ISTANBUL
TİCARET
ODASI
ÖZÜRLÜLER VADİSİ
HAZIRLAYAN
Prof. Dr. Metin YEREBAKAN
YAYIN NO: 2009-24
İstanbul, 2009
Copyright © İTO
Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun
önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla
veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri
veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla,
yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir.
ISBN 978-9944-60-479-6 (Basılı)
ISBN 978-9944-60-480-2 (Elektronik)
İTO ÇAĞRI MERKEZİ
Tel: (212)444 0 486
İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi
Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi
Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir.
Tel
: (212) 455 63 29
Faks
:(212)512 06 41
E-posta : [email protected]
İnternet: www.ito.org.tr
Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak
internetten ulaşabilirsiniz.
YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT
VÎMEK AJANS
Reklamcılık Matbaacılık
Tel: 0212 577 49 12 Fax: 0212 577 49 44
www.vimekajans.com
ÖNSÖZ
Toplumun bir parçası olan özürlü insanlar, herkes gibi eşit olanaklara sahip
olma hakkına sahiptir. Toplumsal bilincin artmasına rağmen, özürlülerin
özürlerinden dolayı, pek çok sorunla karşılaştıkları, toplum tarafından yanlış
anlaşıldıkları ve çevreden gelen sosyal baskılardan dolayı da yalnızlığa itildik­
leri görülmektedir. Günümüzde, sosyal çevreden gerekli ilgiyi ve yardımı
bulamayan özürlü, bir çok kısıtlama ve olumsuz etkenle yüz yüze
kalmaktadır. Özürlüleri topluma kazandırmanın, kimseye muhtaç olmadan
bağımsız yaşayabilmelerini sağlamanın en önemli yolu onları istihdam
etmektir. Günümüzde özürlü bir bireyin yaşamını sürdürmesi çok zor olup,
bazı az gelişmiş ülkelerde neredeyse imkansızdır. İnsan onuruna yaraşır ve
toplumla kaynaşan bir yaşam biçimi özürlülerin en doğal hakkı ve bu hakkı
sağlamak devletin görevidir. Devletin özürlülük konusunu eğitsel ve örgütsel
yönleriyle bir bütün olarak ele alması insan haklarının bir gereğidir. Böylesine
önemli toplumsal bir konuda, bu güne kadar uygulanan politikaların eksiklik­
leri giderilmeye çalışılırken yeni istihdam politikaları üretilmeye devam
edilmelidir.
Toplumun tüm bireyleri için önemli olan çalışma hakkı, özürlüler için,
yaşadıkları topluma katılmada kilit rol oynamaktadır. Bir şey üretmek için
bedensel ve zihinsel olarak çaba harcama anlamına gelen çalışma, birey ve
içinde yaşadığı toplum açısından çok önemli anlamlar içermektedir. Her
şeyden önce bireyin güven içinde var olabilmesi, kendini gerçekleştirebilme­
si ve varlığını sürdürebilmesi, çalışmasına bağlıdır.
Özürlülerin istihdamı önündeki engeller bir bütün olarak değerlendirildiğinde
bu engellerin birbirlerine bağlı olduğu görülmektedir. Özürlülerin istihdamı
konusundaki politikaların yetersizliği, istihdamdan önce yeterince eğitilememeleri, vasıf düzeylerinin düşük olması, genel olarak toplumun özürlülere
yönelik önyargıları, işverenlerin özürlülere yönelik olumsuz tutumları vb.
nedenler birbirleriyle karşılıklı etkileşim içerisindedirler. Bütün bu engellerin
yanı sıra özürlülerin çalışma yaşamında karşılaştıkları sorunlar nedeniyle iste­
nen başarıyı elde edememeleri de işsiz özürlülerin istihdamını güçleştiren
yeni bir etkene dönüşmektedir
Ülkemiz nüfusunun yaklaşık %12.29'u (8.5 milyon kişi) özürlüdür. Her
geçen gün sayılan artan özürlü bireylerin yaşamlarını sürdürmeleri oldukça
zor ve pahalıdır. İş bulmaları son derece güç olan özürlülerimizin, yaşamlarını
devam ettirebilmeleri için gerekli oları parasal kaynağı nasıl bulacakları
sorusu cevaplanması gereken bir sorudur. Özürlülerin de herkes gibi
3
ekonomik bağımsızlıklarını kazanmak istemeleri doğal bir davranıştır ve
aslında özürlüler herkesten çok çalışma yaşamına katılmaya ihtiyaç
duymaktadır. Toplumdaki olumsuz önyargılardan dolayı özürlü bireyler
kendi iç dinamik ye potansiyellerini değerlendirmekte güçlüklerle
karşılaşmaktadırlar. Özürlülerin, özürlerinin giderilmeye çalışılması veya
bunun mümkün olmadığı hallerde onlara yaşamları için gerekli maddi ve
manevi olanakların sağlanması gerekmektedir.
Bu bağlamda, konunun önemi nedeniyle yararlı olacağını düşündüğümüz,
"Özürlüler Vadisi" isimli çalışma Odamız tarafından Prof. Dr. Metin
Yerebakan'a hazırlatılmıştır.
Çalışmayı hazırlayan Prof. Dr. Metin Yerebakan'a teşekkür eder, çalışmanın
tüm üyelerimize ve konuyla ilgili herkese yararlı bir kaynak oluşturmasını
dilerim.
Dr. Cengiz Ersun
Genel Sekreter
4
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
TABLOLAR
ŞEKİLLER
RESİMLER
SUNUŞ
KONSEPT RESİMLER VE AÇIKLAMALARI
METODOLOJİ TERİM VE TANIMLAR
3
8
10
-10
11
13
19
BÖLÜM 1
1. YÖNETİCİ ÖZETİ
1.1. Giriş
1.2. Özürlülerin Yönetilmesi
1.3. Özürlüler Vadisi - Entegre Rehabilitasyon Projesi
1.4. Özürlüler Vadisi: Toplumsal Entegrasyon Projesi
1.5. Proje Konsepti
1.6. Hedef Kitle Özürlüler
1.7. Yatırımcı Hakkında Bilgiler
1.8. Yatırım Tutarı Özet Bilgileri
1.9. Proje'nin Kritik Başarı Faktörleri
1.10. Finansman Bilgileri
1.11. İşletme Dönemi Bilgileri
1.12. Proje'nin Değerlendirilmesi ve Sonuç
BÖLÜM 2
23
23
25
26
30
31
31
31
33
33
34
35
36
2. TÜRKİYE'DE ÖZÜRLÜLER
37
2.1. Özürlü Nüfus Oranları
39
2.1.1. Yaş Yapısı
40
2.1.2. Eğitim Durumu
40
2.1.3. İşgücüne Katılım
42
2.1.4. Sağlık
43
2.1.5. Sosyal Güvenlik
45
2.1.6. Özürlülerin Kurum ve Kuruluşlardan Beklentileri
46
2.1.7. Özürlülük Oranı
47
2.1.8. Özrün Ortaya Çıkışı
48
2.2. Türkiye'de Özürlülere Yönelik Yasal Düzenlemelerin Durumu .... 50
2.2.1. Türkiye'de Özürlüler Yasası
50
2.2.2. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı
53
5
BÖLÜM 3
3. PROJE KONSEPTÎ VE KAPASİTE
3.1. Projenin Gerekçesi
3.2. Faaliyet Birimlerine Ait Bilgiler
3.2.1. Özürlü Rehabilitasyonu
3.2.2. Özürlüler Vadisi Projesinde Eğitim Merkezi Konsepti
3.2.3. Uygulama Merkezi
3.2.4. Hastane
3.2.5. Bakımevi
3.2.6. Oditoryum
3.2.7. Lokanta Kampusu
3.2.8. Fiziksel Gelişim Alanı
3.2.9. Simulasyon Merkezi
3.2.10. Atölyeler
3.2.11. Fuar ve Sergi Salonu
3.2.12. Ticaret Merkezi
3.2.13. Yönetim Binası
3.2.14. Yardımcı İşletmeler
3.2.15. Özürlüler İçin Yapılaşma İle İlgili Şartlar
63
63
67
67
82
85
85
86
86
86
86
87
91
91
92
92
92
93
BÖLÜM 4
4. PROJENİN YATIRIM MALÎYETÎ
4.1. Yatırım Harcamalarının Açıklanması
4.1.1. Etüt - Proje Giderleri
4.1.2. Lisans ve Know-How Harcamaları
4.1.3. Arazi Bedeli
4.1.4. Arazi Düzenleme Alt Yapı Harcamaları
4.1.5. İnşaat İşleri
4.1.6. Donanım Maliyetleri
4.1.7. İthalat Giderleri
4.1.8. Taşıma ve Sigorta Giderleri
4.1.9. Montaj Giderleri
4.1.10. Genel Giderler
4.1.11. Beklenmeyen Giderler
4.1.12. İşletmeye Alma Giderleri
4.1.13. Yatırım Dönemi Faizleri
4.1.14. Sabit Yatırım Harcamaları
4.1.15. İşletme Sermayesi İhtiyacı
4.1.16. Toplam Yatırım Harcamaları
6
99
99
99
100
100
100
102
104
106
107
107
107
107
108
108
108
108
109
4.2. Yatınm Tutarı Tablosu
109
BÖLÜM 5
5. MUHTEMEL KURULUŞ YERİ
111
BÖLÜM 6
6. İŞLETME DÖNEMİ BİLGİLERİ
6.1. Yıllık İşletme Giderleri
6.1.1. Hammadde ve Yardımcı Madde Giderleri
6.1.2. Sarf Malzemesi Giderleri
6.1.3. İstihdam Giderleri
6.1.4. Yakıt, Enerji ve Su Giderleri
6.1.5. Amortisman Giderleri
6.1.6. Genel Giderler
6.1.7. İşletme Dönemi Faiz Giderleri
6.1.8. Açılış ve İşletmeye Alma Giderleri
6.1.9. Beklenmeyen Giderler
6.1.10. Toplam işletme Giderleri
6.2. Yıllık İşletme Gelirleri
6.3. Gelir ve Gider Karşılaştırması
113
115
115
115
119
121
123
124
125
126
127
128
128
133
BÖLÜM 7
7. FİNANSMAN ETÜDÜ
7.1. Beklenen Fon Kaynakları
7.1.1. Yerli Kaynak ve İmkanlar
7.1.2. Yabancı Kaynak ve İmkanlar
7.1.2.1. Dünya Bankası Kredileri
7.1.2.2. IFC Kredileri
7.1.3. Kullanılacak Kaynak Maliyetinin Hesaplanması
7.1.4. Proje Karlılık Ölçümleri
135
135
135
136
136
137
141
142
BÖLÜM 8
8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
147
EKLER
151
7
TABLOLAR
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
1 Proje Finansman Planı
2 İşletme Gelirleri
3 İşletme Giderleri
4 Türkiye'de Özürlü Oranları
5 Özürlü Nüfusun Medyan Yaşı
6 Olcuma Yazma Oranı
7 Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ve
Zihinsel Özürlü Nüfusun Eğitim Durumu %
Tablo 8 Süreğen Hastalığa Sahip Nüfusun Eğitim Durumu Yüzde %
Tablo 9 Özürlü Nüfus İş Gücüne Katılım Oranları
Tablo 10 Süreğen Hasta Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları
Tablo 11 Ortopedik Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tablo 12 Görme Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tablo 13 İşitme Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tablo 14 Dil ve konuşma Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tablo 15 Zihinsel Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tablo 16 Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ve
Zihinsel Özürlü Nüfusun Sosyal Güvenlik Durumu
Tablo 17 Süreğen Hastalığa Sahip Olan Özürlü Nüfusun Sosyal
Güvenlik Durumu %
Tablo 18 Özürlü Nüfus Sosyal Beklentileri
Tablo 19 Özürlülük Oranları %
Tablo 20 Ortopedik Özrün Ortaya Çıkışı %
Tablo 21 Görme Özrü Ortaya Çıkışı %
Tablo 22 İşitme Özrü Ortaya Çıkışı
Tablo 23 Dil ve Konuşma Özrü Ortaya Çıkışı
Tablo 24 Zihinsel Özür Ortaya Çıkışı
Tablo 25 Konsept Proje Mekansal Dağılım
Tablo 26 MEB Özel Eğitim Kurumları Sonuç Raporu 2006-2007
Tablo 27 Özel Eğitim Sınıfları ve Kaynaştırma Eğitimi Verileri
Tablo 28 Rehberlik Merkez ve Büroları
Tablo 29 Türkiye Geneli Özel Eğitimden Yararlanan Engelli ve
Öğrenci Sayısı
Tablo 30 Proje Konseptinin Ana Bileşenlerine Göre Donatım
Maliyetleri
Tablo 31 Yatırım Tutarı Tablosu
Tablo 32 Yatırımın Yıllara Dağılım Tablosu
Tablo 33 Kar ve Zarar Merkezleri
Tablo 34 Sarf Malzemesi Gideri İcmali
8
34
35
35
39
40
41
42
42
43
43
44
44
44
44
45
45
46
47
48
49
49
49
50
50
66
72
73
73
74
105
109
110
114
119
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
35 Proje Personel Dağılımı ve İstihdam Gideri
36 Yakıt, Enerji ve Su Giderleri İcmali
37 Amortisman Giderleri
38 Proje Genel Gider Payları
39 İşletme Dönemi Proje Faiz Yükü
40 İşletmeye Alma Giderleri
41 Yıllık İşletme Gelirleri İcmali
42 Finansman Planı
43 Net Şimdiki Değer
9
120
122
124
125
126
127
133
142
145
ŞEKİLLER
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
Şekil
1 Özürlüler İdaresi Başkanlığı Organizasyonu
2 Özürlüler Vadisi Proje Konsepti
3 Özürlüler Vadisi Alternatif Proje
4 Özürlüler Vadisi Alternatif Proje
5 Geri Ödeme Süresi
6 Proje Termin Planı
59
64
96
97
144
146
RESİMLER
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
Resim
1 Özürlüler Vadisi Ana Giriş Cephesi
2 Yerleşim Planı Etüdü
3 Yerleşim Planı Etüdü
4 Birinci Görünüm
5 İkinci Görünüm
6 Üçüncü Görünüm
7 Dördüncü Görünüm
8 Özürlüler Yaşam Standartları
9 Özürlüler Yaşam Standartları
10 Park Yeri Simulasyonu
11 Trafik Geçiş Simulasyonu
12 Trafik Geçiş Simulasyonu
13 Körler Yaşam Simulasyonu
10
14
15
...16
17
17
18
18
87
88
88
89
89
90
SUNUŞ
İnsanoğlunun esas görevi değer üretmektir. Medeniyetler de üretilen
değerlerle sınırlıdır. Bilindiği gibi üretimde her zaman aktif ve pasif
kalemler bulunur. Toplumsal hayatın da her zaman aktif ve pasif unsurları
vardır. Toplumsal hayatı oluşturan bireylerin bir kısmı üretici ve bir kısmı da
tüketicidir. Üretemeyen bireylere basitçe özürlü diyoruz. Ne var ki bir
özürlü en az bir üretkeni pasifleştirerek hayatını sürdürmektedir.
Memleketimizde var olduğuna inanılan 9 milyon özürlü, dokuz milyon
özürsüzün sırtında yaşamaktadır. Bir özürlünün yaşamı en az bir özürsüzün
varlığına bağlıdır. Özürlü sorunu esasen özürsüzlerin sorunu olup, tavşan
gibi gözü açık uyumaktayız. Özürlülerin topluma ve ekonomiye
kazandırılması bütün dünyanın bir sorunudur. Özürlülerin meclise girmesi,
özürlüler idaresi başkanlığının kurulması, dernek ve medya programları ile
kamuya seslenmeleri özürlü sorununa çözüm arayışlarının birer uzantılarıdır.
Ancak bu alanda insanlığın daha kat edecek çok uzun bir yolu vardır.
Görme özürlü veya halk dili ile kör olmasına rağmen iki üniversite okumuş
ve iki yabancı dili mükemmelen konuşan asistanımın yaşam öyküsü, gözümü
açmış, bu muazzam kitleyi görmemi sağlamıştır. Bir kurumda telefon
santralını yöneten bu kişiyi yanıma asistan almam, hem kendime hem de
kendisine önemli sonuçlar sağlamıştır. Görme özürlü asistanım, hiç kimsenin
yardımına ihtiyaç duymadan bana kusursuz desteği, beni ve görenleri hayran
bırakmıştır. Yanımda geçen süre içinde öğrenmeyi öğrenmiş, öğrendikçe
tepelere tırmanma sürecine girmiş ve bir anda kendini genel müdürlük
makamının hemen arkasında bulmuştur. Bu süreci izledikçe, hayatın
öğrenmeyi öğrenme süreci olduğunu görmüş, beşikten mezara kadar
öğrenmenin manasını anlamıştım. Hareketsiz duran bu muazzam kitleyi
hareketlendirecek gücün öğrenmek olduğuna inancım netleşmiştir. Sosyal,
medikal ve mesleki adaptasyonların içinde bilgi odaklı mesleki
rehabilitasyon kavramının bu kitleyi yerinden oynatacak tek güç olduğuna
inancım tamdır.
Özürlülerin sosyo-ekonomik entegrasyonu bir hayal gibi görünse de, gelişen
yeni teknolojilerin ışığında mesleki rehabilitasyon konsepti bu süreci
mümkün kılmaktadır. Özürlülerin üretken kılınması bir insanlık görevidir.
Bilişim ekonomisinden biyo-ekonomiye geçen yeni dünya, akıllı çözümleri
bir kenara koymuş, insan ile dost çözümlere ulaşmıştır. İnsan odaklı
çözümlerin egemen olduğu yeni dünyada, özürlülerin toplumsal entegrasyon
rüyası galiba yavaş yavaş gerçekleşme sürecine doğru ilerlemektedir. Yeni
dünya tüm insanları özürlü görmekte ve insan ile dost çözümler üreten
11
teknolojileri aramaktadır. Dost klozete oturan kişinin henüz WC'den
kalkmadan komple check-up'tan geçebilmesi, coca-colayı içeceğini alırken
diyabet hastasını belirleyip uyaran, bayatlamış sütü söyleyen buzdolapları,
eve teslim yağlı ve tuzlu pizzayı sipariş eden kişiyi tanıyıp tansiyon hastası
olduğunu sözlü olarak bildiren sistemler tek tek günlük hayatımıza
girmektedir. Konuşamayanlar için göz işareti ile işletilen cihazların üretildiği
bir dünyada yaşıyoruz. Sağlamı sakat kabul ederek çözümler üreten
böylesine gelişmiş bir dünyada, özürlülerin toplumsal entegrasyon şansı her
gün daha da artmaktadır.
Özürlüler Vadisi Projesi, Özürlülerin sosyo-ekonomik entegrasyonu için
geliştirilen özgün bir çalışmadır. Özürlüler Vadisi bir uygulamalı eğitim
projesi olup, özürlülere beceri kazandırılması amaçlanmıştır. Burada beceri
kazanacak özürlüler, hizmet, sanat ve üretim alanında özgün değerler
katacaktır. Proje gerçek eğitim ve üretim faaliyetlerini birleştirirken, aynı
zamanda; ayrı birer tema parkı ile özürlülük halleri simüle edilecektir.
Özürlü tema parkına gelen özürsüz kişiler burada ortopedik, görme, işitme ve
tatma engellilerin günlük hayatta karşılaştıkları gerçelderi simülasyon
ortamında yaşayacak, simülatörden çıktığında Allah'a teşekkür edip, özürlü
olanları bağrına basacaktır. Özürlü olmayanın özürlünün halinden anlaması
zordur. Ne var ki, özürlüler her gün özürlü olmayanların yaşam şekline
uyarak beraberce yaşamaya çalışmaktadır. Halbuki benzer durumu geçici de
olsa özürlü olmayanların yaşaması ve özürlülük halinin insana getirdiği
sorunları hissetmesi özürlüleri izolasyondan kurtaracak çok önemli katkılar
sağlayacaktır. Projede, fiziki gelişim alanı, otel, bakımevi ve yurt ile beraber
bir cami ve bir de kreş bulunmaktadır. Geniş arazi üstünde kurulması
önerilen projenin gerçekleştirilerek Türk insanının ekonomiye ve sosyal
ortama kazandırılması mümkün olacaktır. Dünyada ilk defa böylesine
kapsamlı ve fonksiyonlu bir proje olacaktır. En büyük temennimiz, tasarıdan
uygulamaya geçilmesi ve bu muazzam nüfusun ekonomiye değer katmasıdır.
Saygılarımla
Prof. Dr. Metin Yerebakan
12
KONSEPT RESİMLER VE AÇIKLAMALARI
Resim 1 Özürlüler Vadisi Ana Giriş Cephesi
Vadinin ana giriş kısmının önden görünüşüdür
Resim 2 Yerleşim Planı Etüdü
Projenin yerleşim planının renkli çizimdir
Resim 3 Yerleşim Planı Etüdü
Projenin yerleşim planının metrajlı ve yerleşim dağılımının açıklandığı
görünümüdür
Resim 4 Birinci Görünüm, Resim 5 İkinci Görünüm, Resim 6 Üçüncü
Görünüm, Resim 7 Dördüncü Görünüm
Projenin muhtelif açılardan görünümleridir.
Projenin vizyonu açısından önem taşıdığına inandığımız resimleri projenin
ilk sayfalarına yerleştirdik. Bu husus muhtemel yatırımcılar proje detaylarını
incelerken önem taşımaktadır.
13
14
Resim 2: Yerleşim Planı Etüdü
Resim 3: Yerleşim Planı Etüdü
............................................^
...................
m
Mü* 4
fCOûLO] \cn'â"n\ f c T S E l Î f r r ö 3 6 1 3 x 3 ftşF—^şşji B S S i []XKQ31 i ö S i l İ
y J 2 2 3 ISBSİ S B O K ' H s l
t&B_d*3 |İfîJ3l tö2223 [ y l T o j
îo3SI
Ei.xp]
fe:r:a;;nı E B S ! feçmı O S 3 Bx|xTi j - S E ^ SSTÎ! Itr.3g:xı|fcm:nlSçtı3j S S S İ
§1 f Ö M İ îSÖOIÖ ESffîP] SrFS^Si B f c ^ ^ l HiMttiş'H'rt toMffl- fa * M. y » 1*1 NtüMüİil İni Mİ
21 IIlBSffîf .ÜHSSS^j İBllSIISy idSu&tSj •t^^^^jKtmntMİ Utrn^ Mııj [SjiıiBİİİil jj ülırı o:o| [OIIEIIOJİ
2
A TİPİ - EL S A N A T L A R I A T Ö L Y E L E R İ
100 m x 100 adet
B TİPİ - A L E T L İ Ü R E T İ M A T Ö L Y E L E R İ
100 m x 100 adet l
C TİPİ - M A K İ N A İLE Ü R E T İ M A T Ö L Y E L E R İ 2 0 0 m x 2 0 0 adet
2
2
Resim 4: Birinci Görünüm
Resim 5: İkinci Görünüm
17
Resim 6: Üçüncü Görünüm
18
METODOLOJİ TERİM VE TANIMLAR
Türkiye'de özürlülerin ekonomiye kazandırılması temel amacına yönelik bu
proje birçoğu atıl durumda bulunan ve toplam nüfusun yaklaşık % 12'sini
oluşturan özürlü nüfustan 12-45 yaş arası çalışabilir bedensel engelli gruba
hitap etmektedir. Proje kapsamında öncelikle Türkiye'de özürlülerin durumu
analiz edilmiş, bu kapsamda istatistiksel ve teorik bilgilere yer verilmiştir.
Mevcut yasal düzenlemeler ve dünyadaki uygulamalar örneklenmiştir.
Projenin devamında gerçekleştirilecek olan yatırımın bilgileri verilmiş ve
aşağıda yer alan temel modüller dört ana başlıkta açıklanmıştır ve altında
detaylandırılmıştır;
Bu başlıklar şunlardır
a. Eğitim Bölgesi
1.
2.
3.
4.
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Özürlü Simulasyon Merkezi (Tema park)
Spor ve Fiziksel Gelişim Merkezi
b. Üretim Bölgesi - Özürlüler Küçük Sanayi Bölgesi
1. Makine Destekli Üretim Bölgesi
2. El İle Yapılan Üretim Bölgesi (montaj vb.)
3. El Sanatları Üretim Bölgesi
c. Ticaret Bölgesi
1. Sergi, Fuar Alanı
2. Ticaret Merkezi
3. Auditorium
d. Tesis Yönetimi ve Destek Faaliyetler
1. Tesis Yönetimi
2. Lojistik ve Araç Yönetimi
3. Enerji Üretimi
4. Atık Yönetimi
5. Hastane
19
Her başlık ile ilgili detayların verilmesi ardından projenin muhtemel kuruluş
yeri, yatırım harcamaları, gelir ve gider durumu çıkarılmış ve konsept mimari
projeler eklenmiştir.
Bu bilgilerin netleşmesi ardından, projenin ekonomik değerlendirilmesi
yapılmış ve çok önemli bir başlık olan sosyal faydası değerlendirilmiştir.
Kitap, İTO Etüt ve Araştırma Şubesi normlarına göre düzenlenmiştir. Resim
ye seldiler baskıya imkan verecek rezolüsyanda seçilmiştir. Sayfa düzeni,
İTO kriterlerine uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın başlangıç bölümünde
kullanılan terim ve tanımlara yer verilmiştir.
Tanımlar:
Özürlü: Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu
bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde
kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamayan kişilerdir.
Özürlülük Oranı: Özürlü olan nüfusun toplam nüfusa oranıdır.
Ortopedik Özürlü: Kas ve iskelet sisteminde yetersizlik, eksiklik ve fonksiy­
on kaybı olan kişidir. El, kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında, kısalık,
eksiklik, fazlalık, yolduk, hareket kısıtlığı, şekil bozulduğu, kas güçsüzlüğü,
kemik hastalığı olanlar, felçliler, Serabral Palsi, spastikler ve sipina bifıda
olanlar bu gruba girmektedir.
Görme Özürlü: Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı veya
bozukluğu olan kişidir.
Görme kaybıyla birlikte göz protezi kullananlar, renle körlüğü, gece körlüğü
(Tavuk Karası) olanlar bu gruba girer.
İşitme Özürlü: Tek veya iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybı olan
kişidir.
İşitme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir.
Dil ve Konuşma Özürlü: Herhangi bir nedenle konuşamayan veya
konuşmanın hızında, akıcılığında, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozulduğu
olan kişidir.
İşittiği halde konuşamayan, gırtlağı alınanlar, konuşmak için alet kullananlar,
20
kekemeler, afazi, dil-dudak-damak-çene yapısında bozukluk olanlar bu gruba
girmektedir.
Zihinsel Özürlü: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zeka
geriliği olanlar (Mental Retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (Zeka
geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer.
Süreğen Hastalık: Kişinin çalışma kapasitesi ve fonksiyonlarının engellen­
mesine neden olan, sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıklardır( kan
hastalıkları, kalp- damar hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, idrar yol­
ları ve üreme organı hastalıkları, cilt ve deri hastalıkları, kanserler, endokrin
ve metabolik hastalıklar, ruhsal davranış bozuklukları, sinir sistemi
hastalıkları, HIV)
Kent: 20.001 ve daha fazla nüfuslu yerleşim yerleri
Kır: 20.000 ve daha az nüfuslu yerleşim yerleri
İşgücü: İstihdam edilenler ve işsizlerin oluşturduğu nüfusu kapsar.
İşgücüne Katılma Oranı: 15 ve daha yukarı yaştaki işgücünde olan nüfusun
toplam nüfusa oranıdır.
İşsizlik Oranı: İşsiz nüfusun işgücündeki nüfusa oranıdır
Rehabilitasyon: Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle oluşan özrü
ortadan kaldırmak veya özürlülüğün etkilerini mümkün olan en az düzeye
indirmek, özürlüye yeniden fiziksel, zihinsel, psikolojik, ruhsal, sosyal,
meslekî ve ekonomik yararlılık alanlarında başarabileceği en üst düzeyde
yetenekler kazandırarak; evinde, işinde ve sosyal yaşamında kendine ve
topluma yeterli olabilmesi ve özürlünün toplum ile bütünleşmesi,
ayrımcılığa karşı tüm tedbirlerin alınması amacıyla verilen koruyucu, tıbbî,
meslekî, eğitsel, rekreasyonal ve psiko-sosyal hizmetler bütününü,
İş Atölyesi: Özürlülere belli iş dallarında temel bilgi ve beceri kazandırıp, bir
iş edinebilmelerine ve bağımsız yaşayabilmelerine yardımcı olan atölyeyi
ifade eder.
İş Becerisi Kazandırma: İş atölyelerinde yeteneklerini geliştirici ve beceri
sahibi olmalarına yardımcı olacak faaliyetlerin öğretilmesidir
Mesleki rehabilitasyon: Özürlülerin işgücü piyasasında ihtiyaç duyulan, ilgi
21
ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetiştirilerek istihdamlarını
kolaylaştırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini sağlamak amacıyla devamlı
ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik,
mesleğe hazırlık, meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimi, işe
yerleştirme ve takibi,
Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezi: Mesleki rehabilitasyon hizmetini
vermek üzere kurulan gündüzlü kuruluş
Sosyal Rehabilitasyon:
Özürlü kişilere evde, merkezde ve sosyal
çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı
olmak, resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını
sağlamak amacıyla yapılan çalışmalar.
22
BÖLÜM 1
1. YÖNETİCİ ÖZETİ
1.1. GİRİŞ
Özürlüleri, güçleri oranında üretken kılmanın ve ekonomiye kazandırmanın,
tüm insanlığın ortak görevi olduğuna inananlardan biriyim. Özürlülerin ülke
bazında oransal dağılımı farklılıklar gösterse de Birleşmiş Milletler
verilerine göre dünya nüfusunun % 12'si bedensel özürlüdür. 2050 yılı
nüfus beklentileri dikkate alındığında, dünyamızın bugünkü Hindistan
büyüklüğünde bir özürlü kitlesi ile yüzleşecegini söylemek mümkündür. Her
ülkede özürlülerin toplumla bütünleşmesine yönelik yoğun çabaların
harcandığını, ciddi boyutlarda bütçelerin ayrıldığını biliyoruz. Tüm bu
çabalara rağmen, durumu adlandırmadan başlayan ve yaşamın pek çok
alanına yayılan sorunlar, engelli bireylerin, toplumla işlevsel bir bütünlük
içinde yaşam alanını daha da güçleştirmektedir. Toplumun özürlüyü
anlamaması, paylaştıkları hayatın içinde onları fark etmemesi, engellinin
duygusal tepkisini harekete geçirmiş, ülkeler birbirinden kopmuş ve
bölünmeler ortaya çıkmıştır. Özürlülerin iş bulma, eğitim, sağlık, sosyal
güvence, toplu taşıma, konut ve kentsel planlama alanlarında 'yok' kabul
edilmesi bir insanlık sorunudur. Kadın hakları konusunda büyük aşamalar
kaydeden dünyamızda, özürlü sorununa köklü çözümlerin henüz görünür
hale gelememiş olması düşündürücüdür. Özürlülerin insan onuruna yaraşır,
eşit ve üretken bireyler olarak toplumda yer almaları bir temel insan hakkıdır.
Türkiye'de özürlü nüfusun oranı % 12.29 olarak verilmektedir. Buna göre
ülkemizde 9 milyon kadar özürlünün hayatını sürdürdüğü söylenebilir. Bir
deprem kuşağında yer alan ülkemizde özürlü oranı dünya ortalamasının
oldukça üzerindedir. Deprem nedeniyle uzuvlarını yitiren veya zihinsel özür­
lü hale gelen, çeşitli tür ve derecelerde sakat kalan bu insanlar, toplumda
geniş bir yer tutan engelliler (özürlüler) grubuna dahil olmuşlardır. Yapılan
bir istatistik değerlendirmesi verilerine göre Türkiye'de yaşayan % 12.29'luk
özürlünün % 7.09'u erkek % 5.02'si kadın olup okuma yazma oranı da %37
mertebelerinde olduğu belirlenmiştir. Bu olumsuz tablo, aynı zamanda
yoksulluğunda bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. İnsana verilen
değerin artması ile birlikte, özür ve özelliği olan bireylere dönük, bireyi
merkez alan yaklaşımlar da ön plana çıkmıştır. Her ülkede var olan Özürlü
Segregasyonu, teknoloji ve eğitim tünellerinden geçirilerek toplum içinde
çözülmesi ve uyumlaştırılması için yoğun çalışmalar yapılmaktadır.
23
Özürlülük, doğuştan veya daha sonra oluşan bir hastalık veya kaza nedeniyle
kişinin bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal fonksiyonların kısmen
veya tamamen özelliğini kaybetmesi, normal yaşam gereklerinin dışına
düşmesi halidir. Bu düzeyde özürlü olan kişiye "özürlü-sakat-engelli" adı
verilmektedir. Bu insanlar, toplumsal rollerini gerçekleştirebilmek için
bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyarlar.
Nitekim 2828 Sayılı Yasanın 3. maddesinin c bendi özürlü kişiyi "doğuştan
veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruh­
sal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal
yaşamın gereklerine uyamama durumunda olup günlük gereksinimlerini
karşılamada güçlüğü olan, korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve
destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi" olarak tanımlamıştır .
Özellikle bedensel özürlü grubuna giren kişilerin çoğunluğu segregasyon
baskısı altında duygusal tepki vererek ailelerine, topluma, kendilerine ve
çevrelerine olumsuz etkileri olmaktadır. Bazen yaşamdan ümitlerini keserek
hayatı çekilmez olarak düşünüp intihara kadar yönelebilen özürlülerin,
yaşamlarını kolaylaştırmak amacıyla kendilerine gerekli olan protez,
tekerlekli sandalye, ortopedik cihazlar vb. aletleri temini bile hayata
bağlanmalarına önemli katkılar sağlamaktadır. Bu kişilerin yaşadıkları
duygusal şokla baş edebilmeleri, ileriye yönelik ümitsizlik, kaygı, geleceğe
güvenle bakamama gibi tehditler altında yaşamak durumunda kalmaları,
tıbbi tedavi ve rehabilitasyon desteklerini de etkisiz hale getirmektedir.
Özürlülerin fiziksel ve psiko-sosyal özellikleri nedeniyle kendi yakın
çevrelerinde ve toplumun diğer kesimlerinde bağımsız hareket edebilmeleri
ve toplumda yaşayan diğer bireylerle sağlıklı iletişim kurabilmeleri için
uygun ortamlar hazırlamak, onların yarınlarını güvence altına almalarını
sağlamak için sosyal-kültürel ve ekonomik destek oluşturmak, toplum olarak
hepimizin en önemli görevlerinden biridir.
Bunca yıllık gözlemlerim sonucu özürlülerde oldukça derin bir aşağılık
duygusu bulunmaktadır. Bu kişiler sakatlıklarını mutsuzluk kaynağı
yapmakta, utanç, acıma ve bazen de acındırma, duygusal bir tepki olarak
karşımıza çıkmaktadır. Özürlü birey aslında kendisini normal bir kişi gibi
kabul edilmesini istemesine rağmen, kendisinden özürlü insanlar gibi
davranış beklendiğini düşünerek duygusal bir çatışma da yaşamaktadır. Bir
başka gözlemimde özürlülerin özürsüzleri model alıp kendilerini aynı
hedeflere kilitlemeleridir. Bunun için kendilerine bir hedef belirlerken
sağlıklı bir insana uygun hedefler belirler. Sonuçta ulaşamadıkları ideal
hedefleri nedeniyle bu insanlar, aşağılık ve suçluluk duygularına kapılırlar.
Özürlü psikolojisi konusunda yetersiz bilgime rağmen özürlülerin normal
24
koşullara uymayan davranışları ve fonksiyonları icra ederken karşılaştıkları
güçlükler onları suçluluk duygusu oluşturmaktadır. Özürlü kişinin topluma
uyum sağlamak için özrünü saklamaya çalışması ve unutmak için çaba
göstermesi, daha çok hatırlamasına sebep olmaktadır. Bu da fiziksel
sakatlığından endişe duymasına ve özrünün hayatını yöneten ana kuvvet
haline gelmesine neden olmaktadır.
Özürlülerin toplumsal uyumlaştırma süreci, özürlüler idaresinin veya
özürlüler yönetiminin başlıca hedefidir. Bu sürecin üç iksiri vardır. Bilgi,
iletişim ve teknoloji, özürlülerin toplumsal harmonizasyonu için bilinen en
etkili üç temel dinamiktir. Bu muazzam kitleyi harekete geçirmek, toplum
içinde çözmek, uyumlaştırmak her yönetimin ilk hedefi olmalıdır. Nüfusun
% 10'unu ekonominin dışına iten bir anlayışın olumsuzlukları, yaşadığımız
dünyanın rekabetçi yapısı içinde daha belirgin olarak görülmeye başlamış,
ülkeler refah düzeylerine göre köklü çözümler için kolları sıvamışlardır.
ÖZÜRLÜLER VADİSİ, özürlü ve özürsüzleri bir araya getiren bir bölüşme
platformu olarak düşünülmüş, özgün, somut sonuçlara odaklı bir projenin
adıdır. Bu alanda, yapılabilirliği araştırılmış, kendi ayakları üzerinde duran,
Türkiye'ye değer katacak bir projenin adıdır. Çalışma gücünün bir kısmını
kaybeden, sakatlıkları nedeniyle rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanabile­
cek durumda olan özürlü bireyleri, yetenekleri ve güçleri oranlarında üretken
kılmak, yaşama bağlamak, onları ekonomiye kazandırmak için geliştirilmiş
bir çalışmadır.
1.2. ÖZÜRLÜLERİN YÖNETİLMESİ
Çeşitli ülkelerde uygulanmakta olan özürlüler politikasını ve mevzuatı büyük
benzerlikler göstermektedir. Bunlar; eğitim, sağlık, istihdam ve genel yaşam
koşullarının uyumlaştırılması ilkesine dayanmaktadır. Ancak, bu yasaların
uygulamaya yansımasında ülkelerin gelişmişlik derecesine göre büyük
farklılıkların varlığı dikkat çekmektedir. Kuşkusuz insan onuruna yaraşır ve
toplumla kaynaşan yaşam biçimi özürlülerin en doğal hakla ve devletin de
temel görevidir. Esasen, özürlüler ve özürlülük konusunu eğitsel ve örgütsel
yönleriyle bir bütün olarak ele alınması insan haklarının da bir gereğidir.
Ülkemizde ilk olarak 16 Mayıs 1987 tarihli ve 19402 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanan "Sakatların İstihdamı Hakkında Tüzüğün" 2. maddesine göre
bedensel özürleri yüzünden çalışma güçlerinin %70'inin üstünde mahrum
olduğu halde bir işte verimli çalışabilecekleri sağlık kurulu raporuyla
belgelenenlerin istihdamının sağlanması için İş yasamızın 25. Maddesinin 1.
Fıkrası doğrultusunda, bu tüzüğün 4 maddesi, 50 ve daha fazla işçi çalıştıran
25
işverenleri %2 oranında özürlü kimseyi mesleki, bedeni ve ruhi durumlarına
uygun bir işte çalıştırmakla yükümlü tutmuştur. 24 Ekim 1998 tarihli ve
23503 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Özürlü ve Eski Hükümlülerin İsti­
hdamıyla İlgili Yasa"da yapılan değişikliklerle yeni düzenlemelere
gidilmiştir. 31 Ekim 1976 tarihli ve 15749 sayılı resmi gazetede yayınlanan
"65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz, Kimsesiz ve Sakat Türk
Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında" Yönetmeliğin 1. Maddesinde
65 yaşını doldurmuş iş görme ve çalışma gücünden yoksun olanlarla, 65
yaşını doldurmamakla birlikte başkasının yardımına bağımlı olarak hayatını
devam ettirebilecek olan malûl ve durumlarına uygun işe yerleştirilemeyen
işsiz özürlüleri bir gelire kavuşturmak amacıyla, 1.7.1976 gün ve 2022 sayılı
yasaya göre aylık bağlanması hükmü yer almıştır. Böylece özürlülerin
istihdamı ve istihdam edilemeyenlerin belli bir gelire kavuşturulması
yolunda mevzuat alt yapısı daha etkin hale getirilmiştir. Bu kapsamda
özürlülerin kendi kendine yeterlik ve fonksiyonelliğini maksimum düzeye
çıkarmak ve bu durumda kalmalarını sağlamak için rehabilitasyon
hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi yönünde bir dizi
uygulamalar başlatılmıştır. Bu doğrultuda mesleki rehabilitasyon ve tıbbi
rehabilitasyonla ilgili sorumlu kurum ve kuruluşlar belirlenerek bu
doğrultuda çalışmalar yoğunluk kazanmıştır.
Anayasamızın 42, 50, 61 maddeleri başta olmak üzere yasalarımız,
özürlülerin eğitimini, istihdamını, sosyal güvenlik ve sosyal yardımlardan
yararlanma koşullarını, tıbbi ve mesleki rehabilitasyon vb. hizmetlerini
düzenlemektedir. Türkiye'nin kabul ettiği uluslararası normlar da özürlüler
politikasına ışık tutmaktadır. Ancak yine de bu yasaların uygulamaya
yansımasında pek çok aksaklığın olduğu da bir gerçektir.
1.3. ÖZÜRLÜLER VADİSİ - ENTEGRE
REHABİLİTASYON PROJESİ
Rehabilitasyon, doğuştan ya da sonradan hastalık, kaza ve yaralanmalar
nedeniyle bedensel, zihinsel ve ruhsal sağlığı geçici ya da devamlı bozulmuş,
kendi kendini idare, davranış ve çalışma yeteneklerini kaybetmiş bir kişinin,
yeniden fonksiyonel yeteneklerini tıbbi, psikolojik, ekonomik, sosyal ve
mesleki yönden en yüksek seviyeye kadar yükseltilmesini ve bu durumdaki
hastanın yeniden yaşama adaptasyonunu sağlamasını amaçlayan çok amaçlı
tedavi ve koordine tedbirlere yönelik çalışmalardır. Rehabilitasyonun amacı,
bedensel, zihinsel ve ruhsal özürleri olanları veya böyle bir tehlike ile karşı
karşıya bulunanları mümkün olduğu kadar uzun süreli veya tam olarak iş,
meslek ve toplum hayatına kazandırmaktır. Rehabilitasyon; tıbbi tedavi
26
olarak aktif yardımı temsil eder. Rehabilitasyon faaliyetleri, özürlü bireylerin
normal insanların dünyasına adım atmasını sağlayacak en önemli faaliyetler
olup, kısaca özürlülerin toplumla bütünleşmesi, uyum göstermesi ve insanca
yaşamalarının sağlanmasıdır. Rehabilitasyon, ayrıca bireyin yeterli eğitim
olanaklarından yararlanabilmeleri, meslek sahibi olabilmesi, yani sosyal
ve ekonomik olarak bağımsızlaşması ile gerçekleşir. Bu bakımdan
ÖZÜRLÜLER VADİSİ eğitim ve beceri kazandırma odaklı bir rehabilitas­
yon projesi olarak da tanımlanabilir. Rehabilitasyon çalışmaları, özürlü
bireyin tüm becerilerinin veya kısmen kaybettiklerinin yeniden
kazandırılması için tüm alanda uzman meslek elemanlarından oluşan bir ekip
çalışmasıdır. Rehabilitasyon hizmetleri tıbbi, mesleki ve sosyal olmak üzere
üç başlık altında incelenmektedir. Özürlüler Vadisi Projesi bu üç bileşeni bir
arada bulunduran özgün bir çözüm getirmektedir. Rehabilitasyonun bu üç
yönü, birbirini tamamlayan ve bütünleştiren bir özellik taşımaktadır.
i. Tıbbi Rehabilitasyon: kişinin fonksiyonel yeterliliğini, mümkün olan en
yüksek düzeyine çıkarmak için uygulanan klinik tedavi, fizik tedavi, tıbbi
egzersizler, uğraşı tedavisi, konuşma tedavisi, ortopedik cihaz ve protez
uygulaması ile, kişinin rehabilitasyon sürecine engel olacak psikolojik ve
sosyal güçlüklerini azaltarak ya da ortadan kaldırarak onun topluma
entegrasyonunu amaç edinen rehabilitasyon hizmetleridir. Bir diğer ifade ile
özürlünün tıbbi yöntemlerle ve araçlarla fiziki kapasitesini arttırarak, günlük
yaşamda mümkün olan maksimum fonksiyonla bağımsızlığa ulaşmasını
sağlayarak, hayati fonksiyonlarını yerine getirmeye yönelik çalışmalardır.
Tıbbi rehabilitasyon, tıbbi bakım ve tedavi süresince kişinin fonksiyonel ve
psikolojik yeteneklerini geliştirmeyi ve onu aktif hayata yönlendirmeyi
amaçlar. Tıbbi rehabilitasyon, rehabilitasyon faaliyetleri içinde öncelik taşır.
Böylece kaybedilen fonksiyonlarının hiç olmazsa bir kısmını kazandırarak
bireyin sosyal yaşama katılımı ve mesleki eğitimden yararlanabilmesine
imkan tanınmış olur. Rehabilitasyonun istenilen amaca ulaşması, birçok
disiplinin bir arada çalışmasına bağlıdır. Tıbbi rehabilitasyonun etkili bir
şekilde gerçekleştirilmesinde ekip çalışmasının yanı sıra rehabilitasyon
merkezlerinin, mekân, kadro ve ekipman açısından yeterli olması büyük
önem taşımaktadır. Ülkemizdeki rehabilitasyon merkezlerinde verilen
hizmetin kapasitesi, gerek yatak kapasitesi açısından gerekse kadro, ekipman
açısından ihtiyacı karşılamada yetersiz kalmaktadır.
iı. Sosyal Rehabilitasyon: Sosyal rehabilitasyon, ekonomik ve sosyal güçlük­
leri gidererek kişinin aile, toplum ve iş hayatına uyumunu sağlamayı
amaçlar. Sosyal rehabilitasyon, özürlünün gerek günlük işlerinde gerekse
geleceğine ilişkin düşünce ve faaliyetlerinde onu hem özel hayatına, hem de
27
iş hayatına fiziksel ve ruhsal açıdan hazırlamaktır. İşyerlerinin özürlülere
uygun ergonomik düzenlenmesi, özürlünün aile, toplum ve işle ilgili
uyumunu sağlamak, sosyal rehabilitasyon faaliyetleri içinde yer alır. Sosyal
rehabilitasyon, işe yerleştirilen özürlünün işini kolaylaştırıcı, verimliliğini
arttırıcı önlemleri alarak işyerine uyumunu sağlar. Ayrıca kişinin toplum
hayatından uzaklaşmasını engelleyerek sosyal hayata yeniden uyum
sağlamasını gerçekleştirir. Sosyal rehabilitasyonda, çevre, sosyal ve kültürel
etkinlik ile ilgili binalardaki mimari engellere yönelik çalışmalar yapılmalı,
özürlünün sosyal aktivitelere katılımı desteklenmelidir. El aktiviteleri ve
sosyal hayata uyum için özürlülerin rahatlıkla gidebilecekleri sosyal kulüpler
ve diğer organizasyonlar tasarlanmalıdır. Tıbbi ve mesleki rehabilitasyonda
olduğu gibi, sosyal rehabilitasyon da ekip çalışmasını gerektirmektedir.
Gelişmiş ülkelerde rehabilitasyon merkezleri ve rehabilitasyon birimleri olan
hastanelerden hizmet alamayan kırsal kesimler için Toplum Temelli
Rehabilitasyon Projeleri hayata geçirilmektedir. Böylece özürlü kişi, ailesi ve
toplum üyelerine, özürlüler ve rehabilitasyondaki beceriler konusunda geniş
bir bilgi transferi sağlanması amaçlanmaktadır. Toplumda özürlülere yönelik
davranış değişikliğinin yaratılabilmesi ve rehabilitasyonda başarılı olmak
için toplumdaki diğer insanlarla özürlülerin aynı haklara sahip oldukları
açıklanmaktadır. Hastanın hastaneden taburcu olmasıyla birlikte başlayan ve
bireyin doğal çevresi ve evinde kendine yeterli olmasını sağlayacak olan ev
rehabilitasyon programları ile özürlünün sosyal yaşamın gereği rollerini
bağımsız yerine getirebilmesi için topluma katılım fonksiyonları sağlanmak­
tadır. Böylece özürlünün evde ve işte çeşitli araçları kullanabilmesi konusun­
da bağımsız hareket yöntemleri öğretilmektedir.
iii. Mesleki Rehabilitasyon: Mesleki rehabilitasyon, fiziksel ya da zihinsel
engeli olan kişilerin yararlı bir iş yapabilmeleri, kendi kendilerine daha
yeterli olmaları ve parasal yardıma daha az ihtiyaç duymaları amacıyla
eğitilmeleridir. Uluslararası Çalışma Örgütünün 99 numaralı tavsiye
kararında mesleki rehabilitasyon hizmetleri, "sakatlıklarının kaynağı ve
değeri ne olursa olsun ve hangi yaşta bulunursa bulunsun bütün özürlü
kişileri kapsamak ve onlara uygun iş hazırlayarak, makul bir iş edindirme ve
bu işi sürdürme beklentisi içinde olmalarını sağlama" şeklinde tanımlamak­
tadır. Mesleki rehabilitasyon terimi; mesleki rehberlik, mesleki eğitim ve
geçici işe yerleştirme gibi, özürlü bir kişiye kendine uygun bir iş temini ve bu
işe devamını sağlamak için oluşturulan birtakım meslek kurumlarının
hazırlıklarıyla gerçekleştirilen sürekli ve koordine edilmiş rehabilitasyon
sürecinin bir parçası anlamında kullanılmıştır.
28
İnsanın üretim süreci içinde yer alarak herhangi bir işte çalışmasını
gerektiren başlıca üç neden bulunmaktadır. Bunlar, ekonomik, sosyal ve
psikolojik nedenlerdir. İnsanın, yaşamını devam ettirebilmesi için bir gelire
ihtiyacı bulunmaktadır. Çalışabilecek kapasitede olan özürlünün gelir
getirici bir işte çalışması, yaşamını devam ettirecek ekonomik geliri elde
edebilmek için bir zorunluluk olarak görülmektedir. Ayrıca çalışmayıp
herhangi bir gelir elde edemediği için kendine bakamayan özürlüye doğal
olarak ailesi, yakını veya devletin bakması gerekmektedir. Çalışamadığı için
milli gelire katkısı olmayan özürlünün kendine bakmak durumunda kalan
kişi ya da kişilerin de üretime katılmasını engellemekte bir özürlü bir sağlamı
nötralize etmektedir. Bu husus çok ciddi bir ekonomik kayıp demektir.
Özürlü bireyin çalışmasını gerekli kılan sosyal nedeni şu şekilde açıklamak
mümkündür. Çağdaş demokrasi anlayışına göre çağdaş toplumlarda artık
insanların fakir, cahil, özürlü, genç, yaşlı, kadın ya da erkek olmaları onların
haklarının kullanmalarını engellememektedir. Bu nedenle bedensel veya
zihinsel özürlü olanların sorumluluğu teorik olarak sadece ailelere ve
yardımseverlere değil, ayrıca topluma ve ülke yönetimlerine de düşmektedir.
Sosyal bir Devlet olmanın gereği de budur. Çalışmanın psikolojik nedeni ise;
psikolojik doyum kaynağı olması, işe yaramanın verdiği hazzı
oluşturmasıdır. Özürlü bireyin çalışması sonucunda, kişinin kendine olan
güveni ve saygısının artması yanında, kendisine değer verildiğini hissettiği
için toplumsal bağlılığı da artacaktır.
Mesleki rehabilitasyonda, tıbbi rehabilitasyon sonrası özürlü bireyin
yetenekleri, fiziksel durumları, mesleki açıdan ne yapılabileceği ilgili
elemanlarca ölçülerek, kişi hakkında değerlendirme yapılır. Amaç; yapılacak
iş analizleri ile, özürlü kişinin bilgi ve becerisi de dikkate alınmak suretiyle,
kişinin sakatlığına yönelik, işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu bir meslekte
istihdam edilerek çalışma hayatına katılımını sağlamaktır. Mesleki rehabili­
tasyonun amacı, özürlü bireyin uygun bir işte çalışabilmesini ve bu işi devam
ettirmesini sağlayacak mesleki rehberlik, mesleki eğitim ve seçilen bir işe
yerleştirme gibi mesleki hizmetlerle ilgili tedbirleri almak ve onun topluma
kaynaştırılmasmı sağlamaktır. Mesleki rehabilitasyon, kişinin tıbbi tedavi ve
rehabilitasyonu sırasında eski işini sürdürme gücünü sağlamayı, bu amaçla
yeni bir işe alıştırmayı, bir işe yerleştirerek orada işe uyumuna yardımcı
olmayı amaçlamaktadır. Hangi vücut fonksiyonlarını ne kadar yerine
getirebileceğini tıbbi rehabilitasyonla öğrenen özürlü birey için artık ikinci
aşama, onun sadece bir tüketici olarak değil, aynı zamanda nasıl bir üretici
olabileceğini belirlemek ve bu konuda özürlüyü eğitmektir. Çok iyi bir
düzenleme ile istihdamı mümlcün kılınarak, özürlünün emeğinden en az
29
sağlam insanlar kadar maksimum fayda sağlanabilir. Rehabilitasyon
programları; özürlünün, kendi kendilerine yeterli duruma getirilmesi
amacıyla verilen koordine hizmetler bütünü olduğuna göre, sakatların gerçek
anlamda rehabilitasyonu, tıbbi balam ve tedaviden fonksiyonel özellikleri ve
yeteneklerinin arttırılmasına, özel eğitimden meslek ya da iş edinerek
ekonomik bağımsızlıklarını kazanmalarına kadar uzanan çok yönlü koordine
programların geliştirilmesi ve uygulanmasını gerektirir.
1.4. ÖZÜRLÜLER VADİSİ: TOPLUMSAL
ENTEGRASYON PROJESİ
Özürlünün toplumsal yaşama uyumlarının ve katılımlarının sağlanması için
gereksinimlerine öncelik verilmesi, hizmetlere gönüllü kuruluşların
katılımının sağlanması ve bilgi birikimlerinden yararlanılması son derece
önemlidir. Yaşamını kendi başına sürdürmekte zorluk çeken özürlünün
mümkün olduğu kadar toplumda bağımsız olarak yaşayabilmeleri ve
kendileri için öngörülen hizmetlerin yönetiminde ve geliştirilmesinde yer
almaları, bir başka ifade ile katılımları sağlanmalıdır. Ülkemizde özürlüler,
diğer insanların karşılaştıkları zorlukların yanı sıra özürlerinden dolayı daha
fazla sorunla baş etmek zorunda kalmaktadırlar. Yasal çözümlerdeki
yetersizlikler, ekonomik, sosyal, siyasal yapı bozuklukları, toplumun
bilgisizliği, yetersizliği, aldırmazlığı, yanlış yaklaşımı, olumsuz tutumu,
onların karşısında önemli bir engel teşkil etmektedir. Ancak, bireyin sosyal
statü sahibi olması ve topluma tam katılımı, tüketici olmaktan çıkıp üretken
olmasına bağlıdır. Bu üretkenlik özürlü insanlarımızın psikolojik durumları
nedeniyle ayrı bir önem taşımaktadır.
Diğer yandan, Kamunun hizmetine sunulan her alanda özürlülerin de etkin
bir biçimde yararlanabilmelerine imkan sağlayacak ve sosyal koruma
amacıyla yaşamlarını kolaylaştıracak bina, araç, yol gibi her tür düzen­
lemelerin standartlarına uygun bir biçimde yapılması, onların hayata bakış
açısını da değiştirecektir. En azından dışlanmadıklarını hissedebileceklerdir.
Nitekim gelişmiş ülkelerde özürlülerin çarşılar, kamu yönetim binaları,
terminal binaları, sinemalar, hastaneler, tiyatro ve taşıma araçlarından
yararlanabilmeleri için çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Özürlü insanların
günlük yaşama, kent yaşamına ve toplum yaşamına sınırlı ölçüde
katıla&ldikleri bilinmektedir. Bu insanların diğer sağlıklı insanlar gibi
yaşamlarını devam ettirebilmeleri için eğitimden sağlığa, iş ve mesleki
rehabilitasyondan kültür ve sanata, spor ve kent standartlarının iyileştirilme­
sine, ulaşımdan psikolojik destek ve hizmete, sosyal yardım ve hizmetlerden
bireysel ve aile danışmanlığı hizmetlerine varana kadar geniş bir alanda çok
30
ciddi ve çözüm bekleyen sorunları ortadan kaldırmak gerekmektedir.
Herhangi bir nedenle özürlü grubuna dahil olan bireyi, topluma ve kendisine
yeterli ve yararlı bir insan haline getirmek, sosyal devlet anlayışının bir
gereğidir. Bu çerçevede özürlü olan kişilerin toplumda kendilerine güvenli
bireyler olarak yer almaları için onlara sağlanan imkanların, özürlü olmayan
bireylere sağlanan imkanlar kadar yeterli olması gerekir.
Ülkemizde, özürlünün katılımını sağlamayı, onun bağımlılığını en aza
indirgeyen kapasite geliştirmeyi, tüketici olmaktan çıkıp üretici olmasını,
kendine güveninin artmasını, hizmetlere gelişen teknoloji transferinin
yapılmasını, mevcut kaynakları maksimize edecek ve yeni kaynaklar
yaratacak finansman sağlanmasını öngören bir politika oluşturma sürecine
ihtiyaç olduğu açıktır. Böylece ayrımcılıktan uzak, kalkınmanın temeli olan
insan kaynağının gelişmesine katkıda bulunacak, özürlünün insan hak ve
özgürlüklerine, sosyal güvencesine sahip çıkacak, yasal düzenlemeleri
eyleme dönüştürecek gerçekçi bir "özürlüler politikası" oluşturmak
gereklidir. Sosyal Devlet olmanın önkoşulu da budur.
1.5. PROJE KONSEPTl
Projemiz özürlülerin, temel eğitimi, mesleki eğitimi, ve eğitilmiş olan
özürlülerin çalıştırılması için bir sanayi bölgesi oluşturulması esasına
dayanan özgün bir projedir. Özürlüler Vadisi adı verilen proje ile toplum
dışına atılmış büyük bir kuvvet ekonomiye kazandırabilecektir.
1.6. HEDEF KİTLE ÖZÜRLÜLER
Türkiye'de özürlüler ile ilgili temel istatistik veriler 2002 yılı özürlüler
araştırmasına dayanır ve detayları BÖLÜM 2'de verilmektedir. Hedef
kitlemiz 12 yaş ve üstü eğitilebilir fiziksel özürlülerdir.
1.7. YATIRIMCI HAKKINDA BİLGİLER
Yatırımcı kuruluşu İstanbul Ticaret Odası ve İstanbul
Belediyesidir
Büyükşehir
İTO: İstanbul Ticaret Odası dünyanın önde gelen ticaret odalarından biri olup
oldukça eski bir tarihi vardır. 1876'da Meclis-i Ticaret adı ile kurulmuş; 19
Ocak 1880'de 'Dersaadet Ticaret Odası'nm adını almıştır. 1910 yılında
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası adını almıştır. İTO 1925 yılında yayımlanan
Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu ile bu günkü işletim alt yapısına
kavuşmuştur. İTO; kendisine 123 yıl önce başlayan misyonu, uzman
31
personeli, girişimci ruhu, her dönem dürüstlük ve adaleti temel alan politikası
ile toplumun ve özellikle iş dünyasının öncüsü ve yönlendiricisi olarak
devam etmektedir.
Bugün 98 Meslek Komitesi ye 300 bini aşan üyesiyle dünyanın en büyük
Ticaret Odalarından biri olan İTO; ülkenin kalkınması ye yeniden inşasında
öncü ve örnek yatırımlar yapmaktadır. İstanbul Ticaret Üniversitesi, Formula'
1 ve İKV gibi örnek kurum ve kuruluşları ile ülkemize ufuk olmaktadır.
İBB: İstanbul Büyükşehir Belediyesinin bu konuda sorumlu bölümü İBB
Özürlüler Müdürlüğü olabilir. Bu kapsamda Büyükşehir belediyesinin
projeye katılımının sağlanması kaçınılmazdır.
Yasa gereği bu bölümün görevleri şunlardır,
a) Özürlü bireylerle ilgili veri tabanı oluşturmak.
b) Özürlülerin toplum hayatı ile bütünleşmelerini sağlayıcı ve kolaylaştırıcı
çalışmaları yürütmek, sportif, sosyal ve kültürel aktiviteler yapmak, teşvik
etmek ve yaygınlaştırmak.
c) Üniversiteler, özel kuruluşlar, özürlülere hizmet amacıyla kurulmuş vakıf,
dernek ve bunların üst kuruluşları, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarıyla ortak çalışmalar yaparak
özürlülere yönelik toplum temelli rehabilitasyon programlarını uygulamak.
ç) Birime başvuran özürlü ve ailelerine psiko-sosyal danışmanlık ve
rehberlik hizmetleri vermek, özürlülükle ilgili konularda eğitilmelerini,
bilgilendirilmelerini ve bilinçlenmelerini sağlayıcı, konferans, seminer,
sempozyum gibi etkinlikler düzenlemek.
d) Özürlülüğü önlemeye yönelik kitap, dergi, broşür gibi basılı, sesli ve
görsel yayınları hazırlamak, yayımlamak ve dağıtmak.
e) Özürlü ve aileleri için bilgilendirme, bilinçlendirme hizmetleri vermek, bu
hizmetleri verecek personelin teknik bilgi ve beceriye sahip olması için
gerekli eğitimi almasını sağlamak.
f) Özürlüleri nitelikli işgücü haline getirerek, çalışma yaşamına katılmalarını
sağlamak üzere mesleki rehabilitasyon ve eğitim programları için başvuran
özürlüleri değerlendirerek uygun mesleki rehabilitasyon ve mesleki
eğitimleri vermek.
32
g) Ekonomik durumu yetersiz özürlülere ayni ve nakdi yardım yapmak.
ğ) İhtiyaç halinde özürlülerin durumlarına uygun araçlarla bulundukları
yerlerden hastane, okul ve rehabilitasyon merkezi gibi yerlere ulaşımlarını
sağlamak.
h) Bakıma muhtaç özürlülere ve yaşlılara bakım hizmeti sunmak veya bu
hizmeti ilgili mevzuat gereğince satın almak
1.8. YATIRIM TUTARI ÖZET BİLGİLERİ
Sabit Yatırım Harcamaları
137,9 Milyon Euro
Projenin ilk hareketi alması için öngörülen İşletme Sermayesi İhtiyacı
7,1 Milyon Euro
Toplam Yatırım Harcamaları
145 Milyon Euro
Yatırımda Dış Para Gereği
Yatırım için gerekli dış para 100.000.000 Euro olup işletme döneminde dış
para gereksinmesi yoktur.
1.9. PROJE'NİN KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ
Proje sosyal içerikli bir proje olup anahtar başarı faktörü toplumsal, sosyal
sahiplenme ve devlet organlarının projeye destek vermesidir.
Bu büyüklükte bir proje, ancak devlet imkanları ile var olan ulaşımı kolay
hazine arazilerinde mümkündür. Proje de bu kadar büyük yatırım içinde arazi
yatırımı yoktur. Arazi yatırımı söz konusu olması bu projenin maliyetini bir
kalemde 2 ya da 3'e katlayabilir.
Özel sektörün konuyu sahiplenmesi özürlü çalıştırma ve birlikte bir şeyler
başarma azmini ortaya koyması gerekir. Aksi halde eğitilmiş iş gücü
müteşebbis eksikliği çekecektir.
33
1.10. FİNANSMAN BÎLGÎLERl
Proje 100.000.000 EURO su dış kaynak, geri kalanı iç kaynak esasına göre
finanse edilecektir. Projeye ait finansman planı EURO cinsinden aşağıda
verilmiştir. Yatırımın ilk yılında kredi kullanılmayacaktır.
Dönemi
|I|||||İ|İI
Tablo 1: Proje Finansman Planı
S
§
Toplam Ödeme
11SI1IS1Sİİ1
lllllllllll
6.000.000
6.000.000
6.000.000
6.000.000
1Ö0.000.00O
20.000.000
\
6.000.000
26.000.000
$0,000 000
20.000.000
;
4,800,000
24.800,000
60.000.000
20-000.000
i
3.600,000
23,600-000
40.000.000
20.000.000
\
9HRHSBİ
22.400.000
20.000.000
20.000.000 İ
1.200.000
2L200.000
30.000.000
130.000.000
Kredi Borcu
2009
100.000.000
2010
100.000.000
2011
2012
2013
2014
Toplam
Ödeme
Ana Para
Ödemesi
Kredi Faizi
YILLAR
100.000.000
34
1.11. İŞLETME DÖNEMİ BİLGİLERİ
İşletme Gelirleri
Tablo 2: İşletme Gelirleri
Euro
10.000.000
3.000.000
20.400.000
20.000
6.000.000
11.150.000
1.500.000
2.500.000
13.500.000
480.000
3.000.000
71.550.000
İşletme Gelir Kalemi
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Simulasyon Merkezi
Oditoryum
Hastane
Bakımevi
Otel
Eğitim
Üretim Merkezi
Yardımcı İşletmeler
Toplam
İşletme Giderleri
Tablo 3: İşletme Giderleri
İşletme Gider Kalemleri
Hammadde ve Yardımcı Madde Gideri
Sarf Malzemesi Giderlmeri
İstihdam Giderleri
Yakıt Enerji ve Su Giderleri
Amortisman Giderleri
Genel Giderler
İşletme Dönemi Faiz Giderleri
Açılış ve İşletmeye Alma Giderleri
Beklenmeyen Giderler
Toplam İşletme Giderleri
35
Euro
0
3.000.000
11.870.000
639.000
11.200.000
577.000
3.600.000
443.000
171.000
31.500.000
1.12. PROJE'NÎN DEĞERLENDİRİLMESİ ve SONUÇ
Toplum Temelli Rehabilitasyon (TTR) gelişmekte olan ülkelerde özürlü
insanların hayat standartlarını geliştirmek için artarak benimsemeye
başladıkları nispeten yeni bir stratejidir.
Projemiz bu politikaya uygun olarak özürlülerin ekonomiye katılmalarını
hedefleyen ve onları toplumdan izole değil, toplumun tam içinde, ekono­
minin çarklarından biri haline getirmeyi amaçlamaktadır.
Bu kapsamda eğitilmiş iş gücünü kendi oluşturan, onlara her türlü sosyal
imkanı sağlayan ve girişimcilere cazip koşullar sunarak onların proje içinde
yer almasını hedefleyen projemiz özgün ve dünyada uzun süre tek olmaya
aday özgün bir projedir.
Yapılan hesaplamalar ve ortaya konan proje konsepti ile hem sosyal fayda
sağlanması hem de ekonomik olarak fizibl bir projenin hayata geçmesi
mümkündür.
36
BÖLÜM 2
2. TÜRKİYE'DE ÖZÜRLÜLER
Özür anatomik, fizyolojik, psikolojik ve sosyal bozukluklar sonucunda
bireyin etkinliklerinde kalıcı azalma ya da kayıptır.
Özürlü; birey, doğum öncesi veya doğum sonrası çeşitli nedenlerle
psikolojik, bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yeteneklerinde belli ölçüde
fonksiyon kayba uğraması nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlamada ve
günlük gereksinimleri karşılamada güçlükleri olan bireyi ifade etmektedir.
Özür türleri şu şekilde sınıflandırılabilir;
•
•
•
•
•
•
•
Görme Özürlüler
Konuşma Özürlüler
İşitme Özürlüler
Ortopedik Özürlüler
Sürekli Hastalığı Olanlar
Zihinsel Özürlüler
Klinik Bakıma İhtiyaç Duyanlar
• Duygusal, Sosyal ve Ruhsal Sorunu Olanlar
Türkiye'de özürlülüğün nedenleri üç ana grup altında toplanabilir:
Doğum Öncesi Nedenler:
• Kalıtımsal hastalıklar,
• Akraba Evliliği (Özellikle kalıtımsal hastalığı olan akrabalar arasında
özürlülük riski artmaktadır),
• Anne ve baba arasındaki kan ve RH uyuşmazlığı,
• Hamilelik sırasında doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanılması,
• Annenin doğum yaşının 17'nin altında veya 36 yaşın üzerinde olması,
• Hamilelik sırasında annenin sigara, alkol, uyuşturucu kullanması,
• Annenin daha önceki doğumlarına ait problemleri,
• Hamilelik sırasında iyonize röntgen ışınlara maruz kalma,
• Hamilelik sırasında yetersiz beslenme,
• Hamilelik sırasında ateşli, bulaşıcı hastalık geçirme,
• Hamilelik sırasında kaza, aşırı stres, zehirlenme ve travmaya maruz kalma,
• Gebeliğin sağlık elemanları tarafından takip edilmemesi ve gerekli
testlerin yaptırılmaması,
37
• Hamile kalmadan önce ve hamilelik döneminde alınması gereken folik asit
gibi vitamin ve minerallerin eksikliği,
• Çok sayıda ve sık hamile kalınması veya doğum yapılması,
• Annede yüksek tansiyon, kalp ve şeker hastalığı gibi hastalıkların
bulunması.
Doğum Anına Ait Nedenler:
• Doğumun bir sağlık kuruluşunda, sağlık elamanlarmca gerçekleştir­
ilmemesi,
• Doğumun beklenen süreden önce ve güç olması,
• Bebeğin düşük doğum ağırlığı ile doğması,
• Doğum esnasında bebeğin travmaya maruz kalması,
• Doğum esnasında bebeğin oksijensiz kalması.
Doğum Sonrası Nedenler:
• Doğumdan sonra çocuğun ağır hastalık geçirmesi,
• Yeni doğan bebeğin sağlık kontrolünden geçirtilmemesi ve gerekli test­
lerin yaptırılmaması,
• Bebeğin aşılarının düzenli olarak yaptırılmaması,
• Ağır doğum sarılığı,
• Çocuğun yetersiz beslenmesi,
• Ev kazaları,
• İş kazaları,
• Trafik kazaları,
• Zehirlenmeler,
• Doğal afetler,
• Terör Eylemleri,
• Savaş.
Ülkemizin de içinde yer aldığı birçok ülke, özürlülere ilişkin istatistiksel
bilgilere sahip olmadıkları için Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO)
tahminlerini kullanmaktadır. Kayıt sistemleri gelişmiş olan ülkeler,
özürlülere ilişkin bilgileri kurumlarındaki kayıtlarından elde etmektedir.
Belirli aralıklarla yapılan araştırmalarla da kurum kayıtlarında mevcut
olmayan bilgileri derlemektedir.
Özürlüler konusundaki bilgi ve veri eksikliğini gidermek amacıyla
Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler
İdaresi Başkanlığı işbirliği ile "2002 Türkiye Özürlüler Araştırması" 2002
yılı Aralık ayında gerçekleştirilmiştir.
38
2002
TÜRKİYE
GÖSTERGELERİ
ÖZÜRLÜLER
ARAŞTIRMASI
TEMEL
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından Devlet İstatistik
Enstitüsü'ne yaptırılan "Türkiye Özürlüler Araştırması" ile ülkemizdeki
özürlülük profili geniş kapsamlı olarak araştırılmıştır. Araştırma sonuçlarına
göre, özürlü olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı % 12.29'dur. Buna
göre ülkemizde 8.431.937 kişi özürlü olarak yaşamlarını sürdürmektedir.
Özürlülük sadece bu sorunu yaşayan kişiyi değil, ailesini ve yakın çevresini
ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak etkileyen bir sorundur.
Türkiye Özürlüler Araştırmasmdaki bazı bulgulara bakıldığında özürlülük
öncelikle bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sağlık sisteminde­
ki eksikliler, ülkenin gelişmişlik düzeyi, vatandaşların kaliteli sağlık hizmet­
leri almasına engel olmaktadır. Bilgi eksikliği, sağlık hizmetlerinin
ulaşılabilirliği, ekonomik yükü, tıbbi yetersizlikler vb. nedenler, özürlünün
yeterli, zamanında ve süreldi sağlık hizmeti almasını engellemektedir.
2.1. ÖZÜRLÜ NÜFUS ORANLARI
Özürlü olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %12.29'dur. Ortopedik,
görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı %2.58 iken
(yaklaşık 1,8 milyon) süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70'dir.
(Yaklaşık 6,6 milyon) (Tablo 1). Özürlü olma oranları yaş grubu bazında
incelendiğinde her iki grupta da ileri yaşlarda artmaktadır. Ancak, bu artış
süreğen hastalığı olanlarda diğer özür grubundakilere göre daha fazladır. 0-9
yaş grubunda ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü
olanların oranı %1.54 iken 0-9 yaş grubunda süreğen hastalığa sahip
olanların oranı % 2.60'tır. Bu oran, ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma
ile zihinsel özürlü olanlarda 50-59 yaş grubu, süreğen hastalığı olanlarda ise
20-29 yaş grubunda yaklaşık iki katına çıkmaktadır.
Tablo 4: Türkiye'de Özürlü Oranlan
Toplam Özürlü Nüfus %
Ortopedik, görme, işitme,
dil ve konuşma ve zihinsel
özürlü nüfus
Toplam
12.29
Toplam
2.58
Erkek
11.10
Kadın
13.45
Erkek
3.05
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
39
Kadın
2.12
Süreğen hastalığa sahip
olan nüfus
Toplam
9.70
Erkek
8.50
Kadın
11.33
2.1.1. YAŞ YAPISI
Araştırma sonuçlarına göre özürlü grubun ortanca (medyan yaş) yaşı,
ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerde yaklaşık 34,
süreğen hastalığı olanlar için yaklaşık 49'dur. Ortanca yaş toplam nüfus için
ise yaklaşık 26'dır. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel
özürlü nüfus, toplam nüfustan daha yaşlı bir nüfus yapısına sahip iken
süreğen hastalığı olanların ise en yaşlı nüfus yapısına sahip olduğu
görülmektedir.
Ülkemizde doğumda yaşam beklentisi kadınlarda 70, erkeklerde 66 yıldır.
Genel olarak orta yaşa gelindiğinde eğitim ve işle ilgili sorunların
çözümlenmiş ve üretken döneme geçilmiş olması istenir. Özürlülerin her
yaş grubunda farklı gereksinimleri olmaktadır. Genel bir perspektifle
bakıldığında çocukluk döneminde erken tanı ve tedavi, ardından eğitim ve
rehabilitasyon hizmetleri, arkasından da işe yerleştirme gelmektedir.
Özürlülerin yarısının 34 yaşından küçük olması bu gereksinimlerinin
karşılanması için ciddi çabalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir (Tablo2).
Tablo 5: Özürlü Nüfusun Medyan Yaşı
Özürlü nüfusun
ortanca (medyan) yaşı
Ortopedik, görme, işitme, dil
ve konuşma ve zihinsel özürlü
nüfus
Süreğen hastalığa sahip olan
nüfus
33.86
32.60
35.37
32.95
35.50
48.87
47.19
52.30
47.60
49.71
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.2. EĞİTİM DURUMU
Ülkemizde son yıllarda okuma - yazma bilmeyen nüfusun azaltılması
konusunda ve eğitim düzeyinin yükseltilmesi konusunda oldukça önemli
mesafeler kat edilmiştir. Ancak genel nüfusun göstergeleriyle özürlü nüfusun
göstergeleri arasında çok büyük uçurumlar vardır. Genel nüfusta okuma
yazma bilmeyenlerin oranı yaklaşık %13'tür. Bu oran özürlülerde yaklaşık
%36, süreğen hastalığı olanlarda yaklaşık %25'dir. ( Tablo 3)
40
Tablo 6: Okuma Yazma Oram
%
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Ortopedik, görme, işitme, dil ve
konuşma ve zihinsel özürlü nüfus
Süreğen hastalığa sahip olan nüfus
Okuma yazma
bilmeyen
Okuma yazma
bilen
Okuma yazma
bilmeyen
Okuma yazma
bilen
36.33
29.58
43.44
28.14
48.01
63.67
70.42
56.56
71.86
51.99
24.81
20.49
32.85
9.78
35.04
75.19
79.51
67.15
90.22
64.96
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tamamlanmış Eğitim Durumuna Göre Özürlü Nüfus Oram
Tamamlanmş eğitim durumu 25 ve daha yukarı yaştaki kişilerin tamamlamış
olduldarı eğitim düzeyidir.
Tamamlanmış eğitim durumuna göre özürlü nüfus oranı verileri de genel
nüfusa göre oldukça düşüktür. Özürlülerin yaklaşık % 41'i, süreğen hastalığı
olanların yaklaşık % 47.10'u ilkokul mezunudur. İlkokul sonrası eğitim
düzeyi ise oldukça düşüktür. Yüksek okula devam eden özürlü oranı % 2.24,
süreğen hastalığa sahip olanlarda ise % 4.23'dür. Eğitim düzeyi doğrudan
yaşam kalitesini etkileyen bir göstergedir. Sağlık, çalışma durumu, gelir ve
sosyal yaşama katılma düzeyi eğitim düzeyi ile doğru orantılı olarak artar.
Özürlü olmak eğitim yaşamına katılmayı engelleyen bir durum olduğu gibi,
bu durumun sonucu özürlülüğün yükünü artırır. Bu kısır döngüyü kırmak
özürlüler için gereken özel eğitim hizmetlerinin nitelik ve niceliğini,
ulaşılabilirliğini artırmakta, bunun yanı sıra normal eğitime devam
edebilecek özürlülere fırsat eşitliği sağlamakla mümkün olabilecektir. Bunu
sağlamanın yolu toplumsal bilincin geliştirilmesi çalışmalarına ek olarak
yasal düzenlemelerle fırsat eşitliğini devlet garantisi altına almaktan
geçmektedir (Tablo 4, Tablo 5)
41
Tablo 7: Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ile Zihinsel Özürlü
Nüfûs Eğitim Durumu %
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Okuma
yazma
bilmeyen
Okuma
yazma
bilen
Okuma
yazma
bilen fakat
bir okul
bitirmeyen
İlkokul
Ortaokul
veya
dengi
meslek
okulları
Lise veya
dengi
meslek
okulları
Yüksek
öğretim
36.37
27.40
45.36
25.75
51.26
63.62
72.58
54.64
74.22
48.74
7.69
6.85
8.54
7.95
7.32
40.97
42.75
39.17
47.21
32.22
5.64
8.00
3.31
6.98
3.78
6.90
10.62
3.16
8.98
3.97
2.42
4.36
0.47
3.10
1.45
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 8: Süreğen Hastalığa Sahip Nüfus Eğitim Durumu Yüzde %
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Okuma
yazma
bilmeyen
Okuma
yazma
bilen
Okuma
yazma
bilen fakat
bir okul
bitirmeyen
İlkokul
Ortaokul
veya
dengi
meslek
okulları
Lise veya
dengi
meslek
okulları
Yüksek
öğretim
26.64
22.00
35.07
10.16
37.33
73.36
78.00
64.93
89.84
62.67
8.10
7.02
10.07
7.42
8.54
47.10
46.96
47.34
54.41
42.35
6.31
7.92
3.39
9.50
4.25
7.61
10.14
3.01
10.43
5.14
4.23
5.95
1.11
7.07
2.39
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.3. İŞGÜCÜNE KATILIM
Özürlülerin işgücüne katılmaları ile ilgili verilere bakıldığında yaklaşık
%78'nin işgücüne dahil olmadığı görülmektedir. İşgücüne dahil olan
yaklaşık %22'lik oranın ise yalnız yaklaşık % 20'si istihdam edilmektedir
(Tablo 6). Süreğen hastalığı olanların % 23'ü işgücüne katılmakta yaklaşık
% 20'si istihdam edilmektedir. Bu grupta işgücüne dahil olmayanların oranı
ise yaklaşık % 77'dir (Tablo 7). Bu durum özürlünün üretim dışı ve tamamen
başkalarına bağımlı olduğunun bir göstergesidir. Özürlülerin istihdam
sorununun çözülmesi hem kendilerinin hem de ailelerinin üretim yaşamına
katılmasının yanı sıra, bağımsız yaşama ve yaşam kalitelerinin artmasını
sağlayacak tek yoldur. Bu sorun ve çözümü çok boyutludur ve devlete çok
42
önemli görevler yüklemektedir. Devlet tüm vatandaşlarının yaşamlarını
idame ettirecek miktarda gelir sağlayabilecekleri iş alanları yaratmakla
yükümlüdür. Bu yükümlülük özürlüler için de geçerlidir ve ek olarak
özürlüler için istihdam alanında fırsat eşitliği yaratma görevi kaçınılmazdır.
Tablo 9: Özürlü Nüfus İşgücüne Katilim Oranlan
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
İşgücüne katılma
oranı
İşsizlik oranı
İşgücüne dahil
olmayan nüfus
oram
21.71
25.61
17.76
32.22
6.71
15.46
17.43
12.58
14.57
21.54
78.29
74.39
82.24
67.78
93.29
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 10: Süreğen Hasta Nüfus İşgücüne Katılım Oranlan
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
İşgücüne katılma
oranı
İşsizlik oranı
İşgücüne dahil
olmayan nüfus
oranı
22.87
23.08
22.48
46.58
7.21
10.77
12.72
7.08
10.28
12.84
77.13
76.92
77.52
53.42
92.79
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.4. SAĞLIK
Özürlülerin tedavi olma durumları özür türü bazında incelendiğinde, tedavi
olan özürlülerin oranı, ortopedik, görme ve işitme özürlülerde %50'nin
üzerindedir (Tablo; 8, 9, 10). Bu özür türlerinde özürlülerin tedavi olma
oranları sırasıyla %56.66, %57.31, % 52.04'tür. Dil ve konuşma ile zihinsel
özürlülerin tedavi olma oranları ise sırasıyla % 32.92 ve % 42.95'tir
(Tablo; 11, 12). Tedavi olma oranı en yüksek görme özürlülerde gözlenirken
en düşük oran dil ve konuşma özürlülerde gözlenmektedir. Tedavi olanların
oranı, tüm özür türlerinde kentte daha yüksektir. Tüm özür türlerinde tedavi
olan erkeklerin oranı ise kadınlardan daha yüksektir.
43
Gerek sağlık sistemimizdeki aksaklıklar, gerek ülkenin ekonomik gelişmişlik
düzeyi vatandaşların sağlık hizmetlerinden eşit düzeyde yararlanmasına
engel olmaktadır. Bilgi eksikliği, sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliği,
ekonomik yükü, tıbbi yetersizlikler vb. nedenler özürlünün yeterli,
zamanında ve sürekli sağlık hizmeti almasını engellemektedir. Özürlüler
araştırmasına göre özürlülerin yaklaşık % 47'si özründen dolayı herhangi bir
şekilde tedavi edilmediğini bildirmiştir. Bu durum belki de tedavi sonrası
bağımsız ve üretken biçimde yaşamına devam edebilecek pek çok özürlüyü
bağımlı hale getirmenin başlangıcını oluşturmaktadır.
Tablo 11: Ortopedik Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tedavi yapılıyor
Bilinmeyen
Tedavi yapılmadı
Tedavi yapıldı
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Kadın Erkek
Türkiye
17.08
16.09
18.49
39.58
43.78
33.61
38.84
36.17
42.64
4.50
3.97
5.25
Kent
18.38
17.30
19.97
40.62
44.45
34.93
36.80
34.71
39.89
4.21
3.53
5.20
Kır
15.64
14.69
16.93
38.42
42.99
32.21
41.11
37.84
45.56
4.82
4.47
5.30
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 12: Görme Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tedavi yapılıyor
Tedavi yapılmadı
Tedavi yapıldı
Bilinmeyen
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Kadın Erkek
Türkiye
20.30
19.86
20.91
37.01
39.49
33.60
38.60
37.07
40.70
4.09
3.58
4.78
Kent
23.31
23.80
22.70
37.17
39.23
34.56
36.64
34.03
39.96
2.87
2.94
2.78
Kır
17.02
15.84
18.78
36.82
39.75
32.46
40.74
40.17
41.59
5.42
4.24
7.17
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 13: İşitme Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tedavi yapılıyor
Tedavi yapıldı
Tedavi yapılmadı
Bilinmeyen
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Kadın Erkek
Türkiye
13.02
13.00
13.04
39.02
40.79
36.89
43.61
42.78
44.61
4.35
3.43
Kent
15.00
14.30
15.79
41.92
43.59
40.05
38.36
38.71
37.97
4.72
3.40
6.20
Kır
10.87
11.68
9.81
35.88
37.95
33.20
49.29
46.91
52.40
3.96
3.47
4.59
5.46
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 14: Dil ve Konuşma Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tedavi yapılıyor
Tedavi yapıldı
Tedavi yapılmadı
Bilinmeyen
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Kadın Erkek
Türkiye
11.27
11.09
11.57
21.65
23.90
17.87
63.02
61.40
65.74
4.07
3.61
4.83
Kent
13.80
12.64
15.69
22.02
24.16
18.52
60.81
60.51
61.31
3.37
2.69
4.48
Kır
8.48
9.41
6.88
21.24
23.61
17.13
65.45
62.36
70.76
4.84
4.61
5.23
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
44
Tablo 15: Zihinsel Özürlülerin Tedavi Olma Durumları %
Tedavi yapılıyor
Tedavi yapılmadı
Tedavi yapıldı
Bilinmeyen
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Kadın Erkek
Türkiye
18.07
18.25
17.79
24.88
25.84
23.43
54.08
53.16
55.48
2.97
2.75
3.30
Kent
23.74
23.18
24.50
24.66
26.78
21.77
48.52
47.53
49.89
3.07
2.51
3.84
Kır
12.92
14.08
11.01
25.07
25.04
25.11
59.14
57.92
61.13
2.87
2.95
2.75
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.5. SOSYAL GÜVENLİK
Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanların
yaklaşık %48'inin (Tablo 13) süreğen hastalığı olanların ise yaklaşık
% 64'ünün (Tablo 14) sosyal güvenliği bulunmaktadır. Sosyal güvenliği olan
özürlülerin oranı kentte daha yüksektir. Özürlülerin ve süreğen hastalığı
olanların ancak yarısı sosyal güvenliğe sahipken, bunların yarısından fazlası
bağımlı olarak sosyal güvenlik şemsiyesi altındadır. Büyük çoğunluğu
yoksul olan özürlülerin özellikle tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri için
sosyal güvenlik önemli bir araçtır. Bundan yoksun olanların tamamen
kaderine terk edildiği açıktır. Bunun yanı sıra özellikle çalışamayacak
durumda ve ailesine bakamayacak durumda olan özürlüler için sosyal güven­
lik şemsiyesi altında sağlayacak parasal yardımların önemi de kaçınılmazdır.
Tablo 16: Ortopedik, Görme, İşitme, Dil ve Konuşma ile Zihinsel Özürlü
Nüfus Sosyal Güvenlik Durumu %
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Sosyal güvenlik durumu
Olan
Olmayan
47.55
52.45
59.27
40.73
35.15
64.85
44.84
55.16
51.41
48.59
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
45
Kayıtlılık durumu
Kendi adına
45.21
44.86
45.84
67.96
17.04
Bağımlı
54.79
55.14
54.16
32.04
82.96
Tablo 17: Süreğen Hastalığa Sahip Olan Özürlü Nüfus Sosyal Güvenlik
Durumu %
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Sosyal güvenlik durumu
Olmayan
Olan
63.67
36.33
70.80
29.20
49.72
50.28
37.60
62.40
35.44
64.56
Kayıtlılık durumu
Kendi adına
44.36
45.23
42.06
86.42
15.89
Bağımlı
55.64
54.77
57.94
13.58
84.11
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.6. ÖZÜRLÜLERİN KURUM VE KURULUŞLARDAN
BEKLENTİLERİ
2002 Türkiye Özürlüler Araştırması ile özürlü olan kişilerin kamu kurum ve
kuruluşlarından en önemli beklentilerine ilişkin bilgiler alınmıştır. Bu
çalışmaya göre özürlülerin en önemli beklentilerinin yaklaşık % 61 ile
parasal katkı olduğu gözlenmektedir. Parasal katkı yapılmasını isteyen
özürlülerin oranı kırda % 68 iken kentte yaklaşık % 55'dir. Özürlü erkeklerin
yaklaşık % 59'u, kadınların yaklaşık % 64'ü kurum ve kuruluşlardan parasal
destek istemektedir. Parasal katkı yapılmasını isteyen özürlülerin kırda daha
yüksek olması ve kadınların bu desteği daha çok istemesi kadınların
gelirlerinin daha düşük olmasından kaynaklandığı söylenebilir (Tablo 15).
İş bulunmasına yardım edilmesinin en önemli beklenti olduğunu ifade eden
özürlülerin oranı yaklaşık % 10'dur. Bu beklenti kentte ve erkeklerde daha
yüksektir.
En önemli beklentilerinin iş bulunmasında yardımcı olunması, eğitim
olanaklarının yaratılması ve yasal haklarının savunulması olduğunu ifade
edenlerin oranı erkeklerde ve kentte daha yüksektir.
46
Tablo 18: Özürlü Nüfus Sosyal Beklentileri
Parasal
Eğitim
Yasal
Evde
iş
katkıda olanakları bulmaya hakları
uzman
bulunma yaratma yardımcı savunma personel
tarafından
olma
bakım ve
tedavi
hizmeti
verme
Diğer Bilinmeyen
Türkiye
61.22
3.31
9.55
3.51
4.12
13.53
4.76
Kent
55.28
4.23
10.20
4.60
4.71
15.37
5.60
Kır
68.03
2.25
8.80
2.26
3.45
11.41
3.80
Erkek
59.34
3.63
12.33
4.10
2.97
12.65
4.98
Kadın
63.76
2.88
5.78
2.72
5.67
14.72
4.46
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Özürlülerle ilgili çalışmalarda pek çok eksikliğine rağmen yinede öncelikli
grup çocuklar ye gençlerdir. Yetişkin ve yaşlı grup genellikle göz ardı
edilmektedir. Özürlü nüfusun yaş kompozisyonuna bakıldığında genel
nüfusa oranla daha yaşlı oldukları görülmektedir. Yaşlanmanın sonucu
ortaya çıkan özürlülük veya özürlü olarak yaşlanmak yeni sorunları da
beraberinde getirmektedir. Bunların başında sürekli bakım ve evde bakım
gelmektedir. Özürlülerin yaşla birlikte artan yardım ve bakım ihtiyacı sosyal
devlet ilkesi temelinde öncelikle ele alınması gereken konulardan biridir.
Sürekli bakım ve yardım ihtiyacı yalnız yaşlı grubun değil, ağır özürlülerin
ve özellikle de zihinsel özürlülerin acil ihtiyacıdır (Tablo 16).
2.1.7. ÖZÜRLÜLÜK ORANI
Özür türlerinin toplam nüfus içindeki yaygınlığının incelenebilmesi amacıyla
her özür türü için özürlü nüfus oranı hesaplanmıştır. En yüksek özürlülük
oranı ortopedik özürlülerde gözlenirken en düşük özürlülük oranı işitme
özürlülerde gözlenmektedir. Yaşa göre özürlülük oranları incelendiğinde,
ortopedik, görme ve işitme özürlülerde yaşla birlikte özürlülük oranı da
artmaktadır (Tablo 16).
47
Tablo 19: Özürlülük Oranlan %
Türkiye
0-9 yaş grubu
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70 +
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Ortopedik
Özürlü
Görme
Özürlü
İşitme
Özürlü
1.25
0.64
0.77
1.21
1.26
1.39
1.79
2.80
3.94
1.09
1.49
1.48
1.02
0.60
0.33
0.36
0.45
0.46
0.62
0.91
1.56
2.98
0.52
0.73
0.70
0.50
0.37
0.20
0.29
0.32
0.35
0.35
0.41
0.77
1.70
0.32
0.45
0.41
0.33
Dil ve
Konuşma
Özürlü
0.38
0.46
0.43
0.42
0.31
0.26
0.30
0.41
0.39
0.33
0.46
0.48
0.28
Görme
Özürlü
0.48
0.42
0.58
0.65
0.54
0.39
0.26
0.27
0.31
0.38
0.64
0.58
0.38
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.1.8. ÖZRÜN ORTAYA ÇIKIŞI
Yaklaşık % 12'lik özürlülük oranı, özürlülerin sağlık, eğitim, iş edinme ve
sosyal yaşam gibi alanlarda çok büyük dezavantajlar yaşaması müdahale
edilmesi gereken başka bir konuyu karşımıza çıkarmaktadır. Bu da
özürlülüğün önlenmesi ve erken tanışıdır. Türkiye Özürlüler Araştırması
sonuçlarına göre özür nedenleri arasında doğuştan özürlülük yaklaşık % 34
olarak bildirilmiştir. Ülkemize özgü koşullarda (akraba evliliği yaygınlığı
gibi) düşünüldüğünde doğum öncesi nedenlere bağlı özürlülüğün önemli bir
sorun olarak karşımızda durduğunu kabul etmek zorundayız. Bu durumun
genel dünya ortalamalarına bakarak ülkemizde daha büyük bir sorun
olduğunu söyleyebiliriz.
Özrün ortaya çıkış zamanı doğuştan ve sonradan olmak üzere iki başlık
altında incelenmiştir. Özürün ortaya çıkış zamanı, özrün türüne göre
incelendiğinde, ortopedik (%73.30) (Tablol7) görme (%76.32) (Tablo 18) ve
işitme özürlülerde (%67.10) (Tablo 19) sonradan özürlü olanların oranı daha
yüksektir. Ancak dil ve konuşma özürlü ile (Tablo 20) zihinsel özürlülerde
(Tablo 21) doğuştan veya sonradan özürlü olma oranları arasında önemli bir
farklılık gözlenmemektedir. Bu iki özür türünde doğuştan özürlü olma oranı
%46.63 (Tablo 20) ve 47.92'dir (Tablo 21).
48
Özrün ortaya çıkış zamanı kent-kır ayrımında incelendiğinde, tüm özür
türlerinde doğuştan özürlü olanların oranının kırda daha yüksek olduğu,
sonradan özürlü olanların oranının ise kentte daha yüksek olduğu
görülmektedir.
Özrün ortaya çıkış zamanı, cinsiyet ayrımında incelendiğinde görme ve
işitme özürlü olanlarda cinsiyet ayrımında önemli bir farklılık gözlenmemektedir. Ortopedik, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerde, doğuştan özürlü
olanların oranı kadınlardan daha yüksektir.
Tablo 20: Ortopedik Özrün Ortaya Çıkışı %
Türkiye
Kent
Kır
Doğuştan
Toplam Erkek
23.91
21.51
19.22
21.69
26.39
24.15
Sonradan
Kadın Toplam Erkek
76.17
27.33
73.30
25.33
75.56
78.61
73.36
29.45
70.77
Bilinmeyen
Kadın Toplam Erkek
2.32
69.21
2.79
2.76
2.17
71.05
67.26
2.83
2.49
Kadın
3.46
3.62
3.29
Kaynak: TÜÎK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 21: Görme Özrü Ortaya Çıkışı %
Türkiye
Kent
Kır
Doğuştan
Toplam Erkek
20.41
20.46
19.78
19.06
21.10
21.88
Sonradan
Kadın Toplam Erkek
20.35
76.32
76.49
20.69
78.21
77.77
19.93
74.75
74.75
Bilinmeyen
Kadın Toplam Erkek
3.27
3.05
76.09
77.20
2.45
2.73
3.38
74.76
4.15
Kadın
3.56
2.10
5.31
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 22: İşitme Özrü Ortaya Çıkışı
Türkiye
Kent
Kır
Doğuştan
Toplam Erkek
29.14
29.49
24.59
23.83
34.81
34.53
Sonradan
Kadın Toplam Erkek
29.92
67.10
68.13
25.43
71.80
73.66
35.17
62.00
62.52
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
49
Bilinmeyen
Kadın Toplam Erkek
65.85
3.41
2.73
69.71
3.61
2.51
61.32
2.96
3.20
Kadın
4.24
4.85
3.51
Tablo 23: Dil ve Konuşma Özrü Ortaya Çıkışı
Türkiye
Kent
Kır
Doğuştan
Toplam Erkek
46.63
45.73
38.81
41.60
53.22
52.18
Sonradan
Kadın Toplam Erkek
51.81
48.14
50.16
55.14
58.98
46.17
44.03
44.67
50.38
Bilinmeyen
Kadın Toplam Erkek
3.21
2.46
47.39
2.20
48.83
3.26
2.74
3.15
45.76
Kadm
4.46
5.00
3.86
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
Tablo 24: Zihinsel Özür Ortaya Çıkışı
Türkiye
Kent
Kır
Doğuştan
Toplam Erkek
46.12
47.92
42.17
45.99
49.68
49.45
Sonradan
Kadın Toplam Erkek
51.98
50.64
49.89
56.09
51.23
51.65
48.29
48.51
50.05
Bilinmeyen
Kadın Toplam Erkek
1.90
46.73
2.19
1.74
2.36
45.56
2.03
47.92
2.03
Kadın
2.63
3.21
2.04
Kaynak: TÜİK 2002 Türkiye Özürlüler Araştırması
2.2. TÜRKİYE'DE ÖZÜRLÜLERE YÖNELÎK YASAL
DÜZENLEMELERİN DURUMU
2.2.1. TÜRKİYE'DE ÖZÜRLÜLER YAS ASI
Türkiye'de; özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık, eğitim, rehabilitas­
yon, istihdam, balam ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile
her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak
tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak ve bu hizmetlerin
koordinasyonu için gerekli düzenlemeleri yapmak amacıyla 2005 yılında
yeni özürlüler kanunu yürürlüğe girmiştir.
Bu Kanun özürlüleri, ailelerini, özürlülere yönelik hizmet veren kurum ve
kuruluşlar ile diğer ilgilileri kapsar.
Bu Kanun kapsamında bulunan hizmetlerin yerine getirilmesinde aşağıdaki
esaslara uyulur:
a) Devlet, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, özürlülerin
ve özürlülüğün her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirir. Özürlüler
aleyhine ayrımcılık yapılamaz; ayrımcılıkla mücadele özürlülere yönelik
politikaların temel esasıdır.
b) Özürlülere yönelik olarak alınacak kararlarda ve verilecek hizmetlerde
özürlülerin, ailelerinin ve gönüllü kuruluşların katılımı sağlanır.
50
c) Özürlülere yönelik hizmetlerin sunumunda aile bütünlüğünün korunması
esastır.
d) Kurum ve kuruluşlarca özürlülere yönelik mevzuat düzenlemelerinde
Özürlüler İdaresi Başkanlığının görüşünün alınması zorunludur.
Özürlüler kanunun uygulanmasına yönelik aşağıda sayılan yönetmelikler de
yürürlüktedir,
Yönetmelikler
65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları İle
Özürlü ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında
Yönetmelik
Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmî Kurum ve Kuruluşlar Bakım
Merkezleri Yönetmeliği
Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti
Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik
Esaslarının
Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği
Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Muhtaç Aylığı ve Vakıf İmaret
Yönetmeliği
Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği
İşaret Dili Tercümanlığı Hizmeti Verecek Personelin Yetiştirilmesi İle
Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik
Kamu Kurum ve Kuruluşlarında İşçi Olarak İstihdam Edilecek Özürlü ve
Eski Hükümlülere Uygulanacak Sınav Yönetmeliği
Karayolu Taşıma Yönetmeliği
Karayolları Trafik Yönetmeliği
Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik
Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Sayısal Oyunlar Yönetmeliği
Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Devlet Tarafından
Karşılanması ve Yeşil Kart Uygulaması Hakkında Yönetmelik
51
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik
Özürlü, Eski Hükümlü ve Terör Mağduru İstihdamı Hakkında Yönetmelik
Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırmayan İşverenlerden Ceza Olarak Kesilen
Paraları Kullanmaya Yetkili Komisyonun Kuruluşu İle Çalışma Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik
Özürlüler Veritabanı Oluşturulmasına ve Özürlülük Bilgisinin Nüfus
Cüzdanında Yer Almasına Dair Yönetmelik
Özürlülerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları İle Yapılacak Yarışma
Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu
Raporları Hakkında Yönetmelik
Sakatlık İndiriminden Yararlanacak Hizmet Erbabının Sakatlık Derecelerinin
Tespit Şekli İle Uygulanması Hakkında Yönetmelik
Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları İle Muayenelerine
Dair Yönetmelik
Terör Eylemleri Nedeniyle Şehit ve Malul Olanların Yakınlarının ve
Çalışabilecek Durumdaki Malullerin Kamu Kurum ve Kuruluşlarında
İstihdamı Hakkında Yönetmelik
Türk İşaret Dili Sisteminin Oluşturulması ve Uygulanmasına Yönelik Usul
ve Esasların Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik
Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili Komisyonları
Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Yüksek Öğretim
Yönetmeliği
Kurumları
Özürlüler
Danışma
ve
Koordinasyon
Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlüler Şurası Yönetmeliği
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özürlülerin
Tespiti, İncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasyonuna Dair Yönetmelik
52
2.2.2. BAŞBAKANLIK ÖZÜRLÜLER İDARESİ BAŞKANLIĞI
Özürlülere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde
yürütülmesini temin etmek için; ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar
arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özürlüler ile ilgili ulusal
politikanın oluşmasına yardımcı olmak, özürlülerin problemlerini tespit
etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmak üzere Başbakanlığa bağlı
Özürlüler İdaresi Başkanlığının kurulmasına, ilişkin kanun hükmünde
kararname 1997 yılında yürürlüğe girmiş ve Ankara'da başkanlık faaliyete
geçmiştir.
Başkanlığın amacı ilgili kanun hükmünde kararnamede şu şekilde
özetlenmektedir;
Eşit katılım için, özürlülerin sahip oldukları hak ve yükümlülükler
konusunda birey, aile ve toplumun bilinçlendirilmesi, tıbbi bakım ve
rehabilitasyonlarının sağlanması, günlük yaşamlarında kendi başlarına
yaşayabilme kapasitelerinin arttırılması,
Bilgi, hizmet ve fiziksel çevre koşullarının özürlüler için ulaşılabilir hale
getirilmesi,
Doğumdan başlayarak okul öncesi, okul çağı ve yetişkinleri kapsayacak
biçimde tüm özürlülere eğitimde fırsat eşitliği sağlanması,
İstihdamın, mesleki eğitim ve rehabilitasyonla birlikte gerçekleştirilmesi,
istihdam alanlarının özürlülerin kullanımına uygunluğunun sağlanması ve
teknolojiye uygun alet ve cihazların özürlülerce elde edilmesini kolaylaştırıcı
önlemlerin alınması,
Özürlülerin sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunması, aile hayatı ve
kişisel bütünlükleri ile kültür, eğlence, spor ve din alanlarına tam
katılımlarının sağlanması,
Özürlülere ilişkin plan ve programlar ile ekonomik ve sosyal statülerini
etkileyen tüm kararların alınması sırasında özürlülerin katılımlarının
sağlanmasıdır.
Özürlüler idaresi başkanlığı görev ve sorumlulukları şunlardır;
Özürlülüğün önlenmesi, eğitim, istihdam, rehabilitasyon, topluma uyum ve
53
diğer konularda ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinas­
yonu sağlamak,
Özürlülere yönelik olarak faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlardaki
gelişmeleri takip etmek, sorunlarını ve çözüm yollarını araştırmak, bu
konuda teklifler hazırlamak ve hazırlatmak,
Özürlülerle ilgili konularda inceleme ve araştırmalar yapmak ve yaptırmak,
istatistiki bilgilerin toplanmasını ve veri tabanı oluşturulmasını sağlamak,
bu konuda projeler hazırlamak ve hazırlatmak, bunları incelemek,
değerlendirmek ve uygulatmak,
Özürlülerle ilgili uluslararası gelişmeleri takip etmek, anlaşma ve
sözleşmelerin ülkemizdeki uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek,
Özürlülerle ilgili kanun, tüzük ve yönetmelik tasarıları ve kanun tekliflerini
incelemek, görüş bildirmek ve bu konuda teklifler hazırlamak,
Gönüllü kuruluşlar ve yerel yönetimlerle işbirliği yapmak, ortak projeler
hazırlamak ve sunulan projeleri desteklemek,
Görev alanları ile ilgili konularda görsel ve yazılı basın, yayın ve tanıtma
faaliyetlerinde bulunmak, eğitim amaçlı filmler yaptırmak,
Yürürlükte bulunan mevzuata dayanılarak münhasıran özürlülere tanınan hak
ve hizmetlerden yararlanmada kullanılmak üzere kimlik kartı hazırlamak,
Organizasyon Yapısı
Özürlüler İdaresi Başkanlığının organizasyon yapısı bir başkan ve iki başkan
yardımcısına bağlı daire başkanlıklarından oluşmaktadır;
Başkanlığın 1997 yılında kabul edilen kararname ile ilk ana hizmet birimleri
şu şekilde teşkil edilmiştir; Bu yapı sonradan değişmiş ve sonraki bölümlerde
açıklanan bugünkü halini almıştır;
a) Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı,
b) Eğitim Dairesi Başkanlığı,
c) Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam Dairesi Başkanlığı,
d) Sosyal Hayata Uyum Dairesi Başkanlığı,
54
Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Özürlülerin tıbbi rehabilitasyonu ile ilgili kurum ve kuruluşlar arasında
koordinasyon ve işbirliği sağlamak,
b) Özürlülüğün önlenmesi, erken teşhis ve tıbbi rehabilitasyon ile ilgili
konularda teklif ve projeler hazırlamak, hazırlatmak, bunları incelemek,
değerlendirmek ve uygulatmak,
Eğitim Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır.
a) Özürlülerin eğitimi ile ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon
ve işbirliği sağlamak,
b) Özürlülerin eğitimi ile ilgili konularda teklif ve projeler hazırlamak ve
hazırlatmak, bunları incelemek, değerlendirmek ve uygulatmak,
c) Özürlülere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanma amacıyla kullanılmak
üzere özürlüler kimlik kartı hazırlamak,
d) Özürlülerin eğitim araç ve gereçleri ile eğitim teknik ve yöntemlerindeki
çağdaş gelişmeleri takip etmek, konuyla ilgili öğretmen, eğitici ve diğer
uzman personelin yetiştirilmesini sağlayıcı teklifler hazırlamak,
e) Kurul ve Şuranın sekreterya hizmetlerini yürütmek,
f) Özürlülüğe neden olan etkenler, korunma yolları ve özürlüler konusunda
toplumsal bilinçlendirmeyi sağlamak üzere eğitim ve kitle iletişim
araçlarından etkili bir biçimde yararlanılmasını sağlayacak teklifler
hazırlamak ve hazırlatmak,
Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam Dairesi Başkanlığının görevleri
şunlardır:
a) Özürlülerin mesleki rehabilitasyonu ve istihdamı ile ilgili kurum ve
kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliği sağlamak,
b) Özürlülerin mesleki rehabilitasyonu ve istihdamı ile ilgili konularda
teklif ve projeler hazırlamak ve hazırlatmak, bunları incelemek,
değerlendirmek ve uygulatmak,
c) Mesleki rehabilitasyonun yaygınlaştırılması için teklif ve projeler
hazırlamak ve hazırlatmak,
d) İstihdamı kısıtlayan engellerin kaldırılmasını, istihdam alanlarının
genişletilmesini ve özürlülerin kendi işini kurmalarını teşvik edici teklifler
hazırlamak ve tedbirler almak,
55
Sosyal Hayata Uyum Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Özürlülerin sosyal hayata uyumları konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar
arasında koordinasyon ve işbirliği sağlamak,
b) Özürlülerin sosyal hayata uyumları konusunda teklif ve projeler hazırla­
mak ve hazırlatmak, bunları incelemek, değerlendirmek ve uygulatmak.
c) Özürlülerin günlük hayatlarında karşılaştıkları fiziki ve mimari engellerin
kaldırılması ve bu konudaki standartların belirlenmesi için teklifler
hazırlamak ve hazırlatmak,
d) Özürlülerin topluma uyumunu kolaylaştırmak için sosyal yardım
kaynaklarının etkin ve verimli kullanımını düzenlemek üzere ilgili kurum
ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak,
e) Kamuya açık sosyal, kültürel ve sportif tesis ve alanlar ile kitle iletişim ve
ulaşım araçlarından özürlülerin faydalanmasını sağlayıcı tedbirleri
araştırmak, değerlendirmek ve teklifler hazırlamak,
5378 Sayılı Kanunla Başkanlık organizasyonu değiştirilmiş ve "Özürlülük
Araştırmaları ve İstatistik Daire Başkanlığı", "Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler
Daire Başkanlığı", "Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı",
"Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığı" oluşturulmuştur.
Yeni organizasyon yapısı şu şekilde oluşmuştur;
a) Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığı.
b) Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi Başkanlığı.
c) Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı.
d) Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı.
Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Özürlülerin rehabilitasyonu ve eğitimi sürecinde ilgili kurum ve kuruluşlar
arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.
b) Özürlülerin rehabilitasyonuna yönelik her türlü standardın oluşturulma­
sına yönelik çalışmalar yapmak.
c) Rehabilitasyon alanında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlardaki yapılan
çalışmaları takip etmek, sorunları ve çözüm yollarını araştırmak.
d) Rehabilitasyon ve eğitim alanları ile ilgili (panel, sempozyum, konferans
ye benzeri) etkinliklerde bulunmak.
e) İstihdamı kısıtlayan engellerin kaldırılmasını, istihdam alanlarının
genişletilmesini ve özürlülerin kendi işini kurmalarına yönelik çalışmaları
takip etmek ve tekliflerde bulunmak.
56
f) Özürlülerin günlük hayatlarında karşılaştıkları fiziki ve mimari engellerin
kaldırılması ve bu konudaki standartların belirlenmesi için teklifler
hazırlamak ve hazırlatmak.
g) Kamuya açık sosyal, kültürel, sportif tesis ve alanlar ile kitle iletişim ve
ulaşım araçlarından özürlülerin faydalanmasını sağlayıcı tedbirleri
araştırmak, değerlendirmek ve teklifler hazırlamak.
h) Özürlü çocuklara, gençlere, yetişkinlere bütünleştirilmiş ortamlarda ve her
düzeyde eğitim imkânı sağlamaya yönelik çalışmaları takip etmek.
ı) Özürlülüğün önlenmesi, erken teşhisi, özürlülerin rehabilitasyonu, eğitimi
ve sosyal güvenlikleri ile ilgili konularda teklif ve projeler hazırlamak,
hazırlatmak ve uygulatmak.
Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi Başkanlığının görevleri
şunlardır:
a) Özürlülük politikasının belirlenmesine yönelik veri oluşturmak.
b) Özürlülük alanındaki çalışmaları takip etmek, değerlendirmek.
c) Özürlülerle ilgili mevzuatı derlemek, incelemek ve geliştirilmesine
yönelik çalışma yapmak.
d) Özürlülere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanma amacıyla kullanılmak
üzere özürlüler kimlik kartı hazırlamak, hazırlatmak ve her türlü işlemleri
takip etmek.
e) Başkanlık birimlerinin bilgi işlem ve otomasyon ihtiyacını karşılamak ve
yürütmek.
f) Başkanlık birimlerinin iş akışlarını izleyerek etkin ve verimli iş, bilgi akışı
ve iletişim düzenini sağlamak, bunlara yönelik gelişmeleri izlemek ve
geliştirmek için önerilerde bulunmak.
g) Bilgi portalmı oluşturmak, yönetmek ve iletişim ağını sağlamak.
h) Özürlüler ile ilgili veri tabanı oluşturulmasını sağlamak.
ı) Ulusal kurum ve kuruluşlardan özürlülere yönelik istatistiksel bilgilerin
bilgi işlem ortamında toplanmasını sağlamak ve değerlendirmek.
i) Başkanın direktif ve emirlerini ilgililere duyurmak ve işlemleri takip
etmek.
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Başkanlığın uluslararası ilişkilerini düzenlemek ve yürütmek.
b) Özürlülere yönelik oluşturulan sosyal politikaları uluslararası ve ülkeler
ölçeğinde izlemek ve değerlendirmek.
c) Uluslararası düzeyde özürlülere yönelik faaliyet gösteren kurum ve
kuruluşlarla işbirliği kurmak, sürdürmek, geliştirmek, ilgili personelin
bilgilendirilmesini sağlamak.
57
d) Avrupa Birliği ile özürlülük alanındaki çalışmaları yürütmek.
e) Özürlülere yönelik faaliyetlerde uluslararası kurum ve kuruluşlardaki
gelişmeleri takip etmek, özürlülerin sorunlarını ve çözüm yollarını ortak
araştırmak, ortaya çıkan sorunlar hakkında ortak inceleme ve araştırma
yapmak, yaptırmak, bu konuda ortak proje ve teklifleri hazırlamak ve
hazırlatmak.
f) Uluslararası kurum ve kuruluşlardan özürlülere yönelik istatistiksel
bilgilerin toplanmasını sağlamak.
g) Özürlülerle ilgili uluslararası gelişmeleri takip etmek, anlaşma ve
sözleşmelerin ülkemizdeki uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek.
h) Başkanlığın koordinatörlüğündeki uluslararası düzeyde özürlülere yönelik
faaliyetler için teşkil edilen kurulların ve organizasyonların sekretarya
hizmetini yürütmek.
ı) Yabancı kaynaklı dokümanların temini, tercümesi ve ilgili birimlerin
bilgilendirilmesini sağlamak.
i) Başkanlığın iç ve dış tanıtımını ve halkla ilişkiler hizmetlerini yürütmek,
j) Başkanlığın her türlü protokol işlerini düzenlemek ve yürütmek.
Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Başkanlık birimlerince önerilen projelerin hazırlanması veya hazırlatıl­
ması ile ilgili çalışma yapmak ve uygulanmasına destek sağlamak.
b) Başkanlıkça yapılmasına karar verilen projelerin gerçekleşmesi amacıyla
gerekli malî kaynakların sağlanması için ilgili birimlerle kurum ve
kuruluşlarla iletişim kurmak.
c) Projenin tamamlanmasından sonra hazırlanacak proje sonuç raporunun
ilgili birimler aracılığı ile duyurulmasını sağlamak.
d) Proje veri tabanının oluşturulmasını sağlamak.
e) Başkanlık süreli yayınının hazırlanması ve yayınlanması için gerekli
çalışmaları yapmak ve yaptırmak.
f) Başkanlıkça görevlendirildiğinde, genel yahut özel protokole bağlı
işbirlikleri geliştirmek.
g) Başkanlığı ilgilendiren toplantı, brifing ve görüşmeleri düzenlemek,
Özürlüler Yüksek Kurulu ve Özürlüler Şurasının sekretarya hizmetlerini
yürütmek, önemli not ve tutanakları tutmak ve yayımlamak.
58
59
Özürlüler Yüksek Kurulu
Özürlüler İdaresi Başkanlığı yasası kapsamında bir özürlüler yüksek kurulu
oluşturulmuştur. Bu kurul aşağıdaki başlıklardan sorumludur,
a) Başkanlıkça hazırlanan, hazırlatılan ve incelenen projelerin öncelik
sırasını tespit etmek ve uygulanacak projeleri karara bağlamak,
b) Başkanlığın görev alanına giren konularda üst düzey politikaları belir­
lemek, bu konuda Başkanlığa görüş ve önerilerini bildirmek.
Özürlüler Yüksek Kurulu aşağıdaki üyelerden oluşur:
a) Özürlüler İdaresi Başkanı,
b) Devlet Planlama Teşkilatı Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel
Müdürü,
c) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürü,
d) Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürü,
e) Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri
Genel Müdürü,
f) Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürü,
g) İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü,
h) En fazla üyesi bulunan işçi ve işveren konfederasyonlarının başkanları,
ı) Türkiye Sakatlar Konfederasyonu Genel Başkanı ve Türkiye Sakatlar
Konfederasyonu tarafından her özür grubunu temsil eden federasyonlardan
seçilecek dört üye,
j) Başbakan tarafından en az biri üniversite öğretim üyelerinden olması
kaydıyla özürlülerle ilgili konularda temayüz etmiş kişiler arasından
seçilecek üç üye.
Kurul Başkanının gerekli görmesi halinde Üniversite öğretim üyeleri, ilgili
kurum ve kuruluşların temsilcileri veya uzmanlar kurula çağrılabilir.
Kurul, Başbakan veya görevlendirdiği bir Devlet Bakanının Başkanlığında
toplanır. Bakanın bulunmadığı hallerde Kurula Özürlüler İdaresi Başkanı
60
başkanlık eder. Kurul, üç ayda bir olağan, Başbakan, ilgili Devlet Bakanı
veya Başkanın çağrısı üzerine olağanüstü toplanır.
Seçilenlerin kurul üyeliği süresi iki yıldır. Üyeliği sona erenler yeniden
seçilebilir. Herhangi bir nedenle görevden ayrılanların yerine seçilenler kalan
süreyi tamamlarlar.
Kurulun sekreterya hizmetleri Özürlüler İdaresi Başkanlığınca yerine
getirilir.
Özürlüler Şurası
Özürlüler Şurası, Başkanlığın en yüksek danışma kuruludur. Özürlülerle
ilgili konularda tetkik ve teklif niteliğinde kararlar almakla görevlidir.
Şura iki yılda bir kez toplanır. Şuranın sekreterya hizmetlerini Başkanlık
yürütür.
Şura'nm amacı, Özürlüler İdaresi Başkanlığı'nın kuruluş amacı ve görevleri
doğrultusunda, özürlü ve özürlülük konusunda her türlü görüş ve çözüm
önerilerini tartışmak, ulusal politikalara esas olacak ilke ve programlar
oluşturmak, kamuoyunun bu konuda bilinçlenmesine katkıda bulunmak,
ulusal ve uluslararası alanlardaki görüş, düşünce ve gelişmelerin
aktarılmasını, tartışılmasını sağlamaktır.
Şura çalışmalarının tamamlanmasının ardından çalışmaları değerlendiren bir
sonuç bildirgesi divan başkanlığınca hazırlanır ve Şura başkanı tarafından
kamuoyuna açıklanır.
Bugüne kadar toplanan şuralar ve tarihleri aşağıda verilmektedir.
29 Kasım - 02 Aralık 1999 tarihleri arasında I. Özürlüler Şurası
26 -28 Eylül 2005 tarihleri arasında II. Özürlüler Şurası
Alt temalar
Fiziksel Çevre
Özürlülerin İş Gücü Piyasasına Katılımı
Sosyal Hizmet ve Yardım
19 -23 Kasım 2007 tarihleri arasında III. Özürlüler Şurası
61
Şura belirlenen alt temalar altında çalışmalarını sürdürmekte ve sonuç bildir­
gesi ile özürlü politikalarına yön verme ve destek sağlama görevini yerine
getirmektedir.
62
BÖLÜM 3
3. PROJE KONSEPTÎ VE KAPASİTE
3.1. PROJENİN GEREKÇESİ
Özürlüler vadisi, özgün bir projedir. Bu projenin iki temel amacı vardır.
Birincisi, özürlülerin toplumsal entegrasyonudur. Özürlü olanın halinden
özürlüler anlar deyimi değiştirilmelidir. Özürlülerin hallerinden en iyi
özürlü olmayanlar anlamalıdır. Bu bakımdan Özürlü Vadisi; özürlülerin,
özürsüzler ile iletişim içinde bulunduracak interaktif bir platform olarak
düşünülmüştür. Projenin diğer temel amacı, hareketsiz duran muazzam bir
özürlü nüfusunun hareketlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılarak üretken
kılınmasıdır: Bu iki amacı birleştiren bugüne kadar dünyanın hiç bir
ülkesinde bir başka proje bulunmamaktadır.
Bu iki dinamiğe göre projenin şekillenmesi zaman almıştır. Proje için, bir
dizi tema park tasarımlarından hareketle geliştirilen konseptler incelenmiştir.
Yapılan inceleme ve değerlendirmelerde oluşan kavramlar irdelenmiş ve
mimari tasarımlar ile görünür kılınmıştır. Proje için birçok konsept
tasarlanmış ve Şekil 2'de verilen konseptin en uygun olacağı kanaati
doğmuştur, projeye referans olmamakla birlikte bir adet alternatif projede
Şekil 3 ve 4'de verilmektedir. Beğenilen konsept tasarım, tüm varyasyonları
ile ele alınmış ve her birim ayrı ayrı irdelenerek boyutlandırılmıştır.
63
Şekil 2: Özürlüler Vadisi Proje Konsepti
Proje konseptinin uygulama öncesi mimari çözümünde değişime uğraması
dikkate alınarak, çoğunluğu tek katlı binalarda donatılan yanal bir yerleşme
anlayışı benimsenmiştir. Daha büyük alanların elde edilmesinde dikey
büyüme imkanları mevcuttur. Konseptin ana bileşenleri aşağıda Tablo 23'de
verilmiştir.
Özürlüler vadisi projesi dört temel bölgeden oluşan 10 kadar temadan ve
muhtelif alt temadan oluşacaktır. Her temanın temel uygulama amacı aşağıda
özetlenmiştir. Ana modüller olarak ortaya çıkan Temel ve Uygulamalı
Eğitim bölümleri ile Özürlüler Sanayi Bölgesi için başlı başına projede birer
bölüm ayrılmıştır. Bu başlıklar şunlardır
Eğitim Bölgesi
Bu bölge özürlülerin temel eğitimleri ve mesleki rehabilitasyonu, amaçlı olup
sınırlı olmakla birlikte aşağıdaki bölümleri içerir.
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Özürlü Simulasyon Merkezi (Tema park)
Spor ve Fiziksel Gelişim Merkezi
Üretim Bölgesi - Özürlüler Küçük Sanayi Bölgesi
Mesleki rehabilitasyonla üretime katılması sağlanacak olan özürlülerin
ekonomik değer üretmesine yönelik bölgedir. Burada aşağıda açıklanacak
olan muhtelif üretimler gerçekleşecektir.
Makine destekli üretim bölgesi
El ile yapılan üretim bölgesi (montaj vb.)
El sanatları üretim bölgesi
Ticaret Bölgesi
Vadinin üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin ticaretinin kolaylaştırılması ve
satış faaliyetleri ağırlıklı düşünülen bölgedir.
Sergi, Fuar Alanı
Ticaret Merkezi
Auditoryum vb.
65
Tesis Yönetimi ve Destek Faaliyetler
Önemli bir yaşam alanı ve üretim merkezi olacak olan vadinin işletme
yönetimi ve her türlü destek ihtiyaçları bu bölgeden karşılanacaktır.
Lojistik ve araç yönetimi, Enerji üretimi, Atık yönetimi, Hastane de
faaliyetlerden bazılarıdır.
Tablo 25: Konsept Proje Mekansal Dağılım
Temalar
İnşaat Alanı m
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları Atölyesi
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Lojistik Park Otopark Açık
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simulasyon Merkezi
Oditoryum
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Yönetim Alanı
Enerji Üretim Alanı
Cami
Atölyeler Arası Çarşı
Umumi WC
Bakım ve Lojistik Merkezi
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı İşletmeler
Toplam yaklaşık
27.200
32.200
10.000
10.000
40.000
1000
1000
27.000
12.130
14.000
12.640
6.000
6.000
7.500
6.000
9.000
20.300
4.500
4.500
1.600
1.200
142
4.000
8.160
5.000
4.880
4.500
280.000
66
2
Adet
Kapasite
1
1
100
100
200
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2250 Kişi
2250 Kişi
100 Kişi
100 Kişi
200 Kişi
1
1
1
1
1
5000 Kişilik
300 Kişilik Norm Kadro
1
750 Koltuk
250 Yatak
600 Kişilik
1000 Kişilik
1
5MW
100 yataklı butik otel
Projenin konseptten gerçeğe doğru ilerleme sürecinde muhtemel değişiklik­
ler beklenmelidir. Ancak; eğitim ve uygulama merkezleri ile uygulama
atölyeleri projenin vazgeçilmez unsurlarıdır. Burada yer alan her birimin
gerekçesi ile kapasitesi aşağıda ayrmtılanmıştır.
3.2. FAALİYET BİRİMLERİNE AİT BİLGİLER
Proje, bedensel özürlülere göre tasarlanmıştır. Zihinsel özürlülere yönelik
proje konseptleri farklıdır.
3.2.1. ÖZÜRLÜ REHABİLİTASYONU
Rehabilitasyon doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle meydana gelen
yaralanma ve hastalık sonrası oluşan özrü ortadan kaldırmak veya en aza
indirmek ve kişinin evinde işinde ve sosyal yaşantısında kendine ve topluma
yeterli olabilmesini sağlamak amacıyla yapılan tıbbî fiziksel psiko-sosyal ve
meslekî çalışmalardır.
Rehabilitasyonun amacı, kişinin doğuştan veya sonradan, herhangi bir
nedenle oluşan kalıcı veya geçici yetersizliklerinin, kaybedilmiş bazen de
ümitlenmiş olan fonksiyonel kapasitesinin belirlenerek tedavi edilmesi,
psikolojik sosyal ve mesleki açıdan da desteklenerek günlük yaşamda
bağımsız duruma gelmesini sağlamaktır. Çok yönlü tedavi yaklaşımı olan
rehabilitasyon, bedensel özürlülerde hastalığa ve hastaya özgü fizyoterapi
ve rehabilitasyon programını gerektirir ve rehabilitasyon programının
standardizasyonu yoktur.
Çok yönlü tedavi yaklaşımı olan rehabilitasyon, bedensel özürlülerde
hastalığa ve hastaya özgü fizyoterapi ve rehabilitasyon programını gerektirir
ve rehabilitasyon programının standardizasyonu yoktur. Rehabilitasyon
tedavisi ekibinde fizik tedavi uzmanı, fizyoterapist, psikolog ve sosyal
hizmet uzmanı gibi kişiler yer alır.
Rehabilitasyonun faydaları şu şekilde sayılabilir;
•
•
•
•
•
•
Sağlığın korunması, geliştirilmesi ve tekrar kazanılmasını sağlar,
Bozukluk ve hastalıkların oluşmasını önler,
Meydana gelen özür veya hastalığın ilerlemesini önler,
Sosyal ve çevresel engellerin önlenmesini ve ortadan kaldırılmasını sağlar,
Hastalık ve özrün etkilerini en aza indirmeye çalışır,
Kişilerin geriye kalan fonksiyonel kapasitelerini en üst düzeye çıkarmaya,
bozulmuş fonksiyonlarını telafi etmeye çalışılır,
67
• Kişilerde ortaya çıkabilecek ikincil özrü önler,
Kişinin yaşam kalitesini mümkün olan en iyi düzeye getirmeye çalışır,
• Kişinin evinde, işinde, sosyal yaşantısında mümkün olduğunca
bağımsızlığını sağlar,
Kişinin yalnızca fiziksel düzenlemeleriyle ilgilenmez, bütün yaşam
hünerlerindeki potansiyelinin açığa çıkmasına yardım eder,
• Kişinin mümkünse esld işine dönmesini, değilse uygun bir iş alanının
seçilmesini, meslekî danışmanlığı, meslekî eğitimi ve işe yerleştirilmesini
ve iş yerinin ve kişinin işe uyumunu sağlar,
• Hareketsizlik nedeniyle ortaya çıkması muhtemel metabolik, dolaşım,
solunum, kas iskelet sistemi, üriner sistem ve ruhsal bozuklukları, sağlık
durumunun azalmasını ve çok amaçlı aktiviteler için geriye kalan
fonksiyonel kapasitenin kullanılamamasma yol açacak nedenleri önler,
• Kişinin günlük yaşamında olabilecek en iyi düzeye gelmesini, doğal
çevresi ve evinde kendine yetmesini ve toplumla bütünleşmesini sağlar,
• Kişinin tüketici konumundan üretici konuma geçmesini sağlar,
• Kişinin ailesini ve çevresini de kapsar. Böylece kişinin çevresinin
bilgilenmesi ve bilinçlenmesini sağlar.
9
9
a. Türkiye'de Özürlü Çocukların Rehabilitasyonu ve Özel Eğitimi
Özel eğitimde ilk ve temel ilke "tanılama"dır. Özel eğitim hizmetlerine
gereksinimi olan bireylerin uygun eğitim programlarına yerleştirilmeleri
tanılama süreciyle başlamaktadır. Tıbbi ve eğitsel tanılamalar sonucu özel
eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine gereksinimi olduğu belirlenen özürlü
bireyler, özelliklerine uygun eğitsel düzenlemelere yerleştirilirler.
Ülkemizde tıbbi tanılamadan hastaneler sorumludur. Özürlü bireyin
tanılanması bazı hastanelerde ekip çalışması sonucunda, bazılarında ise
yalnızca doktorlar tarafından yapılmaktadır. Tanılama sonucunda kimi
özürlü bireyler hiçbir yönlendirme hizmeti almadan evlerine gönderilmekte,
kimileri ise Rehberlik ve Araştırma Merkezleri'ne, özel eğitim okullarına ya
da özel özel eğitim ve rehabilitasyon kurumlarına yönlendirilmektedir. Bu
nitelikte yapılan tanılama eğitim önlemlerinin alınması bakımından yetersiz
kalmaktadır. Çünkü özürlü bireylerin engeli aynı olsa bile yetersizlikten
etkilenme düzeyleri ve bunun bireyler üzerinde yaratmış olduğu olumsuz
etkiler farklı olabilmektedir. Buna bağlı olarak özürlü bireylerin eğitim
gereksinimleri de değişebilmektedir.
68
Eğitsel Tanılama
Eğitsel tanılama ise tıbbi ve psikometrik veriler dikkate alınarak,
yetersizliğin eğitim sürecini etkilemesi olasılığının belirlenmesi ve bireyin
dil, bilişsel, duygusal, sosyal ve motor beceri düzeylerine ilişkin bilgilerin
toplanarak bir karara varılması sürecidir.
Eğitsel değerlendirmedeki amaç, bireyi etiketlemek, özel eğitim kurumlarına
sevk etmek değil; bireyin eğitsel gereksinimlerini yeterli ölçüde karşılaya­
bilecek kararların alınabilmesini kolaylaştırmak; çocuğun neleri yapıp neleri
yapamadığını belirlemek, diğer bir deyişle özel eğitime gereksiniminin
saptanmasıdır. Böyle bir değerlendirme sonucunda; birey bir sınıfa dahil
edilmemekte ve belirlenen gelişim ve belirli disiplin alanlarındaki eğitsel
özelliklerine ya da performans düzeyine göre bireysel ve / veya grup eğitim
programlarından yararlanması, uygun eğitim kurumlarına yerleştirilmesi
sağlanmaktadır.
Yerleştirme ve İzleme
Yerleştirme, çocuğun durumu ve düzeyine uygun bir eğitim kurumuna
gönderilmesi sürecidir. Yerleştirme, erken eğitim, hastane eğitimi, evde
eğitim gibi eğitim programlarının yanı sıra okul öncesi eğitim, temel eğitim
ve mesleki eğitimi de içermektedir. Eğitsel tanılama, izleme ve
değerlendirme ekibi, özel eğitim gereksinimleri belirlenen bireyler için
yerleştirme kararını alır. Yerleştirme kararındaki temel amaç, özel eğitim
gereksinimli birey için en uygun programı belirlemektir.
Yerleştirme kararı verilen özel eğitim gereksinimli bireylerin izlenmesi
belirli aralıklarla yapılmalı ve gerek duyulduğu takdirde uygulanmakta olan
eğitim programında değişikliğe gidilmeli ya da yeni eğitim programları
geliştirilmelidir.
Özürlü bireylere götürülen eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinde son
yıllarda hem resmi hem de özel özel eğitim kurumlarının açılmasında ve bu
merkezlerde uygulanan eğitim ve rehabilitasyon programlarında önemli
bir artış olmuştur. Ancak, bu gelişmelerde ciddi yetersizlikler göze
çarpmaktadır.
Özel eğitim ve rehabilitasyon programları uygulayan özel özel eğitim ve
rehabilitasyon kurumlarının bazıları Milli Eğitim Bakanlığı'ndan (MEB)
bazıları ise Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel
69
Müdürlüğü'nden (SHÇEK) açılış izini alan özel kurumlardır. Bu iki
kurumdan açılış izni alarak faaliyet gösteren özel eğitim ve rehabilitasyon
kurumlarının verdiği hizmetlerin temelde aynı olduğu gözlenmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Uygulamalar
Özürlü bireylere yönelik rehabilitasyon ve eğitim, Milli Eğitim
Bakanlığı'nca da sürdürülmektedir. Bakanlık, bu hizmetleri, Özel Öğretim
Kurumları Genel Müdürlüğü ile Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğü eliyle yürütmektedir.
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nün
görevleri şunlardır;
a) Özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma merkez­
leri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul
ve kurumların eğitim, öğretim ve yönetimi ile ilgili bütün görev ve
hizmetlerini yürütmek,
b) Okul ve kurumların eğitim ve öğretim programlarını, ders kitapları ile
eğitim araç ve gereçlerini hazırlamak ve Talim ve Terbiye Kurulu'na sunmak,
şeklinde belirlenmiştir.
Genel Müdürlükte yer alan ÖZEL EĞİTİM DAİRESİ BAŞKANLIĞI beş
tane şube ile hizmet vermektedir.
1. Program Geliştirme ve Kaynaştırma Eğitim Şubesi
2. Bedensel Engellilerin Eğitimi Şubesi
3. Zihinsel Engellilerin Eğitimi Şubesi
4. Sosyal ve Duygusal Güçlüğü Olanların Eğitim Şubesi
5. Özel Yeteneklilerin Eğitimi Şubesi
Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak açılan özel özel eğitim okulları, 625
sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa tabidir. Bu okullar, diğer özel
öğretim kurumları (kolejler, özel ilköğretim okulları vb.) ile yasal olarak aynı
statüde görülmektedir. Bu durum uygulamada ve denetimde sorunlara neden
olmaktadır. Oysa özel eğitim kurumlarının donanımlarının ve özelliklerinin
engel grubunun özelliklerine göre değişiklik göstermesi gerekir. Bu nedenle
açılışta ve denetimde aranacak özellikler de özel eğitim kurumlarına göre
farklılıklar göstermelidir. Bakanlığa bağlı olarak açılan ve zihinsel
özürlülere yönelik faaliyet gösteren özel kurslarda özürlü öğrencilere eğitim
70
hizmeti verilmektedir. Okul öncesi eğitime bakıldığında ise, Milli Eğitim
Bakanlığı'na bağlı Özel Eğitim okullarında yer alan 10'ar kişilik okul
öncesi dersliklerinde eğitim verilmektedir.
0-3 yaş okul öncesi grubuna eğitim veren 2 tip kurum bulunmaktadır:
1. Okullar: Tam gün ve günde en az 6 saat eğitim verilmektedir.
2. Kurslar: Seans hizmetleri verilmektedir.
Özel eğitim kurumları ücretlerini kendileri belirlemektedir. Mayıs ayında, bu
ücretleri gazetede yayınlamak zorundadırlar.
71
Tablo 26: MEB Özel Eğitim Kurumlan Sonuç Raporu 2006-2007
OKUL / KURUM TÜRÜ
OKUL KURUM
SAYISI
ÖĞRENCİ
SAYISI
TOPLAM (Yönetici dahil)
ÖĞRETMEN SAYISI
1072
İşitme Engelliler ilköğretim Okulu
49
5429
İşitme Engelliler Meslek Liseleri
15
1279
202
Görme Engelliler ilköğretim Okulları
16
1420
395
Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları
5
374
91
Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri
2
74
29
(Eğitilebilir Zihinsel Engelliler) İlköğretim Okulları (47+2)
49
2743
(Eğitilebilir Zihinsel Engelliler) Iş Okulları
63
2358
(Öğretilebilir Zihinsel Engelliler) Eğitim Uygulama Okulları
115
5101
(Öğretilebilir Zihinsel Engelliler) Iş Eğitim Merkezleri (115+4)
119
2235
(Üstün Yetenekliler) Bilim ve Sanat Merkezleri
35
5175
411
48
4775*genel toplama
dahil değildir
89* toplam sayıya dahil
değildir
(Otistik Çocuklar) Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri
18
725
223
(Otistik Çocuklar) îş Eğitim Merkezleri
2
83
Otistik çocuklar eğt. mrkl.
içinde gösterilmiştir
1
27
12
Hastane İlköğretim Okulları (Öğrenci sayıları yıl içinde değişken)
4775+71=4846 öğrenci sayısı bir önceki öğretim yılma ait hastanede yatmakta
iken
790+263-1053
1430+48=1478
eğitimlerine devam eden yıllık toplam öğrenci sayılarıdır.
Vakıfbank Umut Çocukları İlköğretim Okulu (Uyum Güçlüğü Olanlar)
Görme Engelliler Basımevi ve Akşam Sanat Okulu
Özel Eğit. Ok. Bünyesinde Anasınıfı
416 *hastane
ok. hariç
(51 Okulda, 75 şubede)
(Hastane İlköğretim Okulları Anasınıfı Öğrenci Sayısı 71 Hariç)
GENEL TOPLAM
Kaynak: http://orgm.meb.gov.tr/
13
1 kurum
537 okul
1 kurum
27.439 Hastane
ok. hariç
4979
Tablo 27: Özel Eğitim Sınıfları ve Kaynaştırma Eğitimi Verileri
Öğrt. Sa. (Özel
Eğt. Snf. Öğrt.)
Okul Sayısı
Sınıf Sayısı
Öğrenci Sayısı
1164
9201
Kaynaştırma Eğitimi
8669
32254
55096
TOPLAM
8669
33418
64.297
EĞİTİM TÜRÜ
Özel Eğitim Sınıfı
964
Kaynak: http://orgm.meb.gov.tr/
Tablo 28: Rehberlik Merkez ve Büroları
Reh. Arş. Mer. ve
Reh. Bürosu Sayısı
Rehberlik ve Araştırma
Merkezi
TOPLAM
Rehber Öğretmen
Sayısı
Diğer
TOPLAM
654
129
783+176yönt.=959
176 Kurum
Okul Rehberlik ve Psk.
Danş. Servisleri
TOPLAM
11.702
176 Kurum
654
12.661
Kaynak: http://orgm.meb.gov.tr/
Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumuna bağlı Uygulamalar
Korunmaya, bakım veya yardıma muhtaç aile, çocuk, sakat, yaşlı ve diğer
kişilere götürülen sosyal hizmetleri yürütmek üzere kurulan Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü kendi
bünyesinde kurduğu kurumlarda özürlülere yönelik faaliyetlerini
sürdürürken, diğer yandan özel rehabilitasyon merkezlerinin de açılış
izinlerini vermekte ve denetimlerini gerçekleştirmektedir. SHÇEK Genel
Müdürlüğü'nden açılış izni alarak faaliyetlerini sürdüren özel rehabilitasyon
merkezleri aşağıdaki kapsamlarda çalışmaktadır;
Spastik Çocuklar Özel Rehabilitasyon Merkezleri
Zihinsel Özürlüler Özel rehabilitasyon Merkezleri
İşitme Konuşma Özürlüler Özel Rehabilitasyon Merkezleri
Özel rehabilitasyon merkezlerindeki devlet yardımının çeşitlenmesine koşut
olarak, özel sektörün alanda ağırlığı önemli ölçüde artmıştır. Özel rehabili­
tasyon merkezleri açmak isteyen özel ve tüzel kişilere, SHÇEK tarafından
açılış aşamasında gerekli rehberlik ve danışmanlık hizmeti yapılarak ilgili
mevzuat dahilinde açılış izni verilmektedir.
73
Özel Rehabilitasyon Merkezlerinin işleyişi, fizik koşulları, personel ve
özürlü durumları SHÇEK Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığı
Müfettişleri ve Sosyal Hizmetler îl Müdürlükleri tarafından denetlenmekte­
dir.
Tablo 29: Türkiye Geneli Özel Eğitimden Yararlanan Engelli ve Öğrenci
Sayısı
Öğrenci sayısı 2006-2007
Kurum
Özel eğitim okullarında
27.439
Kaynaştırma ve özel eğitim sınıflarında
64.739
Özel öğretim kurumları genel müdürlüğü'ne bağlı özel eğitim
İlköğretim okullarında
Özel öğretim kurumlan genel müdürlüğü'ne bağlı özel eğitim muhtelif
kurslarında
Shçek'e bağlı olarak, resmi rehabilitasyon merkezlerinde
Toplam
8130
90.174
4464
194.920
(4846 Hast. İlköğrt. Ok. Hariç)
Kaynak: http://orgm.meb.gov.tr/
b. Dünya'da Rehabilitasyon
i. Amerika Birleşik Devletleri
Özürlü bireyler, kendine bakım, bağımsız yaşam ve rehabilitasyon
konularında disiplinler arasında ortak çalışmalar beklemektedirler. "Ulusal
Özürlülük ve Rehabilitasyon Çalışmaları Enstitüsü" NIDRR (National
Institute On Disability And Rehabilitation Research) bu başlıklarda ortaklaşa
çalışmalar yapılması konusunda ulusal öncülük ve koordinasyon görevi
yapmaktadır.
İlerleyen medikal teknoloji sonucu tahmini yaşam süresinin uzaması
herkesin özürlülükten etkilenmesi olasılığını yaratmıştır. Bu noktada
Amerika Birleşik Devletlerinde yaklaşık 52 milyonu bulan bir nüfusun
sağlığını ilgilendiren büyük çaplı bir kamusal sağlık sorunu gündeme
gelmektedir.
NIDRR'nin Misyonu
NIDRR'm genel olarak misyonu özürlü bireylere olanaklarını geliştirmek
için gerekli yeni bilgileri ulaştırmak ve bunu teşvik etmektir. Nihai hedefi ise
özürlü bireylerin toplum içindeki aktivitelerini izlemek, toplumun tüm
74
fırsatlarını onlara sunmasını sağlamak ve özürlü yurttaşlara gerekli uygun
destekleri vermektir.
Bu amaç doğrultusunda NIDRR kapsamlı ve koordineli araştırma program­
ları ile her yaştan özürlü bireylerin tam katılımını maksimize edecek sosyal
entegrasyon, istihdam ve bağımsız yaşamlarına ilişkin etkinlikler
geliştirmektedir. NIDRR'ın hedefi özürlü bireylerin istihdam, sağlık,
fonksiyon, ulaşabilirliğini arttırmak için teknoloji, bağımsız yaşam ve
toplumsal entegrasyonla diğer ilgili özürlülük araştırmalarını desteklemektir.
Bilimsel topluluğun bir üyesi olarak NIDRR rehabilitasyon, mühendislik,
psikososyal rehabilitasyon, toplumsal entegrasyon, konularında önemli
katkılar yapar.
Rehabilitasyon Araştırmaları ve Eğitim Merkezleri (RRTC's)
RRTC rehabilitasyon metotları ve hizmet sunum sistemleri konusunda yeni
bilgi üretimi, özürlülük koşullarının azaltılması ya da artmaması, özürlü
bireylerin maksimum sosyal ve ekonomik bağımsızlığının sağlanması
konularını hedefleyen koordineli araştırma programları yürütür. RRTC
ayrıca eğitim ve bilgilendirmeyi yayma görevlerini de yürütür. Bazı
özürlülük durumları, körlük, az görme, spinal kord yaralanmaları, uzun
süreli zihinsel hastalıklar vb. özellikle bireysel hizmet veren merkezlerin
kapsamındadır. Diğer R R T C 1er özürlülük ve yaşlılık, bağımsız yaşam
merkezlerinin yönetimi, uyuşturucu, Amerikan yerlilerinin bazı ihtiyaçları
gibi konulara odaklanmıştır.
RRTC, ayrıca rehabilitasyon personeli ve rehabilitasyon hizmeti
sağlayıcıların eğitimi ile ilgilenir. Ek olarak araştırmacılara, özürlü bireylere,
ailelerine hizmet sağlayıcılara kaynaklık eder. Atölye çalışmaları,
konferanslar ve kamu eğitimi programlan için teknik danışmanlık yapar.
Rehabilitasyon Mühendisliği Araştırma Merkezleri (RERC's)
RERC'ler özürlü bireylerin yararlanacağı süreç ve cihazların üretim ve
planlamasını yapmaktadırlar. Bu merkezler özürlülük alanında gelişmiş
teknolojiler, bilimsel buluşlar ile rehabilitasyon sürecinde ortaya çıkabilecek
sorunlara sosyal ve psikolojik çözüm arayışları ve çevresel engellerin ortadan
kaldırılması konusunda çalışmalar yürütmektedir.
Bireysel düzeyde RERC'lerin çalışması duyusal kaybın ve hareket
kısıtlılığının azaltılması, kronik hastalıklar ve iletişim güçlüklerinin aşılması
75
konularına odaklanmıştır. Ayrıca bu merkezler, tam erişilebilir ulaşım
sistemleri, iletişim ve ev yönetimi konularında yapılması gereken düzen­
lemeler üzerine de çalışmaktadır.
RERC'ler sanayi sektörü, ürün geliştiriciler ve özel sektör girişimcileri ile de
işbirliği içindedir. RERC'ler aynı zamanda kamu politikalarını, yapılı ya da
doğal çevreyi etkileme potansiyeli olan her durumda etkili bir şekilde, bütün­
leştirici rol oynamaktadırlar.
Yardımcı Teknolojiler
1990 yılında nüfusun %5 kadarını oluşturan 13,1 milyon Amerikalı fiziksel
özrüne uygun yardımcı teknoloji cihazı kullanmaktaydı ve 7,1 milyon insan
(nüfusun yaklaşık %3'ü) özrüne uygun olarrk düzenlenmiş özel adaptasyonlu evlerde yaşamaktaydı. Nüfusun büyük bölümünü oluşturan bu kitlenin
içinde yardımcı teknoloji kullanan yaşlı, genç, çocuk ve yetişkinler ayak
bacak protezi, yapay el-kol, adapte edilmiş bilgisayar gibi kendi hayatları
açısından oldukça önemli telaıoloji unsurlarını kullanmaktaydı.
Yardımcı teknolojiler teknolojik olarak kompleks, gelişmiş materyaller
içeren, ileri teknoloji (high-tech) ya da daha ucuz, basit, kolay bulunabilir
materyallerden oluşan daha düşük teknoloji (low-tech) ürünlerini içerir. Hem
düşük, hem yüksek telaıoloji ürünleri tüketicinin kullanımı açısından kolay
ulaşılabilir, kolay kullanılabilir pratik maddeler olmalıdır. Düşük telaıoloji
ürünleri daha çok yaşlı özürlüler tarafından kullanılan ve yaşa bağlı
fonksiyon kayıplarını giderme amaçlı parçalardır. Yüksek ya da düşük her iki
teknoloji açısından da önemli olan bir tasarım mühendisinin söylediği gibi
"düşük teknoloji ya da yüksek telaıoloji değil, doğru teknoloji" olmasıdır. Bu
ilke üzerinden yürütülen araştırma projelerindeki amaç, öngörülen uygulama
için en uygun teknolojik yaklaşımın kullanılması ve düşük teknolojileri
yüksek teknolojik sonuçlar üretecek formda geliştirme çabalarının
sürdürebilmesidir.
E. Japonya
Japonya'da sosyal refah toplumun sağlığını koruyan ve başkalarını düşünen
bir metot olarak görülmektedir. Temel yaşam standartlarında insanların
yaşamını sağlamak için Japonya'da sosyal sigorta sistemleri ve toplumsal
yardım programları bulunmaktadır. Bu programlarda da eğitim sistemi ve
evde bakım hizmetlerinin sağlanmasına büyük önem verilmektedir.
76
Japonya'da sosyal refah sisteminden yararlanan gruplar; çocuklar, yaşlılar,
yoksullar, kimsesizler ve özürlülerdir. Bu grupların en büyüğünü özürlüler
oluşturmaktadır. Özürlülerde üç gruba ayrılmaktadır. Fiziksel engelliler
(işitme, dil ve konuşma, görme bozukluğu olanlar), ruhsal duygusal
engelliler ve zihinsel engelliler olarak ayrılmaktadır. Toplum bu insanların
rehabilitasyonunu, sağlığını, evde bakım hizmetini, ortez ve protezlerini
sağlamak, sosyal katılımlarını desteklemek konusunda çalışmalarda
bulunmaktadır.
Zihinsel engelli kişiler için sağlık servisleri ve sosyal rehabilitasyon servis­
leri bulunmaktadır. Sağlık servisleri psikiyatri hastaneleri ve kliniklerdir.
Sosyal rehabilitasyon servisleri ise; yurtlar, kısa süreli bakım evleri, grup
evleri, küçük workshoplar ve sosyal rehabilitasyon programlarıdır.
Japonya'da hastaneler içinde sosyal rehabilitasyon dairesi bulunmaktadır.
Genelde zihinsel engellilere ve ruhsal duygusal bozukluğu olan kişilere
hizmet veren bu daire iki şubeden oluşmaktadır. Bunlar, sosyal destek
sistemleri bölümü ve psikolojik rehabilitasyon bölümüdür.
Sosyal destek sistemleri bölümünde engelli bireylerin sosyal hayata
adaptasyonlarının sağlanmasında ekip çalışması ile yaşadığı ortamın
düzenlenmesi, ekonomik durumunun iyileştirilmesi, sağlık hizmetlerinden
yeterince yararlandırılması, var olan beceri ve yeteneklerinin geliştirmesi,
aile eğitimi hizmetlerinin düzenli verilmesi sağlanmaktadır. Engelli bireyin
toplumsal hayatta karşılaştığı güçlükler, ailesiyle arkadaşlarıyla toplumla
yaşadığı sorunlar, evlilik durumları, bağımsız yaşama hazırlık ve uygun
olmayan davranışların söndürülmesi psikolojik rehabilitasyon bölümündeki
çalışmalarla çözülmektedir. Japonya'da sosyal rehabilitasyon hastane
içindeki sosyal rehabilitasyon dairesinin görevi olduğu gibi daha çok zihin­
sel engelli ve ruhsal duygusal bozukluğu olan kişilerin rehabilitasyonuna
medikal yaklaşımla çözüm getirmeye çalışmaktadır. Engelli bir kişide tıbbi
ve sosyal rehabilitasyon uygulamalarının sonucunda mesleki rehabilitasyona
geçiş olmaktadır. Mesleki rehabilitasyonun devam ettiği süreçte de zihinsel
engelli kişiler sosyal rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmaktadır. Ancak
incelen kaynaklarda Japonya'da Engellilerin tıbbi tanılaması, eğitimi,
normalleştirme, mesleki eğitimi, sosyal güvenlikleri, bakımları konusunda
detaylı bilgiler bulunmakta olup sosyal rehabilitasyon kavramından çok az
söz edilmektedir.
77
Di. Toplum Temelli Rehabilitasyon
Toplum Temelli Rehabilitasyon (TTR) gelişmekte olan ülkelerde özürlü
insanların hayat standartlarını geliştirmek için artarak benimsemeye
başladıkları nispeten yeni bir stratejidir.
Toplum Temelli Rehabilitasyonun genel yapısı 1978'de dünya çapında
birçok sağlık bakanının kabul ettiği bir bildirgeyle doğmuştur. Bu bildirgenin
yayımlanmasından sonra Dünya Sağlık Örgütü (WHO) nün Toplum Temelli
Rehabilitasyon Programı, Dünya Özürlüler Yılı'nda (1981) resmen
başlatmıştır (Zaman,2000).
UNICEF, 1980'lerin başında dünyanın en fakir ülkelerinde aktif bir şekilde
TTR Programlarına destekte bulunmuştur. Bu destek daha çok özürlü çocuk­
lar üzerinde yoğunlaşmış ve çoğu genel sağlık servisi ve organize sosyal
hizmetler şeklinde gerçekleşmiştir.
Yaklaşık 20 yıllık bir geçmişi olan TTR konusunda, özellikle Afrika ve Asya
ülkelerinde birçok çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Her ülkenin özellikleri,
gelişmişlikleri, bölgesel farkları, vb., nedenlerden dolayı TTR kavramı
değişiklikler göstermektedir.
TTR, öncelikli olarak özürlü bireylerle etkileşim içinde bulunan insanlarda
olumlu bir tutum kazandırmanın yollarını aramaktadır. Bu tutum değişikliği
olmadan özürlülerin genel durumu aynı kalmaktadır. Gelişmiş ülkelerdeki
özürlü hareketlerinde görüldüğü gibi işlevsel ve ekonomik bağımsızlık,
özürlülere toplumda eşit haklar getirmemiştir.
TTR, bu sosyal durumun asıl nedenini tanımladığından TTR "sosyal
kalkınma" süreci olarak da görülebilmektedir. Şimdiye kadar kullanılan ve
rehabilitasyonu ayrı bir program gibi gösteren diğer yaklaşımlar geniş olarak
özürlü bireylere ve onlara "ayrı" hizmet sağlama konusunda yoğunlaşmak­
tadır.
"TTR, sosyal modeli desteklemekte, özürlüler sözü edilen bu yaklaşımla
rehabilitasyonu yönetebilmekte, gelir getiren üretim yapabilmekte ve eğitim
görebilmektedirler" İşte projemizde bu yaklaşıma çok uygun bir konsepti
ortaya koymaktadır.
78
c. Özürlülerin Mesleki Rehabilitasyonu
Mesleki Rehabilitasyon çalışmalarının amacı; herhangi bir mesleği olmayan
özürlülere ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine uygun mesleklerde bilgi ve beceri
kazandırmak ve bu suretle istihdama hazırlamaktır.
Yatılı ve gündüzlü hizmet verilen rehabilitasyon merkezlerinde özellikle
yetişkin özürlülerin mesleki rehabilitasyonu amacıyla iş atölyeleri oluşturul­
muştur. İş atölyelerinde ahşap işletmeciliği, oyuncak imalatı, galoş yapımı,
santral operatörlüğü, çiçekçilik vb. iş kollarında çalışmalar yapılmaktadır.
Özellikle görme özürlüler rehabilitasyon merkezlerinde, spastik çocuklar
rehabilitasyon merkezlerindeki iş atölyeleri gelişmiş durumdadır.
İstanbul Metin Sabancı Spastik Çocuklar ve Gençler Eğitim, Rehabilitasyon
ve Üretim Merkezi bu konuda örnek teşkil etmektedir. Ankara Saray
Rehabilitasyon Merkezi bünyesinde de mesleki rehabilitasyona yönelik
çalışmalar sürdürülmektedir.
Bu çalışmalar kapsamında galoş, makrome, anahtarcılık, mum imalatı,
kumaş boyama, oyuncak yapımı, tahta-oyma işleri, santral operatörlüğü,
çiçekçilik, dokuma, bilgisayar vb mesleki eğitim programları uygulanmak­
tadır. Saray ve Emirgan Görme Engelliler Rehabilitasyon Merkezlerinde
dönemler halinde görme engellilere; daktilo, paketleme, masörlük,
bilgisayar, santral operatörlüğü, telsiz kullanımı, trikotaj, çorapçılık, anahtar
yapımı alanlarında mesleki eğitim verilmektedir. Ayrıca bugüne kadar
rehabilitasyon merkezlerinden yararlanan özürlülerin, temel yaşam
becerilerini kazanmalarına ve psiko-sosyal gelişimlerine yönelik çalışmaların
başarıyla tamamlanması sonucunda topluma kaynaştırılması ve üretime
kazandırılması yönündü önemli adımlar atılmıştır.
Türkiye İş Kurumu da (İŞKUR) Ankara Mesleki Rehabilitasyon Merkezinde
özürlülere yönelik en fazla 6 ay süreli çeşitli mesleklerde kurslar düzenle­
mektedir. Bu kurslara katılan özürlülerin yetenek, beceri ve fiziksel fonksi­
yonlarını iyileştirici, işin gerektirdiği aktivitelerini geliştirici ve çalışma
performanslarını artırıcı eğitim programları Hacettepe Üniversitesi Fizik
Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu uzmanlarınca uygulanmaktadır.
Diğer taraftan ülke düzeyinde özürlülere mesleki nitelik kazandırılarak işe
yerleştirilmelerini veya bağımsız çalışmalarını sağlamak amacıyla da
mesleki eğitim kursları düzenlenmektedir. Bu bağlamda 1978 - 2003 yılları
arasında 6402 özürlünün katıldığı 465 kurs düzenlenmiştir.
79
Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezinin açılması, devri, nakli kapatılması
ve personel görevlendirmesi işlemleri Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim
Kurumları mevzuatına göre yürütülür. Ancak, özel mesleki rehabilitasyon
merkezinin açılabilmesi için Türkiye İş Kurumu il müdürlüklerinden de
uygun görüş istenir
?
Mesleki rehabilitasyon merkezlerinde verilecek olan hizmetler ve kurs
programları ilgili yasada şu şekilde tanımlanmıştır.
(a) Fizyoterapi ve rehabilitasyon: Yararlanıcmm mevcut fiziksel ve zihinsel
yetenek seviyesi, sağlık problemleri, ilgileri ve becerileri belirlenir. Tıbbi
değerlendirme, mobil değerlendirme ve mesleki rehberlik yapılır.
(b) Ergoterapi: Çalışma kapasitesinin değerlendirilmesi, iş ile uyumlandırılması ve bu süreç sonunda fizyoterapi ve rehabilitasyon birimi ile birlikte
kişinin uygun iş kursuna yönlendirilmesi yapılır.
(c) Sosyal rehabilitasyon: Bu süreçte özürlü kişilerle evde, merkezde ve
sosyal çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek için resmi/resmi
olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak amacıyla
çalışmalar yapılır, bireysel ve grup programları ile danışmanlık hizmetleri
verilir.
(ç) Mesleki eğitim: Bireylerin yönlendirildikleri ve eğitim sonrasında
sertifıkalandırıldıkları iş kursunda eğitim almaları sağlanır. Özürlü bireylere
verilecek kursların programları, il milli eğitim müdürlüklerince onaylanan
eğitim programlarına göre yürütülür.
(d) Mesleki rehberlik: Özürlünün özelliklerine ve mevcut fırsatlara göre
mesleki bilgilendirme, eğitsel-mesleki gelişim ve yönlendirme iş ve mesleki
danışmanlık çalışmalarını kapsar. Bu süreçte özürlünün bireysel özellikleri,
yeterlilikleri, özgeçmişi, başvuru formları, kurs sonucu başarı durumu
değerlendirilerek yararlanıcı ve işveren arasında bağlantı kurulur.
Mesleki Rehabilitasyon Merkezinde çalışacak olan personel yine yasada şu
şekilde tanımlanmıştır;
a) Sorumlu müdür: Fizyoterapist, psikolojik danışman ve rehber uzman,
psikolog, sosyal hizmet uzmanı veya sosyal çalışmacı, özel eğitimci, çalışma
ekonomisti, sosyolog ve doktor sorumlu müdür olarak atanabilir. Bu özellik­
leri taşıyan kurucular aynı zamanda kuruluşun sorumlu müdürü olabilirler.
80
b) Eğitici personel: Mesleki ve teknik eğitim alanında yüksek öğrenim
görmüş veya ustalık yeterliliğini kazanmış olmalıdır.
Merkezin bölümleri aşağıda belirlenen şekilde olmalıdır;
a) Fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümü: Yararlanıcmm mevcut fiziksel ve
zihinsel yetenek seviyesi, sağlık problemleri, ilgilerinin ve becerilerinin
belirlendiği, tıbbi değerlendirme, mobil değerlendirme, yapıldığı bölümdür.
Yararlanıcmm ihtiyaçlarının belirlenmesinden sonra gerekli fizyoterapi ve
rehabilitasyon hizmetleri bu bölümde yerine "getirilir. Bu bölümde,
yararlanıcmm ilgi, yetenek ve becerileri ile işin gerekleri karşılaştırılarak
uygun mesleki eğitim alanına yönlendirilir. Bu bölümde özür ve yaşam
biçimi arasındaki ilişkinin belirlenmesi, sağlıklı yaşam için kardio vasküler
efor kapasitesinin belirlenmesi, fiziksel kondisyon geliştirici egzersiz
eğitimi, diyet, stres, hijyenik eğitim, sigara bıraktırma eğitimleri verilir.
Ayrıca çalışma kapasitesinin değerlendirilmesi, iş ve özürlünün birbirine
uyumlandırılması ile verimliliğin artırılması, doğru oturma, hareket etme,
ağırlık kaldırma prensiplerinin öğretilmesi, kuvvet, hız, dayanıklılık,
çeviklik, duruş, el becerileri gibi parametrelerin işin gerektirdiklerine göre
geliştirilmesi sağlanır.
b) Mesleki eğitim bölümü: En az altı haftalık kursların düzenlendiği
bölümdür.
c) Mesleki rehberlik ve danışmanlık, işe yönlendirme ve izleme bölümü:
Özürlünün kişisel özellikleri, yeterlilikleri, özgeçmişi ile başvuru formları,
mesleki eğitim belge ve sertifıkasyonuna göre durumunu değerlendirip
yararlanıcıya mesleki bilgilendirme, mesleki gelişim ve uyum, mesleki
danışmanlık, işe yönlendirme ve izleme hizmetlerini sunan, özürlü ile işveren
arasındaki bağlantıyı kuran bölümdür. Özürlü kişilere ev ve merkezde
yaşadıkları psiko-sosyal sorunlarına yardımcı olmak için bireysel ve grup
programları ve danışmanlık hizmetleri verilir. Ayrıca bu bölümde işe
yerleştirilen özürlüyü işyerinde izleme, işveren ile uyumlandırma, verimlilik
ve emniyet açısından iş adaptasyonu ve iş yeri organizasyonu işlevlerini
üstlenen bölümdür. İşe yerleştirilen özürlünün izlenmesi, en az haftada bir
gün ve üç ay boyunca devam etmelidir.
Merkezin donanımı hususunda Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim
Kurumlarına ilişkin mevzuat hükümleri uygulanır.
Merkeze özürlü kabulü
81
Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğüne kayıtlı ve mesleki rehabilitasyon
hizmetinden yararlanmak isteyen özürlüleri Türkiye İş Kurumu il müdürlüğü
veya Şube Müdürlüğü bu hizmeti alabilecekleri merkezlere yönlendirir.
Özürlü doğrudan merkeze başvurduğunda ilgili merkez bunu Türkiye İş
Kurumu il müdürlüğüne veya Türkiye İş Kurumu şube müdürlüğüne
bildirmekle yükümlüdür.
Merkeze katılabilmek için;
a) En az %40 oranında özürlü olmak,
b) Kuruma kayıtlı olmak,
c) 15 yaşını bitirmiş olmak, gerekir.
Merkezin denetimi Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları
mevzuatına göre yapılacak, gerekli görüldüğünde Türkiye İş Kurumu il
müdürlüklerinden bir yetkilinin katılımı sağlanır.
3.2.2. ÖZÜRLÜLER VADÎSÎ PROJESİNDE EĞİTİM
MERKEZİ KONSEPTİ
Özürlüler vadisi projesinde eğitim merkezi temel unsurlarından biridir.
Toplam 27.200 metrekare alan içinde her türlü mesleki ve teknik eğitim
dallarına ait teorik eğitimler verilecektir. Özürlülerin meslek edinmelerini
sağlayacak bu merkezde;
• Güzel Sanatlar
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Resim
Heykel
Kaligrafi
Baskı
Tasarım
Tekstil-dokuma
Süsleme
Ahşap ve Oyma
Elişleri
Cam - seramik işleri
82
•Teknik Eğitimler
o Kaynakçılık
o Talaşlı İşlemler
o Dövme-haddeleme
o Dökümcülük
o Bilgisayar Programcılığı
o Bilgisayar Teknolojisi
o Kalıpçılık
o İnşaat Kalıpçılığı
o Soğuk Demircilik
o Boya-badana
o Ziraatçılık
o Hamur Türevleri
o Proses Teknisyenliği
o Çevre Teknisyenliği
o Teknik Resim
o Tasarım ve Konstrüksiyon
o Mekatronik-Hidrolik ve Pnömatik
o Elektrik Devreleri ve Kontrol
o Kontrol Sistemleri
o Elektrik Makineleri
o Otomotiv Elektriği
o Motorlar
o Tahrik Sistemleri
o Kompozit Malzemeler
o Taşıtlar
o Yapı Malzemeleri
o Ahşap ve Mobilyacılık
• Temel Bilimler
o
o
o
o
Fizik
Kimya
Matematik
Biyoloji
• Sağlık Bilimleri
o Hastabakıcılık
o Laborant
o Sağlık Teknisyeni
83
o
o
o
o
o
o
İlk Yardım
Eczacı Teknisyeni
Sağlık Teknisyeni
Diyetisyen
Masör
Hijyen ve Temizlik Teknisyeni
• Yönetim Bilimleri
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
İşletme Yönetimi
Muhasebe
Finans
Yönetim Sistemleri
Lokantacılık
Organizasyon
Baklava- Pastacılık
Fırıncılık
Marketçilik
Fast Food İşletmeciliği gibi
Dershaneler, her amaca uygun olarak inşa edilecektir. Sınıflar 25, 50 ve 100
kişi kapasiteli olarak tasarlanacaktır. Daha büyük kapasiteli eğitimler için
oditoryumdan yararlanılması düşünülecektir. İşlenecek konular sadece teori
ile sınırlı olup, uygulamaya yönelik tüm bilgilerin aktarılmasına
çalışılacaktır. Bu binada laboratuvar yoktur. Ancak görsel amaçlı bazı
donatılar, cihaz ve ekipmanlar gösterilecektir. Teorik eğitimlerin verildiği bu
bina, aynı zamanda her alanda mükemmel alt yapı ile donatılmış uygulama
merkezine sahiptir. Teorik eğitimler bu merkezde uygulamalı eğitim ile
entegre edilerek, meslek kazandırılacaktır.
Toplam 27.200 metrekare alanda kurulacak eğitim merkezi adeta özürlülerin
bir üniversitesi gibi planlanmıştır. Bu merkezde temel bilimlere ait eğitimler
de verilecektir. Her öğrenci için 12 metrekare eğitim alanı esas alınarak bu
merkezde aynı anda toplam 2250 öğrenci eğitilebilecektir. Temel
merkezlerin eğitim süresi, konusuna bağlı olmakla beraber ortalama bir ay
kabul edilmiştir. Her konuda bir aylık temel eğitimin, uygulamalar için
yeterli bilgileri içereceği düşünülmüştür. İki aylık bir tatil süresi dikkate
alınarak yılda eğitilebilecek öğrenci sayısı toplam 22.500 olacaktır.
84
3.2.3. UYGULAMA MERKEZÎ
b. Özürlüler Vadisi Projesinde Uygulamalı Eğitim Merkezi Konsepti
Bu merkeze beceri kazandırma merkezi adı da verilebilir. Temel eğitimi
takiben başarı gösteren her öğrenci, uygulama merkezine alınacak, kazanılan
teorik bilgilere uygun, uygulama becerileri kazandırılacaktır. Uygulama
merkezi için, ağır sermaye yatırımlarının yapılması gereklidir. Bu amaçla,
atölye ve laboratuvarlar kurulacaktır. Projenin en önemli bölümü bu
laboratuvarları ve atölyeleri işletecek bilgi ve sarf malzemesinin temini
olacaktır. Ancak; akvaryumlarda bulunan canlılara harcanan sarf
malzemeleri ile bilgiler dikkate alındığında, muazzam özürlü kitlesinin adeta
terkedilmiş olduğu kanaati doğmaktadır. Uygulama merkezinin kapasitesi
eğitim merkezine oranla iki misli olmalıdır. Ancak burada eşit alınmıştır.
Proje yanal açmımlı olup, merkezin dikey büyümesi mümkündür. Bina
temelleri en az üç kat yükselmeye imkan verecek tarzda hazırlanmalıdır.
Uygulamalı eğitim için birim alan gereksinmesi 15 metrekaredir. Bu
durumda toplam 32.200 metrekarelik uygulama merkezi için de kurulu
kapasite 2.250 kişi olacaktır. Uygulama merkezinde eğitimlerin bir ay ile beş
ay arasında geçtiği dikkate alındığında, teorik bilgileri alanların uygulama
şansını yakalamaları zor gözükmektedir. Ancak, teorik bilgi alsalar bile,
herkesin uygulamalara yatkınlığı bulunmamaktadır. Büyük oranda fireler
oluşacaktır. Uygulamalara, teorik eğitimde belli başarılar alanlar katılacaktır.
Birikme artarsa, bu durumda bina diklemesine bir kat daha büyütülebilecektir. Bina dikey büyümede, gerekli kapasiteyi sağlamaması halinde bir kat
daha atılarak gerekli uygulama alt yapısına kavuşulmuş olacaktır. Binaların
dikey büyümesi zamanın ve talebin birer fonksiyonu olacaktır.
3.2.4. HASTANE
Özürlüler vadisinde, rehabilitasyon ve sağlık desteği sunulmalıdır. Bu
amaçla 150 odalı toplam 250 yataklı bir hastane planlanmıştır. Projenin
Huzurkent'de kurulması halinde bu amaç için tasarlanıp inşa edilen bir
hastane mevcut olup ayrıca inşa edilmesine gerek de yoktur. Toplam 2000
metrekare alanda kurulacak hastane üç katlı inşa edilecektir. Hastaneye
duyulan talebin artması halinde dikey büyüme olanağı mevcuttur.
Tam teçhizatlı, üç ameliyathane ile entegre edilen hastanede, eczane,
laboratuvar, ve tanı-teşhis merkezleri bulunacaktır. Hastane genel amaçlı
olup, münhasıran özürlülerin hizmetine sunulacaktır. Ancak, vadide bulunan
85
özürsüzlere de hizmet sunacaktır. Bu kapsamda hastanenin ortez protez
alanında da uzman kadrosu barındırması uygun olacaktır.
3.2.5. BAKIMEVİ
Özürlüler eğitilirken aynı zamanda bakıma da ihtiyaç duyabilir. Bu vadide
amacı ne olursa olsun eğitilen, çalışan veya ticari faaliyete katılan özürlüler
öncelikli olarak bakımevinde yaşayabilirler. Bakımevi, adeta, eğitilen
öğrencilerin yurdu gibi faaliyet gösterecektir. Toplam 9.000 metrekarelik
bakımevi de her biri 3000 metrekare olan üç kattan ibarettir. Bakımevinde
kişi başına 15 metrekarelik yasam alanları bulunmaktadır. Bu durumda
bakımevi kapasitesi 600 kişi olacaktır.
3.2.6. ODİTORYUM
Özürlüler vadisinde uluslararası toplantıların düzenlenmesine imkan verecek
mükemmel bir oditoryum düşünülmüştür. Toplam 7.500 metrekarelik alanda
kurulacak oditoryum, her türlü araç ve gereçle donatılacaktır. Oditoryumun
300 metrekarelik bir sahne ile entegre edilmiştir. 750 koltuklu oditoryumda
her türlü müzik, tiyatro ve görsel olaylar icra edileceği gibi, kongre ve
konferanslar da düzenlenecektir. Bu oditoryum, özürlü-özürsüz insanlar için
bir cazibe merkezi olacaktır.
3.2.7. LOKANTA KAMPUSU
Vadide; fast food, Türk mutfağı ve çok uluslu mutfaklardan oluşan bir dizi
lokanta bulunacaktır. Bu lokantalarda özürlüler yanında özürsüzlerin rahatça
yemek yeme imkanı sağlanmış olacaktır. Toplam 12.640 metrekare alanda
kurulacak lokanta kampusunun kapasitesi 5.000 kişi olarak düşünülmüştür.
3.2.8. FİZİKSEL GELİŞİM ALANI
Engellilerin spor ve rehabilitasyonel faaliyetlerine imkan verecek bir alan
olup bu alan tamamı inşaatla kapalı değildir. Bu alanda yüzme havuzları,
bisiklet ve yürüme parkurları, atletizme ve egzersiz salonları, oyun ve gösteri
alanları bulunmaktadır. Toplam 20.300 metrekarelik alan amaca göre
ayrılmalıdır. Bu alanda yaklaşık 2.000 metrekarelik kapalı alan ihtiyacı
olacaktır.
86
3.2.9. SÎMULASYON MERKEZÎ
En önemli alanlardan biri olup, burada çeşitli özürlü haller simüle edilerek,
özürsüzlerin yaşamasına imkan verilecektir. Simülasyon merkezinden
geçenler gördüklerine, yürüyebildiklerine, işitebildiklerine, tadabildiklerine,
elleri ile iş yapabildiklerine mutlu olacaklar, bu kusurları olanların duygu ve
hisleri ile bütünleşeceklerdir. Toplam 6000 metrekarelik bir alanda kurulacak
animasyon veya özürlü tema parkı, halen ayrı ayrı yapılan simülasyonları bir
çatı altına entegre edecek tek parktır. Özürlüler tema parkı veya animasyon
merkezinin toplam kapasitesi 400 kişidir.
Harbiye Askeri Müzesi Özürlü Simülasyon Merkezinden Görüntüler
Resim 8: Özürlüler Yaşamı
87
Resim 9: Özürlüler Yaşam Standartları
Resim 10: Park Yeri Simulasyonu
88
89
90
3.2.10. ATÖLYELER
Özürlüler vadisinin en özgün tasarımlarından biri de atölyelerdir. Atölyeler
amaçlarına göre üç ayrı kategoride tasarlanmışlardır. Bunlar;
I. Güzel Sanatlar Atölyesi
Toplam 100 adet güzel sanatlar atölyesi inşa edilecektir. Bu atölyelerin
her biri 100 metrekare olacaktır. Bu atölyelerde, eğitilen ve beceri
kazanan güzel sanatlara yakın kişiler özgün ürünlerini üretecektir.
H. El Sanatları
Aletli bireysel çalışmalar bu fasılda düşünülmüştür. Her biri 100
metrekare olan toplam 100 atölye düşünülmüştür. Bu atölyelerde, el
becerisi kazanmış kişiler, basit el aletleri kullanarak çeşitli ürünler
üretecektir. Bu atölyelerde el emeği göz nuru ekonomiye dönüşecek,
yetenekli olanlar, toplumda etkin beğeni bulacaktır. Bu amaçla toplam
10.000 metrekarelik bir alan düşünülmüştür.
m. İmalat Atölyeleri
Makine ekipman kullanılarak yapılacak her türlü imalatlar bu birimde
düşünülmüştür. Her biri 200 metrekare olmak üzere toplam 200 atölye ön
görülmüştür. Atölyeler, organize sanayinin kalbi konumunda olup toplam
40.000 metrekarelik bir alana yayılacaktır. Atölyelerin meslek guruplarına
dağılımı ile işletim usul ve esasları araştırmamız dışında olup, ayrıca
planlanması gereken bir husustur.
3.2.11. FUAR ve SERGİ SALONU
Özürlüler vadisinde üretilen ürünlerin sergilendiği, hatta pazarlandığı bir
alan olup, modern tüm donanımları ile entegre edilecektir. Büyük fuar
merkezlerinin bir holü kadar geniş alan içinde her türlü ürünler
sergilenebileceği gibi, lokal fuar organizasyonları için de kullanılabilecektir.
Toplam 12.130 metrekare bir alanda tek bir hol olarak inşa edilecek sergi ve
fuar alanında 500-1000 kadar katılımcı kapasitesi oluşturulacaktır. Fuar
alanının genişlik ve yüksekliği standartlarına uygun olacaktır. Fuar alanın ile
vadinin lojistik merkezi entegre edilmiştir. Böylece ulaşım ve elleçleme
sorunu elimine edilmiştir. Fuar aynı zamanda ziyaretçilerin araç trafiğine
imkan verecek kapasitede park alanı ile entegre edilmiştir.
91
3.2.12. TİCARET MERKEZÎ
Bu merkez de vadinin önemli faaliyetlerinden birine ev sahipliği yapacaktır.
Ticaret merkezinde, özürlülerin ürettikleri satılacağı gibi, ticaret konusunda
eğitilen ve beceri kazandırılan özürlülerin bu merkezde oluşturulan mekan­
lardan ticari faaliyette bulunmasına imkan sağlanmış olacaktır. Ticaret
merkezi, Vadinin aynı zamanda bir kar merkezi olup, vadi işletmesine kira
geliri sağlayacak önemli bir konumu vardır. Ticaret merkezi toplam 14.000
metrekare alan üzerine kurulacaktır.
Ticaret merkezi, çeşitli faaliyetler için belirlenecek alansal büyüklükler
dikkate alınarak inşa edilecektir. Her ticari faaliyetin alansal gereksinmesi
farklıdır. Bu merkezde, sadece ürünler değil aynı zamanda, bankacılık,
sigortacılık ve turizm gibi faaliyetler de yürütülecektir. Ticaret merkezinin
işletilmesine ilişkin usul ve esaslar araştırmamızın konusu değildir. Bu
merkezde ithalat ve ihracat faaliyetlerinin de yapılması mümkündür
3.2.13. YÖNETİM BİNASI
Özürlüler vadisinin yönetilmesine ilişkin bir binanın inşa edilmesi gereklidir.
Her bir bölümü 2000 metrekare olmak üzere 3 bölümlük toplam 6000
metrekarelik bir idari binanın yeterli olacağı düşünülmüştür. Muhtelif
amaçlara da hizmet edecek olan binada ilk etapta 30 kişi çalışacak, ihtiyaca
göre bu sayı hızla 300'e kadar çıkacaktır. İdari bina ihtiyaca göre dikey
büyüme imkanı verecek şekilde tasarlanmıştır.
3.2.14. YARDIMCI İŞLETMELER
Özürlüler vadisinde PRT/Personal Rapid Transit - Personel Hızlı Taşıma
sistemi kurulacaktır. Park alanından itibaren tüm birimlere elektrikli
araçlarla özürlüler taşınacaktır. Raylı sistemde, 4 kişilik ve 12 kişilik iki tür
araçla özürlülerin arzu ettikleri birimlere ulaşması mümkün olacaktır. Benzer
tarzda, atık bertaraf alt yapısı ile bir de enerji üretim santrali bulunacaktır.
Çöp toplama, toplanan çöpün bertaraf edilmesi ile merkezi bir çamaşırhane
kurulacaktır. Yardımcı tesisler kapsamında oluşturulacak birimler aşağıda
listelenmiştir
1. Enerji Üretim Merkezi
2. Merkezi Çamaşırhane
3. Ulaşım İdaresi
4. Atık Toplama ve Bertaraf Alt Yapısı
92
5. Lojistik Merkezi
6. Santral ve Haberleşme Merkezi
7. Isıtma-îklimlendirme Merkezi
8. Matbaa ve Reprodüksyon Merkezi
9. Yangın Kontrol ve Önleme Merkezi
10. Petrol İstasyonu
11. Su arıtma ve Şartlandırma Merkezi
12. Kuvvet Santrali
13. Bakım-Onarım Merkezi
14. Laboratuvar,
Yukarıda sıralanan bu merkezler, vadinin en uygun yerlerinde inşa edilecek­
tir. Yardımcı işletmelerin her biri, özürlüler vadisinin idamesi ve işletilmesi
için gereklidir. Yardımcı işletmeler, vadinin tüm birimlerine can veren iletim
şebekeleri ile bağlanacaktır. Yardımcı işletmeler ile vadi birimleri arasında
adeta bir bedenin damarları gibi çeşitli tür iletim şebekesi ile birbirine
bağlanacaktır. Vadide, ayrıca birimler arasında bir pnömatik posta
kurulacaktır.
3.2.15. ÖZÜRLÜLER IÇÎN YAPILAŞMA ÎLE İLGİLİ
ŞARTLAR
Yeni yapılaşma alanlarında "ulaşılabilirliğin" sağlanmasına yönelik yasal
düzenlemeler yapılmıştır. Haziran 1997'de yürürlüğe giren 572 sayılı
KHK ile İmar Mevzuatı, Belediye Kanunu ve Büyükşehir Belediyeleri
Kanunu'nda değişiklikler yapılarak, fiziksel çevrenin ve ulaşım sistemlerinin
özürlüler için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınması yönünde gerekenleri
yapmak için yerel yönetimlere bir dizi yükümlülük getirilmiştir.
Bu değişiklikler ve daha sonra İmar Mevzuatında yer alan 6 yönetmelikte
yapılan düzenlemelerde, ilk kez tanımı da verilerek özürlü kavramından,
ulaşılabilirlikten ve Türk Standartları Enstitüsü (TSE)'nün özürlülerle ilgili
standartlarından bahsedilerek, belediyelere özürlülerle ilgili mevzuat ve
standartlara uyma, bunları uygulama ve diğer gerekli önlemleri alma
yükümlülükleri getirilmiştir.
Yönetmeliklere, yapılarda merdiven yanında standartlara uygun rampa
yapılması, bina giriş kapısı, yangın merdiveni kapısı, giriş holünün ve
asansörlerin ölçülerinin özürlülerin kullanımına uygun olması, kapılarda eşik
bulunmaması, merdivenlerde standartlara uygun korkuluk ve küpeşte
yapılması ve tüm yer döşemelerinde kaygan olmayan malzeme kullanılması
93
hükümleri eklenmiştir. Ayrıca ticari kullanım binalarında da özürlülerin
ulaşabilirliğinin sağlanması yönünde giriş, bina içi dolaşım ve tuvaletlerle
ilgili maddelerde düzenlemeler yapılmıştır.
Yol, otopark, park, yaya bölgesi, meydan ve kaldırımlar gibi açık alanlarda,
bunlar üzerindeki ulaşım ve haberleşme noktalarında ve peyzaj
elemanlarında da özürlülerin ulaşabilirliğinin sağlanması için TSE standart­
larına uygun düzenleme yapılması koşulu getirilmiştir. SHÇEK Kanunu ve
özel rehabilitasyon merkezleriyle ilgili yönetmeliklerin ulaşılabilirlik
açısından değerlendirilmeye başlandığında, Zihinsel Özürlüler, Spastik
Çocuklar ve İşitme ve Konuşma Özürlüler Özel Rehabilitasyon Merkezleri
Yönetmelikleri incelendiğinde, bu merkezlerde bulunması gereken fiziki
özelliklerin oldukça sınırlı düzeyde tutulduğu ve belirlenen özelliklerin
göreceli bazı ölçütlere indirgenerek ortaya konduğu görülmektedir. Her üç
yönetmelikte de merkezin özürlüler/çocuklar için tehlike yaratmayacak ve
ulaşıma uygun bir yerde olması istenirken, bu tehlikenin oluşmaması,
ulaşımın ise kolaylıkla sağlanması için hangi özelliklerin bulunması gerektiği
belirlenmemiştir. Diğer yandan yönetmeliklerde merkezlerin çok katlı
binalarda da kurulabileceği hükmü bulunmaktadır. Fakat bu çok katlı binanın
standartlara uygun asansöre, uygun özelliklere sahip basamaklı merdivenlere
ve bunların yanında yine standartlara uygun tutunma bandlarma sahip olması
gerekliliklerinden bahsedilmemektedir.
Yine merkezlerin iskan durumuyla ilgili aranacak şartlar arasında, çocukların
oyun ve sportif faaliyetlerinde kullanabilecekleri bir bahçenin bulunması
gerektiği hükmü yer almaktadır. Fakat kent merkezlerine yakın yer seçen
rehabilitasyon merkezlerinin bir bahçeye veya yeterli bir bahçeye sahip
olmasını beklemek yersizdir. Oysa yönetmeliğin bu maddesi bir rehabilitas­
yon merkezi için son derece önemli bir gerekliliktir.
Diğer yandan, bina yakın çevresi ve girişlerinde merdiven varsa bunun
yanında rampa bulunması, giriş kapısının uygun özellikler taşıması ve eşiksiz
olması, zemin kaplamasının kaygan olmaması gibi bazı gereklilikler de yine
bulunmamaktadır.
Merkezin kendinde bulunması gereken özellikler ise yalnızca aydınlatma,
döşemelerin hijyeni, bazı emniyet önlemleri ve lavabo-banyo
kullanımlarından bahsedilmesinden öteye gitmemiştir. Rehabilitasyon
merkezlerinin etkinlik bölümleriyle ilgili olarak Yönetmeliklerde aydınlat­
ma, tavan yüksekliği, yer ve duvar döşemeleri, hijyen ve işitme ve konuşma
özürlüler rehabilitasyon merkezleri için ses yalıtımı konularında bulunması
94
gerekli niteliklerden bahsedilmektedir. Her üç yönetmelikte de kuruluşun
sahip olması gereken bölümlerle ilgili bilgi bulunmaktadır, fakat bu
bölümlerin en az alan ölçüsü, bölümler arası geçişlerin özellikleri, kullanılan
kapı ve kapı geçişlerinin, koridorların nitelikleri gibi bazı önemli ölçütlere
rastlanmamaktadır. Zihinsel özürlü ve spastik çocukların ortopedik özre de
sahip olması olasılığı ve ortopedik özrü bulunan çocuklar için ne tür
düzenlemeler gerektiğinden zaten bahsedilmemektedir.
Yine rehabilitasyon merkezinin bölümlerinden biri olan lavabo-banyoların
yalnızca çocukların kullanabileceği büyüklük ve yükseklikte olması ifadesi
ise yetersiz kalmış, özürlü çocuklar için uygun özellikler taşıması gerekliliği,
adedi, zemin kaplaması gibi noktalar vurgulanmamıştır. Diğer yandan
rehabilitasyon merkezinin kendi içinde çok katlı olması durumunda
taşıması gerekli özellikler de bulunmamaktadır. Ayrıca yatılı merkezlerin
özelliklerinin gündüzlü merkezlerden oldukça farklı niteliklere sahip olması
gerekliliği yadsınamaz. Fakat yönetmeliklerde bu konuyu açıklığa
kavuşturacak herhangi bir bilgi de yer almamaktadır.
Projemizde yer alan yukarıda sayılan konsept bölümlerinin tamamı bu
şartlara uygun olmalıdır.
95
Şekil 3: Özürlüler Vadisi Alternatif Proje
Şekil 4: Özürlüler Vadisi Alternatif Proje
<1
BEDENSEL ÖZÜRLÜLER YAŞAM VADİSİ
YAKLAŞIK 450 DÖNÜM ALAN BRÜT
-'¿"•3-
BÖLÜM 4
4. PROJENİN YATIRIM MALİYETİ
Önceki bölümlerde verilen kapasite bilgileri esas alınarak projeye ait yatırım
harcamaları tahmin edilmiştir. Birçok faaliyeti bünyesinde toplayan özürlüler
vadisi projesinin oldukça yoğun bir sermaye yatırımı olduğu söylenebilir.
Projenin ana ve yardımcı üniteleri ile geniş bir alana yayıldığı görülmektedir.
Proje entegre bir sosyo-ekonomik kent görünümündedir.
Bu bölümde yatırım harcamaları kalem kalem incelenecektir. Harcama
kalemleri ayrıntılı olarak incelendikten sonra, sabit ve toplam yatırım harca­
maları ile işletme sermayesi ihtiyacı hesaplanacaktır. Yatırım harcamaları,
konsept proje kriterlerine göre hesaplanmıştır. Konsept projedeki eksiklikler
yatırım harcamalarını olumsuz etkileyebilir.
4.1. YATIRIM HARCAMALARININ AÇIKLANMASI
İşletme sermayesi dışında kalan tüm yatırım harcamaları sabit yatırım
harcamaları olup bu bölümde ayrıntılı olarak verilecektir. İşletme sermayesi
ihtiyacı, işletme giderleri ihtiyacı, Bölümünden alınarak hesaplanacak ve
toplam yatırım harcamalarına ilave edilecektir. Yatırım kalemlerine göre
harcamaların dağılımı aşağıda kalem kalem özetlenmiştir.
4.1.1. ETÜT - PROJE GİDERLERİ
Yatırım projesine ait her türlü; hazırlık ve ön etüt, konsept proje ve keşif
özetleri, mühendislik - müşavirlik hizmetleri, Topografya, zemin mekaniği
sondaj ve analiz raporları, projeye ait ön ve nihai fizibiliteler, araştırma ve
geliştirme masrafları, mukayese amaçlı emsal inceleme gezi ve raporları,
imar ve kamulaştırma masrafları, proje uygulama, proje kontrol ve izleme,
müşavirlik hizmetleri ile inşaat çevre zemin etütleri, proje için emsallerin
incelenmesi, teknoloji araştırmaları, şirket kuruluş masrafları ve maketler,
posterler ve benzeri her türlü harcamalar bu kalemde değerlendirilmiştir.
Özürlüler vadisine ait detay proje ve mühendislik bedelleri ile yapı denetim
bedelleri de bu kapsamda düşünülmüştür. Projenin etüt ve kuruluş giderleri
olarak; 1.000.000 Euro'luk bir masrafın muhtemel olduğu kanaati
oluşmuştur.
99
4.1.2. LİSANS ve KNOW-HOW HARCAMALARI
Bu yatırıma özgü lisans ve know-how gerektirecek herhangi bir harcama
kalemi yoktur. Ancak, özellikle simülasyon merkezi ile bazı eğitim
teknolojilerine ait know-how uzantılı harcamalar mümkündür. Projenin tüm
bileşenlerinin Türk mühendis ve teknisyenleri tarafından inşa edileceği ve
işletileceğinden proje için herhangi bir know-how ve lisans harcaması
yapılmayacaktır.
4.1.3. ARAZİ BEDELİ
Yatırımın nerede gerçekleştirileceği belli değildir. Arazi ihtiyacı 350-700
dönüm arasında değişmektedir. Yatırım alanının büyük olması, tek katlı
yapıların çokluğuna bağlıdır. Projede, özürlülere kolaylık olması bakımından
tek katlı yapılara öncelik verilmiştir. Proje için gerekli arazi büyüklüğü
hesaplanırken, yeşil alan oranına büyük önem verilmiştir. Proje için gerekli
kapalı alanın en az bir misli yeşil alan olarak düşünülmelidir.
Proje için gerekli arazinin kamu mallarından tahsis edileceği kabul edilmiştir.
İhtiyaç duyulan arazinin hazine odaklı bir arazi olacağı kabulü ile proje için
arazi bedeli ön görülmemiştir.
4.1.4. ARAZİ DÜZENLEME ALT YAPI HARCAMALARI
Proje için arazinin düzenlenmesi ve inşaat hazırlık harcamaları önemli bir yer
tutmaktadır. Çevrenin her türlü yıkıntı ve molozlara karşı korunması için
sınırları kuşatılmalıdır. Arazi ihata faaliyetleri kapsamında çelik profil ve
ondüle alüminyum levhalarla kuşatılacaktır. Böylece yollara tozlanma ve
yolcular için görülmesi uygunsuz moloz ve yıkıntıları örtülmüş olacaktır,
ihata minimum iki metre yükseklikte olacak, araçlar için labirent giriş çıkış
aralıkları oluşturulacaktır. Arazinin hafriyata hazırlanması, ayrı bir faaliyet­
tir. İhata işlemlerinden sonra, şantiye kurulacak alanlar hazırlanacak,
barınma ve sosyal ihtiyaçlar çözümlenecektir. Şantiyeye ait su elektrik ve
ısıtma gereçlerine ait yatırımlar yapılacak, ikamete uygun hale getirilecektir.
Arazinin hafriyat ve inşaatına ilişkin şantiye ve gerekleri tamamlanacak,
bağlantı yolları belirlenerek, hafriyat hazırlıkları tamamlanacaktır.
JT. İhata Duvarları: Toplam 5.000 metre kadar ihata duvarı oluşturulacaktır. 2
metre yükseklikte, çelik tel, galvanizli veya alüminyum saç perde
oluşturulacaktır. Bu amaçla ön görülen harcamaların tutarı: 500.000 Euro
kadar olacaktır.
100
II. Hafriyat İşleri: Tesislerin yerleşme alanları %20 genişletilerek hafriyatı
yapılacaktır. Zeminden itibaren 1,5 metre inilecek ve zemin dolgusu
sıkıştırılacaktır. % 20 fazlası ile toplam hafriyat metrajı 280.000 metrekare x
1,2 = 336.000 metrekare x 1,5 metre = 504.000 metreküptür. Her kamyon 10
metreküp toprak taşıması halinde toplam kamyon sayısı 50.400 olup,
kamyonların geçiş yolları bu yüke dayanabilecek düzeyde sıkıştırılmış özel
dolgu olmalıdır. Sıkışmış zemin dolgusu üzerinde 10 cm kalınlığında grobeton atılacaktır. Hafriyat faaliyetinin düz alanda yapılacağı varsayılmıştır.
Kayalık ve tepelikli alanlarda hafriyat maliyetleri daha da artar. Kayaların
kırılması, tepeciklerin hafriyatla indirilmesi ve arazinin inşaata uygun hale
getirilmesi önemli harcamalardan biridir. Hafriyatın toprağı, gösterilen yere
dökülecektir. Hafriyat maliyetleri hesaplanırken en fazla üzerinde durulan
hususlardan biri, molozların boşaltılacağı alanların, inşaat mahalline olan
uzaklığı ve ulaşım alt yapısıdır. Hafriyat maliyeti; kazmak, yükleme ve
boşaltma komple her yüklenen araç için brüt 20 Euro'luk bir bedel esas
alınmıştır. Hafriyat için harcanacak bedel;
Toplam kamyon sayısı: 50.400 kamyon
Birim maliyet: 20 Euro/ kamyon
Toplam Hafriyat Maliyeti Yaklaşık: 1.000.000 Euro olacaktır.
m. Timel-Kanal İnşaatları
Arazi temel inşaatları arasında yer alan; drenaj ve temiz su şebekesi, sıcak
su ve buhar şebekesi, haberleşme ve elektrik şalt şebekesi, atık su ve hava
şebekesi, doğal gaz ve enerji dağıtım şebekeleri gibi, birimleri birbirine
bağlayan şebekelerin beton kanalları yapılacaktır. Tesisin en önemli yapıları
arasında yer alacak yeraltı ulaşım alt yapısında toplam 5 km'lik aç kapa tünel
yapılacaktır. 3x4 metre kesitinde inşa edilecek bu tünellerin toplam hafriyat
hacmi 60.000 metreküp olup yaklaşık 6.000 araçlık bir maliyet getirecektir.
Aç-kapa tünellerin açınımı 10 metre, uzunluğu da 5000 metre olduğu
düşünüldüğünde toplam 50.000 metrekarelik betonarme yapının hazırlan­
ması gerekecektir. İnşaatın metreküpü için toplam 120 kg'lık çelik
kullanıldığı dikkate alındığında; Yeraltı ulaşım yolunun maliyeti;
Toplam Yüzey
Ortalama Cidar Kalınlığı
Toplam Beton Hacmi
Birim Beton Maliyeti
Toplam Beton Maliyeti
50.000 metrekare
30 cm
17.000 metreküp
60 Euro
1.020.000 Euro
101
Toplam Donatı
Birim Maliyet
Çelik Maliyeti
2.040 ton
500 Euro/ ton
1.020.000 Euro
Demir Bağlama ve
Kalıpçılık Birim Maliyeti
Toplam İşçilik Maliyeti
Yeraltı Kanalları Maliyeti
25 Euro
1.250.000 Euro
3.290.000 Euro
IV. İzolasyon İşleri
Zemin üzerinde yapılacak toprak sıkıştırma faaliyetinden sonra 10 cm
kalınlığında grobeton atılacaktır. Grobetok maliyeti;
Toplam İnşaat Alanı
Kalınlık
Grobeton Hacmi
Grobeton Birim Maliyeti
Grobeton Maliyeti
336.000 metrekare
10 cm
33.600 metreküp
30 Euro/metreküp
2.688.000 Euro
İzolasyon Malzemesi Birim Fiyatı
İzolasyon Alanı
Toplam İzolasyon Maliyeti
5 Euro/ metrekare- işçilik dahil
336.000 metrekare
1.680.000 Euro
İzolasyon Toplam Maliyeti
4.896.000 Euro
V. Diğer harcamalar: Yukarıda ayrıntıya girmeyen, boru, kablo, vana ve
benzeri bağlantı elamanları için toplam 482.000 Euro'luk bir harcama tahmin
edilmiştir.
Toplam arazi düzenleme ve alt yapı harcamaları: 11.700.000 Euro
4.1.5. İNŞAAT İŞLERİ
Yatırımın gerçekleştirilebilmesi için yapılması gerekli tüm inşaat ve üst yapı
faaliyetleri, inşaat harcamaları olarak bu bölümde ele alınmıştır. Ana binalar,
yardımcı tesisler, depolar, idari ve sosyal binalar gibi kapalı alanların
maliyetleri, uluslararası kuruluşlar tarafından benimsenen birim fiyatları esas
alınarak hesaplanmıştır.
102
I. Kaba ve înce inşaat Maliyetleri
Proje için gerekli yapı harcamalarının ayrıntılı dökümü aşağıda özetlenerek
verilmiştir. Tesiste öngörülen binalar ve metrajları kapasite bölümünde
Tablo 22'de verilmiştir. Özürlüler Vadisi Projesinde toplam 280.000
metrekare inşaat alanı mevcuttur. Harcama ayrıntıları aşağıda verilmiştir.
Bu maliyete kaba ve ince inşaat maliyetleri dahildir. Boya, badana, elektrik
kablaj, su bataryaları, zemin döşemeleri, pencere doğramaları, aydınlatma ve
yangın kontrolü, elektrik trafo ve yangın kontrol şebekesi, ısıtma ve klima
merkezleri, aydınlatma armatürleri, lavabo donanımları, WC kabin ve klozet
ve pisuarları, atık toplama, arıtma ve deşarj birimleri ile komple binanın
dekorasyonsuz, fonksiyonsuz kullanıma hazır hale getirilmesini kapsayan
harcamalar bu kalemde düşünülmüştür. Yangın güvenlik sistemi, bina
güvenlik sistemi, data ve ups şebekeleri de bu kalemde düşünülmüştür.
Binanın çatı izolasyonu, yangın merdivenleri, yangın battaniye sistemi,
enerji santrali enerji dağıtım panoları ile dağıtım şebekesi, asansörler de bu
kalemde düşünülenlerdendir. Bu amaçla bina için toplam metrekare başına
200 Euro'luk bir harcama gerekli olacaktır. Binanın toz ve antibakteriyel
filtrasyon sistemi, su arıtma sistemi de harcama kalemleri arasındadır.
Toplam maliyet;
Toplam Alan
Birim Maliyet
İnşaat Maliyeti
: 280.000 metrekare
: 200 Euro/ metrekare
: 56.000.000 Euro
U. Dış Cephe Kaplamaları
Binanın dış zemin kat granit ve zemin üstü beş katın camla kapatılacağı
varsayılmıştır. Bina için toplam 5000 kadar granit ve 15000 metrekare kadar
cam kaplanması düşünülmüştür. Granit ve cam kaplama maliyetleri büyük
ölçüde benzer olduğundan hesaplamalarda tek bir fiyat esas alınmıştır. Bu
verilerle kaplama maliyeti;
Toplam Kaplama Metrajı : 20.000 metrekare
Kaplama Birim Fiyatı
: 150 Euro/brüt
Toplam Maliyet
: 3.000.000 Euro
'luk bir gider hesaplanmıştır. Bu giderin çeşitli yöntemlerle azaltılması da
mümkündür. Ancak böyle bir bina için 150 Euro/metrekare kaplama maliyeti
çok büyük pahalı değildir.
103
m. Diğer İnşaat Maliyetleri:
Diğer maliyetler: Yapı denetim maliyetleri, inşaat gözetim maliyetleri,
konsept ve mimari detay maliyetleri, uygunluk değerlendirme maliyetleri,
yangın ve atık deşarj onayları, asansör onayları ile her türlü belgelendirme,
ruhsat ve iskan maliyeti için de toplam 500.000 Euro'luk bir harcama
tahmini yapılmıştır.
Binanın amaca uygun inşaat maliyetinin toplam 110.500.000 Euro'ya mal
olacağı tahmin edilmiştir. Bu maliyete tüm giderler dahil olup, binalarda
konuşlandırılacak donatım maliyetleri bu hesaplamaya dahil değildir.
4.1.6. DONANIM MALİYETLERİ
Bina kullanılacak şekle getirilse de gerekli donatılarla donatılmadan amacına
uygun kullanılamaz. Bina donatıları amaçlanan fonksiyonlara göre belirlen­
miş, fonksiyon grupları altında ayrı ayrı değerlendirilerek maliyet dökümleri
hazırlanmıştır. Otellerin maliyeti ne olursa olsun arsa, bina ve donatım
maliyetleri amaç ve beklentilere bağlıdır. Özürlüler vadisi proje konseptinin
ana bileşenlerine göre donatım maliyetleri aşağıda Tablo 30'da sıralanmıştır.
104
Tablo 30: Proje Konseptinin Ana Bileşenlerine Göre Donatım Maliyetleri
Adet
İnşaat Alanı
(m )
2
Makine-Donatım
Harcamaları (Euro)
Temel Eğitim Merkezi
27.200
1
1.000.000
Uygulamalı Eğitim Mer.
32.200
5.000.000
Güzel Sanatlar Atölyesi
10.000
1
100
El Sanatları
10.000
100
500.000
İmalat Atölyeleri
200
3.000.000
Ulaştırma Merkezi
40.000
1.000
1
3.000.000
Çamaşırhane
1.000
Lojistik Park Otopark Açık
27.000
1
1
1
500.000
250.000
-
1.000.000
250.000
Sergi ve Fuar Salonu
12.130
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
14.000
12.640
1
Yönetim Binası
6.000
1
250.000
Simulasyon Merkezi
6.000
1
5.000.000
1
500.000
2.000.000
Oditoryum
7.500
1
1.500.000
Hastane
6.000
1
10.000.000
Bakımevi
9.000
1
2.500.000
Fiziksel Gelişim Alanı
20.300
1
1.000.000
Attık Yönetim Alanı
4.500
1
2.000.000
Enerji Üretim
4.500
1
5.000.000
Yardımcı İşletmeler
Cami
4.500
1
1.600
1
4.000.000
100.000
Atölyeler Çarşısı
1.200
1
100.000
Umumi Wc
142
1
10.000
Bakım ve Lojistik Merkezi
4.000
100.000
100.000
Site Meydanı
8.160
1
1
Petrol İstasyonu
5.000
1
Otel
4.880
1
Toplam Yaklaşık Alan
280.000
10.000
1.500.000
50.170.000
Projenin donanım yönünden büyük sermaye yatırımı gerektirmesi,
engellilere yönelik mekanizasyon kolaylıklarına önem verilmesinden
kaynaklanmaktadır. Çağdaş tüm ihtiyaçlara cevap verebilecek bir donanım
parkı esas alınmıştır. Yardımcı tesisler içinde yer alan,
105
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yakıt Depoları
Su depoları
Kullanma suyu arıtma sistemi
Kurubuz sistemi
Hidrofor sistemi
Yangın Hidrant Sistemi
Bina güvenlik sistemi
Bina genel haberleşme santrali
Yangın tüpleri
Biyolojik arıtma tesisi
Su soğutma merkezi
İçme suyu defosu ve otomatik dağıtım sistemi
Kaldırma ve taşıma gereçleri
Klinik donatıları
Bilgisayar sistemi
Elektrik tamirat donatıları
Sıhhi tesisat tamirat donatıları
Bilgisayar tamirat donatıları
İldimlendirme tesisat donatıları
Arşiv dolapları, kompakt dolaplar
Korumalı para kasası
IT odası donatıları, serverler
Sarf malzemesi ambar rafları, raf izleme sistemi ile entegre
Demirbaşlar
Masa ve kırtasiyeler
Olmak üzere birçok alt kalem bulunmaktadır. Tüm yardımcı işletme
donatıları da yukarıda dökümü verilen tabloda yer almaktadır. Proje bina ve
donatıları ile tamamlandığında işletilecek durumda olacaktır.
Makine-donatım kalemlerinin tamamı tercihen iç pazarlardan temin
edilecektir. Konsept projesinin çizilmesinden sonra muhtemel ithal kalemleri
netlik kazanacaktır ancak proje girdileri yüksek kaliteli yapı malzemeleri ve
donatıları olduğundan yerli-ithal farkı yüksek değildir.
4.1.7. İTHALAT GİDERLERİ
İthalatta yapılması zorunlu harcamalar bu fasılda mütalâa edilmiştir. Ancak
kesin projeler oluşmadan ithal makine donatım giderleri belli olmaz. İthal
makine donatım giderleri netleşmeden ithalat giderleri de hesaplanamaz. Bu
bakımdan bu kalemdeki giderler makine donatım giderleri içine
gömülmüştür.
106
4.1.8. TAŞIMA ve SİGORTA GİDERLERİ
Taşıma ve sigorta giderleri iç harcama kalemlerindendir. Projeye ait ithal
kalemi bulunmadığından yerli makine ekipman taşımaları esas alınmıştır.
Sigorta giderleri genellikle toplam makine ekipman bedelinin %1'i
mertebelerindedir. Proje için donatı maliyetinin % 0,5'lik bir yurtiçi taşıma
ve sigorta harcaması ön görülmüştür. Buna göre; yatırım malları için toplam
yaklaşık 250.000 Euro'luk bir harcama yeterli olacaktır.
4.1.9. MONTAJ GİDERLERİ
Proses ve işlem gereçleri, her türlü makine-ekipman ve donatıların yerleşti­
rilmesi, montajı, bağlantı ve işletme ön testleri, ile tam ve^feksiksiz kabulü
bağımsız kontrol mühendisleri veya gözetim şirketlerinin nezaretinde
gerçekleştirilecektir. Tüm makine ekipmanların montajı, işletmeye alınması
ve emrd amade kılınmasına ilişkin montaj ve kontrol hizmetleri toplam
harcamanın % l'i mertebesindedir. Yaklaşık 50.000.000 Euro'luk makine
ekipman harcaması yapılacağı dikkate alındığında bu amaçla harcanacak
meblağ;
• Makine ekipman toplamı : 50.000.000 Euro
• Montaj-kontrol: %1
• Toplam gider : 500.000 Euro
Projenin makine ekipman montajı ve kontrol hizmetleri bedeli 500.000 Euro
mertebelerinde olacaktır.
4.1.10. GENEL GİDERLER
Her türlü şantiye, temsil ve ağırlama giderleri, ikram, iaşe ve ibade giderleri,
yazışma ve haberleşme giderleri, ofis harcamaları, taşıma, kira, sigorta ve
kırtasiye giderleri bu fasılda ele almmıştır.Bu amaçla 1.586.000 Euro'luk bir
harcamanın yapılabileceği tahmin edilmiştir.
4.1.11. BEKLENMEYEN GİDERLER
Özürlüler Vadisi Projesinin sabit sermaye harcamalarında ihmal edilen ve
unutulan kalemlerin dengelenmesi için, beklenmedik durumların oluşması
halinde yatırım bütçesinin dengelenmesi amacı ile dikkate alman bir
harcama kalemidir. Beklenmeyen giderlerin ortaya çıkmasına neden olan
faktörleri dört grupta sınıflandırmak mümkündür.
107
* Yatırım kalemleri tutarında tahmin hataları,
* Unutulan veya tahmin edilemeyen bazı harcamaların ortaya çıkması,
* Yatırımın döneminde muhtemel ilave ve kur dalgalanmaları
* Fiyat artışları ve kur farklarının beklenilenin üzerinde değişiklikler göster­
mesi.
Proje tutarının belirlenmesinde, üzerinde durulup gerekli hesaplamaları
yapılan harcama tutarının belirli bir oranının, beklenmeyen gider olarak
hesaplanıp, proje tutarına ilave edilmesi gereklidir. Bu oranın tespiti,
ülkedeki fiyat hareketlerine, ekonomik konjonktürün dalgalanmasına ve
teknolojik gelişmelere bağlı olarak değişmektedir.
Yatırım döneminde beklenmeyen gider kalemi olarak 200.000 Euro'luk bir
harcama öngörülmüştür.
4.1.12. İŞLETMEYE ALMA GİDERLERİ
İşletmeye alma giderleri için bir haftalık işletme malzemesi tutarı
öngörülmüştür. Burada yaygın olarak kullanılan pratik sistem bir haftalık ana
gider bedelidir. İşletme gider kalemlerinden hareketle yapılan hesaplamaya
göre, işletmeye alma giderleri için 1.000.000 Euro'luk bir harcama
hesaplanmıştır.
4.1.13. YATIRIM DÖNEMİ FAİZLERİ
Projenin finansmanında yabancı kaynak miktarı, oldukça fazladır. Yatırım
için gerekli bedelin yaklaşık %50 si yabancı kaynaklarla finanse edilmesi
gereklidir. Bu amaçla, kullanılacak döviz bazlı yabancı kaynağın maliyeti en
az %6 mertebelerinde olacağı kabul edilmiştir. Projenin finansmanı için kul­
lanılacak yabancı kaynaklara yatırım döneminde toplam olarak 12.000.000
Euro harcama yapılması muhtemel gözükmektedir. Projenin finansmanı
bölümünde ön görülen faiz giderleri ferdi itfa tablosundan da görülebilir.
4.1.14. SABİT YATIRIM HARCAMALARI
Yukarıda dökümü verilen harcamaların toplamı olup, 137.906.000 Euro
olarak hesaplanmıştır.
4.1.15. İŞLETME SERMAYESİ İHTİYACI
Yatırımın en önemli kalemlerindedir. İşletme döneminde gerekli harca­
maların yapılabilmesi için belli bir sermayenin emre amade kılınması
108
gereklidir. Yakıt-enerji ve su giderleri ile istihdam giderlerinin bir aylık
karşılığı, sarf malzemesi ile gerekli işletme malzeme bedellerinin üçer aylık
karşılıkları işletme sermayesi kalemi olarak hesaplanır. Proje için yapılan
hesaplamalar; yaklaşık 7.094.000 Euro'luk bir bedelin işletme sermayesi
olarak emre amade kılınması yeterli görülmüştür.
4.1.16. TOPLAM YATIRIM HARCAMALARI
Yukarıda dökümü verilen yatırım harcamalarının genel bir icmali olup,
145.000.000 Euro olarak hesaplanmıştır. Yatırım tutarı tablosu, yatırımın
yıllara dağılımı ve yatırım uygulama planı aşağıda verilmiştir.
4.2. YATIRIM TUTARI TABLOSU
Yukarıda ayrmtılanarak hesaplanan yatırım kalemlerinin toplu bir icmali
olup aşağıda Tablo 3 T de verilmiştir.
Tablo 31: Yatırım Tutan Tablosu
HARCAMA KALEMLERİ
Etüt Proje Giderleri
Tutar EURO
1.000.000
2.
Lisans ve Know Giderleri
0
3.
Arazi Bedeli
0
4.
Arazi Düzenleme ve Hazırlık Yapıları
11.700.000
5.
Bina İnşaat Harcamaları
59.500.000
6.
Makine ve Teçhizat Giderleri
50.170.000
7.
İthalat Giderleri
0
8.
Taşıma ve Sigorta Giderleri
250.000
9.
Montaj Giderleri
500.000
Sıra
1.
10.
Genel Giderler
1.586.000
11.
Beklenmeyen Giderler
200.000
12.
İşletmeye Alma Giderleri
1.000.000
13.
Finansman Giderleri
12.000.000
14.
SABİT YATIRIM
137.906.00
15.
İşletme Sermayesi İhtiyacı
7.094.000
16.
TOPLAM YATIRIM
145.000.000
109
Tablo 32: Yatırımın Yıllara Dağılım Tablosu
HARCAMA KALEMLERİ
Etüt Proje Giderleri
2008
2009
2010
TOPLAM
(Euro)
250.000
500.000
250.000
1.000.000
0
Lisans ve Know Giderleri
0
0
0
Arazi Bedeli
0
0
0
0
Arazi Düzenleme ve Hazırlık Yapıları
7.000.000
3.700.000
1.000.000
11.700.000
Bina İnşaat Harcamaları
9.500.000
35.000.000
15.000.000
59.500.000
Makine ve Teçhizat Giderleri
3.170.000
17.000.000
30.000.000
50.170.000
0
0
0
0
20.000
50.000
180.000
250.000
İthalat Giderleri
Taşıma ve Sigorta Giderleri
Montaj Giderleri
40.000
100.000
360.000
500.000
Genel Giderler
286.000
1.000.000
300.000
1.586.000
Beklenmeyen Giderler
100.000
50.000
50.000
200.000
0
200.000
800.000
1.000.000
İşletmeye Alma Giderleri
Finansman Giderleri
0
6.000.000
6.000.000
12.000.000
SABİT YATIRIM
20.366.000
63.600.000
53.940.000
137.906.000
7.094.000
7.094.000
20.366.000
63.600.000
61.034.000
145.000.000
İşletme Sermayesi İhtiyacı
TOPLAM YATIRIM
110
BÖLÜM 5
5. MUHTEMEL KURULUŞ YERİ
Kuruluş yeri seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar;
Ulaşım: Kuruluş yeri için en belirleyici etkenlerden biri ulaşımdır.
İstanbul'un boğaz ile ikiye bölünmüş bir kent olduğu dikkate alınarak;
boğaza yakın yerlerin daha uygun düşeceği tahmin edilmektedir. Hızlı ulaşım
açısından; Arnavutköy, Kemerburgaz, Beykoz, Sarıyer, Silivri, dikkat
çekerken; Tepeören, Silivri, ve Çatalca uç yerleşim alanları olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Beykoz, Arnavutköy ve Kemerburgaz'ın potansiyel alanlara sahip olduğu
bilinmektedir. Özellikle, Kemerburgaz'da 1) sosyal yardımlaşma fonu,
belediye ve İTO ortaklığı ile kurulan Huzurkent'in bitişiğinde 800 dönüm
kadar bir alanın bu amaç için ayrıldığı bilinmektedir. Huzurkent toplam
1000 dönüm arazide kurulmuş, karayolu 110 dönümü ayırmıştır. 800 dönüm
kadar bir alanın Huzurkent'in uzantısında yatırım beklediği düşünülürse
buranın kuruluş yeri olarak seçilmesi de mümkündür
Benzer tarzda, Beykoz Riya şeridinde, Sultanköy-Arnavutköy şeridinde ben­
zer alanların bulunması da mümkündür. Proje için önemli olan özürlülerin
hızlı ve çok seçenekli ulaşım araçları ile bu alana ulaşabilmeleridir. Özürsüz
insanlar için de ulaşım sorunu büyük önem taşırken, özürlüler için ulaşım
sorunu çok daha fazladır. Bu bakımdan kent merkezlerine veya ana ulaşım
arterlerine yakın kurulması yararlıdır. TÜBİTAK MAM bölgesi 7200 dönüm
arazi olup, bu arazide bir özürlüler vadisinin geliştirilmesi isabetli bir karar
olacaktır. Kent merkezinden MAM'a ulaşım banliyö trenleri ile ve kara yolu
ile mümkündür.
Pazara ve Hammaddeye Yakınlık: Projenin girdisi insandır. Özürlü insan...
Özürlü insan kaynağı, yerleşme yerleri olup, kentin özürlü potansiyeli bir
milyonun üzerindedir. Bu muazzam kütlenin Marmara denizi kıyılarına
doğru 200 km'lik bir alanda yayıldıkları dikkate alınırsa vadi projesinin kent
merkezine doğru geliştirilmesi gerekli olacaktır. Projenin pazarı ve hammad­
desi bizatihi insandır.
9
Enerji ye Yakınlık: Proje iç entegrasyonu ile kendi enerjisini kendisi
üretecektir. Bu bakımdan enerjiye yakınlık belirleyici bir parametre değildir.
111
Ancak, kendi enerjisini daha sonraki aşamada üretmesi düşünüldüğünde 5
MW'lık bir kapasiteye ihtiyaç duyulacağı dikkate alınmalıdır. İstanbul yakın
civarı için bu kapasitede enerjinin karşılanması sorun değildir.
Sosyal İhtiyaçlar: Okul, sağlık ve her türlü sosyal faaliyetlere yakınlık da
kuruluş yerini etkileyen bir diğer parametredir.
Kuruluş yeri seçimi her proje için kritik süreçlerden biridir. İstanbul kent
merkezi içinde amaca uygun bir alanın bulunmadığı bilinmektedir. Proje için
gerekli alan 300-700 dönüm arasında değişmektedir. Bu boyutta alanları;
Silivri, Hadımköy, Çatalca, Kemerburgaz, Tepeören, Arnavutköy, Sarıyer,
Şile ve Beykoz gibi varoşlarda bulmak mümkündür.
112
BÖLÜM 6
6. İŞLETME DÖNEMİ BİLGİLERİ
Bu bölümde projeye ait yıllık işletme gider tahminleri yapılmıştır. Proje
sosyal içerikli bir proje olup, karlılık beklentisinden çok sosyal faydası daha
büyük önem taşımaktadır. Özürlüler Vadisi yıllık işletme giderleri; merkezin
fonksiyonlarına göre ayrı ayrı modüllerine ayrılarak hesaplanmıştır. Hesapla­
malarda kullanılan birim maliyetler, uluslararası danışmanlık kuruluşlarınca
benimsenen değerler olup, Türkiye'deki uygulamalarla eşlendirilmiştir.
Projenin kapasitesi dikkate alınarak muhtemel gelirleri gözden geçirilmiştir.
Proje kapasitesi bölümünde ayrmtılanan temel unsurları kar ve zarar
merkezlerine göre dağılımları aşağıda Tablo 33'de sıralanmıştır. Tablo
33'den de görüleceği gibi Özürlüler vadisinin geniş bir faaliyet alanı vardır.
113
Tablo 33: Kar ve Zarar Merkezleri
Temalar
(m*).....
Adet
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Lojistik Park Otopark
Cami
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
12.130
14.000
12.640
6.000
6.000
7.500
6.000
9.000
20.300
4.500
4.500
27.200
32.200
10.000
10.000
40.000
1.000
1.000
27.000
1.600
1.200
142
4.000
1
1
1
1
1
1
1
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı İşletmeler
Toplam Yaklaşık
8.160
5.000
4.880
4.500
280.000
Kapasite
Kar
Merkezi
Zarar
Merkezi
X
X
5000 koltuk
Norm kadro 300 kişi
X
X
X
750 koltuk
200 yatak
600
1000
1
1
1
1
1
100
100
200
1
1
1
1
1
1
X
X
X
X
X
X
2 250
2 250
100
100
200
-
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
1
1
1
1
1
X
X
X
X
X
Tablo 33'den de görüleceği gibi Özürlüler Vadisi kar-zarar merkezleri
yönünden incelendiğinde, ön görülen birimlerin çoğunun kar odaklı olduğu
anlaşılmaktadır. Projenin gelir gider durumu aşağıda ayrıntılanmıştır.
114
6.1. YILLIK İŞLETME GİDERLERİ
6.1.1. HAMMADDE ve YARDIMCI MADDE GİDERLERİ
Projenin doğrudan üretimle bir ilgisi yoktur. Projenin bizatihi ham maddesi
insanın kendisidir. Bu bakımdan proje'de hammadde veya yardımcı madde
kalemi yoktur.
6.1.2. SARF MALZEMESİ GİDERLERİ
Sarf malzemeleri konularına göre değişmektedir. Eğitim amaçlı sarf
malzemeleri ayrı, sergi ve ticari faaliyetlerde kullanılan sarf malzemeleri ile
gıda amaçlı olanlar da farklıdır. Burada her faaliyet merkezi için kullanılması
beklenen sarf malzemeleri türlerine göre hesaplanmıştır.
I. Oditoryum
Oditoryumda gerçekleştirilmesi muhtemel faaliyetlerin türleri aşağıda
sıralanmıştır.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Müzik, gösteri, tiyatro türü sahne gerektiren faaliyetler
Konferans, sempozyum, ve paneller
Kongreler
Şenlikler, Şölenler
Düğünler
Yarışmalar
Film gösterileri
Eğitim ve bilgilenme toplantıları
Tanıtma ve rehberlik toplantıları
TV Programları ve Ticari Showlar
Bu toplantılar, oditoryum veya büyük salonda gerçekleştirilecektir.
Oditoryumda gerçekleştirilecek şirket ve dernek eğitim ve tanıtma
toplantıları dışında eğitim merkezi anfilerinden de yararlanılabilecektir.
Oditoryumun, bir çok sektörü tetikleyen faaliyetlerin »doğduğu yerlerdir. Bu
bakımdan Özürlüler Vadisi Projesi için de< Oditoryumun dolaylı katkısı
hesaplanması güç olsa da çok büyüktür. Bazı analistlere göre Kongre
Merkezlerinim dolaylı katkıları, doğrudan sağladıkları gelir kadar, bazılarına'
göre ise bir buzdağının suya gömülen kısmı kadar büyük hacimlidir. Özellik­
le İTO ve IBB tarafından yönetileceği umulan bu güzide kurumun ekonomik
hayatımıza dolaylı katkısı beklenenin çok üzerinde olacaktır.
115
R Lokanta Kümesi
Özürlüler vadisinde toplam 5000 koltuklu; Fast food, Türk ve çok kültürlü
mutfakların yanında 2000 koltuklu cafe-bar, büfe ve lobilerle entegre
edilmiştir. Mevcut kapasite ile 15-20 bin kişinin gıda ihtiyacı karşılanabilir.
Özürlülere hizmet verecek bu muazzam projede, mutfak kapasitesinin özel
bir önemi vardır. Restoranların, her türlü müşteri portföyüne uygun hizmet
sunacak şekilde seçilmesi ve kampus içinde bir merkezde toplanması daha
yararlı olacaktır. Restoranların sarf malzemesi gider kalemlerine gelince;
• Tekstil / Masa örtüsü ve peçeteler
• Kağıt masa Örtüsü ve Peçeteler
• Plastik masa örtüsü ve tabak altlıkları
• Plastik tabak ve bardaklar
• Seramik tabak ve kaplar
• Cam tabak ve kaplar
• Çatal-kaşık-bıçak
• Cam ve seramik masa aksesuarları
• Tuz biber ve baharatlar
• Meyve ve sebzeler
• Yağlar
• Sirke ve soslar
• Et ve et türevleri
• Süt ve süt türevleri
•Konserveler
• Temizlik malzemeleri
• Önlük ve galoşlar
Birer sarf malzemesidir. Burada tekrar kullanılabilen tabak, çatal ve
aksesuarlar bir yatırım malı olsa bile, kırılanların yerine ikame edilenler birer
sarf malzemeleridir.
m.
Hastane-Bafamevi
Özürlüler Vadisi Projesinin yakın civarında hastane ve bakımevinin mevcut
olup olmadığı bilinmediğinden, projede bir hastane ve bir de bakımevi
düşünülmüştür. Hastanene ve bakımevinin muhtemel sarf malzemeleri;
İlaçlar
Kimyasallar
Temizlik malzemeleri
Medikal Plastikler
116
Medikal tekstiller
Tek kullanımlı medikal cihazlar
Teşhis ve tedavi malzemeleri
Film ve banyolar
Kit ve Laboratuvar sarf malzemeleri
Gıda ve ikram malzemeleri
Diğerleri
Hastane ve bakımevi kapasiteleri dikkate alınarak sarf malzemesi ihtiyacı
hesaplanmıştır. Hastane 200 yataklı, bakımevi 600 yataklı olarak
planlanmıştır. Hastane ve bakımevi ortalama doluluk oranları %75 olarak
alınmıştır.
IV. Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri
Projenin kalbi 2250 kişilik mükemmel bir eğitim merkezi ile bu merkezin
uygulama alt yapısıdır. Bu birimlerde teorik bilgiler gerçek ortamlarda
uygulamalı olarak öğretilecek, bilgi ve meslek kazandırılacaktır. Eğitim ve
uygulama merkezlerinin kapasiteleri 2250 öğrencilik olup eğitim ve
uygulama süreleri farklıdır. Uygulamalı eğitim kurumunun muhtemel sarf
malzemelerine gelince;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kalıp ve aparatlar
Metalik malzemeler
Kil, kum ve çeşitli mineraller
Elektrik malzemeleri
Yapı malzemeleri
Polimer malzemeler
Kimyasal malzemeler
Kalem, kağıt ve kırtasiyeler
CD ve yazılımlar
Yakıt ve enerji
Pota ve ısıtma elemanları
Laboratuvar sarf malzemeleri
Kesici takımlar
Diğerleri
Eğitim amaçlı sarf malzeme gideri sistemin en önemli kalemlerindendir.
Eğitimde kullanılan malzemelerin büyük çoğunluğu özel amaçlı olup
oldukça pahalı malzemelerdir.
117
V. Otel
100 kişilik butik otelde, barınma ihtiyaçları karşılanacaktır. Yemek faslı için
tüm sarf ihtiyaçları lokanta kümesi kısmında hesaplanmıştır. Bunun dışında
konaklama ile ilgili sarf malzemeleri kısmı da ev tekstili, temizlik malzeme­
si, muhtelif kırtasiye ile sınırlandırılabilir ve bu kısım da hastane ve bakımdvi
sarfları ile entegre edilmiş ve bu kalem altında verilmiştir.
. VI. Diğer Faaliyetler
Animasyon merkezi, fiziki gelişim ve rehabilitasyon merkezi, fuar ve ticaret
merkezleri ile tüm yardımcı işletmelere ait sarf malzemesi giderleri oldukça
büyük bir yekûn tutmaktadır ve bakım ve lojistik merkezi faslı altında
330.000 EURO olarak belirtilmiştir.
VI. Sarf Malzemesi İcmali
Yukarıda: ayrıntılanan sarf malzemesi giderleri Tablo 34'de parasal
karşılıkları ile beraber topluca verilmiştir ve 3.000.000 Euro olarak
hesaplanmıştır.'
118
Tablo 34: Sarf Malzemesi Gideri İcmali
Temalar
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
. İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Lojistik Park Otopark
Cami
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
Kapasite
Sarf Malzeme Giderleri (Euro)
12.130 m2
14.000 m
5000 koltuk
Norm kadro 300 kişi
2
750 koltuk
200 yatak
600
1000
2 250
2 250
100
100
200
-
600.000
400.000
10.000.000
600.000
100.000
750.000
4.000.000
2.000.000
400.000
1.000.000
1.200.000
400.000
3.000.000
250.000
250.000
İhmal edilebilir
250.000
İhmal edilebilir
İhmal edilebilir
330.000
İhmal edilebilir
ihmal edilebilir
Diğer bölümler altında verilmiştir.
50.000
3.000.000
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı işletmeler
Toplam
6.1.3. İSTİHDAM GİDERLERİ
Projede iki farklı istihdam şekli bulunmaktadır. Birincisi kadrolu istihdam
olup, yönetim binası ile yardımcı işletmelerde yoğun olarak görevlendirilen
işletme personelidir. Proje için norm kadro 300 kişi olarak ön görülmüştür.
Proje norm kadrosu dışında geçici görevle görevlendirilen veya part time
statüde çalışan personel vardır. Özellikle öğretim elemanlarının konumu bu
kategoridendir. Projede ayrıca hizmet alımları da düşünüldüğünden,
119
kadronun önemli bir kısmı satın alınacak hizmetlerin karşılığı olacaktır. Proje
için düşünülen doğrudan ve dolaylı istihdamın ünitelerine göre dağılımı
aşağıda verilmiştir.
Tablo 35: Proje Personel Dağılımı ve istihdam Gideri
Temalar
Kadrosuz
Kadrosuz
Yıllık Ücret (Euro)
Sergi ve Fuar Salonu
12
150.000
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu .
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
15
120
-
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Lojistik Park Otopark
Cami
30
6
12
45
55
2
40
50
5
2
4
12
16
60
80
500.000
120.000
400.000
2.040.000
1.200.000
100.000
50.000
100.000
1.500.000
2.000.000
6
-
3
3
2
1
2
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
-
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
-
Yardımcı İşletmeler
Toplam
2
180.000
2.100.000
100.000
60.000
100.000
30.000
60.000
5
-
-
15
9
365
2
251
180.000
900.000
11.870.000
Sergi salonu ve ticaret merkezi için geçici statüde istihdam miktarı belli
değildir. Benzer durumda temizlik ve güvenlik hizmetleri gibi hizmetlerin ifa
120
edilmesi için hizmet alımı yapılacaktır. Projenin dolaylı istihdam kadrosu ile
beraber yönetim amaçlı toplam 1000 kişiye iş imkanı sağlayacağı
söylenebilir. Projenin üretim faaliyetlerinde oluşturacağı istihdama gelince:
Fuar ve Ticaret merkezleri
Üretim birimleri
Temizlik ve güvenlik
Diğerleri
Toplam
: 1.000 kişi
: 2.000 kişi
: 200 kişi
: 300 kişi
: 3.500 kişi
Proje toplam istihdamının 4.000 kişiye ulaşması beklenmektedir.
6.1.4. YAKIT ENERJİ ve SU GİDERLERİ
Isıtma amaçlı yakıt olarak doğal gaz kullanılacaktır. Projede bir adet benzin
istasyonu düşünülmüştür. Araç trafiği için yakıt giderleri de bir harcama
kalemidir. Proje için su harcamaları bir gider kalemidir. Proje için
havalandırma ve iklimlendirme amaçlı enerji harcamaları ile basınçlı hava
üretim ve dağıtım maliyetleri de bu fasılda düşünülmüştür. Muhtemel yakıt
enerji ve su giderlerinin ünitelerine dağılımı Tablo 36'da verilmiştir.
121
Tablo 36: Yakıt, Enerji ve Su Giderleri İcmali
Temalar
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Lojistik Park Otopark
Cami
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı İşletmeler
Toplam
Yakıt
Gideri
40.000
40.000
30.000
10.000
5.000
. 15.000
20.000
30.000
5.000
5.000
0
50.000
50.000
6.000
6.000
12.000
0
5.000
5.000
3.000
3.000
5.000
0
3.000
10.000
10.000
0
368.000
Elektrik
Giderleri
20.000
25.000
15.000
5.000
2.000
5.000
10.000
10.000
5.000
5.000
0
20.000
35.000
2.000
3.000
4.000
1.000
4.000
0
5.000
5.000
5.000
0
3.000
10.000
5.000
1.000
205.000
Su ve Hava
Giderleri
1.000
2.000
10.000
1.000
0
1.000
4.000
3.000
1.000
4.000
5.000
2.000
3.000
1.000
1.000
2.000
0
3.000
3.000
2.000
5.000
5.000
0
1.000
3.000
2.000
1.000
66.000
Toplam
61.000
67.000
55.000
16.000
7.000
21.000
34.000
43.000
11.000
14.000
5.000
72.000
88.000
9.000
10.000
18.000
1.000
12.000
8.000
10.000
13.000
15.000
0
7.000
23.000
17.000
2.000
639.000
Proje geniş kapsamlı olup, yakıt enerji, hava ve su gideri oldukça büyük bir
yekûn tutmaktadır. Esasen proje kendi enerjisini de üretmektedir. Ancak
hesaplamalarda otoproduktörlük özelliği dikkate alınmamıştır. Üretilen
enerjinin de ulusal enerji havuzuna verileceği ve bu havuzdan belli bir
bedelle enerji çekileceği kabul edilmiştir. Yakıt olarak doğal gaz
kullanılacaktır. Bu masraflara araç yakıtları da dahil edilmiştir.
122
6.1.5. AMORTİSMAN GİDERLERİ
İşletmelerde bir yıldan fazla kullanılan yıpranmaya aşınmaya veya kıymetten
düşmeye maruz taşınmaz mallar ile tesisat ve makineler, taşıtlar gayri maddi
haklar, alet, edavat, mefruşat ve demirbaşların değerinin kullanılabilecekleri
süre zarfında yok edilmesi ve her yıl payı olarak ayrılan o yılki amortisman
gideri olarak hesap dönemi giderlerine aktarılmasına bağlı değişmektedir.
Amortismana tabi iktisadi kıymetlerinin değeri ilgili bakanlıklarla ticaret ve
sanayi odaları ticaret borsalar birliğinin mütalâası alınarak Maliye
Bakanlığı'nca tespit edilen nispetler üzerinden yok edilir.
I. Normal Amortisman Metodu: Bu metotta amortismana tabi tutulacak olan
iktisadı kıymetlerin maliyeti amortisman oranı ile çarpılarak yıllık
amortismanları hesaplanır. Yıllık amortismanın tutarı anılan hesap dönemi
giderlerine amortisman gideri olarak eklenir.
II. Azalan Bakiye Metodu: Bu metot ile amortisman hesabında her yıl
üzerinden amortisman hesaplanacak değere, önceki yıllarda ayrılmış olan
amortismanlar toplamının toplam değerden çıkarılması suretiyle bulunur.
III. Fevkalede (Olağandışı) Amortisman Metot: Amortisman süresi iktisadi
kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Amortisman oranı 1 sayısının
amortisman süresine bölünmesiyle bulunur. Her yılın amortismanı ancak o
yıla ait giderlerle hesaba katılır. Amortisman kar zarar hesabında gider olarak
yazılır. Amortisman bedeli, ilgili dönemde üretilen mamullerin maliyetine
ilave edilir
Amortisman giderleri, Normal amortisman hesabı ile hesaplanmıştır.
Amortismana tabi malların %50'si %5'lik amortisman oranına tabi, %50'si
de yatınm malı makine donatım olması bakımından % 10'hık amortisman
oranına tabidir. Daha sağlıklı sonuca gidilebilmesi için yatırım maliyetinin
%7'si kadar yıllık amortisman oranı esas alınmıştır. Projeye ait amortisman
dağılımları aşağıda tablo halinde hesaplanmıştır.
123
Tablo 37: Amortisman Giderleri
HARCAMA KALEMLERİ
Yaklaşık
Tutar Euro
Amortisman (%7) Euro
1.
Bina İnşaat Harcamaları
110.000.000
7.700.000
2.
Makine ve Teçhizat Giderleri
50.000.000
3.500.000
Sıra
Toplam Amortisman
11.200.000
Proje konsepti üzerinden amortisman oranları incelenecek olursa, uygulamalı
eğitim merkezi ile hastanenin daha fazla bir pay aldığı görülecektir. Buradan.
da anlaşılacağı gibi, projede; hastane, oditoryum, uygulamalı eğitim merkezi,
enerji santrali ve lokantanın yoğun sermaye yatırımı ile gerçekleştirildiği
gözükecektir.
6.1.6. GENEL GÜDERLER
Proje genel giderleri de ünitelere göre hesaplanmıştır. Genel gider dağılımları
Tablo 38'de verilmiştir.
124
Tablo 38: Proje Genel Gider Payları
Temalar
Genel Gider Payları
Euro
20.000
50.000
50.000
20.000
10.000
30.000
100.000
50.000
10.000
10.000
5.000
25.000
25.000
5.000
5.000
15.000
10.000
20.000 o
1.000
2.000
1.000
5.000
1.000
2.000
50.000
50.000
5.000
577.000
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Cami
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı İşletmeler
Lojistik Park Otopark
Toplam
6.1.7. İŞLETME DÖNEMİ FAİZ GİDERLERİ
Yatırımın 60.000.000 Euro'luk kısmı kredi ile geri kalan kısım ise öz
kaynaklarla karşılanması amaçlanmıştır. Mevcut ekonomik konjoktörde
temin edilmesi düşünülen kredinin libor + %1 mertebelerinde olacağı tahmin
edilmektedir. İki yıl ödemesiz ve beş yılda eşit taksitlerle toplam 7 yılda geri
ödenecek kredinin toplam faiz yükü 11. Bölümde detaylı açıklanacağı üzere
aşağıda verilmektedir.
125
Tablo 39: işletme Dönemi Proje Faiz Yükü
YILLAR
Kredi
Borcu
Kredi Faizi
2011
100.000.000
6.000.000
2012
80.000.000
4.800.000
2013
60.000.000
3.600.000
2014
40.000.000
2.400.000
2015
20.000.000
1.200.000
30.000.000
Toplam Ödeme
Yukarıda döküm verilen finansman giderlerinden yatırım için öngörülen
harcama değeri faizlerin zaman içinde azaldığı görülmektedir, işletme
döneminde faiz yükü ortalaması 3.600.000 EURO olup, proje tam kapasitesi
için bu değer esas alınmıştır. Burada verilen finansman değerleri en iyimser
kredi maliyetleri esasına göre olup, kredi maliyetlerindeki muhtemel
artışlarla bu değeri daha da yükseltecektir.
6.1.8. AÇILIŞ ve İŞLETMEYE ALMA GÜDERLERİ
Projenin tamamlanmasını takiben 2 aylık bir süre içinde yumuşak işletme
rejimi uygulanacaktır. İşletmeye alma dönemi, proje için öngörülen tüm
makine ekipman test ve kontrol düzeninin aynı anda emre amade
kılınmasıdır. İşletmeye alma gideri Tablo 40'da verilmektedir.
126
Tablo 40: İşletmeye Alma Giderleri
Temalar
İşletmeye Alma Payları
Euro
50.000
60.000
100.000
5.000
25.000
30.000
20.000
10.000
15.000
15.000
35.000
5.000
Sergi ve Fuar Salonu
Ticaret Merkezi
Lokanta Kampusu
Yönetim Binası
Simülasyon Merkezi
Oditoryum Kompleksi
Hastane
Bakımevi
Fiziksel Gelişim Alanı
Atık Geri Dönüşüm
Enerji Üretim
Temel Eğitim Merkezi
Uygulamalı Eğitim Merkezi
Güzel Sanatlar Atölyesi
El Sanatları
İmalat Atölyeleri
Ulaştırma Merkezi
Çamaşırhane
Cami
Atölyeler Çarşısı
Umumi Wc
Bakım ve Lojistik Merkezi
5.000
1.000
2.000
1.000
2.000
2.000
10.000
20.000
25.000
5.000
443.000
Site Meydanı
Petrol İstasyonu
Otel
Yardımcı İşletmeler
Lojistik Park Otopark
Toplam
6.1.9. BEKLENMEYEN GİDERLER
İşletme giderleri arasında projede dikkate alınmayan giderlerle işletme
döneminde meydana gelebilecek kazalar, doğal afetler ve iş kayıpları için
yapılması muhtemel harcamalar için de bir miktar gider öngörülecektir.
Hesaplamalarda bu değer icmal rakamlarında tutarlılığı da sağlamak üzere
333.071 EURO olarak alınmıştır
127
6.1.10. TOPLAM İŞLETME GİDERLERİ
Yukarıda sayılan kalemlerin icmali aşağıya çıkarılmıştır.
işletme Gider Kalemleri
Hammadde ve Yardımcı Madde Gideri
Euro
0
3.000.000
Sarf Malzemesi Giderleri
11.870.000
İstihdam Giderleri
639.000
Yakıt, Enerji ve Su Giderleri
11.200.000
Amortisman Giderleri
577.000
Genel Giderler
İşletme Dönemi Faiz Giderleri
Açılış ve İşletmeye Alma Giderleri
3.600.000
443.000
171.000
Beklenmeyen Giderler
Toplam İşletme Giderleri
31.500.000
6.2. YILLIK İŞLETME GELİRLERİ
Proje temalarının kar ve zarar merkezi ile ilgili tanım Tablo 30'da verilmişti.
Bu kapsamda her bir tema ve muhtemel gelir kalemleri aşağıda maddeler
halinde açıklanmıştır.
a. Sergi ve Fuar Salonu
Proje kapsamında yaklaşık 12.000 metre kare büyüklüğünde bir fuar ve sergi
alanı ön görülmüştür. Bu fuar alanın % 50 sinin stand alanlarına ayrılması ve
fuarlar için müşterilere satış yapılması beklenmektedir. Bir diğer alternatif de
fuar ve sergi alanının her fuarda vadi firmalarına belirli bir kontenjan
ayrılması kaydıyla işletme amacıyla özel şirketlere kiralanması olabilir. Fuar
organizasyonun ayrı bir beceri gerektirmesi bakımından bu alternatif de
düşünülebilir.
6.000 metrekarelik alanın stand olarak satışının yapılması ve bunun % 75
doluluk oranı ile net 4.500 metrekarelik bir alanın doldurulacağı
varsayılmıştır. Her alanın ortalama birim satış fiyatı 80 Euro/metrekare olup
haftalık gelir beklentisi 360.000 Euro olacaktır. Stand tasarımları veya
hazır standların kiralanması, malzeme, elektrik ve her türlü kafeterya
128
desteklerinden sağlanan gelir stand kiralarına eşittir. Bu bilgiden hareketle
bir hafta süren fuar gelirlerinin toplam getirişi 720.000 Euro olacağı tahmin
edilmiştir. Bu büyüklükte fuarların yılda normal koşullarda en az 14 defa
düzenlenebileceğinden hareketle yıllık toplam yaklaşık 10.000.000 Euro'luk
bir gelir beklenmektedir. Fuar merkezinin, bir organizatör kuruluşa
kiralanması da mümkündür.
b. Ticaret Merkezi
Özürlüler vadisi projesi kapsamında 14.000 metrekarelik bir ticaret merkezi
ön görülmüştür. Bu ticaret merkezinde özürlülerin üretim malları ticaret
imkanı bulacağı gibi dışarıdan da firmalara çalışma imkanı sunulacaktır.
14.000 metrekarelik ticaret merkezinin yaklaşık % 60 verimle sürekli aktif
kalacağı tahmin edilmiştir. Sağlıklı bir analiz için doluluk oranı yaklaşımı
dışında brüt alan getirişi de dikkate alınmaktadır. 9000 metrekarelik alanın
getirişi metrekare başına 15-20 Euro iken brüt alan getirişi 10 Euro
mertebesinde kalmaktadır. Buna göre 15.000 metrekarelik alanın aylık brüt
kira getirişi;
14.000 metrekare x 10 Euro/metrekare = 140.000 Euro
Tüm alanın yaklaşık yıllık kira getirişi ise: 2.130.000 Euro
olacaktır. Bu kira gelirine, büfe gelirleri, bankamatik ve banka kira gelirleri,
temizlik, su ve enerji gelirleri ile çöp toplama gelirleri de ilave edildiğinde
yıllık 3.000.000 Euro'yu aşacak bir gelir söz konusudur. Kuruluş yerine göre
aylık kira gelirleri 100 Euro/metrekare'ye kadar yükselen semtler ve
işletmeler vardır. Burada mütevazi ve olası değerler esas alınmıştır.
c. Lokanta Kampusu
Proje içerisinde çok amaçlı bir lokanta kampusu yer alacaktır. Bu kapsamda
vadi içerisinde bulunan firmalara ve çalışanlara yemek, kafeterya ve lokanta
hizmeti verilecektir. Lokantanın sabah, öğle ve akşam yemeklerinde
değişmekle birlikte aşağıdaki kapasite de hizmet vermesi mümkündür.
Sabah : 4.000 kişi - Kişi başı ortalama 2 Euro = 8.000 Euro
Öğlen : 10.000 kişi - Kişi başı ortalama 5 Euro = 50.000 Euro
Akşam : 2.000 kişi - Kişi başı ortalama 5 Euro = 10.000 Euro
Toplam Günlük Hasılat
= 68 000 Euro
satış yapılması planlanmaktadır. Bu durumda günlük 16.000 öğün yemek
129
verilmiş olacaktır ve 68.000 Euro'luk günlük ciroya ulaşılabilecektir. Bu
satışın yılda 300 gün sağlanması durumunda yıllık gıda satış cirosu olarak :
20.400.000 Euro / Yıl öngörülebilir.
d. Simulasyon Merkezi
Bu merkezin bir ilgi merkezi olması beklenmekle birlikte Türk halkının
mevcut projelere ilgisi dahi sınırlıdır. îyi bir tasarım ve yönlendirme ile satış
imkanları artsa da bu projenin günlük 100 ziyaretçiden 1 Euro gelir elde
etmesi ile 200 günlük aktif çalışma günü ile yıllık 20.000 Euro'luk bir gelir
elde etmesi beklenecektir. îleriki aşamalarda bu gelirin artması beklenecek­
tir. Bu bakımdan burada simulasyon birimi geliri ihmal edilmiştir.
e. Oditoryum Kompleksi
Oditoryum hizmetlerinin getirişi oldukça fazladır. Oditoryumda müzik,
tiyatro, kongre ve benzeri hizmetler icra edilecektir. 750 koltuklu bir
oditoryum merkezinin 200 gün dolu kalacağı varsayılmıştır. Her koltuğun
satış bedeli 40 Euro/gün üzerinden hesaplanmıştır. Bu değer uluslararası
kongre turizmi için öngörülen bir değerdir.
200 x 40 x 750 = 6.000.000 Euro
Oditoryumda icra edilecek kongre, eğlence ve her türlü faaliyetin getirişi
6.000.000 Euro mertebesinde olacaktır.
f. Hastane Gelirleri
Vadide toplam 200 yataklı bir hastane düşünülmektedir. Genel hastane
statüsünde inşa edilecek hastanede tüm klinikler bulunacaktır. Hastanenin
%75 dolulukla işletildiği kabul edilmiştir. Yatak başına günlük getiri, tüm
analiz teşhis ve tedavi bedelleri ile beraber 250 Euro mertebesindedir. 300
gün/yıl ve 150 dolu yatak esasına göre hastane geliri;
300 x 150 x 250 = 11.250.000 Euro olacaktır. Sonraki bölümlerde hesapla­
ma kolaylığı açısından bu değer 11.150.000 Euro olarak alınmıştır.
Ameliyathane ile entegre olması durumunda hastane gelirleri yatak başına
400-500 Euro /gün mertebesine kadar yükselecektedir.
130
g. Bakımevi Gelirleri
Bakımevi daha büyük kapasitede sosyal bir hizmettir. Komplekste inşa
edilecek bakımevi süreli hizmet vermeyecektir. Geçici hizmetler verecek bir
bakımevinin oda büyüklükleri otel odasından daha küçüktür. 15 metrekarelik
odalarda ikamet edecek özürlüler, bir bakıma özürlü oteli gibi kullanacak­
lardır. %75 dolulukla çalışacak bakımevinin 300 gün /yıl üzerinden getirişi;
300 gün x 600 kişi x 0.75 x 10 euro = 1.300.000 euro olmaktadır
Sosyal içerikli olduğundan yatak gelirleri düşük tutulmuştur. Gıda ve ikram
gelirleri ile beraber yıllık gelir beklentisi 1.500.000 euro mertebesinde
olacaktır.
h Otel Gelirleri
100 odalı butik bir otel düşünülmüştür.Otelin 4 yıldızlı bir kalitede inşa
edilmesi daha isabetli görülmüştür. Kongre ve benzeri amaçlar için vadiye
gelenlerin konaklayacağı bir mekan olarak düşünülmüştür. Otelin %70
dolulukla çalıştığı ve ortalama 75 euro'luk bir geceleme ile işletildiği kabul
edilmiştir. Bu durumda otel gelirleri;
70 oda x 300 gün x 75 euro = 1.575.000 euro
Otel fizibilitelerinde yatak gelirleri en az iki misli kabul edilir. Otellerde
yemek ve içecek gelirleri ciddi bir değer tutmaktadır. Burada %75 fazla bir
değer kabulü ile otel gelirlerinin brüt 2.500.000 euro mertebelerinde olacağı
tahmin edilmiştir.
i. Eğitim Gelirleri
Temel ve uygulamalı eğitimler için belli birim fiyatlar esas alınmıştır. Bu
gelirlerin özürlülerden nasıl almacaği belli değildir. Ancak her öğrenci için
aylık 500 euro bedel tahsil edilmelidir. Eğitim doluluk oranı % 60 alınmıştır.
4500 öğrenci kapasitesi oluşturulacaktır. Yılda 300 gün veya 10 ay esasına
göre eğitim gelirleri;
4.500 x 0.60 x 500 x 10 ay = 13.500.000 euro
Eğitim hizmeti, hiç karsız yapılmalıdır. Burada performans belli
olmadığından sağlıklı bir değer hesabı yapılmıştır. Öğrenci başına ayda 500
Euro masrafın yapılması bile söz konusudur. Ön görülen eğitim bedeli
131
abartılmış değildir. Doluluk oranı da düşük tutulmuştur. Esasen bu oranın
daha da yüksek olacağı tahmin edilmektedir
j . Üretim Merkezi / Atölye Gelirleri
Toplam 40.000 metrekare atölye kiraya verilecektir. Doluluk oranı %50
kabul edilmiştir. Kira geliri de 2 Euro / metrekare - ay olarak öngörülmüştür.
Bu durumda yıllık brüt kira gelirleri;
12 ay x 20 000 metrekare x 2 Euro = 480.000 Euro
Görüleceği gibi, kira getirişi son derece düşük tutulmuştur. Bu getiri bütünü
le bu alanların idamesine ancak yetecektir. Kira gelirlerinin düşük tutulması
projenin sosyal içeriği yüzündendir.
k. Yardımcı İşletme Gelirleri
Yardımcı işletmeler oldukça fazla olan bir kompleks olup, Vadi Projesinde
yer alan yardımcı işletmelerin yıllık muhtemel getirişi aşağıda sıralanmıştır.
1. Enerji tesisi : 5 MW kapasiteli bir tesisin getirişi : 5.000 x 8.000 x 4 cent:
1.600. 000 Euro dur.
2. Çamaşırhane: Oldukça modern ekipmanlarla donatılacak çamaşırhane
iç hizmet odaklı işletilecektir. Ancak, çamaşırhane aynı zamanda
umisafirhane ve otelde kalanların çamaşır yıkama ihtiyaçlarına da cevap
verecektir. Bu projede çamaşırhane için bir gelir düşünülmemiştir.
3. Taşıma Gelirleri: Tüm Vadi birimlerine PRT'ler ile ulaşılacaktır PRT
raylar üzerinde giden 6, 12 veya 24 kişilik insansız araçlardır. Bu araçlar
özürlüler ile konuşan akıllı işletim sistemi ile entegre edilecektir. Her
özürlü fiziki engeli ne olursa olsun arzu ettiği yere rahatça ulaşabilecektir.
Bu amaçla da bir gelir hesabı yapılmamıştır Toplanacak paralar aynı
zamanda sistemin idamesine kullanılacaktır
4. Spor ve fiziki gelişim alanları: Bu alanlardan toplanan paralar, alanların
idamesi için kullanılacaktır.
5. Park gelirleri: park gelirleri de alanların temizliği ve bakımına
kullanılacaktır
6. Haberleşme merkezi. Haberleşme merkezinin gelirleri de bu birimin
idamesi için kullanılacaktır.
132
7. Site Dükkanları: Site ihtiyaçlarına yönelik, nalburiye, kırtasiye, büfe,
meşrubat, iş güvenliği malzemeleri, ve diğer ekipmanların satıldığı küçük
alanlara ayrılacaktır Bu alanlardan sağlanacak kira gelirleri toplamının
400.000 Euro mertebesinde olacağı tahmin edilmiştir.
8. Petrol İstasyonu gelirleri: Tüm satışların en fazla 1.000.000 Euro
mertebesinde olacağı tahmin edilmiştir.
9. Diğer Gelirler: Arıtma, su dağıtım, hava ve bakım hizmetleri gibi diğer
faaliyet gelirleri de ihmal edilmiştir.
Yukarıda detayı verilen yardımcı işletme gelirleri toplamı 3.000.000 Euro
olarak alınmıştır.
Yıllık işletme gelirleri icmali aşağıda çıkarılmıştır;
Tablo 41: Yıllık İşletme Gelirleri İcmali
Euro
İşletme Gelir Kalemi
10.000.000
Sergi ve Fuar Salonu
3.000.000
Ticaret Merkezi
20.400.000
Lokanta Kampusu
20.000
Simulasyon Merkezi
6.000.000
Oditoryum
11.150.000
Hastane
1.500.000
Bakımevi
2.500.000
Otel
13.500.000
Eğitim
480.000
Üretim Merkezi
3.000.000
Yardımci İşletmeler
Toplam
71.500.000
6.3. GELİR VE GİDER KARŞILAŞTIRMASI
Projenin yıllık işletme gelirleri
71.500.000 Euro
133
Projenin yıllık işletme giderleri
31.500.000 Euro
Projenin Yıllık Brüt karlılığı
40.000.000 Euro
BÖLÜM 7
7. FİNANSMAN ETÜDÜ
Bu bölümde projeye ait harcama ve gelir değerleri esas alınarak, yatırım ve
işletme dönemlerinde nakit akışları, başabaş noktası analizleri, proje içi
karlılığı, geri dönüş süresi, faiz hesaplamaları ve potansiyel fon temin kay­
nakları değerlendirilecektir. Özetle ekonomik ve fmansal değerlendirmeye
esas teşkil edecek kriterler hakkında bilgiler verilecektir.
Sağlıklı bir finansal planlama ve ekonomik değerlendirme yapılabilmesi için
bir yol haritasına ihtiyaç vardır. Bu yol haritasını da üç temel saç ayağı
vardır. Bunlar sırası ile fmansal planlamaya konu olacak beklenen fon
kaynakları, beklenen fon kullanımları ve değerlendirme yöntemleridir.
7.1. BEKLENEN FON KAYNAKLARI
7.1.1. YERLİ KAYNAK ve İMKANLAR
İşletmenin alacaklılarına borçlandığı miktar ile alacaklıların işletmeye
sağladıkları kaynakların para ile ifade edilen değeri yabancı kaynakları
oluşturur. Yabancı kaynakları vadelerine göre ikiye ayırmak mümkündür :
a. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
b Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
İç Borçlanmalar
Kısa vadeli yabancı kaynaklar, bir yıl veya daha az vadeli kaynakları ifade
eder. Genellikle işletme sermayesi ihtiyacının karşılanmasında kullanılır.
Sabit sermaye yatırımlarının kısa vadeli yabancı kaynaklarla karşılanması
risk ve likitide açısından güçlük yaratabilir.
Kısa vadeli yabancı kaynaklar şunlardır;
a. Ticari Borçlar: Üretimde kullanılacak hammadde, malzeme ve diğer alışlar
nedeniyle satıcılara doğan borçlar
b. Bankalardan ve / veya diğer kredi kurumlarından sağlanan krediler
c. Ödenecek vergi, resim, harç gibi kısa dönemde kullanım sağlayan
imkanlar.
135
d. Alman teminat ve depozitolar, avanslar
e. Tahakkuk etmiş giderler.
Uzun vadeli yabancı kaynaklar için vadelerine göre alt tasnifler yapılabilir.
Bir yıl ile 5 yıl arasında vadeye sahip olanlar "orta vadeli", 5 yıldan fazla
olanlar da "uzun vadeli yabancı kaynak" olarak tanımlanmaktadır.
Uzun vadeli yabancı kaynaklar, özellikler yatırım, ihracat ve kalkınma
bankaları tarafından ve / veya diğer kurumlardan sağlanmış krediler ile
işletmenin ihraç ettiği tahvillerden oluşur.
Ülkemiz ekonomisinin içinde bulunduğu şartlar çerçevesinde bir
değerlendirme yapmak gerekirse özellikle orta ve uzun vadede yeterli
miktarda yabancı kaynak kullanmanın maliyeti cari faiz hadlerinin
yüksekliğinden dolayı son derece yüksektir. Yerli veya uluslararası
yatırımcılar bu anlamda bu tür alt yapı projelerinin finansmanında uzun
vadeli, çeşitli özellikler arz eden finansman kaynaklarına yönelmektedirler.
Bu çerçeveden konu değerlendirildiğinde uluslar arası kredi kuruluşlarından
ve ya organizasyonlardan düşük faizli ve uzun dönemli fon temin etmek daha
anlamlı görünmektedir.
7.1.2. YABANCI KAYNAK ve İMKANLAR
Yabancı Kaynaklar özetle uluslar arası filansal kuruluşlardan ve/veya
organizasyonlardan temin edilen fon, hibe v.s fon kaynaklarıdır. Vade ve
türlerine göre yukarıdaki açıklamaya benzer bir yapılanma söz konusudur.
Aşağıda bu kaynaklara örnek teşkil edebilecek kurum ve uygulamalar vardır.
7.1.2.1. DÜNYA BANKASI KREDİLERİ
Banka, IBRD ve IDA'dan borçlanacak ülkelere, ana kapsamının yoksulluğu
azaltma stratejileri olduğu, 3 yıllık bir dönem için CAS hazırlar. Ülke
stratejisi, STK ve ülkenin ilgin kamu kuruluşlarıyla birlikte hazırlanır. Bu
rapor bankanın, ülkenin sahip olduğu karşılaştırmalı üstünlükler dikkate
alınarak, borç, hibe ve danışmanlık kapsamında genel kalkınma stratejisine
hangi alanlarda katkı sağlayabileceğini ortaya koyar
Bankanın ülkedeki geçmiş performansı, ülkenin kredibilitesi, kurumsal
gelişim süreci de gözönüne alınarak Bankanın teknik, fmansal, danışmanlık
destekleri belirlenir ve somut ana hedefler saptanır.
136
Banka, IDA dışında 850 kadar kendisine emanet edilen fonu yönetmektedir
(trust funds). Bu fonların en büyükleri Küresel Çevre Kolaylığı-Global
Environment Facility (GEF) ve Ağır Borç Yükü Altındaki Ülkeler GirişimiHeavily Indebted Poor Countries (HIPC) Fonu olup, HIPC bugüne kadar 26
ülkeye 40 milyar dolar borç ödemeyi kolaylaştırıcı finansman sağlamıştır.
7.1.2.2. IFC KREDİLERİ
Uluslararası Finans Kurumu (IFC), Dünya Bankası Grubunun bir üyesidir.
IFC, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslararası Kalkınma
Kuruluşu (IDA) ve Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA) dan
oluşmaktadır. Uluslararası imar ve Kalkınma Bankası yani Dünya Bankası
1956 yılında az gelişmiş ülkelerde özel kesime kredi vermek üzere
Uluslararası Finans Kurumu'nu (IFC) kurdu. IFC'nin amacı üye ülkelerde
özel kesimin gelişmesini özendirmek ve bunun için yerli ve yabancı mali
kaynakların harekete geçirilmesini sağlamaktır. IBRD ve IDA, kamu
sektörüne borç verirken; IFC doğrudan özel sektöre borç vermektedir. IFC,
özel sektöre uzun-vadeli borçlar, fasif yatırımları, garanti sözleşmeleri ve
stand-by finansmanı, risk yönetimi ve yarı-pasif araçlar, tercihli hisse
senetleri ve gelir tahvilleri ihracı gibi araçlarla borç sağlamaktadır.
IFC açacağı kredilerde Dünya Bankasının istediği hükümet güvencesini
aramamaktadır. IFC, özel kesime doğrudan kredi vererek veya ilgili firmanın
hisse senetlerini satın alarak finansman sağlama görevi yapar. Bu tür
doğrudan finansman fonksiyonunun yanında, az gelişmiş ülkelerdeki
kalkınma bankalarının sermayesine katkıda bulunarak dolaylı yollardan da
kredi sağlayabilir.
Uluslararası Finans Kuruluşu, gelişmekte olan ülkelerde fakirliğin
azaltılmasına ve insanların yaşam standartlarının yükseltilmesine yardımcı
olmak için güçlü bîr özel sektör geliştirmeye kendini adamıştır.
Dünya Bankası Grubu'nun özel sektör yatırım kolu olan IFC, gelişmekte
olan ülkelerde güçlü özel sektör geliştirmeye kendini adamış global bir
yatırımcı ve danışmandır. Bugünün dünyasında çevresel ve sosyal konular
tüketicilerin davranışlarını etkilemeye başladıkça, IFC'nin çevresel ve sosyal
standartları, gelişmekte olan ülkelere yapılan global yatırımlarda bir çıta
oluşturmuştur.
IFC müşterilerine global bir çevrede yardımcı olabilmek için dünya çapında
çevresel ve sosyal gelişim uzmanlığı geliştirmiştir. IFC'nin proje finansmanı
137
ve iş riski yönetimi konularındaki geleneksel gücünün tamamlayıcısı olan bu
uzmanlık, yatırım ve kapasite oluşturma servislerinin bir parçası olarak
müşteri olan şirketlere sunulmaktadır.
Bu kapsamda IFC'nin verdiği hizmetler:
Çevresel, sosyal ve iş risklerinin yönetimi
Fırsatların belirlenmesi
Çevresel yeniliklerin finansmanı
Finansal aracılık
imkanlar:
Kurumsal vatandaşlık
Çevresel fırsatlar
Global çevre projeleri
Karbon finansmanı
Güçlendirilebilir finansal piyasalar
Politika ve Kurallar:
Koruma politikaları
Çevresel kurallar
Açığa vurma politikaları
Çevresel ve sosyal prosedüre uygunluk
IFC Finansmanı için Başvuru
IFC finansmanı için standart bir başvuru formu yoktur. Yeni bir girişimde
bulunacak veya mevcut kuruluşunu genişletmek isteyen yabancı veya yerel
şirket veya girişimci, doğrudan doğruya IFC'ye başvurabilir. Bu işlem bir
toplantı talebi, ön projenin sunulması veya kuruluş ile ilgili bilgi verilmesi
şeklinde olabilir. İlk başvurudan ve ön incelemelerden sonra, IFC projeyi
değerlendirme konusunda karar verebilmek için ayrıntılı yapılabilirlik etüdü
veya iş planını ister.
Projenin Değerlendirilmesi ve Yatırımın Onaylanması
Proje değerlendirme ekibi tipik olarak, finansman konusunda deneyimli ve
projenin yapılacağı ülke hakkında bilgi sahibi bir yatırım görevlisi ile uygun
teknik bilgi ve deneyime sahip bir mühendisten oluşur. Bu ekip projenin
teknik, mali ve ekonomik yönlerini tümüyle değerlendirmekle sorumludur.
Bu işlem projenin gerçekleştirileceği bölgede yerinde inceleme ve projeyi
destekleyen taraflarla çok geniş çaplı görüşmeleri içerir. Ekip, merkeze
138
döndükten sonra, görüş ve tavsiyelerini üst yönetime bildirir. Projenin
finansmanı uygun görülürse, IFC Hukuk Bölümü gerekli dokümanları
hazırlar. Çözümlenmemiş sorunlar şirket, hükümet veya ilgili finansman
kuruluşları ile müzakere edilir ve proje IFC Yönetim Kuruluna onay için
sunulur.
Fonların Kullanımı ve Projenin İzlenmesi
Yönetim Kurulunun onayından sonra fonlar, taraflar arasındaki yasal
anlaşmaya uygun olarak kullanılır. IFC yaptığı yatırımları yakından izler,
belirli zaman aralıklarında proje yöneticileri ile görüşmeler yapar, projeyi
yerinde incelemek için heyetler gönderir ve her üç ayda bir gelişme raporu
ister. Bu raporlar, yatırım yapılan kuruluşu mali yönden etkileyebilecek
unsurlar hakkında da bilgiler içerir. Ayrıca, bağımsız mali müşavirler
tarafından denetlenmiş yıllık mali raporların da IFC'ye gönderilmesi gerekir.
Yatırım Teklifinin Hazırlanması
Finansman sağlanması için IFC'ye sunulacak projede aşağıdaki ön bilgiler
bulunmalıdır:
Projenin kısa tanıtımı
Projeyi destekleyen kuruluşlar, yönetim ve teknik yardım konularında bil­
giler
Proje kurucularının geçmişi, mali bilgiler de dahil olmak üzere iş
dünyasındaki durumları
Teklif edilen yönetim düzeni, yöneticilerin isim ve özgeçmişleri
Teknik anlaşmaların tanımı ve diğer dış yardımlar (yönetim, üretim, pazarla­
ma, finansman vb)
Pazar ve satışlar
Pazar araştırması (yerel, ulusal, bölgesel ve ihracat)
Hedeflenen üretim miktarı, birim fiyatlar, satış tahminleri ve teklif edilen
proje üretiminin pazar payı
Ürünün potansiyel kullanıcıları ve kullanılacak dağıtım yöntem ve kanalları
139
Aynı ürünün mevcut üreticileri, gelecekteki rekabet durumu ve pazarın
eşdeğer ürünlerle doyurulma olasılığı
Ürünleri etkileyebilecek gümrük tarife korumaları veya ithalat kısıtlamaları
Pazar potansiyelini tayin edecek kritik etkenler
Teknik yapılabilirlik, işgücü, hammadde kaynakları ve çevre
Üretim prosesinin kısa tanımı
Özel teknik zorluklar hakkında görüşler, know-how ve özel beceri
gereksinimleri
Makine ve teçhizatın satın alınabileceği kaynaklar
İş gücü ve alt yapı durumu ( ulaşım, iletişim, elektrik, su vb.)
Tahmini işletme giderlerinin ana harcama kalemlerine göre dökümü,
Gerekli hammaddenin kaynağı, maliyeti ve kalitesi ve destek sanayilerle
ilişkiler
Gerekli hammaddeler üzerindeki ithal kısıtlamaları
Projenin kurulması teklif edilen yerin, hammadde kaynakları, pazar, altyapı
ve işgücü yönünden uygunluğu
Teklif edilen proje kapasitesinin diğer bilinen fabrikalarla karşılaştırılması
Oluşabilecek çevre sorunları ve bu sorunların nasıl çözümleneceği
Yatırım Gereksinimleri, Proje Finansmanı ve Kar
Toplam proje tutarının arsa, inşaat, makina ve teçhizat ve işletme sermayesi
olarak dökümü ( dış para bileşenleri de ayrıca belirtilmelidir.)
Teklif edilen finansman yapısı, tahmini finansman yapısı, tahmini finansman
kaynakları ve sermaye ve borç finansmanının koşulları
IFC finansman tipi- kredi, sermayeye katılım veya her ikisi (miktarları ile)
Hedeflenen mali durum, beklenen karlılık ve yatırımın geri dönüşü hakkında
bilgi
140
Karlılığı tayin eden kritik unsurlar
Hükümet desteği ve kurallar
Projenin hükümetin kalkınma ve yatırım programı içindeki yeri
Projeye hükümetçe sağlanacak özel teşvik ve destekler
Projenin ekonomik kalkınmaya beklenen katkısı
Sermayenin ülkeye giriş ve çıkışma ilişkin kambiyo kontrolleri ve hükümetin
bu konudaki kuralları
Projenin hazırlanması ve tamamlanması süreci için öngörülen takvim
7.1.3. KULLANILACAK KAYNAK MALİYETİNİN
HESAPLANMASI
Projenin özgün bir proje olması ve kanayan bir yaraya merhem olması
beklendiğinden muhtemlif kaynaklardan kredi sağlanması beklenebilir. Bu
kapsamda projenin % 50 sinden fazlası için hatta tamamına kredi sağlanması
olasıdır.
Buna karşılık hesaplamalarda yatırımın 100.000.000 Euro luk kısmı kredi ile
geri kalan bedel ise öz kaynaklarla karşılanması amaçlanmıştır. Kredinin
proje başlangıcının 2 yılı başında alınması ve bu şekilde yatırım dönemi faiz
ödemelerinde tasarruf sağlanması önerilmiştir. Mevcut ekonomik
konjoktörde temin edilmesi düşünülen kredinin libor + %1 mertebelerinde
olacağı tahmin edilmektedir. Kredi İki yıl ana para ödemesiz ve 5 yılda eşit
taksitlerle geri ödenecektir.
Yatırım döneminde kullanılması muhtemel yabancı kaynaklara ait faiz
ödemeleri bu bölümde düşünülen gider kalemi olup kullanılacak kredi itfa
planına göre aşağıda Tabloda verilmiştir. Yatırım döneminde kalan faiz yükü
olan 12.000.000 Euro dışında, ortalama yıllık finans yükü hesaplanmıştır ve
işletme döneminde ortalama 3.600.000 euro faiz gideri bulunmuştur.
141
Tablo 42: Finansman Planı
Yatı
Dön
YILLAR
memi
Ana Para
Ödemesi
Kredi Faizi
Toplam Ödeme
6.000.000
6.000.000
6.000.000
6.000,000
100,000.000
•illllllii
lllllllljlllllll
lOO.ÖOO.OÖO
20.000.000
6,000,000
26.000.000
SO.000,000
20,000,000
4.S00.000
24.800,000
1HIBI
60.ÛÛÖ.ÖÖ0
20.000.000
3.6ÛÛ.0ÖÛ
23.600,000
2014
40.000.000
20.000.000
2.400,000
22.400.000
^HİİIBI
20.000.000
20.000.000
1.200.000
21.200.000
100.000.000
30.000.000
130.000.000
ıııııııı
S1İİİİİ1I1
İHNNR
s
s
J
Kredi Borcu
2012 •
Toplam
Ödeme
100.000.000
Yukarıda döküm verilen finansman giderlerinden yatırım için öngörülen
harcama değeri faizlerin zaman içinde azaldığı görülmektedir. Faiz yükü
toplamı 30.000.000 EURO olup, proje tam kapasitesi için bu değer esas
alınmıştır. Burada verilen finansman değerleri en iyimser kredi maliyetleri
esasına göre olup, kredi maliyetlerindeki muhtemel artışlarla bu değeri daha
da yükseltecektir.
7.1.4. PROJE KARLILIK ÖLÇÜMLERİ
Projelerin değerlendirilmesi için farklı ekonomik değerlendirme yöntemleri
vardır;
Geri Ödeme süresi (geri ödeme süresi, bir projenin başlangıç masraflarını
çıkartması için gerekli olan süre.),
Net bugünkü değer, iç verim oranı (bir yatırımın nakit girişlerinin bugünkü
değerini, nakit çıkışlarının bugünkü değerine eşitleyen oran) ve
Kar maliyeti analizi en çok kullanılan yöntemlerdir. Kullanılacak yöntem
kuruluş politikaları ve eldeki verilere göre belirlenebilir.
142
a. Geri Ödeme Süresi
Geri ödeme süresi, başlangıçtaki yatırım maliyetinin geri dönüşünün ne
kadar zaman alacağının tahminidir. Geri ödeme süresinin kabul-red
kararında kullanılması için kuruluş minimum veya gerekli geri ödeme süresi
belirler Hesaplanan geri ödeme süresi ile karşılaştırarak karar verir. Bu meto­
dun en önemli boyutu yatırımın tüm getirilerinin net olarak tanımlanmasıdır.
Yöntem, yatırımcının kabul ettiği asgari bir geri ödeme süresiyle söz konusu
projenin geri ödeme süresinin karşılaştırılması yoluyla projenin red veya
kabulü, alternatif projeler arasında bir seçim yapıldığında ise geri ödeme
süresi en kısa olan projeye öncelik verilmesi hususlarında analizciye
yardımcı olur.
Yöntem formülle aşağıdaki şekilde ifade edilebilir:
P
I = â NKt + Dt
t=0
Burada;
NKt = t yılındaki net kar,
Dt = t yılındaki amortisman,
I = toplam yatırım tutarını,
p = geri ödeme süresini göstermektedir.
Uygulaması oldukça basit ve kolay anlaşılabilir olmasına rağmen öncelikli
olarak yöntem paranın zaman değerini dikkate almamasından dolayı
eleştirilmektedir. Bu sakıncayı ortadan kaldıran daha gerçekçi bir yaklaşım
olarak paranın zaman değerini dikkate alan Geri Ödeme Süresi formülü
aşağıda verilmiştir:
m It p NKt + Dt
â
=â
t = 0 ( l + i ) t t = m + l (l+i)t
Burada;
It = t yılındaki yatırım tutarını,
p = geri ödeme süresini,
m = projenin inşaa süresini,
i = indirgeme oranını göstermektedir.
143
Tek bir projenin değerlendirildiği durumlarda karar verici hesaplanan geri
ödeme süresinin kendi kabul ettiği süreden kısa olması durumunda projeyi
kabul edecek, aksi durumunda projeyi uygulamaya geçilmeyecektir. Kıstas
olarak alınacak geri ödeme süresi farklı sektörler ve aynı sektördeki farklı
karakteristiklere sahip projeler için değişiklik gösterir. Bu nedenle, geri
ödeme süresinin belirlenmesinde genellikle aynı sektörde benzer karakteris­
tiklere sahip daha önceden yapılmış uygulamaların dikkate alınmasında
fayda vardır. Birden fazla proje arasında seçim yapılacak ise geri ödeme
süresi en kısa olan projeye öncelik verilir.
Özürlüler Vadisi projesine ait geri ödeme süresi aşağıda şematik olarak
verilmiştir.
Şekil 5: Geri Ödeme Süresi
^ Senesi
Projenin yatırım kararı ardından inşaat süresi dahil 6.5 yıl, işletmeye alma
itibarı ile 3 , 5 - 4 sene içinde geri dönüşü tamamlaması beklenmektedir.
10.2 Net Bugünkü Değer
Net bugünkü değer (NPV) yöntemi gelecekte öngörülen getirilerin bugünkü
değerlerinin, yatırım maliyetleriyle karşılaştırılmak üzere hesaplanmasıdır.
144
Aşağıdaki formül ile hesaplanır
NPV = ( I (CFt x (1 + r ) ) - Yatırım Değeri
CFt = t dönemindeki nakit akışı
r = Iskonto Oranı
t = Proje ömrü
Genel olarak, Proje NPV > 0 bulunması durumunda kabul, NPV <0 duru­
munda red edilecektir. Iskonto oranı % 5 kabul edilerek
Tesisin nakit akışı
Tablo 43: Net Şimdiki Değer
Yıl
Yatırım
Harcamaları
Gider
Gelir
Net
2008
-20.366.000
0
0
-20.366.000
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
-63.600.000
-61.034.000
0
0
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
0
0
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
-63.600.000
-61.034.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
40.000.000
2017
2018
2019
2020
2021
2023
2024
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
2025
2026
2027
2028
31.500.000
31.500.000
31.500.000
31.500.000
2022
145
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
71.000.000
Hesaplanarak net şimdiki değer 20 senelik projeksiyonda
274.109.457 EURO olarak bulunmuştur.
yaklaşık
10.3 İç Verim Oranı
İç verim oranı (IRR) iskonto edilmiş nakit akışları gözönüne alınarak
yatırımın uzun vadeli değerlendirilmesidir. IRR hesaplama formülü
A0=
Al
(1 + i)
+
1
A2
(1 + i)
2
+
A3
(1 + i)
+
+
3
An - IC
(1 + i)
n
A l ~ An yatırımın ömrü boyunca yıllık nakit akışları
i
kullanılacak iskonto oranı
IC
yatırım maliyeti.
Genel olarak, IRR hedeflenen iskonto oranından yüksekse, projenin kabulü,
aksi durumda reddi sözkonusu olacaktır . (EPA, 2000). İç verim oranı IRR%
projenin 2028 yılma kadar hesaplandığında dahi % 23 mertebesinde
bulunmuş ve bu değerin % 5 alman iskonto oranından yüksek sonuç
vermesi olumlu bulunmuştur.
10.4 Proje Termin Planı
Yatırım kararının verilmesi ile birlikte hazırlık, etüt proje ve izin çalışmaları
başlayacaktır. Bu izin faaliyetleri ile ilgili önçalışmaları tamamlamış
bölgeler bu kapsamda avantaj teşkil edecektir.
Sonraki aşamalarda sıra ile arazi düzenleme, alt yapı, inşaat, tesisat, makina
ekipman temini kurulum ve işletmeye alma süreci düşünülebilir. Projenin 36
aylık sürede tamamlanması öngörülmektedir. Projenin yatırım aşamasında
detaylı termin planı ve GANNT şeması oluşturulacaktır.
Şekil 6: Proje Termin Planı
£RÖJE ADİM*
1
3
4
6
İn 12 ıs
lîtüt Proje Çalışmaları
Yer Teslimi Arazı Düzenlemesi
Altyapı Çalışmaları
Binalar ve Yardımcı Tesis İnşaatı
Mekanik v e Elektrik Tesisat Faaliyetleri
Donanım Temini v e Montaj Faaliyetleri
Çevre Düzenlemesi
İşletmeye Alma
146
*5 14 17
1E ;ß
50 2[
22
23 24 ZS 26 27 28 29 30 n 32 53 U 3-5
BÖLÜM 8
8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Günümüzde insanlık "herkesi içine alan, herkese uygun bir toplum
modelinden" yoksundur. Toplumların; para, ırk, cinsiyet ve din odaklı
segregasyonları devam etmektedir. Malzemeler de böyledir. Malzeme iç
yapısı incelendiğinde çeşitli tür ve karakterde segregasyonları görürüz.
Malzemede bulunan segregasyonlar doğrudan malzeme kalitesini etkilediği
gibi, toplumsal segregasyonlar da toplumun kalitesini olumsuz etkiler.
Segregasyonlar arttıkça, toplumsal polarizasyon artar ve kutuplar arası
deşarja dönüşerek bölünmeler olur. Sağlıklı toplumlarda segregasyonlar en
düşük düzeydedir. Türkiye'de nüfusu her yıl hızla artan 8.5 milyon özürlü
segregasyon halinde yaşamaktadır. Türkiye'nin bunca sorunu varken bu
muazzam kütleyi bir kenara koyması ekonomik ve sosyal boyutu bakımından
mümkün değildir. Bu muazzam kütleyi, Türk Toplumu içinde yoğurmanın
yolu mutlaka bulunmalıdır. Türkiye, her kesimi içine alan özgür bir yaşam
platformu olduğuna göre, özürlülerin ekonomiye ve topluma entegre
edilmesi çözüm bekleyen sorunlardan biridir.
Özürlülerin; çalıştığımız iş, bindiğimiz otobüs, yürüdüğümüz kaldırım,
okuduğumuz okul, tedavi gördüğümüz hastane, bulunduğumuz dinlenme
eğlenme yerleri, kısaca içinde yaşadığınız çevreyi eşit olarak bölüşmedikçe
izolasyon veya segregasyonsuz bir toplumu düşünemeyiz. Bir toplum,
kendisini oluşturan bileşenleri iyi tanıyor, onlar hakkında gerçekçi, geçerli
bilgiler topluyor ve yaşamı, tüm bileşenleri eşit oranda dikkate alan bir
anlayışla planlayıp, şekillendiriyorsa özlenen toplum modeline doğru yol
alıyor demektir. Böyle bir toplumda var olan farklılıklar, hücresel adezyonu
sağlayan birer zenginlik unsurlarıdır.
Özürlülere yönelik ayrımcı uygulamaların dünü oldukça eskilere
dayanmaktadır. Zaman içerisinde ayrımcı tutum ve davranışlar, toplumun
tüm hücrelerine sinmiş ve yaşamın neredeyse ayrılmaz bir parçası haline
gelmiştir. Özürlünün karşılaştığı engelin temelinde, sahip olunan "özür"
değil; özrün sebep olduğu farklılığı bahane eden toplumun, özürlüye karşı
geliştirdiği "engelleyici tutumlar" yatmaktadır. Özürlünün bilinci, kendilik
algısı da ayrımcılığı besleyen unsurlar arasındadır. Özürlü - toplum
ilişkilerinde yaşanan ayrımcı uygulamalar, ciddi bir itirazla karşılaşmadan,
zamanla, yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. Özürlüler
gündelik yaşamlarında, işe girişte, çalışma ortamında, eğitimde, sağlık
147
kurumlarında, aile içinde, evlilikte, sokakta, ulaşımda, alışverişte, eğlencede,
kendi aralarında, ev kiralarken ve daha bir çok konuda sayısız ayrımcılık
örnekleri yaşamaktadırlar.
Özürlülere yönelik ayrımcılığın önlenmesinde en etkili unsur, onları iş
yaşamına sokmak, üretken kılmaktır. Oysa özürlülerin istihdamında çok
boyutlu güçlükler yaşandığı bilinmektedir. Bu bağlamda yasal düzen­
lemelerin, işveren tutumlarının, eğitim ve rehabilitasyon çalışmalarının,
özürlünün çalışmaya karşı tutum ve davranışlarının ve tüm bunlarla da ilişkili
olarak ailelerin, özürlü bireylerin çalışmaları konusundaki tutumunun önemi
çok büyüktür. Özürlülerin yeterli eğitim ve rehabilitasyon yoluyla nitelik
kazanmaları ve kazandıkları bu nitelikleri üretken bir biçimde kendileri ve
içinde bulundukları toplumun yararına sunmaları ayrımcı uygulamaları da
büyük ölçüde sona erdirecektir. Beceri kazanndırıldıktan sonra bir işe
yerleştirilemeyenlerin de doğrudan üretken hale getirilmesi için herhangi bir
mekanizma da bulunmamaktadır. Özürlülerin ekonomik entegratörü;
uygulamalı mesleki ve teknik eğitim sürecidir. Temel eğitimden geçmiş tüm
özürlüler, yapılan meslek ve iş analizleri temelinde, özürlü bireylerin
nitelikleri ve ilgileri çerçevesinde ve iş piyasasının gereksinimleri de dikkate
alınarak mesleki eğitim ve rehabilitasyondan geçirilmelidir.
Özürlülerin istihdamı önünde duran en büyük engel, önyargıdır. Ön yargının
aşılması toplulum bilinçlenmesine bağlıdır. Bir yandan uygulamalı temel
eğitimler ile beceri kazanırdırılırken diğer taraftan özürsüzlerin özürlüleri
tanıma ve özürlülük hallerini yaşayarak anlama imkanı sağlanmalıdıdır.
Toplumsal entegrasyonun sağlanması, tarafların biribirini anlamalarına
bağlıdır. Bu bakımdan özürlü-özürsüz ilişkileri yeniden modellenmelidir. Bir
işverenin işyerine işçi alırken bir özürlüyle karşılaştığında, onun bilgi, beceri
ve yeteneklerini görmek, sınamak yerine ön yargılı bir yaklaşımla "sağlam"
bireyi yeğlemesi; bir insanın engelli biriyle evlenmeyi aklının ucundan dahi
geçirmemesi, engelli bir çocuğu olan anne-babaya bunu normal
karşılamasını öneren birinin bu durum kendi başına geldiğinde isyan edip
"neden ben" diye sorması, tüm bunlar ayrımcı duruşun masumane bir
biçimde toplumsal hücrelerimize nasıl işlediğini göstermektedir. Özürsüz
olanlar, modern teknolojinin nimetrlerinden yararlandırılmalı, geliştirilecek
simülasyon modelleri ile özürsüzlere özürlülük halleri yaşatılmalıdır.
Özürsüzlerin, bir an olsun özürlülük haline girmeleri, bu muazzam kütle ile
güçlü bir bağın oluşturulmasına katkı sağlayacaktır. Toplum, özürlüleri
çoğunlukla "ellerinden hiç bir şey gelmeyen, korunmaya muhtaç, zavallılar"
şeklinde algılarken bazen de kimi yeteneklerini abartılı bir şekilde algılama
148
ve sunma yoluna gidebilmektedir. Temelinde bilgisizliğin yattığı bu çelişik
tutumların birer segregator olarak değerlendirilmelidir.
Farklı olmak "farklı muameleye tabi tutulmanın" haklı gerekçesi olamaz.
Engelliler de herkes gibi, başka hiçbir sebeple değil; salt insan oldukları için
onurlu bir yaşamın doğal bir parçasıdır. Bunun için toplumsal yaşama tam
katılımın önündeki her türlü engelin kaldırılması ve eşitlik ilkesi gereğince
her alanda engelsiz bir yaşamın sağlanması zorunludur. Özürlüler vadisi,
engelli-engelsiz iletişim platformu olup, sosyo-ekonomik etegratörlerden
biridir. Bu gün engellilerin yaşadığı sorunların kaynağında toplumun büyük
bir bölümünü dışlayan, marjinalize eden ve yalnızlaştıran bir toplum modeli
neden olmaktadır. Özürlülere karşı yaşamın her alanında uygulanan olumsuz
ayrımcılığa karşı her boyutta verilmesi gereken savaşım, yalnızca engelliler­
le ilgili örgütlerin ve engellilerin yürütmesi gereken bir görev değil;
toplumun tüm kesimlerini içine alan bir savaşım olmalıdır. Özürlüler vadisi,
özgün, tarafları buluşturan, kaynaştıran ve üretken hale getirerek ekonomiye
kazandıran bir projenin adıdır. Özürlüler Vadisi projesi, özürsüzlerin
bilinçlendirecek aynı potada eritecek bir projedir. Bu projenin
gerçekleştirilmesi halinde; sadece Türkiye için değil fakat dünya için de
büyük bir ufuk büyük bir ışık kaynağı olacaktır.
149
EKLER
EK 1 ÖZÜRLÜLER KANUNU
ÖZÜRLÜLER VE BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE
KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI
HAKKINDA KANUN
Kanun Numarası
: 5378
Kabul Tarihi
: 1/7/2005
Yayımlandığı R.Gazete
: Tarih: 7/7/2005 Sayı : 25868
Yayımlandığı Düstur
: Tertip : 5 Cilt: 44 Sayfa:
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Tanımlar ve Genel Esaslar
Amaç
MADDE 1.- Bu Kanunun amacı; özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık,
eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin
sorunlarının çözümü ile her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri
kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak ve bu
hizmetlerin koordinasyonu için gerekli düzenlemeleri yapmaktır.
Kapsam
MADDE 2.- Bu Kanun özürlüleri, ailelerini, özürlülere yönelik hizmet veren
kurum ve kuruluşlar ile diğer ilgilileri kapsar.
Tanımlar
MADDE 3.- Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Özürlü: Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel,
ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi
nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini
151
karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve
destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiyi,
b) Özürlülük ölçütü: Uluslararası temel ölçütler esas alınarak hazırlanan ve
gerek duyuldukça revize edilen ölçütleri,
c) Hafif özürlü: Özürlülük ölçütüne göre, hafif özürlü olarak tanımlanan
kişiyi,
d) Ağır özürlü: Özürlülük ölçütüne göre, ağır özürlü olarak tanımlanan kişiyi,
e) Bakıma muhtaç özürlü: Özürlülük sınıflandırmasına göre resmi sağlık
kurulu raporu ile ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın
alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi
nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeye­
cek derecede düşkün olan kişileri,
f) Korumalı işyeri: Normal işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan
özürlüler için meslekî rehabilitasyon ve istihdam oluşturmak amacıyla
Devlet tarafından teknik ve malî yönden desteklendiği ve çalışma ortamının
özel olarak düzenlendiği işyerini,
g) Korumalı işyeri statüsü: Çalışanlarının yönetmelikle belirlenen oranını
özürlülerin oluşturduğu veya özürlülere yönelik çalışmaları ile korumalı
işyerine sağlanan teknik ve malî destek sağlanma şartlarını taşımayı,
h) Rehabilitasyon: Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle oluşan özrü
ortadan kaldırmak veya özürlülüğün etkilerini mümkün olan en az düzeye
indirmek, özürlüye yeniden fiziksel, zihinsel, psikolojik, ruhsal, sosyal,
meslekî ve ekonomik yararlılık alanlannda başarabileceği en üst düzeyde
yetenekler kazandırarak; evinde, işinde ve sosyal yaşamında kendine ve
topluma yeterli olabilmesi ve özürlünün toplum ile bütünleşmesi, ayrımcılığa
karşı tüm tedbirlerin alınması amacıyla verilen koruyucu, tıbbî, meslekî,
eğitsel, rekreasyonal ve psiko-sosyal hizmetler bütününü,
i) Sınıflandırma: Önemli bir sağlık öğesi olarak insan vücudunun fonksiyonu
ve yetersizliğinin tanımı konusunda ortak ve standart bir dil ve çerçeve
geliştirme çalışmasını,
İfade eder.
152
Genel esaslar
MADDE 4.- Bu Kanun kapsamında bulunan hizmetlerin yerine getiril­
mesinde aşağıdaki esaslara uyulur:
a) Devlet, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, özürlülerin
ve özürlülüğün her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirir. Özürlüler
aleyhine ayrımcılık yapılamaz; ayrımcılıkla mücadele özürlülere yönelik
politikaların temel esasıdır.
b) Özürlülere yönelik olarak alınacak kararlarda ve verilecek hizmetlerde
özürlülerin, ailelerinin ve gönüllü kuruluşların katılımı sağlanır.
c) Özürlülere yönelik hizmetlerin sunumunda aile bütünlüğünün korunması
esastır.
d) Kurum ve kuruluşlarca özürlülere yönelik mevzuat düzenlemelerinde
Özürlüler İdaresi Başkanlığının görüşünün alınması zorunludur.
İKİNCİ BÖLÜM
Sınıflandırma, Bakım, Rehabilitasyon, İstihdam, Eğitim,
İş ve Meslek Analizi
Sınıflandırma
MADDE 5.- Özürlülerle ilgili derecelendirmeler, sınıflandırmalar,
tanılamalar uluslararası özürlülük sınıflandırması temel alınarak hazırlanan
özürlülük ölçütüne göre yapılır. Özürlülük ölçütünün tespiti ve uygulama
esasları, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı ile Özürlüler İdaresi Başkanlığınca
müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Bakım
MADDE 6.- Özürlü kişilerin yaşamlarını öncelikle bulundukları ortamda
sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmesi, toplum içinde kendi kendilerini
idare edebilecek ve üretken hale gelebilecek şekilde bakım ve rehabilitasyon­
larının yapılması, bunlardan ihtiyacı olanların geçici veya sürekli bakım
altına alınması veya bunlara evde bakım hizmeti sunulması esastır.
153
Ruhsatlandırma
MADDE 7.- Özürlülere yönelik bakım hizmetlerini, Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünden ruhsat alan gerçek ve tüzel
kişiler ile kamu kurum ve kuruluşları verebilir.
Hizmet sunumu
MADDE 8.- Bakım hizmetlerinin sunumunda kişinin biyolojik, fiziksel,
psikolojik ve sosyal ihtiyaçları da dikkate alınır. Balam hizmetlerinin
standardizasyonu, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için Sosyal Hizmetler
ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü koordinasyonunda çalışmalar
yürütülür.
Bakım hizmetleri ile bakımın nitelikli temini sağlanır.
Bakım çeşitleri
MADDE 9.- Bakım hizmetleri, evde bakım veya kurum bakımı modelleriyle
sunulabilir. Öncelikle kişinin sosyal ve fiziksel çevresinden ayrılmaksızm
hizmetin sunulması esas alınır.
Rehabilitasyon
MADDE 10.- Rehabilitasyon hizmetleri toplumsal hayata katılım ve eşitlik
temelinde özürlülerin bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik
olarak verilir. Rehabilitasyon kararının alınması, planlanması, yürütülmesi,
sonlandırılması dâhil her aşamasında özürlü ve ailesinin aktif ve etkili
katılımı esastır.
Rehabilitasyonun her alanında ihtiyaç duyulan personelin yetiştirilmesine
yönelik eğitim programları geliştirilir ve bu personelin istihdamı için gerekli
önlemler alınır.
Erken tam ve koruyucu hizmetler
MADDE 11.- Yeni doğan, erken çocukluk ve çocukluğun her dönemi
fiziksel, işitsel, duyusal, sosyal, ruhsal ve zihinsel gelişimlerinin izlenmesi,
genetik geçişli ve özürlülüğe neden olabilecek hastalıkların erken teşhis
edilmesinin sağlanması, özürlülüğün önlenmesi, var olan özrün şiddetinin
olabilecek en düşük seviyeye çekilmesi ve ilerlemesinin durdurulmasına
ilişkin çalışmalar Sağlık Bakanlığınca planlanır ve yürütülür.
154
İş ve meslek analizi
MADDE 12.- Özür türlerini dikkate alan iş ve meslek analizleri, Özürlüler
İdaresi Başkanlığının koordinatörlüğünde Millî Eğitim Bakanlığı ve Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılır. Bu analizlerin ışığında,
özürlülerin durumlarına uygun meslekî rehabilitasyon ve eğitim programları,
anılan kurumlarca geliştirilir.
Meslekî rehabilitasyon
MADDE 13.- Özürlülerin yeteneklerine göre mesleğini seçme ve bu alanda
eğitim alma hakkı kısıtlanamaz.
Özürlülerin yetenekleri doğrultusunda yapabilecekleri bir işte eğitilmesi,
meslek kazandırılması, verimli kılınarak ekonomik ve sosyal refahının
sağlanması amacıyla meslekî rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmasının
sağlanması esastır.
Gerçek veya tüzel kişilerce açılacak olan özel meslekî rehabilitasyon
merkezleri, yetenek geliştirme merkezleri ve korumalı işyerlerinin değişik
tipleri ile özel işyerlerinde bireylerin bireysel gelişimleri ve yeteneklerine
uygun iş veya becerilerini geliştirici tedbirler alınır. Bu alandaki hizmetler
ihtiyaçlara göre iş ve meslek analizi yapılarak hizmet satın alınması suretiyle
temin edilebilir. Buna ilişkin usûl ye esaslar, Milli Eğitim Bakanlığı, Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Özürlüler İdaresi Başkanlığınca müştereken
çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir.
Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk
eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Özürlünün rehabili­
tasyon talebinin karşılanamaması halinde özürlü, hizmeti en yakın
merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı
hizmetin satın alındığı merkeze öder.
İstihdam
MADDE 14.- İşe alımda; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci,
teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan
safhaların hiçbirinde özürlülerin aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunula­
maz.
155
Çalışan özürlülerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, özrüyle ilgili olarak
diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.
Çalışan veya iş başvurusunda bulunan özürlülerin karşılaşabileceği engel ve
güçlükleri azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerinde­
ki önlemlerin alınması ve işyerinde fiziksel düzenlemelerin bu konuda görev,
yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işyerleri tarafından
yapılması zorunludur. Özürlülük durumları sebebiyle işgücü piyasasına
kazandırılmaları güç olan özürlülerin istihdamı, öncelikle korumalı işyerleri
aracılığıyla sağlanır.
Korumalı işyerleriyle ilgili usûl ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Özürlüler İdaresi Başkanlığınca müştereken
çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Eğitim ve öğretim
MADDE 15.- Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez.
Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları
dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit
eğitim imkanı sağlanır.
Özürlü üniversite öğrencilerinin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için
Yükseköğretim Kurulu bünyesinde araç-gereç temini, özel ders materyal­
lerinin hazırlanması, özürlülere uygun eğitim, araştırma ve barındırma
ortamlarının hazırlanmasının temini gibi konularda çalışma yapmak üzere
Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Merkezi kurulur.
Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Merkezinin çalışma usûl ve esasları,
Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurumu ile
Özürlüler İdaresi Başkanlığınca müştereken hazırlanan yönetmelikle belir­
lenir.
İşitme özürlülerin eğitim ve iletişimlerinin sağlanması amacıyla Türk Dil
Kurumu Başkanlığı tarafından Türk işaret dili sistemi oluşturulur. Bu
sistemin oluşturulmasına ve uygulanmasına yönelik çalışmaların esas ve
usûlleri Türk Dil Kurumu Başkanlığı koordinatörlüğünde, Milli Eğitim
Bakanlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü
ve Özürlüler idaresi Başkanlığınca müştereken çıkarılacak yönetmelikle
belirlenir.
Özürlülerin, her türlü eğitim ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak üzere
156
kabartma, sesli, elektronik kitap; alt yazılı film ve benzeri materyal
üretilmesini teminen gerekli işlemler, Milli Eğitim Bakanlığı ve Kültür ve
Turizm Bakanlığınca müştereken yürütülür.
Eğitsel değerlendirme
MADDE 16.- Özürlülerin eğitsel değerlendirme ve tanılaması il milli eğitim
müdürlükleri rehberlik araştırma merkezlerinde uzman kişilerden oluşan ve
özürlü ailesinin yer aldığı özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yapılır
ve eğitim plânlaması geliştirilir. Bu planlama her yıl yeniden değerlendiri­
lerek gelişmeler doğrultusunda gözden geçirilir.
Çıraklık eğitimi almak isteyen özürlülerin ilgi, istek, yetenek ve becerileri
doğrultusunda ve sağlık kurulu raporunu da dikkate almak suretiyle hangi
meslek dalında eğitim alacaklarına kurul karar verir.
Kurulun teşkili ve çalışma usûl ve esasları Milli Eğitim Bakanlığı ile Özür­
lüler İdaresi Başkanlığınca müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Değiştirilen Hükümler
MADDE 17.- 8.6.1965 tarihli ve 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları
Kanununun 1 inci maddesinde yer alan "öğrenci etüt eğitim merkezleri,"
ibaresinden sonra gelmek üzere "özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri,"
ibaresi eklenmiştir.
MADDE 18 .- 625 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
GEÇİCİ MADDE 2.- 24.5.1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümleri gereği izin almış olan özel
eğitim ve rehabilitasyon merkezleri 31.12.2007 tarihine kadar Millî Eğitim
Bakanlığınca belirlenen şartlara uygun olarak açılış izinlerini yenilerler.
MADDE 19.- 23.6.1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 42
nci maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra
eklenmiştir.
Özürlülerin yaşamı için zorunluluk göstermesi hâlinde, proje tadili kat
maliklerinin en geç üç ay içerisinde yapacağı toplantıda görüşülerek sayı ve
arsa payı çoğunluğu ile karara bağlanır. Toplantının bu süre içerisinde
157
yapılamaması veya tadilat talebinin çoğunlukla kabul edilmemesi
durumunda; ilgili kat malikinin talebi üzerine bina güvenliğinin tehlikeye
sokulmadığını bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden
alınacak tasdikli proje değişikliği veya krokiye göre inşaat, onarım ve tesis
yapılır. İlgili merciler, tasdikli proje değişikliği veya kroki taleplerini en geç
altı ay içinde sonuçlandırır. Komisyonun teşkili, çalışma usûlü ile özürlünün
kullanımından sonraki süreç ile ilgili usûl ve esaslar Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı ile Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından müştereken
hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.
MADDE 20.- 14.7.1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
53 üncü maddesinin başlığı ve birinci fıkrası aşağıdaki şekilde
değiştirilmiştir.
Özürlülerin Devlet memurluğuna alınmaları:
Mevzuata uygun olmak kaydıyla; özürlülerin mesleklerine uygun münhal
kadrolara atanması, mesleklerini icra veya infaza yardımcı araç ve gerecin
kurumlarınca temin edilmesi esastır. Özürlülerin Devlet memurluğuna
alınma şartları ile hangi işlerde çalıştırılacakları, mesleklerini icra ve infazda
hangi yardımcı araç ve gereçlerin kurumlarınca temin edileceği, zihinsel
özürlülerin hangi görevlere atanmasında asgari eğitim şartından istisna
edileceği hususları Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı, Özürlüler İdaresi Başkanlığı ve Devlet Personel
Başkanlığınca müştereken hazırlanacak yönetmelikle düzenlenir.
MADDE 21.- 657 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
EK MADDE 39.- Devlet memurlarının, hayatını başkasının yardım veya
bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede özürlü olduğu sağlık kurulu
raporu ile tespit edilen eşi, çocukları ile kardeşlerinin, memuriyet mahalli
dışında resmî veya özel eğitim ve öğretim kuruluşlarında eğitim ve öğretim
yapacaklarının özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belgelendirilme­
si halinde, ilgilinin talebi üzerine eğitim ve öğretim kuruluşlarının bulunduğu
il veya ilçe sınırları dahilinde kurumunda bulunan durumuna uygun boş bir
kadroya ataması yapılır.
MADDE 22.- 29.7.1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununun 8
inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "gazilerin," ibaresinden sonra
gelmek üzere "özürlülerin," ibaresi eklenmiştir.
158
MADDE 23.- 18.1.1972 tarihli ve 1512 sayılı Noterlik Kanununun 73 üncü
maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
İlgilinin işitme, konuşma veya görme özürlü olması:
Madde 73.- Noter, ilgilinin işitme, konuşma veya görme özürlü olduğunu
anlarsa, işlemler özürlünün isteğine bağlı olmak üzere iki tanık huzurunda
yapılır. İlgilinin işitme veya konuşma özürlü olması ve yazı ile anlaşma
imkanının da bulunmaması hâlinde, iki tanık ve yeminli tercüman
bulundurulur.
MADDE 24.- 1512 sayılı Kanunun 75 inci maddesinin ikinci fıkrası
aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Bir noterlik işleminde imza atılmış veya imza yerine geçen el işareti yapılmış
olmasına rağmen, ilgilisi ister veya adına işlem yapılan ve imza atabilen
görme özürlüler hariç olmak üzere noter, işlemin niteliği, imzayı atan veya el
işaretini yapan şahsın durumu ve kimliği bakımından gerekli görürse,
yukarıdaki fıkradaki usûl dairesinde ilgili, tanık, tercüman veya bilirkişinin
parmağı da bastırılır. Mühür kullanılması hâlinde parmağın da bastırılması
zorunludur.
MADDE 25.- 1.7.1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç,
Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında
Kanunun 1 inci maddesinin ikinci ve dördüncü fıkraları yürürlükten
kaldırılmış ve aynı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
EK MADDE 1.- 65 yaşını doldurmamış olmakla birlikte;
a) Başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde
özürlü olduklarını tam teşekküllü hastanelerden alacakları sağlık kurulu
raporu ile kanıtlayan, 18 yaşını dolduran ve kanunen bakmakla mükellef
kimsesi bulunmayan özürlülerden; her ne ad altında olursa olsun her türlü
gelirleri toplamının aylık ortalamasına göre bu Kanunun 1 inci maddesinde
belirtilen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu
bulunacak tutardan daha az geliri olanlara, bu Kanunun 1 inci maddesine
göre belirlenecek aylık tutarının % 300'ü tutarında,
b) 18 yaşını dolduran, kanunen bakmakla mükellef kimsesi olmayan ve
herhangi bir işe yerleştirilememiş olan özürlülerden; her ne ad altında olursa
olsun her türlü gelirleri toplamının aylık ortalamasına göre bu Kanunun
1 inci maddesinde belirtilen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile
159
çarpımı sonucu bulunacak tutardan daha az geliri olanlara, bu Kanunun 1 inci
maddesine göre belirlenecek aylık tutarının % 200'ü tutarında,
c) Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamının aylık ortala­
masına göre bu Kanunun 1 inci maddesinde belirtilen gösterge rakamının
memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutardan daha az geliri
olduğu halde, kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını tamamlamamış
özürlü yakını bulunanlara, bakım ilişkisi fiilen gerçekleşmek kaydıyla bu
Kanunun 1 inci maddesine göre belirlenecek aylık tutarının % 200'ü
tutarında,
Aylık bağlanır.
65 yaşın doldurulmasından önce bu madde hükümlerine göre bağlanmış olan
aylıkların aynı şekilde ödenmesine devam olunur. Bu Kanunun 1 inci
maddesine göre aylık bağlananlardan başkasının yardımı olmaksızın hayatını
devam ettiremeyecek kadar özürlü olduklarını tam teşekküllü hastaneden
alacakları sağlık kurulu raporu ile kanıtlayanlara da birinci fıkranın (a)
bendine göre aylık bağlanır. Aylık bağlanmasına esas özürlülük oranı
değişenlerin aylıkları durumlarına göre yeniden tespit olunur. Özürlülük
oranı, bu Kanuna göre aylık bağlanması gereken oranın altına düşenler ile
birinci fıkrada belirtilen aylık ortama gelir tutarından fazla gelir elde etmeye
başlayanların aylıkları kesilir.
Aylık hakkından yararlanan 18 yaşından küçük özürlülerin yalnızca kendileri
bu Kanunun 7 nci maddesinde belirtilen tedavi hakkından yararlanır. Ancak,
bu madde hükümlerine göre aylık alanlardan herhangi bir sosyal güvenlik
kurumunun tedavi yardımı kapsamında bulunanlara tedavi yardımı yapılmaz.
Bu Kanunun 2, 3,4, 5, 6, 7 ve 8 inci maddeleri birinci fıkra hükümlerine göre
aylık ödenecekler hakkında da uygulanır.
Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan malûl olmaları sebebiyle yetim
olarak aylık veya gelir almakta olan çocuklardan bu kurumlardan aldıkları
aylık veya gelir toplamı tutarları bu madde gereğince durumlarına göre
ödenebilecek tutardan daha az olanlara; aradaki fark ilgili sosyal güvenlik
kurumu tarafından (birden fazla sosyal güvenlik kurumundan aylık veya gelir
alanlar için yalnızca tercih edecekleri bir sosyal güvenlik kurumu tarafından)
ödenir ve bu şekilde ödenen tutarlar Hazineden tahsil edilir.
MADDE 26.- 24.5.1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk
Esirgeme Kurumu Kanununun 3 üncü maddesinin (c) bendinden sonra
160
gelmek üzere aşağıdaki (d) bendi eklenerek bentler teselsül ettirilmiş ve
mevcut (e) bendine (11) numaralı alt bent eklenmiştir.
d) "Bakıma Muhtaç Özürlü"; özürlülük sınıflandırmasına göre resmi sağlık
kurulu raporu ile ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın
alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi
nedeniyle hayatım başkasımn yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeye­
cek derecede düşkün olan kişiyi,
11- "Çocuk evleri"; 0-18 yaşlar arasındaki korunmaya muhtaç çocukların
kaldığı ev birimlerini,
MADDE 27.- 2828 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (a) bendi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiş ve (e) bendi yürürlükten kaldırılmıştır.
a) Bu Kanun kapsamına giren sosyal hizmetlere ilişkin faaliyetler, Devletin
denetim ve gözetiminde, sivil toplum kuruluşları ile halkın gönüllü katkı ve
katılımı da sağlanarak bir bütünlük içinde yürütülür. Sunulacak bakım ve
diğer hizmetlerin kapsamı ve bu hizmetleri verecek olan gerçek ve tüzel
kişilerin izin, çalışma usûl ve esasları ve diğer hususlar Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu tarafmdan çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.
MADDE 28.- 2828 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin (g) bendi aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
g) Kuruma bağlı olanlar dışında kurulacak sosyal hizmet kuruluşlarının, özel
eğitim ve rehabilitasyon hizmeti verenler hariç olmak üzere açılış iznine, her
türlü standartlarına ve işleyişlerine ilişkin esasları, varsa ücret tarifelerini
tespit etmek, onaylamak, denetimini yapmak ve bu esaslara uymayanların
faaliyetlerini durdurmak.
MADDE 29.- 2828 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrası
aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Kurumun merkez teşkilatı bir Genel Müdür, beş Genel Müdür Yardımcısı ile
aşağıdaki esas birimlerden oluşur:
a) Hukuk Müşavirliği.
b) Teftiş Kurulu Başkanlığı.
c) Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
161
d) İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı.
e) Çocuk Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
f) Yaşlı Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
g) Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
h) Sosyal Yardım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
i) Gençlik Hizmetleri Dairesi Başkanlığı,
j) Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
k) Sosyal Hizmetler Eğitim Merkezi Başkanlığı.
1) Yapı İşleri Dairesi Başkanlığı.
m) Döner Sermaye Merkez Müdürlüğü.
n) Aile-Kadm ve Toplum Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
o) Özel Kalem Müdürlüğü.
p) Savunma Uzmanlığı.
MADDE 30.- 2828 sayılı Kanuna aşağıdaki ek maddeler eklenmiştir.
EK MADDE 7.- Sosyal güvenlik kurumlarına tabi olmayan, balama muhtaç
özürlülerden ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal
yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım hizmetinin resmî veya özel bakım
kurumlarında ya da ikametlerinde verilmesi sağlanır.
Balama muhtaç özürlülere sunulacak bakım hizmetlerinin kapsamı ve bu
hizmetleri verecek olan gerçek ve tüzel kişilerin izin, çalışma usûl ve
esasları, denetlenmeleri ile ücretlendirme ve ödemeleri Kurumun koordi­
natörlüğünde, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Özürlüler İdaresi
Başkanlığınca müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Balama muhtaç özürlülere sunulacak bakım hizmetinin karşılığı olarak her
ay için kişi başına belirlenecek tutar, iki aylık net asgari ücretten fazla
olamaz.
162
Bakıma muhtaç özürlülerin, Kurumca bakılanlar dışındakilerin bakım ücreti
bu amaçla Kurum bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.
EK MADDE 8.- İşitme ve konuşma özürlülerine gerek görüldüğü hâllerde
tercümanlık yapmak üzere illerde işaret dili bilen personel görevlendirilir.
Personelin işaret lisanı öğrenmeleri için gerekli kursların düzenlenmesi
sağlanır. Bu personelin görev ve yetkileri, çalışma koşulları ile ilgili usûl ve
esaslar Özürlüler İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu Genel Müdürlüğünün müştereken hazırlayacakları yönetmelikle
belirlenir.
MADDE 31.- 13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik
Kanununun 61 inci maddesinin birinci fıkrasına (n) bendinden sonra gelmek
üzere aşağıdaki bent ve ikinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir.
o) Özürlülerin araçları için ayrılmış park yerlerinde,
(o) bendinin ihlali halinde para cezası iki kat artırılır.
MADDE 32.- 25.10.1984 tarihli ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi
Kanununun 17 nci maddesinin (4) numaralı fıkrasına aşağıdaki bent
eklenmiştir.
s) Özürlülerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak
üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları.
MADDE 33.- 21.5.1986 tarihli ve 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel
Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 nci maddesine (n)
bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki (o) bendi eklenmiş ve mevcut (o)
bendi (p) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
o) Özürlü bireylerin spor yapabilmelerini sağlamak ve yaygınlaştırmak
üzere; spor tesislerinin özürlülerin kullanımına da uygun olmasını sağlamak,
spor eğitim programları ve destekleyici teknolojiler geliştirmek, gerekli
malzemeyi sağlamak, konu ile ilgili bilgilendirme ve bilinçlendirme
çalışmaları ile yayınlar yapmak, spor adamları yetiştirmek, özürlü bireylerin
spor yapabilmesi konusunda ilgili diğer kuruluşlarla işbirliği yapmak,
MADDE 34.- 7.5.1987 tarihli ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel
Kanununun 3 üncü maddesine aşağıdaki bent eklenmiştir.
m) Rehabilite edici tıbbi hizmetlerde kullanılan yardımcı araç ve gereçleri
üretmek amacıyla, kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler
163
tarafından kurulacak kuruluşların açılış
yetkilidir. Bu kurum ve kuruluşların açılış
sonel standardına, işleyiş ve denetimi ile
kuruluşların durumlarına ilişkin esaslar
yönetmelikle düzenlenir.
iznini vermeye Sağlık Bakanlığı
izninin verilmesine, üretim ve per­
daha önce açılmış olan kurum ve
Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak
MADDE 35.- 30.4.1992 tarihli ve 3797 sayılı Milli Eğitim Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
EK MADDE 3.- Görme, ortopedik, işitme, dil-konuşma, ses bozukluğu,
zihinsel ve ruhsal özürlü çocuklardan özel eğitim değerlendirme kurulları
tarafından, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine devam etmeleri uygun
görülenlerin eğitim giderlerinin, her yıl bütçe uygulama talimatında
belirlenen miktarı Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten
karşılanır.
MADDE 36.- 28.12.1993 tarihli ve 3960 sayılı Kalıtsal Hastalıklarla
Mücadele Kanununun 1 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Madde 1.- Devlet, kalıtsal kan hastalıklarından thalessemia ve orak hücreli
anemi dahil olmak üzere, bütün kalıtsal kan hastalıklarıyla ve özürlülüğe yol
açan diğer kalıtsal hastalıklarla koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında
mücadele eder. Bunun için gerekli ödenek Sağlık Bakanlığı yılı bütçesine
konulur.
Kalıtsal kan hastalıklarıyla ve özürlülüğe yol açan diğer kalıtsal hastalıklarla
koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında mücadele için gerekli önlemler ve bu
konuda uygulanacak usûl ve esaslar Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak
yönetmelikle düzenlenir.
MADDE 37.- 13.4.1994 tarihli ve 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların
Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun 4 üncü maddesinin ikinci fıkrasının
(u) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
u) Kadınlara, güçsüzlere, özürlülere ve çocuklara karşı şiddetin ve
ayrımcılığın teşvik edilmemesi.
MADDE 38.- 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 348
inci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendi aşağıdaki şekilde
değiştirilmiştir.
164
1) Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya
benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi.
MADDE 39.- 22.5.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 108 inci
maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve ikinci fıkrasının
birinci cümlesi yürürlükten kaldırılmıştır.
Bu Kanunda öngörülen idari para cezaları, 101 inci maddedeki idari para
cezaları hariç, gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı Bölge Müdürünce verilir. 101 inci madde kapsamındaki idari para
cezaları ise, doğrudan Türkiye İş Kurumu İl Müdürü tarafından verilir.
MADDE 40.- 10.7.2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi
Kanununa aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
EK MADDE 1.- Büyükşehir belediyelerinde özürlülerle ilgili bilgilendirme,
bilinçlendirme, yönlendirme, danışmanlık, sosyal ve mesleki rehabilitasyon
hizmetleri vermek üzere özürlü hizmet birimleri oluşturulur. Bu birimler,
faaliyetlerini özürlülere hizmet amacıyla kurulmuş vakıf, dernek ve bunların
üst kuruluşlarıyla işbirliği halinde sürdürürler. Özürlü hizmet birimlerinin
kuruluş, görev, yetki, sorumluluk ve işleyişine ilişkin usûl ve esaslar Özür­
lüler İdaresi Başkanlığının görüşü alınarak İçişleri Bakanlığınca hazırlanacak
yönetmelikle belirlenir.
MADDE 41.- 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 122 inci
maddesinin birinci fıkrasında geçen "dil, ırk, renk, cinsiyet," ibaresinden
sonra gelmek üzere "özürlülük," ibaresi eklenmiştir.
MADDE 42.- 25.3.1997 tarihli ve 571 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 3 üncü maddesinin (h) bendine aşağıdaki paragraf eklenmiştir.
Başkanlığın bağlı olduğu Bakanın onayı ile özürlü kimlik kartı hazırlama
veya verme yetkisi, valiliklere devredilebilir. Özürlü kimlik kartı hazırlama
ve verme usûl ve esasları, İçişleri Bakanlığı ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı
ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünce
müştereken hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.
MADDE 43.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 7 nci maddesi
aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Madde 7.- Başkanlığın ana hizmet birimleri şunlardır:
a) Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığı.
165
b) Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi Başkanlığı.
c) Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı.
d) Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı.
MADDE 44.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 8 inci maddesi
başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığı
Madde 8.- Rehabilitasyon ve Eğitim Dairesi Başkanlığının görevleri
şunlardır:
a) Özürlülerin rehabilitasyonu ve eğitimi sürecinde ilgili kurum ve kuruluşlar
arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.
b) Özürlülerin rehabilitasyonuna yönelik her türlü standardın oluşturulma­
sına yönelik çalışmalar yapmak.
c) Rehabilitasyon alanında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlardaki yapılan
çalışmaları takip etmek, sorunları ve çözüm yollarını araştırmak.
d) Rehabilitasyon ve eğitim alanları ile ilgili (panel, sempozyum, konferans
ve benzeri) etkinliklerde bulunmak.
e) İstihdamı kısıtlayan engellerin kaldırılmasını, istihdam alanlarının
genişletilmesini ve özürlülerin kendi işini kurmalarına yönelik çalışmaları
takip etmek ve tekliflerde bulunmak.
f) Özürlülerin günlük hayatlarında karşılaştıkları fiziki ve mimari engellerin
kaldırılması ve bu konudaki standartların belirlenmesi için teklifler
hazırlamak ve hazırlatmak.
g) Kamuya açık sosyal, kültürel, sportif tesis ve alanlar ile kitle iletişim ve
ulaşım araçlarından özürlülerin faydalanmasını sağlayıcı tedbirleri
araştırmak, değerlendirmek ve teklifler hazırlamak.
h) Özürlü çocuklara, gençlere, yetişkinlere bütünleştirilmiş ortamlarda ve her
düzeyde eğitim imkânı sağlamaya yönelik çalışmaları takip etmek.
ı) Özürlülüğün önlenmesi, erken teşhisi, özürlülerin rehabilitasyonu, eğitimi
166
ve sosyal güvenlikleri ile ilgili konularda teklif ve projeler hazırlamak,
hazırlatmak ve uygulatmak.
i) Başkanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak.
MADDE 45.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 9 uncu maddesi
başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi Başkanlığı
Madde 9.- Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi Başkanlığının
görevleri şunlardır:
a) Özürlülük politikasının belirlenmesine yönelik veri oluşturmak.
b) Özürlülük alanındaki çalışmaları takip etmek, değerlendirmek.
c) Özürlülerle ilgili mevzuatı derlemek, incelemek ve geliştirilmesine
yönelik çalışma yapmak.
d) Özürlülere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanma amacıyla kullanılmak
üzere özürlüler kimlik kartı hazırlamak, hazırlatmak ve her türlü işlemleri
takip etmek.
e) Başkanlık birimlerinin bilgi işlem ve otomasyon ihtiyacını karşılamak ve
yürütmek.
f) Başkanlık birimlerinin iş akışlarını izleyerek etkin ve verimli iş, bilgi akışı
ve iletişim düzenini sağlamak, bunlara yönelik gelişmeleri izlemek ve
geliştirmek için önerilerde bulunmak.
g) Bilgi portalım oluşturmak, yönetmek ve iletişim ağını sağlamak.
h) Özürlüler ile ilgili veri tabanı oluşturulmasını sağlamak.
ı) Ulusal kurum ve kuruluşlardan özürlülere yönelik istatistiksel bilgilerin
"bilgi işlem ortamında toplanmasını sağlamak ve değerlendirmek.
i) Başkanın direktif ve emirlerini ilgililere duyurmak ve işlemleri takip
etmek.
j) Başkanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak.
167
MADDE 46.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu maddesi
başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı
Madde 10.- Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığının görevleri
şunlardır:
a) Başkanlığın uluslararası ilişkilerini düzenlemek ve yürütmek.
b) Özürlülere yönelik oluşturulan sosyal politikaları uluslararası ve ülkeler
ölçeğinde izlemek ve değerlendirmek.
c) Uluslararası düzeyde özürlülere yönelik faaliyet gösteren kurum ve
kuruluşlarla işbirliği kurmak, sürdürmek, geliştirmek, ilgili personelin
bilgilendirilmesini sağlamak.
d) Avrupa Birliği ile özürlülük alanındaki çalışmaları yürütmek.
e) Özürlülere yönelik faaliyetlerde uluslararası kurum ve kuruluşlardaki
gelişmeleri takip etmek, özürlülerin sorunlarını ve çözüm yollarını ortak
araştırmak, ortaya çıkan sorunlar hakkında ortak inceleme ve araştırma
yapmak, yaptırmak, bu konuda ortak proje ve teklifleri hazırlamak ve
hazırlatmak.
f) Uluslararası kurum ve kuruluşlardan özürlülere yönelik istatistiksel bilgi­
lerin toplanmasını sağlamak.
g) Özürlülerle ilgili uluslararası gelişmeleri »takip etmek, antlaşma ve
sözleşmelerin ülkemizdeki uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek.
h) Başkanlığın koordinatörlüğündeki uluslararası düzeyde özürlülere yönelik
faaliyetler için teşkil edilen kurulların ve organizasyonların sekretarya
hizmetini yürütmek.
ı) Yabancı kaynaklı dokümanların temini, tercümesi ve ilgili birimlerin
bilgilendirilmesini sağlamak.
i) Başkanlığın iç ve dış tanıtımını ve halkla ilişkiler hizmetlerini yürütmek,
j) Başkanlığın her türlü protokol işlerini düzenlemek ve yürütmek.
k) Başkanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak.
168
MADDE 47.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 11 inci maddesi
başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı
Madde 11.- Proje ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Başkanlık birimlerince önerilen projelerin hazırlanması veya
hazırlatılması ile ilgili çalışma yapmak ve uygulanmasına destek sağlamak.
b) Başkanlıkça yapılmasına karar verilen projelerin gerçekleşmesi amacıyla
gerekli malî kaynakların sağlanması için ilgili birimlerle kurum ve
kuruluşlarla iletişim kurmak.
c) Projenin tamamlanmasından sonra hazırlanacak proje sonuç raporunun
ilgili birimler aracılığı ile duyurulmasını sağlamak.
d) Proje veri tabanının oluşturulmasını sağlamak.
e) Başkanlık süreli yayınının hazırlanması ve yayınlanması için gerekli
çalışmaları yapmak ve yaptırmak.
f) Başkanlıkça görevlendirildiğinde, genel yahut özel protokole bağlı işbir­
likleri geliştirmek.
g) Başkanlığı ilgilendiren toplantı, brifing ve görüşmeleri düzenlemek,
Özürlüler Yüksek Kurulu ve Özürlüler Şurasının sekretarya hizmetlerini
yürütmek, önemli not ve tutanakları tutmak ve yayımlamak.
h) Başkanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak.
MADDE 48.- 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (1) sayılı
cetvelin "Ana Hizmet Birimleri" bölümü " 1 . Rehabilitasyon ve Eğitim
Dairesi Başkanlığı, 2. Özürlülük Araştırmaları ve İstatistik Dairesi
Başkanlığı, 3. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, 4. Proje ve
Koordinasyon Dairesi Başkanlığı" şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 49.- a) Ekli (1) sayılı listede yer alan kadrolar iptal edilerek 190
sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü bölümünden
çıkarılmış, ekli (2) sayılı listede yer alan kadrolar ihdas edilerek adı geçen
Kanun Hükmünde Kararnameye bağlı (I) sayılı cetvelin adı geçen Genel
Müdürlüğe ait bölümüne eklenmiştir.
169
b) Ekli (3) sayılı listede yer alan kadrolar iptal edilerek 190 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Özürlüler İdaresi Başkanlığı
bölümünden çıkarılmış, ekli (4) sayılı listede yer alan kadrolar ihdas edilerek
adı geçen Kanun Hükmünde Kararnameye bağlı (I) sayılı cetvelin adı geçen
Başkanlığa ait bölümüne eklenmiştir.
Yürürlükten kaldırılan hükümler
MADDE 50.- a) 17.7.1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun
ek 37 nci maddesi,
b) 29.6.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 668 inci
maddesinin üçüncü fıkrası,
c) 22.4.1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanununun 14 üncü maddesinin
son fıkrası,
Yürürlükten kaldırılmıştır.
GEÇÎCÎ MADDE 1.- Bu Kanunda öngörülen yönetmelikler Kanunun yayımı
tarihinden itibaren bir yıl içerisinde yürürlüğe konulur.
GEÇÎCÎ MADDE 2.- Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar,
mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve
benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler
tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlülerin
erişebilirliğine uygun duruma getirilir.
GEÇÎCÎ MADDE 3.- Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde
kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin
özürlülerin erişilebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut
özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren yedi yıl içinde özürlüler için erişilebilir duruma getirilir.
GEÇÎCÎ MADDE 4.- Bu Kanunla Özürlüler İdaresi Başkanlığı ile Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü teşkilat
kanunlarında yapılan yeni düzenleme sebebiyle kadro ve görev unvanları
değişenler veya kaldırılanlar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren
bir yıl içinde boş bulunan durumlarına uygun kadrolara atanırlar. Bunlar yeni
bir kadroya atanıncaya kadar her türlü malî haklarını eski kadrolarına göre
almaya devam ederler. Söz konusu personelin atandıkları yeni kadroların
170
aylık, ek gösterge, her türlü zam ve tazminatları ile diğer mali hakları
toplamının net tutarı, eski kadrosunda en son ayda almakta oldukları aylık,
ek gösterge, her türlü zam ve tazminatları ile diğer mali hakları toplamı net
tutarından az olması halinde aradaki fark giderilinceye kadar atandıkları
kadroda kaldıkları sürece hiçbir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın
tazminat olarak ödenir. Kadro ve görev unvanı değişmeyenler ise aynı kadro
ve görev unvanlarına atanmış sayılırlar.
Yürürlük
MADDE 51.- Bu Kanunun 35 inci maddesi ile 50 nei maddesinin (a) bendi
1.6.2006 tarihinde, diğer maddeleri yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 52.- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
REFERANSLAR
DİE 2002 Özürlüler Araştırması
Özürlüler İdaresi Başkanlığı web sitesi
Milli Eğitim Bakanlığı web sitesi
Ataburgaz Huzurevi Projesi
TC. Resmi Gazete
171
İTO YAYINLARI (2008)
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2008-5
2008-6
2008-7
2008-8
2008-9
2008-10
2008-11
2008-12
2008-13
2008-14
2008-15
2008-16
2008-17
2008-18
2008-19
2008-20
2008-21
2008-22
2008-23
2008-24
2008-25
2008-26
2008-27
2008-28
Türkiye'nin Küreselleşmesi Fırsatlar ve Tehditler (3 cilt)
İnternet Üzerinde Hukuki Yükümlülükler - Bilişim Suçları
Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Otomotiv Sektörü Rehberi
Türkiye'de KOBİ'lerin BASEL H'ye Uyum Süreci ve Öneriler
Orta Asya'da Girişimcilik: Fırsatlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Lonca'dan Oda'ya Nadir Eserler Katalogu
Organik Pamuk ve Tekstil Sanayi
İş Dünyasına Yönelik Bilgi Merkezleri
İstanbul Ticaret Odası Görev ve Hizmetler
Uluslararası Hizmet Ticaretinde Gelişmekte Olan Ülkeler ve
Türkiye
İstanbul'da Şiddet ve Şiddetin Sosyolojik Arka Planı
İhracat Yönelimli Yabancı Yatırım Ortamı: Karşılıştırmalı Bir
Analiz ve Politika Önerileri
AB ve Diğer Uluslararası Birlikler ile İlişkilerde Türkiye'nin
Seçenekleri
Yöneticilerin Toplantı Yönetimi Becerileri ve Çalışanların Karar­
lara Katılma Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi
Yöneticilerin Liderlik Stilleri, Değişim Yönetimi ve Ekip Çalış­
ması Arasındaki İlişkilerin Çok Yönlü Olarak Değerlendirilmesi
Kozmetik, Güzellik ve Itriyat Sektörünün Sorunları, Çözüm
Önerileri ve Geleceği
Fiyat İndeksleri
Öğrenci Yönetmeliği
Yeni Başlayanlar İçin Tüccarlığın Prensipleri
Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nda Kayıtlı Olan
Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası
Sigortacılık Yasası, Yeni Yönetmelikler, Yeterlilik Belgesi ve
Levhalar
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Yönelik Vergi Teşvik Politikası
Küreselleşme Sürecinde Rekabet Gücünün Artırılması ve
Türkiye'deki KOBİ'ler
Sigorta Sektörünün, Sigorta Düzenleme ve Denetleme Yasasından
Beklentileri ve Vergi Problemleri
Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Eksik ve Aksak
Yönleri ile Tadiline İlişkin Çözüm Önerileri
Teknik Eğitim Fakülteleri Araştırması
172
2008-29 Meslek Yüksek Okulları Araştırması
2008-30 Solvent ve Baz Yağların Kullanımına Yönelik Karşılaşılan Sektör
Sorunları
2008-31 Enerji ve Çevre Uyumu
2008-32 Dünyada Türkiye ve İstanbul (Broşür)
2008-33 Turkey & İstanbul in the World (broşür)
2008-34 Türkiye'de Kongre Turizmini Geliştirme İmkanları
2008-35 Sahra Altı Ülkeleri Pazar Araştırması: Senegal, Mali, Fildişi Sahili,
Gana
2008-36 Avrupa Birliği Vergi Sisteminde Gelişmeler
2008-37 Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa'daki Yankılan (2.baskı)
2008-38 20 Soruda Reach: AB'nin Yeni Kimyasallar Stratejisi
2008-39 Mikroenerji Santralleri
2008-40 AB ve Türkiye'de Sosyal Diyalogun Gelişimi
2008-41 İş Makinası Tescil Belgesi İşlemleri
2008-42 Milano Ulusal ve Uluslararası Tahkim Odası Tahkim Kuralları
2008-43 Makro Ekonomik Göstergeler
2008-44 Kamu İhale Kanunu'na Göre Sağlık ve İnşaat Sektörlerinde Teklif
Hazırlama ve Sözleşme Yönetimi
2008-45 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi
2008-46 istanbul in Figures
2008-47 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Arapça)
2008-48 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Rusça)
2008-49 Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profili Araştırması
2008-50 Türk Bankacılık Sektöründe Yabancılaşma: Risk mi, Fırsat mı?
2008-51 Uluslararası Finans Merkezi Olarak İstanbul'un Yapılanması ve
Finans Kümelenmesi
2008-52 Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler
2008-53 Uluslararası Ticarette Risk Yönetimi
2008-54 Bavul Ticareti ile Başlayan Tekstil Dış Ticaretinin Sorunları ve
Çözüme Yönelik Beklentileri
2008-55 İstanbul'da Gayrimenkul Pazarı
2008-56 Türkiye Ekonomisinde Son Yıllarda Yaşanan Yüksek Oranlı
Büyüme Rakamlarının İç Piyasa Üzerindeki Etkileri
2008-57 Türkiye'de Katılım Bankacılığı
2008-58 Sorularla Açıklamalı Güncel Kambiyo Mevzuatı
2008-59 Türkiye'de Yayın Hayatı (Türkçe)
2008-60 Türkiye'de Yayın Hayatı (İngilizce)
2008-61 Türkiye'de Yayın Hayatı (Almanca)
2008-63 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (Türkçe)
2008-64 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (İngilizce)
173
2008-65 Yer-Yüzey, Havuz Suyu Kimyasalları Mevzuat, Sorunları ve
Çözüm Önerileri
2008-66 2007 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
2008-67 Türk Tekstilinin Altyapısının Yaşaması için Alınması Gereken
Önlem ve Çözümler
2008-68 Trafik Kaza Tutanakları ile İlgili Uygulamada Karşılaşılan
Sorunlar ve Çözüm Önerileri
2008-69 Sosyal Güvenlikte Yeni Dönem ve İstihdam Paketinin Getirdikleri
2008-70 Bir Zamanlar İstanbul: Şehir Mektupları
2008-71 Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş Yasası
(gncl.2.bs)
2008-72 Hamdım.. .Çizdim...:Mesnevi'den Çizgiler
2008-73 Türkiye'de Tarımsal Kooperatifçilik ve AB Modeli
2008-74 İstanbul'un Esnaf Lokantaları (Cook Book)
2008-75 Başarılı Vergi Mükellefleri 2007 (kitap-cd)
2008-76 2023 İçin 13 Genç Fikir
2008-77 Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi
2008-78 Ottoman Hospitality and Its Impact on Europe
2008-79 Başarılı İhracatçılar 2007 (kitap-cd)
2008-80 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri
2008-81 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri (İng)
2008-82 Türk El Halıcılığı Sektör Araştırması
2008-83 Ekonomik Rapor: 2008
2008-84 Economic Report:2008
ÎTO YAYINLARI (2009)
2009-1
2009-2
2009-3
2009-4
2009-5
2009-6
2009-10
2009-11
2009-12
2009-13
2009-14
2009-15
Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi
Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi (özet)
Organik Tarım Bakımından Türkiye'nin Potansiyeli, Bugünkü
Durumu ve Geleceği
Sosyal Güvenlik ve Vergi Mevzuatındaki Düzenlemelerin Etkileri
Ticari Mutfak ve Yemek Servisi Ekipmanları İçin Avrupa
Direktifleri ve Standartlarının Uygulama Rehberi
Haberlerden Yansıyan İTO
Türkiye'de Optometrik Ürünler Sektörü
Sektörler İtibariyle İstanbul'daki Meslek Liseleri
Fiyat İndeksleri
İstanbul Balık Hali'nin Pazarlama ve Satış Durumu
Türkiye'de ve Dünyada Tarımsal Destekleme Politikası
Türkiye'de Madencilik
174
2009-19
2009-20
2009-21
2009-22
2009-25
Halkla İlişkiler Yönetimi
Geçmişten Günümüze İstanbul Hanları
Herkes İçin Ekonomi
Makroekonomik Göstergeler
Telif Hukukunda Yayın Sözleşmesi Örnekleri
* Temmuz itibariyle.
Not: 2004 yılı ve sonrası çıkan bütün yayınlarımıza internet sitemizden tam
metin olarak ücretsiz ulaşılabilmektedir.
175

TT BYS Genel Yönetmeliği

“SARAYLAR SALTANATLAR ÇÖKER KAN SUSAR - PDF

Çatışma Çözümünde Sivil Toplumun Rolü

Ders içeriği - Ege Üniversitesi Aliağa Meslek Yüksekokulu

özel ihtiyaçları olan çocuklarda spor

Sağlık Bilimleri Enstitüsü

tıklayınız.

Pediyatrik pulmoner hipertansiyon

Ülke Riskinin Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi