Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014, p. 845-862, ANKARA-TURKEY YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNİ HEDEFLEYEN DERS KİTAPLARINDA KÜLTÜR AKTARIMI* Celile Eren ÖKTEN** Suzan KAVANOZ*** ÖZET Bir yabancı dili öğrenmek, sadece dilin kendisini değil kültürün edinilmesini de kapsar. Vygotsky, dil öğreniminin, yaşanılan veya etkiye maruz kalınan kültürle şekillendiğini ve iletişimin buna dayandığını vurgular (Lantolf ve Thorne, 2007). Bu yüzden bir yabancı dili öğrenmek, dili ayrıca sosyal ve kültürel açıdan uygun bir şekilde kullanmayı gerektirir. Bu araştırmada, yabancı dil öğretiminde kültürün ve dilin birbirinden ayrılmazlığı bir çıkış noktası olarak ele alınıp Türk kültürünün, yabancı dil öğretimi için kullanılan ders kitaplarında nasıl sunulduğu araştırılmıştır. Yabancı dil olarak Türkçe öğreten beş ders kitabının sistemli içerik çözümlemesiyle, Türk toplumunun kültürel yönlerinin dile yansıması çözümlenmiş ve böylelikle kültürlerarası öğrenmeyi ne şekilde etkilediği belirlenmeye çalışılmıştır. Çözümleme modeli olarak Byram (1997)’ın kültürlerarası yetkinlik öğretimi için geliştirdiği kültürel içerik çözümleme ölçütleri temel alınmıştır. İnceleme sonunda kitaplarda sunulan Türk kültürüne ait ögelerin kültürlerarası öğrenmeyi desteklemede yetersiz kaldığı görülmüştür. İletişimsel dil öğrenme yöntemi gözetilerek her ne kadar sosyalleşme üzerinde durulsa da dilbilgisi ve sözcük bilgisi öğretimi ön plâna çıkarılmış, kültürlerarası etkileşimi destekletici çalışmalar göz ardı edilmiştir. Avrupa Birliği Ortak Dil Çerçevesi göz önünde bulundurularak yabancılar için Türk dili eğitiminin geliştirilmesini ve ders kitaplarının bu çerçeveye göre düzenlemesini vurgulayan bu araştırmanın, ders kitaplarındaki kültürel bilgiyi daha iyi bütünleştirmede materyal geliştiriciler için farkındalık sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Yabancı dil olarak Türkçe, kültür, ders kitabı çözümlemesi, kültürlerarası yetkinlik, iletişimsel yetkinlik. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, El-mek : [email protected], *** Yrd. Doç. Dr. Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, El-mek: [email protected] * 846 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ DISSEMINATION OF CULTURE THROUGH COURSEBOOKS USED FOR TEACHING TURKISH AS A FOREIGN LANGUAGE ABSTRACT Learning a foreign language does not only include the language itself but also acquisition of its culture. Vygotsky, in his socio-cultural approach, emphasizes that language learning is shaped by individually experienced culture and communication is based on this understanding (Lantolf and Thorne, 2007). This study takes the inseparability of culture and language in foreign language teaching as a departure point and explores how Turkish culture is presented in selected course books used for teaching Turkish as a foreign language. Through a systematic analysis of five course books used for teaching Turkish as a foreign language, the researchers aimed at understanding how cultural aspects of Turkey and Turkish society are conveyed to learners of Turkish by means of textual content and to what extent these cultural elements affect intercultural learning. Byram’s (1997) cultural content analysis criteria which he developed for teaching intercultural competence were taken as a basis. The results of the study reveal that the elements of Turkish culture portrayed in the course books seem to support intercultural learning to a limited extent. Considering Common European Framework of Reference for Languages, this study stresses the importance of improving Turkish as a foreign language education and designing course materials in accordance with this framework. It is suggested that the findings have implications for material developers in terms of raising awareness of integration of cultural knowledge in course books. Key Words: Turkish as a foreign language, culture, course book analysis, intercultural competence, communicative competence. Giriş Bir dilin dilbilgisinin ve sözvarlığının başarılı bir iletişim için yeterli olmadığı yaygın bir şekilde bilinmektedir. İletişimde ve bilgi alışverişlerinde, çeşitli bağlamsal ve kültürel unsurların, anlamların çevirisini etkilediği ileri sürülür (Halliday ve Hasan 1985). Yabancı dil öğrenimi yabancı kültürün de öğrenilmesini kapsayan bir süreçtir; doğrudan ya da dolaylı olarak, öğrenciler yabancı dil derslerinde hedef kültüre maruz kalırlar. 1980’lerden bu yana kültür öğretimine yönelik hareketlenme, birçok yabancı dil eğitim-öğretim programlarına ve materyallerine sosyokültürel öğelerin eklenmesine sebep olmuştur (Valdes 1990). Kültürlerarası yetkinliği (Byram 1997) 1 sağlamak için, dil öğretmenlerinin kültürel unsurları öğretimleriyle birleştirmeleri beklenmektedir; bunun yanında ders kitabı yazarları da kendi kitaplarındaki kültürel içeriği vurgulamalıdırlar. Byram, kültürlerarası yetkinliği belirleyen etkenlerden bahsederken bir şema oluşturur ve bu etkenlerin birbiri ile olan etkileşimini gösterir: Başkalarının davranış ve düşünme biçimlerini algılayabilme, başka kültürlerle ilgili bilgi edinme, yorumlama ve ilişkilendirme becerileri, kültürel keşfetme ve etkileşim becerileri, kültürel farkındalık. Bütün bu etkenler kültürlerarası iletişim yetkinliğinin gelişimini sağlamaktadır (1997:34-38). 1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 847 Dilin gerektiği şekilde kullanımı “iletişimsel dil öğretiminin” belli başlı özelliklerinden biridir (Savignon 2002). “İletişimsel yetkinlik”(CEFR)2 dil öğretiminde, dil öğrenenlerin sadece dilbilgisi yetkinliğine değil, ayrıca duruma uygun dilin ne olduğu bilgisine de ihtiyaç olduğunu belirtir. Dil edinimini dilbilim, toplum dilbilim ve edimbilim bilgi ve becerileri açısından ele alır. Uygun dil kullanımı, öğrencilerin bağlamı daha kolay anlamasını sağlamalı ve ayrıca farklı sosyal kimliklerdeki insanların ayırt edici yönlerinin, değerlerinin davranışlarıyla birlikte anlaşılmasını sağlayan kültürlerarası yetkinliğin geliştirilmesine yol açmalıdır. Bu çalışma, dil ve kültür arasındaki karşılıklı ilişkilere dayalı araştırmalara katkıda bulunmayı ve öğrencilere yönelik ders kitaplarındaki kültürel içeriğin ne ölçüde vurgulandığını ortaya çıkarmayı amaçlar. Özetle, bu araştırma yeni ve gelişmekte olan yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında materyal geliştirirken dikkat edilmesi gereken noktaları hedeflemektedir. Bu araştırmaya bir giriş olarak kültür kavramı anlatılacak; kültür, dil ve yabancı dil öğretimi arasındaki ilişki genişletilecektir. Kültür Kültür kavramını açıklayacak yeterli bir tanıma varmak, özellikle küreselleşmenin yoğun yaşandığı dünyamızda oldukça zordur (Nemni 1992, Street 1993, Duranti, 1997). Bununla beraber, bu araştırmaya “kültürün esas alanını” anlatan farklı tanımlardan yola çıkarak başlamak faydalı olacaktır (Samovar vd. 1998: 36). Genel anlamda kültür, insanların somut, gözle görülebilen, fark edilebilen veya dikkat çekmeyip kolay fark edilmeyen davranış tarzları olarak tanımlanır (Lado 1957, Saville-Troike 1975). Samovar ve arkadaşları ise kültürün daha kapsamlı tanımını “Bireysel ve grup çabalarıyla nesiller boyunca bir topluluk tarafından edinilen olgular, evrensel kavramlar, roller, uzamsal ilişkiler, zaman kavramı, din, hiyerarşi, anlamlar, tutumlar, eylemler, değerler, inançlar, tecrübeler ve bilgi birikimleridir” biçiminde yaparlar (a.g.e. 36). Bu tanımlama, Kroeber ve Kluckhohn’un tanımına da çok benzer: “Kültür, açık ve kapalı kalıplardan, sembollerle edinilen ve aktarılan davranışlardan, insan topluluklarının farklı farklı edinimlerinden kaynaklanan simgeleri de kapsayarak meydana gelir” (1952:47). Başka bir deyişle kültürün özü, geleneksel düşüncelerden ve değerlerden oluşur. Öte yandan kültürel sistemler, gelecekteki olayları hazırlayan eylemlerin sonuçları olarak düşünülebilir. Aynı şekilde Peck de, kültürü, toplumun kabul edilmiş bütün davranış şekilleri olarak tanımlar (1998). Böylece kültürün tanımı, bir toplumun düşünme, hissetme ve davranış şekillerinden ve belli bir mantık kurgulamasından çok daha öteye gider. Brooks (1975) ise kültürü, “büyük K kültür” (resmi kültür) ve “küçük k kültür” (derin kültür) diye sınıflandırır. “Büyük K kültür” elit kültürü temsil eder ve genellikle müzik, teknoloji, edebiyat ve sanat gibi bir toplumun insanlığa katkıları açısından tanımlanır; oysaki “küçük k kültür” inançlar, değerler ve bir topluluğun davranışlarını simgeler; giyim, yerleşim, eğlence, değerler, inançlar ve bir grubun tutumları gibi günlük yaşam ile ilgilidir. Bu tanımlar, kültürün edinilen veya öğrenilen ve ardından bir sonraki kuşağa aktarılan bir birikim olduğunu göstermektedir. Ayrıca, kültür bir grup insan tarafından sunulan araç ve gereçleri kapsar ve bu da gözlemlenmesi daha zor olan, insanların duyuş, davranış, düşünüş biçimleri, tutumları, inançları ve bilgileriyle bağlantılıdır. Kültür, bir toplumun kültür açısından birbirinden farklı üyeleri tarafından da paylaşılmasıdır. Rahatlıkla söylenebilir ki kültür, Damen (1987)’in önerdiği gibi konuşma, dinleme, okuma, yazma becerilerinin ardından gelen beşinci bir becerinin de ötesinde bütün becerileri bünyesinde toparlayan bir olgudur. Bununla beraber karmaşık Common European Framework of Reference for Languages (Avrupa Ortak Dil Yeterlilikler Çerçevesi) http://www.coe.int/t/dg4/Linguistic/Source/Framework_EN.pdf, ss.13-14 2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 848 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ yapısından dolayı öğrenicilerin iletişimsel yetkinlik (Kramsch 1993, Byram 1997) gelişimini engelleyen kendine göre gizli bir programı olan da varlıktır. Kültür ve Dil “Kültürel görecelik” fikrini destekleyen Sapir-Whorf’un varsayımı, dil ve kültür arasındaki yakın ilişki tartışmasının merkezindedir (Nisbett ve Norenzayan 2002). Dil kullanımı, kültürel ve sosyal bir olgu olarak anlaşıldığından beri başka bir dili öğrenmek de bir ölçüde bu dilsel ve kültürel normları yeniden düzenlemeyi gerektirir. Jiang (2000) da dilin kültür ile iç içe geçmiş olduğunu ve kültürden ayrılmasının mümkün olmadığını tekrarlar. Dilin ve kültürün birbiriyle yakından bağlantılı olduğu görüşü, çevremizi algılayıp yaşadığımız farkındalıktan kaynaklanır. Bu “derin kültür” anlayışının içinde, dil ve kültür birbirinden ayrılmaz parçalardır (Brooks 1975). Dilin yapısı ve kullanıldığı biçimler, bir kültürün üyelerinin paylaştığı normları ve değerleri yansıtır. Böylelikle iletişimsel yetkinlik modeli, dil ve kültür arasındaki ilişki üzerine kuruludur. Dilbilim, söylem, toplum dilbilim ve stratejik yetkinliklerin her biri, kültürün bir yönünü göstermektedir ve bu yetkinliklerin geliştirilmesi, kültürel farkındalığın gelişmesi ile iç içedir. Kültür ve Yabancı Dil Öğrenimi Yabancı dil ders kitaplarındaki kültürel konular üzerine yapılacak her inceleme, kültürün yabancı dil öğretimiyle nasıl ilişkili olduğunu ve yabancı dil öğretimine ne gibi bir etkisi olduğunu irdeleme yönünde olacaktır. Kültür öğretiminin dil ile olan ilişkisi, kültür ve dilin birbiriyle karşılıklı bağlı olmasına dayalıdır (Atkinson 1999, Brown 1987, Kramsch 1998, Lafayette 1975, Peck 1998, Savignon ve Sysoyev 2002, Stern 1983). Bu açıdan Brooks (1975) ilk olarak kültürün, yabancı dil yeterliliğinin tamamlayıcı bir parçası olması gerektiğini söyler. Ancak, kültürün bu kavramın içinde bulunan bütün özelliklerini kapsayan bir tanımını oluşturmak ve kültürü yabancı dil eğitiminin içine dahil etmek için pedagojik yöntemler oluşturmak kolay değildir. Yabancı dil eğitimi, başka bir kültüre yönelik tutumların yanı sıra bireyin genel yetkinlikleri ile birlikte iletişimsel yetkinliği gibi birçok unsuru da kapsar (CEFR3). Bu çerçevede kültürel yetkinlik, “düşünceler, iletişimler, diller, alışkanlıklar, inançlar, değerler, gelenekler, nezaket kuralları, âdetler, etkileşim biçimleri ve rollerle bütünleşmiş insan davranışı; ayrıca sosyal, dini, etnik kökeni olan bir grubun beklenilen davranışları ve de bütün bunları gelecek kuşaklara aktarabilmek” olarak tanımlanır (Goode vd. 2000:1). Yabancı dil eğitimi açısından Byram’ın (1997) vurguladığı gibi, yabancı dil öğrenicisinin yeni dili öğrenirken yeni bir şekilde dilsel-kültürel yetkinliğe ihtiyacı vardır ve yabancı dil eğitimi, dili yerinde ve uygun olarak kullanımını sağlayan bu yetkinliğin gelişimini temel almalıdır. Başarılı bir iletişimin sağlanabilmesi için, mesajı ileten ile alanın birbirlerini anlayabilmeleri ve bu yolda istekli olmaları lâzımdır. Bu yüzden herhangi bir yabancı dil dersinde hem kültürel hem de kültürlerarası konular birbirleriyle son derece bağlantılı olmalıdır (Byram 1989). Buna ek olarak, farklı dillerin farklı kavramsallaştırma, yorumlama ve dünyayı algılama yolları olduğu için, yabancı dil eğitimi “ötekilik” ifadelerini öğrencilere tanıtmak ve öğrencilerin kendi algı ve olası etnik tutumlarını sorgulamak için çok değerli bir fırsattır (Fantini 1997). Yaygın görüş şudur ki dilsiz bir kültür düşünülemez ve aynı şekilde kültürsüz bir dil de düşünülemez; çünkü “yabancı dil eğitimi, kültür çalışması olmadan, kusurlu ve eksik olacaktır” (Peck 1998:1). Common European Framework of Reference for Languages (Avrupa Ortak Dil Yeterlilikler Çerçevesi) http://cefestim.ecml.at 3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 849 Kültürü dil eğitim-öğretim programlarının bir parçası olarak öğretmenin, iletişim becerilerini geliştirme açısından yararlı olduğu ifade edilmektedir (Canale 1983, Canale ve Swain 1980, Hammerly 1982, Savignon 2002, Savignon ve Sysoyev 2002, Stern, 1983). Örneğin, Peterson ve Coltrane “iletişimin başarılı olabilmesi için, dilin diğer uygun kültürel davranışlarla ilişkilendirilmesinin zorunlu olduğunu” iddia eder (2003:2). Aksi takdirde, öğrenciler ifadelere bağlı kültürel uygunluğu değil de sadece yapısal ifade kalıplarını öğreneceklerdir. Burada vurgulanan düşünce, dil öğretiminde kültürün bir odak noktası olmadığı sürece, öğrencilerin eksiksiz olarak iletişim kuramayacakları yönündedir. Bu bağlamda iletişimsel yetkinliğin öncelikle dört yönü toplum dilbilimsel, dilbilgisel, söylemsel ve stratejik yetkinlik olarak belirlenmiştir (Canale ve Swain 1980). Daha sonra, kültürlerarası yetkinlik de bu listeye ilâve edilmiştir. Öğrenciler, küreselleşmenin ve uluslararası etkileşimin yoğun bir şekilde yaşandığı dünyamızda diğer kültürlerin temsilcileri ile devamlı karşılaşacaktır. Bu nedenle dil öğretiminde, öğrencilerin kültürlerarası iletişim becerilerini geliştirmek esastır (Damen 1987). Kültür öğrenimi, dil öğreniminin ayrılmaz bir parçası olmalıdır (Byram ve Morgan 1994). Brooks (1975) ayrıca kültürle ilgili, dil programlarına dâhil edilebilir çeşitli konular da önerir. Örneğin, atasözleri, deyimler, müzik ve festivalleri birleştirme, öğrencilere kültürü sunmanın diğer bir yoludur. Ayrıca kültürün, 21. yüzyılda yabancı dil öğrenimi yetkinlik ölçütlerine 5C4’ye dâhil oluşu – Kültür, İletişim, Karşılaştırma, Bağlantı, Topluluk – kültüre çoktan hak ettiği değeri vererek atılan önemli bir adım olmuştur (ACTFL5, 2012). Böylelikle yabancı dil olarak Türkçe ders kitapları, kültürel unsurların çeşitliliğini yansıtarak öğrenicilerin kültürlerarası meseleler üzerine olan farkındalığını arttırabilir; aynı zamanda etkili ve verimli iletişim kurmalarını sağlayabilir. Yabancı dil olarak Türkçe Günümüzde, Türkçe, Amerika’nın öngördüğü kritik dillerden biri olarak kabul edilmektedir6 ve 250.000.000’dan fazla konuşanıyla (Musaoğlu, 2000), dünyadaki yaklaşık 4.000 dil arasında yedinci sırada yer almaktadır (Karakuş, 2000). Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan ilk ders kitabı ile 11. yüzyıl Türk tarihine kadar uzanır. Kaşgarlı Mahmut’un Divân-ı Lügât-it Türk’ü (1072) Araplara Türkçe öğretmeyi amaçlamıştır. Bu kitapta, Türkçenin sözdizimsel, biçimbilimsel ve anlambilimsel yönlerine ek olarak, Türkçe deyimler ve atasözleri ve Türk kültürü hakkında bilgilere de yer verilmiştir (Hengirmen 1993). Bu alandaki en önemli ikinci eser, 15.yy.da kaleme alınmış olan Ali Şir Nevâî’nin Muhâkemetü’lLügâteyn’idir. Modern anlamda Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi 1960’lardan beri önem kazanmış ve ders kitapları yayınları arasındaki artışı da gözlemlenmiştir: Kenan Akyüz, Yabancılar İçin Türkçe Dersleri Konuşma, Okuma (Ankara Üniv. 1965); Hüseyin Aytaç-M.Agâh Önen, Yabancılar İçin Açıklamalı Uygulamalı Türkçe (Ankara, 1969); Sermet Sami Uysal, Yabancılara Türkçe Dersleri Kitapları (İstanbul, 1979); Kaya Can, Yabancılar İçin Türkçe-İngilizce Açıklamalı Türkçe Dersleri (ÖDTÜ, 1981); M. Hengirmen-N.Koç, Türkçe Öğreniyoruz (Ankara, 1982); Tahir Nejat Gencan, Yabancı Uyruklu Öğrenciler İçin Türkçe Öğreniyorum (İstanbul, 1985), (Barın 2004). Ders kitabı üretimindeki bu ivme, Türkiye’nin 1959’da Avrupa Ekonomik Birliği’ne ilk başvurusuna ve 1963’te imzalanan Ankara Anlaşması’na da bağlanabilir. Culture, Communication, Comparison, Connection, Community (Kültür, İletişim, Karşılaştırma, Bağlantı, Toplum) Council on The Teaching of Foreign Languages http://www.actfl.org/sites/default/files/pdfs/public/ACTFLProficiencyGuidelines2012_FINAL.pdf 6 http://exchanges.state.gov/academicexchanges/clea2.html 4 5American Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 850 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ Türkiye’de, 1980’li yıllarda liberalleşme politikalarının başlamasıyla serbest pazar ekonomisinin benimsenmesi ve dünyanın değişen eğilimleriyle, yabancılara Türkçe öğretimi bir ihtiyaç olmaya başlamıştır. Sovyetler Birliğinin dağılması ve soğuk savaşın sona ermesi özellikle başta Kafkas ve Orta Asya Türk devletleri olmak üzere diğer Türk Akraba Topluluklarla çeşitli kültürel işbirliklerine olanak sağlamıştır (Şen, 2008). Yakın bir zamanda yabancılara Türkçe öğretiminin uzmanlık gerektirdiği anlaşılmıştır. Bu alanda uzmanlığı karşılamak için TÖMER’ler (Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi) kurulmuştur. Ankara Üniversitesi TÖMER (1984), Gazi Üniversitesi TÖMER (1995), Abant İzzet Baysal TÖMER (1995), Ege Üniversitesi TÖMER (1996) ve İstanbul Üniversitesi DİLMER (2000) kurulan ilk merkezlerdendir. Şimdi pek çok üniversite, Türk dili öğretimi ihtiyacını desteklemek için TÖMER’ler kurmaktadır. Bu girişimler çoğunlukla 2000’lerde Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki artan müzakereler ve Türkiye’nin 2004’te Hayat Boyu Öğrenim programına (Sokrates) katılımıyla daha da hız kazanmıştır. Tüm bu girişimlerin yanı sıra dünyanın her tarafında yabancılara Türkçe eğitimi sunan programlar vardır. Hem Avrupa’da hem de Amerika’da birçok üniversite (İsveç’te Uppsala Üniversitesi, Budapeşte’de Orta Avrupa Üniversitesi, Hollanda’da Leiden Üniversitesi ve Arizona, Berkeley, California, Chicago, Cornell, Georgetown, Harvard, Indiana, Michigan-Ann Arbor, Princeton, Texas, Upenn, Washington, Wisconsin- Madison, Yale gibi bazı Amerikan üniversiteleri) kendi eğitim-öğretim programlarına Türk dili derslerini dahil etmiştir. Bu kurumlarda Türkçe dersleri bulunmasına rağmen, bu amaçla kullanılan ders kitapları genellikle G.Lewis, N. Gyula ve R. Underhill gibi anadili Türkçe olmayan akademisyenler tarafından yazılmış eski kitaplardır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitapları Öğretim materyallerinin, öğrencilerin bilgi gelişimi üzerinde büyük bir etkisi vardır (Hirschfelder, 1982). Ayrıca kapalı ve açık olan değerleri, varsayımları ve toplumun imajını ilettikleri için kültürel arabulucu rolünü de üstlenirler. Kültürü aktarmakta ve dolayısıyla tanımladıkları kültüre yönelik tutumların oluşumunda önemli bir role sahiptirler (Schulz, 1987). İkinci dil / yabancı dil ders kitaplarının genellikle hedef kültür unsurlarını içermesi gerektiği savunulur. Kültür, önemine rağmen, ders kitaplarındaki gelişigüzel ele alınışından dolayı, ihmal edilmiştir (LaFayette, 1988:47). Brooks (1975) kitaplarında kültürel içerik ihtiyacını vurgular ve yabancı dil ders kitabı yazarlarının bunun farkında olmalarını ve onu materyallerin içine dahil etmeleri gerektiğini ileri sürer. Byram'ın yabancı dil öğretimiyle ilgili ders kitaplarını incelemesine göre, yabancı dil öğretiminin üç amacından biri kültürle ilişkilidir (Byram 1993, aktaran Juan, 2010). Yabancı dil öğretiminin ana hedefinin yabancılara karşı olumlu tutumlar ve yabancı kültüre karşı da belli bir anlayış geliştirilmesi olduğu belirtilir. Pek çok ülkede olduğu gibi, ders kitapları Türkiye'deki eğitimin temel kaynaklarıdır (Aslan ve Güneyli, 2008). Ders kitapları öğretmen, harita, kaynak, otorite, beceri çözücü ve ideoloji gibi çeşitli rolleri üstlenir (Cortazzi ve Jin, 1999). Ayrıca Türk kültürünü öğreten ya da güvenilir ve geçerli dilbilimsel ve kültürel öğelerin çerçevesini sunan bir öğretmen rolüne de sahip olabilir. Ders kitaplarının içeriği, öğretim yöntemini etkiler ve "sezgileri, gelenekleri, deneyimleri ve araştırma verilerini " yansıttıkları için yabancı dil öğretiminde çok önemli bir yere sahiptirler (Van Els vd. 1984: 298). Kitap ve ders kitabı sayılarındaki artış sebebiyle 1970’ten beri ders kitabı değerlendirmesi önem kazanmıştır. Bu açıdan ders kitaplarının değerlendirilmesi için, bir kontrol listesine ihtiyaç vardır. Bir kontrol listesinin gereksinimlerinden biri, ders kitabının açıkça tanımlanabilir ve hemen kullanılabilir olmasıdır (a.g.e. 302). Kültürel unsurların kapsamı ve özellikleri, genellikle kontrol listeleri kullanılarak değerlendirilmektedir. Kültür ve/veya Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 851 kültürlerarası iletişim bir kontrol listesinin değerlendirme amaçlı kategorileri arasında yer alan öğelerdendir. Ancak, ders kitabı değerlendirme amaçlı kullanılan bazı kontrol listelerinde kültürden bahsedilmemiştir (Brown, 1994). Bazılarında kültürel içerik sadece sorularla imâ edilmiştir (Breen ve Candlin, 1987). Bu çalışma, ders kitapları aracılığıyla kültürlerarası iletişime katkı sağlayacaktır. Bu araştırmanın ana hedefleri aşağıdaki sorulara cevap bulmaktır: 1. Yabancı dil olarak Türkçenin öğretimi kitaplarında sunulan kültüre ait ögeler nelerdir? 2. Yabancı dil olarak Türkçenin öğretimi kitaplarında sunulan Türk kültürüne ait ögeler kültürlerarası öğrenmeyi ne şekilde desteklemektedir? 3. Kültürlerarası iletişimi geliştirmek için ne gibi katkılar sağlanmalıdır? Araştırmanın önemi Bu araştırma, günümüzde yabancı dil olarak Türkçe öğretimi için yazılmış ders kitaplarındaki tercih edilmiş olan kültürel içeriğin nasıl tanımlanıp anlatıldığına ışık tutmayı amaçlar. Fakat çalışmamızın ikincil amacı, Türkçenin bir yabancı dil olarak öğretilmesine de katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Dil öğretiminde kültürel bilgiyi ve kültürlerarası yetkinliği yabancı dil öğretimiyle bir araya getirmenin önemini destekleyen pek çok çalışma vardır (Crawford-Lange ve Linge, 1985; Kramsch, 1993). Benzer şekilde kültürün dil öğretimiyle birleştirilmesi yaklaşımlarının savunulmasına karşın (Byram ve Zarate, 1997; Kramsch, 1993; Seelye, 1993), yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarındaki kültürel içeriğin değerlendirilmesine ilişkin yapılan araştırma sayısı azdır (Tüm, 2012; Tüm ve Sarkmaz, 2012; Ülker, 2007) ve kitapların kültürel içeriğini değerlendirmek için kullanılan ölçütler sistematik değildir. Bu çalışmayla Türkçe öğretimi için gelecekte ders kitaplarını tasarlarken sunulabilecek kültürel seçenekler için farkındalık arttırıcı bir temel oluşturulması amaçlanmıştır. Aynı zamanda, mevcut olan öğretim materyallerini geliştirici yöntemler önererek, bu gelişmeleri ders kitabı yazarları ve öğretmenler açısından daha uygun hale getirmek hedeflenmiştir. Hiçbir ders kitabı tek başına öğrencilerin kültür ve kültürlerarası meseleleri kavramalarında yardımcı olamayacaktır. Ancak, sınıf içi çalışma materyallerinin içeriği, Türkçe öğretiminde yeni bakış açılarının ve uygulamaların geliştirilmesi için önemlidir. Yöntem İçerik çözümleme kategorilerinin düzenlenmesi, araştırmacıların anlayışına, kültürü ve kültürel kuralları dikkate alarak kaynaklarda nelerin bulunabileceğine bağlıdır. Ayrıca, buraya uyarlanan bakış açıları, araştırmacıların Türkçeyi yabancı dil olarak öğretme, bu dilin ve kültürünün sahibi olma deneyimlerinin ve kuramsal geçmişlerinin sonuçlarıdır. Güvenirliliği sağlamak için, araştırmacılar arası güvenirlik uygulanmıştır. Çözümleme sadece ders kitaplarındaki materyallere gönderme yapmaktadır. Etkinlik kitapları, CD’ler ya da dinleme-anlama metinleri verilere dâhil edilmemiştir. Metinsel veri, kültüre özgü kaynakları ölçmede ve sınıflandırmada temel birimi oluşturmuştur. Örnekler ve onların başlıkları çalışma kapsamına alınmamıştır. Nitel araştırma yöntemi benimsenerek ders kitaplarındaki verilerin dökümü yapılmış; analiz edilmiş ve yorumlanmıştır ve daha sonra niteliksel veri nicel hale getirilmiştir. Mayring’in (2000) niteliksel içerik çözümlemesi tanımından yola çıkarak ve tümdengelim kategori uygulaması örnek alınarak, inceleme süreci boyunca metinlerden alınan hem ön hazırlık ölçütleriyle hem de Byram’ın (1993) belirlediği kategorilerle metinlerin kontrollü bir çözümlemesi yapılmıştır. Bu araştırmanın metinlerde içerik çözümlemesi çalışması olmasına bağlı olarak, öğrenenler, öğretmenler ve ders kitabı yazarlarının kültürel içerikle ilgili görüşlerine başvurulmamıştır. Aşağıda listelenen ders kitapları bu çalışma için ana kaynak vazifesini görmüştür: Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 852 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ Tablo 1: İnceleme İçin Kaynak Oluşturan Yayınlar Kitap İsimleri Yazar(lar)ı Yayınevi ve Yılı 1. Elementary Kurtuluş Öztopçu Santa Monica, California Turkish A Complete İstanbul, 2009 Course for Beginners 2. Lâle Türkçe Ders Kitabı Sayfa Sayısı 379 s. Dilset Yayınları, 2012 164 s. 3.Turkish Grammar For Foreign Students Mehmet Hengirmen Engin Publication, 2000 359 s. 4.Türkçe Öğrenelim Nihal Nomer Karaman Filiz Kitabevi, İstanbul, 2003 660 s. 5.Yeni Hitit I Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı Cemil Kurt, E.Nurşen Aygün, Elif Leblebici, Özden Altınkaynak Coşkun Ankara Üniversitesi Tömer, 2009 199 s. Kültürel İçeriklerin Çözümlemesi İçin Ölçütler Ders kitaplarındaki kültürel içeriği incelerken öğrencilerin ihtiyaçları ve öğretmenlerin rolleri dışında da dikkat edilmesi gereken konular vardır. Her ne kadar resmi eğitim programının öngördüğü şekilde yazılsa da her ders kitabının kendine özgü bir programı bulunmaktadır. Bu örtük program sosyo-kültürel etkenleri, genellemeleri ve klişeleri içerebilir ve kültürlerarası iletişimin gelişimini yavaşlatabilir. Bunun için de öğrencilerin bakış açıları, algıları ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak kültürel öğelerin aktarımının yapılması sağlanmalıdır (Kılıçkaya, 2004). Bu çerçevede kültürel içerik çözümlemesi için bazı ölçütler belirlemek gerekmektedir. Byram, ders kitaplarındaki kültürel içerik ile ilgili geliştirdiği kontrol listesini aşağıdaki sekiz başlıkta toplamıştır (Byram 1993, aktaran Juan 2010). Veriler, bu başlıklar temel alınarak çözümlenmiştir. a) Sosyal kimlik ve sosyal grup (sosyal sınıf, bölgesel kimlik, etnik azınlıklar): Bu başlık altında mensup olunan ülke, milliyet, konuşulan diller ve yaşanılan şehirler çözümlenmiştir. b) Sosyal etkileşim (resmiyet seviyelerinin ayrılması; bizden olan ve olmayan gibi): Burada Türkçenin yapısında bulunan sen / siz resmiyet ve saygı ifadelerinden yola çıkılarak hanım, bey gibi hitapların kullanımı, ayrıca Türkçe ve yabancı kişi adları incelenmiştir. c) İnançlar ve davranışlar (ahlâki değerler, dini inançlar, gelenek ve görenekler, günlük alışkanlıklar ve davranışlar): Bu çerçevede geleneksel, ahlâki ve dini boyutu olan, günlük hayatımıza aksetmiş alışkanlıklar, sözel ifadeler, davranış biçimleri incelenmiştir. d) Sosyal ve siyasi kurumlar (resmi ve özel kurumlar, sivil toplum kuruluşları): Devlet kurumları, sağlık kurumu, adliye, sosyal güvenlik, yerel yönetim, bankalar, TV kanalları gibi kuruluşlar çözümlemeye dahil edilmiştir. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 853 e) Sosyalleşme ve hayat döngüsü (aileler, okullar, iş, törenler, bayramlar): Toplumsal hayata katkıda bulunan kurumlara, organizasyonlara, mekânlara ve kutlamalara ağırlık verilmiştir. Bununla birlikte aile, sanat, eğlence ve kültür, yeme-içme ve konaklama, spor, eğitim, iş ile ilgili sözcükler sınıflandırmaya alınmıştır. f) Milli tarih: Milli kimliği belirleyici olarak görülen geçmiş ve güncel olaylar, simge yapılar, anıtlar sıralanmıştır. g) Milli coğrafya (bireyler tarafından önemli görülen coğrafi etkenler): Türkiye coğrafyasını tanıtıcı bölgelere, belli başlı tarihi şehirlere, İstanbul’un semtlerine, turizm açısından önemli beldelere yer verilmiştir. h) Klişeler ve milli kimlik (milli kimliğin en belirgin sembolleri): Milli kimliği tanıtırken kullanılan imgeler, nesneler, kullanılan ifadeler veya milli kimlikle bütünleşmiş yemek, kıyafet, âdetler gibi unsurlar göz önünde bulundurulmuştur. Bulgular Yukarıda belirtilen kitaplar Byram’ın (1993, aktaran Juan 2010) sınıflandırmasına göre çözümlenmiş ve aşağıdaki belirtilen bulgular elde edilmiştir. Çok fazla tekrara yer vermemek için en belirgin örneklere yer verilmiştir. Kitap 1: Elementary Turkish A Complete Course for Beginners 1. Sosyal kimlik ve sosyal grup: Türk, Ankaralı, Adanalı, Edirneli, Alman, Amerikalı, Arjantinli, Avustralyalı, Japon, Kazak, Macar, Özbek, Arap, İranlı, Yahudi, Medineli, İtalyanca, İngilizce, Arapça, Çince, Türkçe, Almanca, Farsça, Fransızca. 2. Sosyal etkileşim: Ayşe Hanım, Engin Bey, Cindy Hanım, Beyefendi, Hanımefendi, Ahmet Amcacığım, Sayın Ahmet Çandarlı, Dr. Hasan Bey, Prof. Ahmet Öz, Zeynep Hanım Teyze, Mustafa, Aydın, Hande, Can, Fatih, Hakan, Rosario, Olga, Massimo, Roger, Bob, John, Linda, Steve, George, Mary. 3. İnançlar ve davranışlar: Allaha ısmarladık, Allah rahatlık versin, eyvallah, hoş geldiniz, hoş bulduk, hoşça kalın, buyurun, güle güle, inşaallah, Allah bağışlasın, afiyet olsun, zahmet etmeyin, komşu, pazarlık yapmak, el falı, kahve falı, tarot, kısmet, kilise, cami. 4. Sosyal ve siyasi kurumlar: Derman Hastanesi, Şifa Hastanesi, Uğur Eczanesi, Akbank, Yapı ve Kredi Bankası, Garanti Bankası, İngiltere elçiliği, Amerikan elçiliği, TRT 1, Star, Show TV, CNN Türk, Türk Havayolları, Akşam Gazetesi, New York Times. 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü: Havaalanı, Sultanahmet otobüsü, otogar, tramvay, metro, kayınvalide, kayınpeder, kayınbirader, baldız, damat, enişte, eş, gelin, Taksim Sahnesi, Beyoğlu Sinepop, Kadıköy Rex, Beyoğlu Emek, İstanbul Devlet Tiyatrosu, Atatürk Kültür Merkezi, As Sineması, AKM Konser Salonu, Kadıköy Sergi Salonu, Sezen Aksu Konseri, Bostancı Gösteri Merkezi, Yaşar Kemal, ebru sanatı, Atatürk Müzesi, Yeni Karamürsel Mağazası, Hint Filmi- Terörist, Alman Filmi –Mavi Elbise, Fransız filmi – Sır, Amerikan filmi - Paris’te Son Tango, Nazım Hikmet - Kuvvâ-yı Milliye Oyunu, Edip Cansever, Mehmet Baydur – Kamyon, Işın Karaca, Tarkan, Candan Erçetin, Vapurla Boğaz Turu, Ankara Oteli, Dedeman Oteli, Lezzet Lokantası, Güzelyurt Lokantası, Sultan Kebapçısı, Japon Lokantası, Hilton Oteli, Sheraton Oteli, Ateşspor Kulübü, Fenerbahçe Stadı, İstanbul Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, öğretmen, öğrenci, doktor, sekreter, profesör, işçi, hoca, diplomat, pilot, avukat, gazeteci, polis, hemşire, balıkçı, bankacı, emlakçı, ressam, futbolcu. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 854 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ 6. Milli tarih: Bozdoğan Su Kemeri, Ayasofya, Topkapı Sarayı, Boğaziçi Köprüsü, Süleymaniye ve Sultanahmet Camileri, Kapalıçarşı, Kariye Müzesi, Rumelihisarı, Akdamar Kilisesi, Dolmabahçe Sarayı, Sirkeci Tren İstasyonu, Arkeoloji Müzesi, Özgürlük Anıtı. 7. Milli coğrafya: İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Diyarbakır, Bursa, Zonguldak, Sivas, Çorum, Konya, Kayseri, Erzurum, Bolu, Çankaya, Kadıköy, Arnavutköy, Pendik, Bahçelievler, Taksim, Beşiktaş, Bodrum, Asya, Avrupa, Ege Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye. 8. Klişeler ve milli kimlik: Türk kilimi, Türk vatandaşı, Türk edebiyatı. Kitap 2: Lâle Türkçe Ders Kitabı 1 1. Sosyal kimlik ve sosyal grup: Türk, İspanyolca, İngilizce, Arapça, Çince, Türkçe, Almanca, Rusça, Fransızca. 2. Sosyal etkileşim: Aleks, Helga, Jackson, John, Fatma, Nazlı, Ayşe, Elif, Ebru, Sevgi, Sema, Ali, Mehmet, Serdar, Osman, Emre, Furkan, Özkan, Erkan, Atakan, Bülent, John Bey, Ömer, Bella, Ramazan Bey, Veysel Bey, Ayşe Hanım, Hüseyin Bey, Demet. 3. İnançlar ve davranışlar: Günaydın, hoş geldiniz, hoş bulduk, hayırlı olsun, güle güle, sağ olun, buyurun efendim. 4. Sosyal ve siyasi kurumlar: Üsküdar Polis Merkezi, Fatih Koleji, Atlas Hastanesi. 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü: Doğum günü partisi, sebze meyve pazarı, market, müstakil ev, apartman katı, ev sahibi, kiracı, kantin, taksi, misafir, terzi provası, piknik, okul, yemekhane, kütüphane, hastane, stadyum, eczane, tamirhane, mağaza, adliye, anadil, internet, aile bireyleri, garson, postacı, memur, tezgâhtar, satıcı, muhabir, manav, hakem. 6. Milli tarih: Kız Kulesi 7. Milli coğrafya: Ümraniye, Konya, İstanbul, Bursa, İzmir, Samsun, Bingöl. 8. Klişeler ve milli kimlik: Bayram alışverişi, bayraklar, Türk dili tarihi, başkent, anadil. Kitap 3: Turkish Grammar For Foreign Students 1. Sosyal kimlik ve sosyal grup: Zengin, fakir, gazi, Afrikalı, Türk, İngiliz, İspanyol, Amerikalı, Japon, Avrupalı, Romalı, Samsunlu, İngilizler, nişanlı. 2. Sosyal etkileşim: Engin, Ayşe, Esen, Serap, Aytaç, Turgut, Burçak, Ahmet, Gülşen, Murat, Filiz, Mete, Babür, Ayşen, Hüsnü Bey, Şahin Bey. 3. İnançlar ve davranışlar: Müslümanlık, Hristiyanlık, Mevlevilik, Hızır, hem nalına hem mıhına, bir ben bilirim bir de Allah, su testisi su yolunda kırılır, hazıra dağlar dayanmaz, göze batmak. 4. Sosyal ve siyasi kurumlar: Kızılay Derneği, Eğitim ve Kalkınma Vakfı, İstanbul Üniversitesi, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Demir Yolları, Türk Hava Yolları, TÖMER, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Danıştay, Sayıştay, Milliyet gazetesi. 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü: Büro, okul, otel, istasyon, tren, plaj, bahçe, komşu, otobüs, üstgeçit, maç, briç, balo, ev, sinema, gecekondu, öğrenci, sınıf, piknik, parti, evlenmek, toplantı, ehliyet kursu, hamam, düğün, aile bireyleri, Türkan Şoray, Orhan Veli, Said Fâik, Fuzuli, Bâki, simitçi, yazar, terzi, sekreter, dadı, manken, türkolog, sosyolog, arkeolog, asker. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 855 6. Milli tarih: Anıt, müze, Alanya Kalesi, Gazi Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak Paşa, Hoca Ahmet Yesevi, Bâbür Şah, Metehan, Oğuz Kağan, Hoca Nasreddin, Cumhuriyetin yüzüncü yılı, Atatürk, Fâtihler, Kanuniler. 7. Milli coğrafya: Zonguldak, Türkiye, Çınarcık, Ovacık, Köyceğiz, Antalya, İstanbul, Fatih, Ankara, Amerika, İzmir, Avrupa, İzmir, Kuşadası, Bodrum, Damlataş Mağarası. 8.Klişeler ve milli kimlik: Kılıç, savaş, Dil dergisi, Türkçe sözlük, yurtsever. Kitap 4: Türkçe Öğrenelim 1. Sosyal kimlik ve sosyal grup: Fransız, İngiliz, Filistinli, Türk, Japon, Koreli, İstanbullu, Çinli, İzmirli, Ürdünlü, Iraklı, Rizeli, Fenerbahçeli, Beşiktaşlı, Galatasaraylı, Karadenizli, Nijeryalı, Pakistanlı, Konyalı, İzmirli, Edirneli. 2. Sosyal etkileşim: Ayten Hanım, Osman Bey, Sevgi Hanımlar, Hasan Beyler, Ahmetler, Ali Bey, Müdür Bey, anneciğim, Sevgili Erol, Mine Teyze, Yelizciğim, Teyzemler, karıcığım, Sevim Hanım, Eyüp Efendi, dayıcığım, Sevgili Babacığım, Şoför Bey, Garson Bey, Doktor Bey, Hacı Niyazi Efendi. 3. İnançlar ve davranışlar: Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır, Ezanı dinle, dua etmek, inşallah, Allah bağışlasın, Doğum günün kutlu olsun, kadere inanmak, karıncayı bile incitmemek, Budizm, Protestanlık, Katolik, Konfiçyüsçülük, mezar, tapınak, Rahmetli Melek Hanım, cehennem, mahşer, cennet, Hızır gibi yetişmek, Allah rahmet eylesin, Çok yaşayın, Siz de görün, Eksik olmayın, Bereket versin, Ayağınıza sağlık, Rast gele, Güle güle oturun, Güle güle büyütün, Allah sabır versin, Allah razı olsun, Allah yardım etsin, Allah korusun, Kurban Bayramı, Ramazan Bayramı, Allah’tan acil şifalar dilerim, Hz. Muhammed, Hz. Ali, geceyi gündüze katmak, elden ayaktan düşmek, ağzını bıçak açmamak, dünyayı toz pembe görmek, ayağına kara sular inmek, çok yaşayan değil çok gezen bilir, iyilik eden iyilik bulur, işleyen demir ışıldar, parayı veren düdüğü çalar, sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. 4. Sosyal ve siyasi kurumlar: Üniversite, müze, İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü, mağaza, kütüphane, saray, öğrenci bürosu, Türkçe kursu, İstanbul Üniversitesi, Alman ve Japon Konsoloslukları, Oxford Üniversitesi, TRT1, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, Hürriyet Gazetesi, İran Havayolları, Türk Dili Kursları, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Türk Hava Yolları, Dünya Sağlık Örgütü, Kanser Araştırmaları Birliği, Atatürk Kültür Merkezi. 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü: Sınıf, hastane, eczane, fırın, trafik, spor salonu, dolmuş, bakkal, havaalanı, tiyatro, sinema, banka, yurt, plaj, fakülte, çarşı, lunapark, tatil, konser, çarşı, köy, park, randevu, mezuniyet töreni, yaş günü, yılbaşı, konferans, hamam, düğün töreni, kayınvalide, kuzen, yeğen, tiyatro, konser, piyano, La Fontaine, Yavuz Bülent Bakiler, Atatürk Kültür Merkezi, Orhan Veli, Yahya Kemal, Ümit Yaşar Oğuzcan, Bülbül ve Gül-Oscar Wilde, Edmando De Amicis- Çocuk Kalbi, Sefiller-Victor Hugo, asker, öğrenci, okutman, müdür, doktor, hırsız, öğretmen, politikacı, ressam, başbakan, müzisyen, şarkıcı, sütçü, çöpçü, kitapçı, kültür ataşesi, beslenme uzmanı. 6. Milli tarih: 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Cumhuriyet’in 80. yaş günü, Atatürk, Kapalı Çarşı, Ali Fuat Başgil, Atatürk, Kenan Evren, Süleyman Nazif, Namık Kemal, Dolmabahçe Sarayı, Topkapı Sarayı, Süleymaniye Camii. 7. Milli coğrafya: İstanbul, Marmara Bölgesi, Ankara, Gediz Nehri, Ege Denizi, Şişli, Antalya, Yeşilköy, Rize, Karadeniz, İskenderun, Trakya, Anadolu, Çanakkale Boğazı, Akdeniz, Erzurum, Türkiye, Samsun, Fatih, Taksim Meydanı, Marmaris, Uludağ, Kıbrıs. 8. Klişeler ve milli kimlik: Türk Mutfağı, Türk bayrağı, Türk müziği, Türk edebiyatı, Türk dili, güreş, Türk alfabesi, Nasreddin Hoca. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 856 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ Kitap 5: Yeni Hitit I Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı 1. Sosyal kimlik ve sosyal grup: Türk, Bulgaristanlı, Polonyalı, Rus, Romanyalı, Afgan, Alman, Kazakistanlı, Kırgızistanlı, Macar, Moğol, Hititler, Eskimolar, Bedeviler, Tibetliler, Edirneli, Egeli. 2. Sosyal etkileşim: Pınar Hanım, Mine Hanım, Filiz Hanım, Mehmet Bey, Elif Hanım, Can Bey, Aysun Hanım, Alp Bey. 3. İnançlar ve davranışlar: Câmi, kilise, sinagog, fal, büyü, büyücülük, ataerkil toplum, aşiret, kurban etmek, ceset yakmak, piyango bileti, tombala çekilişi, kadın programları, peşin fiyatına taksitle, pembe dizi, yoga, meditasyon, bayram, dedikodu. 4. Sosyal ve siyasi kurumlar: TÖMER, İş Bankası, Moskova Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, T.C Milli Eğitim Bakanlığı, PTT, Türk Hava Yolları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, TEDAŞ, TCDD, Anadolu Üniversitesi, Adalet Bakanlığı Sosyal Tesisleri, T.C Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü. 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü: Park Eczanesi, restoran, manav, market, buz pateni, kantin, Okuma Salonu, postane, festival, alışveriş, basketbol antrenmanı, doğa yürüyüşleri, çay bahçesi, spor salonu, gar, Gün Oteli, ağabey, kız kardeş, hala, teyze, amca, dayı, anneanne, dans kursu, Türk Müziği, İstanbul’un Sesi Radyosu, koleksiyon, el sanatları, rock grupları, Türk halk müziği, Yıldız Kenter, Ankara Çocuk Klübü, Shakespeare “12.Gece”, Kent Oyuncuları Topluluğu, Altın Portakal, Tarkan, Akün Sineması, Cesur Yürek filmi, fotoğrafçılık, dağcı, ev hanımı, dişçi, bilim adamı, taksici, mühendis, doktora öğrencisi, reklamcı, fabrikatör, tamirci, anahtarcı, kuaför, kasiyer, temizlik görevlisi, hizmetçi, güvenlik elemanı, moda tasarımcısı, falcı, antropolog, 6. Milli tarih: Ankara Kalesi, Ayasofya Müzesi, Kız Kulesi, Dolmabahçe Sarayı, Çırağan Sarayı, Çiçek Pasajı, Kapalıçarşı, Topkapı Sarayı, Haydarpaşa İstasyonu, Bodrum Kalesi. 7. Milli coğrafya : Antalya, İstanbul, İzmir, Ulus, Kızılay, Ankara, Bebek, Trabzon, Doğu Karadeniz, Ortaköy, Adalar, İstiklâl Caddesi, Ağrı Dağı, Düzce, Van Gölü, Akdamar Adası, Kapadokya, Ortahisar, Göreme, Zelve Vadisi, Avanos, Edremit, Altınoluk, Kuş Cenneti, Kemer, Kaş, Alaçatı, Fethiye, Bodrum, Ölü Deniz. 8. Klişeler ve milli kimlik: Klâsik Türk Sanat Müziği, türkü, ezogelin çorbası, çoban salata, karnıyarık, mantı, İzmir köfte, ayran, cacık, nohut, bulgur pilavı, kuru fasulye. Yukarıdaki kategorilerde örneklerin tamamı yer sınırlılığından gösterilememiştir; özellikle Türk kültürü açısından belirgin özellik taşıyan örneklere yer verilmiştir. Aşağıdaki tabloda ise kategorilere uyan bütün örneklerin nicel değerleri sıklık ve yüzde olarak verilmiştir. Yüzdelerin hesaplanmasında toplam verilen kültür öğelerinin sayısı alınmış, toplam kültürel öğelerin içerisinde kategorilerin yoğunlukları hesaplanmıştır. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 857 Tablo 2: Kitapların Kontrol Listesi Öğelerine Göre Sayısal Çözümlenmesi Kontrol listesi 1.Sosyal kimlik ve sosyal grup (sosyal sınıf, bölgesel kimlik, etnik azınlıklar) 2. Sosyal etkileşim (resmiyet seviyelerinin ayrılması; bizden olan ve öteki gibi) 3. İnançlar ve davranışlar (ahlâki, dini inançlar; günlük alışkanlıklar) 4. Sosyal ve siyasi kurumlar (devlet kurumları, sağlık kurumu, adliye, sosyal güvenlik, yerel yönetim) 5. Sosyalleşme ve hayat döngüsü (aileler, okullar, iş, törenler) 6. Milli tarih (milli kimliği belirleyici olarak görülen geçmiş ve güncel olaylar) 7. Milli coğrafya (üyeleri tarafından önemli görülen coğrafi etkenler) 8. Klişeler ve milli kimlik (milli klişelerin en belirgin sembolü nedir) TOPLAM Kitap 1 Kitap 2 Kitap 3 Kitap 4 Kitap 5 Sıklık % Sıklık % Sıklık % Sıklık % Sıklık % 68 15,8 9 7,6 14 7,9 55 8,7 40 11,6 90 20,9 29 24,6 47 26,6 51 8,1 23 6,6 17 3,9 8 6,8 9 5,1 178 28,2 17 4,9 16 3,7 3 2,5 11 6,2 38 6 22 6,4 193 44,8 56 47,5 61 34,5 249 39,5 169 48,8 14 3,2 1 0,8 14 7,9 12 1,9 13 3,8 30 7 7 5,9 16 9 40 6,3 48 13,9 3 431 0,7 100 5 118 4,2 100 5 177 2,8 100 8 631 1,3 100 14 346 4 100 Sonuç Öğrencilerin tüm ihtiyaçlarına cevap verebilecek tek bir bir eğitim programından veya ders kitabından bahsetmek mümkün değildir. Bireysel ve kültürel farklılığın, dil öğrenimindeki tercihleri etkilediği ileri sürülür. Bu nedenle öğrencilerin sosyo-kültürel geçmişleri, değerler sistemi ve öğrenmeye karşı sergiledikleri davranışları dikkate alınmalıdır (Finkbeiner, 2008). Bizim burada vurgulamak istediğimiz, dil öğrenimindeki iletişimsel yetkinliğin sağlanabilmesi için hedef dildeki kültürel öğelerin ön plânda tutulmasıdır. Bir başka deyişle düzgün ve akıcı bir iletişime katkı payı açısından kültürel öğelerin anlambilimsel ve edimbilimsel açıdan öğretilmesidir (Tüm ve Sarkmaz, 2012). Sonuç olarak yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde kullanılan kültür ögelerinin örnekleri tespit edilmiş ve kullanım sıklıklarını bir tablo halinde gösterilmiştir. Kitapların kültürel içerik açısından çözümlenmesinde Byram’ın (1993, aktaran Juan, 2010) önerdiği sekiz temel kategorisini kullanılmıştır: (1) sosyal kimlik ve sosyal grup, (2) sosyal etkileşim, (3) inançlar ve davranışlar, (4) sosyal ve siyasi kurumlar, (5) sosyalleşme ve hayat döngüsü, (6) milli tarih, (7) milli coğrafya, (8) klişeler ve milli kimlik. Bu kategorilere göre değerlendirdiğimizde ders kitaplarında birbirine benzer hatta aynı örnekler üzerinde durulduğu görülmüştür. Dikkat çekici örneklemelere yer verilmiştir. İncelenen ders kitaplarının genelinde (1) ve (2) sayılı kategorilerde sınırlı bir sayıda sınıflandırma yapılabilmiştir. Özellikle Kitap (1) Elementary Turkish A Complete Course for Beginners ve Kitap (4) Türkçe Öğrenelim milliyet, konuşulan dil, yaşanılan şehirlerin, ülkelerin, şahıs isimlerinin ve hitapların sayıca çok olduğu ders kitaplarıdır. Bu bağlamda şahıslara hitap Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 858 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ biçimlerinin üzerinde bu kadar çok durulmasının, Türk toplumundaki toplumsal ilişkilerin nasıl yapılandığına veya sosyal mesafenin nasıl ayarlandığına dair verilen önem şeklinde açıklanabilir. Kitap (3) Turkish Grammar For Foreign Students’ta “İnançlar ve davranışlar” başlıklı kategoride ise günlük dilde sıkça kullanılan inanç temalı söylemler, alışkanlıklar, kutlamalar, dini yapılar genelde verilen örneklerdir. Bununla birlikte Kitap (4)’te din büyüklerinin isimleri, diğer dinler, dini tören ve kutlamalarda kullanılan ifadeler, günlük dildeki deyim ve atasözleri oldukça yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Özellikle deyim ve atasözlerinin bu kadar yoğun kullanılması ahlâki değerlerin günlük dile yansıtılması yönünde bir izlenim oluşturmaktadır. Kitap (3) ve Kitap (5) Yeni Hitit I Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı sosyal ve siyasi kurumların ağırlıklı olarak yer verildiği kaynaklardır. “Sosyal ve siyasal kurumlar” kategorisinde ise hastane, eczane, banka, elçilik, devlete ait kuruluşlar, gazete, televizyon gibi bir yabancının ihtiyaç duyabileceği kurumlar gösterilmiştir. Burada ele alınan beş kitapta üzerinde en çok durulan ortak kategori, “Sosyalleşme ve hayat döngüsü” dür. Genelde aile bireyleri ve paylaşılan etkinlikler, sanatçılar, edebiyatçılar, sanat merkezleri, sanat faaliyetleri, eğlence ve kültür hayatına ait unsurlar, yeme içme ve konaklama, spor dalları ve merkezleri, okullar, meslek grupları tanıtılır. Bu kavramların, incelediğimiz ders kitaplarında benzer oranlarda üzerinde durulduğu görülmüştür. Kitaplarda “Milli tarih” adı altındaki kategoride genelde tarihi yapılar, milli bayramlar, ünlü devlet adamları ve edebiyatçılar sıralanır. Kitap (3) milli kimliği belirleyici olarak görülen kavramlara en çok yer veren kitaptır. Milli tarih kategorisindeki kavramlara en az yer veren ise Kitap (2)’dir. “Milli coğrafya” kategorisinde ise tarihi şehirlerden, özellikle İstanbul’un semtlerinden, Türkiye’nin bölgelerinden, Avrupa ve Asya kıtalarından bahsedildiği görülür. Kitap (4) ve Kitap (5) te Türkiye’nin bilhassa turizm merkezlerine ve doğal güzelliklerine dikkat çekilir. Özellikle Kitap (5) bu konuyla ilgili olarak en çok örneklerin sunulduğu kaynaktır. Son olarak kitapların genelinde “Klişeler ve milli kimlik” olgusunun incelendiği kısım, diğer bölümlere nazaran oldukça zayıf kalmıştır. “Türk” sözcüğü müzik, mutfak, edebiyat, kilim, bayrak gibi genel kavramlarla birlikte kullanılmıştır. Yukarıdaki tabloyu incelediğimizde kitaplarda sunulan Türk kültürüne ait ögelerin kültürlerarası öğrenmeyi desteklemede yetersiz kaldığı görülmektedir. İletişimsel dil öğrenme yöntemi gözetilerek her ne kadar sosyalleşme üzerinde durulsa da dilbilgisi ve sözcük bilgisi öğretimi ön plâna çıkarılmış, kültürlerarası yetkinliği destekleyici toplum dilbilim, anlambilim, edimbilim gibi çalışmalar göz ardı edilmiştir. Öğrencilerin kültür bağlamı içerisinde dil becerilerini ve dil kalıplarını nerede ve nasıl kullanılacağına dair bir yönlendirme yapılmamıştır. Türk kültürünü tanıtıcı pedagojik bir biçimden çok didaktik bir tarz benimsenmiştir. Sosyalleşme ve hayat döngüsü en çok dikkati çeken bölüm olmasına; aile, sanat, spor, mutfak, meslek gibi ayrıntılarla verilmesine rağmen kitaplarda verilen örneklerin, gündelik iletişimde ne kadar etkin olduğu bir soru işaretidir. Milli tarihte ise daha çok tarihi ve mimari eserlerin varlığı belirtilmiş; milli kimlik ile ilişkilendirilmeleri üzerinde durulmamış; yakın tarih genelde işlenmemiştir. Milli Coğrafyaya ise daha fazla önem verilerek bir turistik gezi rehberi biçimi benimsenmiştir. Milli klişeler ve sembollerde yemekler ve sanatsal nesneler ön plânda tutulmuş; devlet adamları, din büyükleri ve tanınmış yazarların özlü sözlerine yer verilmiş; ancak bir yabancının anlayabileceği bağlamsal kültürel içerik eksik kalmıştır. Her kitabın içerik yoğunluğu farklıdır; fakat öğrencileri, başlangıç seviyesinden başlatıp iletişim kurabilecekleri seviyeye getirebilmek en temel ortak amaçtır. Bunun içinde yabancı dil Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 859 olarak Türkçe ders kitaplarının, Türk insanının gündelik hayatta yaşadığı kültürü olduğu gibi tanıtmakta daha etkili olması gerekmektedir. Bir turist için hazırlanmış rehber çerçevesinden kurtulup kültürel duyarlılığı ve kültürel farkındalığı arttıracak örnekler kullanılmalıdır. Kültürlerarası iletişimi geliştirmek için hedef toplumun - Türk toplumunun- gerçekçi, güncel bir resmi çizmelidir (Byram, 1989). Bu çerçevede hazırlanacak ders kitaplarında okuma-dinlemeyazma-konuşma becerilerinin biçim, anlam ve işlev yönünden birbirlerini tamamlaması da kaçınılmazdır. Kültürlerarası yetkinlik gözetilerek yapılacak bu öğretimde dilin kullanımının daha iyi öğrenileceği bir gerçektir. Sonuç olarak, mevcut olan araştırmanın ana öncülünü tekrar etmeliyiz: Kültür öğretimi, öğrencilerin Türk halkının yaşam tarzları, değerleri, tutumları ve inançlarıyla ilgili olarak Türk kültürü hakkındaki bilgilerini artırmaya olanak sağlamak için, Türk dili öğretiminin tamamlayıcı bir parçası olmalıdır. Ders kitapları da “değişimin temsilcileri” (Hutchinson ve Torres 1994) olarak bu görevden büyük ölçüde sorumludur. KAYNAKÇA ARIEW, R. (1982). “The Textbook as Curriculum”. Curriculum, Competence, and the FL Teacher. Haz.T.V. Higgs. Linconwood,IL: National Textbook Co.11-33. ATKINSON, D.T. (1999). “TESOL and Culture”. TESOL Quarterly 33:625-649. ASLAN, C. ve GÜNEYLİ, A. (2008).“Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmen Adaylarının Öğretim Ortamlarında Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Görüşleri.“ I. Uluslararası Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu Bildiri Kitapçığı, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti: 85-109. BARIN, E. 2004). “Yabancılara Türkçe Öğretiminde İlkeler”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 1(1):19-30. BREEN, M.P. ve C.N. CANDLİN (1987). “Which Materials?: A Consumers’ and Designers’ Guide.” Haz. L.E. Sheldon. ELT Textbooks and Materials: Problems in Evaluation and Development.ELT Documents 126. London:Modern English Publications: 13-27 BROOKS, N. (1975). “The Analysis of Foreign and Familiar Cultures”. The Culture Revolution in Foreign Language Teaching. Haz. R. C. Lafayette . Skokie, IIIinois: National Textbook Company:19-31. BROWN, H.D. (1987). Principles of language learning and teaching. New Jersey: Prentice-Hall, Inc. BYRAM, M. (1989). Cultural Studies in Foreign Language Education. Philadelphia: Multilingual Matters. ________ (1997). Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Clevedon: Multilingual Matters Series. BYRAM, M. ve MORGAN, C. (1994). Teaching-and-Learning Language-and-Culture. Clevedon: Multilingual Matters. BYRAM, M. ve ZARATE, G. (1997). “Definitions, Objectives and Assessment of Sociocultural Competence”. Sociocultural Competence in Language Learning and Teaching. Haz. Michael Byram, M., G. Zarate ve G. Neuner. Strasbourg. Council of Europe Publishing:743. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 860 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ CANALE, M. (1983). “From Communicative Competence to Communicative Language Pedagogy”. Language and Communication. Haz. Richards, J. C. ve Schmidt, R. W. Harlow, Essex: Longman : 2-28. CANALE, M. ve SWAIN, M. (1980). “Theoretical Bases of Communicative Approaches to Second Language Teaching and Testing”. Applied Linguistics 1: 1-47. CORTAZZI, M. ve JIN, L. (1999). “Cultural Mirrors Materials and Methods in the EFL classroom”. Culture in Second Language Teaching and Learning. Haz. E. Hinkel. Cambridge University Press:196-219. CRAWFORD-LANGE, LINDA M. ve LANGE, DALE L. (1987). “Integrating Language and Culture: How to Do It”. Theory into Practice 26(4): 258-266. DAMEN, L. (1987). Culture learning: The Fifth Dimension in the Language Classroom. Reading, MA: Addison-Wesley. DURANTI, A. (1997). Linguistic Anthropology. Cambridge: University Press. FANTINI, A.E. (1997). “A Survey of Intercultural Communication Courses”. International Journal of Intercultural Relations 21: 125-148. FINKBEINER, C. (2008). “Culture and Good Language Learners”. Lesson from Good Language Learners. Haz. Carol Griffiths. Cambridge University Press: 131-141. HALLIDAY, M.A.K., ve HASAN, R. (1985). Language, Context, and Text: Aspects of Language in a Social-semiotic Perspective. Oxford: Oxford University Press. HAMMERLY, H. (1982). Synthesis In Second Language Teaching: An Introduction To Languistics. Blaine, WA: Second Language Publications. HENGİRMEN, M. (1993). “Türkiye’de Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğreten Kurumlar ve Eğitim Araçları”. Dil Dergisi: 11: 5-8. HIRSCHFELDER, A. (1982). American Indian stereotypes in the World of Children: A Reader and Bibliography. Metuchen, NJ: The Scarecrow. HUTCHINSON, T. ve TORRES, E. (1994). “The Textbook as agent of change”. ELT Journal, 48 (4): 315-327. JIANG, W. (2000). “The Relationship Between Culture and Language”. ELT Journal, 54 (4) : 328-334. JUAN, W. (2010). “A Content Analysis of the Cultural Content in the EFL Textbooks”. Canadian Social Science. 6(5): 137-144. KARAKUŞ, İ. (2000). Türkçe Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. Ankara: Sistem Ofset Yayınları. KRAMSCH, C. (1993).Context and Culture in Language Teaching. Oxford: Oxford University Press. ___________(1998). Language and Culture. Oxford: Oxford University Press. KROEBER, A. L.,ve KLUCKHOHN, C. (1952). Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions, 47. Cambridge, MA: Peabody Museum.. LADO, R. (1957). Linguistics across Cultures: Applied Linguistics for Language Teachers. Ann Ardor: University of Michigan Pres. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında… 861 LA FAYETTE, R. (1987). The Cultural Revolution in Foreign Languages: A Guide for Building the Modern Curriculum. Lincolnwood, IL: National Textbook Company. LANTOLF, J. ve THORNE, S. (2007). “Sociocultural Theory and Second Language Learning”. Theories in Second Language Acquisition. Haz. B.Van Pattten ve J. Williams. New Jersey:Lawrence Erlbaum Associates, Inc.: 197-221. MAYRING, P. (2000). “Qualitative Content Analysis”. Forum: Qualitative Social Research, 1(2). NISBETT, R.E. ve NORENZAYAN, A. (2002). “Culture and Cognition”. Stevens’ Handbook of Experimental Psychology. Haz. D. L. Medin. John Wiley & Sons. PECK, D.(1998). Teaching Culture: Beyond Language. Yale: New Haven Teachers Institute. PETERSON, E. ve Coltrane, B. (2003). Culture in Second Language Teaching. CAL Digest. Washington, DC: Center for Applied Linguistics. SALZMANN, Z. (1998). Language, Culture and Society. An Introduction to Linguistic Anthropology. USA: Westview Press. SAMOVAR L. A., PORTER R.E. ve STEFANI L.A. (1998). Communication Between Cultures. Belmont et al.: Wadsworth Publishing Company. SAVIGNON, S. J. (2002). Interpreting Communicative Language Teaching. New Haven & London: Yale University Press. SAVIGNON, S.J. ve SYSOYEV, P.V. (2002). “Sociocultural strategies for a Dialogue of Cultures”. The Modern Language Journal 86(4): 508-524. SAVILLE-TROIKE, M.(1975). “Teaching English as a Second Culture”. On TESOL ’74. Haz. D. L. Medin. Washington: TESOL: 83-94. SCHULZ, R.A. (1991). “Bridging the Gap between Teaching and Learning: A Critical Look at FL Textbooks”. Challenges in the 1990s for College FL Programs.Haz. S.S. Magnan: Boston: Heinle :167-181. SEELYE, H.N. (1993). Teaching Culture: Strategies for Intercultural Communication. Lincolnwood, IL: National Textbook Company. STERN, H.H. (1983). Fundamental Concepts of Language Teaching. Oxford: Oxford University Press. ŞEN, L.(2008). Soğuk Savaş Sonrası Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Atılım Üniversitesi. STREET, B.(1993). “Culture is a Verb: Anthropological Aspects of Language and Cultural Process”. Language and Culture. Haz. D. Graddol, L. Thompson, ve M. Byram. Clevedon, Avon: Multilingual Matters and BAAL : 23-43. TÜM, G. (2012). “Linguistic Difficulties For Polish Students Studying Turkish As a Foreign Language: A Case Study”. International Journal of Social Sciences 5 (2): 305-316. TÜM, G. ve SARKMAZ, Ö. (2012). “Yabancı Dil Türkçe Ders Kitaplarında Kültürel Ögelerin Yeri”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 43: 448-459. ÜLKER, N.(2007). Hitit Ders Kitapları Örneğinde Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kültür Aktarımı Sürecine Çözümleyici ve Değerlendirici Bir Bakış. İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014 862 Celile Eren ÖKTEN-Suzan KAVANOZ VALDES, J. (1990). “The Inevitability of Teaching and Learning Culture in a Foreign Language Course”. Culture and the Language Classroom. ELT Documents 132. Haz. B. Harrison.London: Macmillan. Modern English Publicationsand the British Council : 20-30. VAN ELS, T., BONGAERTS, T., EXTRA, G., VAN OS, C., ve JANSEN-VAN DİETEN, A. (1984). Applied Linguistics and the Learning and Teaching of Foreign Languages. London: Edward Arnold. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014
© Copyright 2024 Paperzz
