AHMED RESM[
rih-i Umumi'yi neşretti (istçınbul 1328)
ve "Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı" serisinden Lale Devri 1130-1143 (istanbul
1331) , Tarihi Simô.lar (istanbul 1331) ;
Köprülüler (istanbul 1331); Felaket Seneleri 1094-1110 (istanbul 1332) ; Kadınlar Saltanatı I-IV (istanbul 13321923); Alimler ve Sanatkarlar 900 1200 (istanbul 1924) gibi eserlerini ikdam'da tefrika etti. Bir yandan popüler
mahiyette yazılar yazarken öte yandan
Tarih -i Osmani Encümeni Mecmuası 'nda ilmi makaleler de yayımlıyordu.
Enver Paşa'nın teşvikiyle ilk defa Hazine-i Evrak'a (Arşiv) girerek Osmanlı
belgelerini inceleyen Ahmed Refik'in asıl
ilmi çalışmaları 1915'te Anadolu'dan istanbul'a döndükten sonra başlar. Değerli vesikaları ihtiva eden Memalik-i
Osmaniyye'de Demirbaş Şarl (istanbul
1332) ; On uncu Asr-ı Hicride İstanbul
Hayatı 961-1000 (istanbul 1933, 2. bs .,
Onaltıncı Asırda istanbul Hayatı, 1935);
Memalik-i Osmaniyye'de Kral Rakoczi ve Tevabii 1109-1154 (istanbul
1333) ; Osmanlılar ve Büyük Frederik
1133-1179 (istanbul 1333); Türkiye'de
Mülteciler Meselesi (istanbul 1926);
Anadolu'da Türk Aşiretleri 966-1200
(istanbul 1930); Hicri Onikinci Asır
da İstanbul Hayatı 1100-1200 (istanbul 1930) ; Osmanlı Devrinde Türkiye
Madenieri 967-1200 (istanbul 1931) ;
Hicri Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı 1000-1100 (istanbul 1931); Hicri ünüçüncü Asırda İstanbul Hayatı
1200-1255 (İstanbul 1932); Onaltıncı
Asırda Rafizilik ve Bektaşilik (istanbul 1932); Türk Hizmetinde Kral Tököli İmre 1683-1705 (istanbul 1932) adlı eserler buradaki çalışmalarının mahsulüdür: İstanbul hayatına dair eserleri-
1988'de yapı lm ış
ile ilgili çalışmasın
dan dolayı İsveç hükümeti, Türk-Bulgar
ilişkilerine dair araştırma ve yayınları
dolayısıyla da Bulgar İlimler Akademisi
tarafından nişan ve madalya ile taltif
edilen Ahmed Refik. bizde eski tarihçili ğin son. modern tarihçiliğin ilk, popüler
tarihçiliğin ise en iyi temsilcisidir.
nin faksimile
ilmi mahiyetieki makalelerini Tarih-i
Osmani Encümeni Mecmuası, Türk
Tarih Encümeni Mecmuası, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası ve
Türkiyat Mecmuası'nda neşreden Ahmet Refik. tarihi konuları halkın seviyesine indirirken gerçeği tahrif etmemeye gayret göstermiştir.
Bu arada çocuklar için tarih kitapları
ile okul kitapları yazan. Fransızca'dan
da bazı tercümeler yapan Ahmed Refik,
ayrıca Silahdar Tarihi, Tarih-i Gılmani
ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nin
dokuzuncu ve onuncu ciltlerini de yayımlamıştır. Rindmeşrep ve neşeli bir
mizaca sahip olan Ahmed Refik'in birçoğu bestelenmiş olan şiirleri Gönül
( 1932) adlı kitapta toplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
R. Ekrem Koçu, Ahmed Refik, İstanbul 1938;
Muzaffer Gökman, Tarihi Sevdiren Adam: Ahmed Refik Altınay, İstanbul 1978; Mükrimin
Halil ... "Müverrih Ahmed Refik", Millf Mec·
mua, sy. 39, İstanbul 1341; A. Tietze, "Ahmad
Rafik", E/ 2 (Fr.), 1, 302-303.
liJ
1
L
1
L
Ahmed Refik Altı nay' ın mezarı- Büyükada i istanbul
neşirleri
tır. Demirbaş Şar1
A BDÜLKADiR ÖzcAN
AHMED REMZİ D ED E
ı
(bk. AKYÜREK, Ahmt;d Remzi).
_j
AHMED RES Mi
Osmanlı
(ö.
1783)
devlet
adamı
ı
ve tarihçisi.
_j
1700'de Girit'te doğdu . Tahsilini tamamlamak üzere geldiği İstanbul'da reisülküttablardan Tavukçubaşı damadı
Mustafa Efendi'nin yanında yetişti ve
daha sonra onun damadı oldu. Devlet
hizmetine girerek Bursa mukataa * sı.
Selanik, İstanbul ve Gelibolu baruthaneleri nezaretleri, küçük evkaf muhasebeciliği görevlerinde bulundu. Sadrazam
Ragıb Mehmed Paşa tarafından lll. Mustafa'nın tahta geçişini bildirmek üzere
şıkk-ı sani defterdarlığı payesiyle Avusturya'ya elçilikle gönderildi (ı 757- ı 758)
Daha sonra maliye tezkirecisi ve Anada -
lu muhasebecisi oldu. Yedi Sene savaş
ları sonunda Prusya-Rusya yakınlaşma
sının Osmanlı Devleti'ne zararlı olup olmadığını incelemek, ayrıca yolu üzerinde bulunan Osmanlı himayesindeki Lehliler'e teminat vermek için elçilikle Berlin'e gönderildi (Temmuz 17631 Prusya
kralının ifadesiyle. vazifesini "zerafet ve
feta~netle" yapan Resmi, İstanbul'a döndüğünde (Temmuz 17641 sadaret mektupçuluğuna tayin edildi. Ardından çavuşbaşı, matbah ve tersane emini. rı1z
m1m çe *ci oldu. Maldavani Ali Paşa'nın
sadaretinde devlet işlerindeki bilgisi ve
yararlığı düşünülerek 23 Kasım 1769'da
sadrazam kethüdalığına getirildi ise de
kısa süre sonra sadaret değişikliği sebebiyle eski görevine iade edildi. ROznamçeci olarak bulunduğu Rus savaşın
da Avrupa'yı yakından tanımış olduğun
dan 24 Şubat 1771'de tekrar sadaret
kethüdalığına getirildi. Bu hizmette iken
nişan cı* lık payesiyle başmurahhas olarak Küçük Kaynarca Antiaşmas ı görüş
melerine katıldı. istanbul'a dönüşünde
aziedilen Ahmed Resmi, bundan sonra
matbah emaneti, şıkk-ı sani defterdarlığı, cizye muhasebeciliği ve rOznamçecilikte bulundu. İleri yaşta gözden düş
tü ise de Halil Hamid Paşa'nın sadrazamlığı sırasında kendisine önce süvari mukabeleciliği. sonra da rüznamçecilik verildi. 30-31 Ağustos 1783 gecesi
öldü. Üsküdar'da Karacaahmet Mezarlı
ğı'na defnedildi.
Eserleri. Tarihe karşı özel bir merakı
olan Ahmed Resmi Efendi, küçük hacimdeki eserlerinden ikisini Hadikatü'lvüzera 'yı örnek alarak meydana getirmiştir. Bunlardan. muhtemelen 1750 yı
lında kaleme aldığı Halikatü 'r-rüestt ,
kayınpederi Reisülküttab Mustafa Efendi'ye ' karşı duyduğu saygının mahsulü
olup Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi'den başlaya ra k Ragıb Paşa'ya kadar gelen reisülküttabların hal tercümelerini toplamaktadır. Eser Ragıb Paşa'ya
sunulduğunda . onun tavsiyesi üzerine
daha çok Setine tü 'r-rüesa adıyla anıl
maya başlanmıştır. Daha sonra 11 78'e
( 1764-65) kadar ilaveler yaptığı bu eser.
Süleyman Faik Efendi'nin Reisülküttab
Mehmed Sadık Efendi'ye ( 1812- 1824 ı kadar gelen zeyliyle birlikte taş basması olarak ve yanlışlıkla Halifetü'r-rüesa
adıyla yayımlanmıştır (istanbul 1269) Darüssaade ağalarının biyografilerini ihtiva eden Hamile tü '1-kübera adlı eserinin telifi ise. Kızlarağası Sünbül Ağa '
nın korsanlarca şehid edilmesinin mü-
121
AHMED RESMI
BİBLİYOGRAFYA :
,ı,
BA. KK. Ruüs Defteri, nr. 261·6 / 61 ; izzi.
Tarih, istanbul 1199, s. 70, 283; Hakim Mehmed, Tarih, TSMK, Bağdat Köşkü , nr. 231 , vr.
298b·310'; Ramiz, Adab-L Zurefa, Süleymaniye .
Ktp., Esad Efendi, nr. 3875, vr. 43'; a.mlf.,
Zübdetü 'l-vakLtit, iü Ktp., TY, nr. 2395, vr. 15b,
24b, 25'; Muracti, Si/kü 'd·dürer, Bulak 1292, 1,
72, 73·80; Enveri. Tarih, iü Ktp., TY, nr. 5994,
vr. 69', 412'; a.e., Millet Ktp., Tarih, nr. 67, vr.
v&,ı;..;~.;..~y,J ~ı.:;.~ı.;;.rt1~1
cH),\,I,.)_,~~.pll~\i,l
. 9'ı.!>t::f~'.,Uı.~l,.ı.)(\.i)-.y,:.l.~
~yJ<ı}Jo./'Af\;ıJ~Jio~l~\;.
'{))!:-,ı().)..:.>L;:>,Ul;vf>}J~\i-~1
J.h;.;../::;.IJ../ôj;JJ~o\Y.)}!.~t.:
>iJ.,_.J r,?. ~\.ı,.\ JJJ:IıS.;~ \s'jlt.e J
ı:)JJ:I>'6:>\JJi;..y_;_;;,l.,..~~l
. '(j.~..,;~iw,~..:.~_,;_,.~_~,;JI
177', 193b, 194b; Vasıf. Tarih, ı, 120, 132,239,
262; Akif Mehmed. Tarfh ·i Cülüs·i Sultan
Mustafa, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr.
2108, vr. 15', 247 '; Ahmed Cevdet Paşa,
Tarih, istanbul 1303, ll, 236 ; Hammer. Wiener
4-J/~i?.:f'--.J ~~Jgı...
\_,j_,I~G\-.,_;).~1;, "~j1
t'>I.>.Q..I).~:\A..\J~;~ü.4'v:):>j
;.,~ ..ı;:·?~J Lıl;..,tı\::~;
.:........-~~· ·..ı--~,_,...J. ~J\1)~
. . ·· .
ı.:..w))-~1 J.5.ıfi~~~....;..liJ_,A.!--.i
~·tt' .s{rJ~,j:f'!~Jt>l.a>tt;?
Ahmed
Resmi'nin
..;_,~-~JJ>~JV,O\;..J_7.,:..;.i~'
~,/'~/>&.~·~\,:,~~\r)~JI
Halfkatü 'r·rüesil
c)\.~'.;.:.!.i..foj-'-'_.....,.t~'
J j.:~,).;l.l):ı)__,lj ~:ı)lc)-ti--1.:1'#'
eserinin
müellif
adlı
;;.._ı,..:.\f.ıv~.J\.,UV\JJ-\;1~,
_;v~,\.:.J.ı,.'~IJ;\.-!J-> f\ij~_
nüshasından
ilk iki sayfa
~.J~eJ..~J-~-='~ı' ;,(,~,
(Si.ll eymar.1iye Ktp .,
Reisülkütt&b,
m . 639)
ellifin vatanı Girit'in fethine vesile teş
kil etmesi gibi bir sebebe dayanmaktadır.
Ahmed Resmi Efendi'nin bir diğer biyografi denemesi. Alaybeyizade Emin
Mehmed Efendi'nin 1666'da telif ettiği Vefeyat'ına 1778'e kadar getirdiği
zeyjldir (Viyana National Bibliothek'indeki nüshasının tavsifi için bk. G. Flügel, ll,
101)
Viyana
elçiliğinden dönüşte,
seyaha-
ti sırasında gördüklerini, Avusturya ' nın
devlet idaresi ve politikası ile Viyana ' nın
durumu ve halkının yaşayışını bir rapor
halinde tesbit ederek hükümete sunmuştur. Bu küçük SeNiretname çağdaş
vekayi'namelerde yer aldığı gibi ayrı
ca basılmış (istanbul 1304) ve Hammer
tarafından da Almanca'ya çevrilmiştir
(Berlin ve Stettin 1809). Berlin dönüşü
sunduğu raporda ise yolu üzerindeki
Romanya. Polonya ve Prusya şehirleri,
Büyük Friedrich'in faaliyetleri ve ülkesi hakkındaki görüşleri yer almaktadır.
Vekayi'namelere konulan ve ayrıca müstakil olarak da yayımlanan bu Sefaretname (istanbul 1303), Almanca (Berlin ve Stettin 18091 ve Lehçe'ye tercüme
edilmiştir.
Hazır bulunduğu
1768-1774 Osmantenkit
ve intibalarını kaydettiği Huldsatü '1i'tibdr adlı eserini 1781'de kaleme almıştır. Bu eser üç defa basılmış (istanbul 1282 . 1286, 1307) ve H. F. von Diez
lı-Rus Savaşı hakkındaki görüş,
122
tarafından
Almanca'ya tercüme edil(Halle ve Berlin 1813). Yine 17681774 harbi sırasında. Osmanlı teşkila
tında ve hususiyle ordunun iaşe ve ikmalinde görülen aksaklıkları, Sadrazam
Halil Paşa'ya sunduğu 1770 tarihli
yiha'da (iÜ Ktp., 1Y, nr. mükerrer 419,
vr. ı b_l Ob) dile getirdiği gibi. Bucak ve
Memleketeyn'i istila eden Ruslar'ın buralardan bir daha çıkarılamayacağı vehmine kapılan Sadrazam Muhsinzade
Mehmed Paşa 'yı, tarihi hadiseleri zikrederek, devletin harp yerine hudut muhafazasına gayret göstermesi halinde
Ruslar'ın geri çekileceğini telkin eden
takrir* i (faksimilesi ve sadeleştiriimiş metni için bk. i. Parmaksızoğlu, "Bir Türk dip l omatının XVIII. yüzyıl sonunda devletler arası ilişkilere d&ir görüşleri", TTK
Belleten, XLVII / 186 119831. s. 527-535) ile
tenvir ve teseliiye çalışmıştır. Ahmed
Resmi Efendi'nin diğer eserleri arasın
da. Prusya'dan dönüşte tercüme ettiği
Coğrafya-yı Cedid'i (Süleymaniye Ktp .,
Hüsrev Paşa , nr. 268, 269). 17S4'te, Sadrazam Bahir Mustafa Paşa'nın ata düş
künlüğü vesilesiyle, bu hayvana duyulan sevgiyi dile getiren Arapça, Farsça
ve Türkçe'deki tabir, darbımesel ve beyitlerle, atın tabiatı ve hasJetleri hakkında yazdığı el-İstinas ii ahvali'l-efras (i Ü Ktp . TY, nr. 6667) adlı risalesi ile
Arapça nesirdeki kudretine delil sayı
lan ve Arapça darbımeselleri toplayan
Züldliyye adlı makame*si ve Arapça Lugaz'ı (Muradi, 1. 74-78) sayılabilir.
miştir
La-
und Beriiner Gesandtschafts Bericht; Resmr
Ahmed Efendi, Gesandtscha{tliche Berichte
von seinen Gesandtscha{ten in Wien im Jah·
re I 757 und im Berlin im Jahre I 763, Berlin
1809; J. J. S. Sekowski. Col/ectanea z Dziejo·
pisôw Tureckictı, Warszawa 1825, ll, 222,
289; Flügel, Handschriften, ll, 101; Willy-Bey
Bolland. Eine Türkische Botscha{t an Fried·
rich den grossen, istanbul 1903; Sicill-i Os·
manf, ll, 380 vd.; Osman IL Müelli{leri, lll, 58
vd.; Faik Reşit Unat. Osmanil Sefirleri ve Se·
{aretnameleri (n ş r . Bekir Sıtkı Baykal). Ankara
1968, s. 102-105, 112·116; Babinger (Üçok). s.
337·340; a.mlf., "Ahmed Resmi", İA, 1, 202;
Kemal Beydilli. 1790 Osman/L-Prusya İtti{ak1,
istanbul 1984, s. 14·16; a.mlf.. Büyük Fried·
rich ve Osmanillar, istanbul 1985, s. 81·92 ;
Hüseyin G. Yurdaydın. "Ahmed Resmi Efendi
ve
Bazı Düşünceleri", Mustafa Reşid Paşa ve
Dönemi Semineri (Bildiriler), Ankara 1987, s.
65-70;
Bekir
Kütükoğlu,
Küçük
Türk
islam Ansiklopedisi, istanbul
"Ahmed Resmi",
1974, s. 54·55 ; Bilge Ercilasun. "Ahmed Resmi Efendi'nin Türk Yenileşme Tarihindeki
Yeri", AtsLZ Armağam, istanbul 1976, s. 127·
146.
~
BEKiR KüTÜKOGLU
AHMED REŞİD EFENDi
(1 758· 1834)
Osmanlı şeyhülislamı.
L
_j
7 Ağustos 17S8'de doğdu. ı. Abdülhamid devri ilmiye ricalinden Mehmed
Sıdkı Efendi'nin oğludur. Tahsili ve hocaları hakkındaki bilgiler yetersizdir. Baş
langıçta çeşitli medreselerde müderrislik yaptıktan sonra kadılık mesleğine
geçerek İzmir, Mekke ve istanbul kadı
lıklarında bulundu. Daha sonra 1816'da
Anadolu kazaskeri, 1816 ve 1821'de iki
kere Rumeli kazaskeri oldu. 1O Kasım
1822'de Yasincizade'nin azli üzerine
şeyhülislamlığa getirildi. Şeyhülislamlığı
döneminde ilmiye sınıfının menfaatlerini koruyan Ahmed Reşid Efendi, kendisinden önceki dönemlerde çeşitli sebeplerle sürgüne gönderilen ulemanın
sıkıntılarını gidermeye ve onları memnun etmeye çalıştı . Ancak. gerek yakın
larının naiblerden rüşvet aldığı yolunda-
© Copyright 2024 Paperzz
