OBLASTA NA PLASMAN NA SECOND HAND
ROBA UVEZENA OD EU
Validnost do: 25.8.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PREPARAT SO PRIMENA VO ZEMJODELSTVOTO, LO-
ZARSTVOTO, CVA]ARSTVOTO, [UMARSTVO I OVO[TARSTVOTO
ZA PRIHRANUVAWE NA POSEVITE VO USLOVI NA NEDOSTATOK
NA VODA. NIDRASIL-A PRERPARATOT SE TEMELI NA PRIRODNI
SILIKATI I NA MINERALI KOI VO EVROPSKATA UNIJA SE DOZVOLENI KAKO DODATOK ZA ZEMJATA, KOE SE UPOTREBUVA VO
EKOLO[KO PROIZVODSTVO VO ZEMJODELIETO SO CEL DA SE
POSTIGNE POGOLEM ROD
Validnost do: 12.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
FIRMATA NUDI POSTELNINI, PREKRIVA^I I FROTIR PROGRAM
ZA PRODA@BA VO REPUBLIKA MAKEDONIJA I NADVOR OD ZEMJATA
Validnost do: 25.7.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
HRVATSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA APRATI ZA PRO^ISTUVAWE NA VODA
Validnost do: 29.7.2010
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA PLASMAN NA ARHIVSKI OGNOOTPOREN EDNOKRILEN I DVOKRILEN ORMAR, KP, OG ORMARI, METALNI GARDEROBERI I ORMARI ZA STRUJOMERI ZA EVROPSKI
PAZAR
Validnost do: 18.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
TURSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VOI REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA P^ENI^NO BRA[NO
Validnost do: 20.7.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
TURSKA KOMPANIJA BARA ZASTAPNIK VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA REZERVNI DELOVI ZA MA[INI ZA SU[EWE NA @ITNI PROIZVODI
Validnost do: 14.7.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
SRPSKA KOMPANIJA NUDI MA[INI OD BRENDOT NGR GMBH ZA RECIKLIRAWE NA OTPAD
Validnost do: 13.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Komunalni, kulturni, op{ti i li~ni uslu`ni
aktivnosti
*
*
*
*
*
*
*
*
*
TURISTI^KA AGENCIJA OD GERMANIJA ZAINTERESIRANA E ZA
SORABOTKA SO MAKEDONSKI TURISTI^KI AGENCII ZA ORGANIZIRAWE NA TURISTI^KI GRUPI ZA POSETA NA GRADOT WISMAR
KOJ E POD ZA[TITA NA UNESKO
Validnost do: 28.10.2010
Vid na sorabotka: Turizam i ugostitelstvo
Oblast na sorabotka: Ugostitelstvo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
ROMANSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA DELOVI ZA PATNI^KI VOZILA KAKO I
LESNI KOMERCIJALNI VOZILA , KAMIONI, [LEPERI, TRAMVAI
Validnost do: 1.8.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
RUSKA KOMPANIJA E ZAINTERESIRANA ZA UVOZ NA OVO[JE ZA
PROIZVODSTVO NA SOKOVI I ZELEN^UK OD REPUBLIKA MAKEDONIJA
Validnost do: 25.9.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Zemjodelstvo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA, NUDI DVA OBJEKTI SO VKUPNA POVR[INA OD 8.000 KVADRATNI METRI VO INDUSTRISKIOT DEL NA
RESEN KOI MO@E DA SE ADAPTIRAAT VO PROIZVODNI POGONI,
SO CELOSNA INFRASTRUKTURA, TRANSPORTNI TRAKI VO EDEN
OD OBJEKTITE I SOPSTVEN LIFT ZA VTORI KAT, OBJEKTOT MO@E
BRZO DA SE ADAPTIRA SPORED POTREBATA NA DEJNOSTA, OSOBENO OD DEJNOSTA NA PRERABOTKA NA OVO[JE I ZELEN^UK
ILI KAKO DISTRIBUTIVEN CENTAR ZA OVO[JE I ZELEN^UK SO
LADILNIK
Validnost do: 12.12.2010
Vid na sorabotka: Berza na investicii
Oblast na sorabotka: Trgovija so nedvi`nosti, iznajmuvawe
*
*
*
*
*
*
*
*
*
PROKREDIT BANKA PRODAVA MA[INA ZA SE^EWE NA
LEB/KUBETI, [IRINA NA RE@EWE 400 MM, DEBELINA 15 MILIMETRI, SO ELEKTROPNEUMATSKI POGON, TIP DOMINA, GODINA
NA PROIZVODSTVO 2007, CENA 1.000 EVRA
MA[INA ZA SE^EWE NA LEB KUBETI VO KOCKI , [IRINA NA RE@EWE 400 MILIMETRI, DEBELINA 15 MILIMETRI, SO ELEKTROPNEVMATSKI POGON, TIP DOMINA, GODINA NA PROIZVODSTVO
2007, CENA 700 EVRA
DOZATOR ZA VKUS SO ^ETIRI BRIZGALKI I AVTOMATIZIRANA
DOZA IZRABOTEN OD INOKS SO ELEKTROPNEUMATSKI POGON,
CENA 4.800 EVRA
PAKIRKA ZA ZRNESTI MATERIJALI 4.400 EVRA KOMPRESOR 11 BARI 660/MIN, TIP E650/11/270, CENA 300 EVRA, PLEHOVI SO GORNI
I DOLNI PODVI@NI KAPACI 30X10X10 SM ZA LEB KUBETI, CENA
400 EVRA
Validnost do: 8.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA NUDI PROFILIRAN NAREBREN PLASTIFICIRAN LIM
Validnost do: 5.9.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Grade`ni{tvo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA NUDI ZEMJODELSKA MEHANIZACIJA
Validnost do: 14.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Zemjodelstvo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
MAKEDONSKA KOMPANIJA BARA INVESTITOR ZA NADGRADBA I
PRO[IRUVAWE NA PRODA@NATA MRE@A ZA MINERALNA VODA I
SOKOVI
Validnost do: 4.9.2010
Vid na sorabotka: Zaedni~ko vlo`uvawe
Oblast na sorabotka: Proizvodstvo na prehranbeni proizvodi, tutun
i pijalaci
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KOMPANIJA OD [PANIJA BARA EKSKLUZIVEN ZASTAPNIK VO REPUBLIKA MAKEDONIJA NA ORIZ
Validnost do: 27.7.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KOMPANIJA OD BOSNA I HERCEGOVINA BARA DISTRIBUTER VO
REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA BETOWARI, SILOSI
ZA BETON, ME[ALICI ZA BETON I OPREMA ZA PREFABRIKACIJA
NA BETON
Validnost do: 3.10.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Grade`ni{tvo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KOMPANIJA OD PAKISTAN BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA
MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA FROTIRSKI KRPI I POSTELNINA
Validnost do: 25.7.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
KOMPANIJA OD BOSNA I HERCEGOVINA BARA EKSKLUZIVEN ZASTAPNIK VO REPUBLIKA MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA SUVOMESNATI PROIZVODI
Validnost do: 4.9.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Trgovija na golemo i malo
*
*
*
*
*
*
*
*
*
ITALJANSKA KOMPANIJA BARA DISTRIBUTER VO REPUBLIKA
MAKEDONIJA ZA PLASMAN NA NOVI I POLOVNI MA[INI ZA
PROIZVODSTVO NA TEKSTIL
Validnost do: 1.12.2010
Vid na sorabotka: Proizvodi, proizvodstvo
Oblast na sorabotka: Proizvodstvo na tekstil i tekstilni proizvodi
Kontakt adresa:
Stopanskata komora na Makedonija
ul. Dimitrie ^upovski, 13
1000 Skopje
Kontakt lice: Mirjana Koceva
Tel: (02) 3244035; Faks: (02) 3244088
Call Centar: (02) 15015
E-adresa: [email protected]
32
BIZNIS INFO
NA 14 JULI 2010 GODINA
OD 15 DO 18 JULI VO PRILEP
Riga
Delovni sredbi me|u kompanii
od Makedonija i Latvija
Najavena e oficijalna
poseta na pretsedatelot na
R.Latvija, Valdis Zalters
na Republika Makedonija,
na 14 juli 2010 godina zaedno so biznis-delegacija
Posetata na delegacijata od Latvija e organizirana od strana na Investicisko razvojnata agencija na
Latvija vo sorabotka so
Agencijata za stranski investicii na R.Makedonija i
Ministerstvoto za nadvore{ni raboti na R.Makedonija.
Grupata biznismeni od
Latvija e sostavena od
pretstavnici od ~etiri industriski granki (IKT, `ivotna sredina, deloven konsalting i edukativen centar (za vozdu{na navigacija), zainteresirani za vospostavuvawe na bilateralni delovni kontakti so makedonski kompanii, koi bi
se javile kako nivni potencijalni delovni partneri.
Site informacii za
to~noto vreme i mesto na
odr`uvawe na delovnite
sredbi, po nivnoto definirawe }e bidat prosledeni
do site prijaveni kompanii.
Ve pokanuvame Va{iot
interes za vospostavuvawe
na delovnite sredbi so
partneri od Latvija, da go
najavite najdocna do devetti juli, 2010 godina (petok). Prijavniot list i podetalni informacii mo`e
da dobiete na veb-portalot
na Stopanskata komora na
Makedonija: www.mchamber.mk. Lice za kontakt:
Vlatko Stojanovski, e-adresa [email protected],
tel. (02)3244044.
OD 26 DO 28 OKTOMVRI 2010 GODINA DVE SAEMSKI
MANIFESTACII VO NOVI SAD, REPUBLIKA SRBIJA
Investicii, nedvi`nosti, energetika
i za{tita na `ivotnata sredina
Novi Sad
Vo organizacija na Novosadskiot saem,
vo periodot od 26 do 28 oktomvri 2010 godina }e se odr`at dve me|unarodni saemski
manifestacii:
l Petti me|unroden saem Investicii i
nedvi`nosti
l 19. me|unaroden saem za energetika i
za{tita na `ivotna sredina
Izlo`uva~ite i posetitelite na delovno-stru~niot saem vo Novi Sad (minatata godina ima{e nad 7.000 u~esnici i posetiteli)
^etvrtok, 8 juli 2010
za vreme na trite saemski denovi }e mo`at
da gi prosledat i da u~estvuvaat na regionalni forumi, prezentacii na proekti, seminari, konferencii, edukativni programi.
Podetalni informacii na www. sajam.net
www. Novisadexpo.com
Zainteresiranite subjekti prijava za
u~estvo na saemot vo Novi Sad mo`e da
dobijat vo Stopanskata komora na Makedonija, tel.02/3244 019, 02/3244 019, epo{ta: [email protected]
„Festival na pivoto 2010“
Od 15 do 18 juli godinava, vo organizacija na Op{tina Prilep, a potpomognata od biznis-sektorot, }e
pivoto, se pretstavuvaat i
so svojata kultura.
Glavni sponzori na festivalot se proizvoditeli-
vaat okolu 300 iljadi posetiteli od zemjava i od
stranstvo. Na festivalot
e najaveno i doa|aweto na
se odr`i tradicionalniot
„Festival na pivoto 2010“.
Festivalot zna~i dobra zabava, ladno pivo i skara,
dru`ewe, koncerti na popularni muzi~ki yvezdi,
ogromna posetenost na festivalot, gosti od cela Makedonija, stranski turisti
i pivarnici, koi pokraj so
te na poznatite marki „zlaten dab“, „gorsko“ i „kamenica“. Vo centralnoto gradsko
podra~je, na povr{ina dvojno zgolemena od minatogodi{nata, }e ima pedesetina {tandovi na poznatite
proizvoditeli i dileri na
pivo so svoi skaraxii.
Ovaa godina se o~eku-
gosti i na biznis-delegacii od zbratimenite gradovi Tirei Izmir od Turcija,
Asenovgrad od Bugarija, Vaqevo od R.Srbija i drugi
mesta, kako i golem broj ambasadori, diplomati i ekonomski ata{ea. Podetalni
informacii na http: //www.
pivofestival. mk
OD 21 DO 23 SEPTEMVRI SAEM NA STOKI ZA [IROKA
POTRO[UVA^KA VO POLSKA
„Lifestyle expo 2010“ vo Var{ava
n Za kompaniite od Makedonija koi svoeto prisustvo
na saemot }e go prijavat preku Stopanskata komora na
Makedonija organizatorite obezbeduvaat nadomestok
na tro{ocite do 300 evra po kompanija
Vo periodot od 21 do
23 septemvri 2010 godina
vo Var{ava, R. Polska, }e
se odr`i saem na stoki za
{iroka potro{uva~ka - „Lifestyle Expo 2010“. Nego go
organiziraat Sovetot za
trgovski razvoj na Hong
Kong (HKTDC) i Departmanot za me|unarodna sorabotka i Ekonomska kooperacija na Guangdong Provinencija - Kina.
Pove}e od 160 proizvoditeli i trgovci od Hong
Kong i Guangdong, Kina, }e
nastapat na ovaa renomirana saemska manifestacija od sektorite:
1. Elektronika i ITC proizvodi (informati~ka tehnologija)
2. Obleka i modni dodatoci
3. Aparati za doma}instvo i elektri~ni uredi
4. Podaroci i premium
luksuzni proizvodi i ~asovnici
5. Drugo
Stopanskata komora na
Makedonija organizira poseta na Lifestyle expo vo
Var{ava, so cel da im
ovozmo`i kupuva~ka misija
makedonskite kompanii i
mo`nost da gi vkusat potro{uva~kite dobra na izlo`uva~ite {to }e nastapat na saemot.
Za kompaniite od Makedonija koi svoeto prisustvo na saemot }e go prijavat preku Stopanskata komora na Makedonija organizatorite obezbeduvaat
nadomestok na tro{ocite
do 300 evra po kompanija.
Kako rezultat na buxetskoto ograni~uvawe, sponzorskiot paket }e se dava po
princip prv dojden - prv us-
Glaven i odgovoren urednik, Savo Pej~inovski
lu`en, po princip na organizatorska selekcija na maksimum 20 makedonski kompanii.
Zainteresiranite kompanii svoeto u~estvo na
saemot na stoki za {iroka
potro{uva~ka „Lifestyle expo“ vo Var{ava da go prijavat vo Stopanskata komora
na Makedonija, najdocna do
10 avgust 2010 godina.
www. mchamber. mk
tel: : (02) 3244036
faks: (02) 3244088
[email protected]

ФАКОМ АД, Скопје

Zemjava se rasfrla so energijata kako da e Kuvajt! Zemjava se

Export Incentives to Macedonian Agribusiness

А-5-1-2 - Царинска управа на Република Македонија

МЛЕЧОТ НАЈИСПЛАТЛИВ

Biznis info

Republika Makedonija NOTAR Tana Topaloska za podra~jeto na

SALATI / SALADS - Kupinapopust.mk

Biznis info