Bi nameyê Homayê rehman û rehîmî.
A - BI XETANÊ SEREKEYAN RAYÎRÊ AZADÎ
I - AZADÎ Sey Terîmêk
AZADÎya ke mîrasê Têwgerê 1925î girewto we, bi telebkerdişê heq, edalet û hurîyetî wina
fikirîna ke peywendîyêka asayîye mabeynê fehmê mewcûdî yê umetîye û kodanê zîhnîyetî yê
sîyasetê serdestî de bi edetanê hakiman yê Kurdistanî wa nêameyo girêdayîş û endîşeyê
derdorê ke serranê 1990an ra nat verê xo dayo meselaya kurdan û Kurdistanî ke sey fikr
tesewurê aye zêhn de virazîyeno îfade kena.
AZADÎ; bawer kena ke heme meşreb, mezheb û fikrê yewbînan ra cîyayî yê Kurdistanî bi
xasîyetanê xo yê muşterekan dorê xeta ke mabeynê edetanê sehîhan yê Kurdistanî û îradeyê
tarîxî de ya biresê pê û bibê wayîrê mekanêkê temsîlîyetîye. AZADÎ, bi nê hawayî heme
endîşeyanê înan îfade kena û wazena heme nakokîyanê înan tenzîm û terbîye bikero.
Hem vîrê cematî de hem zî vîrê ferdan de çîyo ke çekuya AZADÎ verê verkan ana vîrê
merdimî no yo; kurdistanîyê ke nêeşkayê çarçewaya heq, edalet û hurîyetî de peywendîyêka
raste mabeynê sîyasetê serdestî ke înan îdare keno û fehmê umetbîyayîşî de goreyê edetê
qedîmî ke milîyet û dîyanetî gêno xo zere saz bikerê, mekanêko wina yo ke hemeyê nê
endîşeyan gêno xo mîyan.
AZADÎ wina fikirîyena ke sey edet temayê mîlî û dînî yê Kurdistanî, sîyaseto serdest û fehmê
umetbîyayîşî ke nê temayan îdare keno, nêeşkayê girêdayîşêko rast yewbîna reyde girêdê.
Bitaybetî kurdistanîyê ke hesasîyetê înan yê îslamî berz o, endîşeyê înan û nakokîyê ke
netîceyê nê endîşeyan de virazîyayê, o girêdayîşo ke nêeşkayo virazîyo ver, rayşîyayîşê xo yê
tebîî de bi hawayêko zerûrî vejîyayê meydan.
Însanê ke bi eqlê xo fikirîyenê û wazenê qabîlîyetê xo yê mexsûsê xo û hêzê xo mîyanê
dînamîzmêkê zindî de organîze bikerê, AZADÎ seba kesanê winasîyan hewceyîya mekanêk
ana ca.
Wezîfeyo verên yê AZADÎ no yo, seba nakokîyanê ke sunetulahî ver bi hawayêko zerûrî
virazîyenê goreyê terîman ra tenzîm bikero, seba ke temsûlîyetê sîyasî yê nê endîşeyan
virazîyo, wazena bibo mekanêk. Mekan hem “ca”yêko şênber o hem zî endîşeyanê razberan
nakokîyan ra xelesneno; sey adresêkê xurtî seba ke nasnameyê sîyasî temsîl bikero hukmê
partî de “hereket” o. Çunkî însanê ke wayîrê nê endîşeyî yê ver, hewceyîya Kurdistanî bi
AZADÎ esta; eke nêbo, yanî mekanê AZADÎ çin bo zî ancî do Kurdistan hertim estbo.
II - AZADÎ Hewcedarîyêka Tebîî ya Zerûrî
Zerûreto ke behsê ey beno, bi hawayêko tebîî û bi muhtewayêk vejîyayo meydan. Unsûrê
sereke ke muhtewa ano wucûd, bi temaya “girêdayîş”î îzeh bi. Muhtewa û nakokîyê ke bi
hawayêko tebîî ci ra hasil benê ganî bi hawayêko tebîî şeklêk bigîrê. No qismê şekilgirewtişî
ganî bikontrol û mîyanê hemahengîye de bêro şuxulnayîş ke endîşe û nakokî na rey tayê
endîşe û nakokîyanê bînan xo reyde nêarê û mekananê cîyayan de ca nêgêrê. Bi nê hawayî
lazim bi ke AZADÎ sey mekanê tewr rastî ke na muhtewa xo zere de hewênena û vejîyena
meydan, seba ke endîşeyan bido arê û nakokîyan tenzîm bikero ganî bikewtêne hereket. Çunkî
AZADÎ, neke sey projeyêkê îdeolojî yan zî grûbêk grûbanê wayîrê nîyetê pakî yan xirabî ra
yê, ney, tebîetê cîhanê hemcins û dîndaş yê teberê xo ra cîya ke kurdî û Kurdistan tede yê,
netîceyê rewşêka naye ra cîya yo. AZADÎ, projeyêk ke grûbêk îfade kena nîya, ney,
mekanêko şênber yê terîmêkê tebîî ke rewşêka tebîî ya razbere îfade kena.
III – Reaksîyonê Tebîî û Zerûrî yê Zereyînî
Kurdî, însanîyet de bi hemcînsanê xo û dîn de bi way û birayanê xo reyde wayîrê têkilîyêka
rewa nîyê, na têkilîya ke hewceyîya rewşa înan a însanî û dînî texrîb kerda, nê zerûretî xo
reyde arda. Na hewceyî, seba ke hem mîyanê kurdan bi xo de hem zî mîyanê înan û cîhanê
bînî de newe ra hemahengîye tesîs bikero bi reaksîyonêkê zereyî emir dano ke bi netîce bîyo.
Kurdan bi waştişêko wina pêt û zere ra reaksîyon nîşan dayo ke goreyê tebîetê ke kurdî bi xo
tede yê seba ke bi hawayêko zerûrî çîyêk bikerê û bikewê hereket, ê bi xo zî nêeşkayê vera nê
reaksîyonî de vinderê.
IV - Di Nakokîyê Bingeyênî ke Reaksîyonê Tebîî û Zerûrî yê Zereyî ra Vejîyayê
Reaksîyonê zerûrî yê zereyî yê kurdan, kerd ke kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê bi na
nakokî reyde bêrê têrî:
1- Nakokîya ke bêîmkanîya neteweyî ra vejîyaya: Kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê
nêeşkayê vernî ro reaksîyonê zerûrî yê zereyî bigîrê, na nakokî sey îfadeyê mewcûdî yê
umetîya ke qebûl bîya û bi hawayêko tewr radîkal ver bi derdorê îslamî wa şina, ancî
mabeynê nê îfadeyê mewcûdî yê umetîye û derdorê îslamî de vejîyaya meydan. AZADÎ gore,
kurdê ke çarçewaya nê terîmî de yê hema zî parçeyê umetî yê hem zî bi reaksîyonê zereyî
wayîrê tebîetêkê winasî yê ke heme unsûranê umetî yê bînan ra wetêr yenê dîyayîş. Digel ke ê
parçeyêkê umetî yê, tebîetê xo gore wayîrê a nakokî yê ke umetî ra cîya yê. Çunkî înan dî ke
nakokîyê xo gore umetî ra aqityayê. Mîyanê umetî de mekanêkê înan çin bi, coka netîceyê
nakokîya parçeyêkê umetî bîyayîş û bêmekanîye de dekewtbî buhranê bênasnameyîye.
2- Nakokîya ke bêmekanîya îtîqadî-zîhnî ra vejîyaya: Kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de
yê, bi reaksîyonê zerûrî yê zereyî muşterek bîyê û bi reaksîyonê zereyî digel ke parçeyêkê
telebê heq, edalet û hurîyetî bîyê zî meşgulîyeto mewcûd ke telebê edalet û hurîyetî pelixneno
û îdare keno, kodanê îtîqadî-zîhnî yê na yewe ra na nakokî vejîyaya. Kurdê ke çarçewaya
terîmê AZADÎ de yê, hem parçeyê reaksîyonê zereyî yê hem zî çiqas bi kurdanê sekuleran
reyde muşterek benê hende wayîrê tebîetêkê winasî yê kodanê îtîqadî-zîhnî ra vîyarenê.
Herçiqas ê parçeyêkê reaksîyonê zerûrî yê zereyî yê zî, goreyê kodanê xo yê îtîqadî-zîhnî
kodanê îtîqadî-zîhnî yê kurdanê sekuleran ra cîya manenê. Çunkî ê vînêne ke kodanê xo yê
îtîqadî-zîhnî gore kodanê îtîqadî-zîhnî yê kurdanê sekuleran ra dûr kewenê. Mîyanê
muşterekbîyayîşê meşgulîyetê reaksîyonê zerûrî yê zereyî de herçiqas mekanêkê înan çin bi zî
netîceyê sey parçeyêkê reaksîyonê zerûrî yê zereyî û bêmekanîye de zî mîyanê buhranê
nasnameyî de bî.
V – Aqilanekerdişê Nakokîyan
Kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê û goreyê sunetulahî bi reaksîyonêko zerûrî yê
zereyî kewtê hereket;
1- Hem mabeynê xo de hem mîyanê kurdan de hem zî mabeynê kurdan û umet û qismê bînî
yê dinya de pêardişê hemahengîye,
2- Tenzîmkerdiş û terbîyekerdişê her di nakokîyanê ke bîyê mewzûyê behsî ke netîceyê
reaksîyonê zereyî de vejîyayê,
3- Pêardişê seypêyîya mabeynê muhtewa û şeklî de,
4- Seba helkerdişê buhranê nasnameyî û sererastkerdişê muwazeneyê têkîlîyan de verî seba
aqilenakerdişê hewceyîyanê neteweyî û dînî seba viraştişê tabloyêkê fikrî teşebus ame kerdiş.
VI – Çimeyê Aqilanekerdişî
Bi amancê şekildayîş û pirkerdişê reaksîyonê zereyî tabloyê fikrî ke serranê 1990an ra nat
ameyo sazkerdiş, hîrê çimeyan ra îstîfade kerd:
1- Zanayîşê Dîyanetî: Nê Qur’an û sunnet ê. Newe ra Qur’an û sunet ameyî wendiş û çîyê
neweyî keşf bî. Bi muhtewayanê bingeyênan yê sey Qisaya Hz. Mûsayî û Wesîqeya Medîne
tabloyê fikrî newe ra muteşekil bi.
2- Zanayîşê mîlîyetî: No, sere de tarîxê pêroyî yê kurdan, tarîxê mucadeleyî, huner, ziwan û
edebîyatî yo. Bi sembol û erjanê bingeyênan yê sey Ehmedê Xanî û Şêx Seîdî tabloyê fikrî
ame tenzîmkerdiş.
3- Zanayîşê însanîyetî: No tecrube û qabîlîyetê pêroyî yê însanîyetî yo. Bi îmkananê
medenîyetî ke mehsulê muşterek yê însanîyetî yo, tabloyê fikrî temam bi.
Bi nê hawayî kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê, tabloyê xo yê fikrî viraşt û skalaya
fikrî ya îslamî ke kurdî û Kurdistan teber ra verdayê cîya bîyî. Înan va, paradîgmaya mewcûde
ya îslamî îflas kerda û bi munaqeşeyanê dergûdilayan dest bi nîşandayîşê tabloyê xo yê ke
pêardo kerd. No tablo înan rê bi qilawuzê cewabê persanê ke ganî ê senî biewnîyê Kurdistanî
ra û hemeyê cîhanî de cayê ke ganî Kurdistan tede bo, seba tesîskerdişê nê cayî ganî senî
bilebitîyê. La seba ke mîyanê buhranê nasnameyî ra vejîyê no qîm nêkerdêne. Çunkî vera
derdorê fikrê îslamî de qismê eslî yê problemî ganî reaksîyonê zereyî goreyê heqîqetê xo
fehm bikerdêne û bi qaso ke tabloyê fikrê xo yê mexsûsê xo virazê zî reaksîyonê zereyî bikerê
wayîrê muhtewayêk. Û seba ke no tabloyê fikrî yo newe bi hawayêko sîyasî bibo wayîrê
temsîlîyetêk ci rê mekanêk lazim bi. Bi nê hawayî, ame fehmkerdiş ke tena bi viraştişê
tabloyêkê fikrî buhranê nasnameyî ra nêno vejîyayîş! Eger kurdî tena maruzê zulmêk ke ro
bedenî nêbîyo bibîyêne mumkin bi ke bi nê tabloyê fikrî yê sadirê şîfa buhranê nasnameyî ra
biameyne vejîyayîş. La kurdê ke çarçewaya terîmê AZADî de yê zî ferqê naye de bî ke, neke
tena zîhnî zulmêko bedenî zî bi kurdan bîyo û sey zulmê zîhnî û zulmê bedenî
kategorîzekerdişê ey zî faydeyê xo çin o. Bi naye, neke tena hetê fikrî ra bi no qayde hetê
pratîkî ra zî derdorê fikrê îslamî ra aqityayî û eşkera kerd ke sîyasetê xo meselaya kurdan û
Kurdistanî ser o aver biberê. La problemê eslî yo bîn, badê nê merheleyî hîna zelal aysa.
Netîceyê reaksîyonê zereyî de bi kurdanê ke înan reyde muşterekîyet viraştbi seba ke sekuler
bî, coka temsîlîyetêko yewpare nêvirazîya. Herçiqas bi nîyetêko baş tayê ceribnayîşî
virazîyayî zî demêko kilmek de fehm bi ke bi nê hawayî mîyanê buhranê nasnameyî ra nêno
vejîyayîş. Înan tesbît kerd ke hetê xo ra bi temsîlîyetêkê sîyasî tesîskerdişê mekanêk
tekane alternatîf o ke vernîyê dibendîye bigîro. Înan fehm kerd ke mabeynê telebê heq,
edalet û hurîyetî û edetê sehîh û hakim yê Kurdistanî de ronayîşê girêdayîşêk wezîfeyê înan bi
xo yo. Reaksîyonê zereyî de û çalakîyê ke reaksîyonê zereyî vejeno de hetê kodanê îtîqadîzîhnî ra kurdanê sekuleran reyde ke muşterekîyet viraştbi cîya mendî û zemînê Îslamîyetê ke
dînamîkê tradîsyonelîye de yê helwêsta xo arde wucûd.
Seba kurdanê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê, buhranê nasnameyî ra vejîyayîşî û mabeynê
xo û Kurdistanî de hem bi edetê serdestî yê Kurdistanî hem telebkerdişê heq, edalet û hurîyetî
de, hem zî mabeynê xo û dinyaya teberê xo seba ke girêdayîşêko munasib saz bikerê tena
rayîrêkê çareserîye estbi; no rayîr, ganî tabloyêkê fealîyetî zî îlaweyê ê tabloyê fikrî bibîyêne.
Prosesê entelektuelî, kulturî û sosyalî ke serranê 1990an ra dest pêkerdbi, sey amadekarîyanê
verênan nê rayîrê çareserîye hezîrana 2012î de înan Însîyatîfê Azadî daxilê cuye kerd. Ewro
zî AZADÎ partîbîyayîşî daya xo ver, êlula 2014î de bi qerarê hereketêkê sîyasîbîyayîşî
mekanê eslî ke do bingeyê temsîlîyetî kesb bikero ronîya.
B - ZEMÎNÊ EXLAQÎ YÊ AZADÎ
Eger heme hereketanê sîyasîyan ser o wekenitişêk bibo ke hela bi kamcîn saîqanê exlaqî seba
bicaardişê kamcîn îhtîyac û kamcîn amancî vejîyayê meydan, a game do biasîyo ke na yewe
karakteranê cîya-cîyayan nîşan dana. Beno ke zemînê exlaqî yê nasnameyêkê sîyasî sirf seba
fikrêkê cîyayî bêro ronayîş. No nasname mîyanê atmosferêkê sosyo-polîtîk de bi hîsanê
meşhurbîyayîş û namdarbîyayîşî yan zî seba hêzdarîya madî peydakerdişê çimeyan saz bibo û
karakterêko wina bo ke amancê ey tim firsendan bigeyro û xo tetmîn bikero bo.
Nasnameyêko sîyasî eşkeno bi hîsîyatê ke merdim nêeşkeno vernîya ci bigêro bi zemînêkê
exlaqî wa girêbido. Sîyaset şeklê cuya ey o. Egerê îhtîyac û amancê sîyasetî tena o bi xo yo.
No nasname seba sîyasetê teberê xo îhtîyac û amancêk nêgeyreno. Nasnameyêko sîyasî seba
îhtîyacanê sîyasîyan û amancê xo hetê zemînê exlaqî ra beno ke wayîrê ê qabîlîyetî nêbo ke
ferqê atmosferêkê sosyo-polîtîkî de bo. Xemê nê nasnameyî de nîyo ke rewşêka sosyal û
polîtîk de muadilê ey çin bo û na yewe ver zemînêkê exlaqî de netîceyo negatîf bido.
Nasnameyêko sîyasî yo bîn zî, beno ke heqîqeten rayîrê ey de emrê xo xerc bikerê û xo weqfê
amancê ey bikerê. Zemînê exlaqî yê nê nasnameyî waştişê ê mekanî yo ke hêzo mexsûsê xo
ke pê xo ano wucûd cêra aqitno. No nasname eke hêzê mexsûsê xo ke pê xo anê wucûd cêra
nêaqitnê, a game o hêz do bibo sey malê rotişî ke bi fîyetêk fîyetan ra yeno rotiş. Coka
AZADÎ dijê ney de ya ke kesayet bêro parçekerdiş û rotişî rê amade bo, çunkî ganî bi hêzê xo
yê mexsûsê xo xo awan bikerê seba ke bibê wayîrê temsîlîyetêk hewceyî bi mekanêk esta. No
nasnameyo sîyasî, sîyaseten temsîlkerdişê nê zemînê exlaqî sey îhtîyacêk vîneno û
virazîyayîşê na yewe xo rê sey exlaqêkê serekeyî vîneno. A zemînê exlaqî yê kurdanê ke
çarçewaya terîmê AZADÎ de yê no yo: Ê bi xo, bêke hêzê xo yê mexsûsê xo cêra aqitnê, çîyo
ke îrade kenê ke biyarê wucûd û seba naye zî temsîlîyetêko sîyasî înşa bikerê!
Nasnameyo sîyasî ke hewceyî pê esta û beno amanc, peymanê bellîkerdeyan de, rayîrê
tabloyê fikrî û yê fealîyetan de emrê xo xerc kenê. Îslamîstêk, sosyalîstêk, nasyonalîstêk,
muhafezekarêk, lîberalêk, demokratêk û êyê sey nînan, her yew estenêk yewbînan ra cîya yê.
Heta ke peymê akerdeyî qebûl nêbê û werêameyîşêk nêvirazîyo nêno hêvîkerdiş ke no binê
nasnameyêkê sîyasî de temsîlîyetêk pêbîyaro. Kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê ke
telebê heq, edalet û hurîyetî îrade kenê û wazenê hêzê xo yê mexsûsê xo pêbiyarê û seba ke
kurdan û Kurdistanî biresnê temsîlîyetêkê sîyasî, hetê exlaqî ra hawayo ke zaf tebîî yo ke seba
averşîyayîşê hêzanê demokratîkan yê Kurdistanî zî do bibê gamêka muhîme.
C - XETÊ PÊROYÎ YÊ KONSEPTÊ AZADÎ
Ewro AZADÎ dewreyê verên yê prosesê însîyatîfî seba dewreyê diyin yê AZADÎ vîyarta
prosesê hereketî ke hukmê partî de yo. Qerarê partîbîyayîşî eger hetê kongre ra teqdîr bibo,
dewreyê hîrêyin do bibo dewreyê partî. Û programê partî yo eslî peynîya prosesî de eger seba
partîbîyayîşî qerar bigêrîyo, a game do îlan bibo. Hereketê AZADÎ ke hukmê partî de yo do
fonksîyonel bo, nê dewreyî de kîşta fealîyetanê xo yê sîyasîyan de do Kurdistan de hem xetê
sereke yê tabloyê xo yê fikrî hem tabloyê xo yê fealîyetan zelal bikero, binesazîya xo biresno
merheleyê amadebîyayîşî û suret bido teşkîlatbîyayîşî. Bi heme fealîyetanê xo wezîfeyê
sereke yê dewreyê diyin yê AZADÎ, yanî Hereketo ke hukmê partî de yo, heme amadekarîyê
ke perspektîfê partîbîyayîşî de yê, do temam bikero.
Destpêk
Kurdistan reya verêne serra 1639 de bi peymana Qesrê Şîrînî ke mabeynê Osmanîyan û
Safewîyan de virazîya de bi di parçeyî. Badê, serra 1916 de bi peymana Sykes-Picotî
mabeynê Îngilîstan û Fransa de virazîya, xaseten bi erêkerdişê Rûsya, bingeyê vêşêr
parçebîyayîşê Kurdistanî ronîya. Bi nê nasnameyê xo yê bêstatu hem madî hem manewî rastê
gelêk neheqîyan ame, hem dinya de hem zî mîyanê umetî de miletêko wina yo ke
nasnameyêkê xo yê resmî çin o.
Kurdî binê tehekumê Tirkîya, Îran, Îraq û Sûrîye de mucadeleyê estbîyene reyde rî bi rî
mendê. Taybetîya muştereke ya kurdanê ke binê hukimranîya ê bînan de yê na ya ke
statuyêkê înan ê resmî çin o. Tirkîya de zî, prosesê ke serra 1923 de bi peymana Lozanî dest
pêkerd heta bi serranê 2000an kurdî înkar bîyê. Kurdê ke erdê xo ser o rewşêka mehkûme de
yê û Kurdistan, tim ameyê tehqîrkerdiş û kolonîzekerdiş, bi rayîrê zulmî heq û hurîyetê xo yê
bingeyênî ra mehrûm mendê. Rewşa ke kurdî û Kurdistan tede yê; erdê înan îşgal bîyo û ê zî
înkar bîyê, ancî her hawayê heq, edalet û hurîyetî ra ameyê mehrûmkerdiş, heme îmkananê
madî û manewî yê cuye ra bi wasitayê zorî ameyê dûrvistiş. Vernîya kurdan ameya girewtiş
ke bi nasnameyê xo beşdarê mucadeleyê însanî yê dinya de bibê, bi nê hawayî neke tena
Kurdistan, kurdan de zî hem sey ferdî hem sey cematî û hem zî hetê fîzîkî-ruhî ra parçebîyayîş
virazîyayo.
A na rewşa ke Kurdistan tede yo, o binge yo ke hem sedem hem zî hedefê AZADÎ yo. Çunkî
na rewşa ke Kurdistan tede yo, hem sedem hem zî netîceyê tayê problemanê bingeyênan yê
sey dînî, mîlî û însanî yo.
Heq, Edalet, Hurîyet
Heq, seba edaletê rastînî û hurîyetî peymo tekane yo bingeyên o.
Heq, o peymo bingeyên o ke ganî Kurdistan na rewşa ke tede yo ra vejîyo. Çunkî zulm
îhlalkerdişê sînorê “heq”ê ke hem merkezê wehya îlahî hem zî yê însanîyetî de yo û bi
îhlalkerdişê sînoranê “heq”ê Kurdistanî kewto nê halî.
Peymê heqî, hem bingeyê wehye hem zî yê însanîyetî yo.
Şaro ke neheqî pê bîyo, “heq”îye ver hem verê Homayî de hem zî verê însanîyetî de berz o.
Heq, goreyê şeklo ke esto bi ê hawayî ci ra bawerkerdiş o.
Heq, ahengê mabeynê şekl û muhtewaya dîyarkerdîye de yo.
Heq; neke baş yan xirab yan zî neke o munkîr o, “heqdarîye” esas gêno.
Edalet, o çi yo ke ganî merdim seypêyîye û muwazene esas bigîro, îltîmas nêkero, goreyê
qanûnî ra hereket bikero. Labelê seba ke edalet terîmêko muqayeseyî yo, her heq nêgêrîyeno
verê çimî û tetbîq nêbeno. Çunkî persa goreyê çî ra edalet, ganî zemînêkê saxlemî de cewabê
xo bivîno. Qur’ano Kerîm nê zemînî ra vano “heq”. Eger qanûnêk yan fikrêk goreyê heqî
munasib nêbo, ê qanûn yan fikrî de telebê edaletî telebêko rast nîyo. Çunkî problemê eslî o
nîyo ke o qanûn yan fikr bi hawayêko adil tetbîq bibo, o qanûn û fikr goreyê heqî ra nîyê.
Qanûn yan zî fikro ke kurdan û Kurdistanî înkar keno, goreyê tebîetê xo ra nêeşkeno
edaletêko goreyê heqîye tetbîq bikero. Ganî verê cû o qanûn û fikr goreyê heqanîyetî tenzîm
bibê. Qanûn û fikrê ke xo rê heqîye kerda qilawuz û bi muhtewaya heqîye ameyê dekerdiş
ancax ê eşkenê edaletî tetbîq bikerê.
Hurîyet/Azadî, ancax eşkenê bi qanûnêk yan zî fikrêk ke bi heqîye rayîr nîşan danê yan zî
edaletî tetbîq kenê virazîyo. Çunkî hurîyet, bîzat tetbîqkerdişê heq û edaletî bi xo yo. Gama ke
îradeyê tarîxî yê kurdan heqîye ser o tehequq bikero, a game do hurîyetê înan zî virazîyo.
Peymê ma yê gerdûnî tena “HEQ” o, ne milet ne zengînî ne feqîrî ne zî sinif o.
Aqil û Wijdanê Muşterek yê Însanîyetî
Waştişê îslamî û waştişê însanyetî yewbînan de nakokîye de nîyê.
Nîjadê însanan ke estbîyayîşêko ontolojîk o, hem muxatabê tekwînî hem zî teşrî’î yê Homayê
pîlî yo. Dîn zî seba însanî yo, bê însanî dîn nêbeno. Însan peym nîyo, la peym seba însanî yo.
Dîn zî seba însanî qilawuzê rayîrê heqîqetî yo, zanayîşê rayîrê rastî yo. Aqil û wijdanê
muşterek yê însanî bi zanayîşanê objektîvan hereket kenê; û nê zanayîşî aqil û wijdanê
muşterek yê însanîyetî zemînê “heq”î de dekenê mîyanê hereketî. Seba ke zemînê “heq”î de
kewenê hereket, aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî peymêko bîn o. Çunkî çîyo ke Homayê
pîlî îrade kerdo, eynî wext de o çî yo ke aqil û wijdanê însanîyetî zî îrade kerdo. Senî ke
îradeyê Homayê pîlî îradeyê aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî reyde nêkeweno mîyanê
nakokî, aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî zî îradeyê Homayê pîlî reyde nêkeweno mîyanê
nakokî. Sey nimûneyî, gama ke kesêko objektîf yan zî cematêk wehşetêk bikero, senî ke vera
ê wehşetî de aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî, kamcîn bawerî, sinif û miletî ra beno wa
bibo, çarçewaya heqanîyetî de tavilî kewenê hereket û wehşeto ke qebûl nêkenê, seba
însanîyetî çirkîn vînenê, a game no wehşet eynî wext de verê Homayê pîlî de zî rewşêka
çirkîn a. Na dîyardeya ke hemeyê dinya goreyê delîlanê objektîvan kerîh dîya mumkin nîyo
ke Homayo pîl kerîh nêvîno. Aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî çarçewaya “heq”î de
peymêk o; neke çarçewaya hewa û hewesî de. Xora aql û wijdanê muşterek yê însanîyetî bi
hewa û hewes ra muşterekîyet nêvirazeno. Datayê objektîfî, ê data yê ke tebîet û krîtîkkerdişê
umûmî yê însanîyetî ra goreyê heqîqetê xo virazîyenê.
Însan û Heqê Însanan
Însan bi heqanê xo însan o.
Însano ke wextêko derg ser de şîyo û sey estenêk nêbîyo wayîrê qîymetêk; estenêko winasî yo
ke wayîrê aqil, îrade û qudretî yo, mesûlê kerden û emelê xo yê zîhnî yo û bi mesûlîyetanê xo
peywendîyanê xo de yan tewr bişeref yan tewr şerûdê mexluqatî yo. Nê estenî, sey heme
gandaranê bînan bi taybetîyê nêrkî-makîyîye û bi qabîlîyetanê xo yê bînan xelq bîyê; seba ke
yewbînan rê bêrê şinasnayîş bi reng, ziwan û şeklê xo sey miletanê cîya-cîyayan tenzîm bîyê.
Seba însanan, nînan ra tu yew zî ne sedemê nizmbîyayîşî ne zî sedemê berzbîyayîşî yê. Însan,
hetê ontoojîkî wa ne postsîya û postsipî; kurd, tirk, ereb; cinî yan camêrd, extîyar yan tut,
eqalîyet yan zafane nîyo, însan o! Heqîqetê ke însan zaf cahil û zalim o ver, neheqîyan ver
behsê heqê cinîyan, postsîyayan, miletanê mezlûman, extîyaran, tutan û eqalîyetan beno, no
nêno a mana ke însanan ra teber tewirê cinî, postsîya, miletê mezlûmî, tutî yan eqalîyetî estê.
Nê heme mîyanê neheqîyan de yê ke însano zaf cahil û zalim keno, yanî însan bi însanî keno
de yenê mutaleakerdiş. Çunkî bê ke ferqîyetêko sey postsîya, postsipî, cinî, mêrde; kurd, tirk,
ereb; extîyar, tut yan eqalîyet û zafaneyan bêro kerdiş însan însan o. Madem ke wina yo, ma
nêeşkenê heqê mexsûsê cinîyan yan heqê mexsûsê miletanê mezlûman heqanê pêroyî yê
înanîyetî ra cîya bikin. Çunkî neheqîya ke bi postsîyayî la însan, bi tutî la însan, bi eqalîyet
yan zî kurdî la însan, hetê postsipî ra la însan, hetê mêrdeyî ra la însan, hetê balixbîyayeyî ra
la însan, hetê zafaneyan ra la însan, hetê tirk, ereb û farsî ra la însanî benê. Heme problemê
însananê zeîfan ke hetê însananê hêzdaran ra peyda benê; wazenî cinî, wazenî tut, wazenî
postsîya, wazenî eqalîyet yan zî wazenî wa miletêko mezlûm bo, nê problemî neke tena yê nê
merdiman ê, esas problemê muşterek yê heme însanan ê. Heqê însanan; hem heqê tebîî yê
ferdî û cematkî yê însanan hem pratîzekerdişê heme heqanê xo yê ferdî yê taybetî hem zî heqê
sîyasî yê ferdî û cematkî pîya îfade benê.
Însan û Tebîet
Hemahengî!
Însan parçeyêkê tebîetî yo û ci ra nêno aqitnayîş. Tebîet zî, însan însanî reyde û dormeyê
însanan o gane û merde yo. Wehya îlahî gane û merde, bi heme unsûranê ke tede estê tebîetî
pîya zikir kena. Dîyar kena ke, çîyo ke merdim înan merde zano zî eslê xo de cuyêka înan ke
însan pê nêzano esta. Însano ke parçeyêkê eslî yê nê tebîetî yo û bi qabîlîyetanê xo yê eqlî,
îradî û qudretê xo çîyanê bînan yê tebîetî ra cîya beno, nê qabîlîyetanê xo ver ra gane yan
merde tebîet de çi esto, însan vera înan de mesûl o. Wezîfeyê însanî o nîyo ke tena bibo
serwerê tebîetî, eslê xo de ganî tebîetî reyde mîyanê hemahengîye de bo. Tebîet dişmenê
însanî nîyo, gane yan merde tebîet de çi esto, însan gama ke sîstemê înan museno û sirrê înan
yê na babete de wekeneno ganî bêke tey dişmenîye bikero tebîetî reyde hemahengîya xo saz
bikero. Çunkî tebîet seba ke însanî reyde mîyanê hemahengîye de bo tim amade yo, seba na
yewe ganî însan neke tebîetî goreyê xo ra dîzayn bikero, ney, ganî xo goreyê tebîetî ra eyar
bikero.
Cinî
Eke cenet binê linganê dayîkan de bo, no mizgînêka seba cinîyan ra vêşêr seba camêrdan
îxtarêk o!
Dîyardeyêko tarîxî yo ke zafê waranê cuye û bitaybetî zî warê ke Konsept de benê mewzûyê
behsî de nîsbet bi camêrdan qaso ke qîm keno cinî wayîrê vatiş û selahîyetî nîyê. No dîyarde,
xaseten hetê cinîyan ra merkezê mucadeleyê pratîzekerdişê hêzê cinîyan de ca girewto û bîyo
pêşengê înan. Cinîyan na pêşengîya ke girewta merkezê mucadeleyê xo bi estbîyena xo di
“problemî” aver ardê. O verên, cuya tehekumkar ya tarîxî ya camêrdî ya ke cinîyan ser o ya:
Herçendî derheqê senînîya ey de cîya bifikirîyê zî, camêrdî nê “tehekum”î qebûl kenê. Yê
diyin zî, cinîyê ke vera tehekumî xo ver danê, wayîrê ziwanêkê nêrkî yê: Herçendî derheqê
senînîya ey de cîya bifikirîyê, cinî zî nê “ziwanê nêrkî” qebûl kenê. Bitaybetî na “meselaya
cinîyan” mucadeleyê cinîyan ver dîyar bîya labelê digel nê dîyarbîyayîşî ancî zî çareser
nêbîya, neke tena cîhanê îslamî de hemeyê dinya de bîya problem. Seba cinîyanê kurdan zî
meselaya cinîyan mîyanê mucadeleyê azadî yê pêroyî de bîya barêko bîn. AZADÎ wayîrê ê
ezmî ya ke meselaya cinîyan munaqeşe bikero û bîyaro rojev, ancî amade ya ke rewşa fiîlî ke
cinîyan kena wayîrê selahîyetî goreyê muhtewaya Konseptî waranê sîyasî û sosyalî de înşa
bikero.
Ne Zalim, Ne Mezlûm
Kam beno wa bibo hetê mezlûmî de, kam beno wa bibo vera zalimî de!
Homayo pîl zaliman ra hes nêkeno, hetê mezlûman de yo. Goreyê na helwêsta serîhe ya
Homayê pîlî aqil û wijdanê muşterek yê însanîyetî zî wayîrê eynî taybetîyan o. Hetkarîya seba
zalim û mezlûmî; vernî ro zalimîya zalimî û mezlûmîya mezlûmî gêno. Êyê ke neheqî pê bîya
ra mezlûm, êyê ke neheqî kenê ra vanê zalim. Êyê ke mezlûm qebûl bîyê tena seba ke mezlûm
ê, heqdar ê; însanê heqdar û mezlûmî şert nîyo ke însanê başî bê. Reftarîya însanî a ya ke
merdim nêzdîyê heme mezlûmanê dinya bo û xo heme zalimanê dinya ra dûr bigîro. Rîyê
dinya de heqdarîya mezlûman ra mezlûmêk û neheqîya zaliman ra zalimêk, şeklê têkilîyanê
çeprastan de ke vera yewbînan de ronîyenê nêvuryena.
Dîn
Îslam o dîn o ke, êyê ke ey ra bawer nêkenê êyê ke ey ra bawer kenê ra muhafeze keno!
Hem sey ferd hem zî sey komelî, îslam dînamîko bingeyên yê şeklê cuya ma yo. Labelê îslam
ra tena muslumanî mesûl ê. Êyê ke musluman nîyê, yanî înanê ke sey dînî îslamîyet tercîh
nêkerdo îslam ra mesûl nêhesibîyenê. Seba ke dînamîkê ma yo bingeyên îslam o, no nîno a
mana ke dînamîkê bînî çin ê. Eksê naye, wazenî wa dîn bo wazenî wa şeklêkê ciwîyayîşî yo
bîn o goreyê marûfî ra bo, mîyanê komelê ma de dînamîkê bînî zî estê. Nê dînamîkan ra tu
yew zî xo nênimnê, heta ke goreyê marûfî ra têwbigeyrê îbadetê xo eşkera mîyanê emnîyetî
de eda kenê. Na mewzû de eger tedayêk bivînê, muslumanî naye ra mesûl ê. Çunkî meselaya
dînî de esla zordarî çin a; heq û batil bi hawayêko eşkera yewbînan ra cîya bîyê. Êdî kam çi
tercîh keno, mesûlîyet aîdê ey o. Senî ke seba tercîhî zor ro kesî nêno kerdiş eynî wina warê
tercîhî de zî zordarî çin a, kes zor de nêno verdayîş. Seba ke mîyanê erdê ekserîyetê pîl û ancî
çîyo ke tarîxê ma û şeklê cuya ma dîyar keno îslam o, loma kes ey rê îtîraz nêkeno. Feqet tu
kes nameyê “îslam”î ser o tu heqêq îhlal nêkeno, eger nameyê îslamî bikar biyaro zî no nêno
qebûlkerdiş. Dîn seba “heq”îye wasitayêk o; û dîn seba îqtîdarî wasitayêk nîyo.
Mezheb
Dîyardeyo ke estena ey girêdayeyê ecibnayîşê êyê bînî nîyo.
Mezheb, bi nîsbetêko pîl tesîrê bîyenanê sosyal û sîyasîyan de şeklêkê şîrovekerdişê dînî yo.
Heme dînanê îlahî û beşerî yê rîyê erdî ser o şîroveyê yewbînan ra cîyayî û mezhebî
virazîyayê. Labelê tu mezhebêk senî ke dîn bi xo nîyo, eynî wina dînî zî nêgênê binê înhîsarê
xo. Mezhebê ke îslam de neşet kerdo zî şîroveyêkê dînî yê. Rast nîyo ke mezhebêk bêro
berzkerdiş û êyê bînî wet a bêrê tehndayîş. Senî ke dîn de zordarî çin a, eynî wina mezheban
de zî zordarî nêna qebûlkerdiş.
Milet
Nasnameyê şinasîbîyayîşî yê mabeynê estenanê sosyalî de.
Çekuya “heywan” hetê bîyolojîkî ra sey estenêka ontolojîke heme ganadaran îfade kena.
Însanî seba ke wayîrê aqil û îradeyî yê heywanan ra aqityayê û sey tewirêko ontolojîk nîjadê
însanan ardo meydan. Heme komê sosyalî ke nîjadê însanî ra virazîyayê estenê tarîxî yê ke
ganî bingeyê nasnameyê xo ser o bêrê zanayîş. Estenanê sosyalî ra her yewe realîteya tebîî ya
cuye ya û mîyanê tebîetê xo de cuya xo dewam kenê. Nê estenan ra o tewr pîl milet o ke înan
ra her yew wayîrê nasnameyêkê xusûsî yê. Milet ganî bi nê nasnameyê xo yê xusûsî bêrê
şinasnayîş ke na yewe eynî wext de qerarêko îlahî yo. Vernîya naye girewtiş, yanî
înkarkerdişê nasnameyê miletêk eynî wext de sûcêko îlahî û însanî yo. Herçiqas bi hezaran
serrî estena xo dewam bikerê zî miletê ke estena tarîxî yê sey estenêka ontolojîke sabît nîyê,
vuryenê. Miletê kurdî ke nasnameyê ey înkar bîyo û seba ke mîyanê miletanê bînan de
bihelîyê, mucadeleyê înan o seba nasnameyî heqêko îlahî, tebîî û sîyasî yo.
Ziwan û Reng
Ziwan û reng; di ferqê mexsûsê însanan!
Yewbînan ra cîyabîyayîşê ziwan û rengan rastîyêka wina tûj a ke Homayo pîl na rastîye sey
ayetêk pêşkêş keno. Ziwan û rengî hem ayetê Homayê pîlî yê hem zî înan ra her yew îşaretêkê
însanîyetî yê. Çunke êyê ke tehemulê xo seba ferqîyetê ziwan û rengan vindî bikerê verî
îşaretanê derheqê însanîyetîya xo de vindî kenê. Êyê ke îşaretê derheqê însanîyetîya xo de
vindî kerdê nêno pawitiş ke do îşaretanê Homayê pîlî rê hurmet bikerê. No zî, sey
qebûlnêkerdişê estena miletan û hurmet nîşanê estena înan nêdayîş sûcê însanîyetî yo.
Wayîrîya ziwan û rengê xo kerdiş û vera sûcdaran de mucadele kerdiş heqêko tewr bingeyên
û tebîî yo. Kurdî zî gama ke seba kurdkî vera zîhnîyetê qedexekarî de mucadele kenê wina yê.
Ummet
Îdealo ke goreyê muhtewaya xo şeklê xo girewto!
Umet, Wesîqaya Medîne de sey komêka sosyal û sîyasî ya tewr hîraye ke dîn, ziwan, reng û
cîyayîyanê bînan gênê mîyanê xo vejîya meydan. Her komelêko musluman endam û
parçeyêko tebîî yê umetî yo. Komelê ke musluman nîyê û erdê muslumanan ser o ciwîyenê zî
sey unsûranê bi eynî şeklî parçeyê umetî yê. Labelê umeto ke Wesîqaya Medîne reyde
vejîyayo meydan, demê modernî de û bitaybetî zî destpêkê seserra vîstine û nat a sey
muhtewayêka bêbîçime vejîyenê vernîya ma. Tesewurêko îdeal û muhtewayêka bi nê
tesewurî ra hemaheng esto la bîçimêk ke na muhtewa temsîl bikero çin o. Na rey kurdî,
herçiqas ke parçeyê umetî yê la bi nasnameyê xo ney. Parçeyêko bênasname nakokîyêka pîl a:
No, yeno na mana ke kurdî hem estê hem çin ê. Kurdî seba ke mîyanê umetî de parçeyêk ê,
estê. La seba ke bê nasnameyê xo tede yê, a game çin ê. Nê hetî ra kurdî mîyanê umetî de
wayîrê tebîeteko cîya yê. Mesûlîyetêkê înan o bîn esto ke ganî bi nasnameyê xo mîyanê umetî
de xo temsîl bikerê.
Dewlete
Wasitayê cuya sosyal û sîyasî.
Dewlete wasitayêkê nîmet yan zî dewlemendîye ya. Bêdewletîye zî eksê ney yo. Dewlete
nameyê estena pêroyî ya milet yan zî yewîtîya miletan a ke cuya sîyasî de xo birêxistin kerdo.
Hetê sîyasî ra, bîçimîkê rêxistinbîyayîşê qijekî ra bigîrê heta bi ê pîlî hemîne de waştişê
hereketê “dewletbîyayîşî” esto. Bîçimê sîyasî ke zafê reyan bi cuya sosyalî ra werêameye nîyê,
dewlete sey organîzasyonêk munaqeşe kenê. La êyê ke dewlete munaqeşe kenê zî dewlete
pêşnîyaz kenê. Yanî her hal û kar de bêdewletbîyayîş çin o. Sey model qebûlnêkerdişê
dewleta neteweyî nêno a mana ke bîzat dewlete nêna qebûlkerdiş. Kurdî û Kurdistan seba ke
bieşkê bi nasnameyê xo muwazeneyêk mabeynê xo û êyê bînan de saz bikerê wasitaya tewr
kêrameya dewlet a. Dewlete, senî ke heqê her miletî yo wina heqê kurdan o zî. Heqê
dewletbîyayîşî yê bi çi modelî, êdî konjuktur de teqabulê çî keno, o yo. Çunkî seba modelêko
îdeal taluqkerdişê heqê xo yê dewletbîyayîşî seba înanê ke dewleta xo çin a, çîyêko absurd o.
Xora çîyo ke beno zî wina nîyo. Kurdî dewletbîyayîş teleb kenê, na dewlete tewr baş bi
kamcîn bîçimî mumkin a, tercîhkerdişê naye de beîsêk çin o. Yewîtîya umetî ra bigîrê hetanî
bi federasyon, netewedewlete ra bigîrê heta bi konfederasyon rayîrê dewletbîyayîşî esto.
Şer û Şîdet
Ne şer şîdet o, ne şîdet şer o!
Însanan seranserê tarîxî de tewesulê şer û şîdetî kerdo. Ancî zî, wazenî îradeyê îlahî yan
wazenî aql û wijdanê muşterek yê însanîyetî bo, bi şerto ke hed ra derbas nêbo, şer sey
wasitayê xopawitişî, şîdeto keyfî û teberê dînî ke xopawitiş ra eleqedar nîyo sey reftarîyêka
nêweşîye ya teberê însanîyet û exlaqî qebûl bîyo. Labelê helbet o şîdeto ke bi refleks
virazîyeno eger mîyanê tebîetê ey de biewnîyo ci ra no nêno a mana ke tesdîq beno, eksê
şîdetê ke nêno waştiş la bi hawayêko tebî virazîyeno, yeno a mana ke ganî şîdetê keyfî yê
plankerdeyî ra bêro cîyakerdiş. Eynî sey şerê xopawitişî ke mîyanê pêroyîya şerî de senî ke
sey kategorîyêka cîya yeno dîyayîş. Îradeyê îlahî herçî hêrîşê ke verê xo dayo emnîyetê can,
aqil, nesil, dîn û malî berterefkerdişê înan meşrû dîyo. No meşrûîyet zî bi hed ra nêvîyarnayîşî
wa girêdayo. Şero ke hed ra vîyarto pawitiş nîyo, hêrîşkarî ya. Homayo pîl zî eynî sey aqil û
wijdanê muşterek yê însanîyetî heşerîyanê mutecawizan ra hes nêkeno. Her çîyo ke şîdetî sey
polîtîka bikarano red beno. Şîdet esla teswîb nêbeno. Çunke şîdet tabloyê şermî yê însanîyetî
yo. Hawayêkê reftarîye ke ro însanî bikewo nîyo. Şero ke hedê xo ra nêvîyarnayo tena sey
bîçimêk çalakîyanê vera reqîbî seba mezlûmî no heqo o ke bêçareyîye ra virazîyeno, la gama
ke şertî amade bîyî a game o heq bê sîlehan bi argumantanê bînan hîna rast o ke ganî prosesê
sîyasî de hel bibo. Prosesê ke şertê sîyasî tede musaît ê, dewamkerdişê şerê çekdarî sey
metodêk ke amancê xo ra vejîyayo yeno tehqîqkerdiş.
Aştî
Aştî; netîceyanê aye rê vêşêr a bi xo zafer a!
Aştî zemîno tewr bingeyên o ke însanan bi dîyardeyo ke ci ra vanê medenîyetî reyde xo aver
berdo. Hz. Muhemed (ses) gama ke Hudeybîye de bi mudetê des serran peymana aştî îmza
kerde, a game serranê verênan yê nê prosesî de zaf bisuret averşîyayîşêk qeyd kerdbi û
zemînê zafê averşîyayîşanê sosyal û sîyasîyan amade kerdbi. Her mucadeleyo ke cuya însanî
muhîm vîneno ganî vernî de rayîr bido aştîye. Aştîya ke badê mucadeleyêkê bellîklerdeyî de
virazîyena esla zerar nêdana mucadeleyê heqîye; nêna manaya teslîmîyetî zî. Mucadeleyo ke
ameyo merheleyê muzakereyanê aştîye erjêno ke teqdîr bibo. Labelê tu aştîyêk nêna manaya
tehequqkerdişê heqîye. Herçiqas sey estenêk penceraya aştîye ra ewnîyêno tehequqkerdişê
heqîye ra zî çîyo rast, her şerê demdergî de a reftarîya ke peynî ro qirêjîya zîhnî û emelî ana.
Bi nê ewnîyayîşî aştî zemînêkê saxlemî ser o dayîş roniştişê mucadeleyê heqîye, saxlemtir û
exlaqîtir o.
Xoserîye
Muhtewaya ke tena bîçimêk de nîna roniştiş!
Bi nasname û îradeyê xo îdarekarê xo bîyayîş bîçimêkê xoserîye yo. Xoserîye de çîyo ke
“heq” o, cayê xo vîneno. Xoserîye de bîçim “heq”o ke cayê xo dîyo, bi wasitayêkê wasitayan
ra ameyo zanayîş. Nê halî de eger temsîlîyetê nasnameyî resmen vejîyeno meydan û çîyo
maruf virazîyeno, a game manaya xo na ya ke muhtewaya xoserîye bîçimê xoserîye reyde
yewbînan gênê. Muxtarîyet ra hetanî federasyon, konfederasyon ra hetanî dewleta klasîke
mecraya ke heme rayîrî resenê tehequqê heqîye ya. Heq, muheqeq geyreno geyreno yeno
wayîrê xo vîneno.
Polîtîkaya Zereyî û Teberî
Rastbîyayîş hewce nêkeno ke bi cuya însanî bibo mal!
Homa teala senî ke vano ez hetê miletanê mezlûman de ya û îrade kerdo ke vera rejîmanê
zaliman û artêşanê înan de rîyê erdî ser o cayê xo qewîn saxlem bikerê, ancî rayîr dayo ke ê zî
cayê xo qewîn saxlem bikerê û serwerîya xo tehkîm bikerê. Nê hetî ra ma gore, êyê mezlûmî
yan zî miletê ke seba qezenckerdena tayînkerdişê qederê xo mucadeleyê azadîye kenê, hem
polîtîkaya înan a serekîye ya zereyî hem yê teberî ganî “temekun” bo ke manaya bitemkînîye
de yo. Temekun, seba ke miletî vera rejîmanê zaliman û artêşanê înan de bibê wayîrê
mekanêk û cayê xo bigîrê û bi nê hawayî qewîn ca bidê xo û bieşkê welatê xo de mîyanê
emnîyetî de biciwîyê, a game ganî polîtîkaya temkînî xo rê bikerê wasita. Yanî polîtîkaya
pêroyî ya pêşengîya fealîyetanê mucadeleyê azadîye ganî temekun bo. Pêşengîya temekunî,
polîtîkaya zereyî û ya teberî de hema ke sey fealîyet hereketî dest pênêkerdo, ganî merdim
bala xo bido şertan, kar û zerar baş hesab bikero; goreyê na polîtîka ra qerarê ke seba fealîyetê
gêrîyenê şert o ke ganî rewşa kar û zerarê mewcûdî û rewşa kar û zerarê muhtemelî muqayese
bikero. Eger faydeyo ke hêvî beno faydeyê mewcûdî ra vêşêr bo, a game ganî qerar bigêrîyo û
dest bi fealîyet bibo, ney, eger zeraro ke pawîyeno zerarê mewcûdî ra vêşêr bo ganî qerarê
tetbîqkerdişê ey taluq bibo. Êyê ma, îstîsnayêka ma ya esasî esta ke hem bi hawayêko qetî sey
şert ma erzenê vernîya polîtîkaya pêroyî ya temekunî; a zî, ma caran nameyê faydeyî ser o
cuya însanan ser o hesab nêkenê. Na çarçewa de ma mucadeleyê heme miletanê mezlûman
destek kenê. Ma mezlûmîyetê miletêk, herçiqas sazkerdişê peywendîyanê ey yê
mîyanneteweyî bi destekkerdişê miletêkê mezlûmî yê bînî wa girênêdanê. Nê hetî ra, ma
heqdarbîyayîşê miletêkê bînî yê mezlûmî, eger bi Komara Tirkîya reyde lehê xo de peywendî
rono zî ancî ma şert nêerzenê ver ke îlah destek bido mucadeleyê azadîya Kurdistanî. Ma bi
hawayêko eşkera beyan kenê ke ganî eynî çî seba mucadeleyê Azadîya Kurdistanî zî bêro
qebulkerdiş.
Ekonomî
Efenedîyê xo bîyayîş!
Her nîzamo emperyalîst ekonomîyê kolonîya xo keno hedef; reye esta seba berjewendîyanê
zaf qijekan zî qederê miletêk reyde kaykeno. Mucadeleyê miletanê ke yenê kolonîzekerdiş
helbet ekonomî zî xo rê keno hedef. Çunkî her telebê azadîye eynî wext de telebê efendîyê xo
bîyayîş o. Kolonyalîst amancê xo yê efendîbîyayîşî bi teselutbîyayîşê erd û ekonomîyê înanê
bînan ano ca. Mucadele û telebê azadîye zî eynî wext de neke mucadeleyê efendîyê êyê bînan
bîyayîş o, ney, mucadeleyê efendîyê xo bîyayîş o. Telebkarîya efendîyê xo bîyayîş eynî wext
de bi hawayêko tebîî telebkarîya teserufê estbîyena xo ser o yo.
D - ESASÊ BINGEYÊNÎ YÊ ÎRADEYÊ HEREKETÊ AZADÎ
HEREKETÊ AZADÎ;
1- Hem bi xo bawer o hem zî bawer keno ke do hêzê mexsûsê Kurdistanî awan bikero. Û
beyan keno ke kakilê sîyasetê ey doza kurdan û Kurdistanî yo. Wazeno sîyaset şefaf bo; bi
sîyasetê xo, bi peywendîyanê xo yê sîyasî gama ke vejîyeno vernîya şarî, na şefafîye esas
gêno. Bawer keno ke her çî komikê ke rengê xo dayo Kurdistanî, mabeynê înan û îradeyê
azadîye de bi hawayêko zerûrî girêdayîşêk saz keno. Sere de xoserîya Kurdistanî, bi
hawayêko tebîî seba heme heqan û hurîyetê înan îrade nîşan dano. Kurdistan helbet bi tarîx û
heqanê xo yê sîyasî Kurdistan o. Wazeno Kurdistan bi heme weşikîyanê mexsûsê xo mîyanê
milet û dewletanê bînan yê dinya de cayê xo bigîro.
2- Kurdistanî sey parçeyêkê eslî yê cîhanê îslamî û naye ra girêdaye parçeyê umetî vîneno.
Seba ke Kurdistan ameyo înkarkerdiş, loma beyan keno ke Kurdistan wayîrê tebîetêkê ciya yê
parçeyanê bînan yê umetî yo. Bi sîyasetê xo yê heq, edalet û hurîyetî bingeyê vatişê xo nê
warî de çimeyanê dînî, mîlî û însanî ra pêano.
3- Aql û wijdanê muşterek yê însanîyetî esas gêno. Cemîyetê mîyanneteweyî ke sey
sermîyanê însanîyetî vejîyayê meydan seba heq, edalet û hurîyetî ameyê ronayîş, ancî ê
peymanê ke seba heqanê însanîyetî ronîyayê zî qebûl keno. Hurmet nîşanê heme bawerîyan û
şeklê marûf yê cuye dano, hem Kurdistan de hem temamê cîhanî de heme îmkanê ke heqê
înan yê cuye teşkîl kenê hem qebûl keno hem paweno.
4- Tarîx, kultur, edebîyat û hunerê kurdan, medenîyeto ke kurdî tede ca gênê esasanê xo ra
hesibneno. Bawerîyanê sey zerdeştî, êzdîtî, yaresanî, yahudîtî, xirîstyanî, ancî miletê sey ereb,
tirkman, armenî, keldanî, suryanî, mihelmî û romanan zî sey medenîyetê xo ra parçeyêk qebûl
keno. Naye reyde nasnameyê neteweyî yê Kurdistanî bi heme lehçeyanê xo ke şarê kurdî anê
wucûd û şeklê bawerîya pêroyî zî bi heme mezhebanê ke îslam ra virazîyayê qebûl keno,
goreyê na rastîye hereket keno. Qebûl keno ke heq sabît o la çîyê bînî vurîyenê.
5- Nasnameyê neteweyî sey kurdistanîbîyayîşî qebûl keno. Qismêkê hemeyê dinya dîn de sey
way û birayanê xo, qismanê bînan zî însanîyet de seypêyê xo vîneno. Mucadeleyê nasnameyê
xo yan zî estbîyena xo neke dijê way û birayanê xo yê dînî yan însanîyetî de, ney, dijê
mekanîzmayanê sosyo-polîtîkî ke zulm kenê de hesab keno. Mucadeleyê rêxistinbîyayîşî hem
seba xo hem seba heme însanîyetî elzem vîneno. Hemkarîya sosyal û sîyasî ya Kurdistanî de
sey metodêkê polîtîkî vîneno. Wina qebûl keno ke problemê sîyasî ke mabeynê înan de rayîr,
metod û ewnîyayîşî ra vejîyenê ganî bi metodanê demokratîk û medenîyan hel bibê. Esla
hemkarî û mucadeleyo muşterek o şaranê bînan reyde red nêkeno.
6- Hurmet nîşanê heme kes û hereketanê ke hetanî ewro mucadeleyê Kurdistanî de ca girewto
esas gêno. Labelê vernîya tehqîqkerdişê hurmetî de nêbeno asteng. Heme şervanê ke cuya xo
rayîrê heq, edalet û azadîya Kurdistanî de feda kerda sey şahidanê nasnameyê neteweyî qebûl
keno. Minet û sipasîya xo seba înan pêşkêş keno.
7- Fikrîyatê Ehmedê Xanî ke heqîqetê Kurdistanî hetê muhtewa û şeklî ra verê ma de nano ro
sey sazîbîyayîşî; fiîlîyatê emîrul mucahîdîn Şêx Seîdî ke seba heq, edalet û hurîyetî dest bi
hereket kerdbi hetê tarîxî ra rast vîneno û qebûl keno. Seyîd Riza û Dêrsimî sey birînêka pîle
û şînêko tarîxî yê Kurdistanî caran vîrê xo ra nêvejeno. Înşakerdişê biratîye ke Bedîuzzeman
Seîdê Kurdî bingeyê ey ronayo sey zemînêkê muhîmî yê aştîye munasib vîneno.
8- Nîjadperestîye, sîyaseto ke xo ra teber êyê bînan ser o tehakum nano ro, mekanîzmayê ke
bi hîsîyatê emperyalîstîye têwgeyrenê, heme atraksîyonê dînî, mîlî, sinifî û sîyasî ke cuya
însanan seba menfîetê xo bikaranê û êyê ke hîsîyatê hamasetîye ke heyecan danê însanan û xo
rê kenê wasitayê sîyasetê xirabîye lanet keno.
9- Şerê çekdarî ancax sey heqê pawitişî ke bi delîlanê objektîfan îsbat bîyo vîneno. Eger bêro
dewamkerdiş, sewqkerdişê şîdetê mecburî yo fewrî ke huwîyetê xo yê tebîî ra vejîyeno ne
tede, temamê şîdetê keyfî yê plankerdeyî meşrû nêvîneno. Seba xo bikarardişê mucadeleyê
çekdarî û şîdetî sey metod qebûl nêkeno.
10- Doza kurdan û Kurdistanî sey tehequqkerdişê heqîye vîneno. Labelê no çîyêko sabît nîyo,
eşkeno bivurîyo. Gama ke heqîye tehequq kerd zî, seba ke do mîyanê muwazeneyê dewlet û
miletan de cayê xo bigîrê, bawer keno ke doza kurdan û Kurdistanî do êdî dozbîyayîşê xo ra
vejîyo û uca ra pey kurdî û Kurdistan vera Homayê pîlî de ancî vera xo û însanîyetî de mesûl
bê.
E - NETÎCE
Netîce bi hawayêko mecbûrî temambîyayîşê vatişî yo neke nîyetê temambîyayîşê muhtewa û
bîçimî yo. Çunkî “temambîyayîş” manaya kamile de sey derece ancax seba zanayîşê qetî
mewzû behs o. Zanayîşê ke nê metnî de yê muhtewaya cigêrayîşêk ê, coka eşkera yo ke
dereceyê kemalî îdîa nêkenê. Çîyo ke bi metnê Konseptî vejîyeno meydan no yo, endîşeyo ke
muşterek bîyo bi formulekerdişê amancê ke fikrîyat û zanayîşî hewale kerdo wasitayê hêvîya
ke mumkin bena bi hawayêko akerde vejo meydan.
1- Amanc: Mabeynê formê hemdem yê îradeyê tarîxî yê azadîye û dînamîkanê tarîxî ke
nasnameyî anê wucûd de sazkerdişê girêdayîşêk: Bi nê girêdayîşî kesayetîya ke parçe bîya
bireso huzurêk; mabeynê xo û cografyaya ke tede ciwîyeno de cemat û dinyaya ke tey mîyanê
têkilîye de yo bi sazkerdişê muwazeneyêk û behaneyê cîyayîya tebîetê ke rîyê neheqîye ra
vejîyayo meydan mîyan ra hewano.
2- Wasita: No tabloyê fikrî ke amancî dîyar keno, seba “girêdayîşî” hewceyî bi tabloyêkê
fealîyetan esto; hewceyîya tabloyê fealîyetan zî mekanê temsîlîyetê sîyasî yo.
Ganî mabeynê amanc û wasitayan de peywendîyêka tame ya muteqabîlîyetî estbo, muhtewa û
şekl pêbikewê ke rewşêka berdewame ya binakokî nêvejîyo meydan. Amancê ke çarçewaya
kurdanê ke terîmê AZADÎ de yê no metn de behs bi, neke sey cigêrayîşêk beyankerdişê şeklê
cuye dîyar kenê û xo sey sedemê estbîyene nîşan danê, ney, nameyê fikrîyat û fiîlîyatî ser o ke
seba sedemanê estbîyene ganî gama verêne de estbê, merheleyê peyên yê nê fikrî yê. Wasita
zî, çîyo ke ganî verî bêro kerdiş no yo. Yanî seba ke merdim hêzê xo yê mexsûsê xo awan
bikero, êyê ke asaye de nêzdî yê rê wasita, êyê ke dûr ê rê zî amanc yeno vatiş. Nê hetî ra,
mabeynê wasita û amancî de hemahengîyêka tame esta û cêrakerdişê amanc û wasita do bêro
manaya xapênayîşê kurdan ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê. Çunkî gama ke nameyê wasita
nêro ronayîş yan zî wasita amanc ra bêro aqitnayîş, a game amanco ke endîşe, fikr û zanayîşê
kurdanê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê do bêfayde bo.
Kurdistanîyê ke endîşeyê “girêdayîşê mabeynê îradeyê azadîye ya tarîxî û dînamîkanê tarîxî
de” ke seraserê metnê Konseptî de behsê ey ame kerdiş xo de weye keno, wazenî wa ney ra
xeberdar bê yan nêbê ferq nêkeno, bi hawayêko tebîî heme çarçewaya terîmê AZADÎ de ca
gênê. Çunkî gama ke terîmê AZADÎ telafuz beno, tesewuro ke verî zîhn de virazîyeno tena
endîşeyê ke kurdistanîyan de esto o yo. Terîmê AZADÎ bi Însîyatîfê ke roja 10 hezîrane 2012
de ame îlankerdişî reyde bi hawayêko sabît kewt merheleyê bi goşt û gewde bîyayîşî.
Merheleyê şênberbîyayîşê ey zî ke rojanê 6-7 êlule 2014 de virazîya reyde do resmen bibo
awanîyêk.
Awadanî, netîceyê persa acîlîyetanê kurdan ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê ke bi tena
sereyê xo problemê xo hel bikerê û nê mesûlîyetî ra nêremê. Ganî kurdê ke çarçewaya terîmê
AZADÎ de yê bi nasnameyê xo cayê xo yê tarîx de bigîrê. Heta ke ayendeyê xo dîyar bikerê
ganî xo aver biberê. Çunkî kurdê ke çarçewaya terîmê AZADÎ de yê çîyo ke baş zanê no yo;
heta ke ê bi xo nêbê dîyarkerê xo, yanî xo tehqîr bikerê û xo bikerê mehkumê parçebîyayîşê
kesayetîye û angajeyê naye bibê, na rewşe de nêeşkenê texrîbatê senînîye û karakterê xo yê
dînî, însanî û exlaqî de tamîr bikerê; û na rewşe de do ne dîn, ne însanîyet û ne zî exlaqê înan
temam bibo; û do hem seba dînî, hem seba însanîyetî hem zî seba exlaqê xo hertim mîyanê
rewşêka reaksîyonele de bê.
Êyê ke wayîrîya endîşeyê xo nêkerê no yeno na mana ke wayîrîya nasnameyê xo zî nêkenê.
Çunkî êyê ke wayîrîya endîşeyê xo nêkerê nasnameyê înan zî buhran ra nêvejîyena. AZADÎya
ke naye baş zana, qerar dayo ke bi hêzê xo yê mexsûsê xo nasnameyê xo îbraz bikero û bi
awankerdişê ke temsîlîyetê aye yo sîyasî nîşan dano deklere bikero.
Tewfîq û înayetê Homayê pîlî ma hemîne ser o bo; roşnîya wehya îlahî rayîrê ma roşn bikero.
(Amîn!)
Biciwîyo AZADÎ! Biciwîyo KURDISTAN!
6-7 êlule 2014, Dîyarbekir
Seba Heq Edalet û Azadî Hereketê Îslamî yê Kurdistanî
Hereketê AZADÎ
_____________________
FERHENGEK
absurd, -e: saçma
amade (nm): hazır
amadekarî (m): hazırlık
amanc (n): amaç, hedef
averşîyayîş (n): ilerleme, gelişme
awadanî (m): yapısal
awanî (m): yapı
awankerdiş (n): kurma, imar etme
awankerdox, -e: kurucu
ayende (n): gelecek
babete (m): konu
bawerî (m): 1.inanma 2.inanç
berjewendî (m): menfaat; yarar
berzbîyayîş (n): yükselme, yücelme
beşdar, -e: katılımcı
beşdarî (m): katılım
biciwî (n): yaşa
bikarardiş: kullanma, işleme
binesazî (m): altyapı
binge (n): temel
bingeyên: temel olan
bitaybetî (m): özellikle
bîyene (m): olay
buhran (n): bunalım
cemat: toplum
cematkî (m): toplumsal
ceribnayîş (n): deneme
cigêrayîş (n): araştırma
cigêrayox, -e: araştırmacı
ciwîyayene (m): yaşamak
ciwîyayîş (n): yaşama
cu (m): yaşam
çalakî (m): eylem, faaliyet
çarçewa (m): çerçeve, kapsam
çekdar, -e: silahlı
çeke (m): silah
çime (n): kaynak
data (m): veri
demderg (n): uzun vadeli
derdor (n): çevre
dergûdila (m): uzun uzadıya
dezge (n): 1.tezgah 2.kuruluş
dij (n): karşı
dîyar (n): belli
dîyarde (n): fenomen
doze (m): dava
endam, -e: üye
eqalîyet (n): azınlık
erj (n): değer
estene (m): varlık
estiş (n): var olma
gandar, -e: canlı
gerdûn (n): evren
gerdûnî (m): evrensel
helwêste (m): tavır
hemahengîye (m): uyum, uyumluluk
hemkarîye (m): işbirliği
hêrîş (n): saldırı, akın
hêrîşkerdiş (n): saldırma, akın etme
heşerî, -ye: aşırı
hurîyet (n): hürriyet; özgürlük
huwîyet (n): hüviyet, kimlik
îdarekar, -e: idareci; yönetici
îdarekerdox, -e: idareci; yönetici
kakil (n): öz
kêrameye: yararlı
kesayet (n): kişilik, şahsiyet
kolonî (m): sömürge
kolonîzekerdiş (n): sömürgeleştirme
kolonyalîst, -e: sömürgeci
kolonyalîzm (n): sömürgecilik
komare (m): cumhuriyet
komel (n): toplum
komelkî (m): toplumsal
krîtîkkerdiş (n): değerlendirme, eleştirme
lebate (m): uğraş
lebitîyayîş (n): uğraş, uğraşma
makî (m): dişil
marûf (n): eril
mesûl, -e: sorumlu
mewzû (n): konu
selahîyet (n): yetki
mîyanneteweyî (n): uluslararası
muhtewa (m): içerik
munaqeşe (n): tartışma
muqayeseyî (m): karşılaştırmalı
muwazene (n): denge
muxtarîyet (n): otonomî
nakokî (m): çelişki
nasname (n): kimlik
nêrkî (m): eril
netewe (m): ulus
netewedewlete (m): ulus devlet
nîjad (n): ırk
nimûne (n): örnek, misal
nizmbîyayîş (n): alçalma
pawitiş (n): bekleme, bekleyiş
pêardiş (n): oluşturma
pêroyî (m): genel
pêşeng, -e: öncü, önder, lider
pêşnîyaz (n): öneri
peym (n): ölçü
peymane (m): anlaşma
peywendî (m): bağlantı
postsipî, -ye: zenci
postsîya, -ye: beyaz ırktan olan
proses (n): süreç
qewîn (n): sıkı, sıkıca
razber (n): soyut
reaksîyon (n): tepki
reaksîyonel: tepkisel
reftarî (m): davranış
rewşe (m): durum
rêxistine (m): örgüt
rêxstinbîyayîş (n): örgütlenme
rojev (n): gündem
sazî (m): kurum
selahîyetdar, -e: yetkili
senînî (m): nitelik
serek, -e: başkan
sereke: başlıca
serwer, -e: egemen
serwerîye (m): egemenlik
seypêyîye (m): eşitlik
şênber (n): somut
şervan, -e: savaşçı
şîrove (n): yorum
şîrovekerdiş (n): yorumlama
taluq (n): erteleme
taluqkerdiş (n): erteleme
taybetî (m): özellik
tebîî: doğal
teftîş: denetim, teftiş
tehqîqkerdiş (n): sorgulama
têkilî (m): ilişki
tenzîmkerdiş (n): düzenleme
terîm (n): terim; kavram
tetbîq (n): tatbik, uygulama
tradîsyon (n): gelenek
tradîsyonel (n): geleneksel
vera (m): karşı
vurîyayîş (n): değişim, değişme
wasita (m): araç
wekenitiş (n): inceleme
xoser, -e: bağımsız
xoserîye (m): bağımsızlık
yewîtî (m): birlik
zafane (m): çoğunluk, çoğunlukla, genellikle
zereyî (m): içsel

HASTANE YONETiMi HASTANE YONETiCISi Prof.Dr. Nurettin

Untitled

2014 - Kırklareli Yatırım Destek Ofisi