10. Baskı Editörler: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN 978-605-0022-24-7 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. ´%X NLWDSWD \HU DODQ JHoPLü \×OODUGD g6<0 QLQ \DSP×ü ROGXùX V×QDYODUGDNL d,.0,û SORULAR ×QKHUKDNN×g6<0 \HDLWWLU+DQJLDPDoODROXUVDROVXQWDPDP×Q×QYH\DELUN×VP×Q×QNRS\DHGLOPHVLIRWRùUDIODU×Q×QoHNLOPHVLKHUKDQJLELU\ROODoRùDOW×OPDV×\DGDNXOODQ×OPDV× \D\×PODQPDV×g6<0 QLQ\D]×O×L]QLROPDGDQ\DS×ODPD]3HJHP$NDGHPL<D\×QF×O×NWHOLIFUHWL|GH\HUHNEXL]QLDOP×üW×U” I.Baskı: Şubat 2008, Ankara 10. Baskı: Ağustos 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Yorum Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi 35.Cadde No: 36 - 38 06370 (0312-395 21 12) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13651 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] Doç. Dr. Şeref TAN Şeref TAN 1967 yılında Rize’de doğmuş, ilk ve ortaöğrenimini Hopa/Artvin’de tamamlamıştır. 1984 yılında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında Lisans, 1990 yılında Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden Ölçme ve Değerlendirme programında bilim uzmanlığı derecesini almıştır. 1993 yılında ABD’de doktora öğrenimi görmek için YÖK bursu kazanmıştır. Doktora öğrenimi boyunca; “Ölçme ve Değerlendirme”, “Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler” ve “Bilimsel Araştırma Yöntemleri” alanlarında öğrenim görmüştür. 1997 yılında Chicago Loyola Üniversitesi’nden Araştırma Yöntemleri (Research Methodology) bölümünde, Ölçme ve Testler (Measurements and Tests) programında doktora derecesini almıştır. Şeref TAN, halen Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. iii ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimde ölçme ve değerlendirmeyle ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 12 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar, test geliştirmede ve ölçümlerin güvenirliğinin ve geçerliğinin hesaplanması için gerekli bazı istatistiksel teknikler, geçerlik, güvenirlik, ölçmenin standart hatası, test geliştirme, sınav türleri ve soru yazımı, öğrenci başarısının değerlendirilmesi, alternatif değerlendirme konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, KPSS’de çıkan çoktan seçmeli test maddelerine de yer verilmiştir. Kitapta, her ünite ile ilgili olarak KPSS’de çıkan sorulara örnekler, çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmiştir. Ayrıca, bu kitap öğretimde ölçme ve değerlendirme ile ilgili konular için de bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunan Dr. Aynur Pala, Dr. Hale Yetim, Uzman Gülşen Altıntaş, Öznur Baykan, Altan Çakmak, Selin Ayhan ve Nuray Tan’a çok teşekkür ederim. Kitabın geliştirilmesinde, gerek benimle yüz yüze görüşerek gerekse e-mail yoluyla çok büyük katkıları olan değerli öğretim elemanları ve öğrencilerimize ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi değerli meslektaşlarımızın ve öğrencilerimizin önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar beni mutlu edecektir. Aşağıdaki e-mail adresime kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerinizi yollarsanız çok sevinirim. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: [email protected] Ağustos, 2014 Doç. Dr. Şeref TAN iv İÇİNDEKİLER Ön Söz ........................................................................................................................ iv Đçindekiler ................................................................................................................... v EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Ünite 1 (ss.1-40) Öğretimin Planlanması Gerekliliği ......................................................................................... 3 Eğitimde Sistem Yaklaşımı ............................................................................................... 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler ............................. 6 Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi ...................................................................................... 7 Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi .................................................................................... 10 Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi ..................................................................................... 11 Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi .................................................................... 12 Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin Đşlevleri ......................................... 12 Eğitimde Program Geliştirme Sürecinde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi .. 14 Öğretim Programının Öğeleri .......................................................................................... 15 Hedef ve Davranışlar ................................................................................................... 17 Đçeriğin Düzenlenmesi ................................................................................................. 17 Öğrenme-Öğretme Aktiviteleri ................................................................................... 18 Eğitim Durumu ............................................................................................................ 18 Ölçme ve Değerlendirme............................................................................................. 20 Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik Đlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi ................................................................................... 21 Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi..................................................................................... 22 Özet ......................................................................................................................................... 27 Sınıf Đçi Uygulama .................................................................................................................. 28 Ünite Soruları ......................................................................................................................... 29 Kpss Soru Örnekleri ................................................................................................ 30 Kpss Soru Örneklerinin Çözümleri ........................................................................36 ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 2 (ss. 41-76) Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Temelleri ............................................................ 42 Ölçme ve Değerlendirme ile Đlgili Temel Kavramlar .......................................................... 43 Nitelik .................................................................................................................................. 43 Nicelik .................................................................................................................................. 43 Ölçme Kuralı ....................................................................................................................... 44 Ölçme ................................................................................................................................... 44 Ölçme Đşleminin Aşamaları ................................................................................................ 45 Ölçüm................................................................................................................................... 46 v Ölçüt........................................................................................................................................ 46 Değerlendirme .................................................................................................................... 47 Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan Temel Güçlükler ....................................................... 50 Ölçülen Değişkenin Yapısından Kaynaklanan Güçlükler .................................................. 51 Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan Güçlükler .............................................................. 51 Ölçme Türleri ......................................................................................................................... 53 Ölçme Sonuçlarının Đfade Edilmesi ...................................................................................... 54 Ölçmede Birim ....................................................................................................................... 54 Ölçmede Sıfır Noktası............................................................................................................ 57 Ölçmede Ölçekler .................................................................................................................. 57 Özet ......................................................................................................................................... 63 Ünite Soruları ......................................................................................................................... 65 Sınıf Đçi Uygulama .................................................................................................................. 65 KPSS Soru Örnekleri ............................................................................................................. 66 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ..................................................................................... 72 TEMEL İSTATİSTİK TEKNİKLERİ Ünite 3 (ss. 77-135) Temel Đstatistiksel Teknikler ................................................................................................ 78 Merkezi Yığılma Ölçüleri ...................................................................................................... 78 Mod ...................................................................................................................................... 79 Ortanca ................................................................................................................................ 79 Aritmetik Ortalama ............................................................................................................ 80 Yayılma Ölçüleri .................................................................................................................... 81 Ranj ...................................................................................................................................... 81 Çeyrek Sapma ..................................................................................................................... 82 Standart Sapma .................................................................................................................. 83 Normal Dağılım Eğrisi ....................................................................................................... 87 Birim Normal Dağılım ....................................................................................................... 88 Ham Puanların Standart Puanlara Dönüştürülmesi ........................................................... 89 Öğrenci Başarısını Yorumlamada Kullanılan Diğer Dağılımlar ........................................ 91 Đstatistikle Đlgili Bazı Temel Kavramlar ................................................................................ 92 Evren .................................................................................................................................... 92 Örneklem ............................................................................................................................. 92 Değişken .............................................................................................................................. 93 Süreksiz Değişken ............................................................................................................... 93 Sürekli Değişken ................................................................................................................ 93 Yapay Süreksiz Değişken ................................................................................................... 93 Bağımlı ve Bağımsız Değişken .......................................................................................... 94 Korelasyon .......................................................................................................................... 94 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı ......................................................... 97 Çift Serili Korelâsyon Katsayısı ....................................................................................... 100 Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı ............................................................................ 104 Korelasyon ve Sebep Sonuç Đlişkisi (Causality) ................................................................. 106 Özet ...................................................................................................................................... 107 Ünite Soruları ....................................................................................................................... 109 Sınıf Đçi Uygulama ................................................................................................................ 110 KPSS Soru Örnekleri ........................................................................................................... 120 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ................................................................................... 130 vi ÖLÇÜMLERİN GÜVENİRLİĞİ VE STANDART HATASI Ünite 4 (ss. 137-189) Ölçümlerin Güvenirliği ve Standart Hatası .......................................................................138 Ölçümlerin Güvenirliği .....................................................................................................138 Ölçmede Hata Türleri .......................................................................................................141 Güvenirlik Kestirme Yöntemleri......................................................................................143 Ölçmenin Standart Hatası ...............................................................................................156 Hesaplanması ...............................................................................................................156 Yorumlanması .............................................................................................................157 Gerçek Puan Đçin Güven Aralığının Bulunması..............................................................157 Öğrenci Başarısını Değerlendirmede Ölçmenin Standart Hatasının Kullanımı ..........159 Özet ......................................................................................................................................167 Ünite Soruları .......................................................................................................................168 Sınıf-Đçi Uygulama ................................................................................................................170 KPSS Soru Örnekleri............................................................................................................180 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ...................................................................................187 ÖLÇÜMLERİN GEÇERLİĞİ Ünite 5 (ss. 191-229) Ölçümlerin Geçerliği ............................................................................................................192 Geçerlik Kestirme Yöntemleri .........................................................................................194 Kapsam Geçerliği ...........................................................................................................194 Ölçüt Geçerliği ...............................................................................................................200 Yapı Geçerliği .................................................................................................................202 Görünüş Geçerliği ..........................................................................................................204 Geçerliği Etkileyen Faktörler ...........................................................................................205 Amaca Uygunluk ............................................................................................................205 Đstenmedik Değişkenlerin Ölçümlere Karışması ve Test Yanlılığı .............................206 Normlar ...........................................................................................................................206 Güvenirlik .......................................................................................................................207 Ölçme Araçlarında Kullanışlık ............................................................................................212 Özet .......................................................................................................................................212 Ünite Soruları ......................................................................................................................213 Sınıf Đçi Uygulama ................................................................................................................214 KPSS Soru Örnekleri............................................................................................................218 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ...................................................................................225 vii BAŞARI TESTİ GELİŞTİRME Ünite 6 (ss. 231-277) Başarı Testi Geliştirme.........................................................................................................232 Madde Analizi.......................................................................................................................236 Bazı Madde ve Test Đstatistikleri .........................................................................................241 Klasik Test Teorisinin Sınırlılıkları .....................................................................................257 Özet .......................................................................................................................................258 Ünite Soruları ......................................................................................................................258 Sınıf Đçi Uygulama ...............................................................................................................260 KPSS Soru Örnekleri............................................................................................................265 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ...................................................................................272 SINAV TÜRLERİ VE SORU YAZIMI Ünite 7 (ss. 279-311) Sınav Türleri ve Soru Yazımı ...............................................................................................280 Đzleme Testleri .....................................................................................................................282 Soru Sorma ve Test Hazırlamada Dikkat Edilecek Genel Hususlar ............................283 Bilişsel Alan .........................................................................................................................291 Bilişsel Alanla Đlgili Davranışların Sınıflandırılması ......................................................291 Farklı Zihinsel Becerilerin Ölçülmesine Soru Yazımı ...................................................292 Özet .......................................................................................................................................300 Ünite Soruları .......................................................................................................................301 Sınıf Đçi Uygulama ................................................................................................................302 KPSS Soru Örnekleri............................................................................................................303 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ...................................................................................309 YAZILI VE SÖZLÜ YOKLAMALAR Ünite 8 (ss. 313-339) Yazılı Yoklama .....................................................................................................................314 Yazılı Yoklamaların Özellikleri .......................................................................................316 Yazılı Yoklamaların Etkin Kullanımı için Öneriler .......................................................320 Sözlü Sınavlar .......................................................................................................................326 Sözlü Sınavların Temel Özellikleri ..................................................................................326 Sözlü Sınavların Etkili Olduğu Durumlar .......................................................................329 Sözlü Sınavların Uygulamasına Yönelik Bazı Öneriler .................................................329 Özet .......................................................................................................................................330 Ünite Soruları ......................................................................................................................331 Sınıf Đçi Uygulama ................................................................................................................332 KPSS Soru Örnekleri............................................................................................................333 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ...................................................................................337 viii KISA CEVAPLI VE DOĞRU YANLIŞ TESTLERİ Ünite 9 (ss. 341-359) Kısa Cevaplı Testler ............................................................................................................ 342 Kısa Cevaplı Testlerin Temel Özellikleri ....................................................................... 343 Kısa Cevaplı Testlerin Etkin Kullanımı .......................................................................... 345 Doğru Yanlış Testleri ......................................................................................................... 348 Doğru-Yanlış Testlerinin Temel Özellikleri ................................................................. 348 Doğru-Yanlış Testlerinin Etkin Kullanımı .................................................................... 349 Özet ...................................................................................................................................... 356 Ünite Soruları ....................................................................................................................... 357 Sınıf Đçi Uygulama ................................................................................................................ 358 KPSS Soru Örnekleri ........................................................................................................... 359 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ................................................................................... 359 ÇOKTAN SEÇMELİ VE EŞLEŞTİRMELİ TESTLER Ünite 10 (ss. 361-387) Çoktan Seçmeli Testler ....................................................................................................... 362 Çoktan Seçmeli Testlerle Đlgili Temel Kavramlar ......................................................... 362 Çoktan Seçmeli Testlerin Temel Özellikleri .................................................................. 363 Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar .......................... 366 Eşleştirmeli Testler ............................................................................................................. 379 Eşleştirmeli Testlerin Etkin Kullanımı ............................................................................ 380 Özet ...................................................................................................................................... 382 Ünite Soruları ...................................................................................................................... 382 KPSS Soru Örnekleri ........................................................................................................... 383 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ................................................................................... 386 ÖĞRENCİ BAŞARISINI DEĞERLENDİRME Ünite 11 (389-434) Öğrenci Başarısını Değerlendirme .................................................................................... 390 Değerlendirme Çeşitleri ...................................................................................................... 394 Amacına Göre Değerlendirme Türleri ........................................................................... 394 Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri ......................................................................... 395 Mutlak Değerlendirme .................................................................................................. 395 Bağıl Değerlendirme ...................................................................................................... 398 Normal Dağılımdan Faydalanarak Not Verme ........................................................ 398 Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Not Verme ............................................................. 400 Öğrenci Puanlarının Arzulanan Dağılıma Dönüştürülmesinden Sonra Mutlak veya Bağıl Değerlendirme Yapma ..................................................................................... 406 Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Kullanımı................................................................... 410 Özet ...................................................................................................................................... 412 Ünite Soruları ...................................................................................................................... 412 Sınıf-içi Uygulama ................................................................................................................ 413 KPSS Soru Örnekleri ........................................................................................................... 421 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ................................................................................... 429 ix ALTERNATİF DEĞERLENDİRME Ünite 12 (ss. 434-472) Alternatif Değerlendirme ................................................................................................... 436 Öğrenci Gelişim Dosyası (Portfolyo – Portfolio) Değerlendirmesi ............................. 440 Diğer Alternatif Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri ................................................ 442 Öz Değerlendirme ........................................................................................................ 443 Akran Değerlendirme .................................................................................................. 443 Anket ............................................................................................................................. 444 Görüşme ........................................................................................................................ 444 Gözlem .......................................................................................................................... 444 Özet ...................................................................................................................................... 445 Ünite Soruları ...................................................................................................................... 445 Sınıf-Đçi Uygulama ............................................................................................................... 445 KPSS Soru Örnekleri ........................................................................................................... 446 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ................................................................................... 454 Ek-1 Ölçme ve Değerlendirme Başarı Testi Soru Örnekleri .......................................... 458 Ek-2 Tablolar....................................................................................................................... 464 Ek-3 Öğretimde Planlama ve Değerlendirme ile Đlgili Terimler Sözlüğü....................... 467 Kaynakça .............................................................................................................................. 469 x ÜNĐTE 1 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ ÖĞRETİMİN PLANLANMASI GEREKLİLİĞİ Eğitimde Sistem Yaklaşımı Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi Öğrenci, öğretmen, eğitim programı, ekonomi, yönetim Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi Kaynakların ve potansiyelin etkin kullanımı ve isteklendirme(motivasyon) Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Öğretim Programının Öğeleri Hedefler ve Davranışlar İçeriğin Düzenlenmesi Öğrenme- öğretme Aktiviteleri Ölçme ve Değerlendirme Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik İlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi ÖZET SINIF-İÇİ UYGULAMA ÜNİTE SORULARI 2 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Öğretim etkinliklerinin kontrollü bir şekilde yapılması gerekliliği aşikârdır. Bu kontrolün sağlanmasında ölçme ve değerlendirme çok önemli bir yer tutar. Öğretim hizmeti verilecek grubun çok iyi tanınması, dersin içeriğinin uygun şekilde belirlenmesi, öğrenme-öğretme sürecindeki öğrenme eksiklik ve güçlüklerinin belirlenmesi, öğrenme-öğretme sürecinin konuya, gruba ve öğretmene uygun olması, öğretim sonunda öğrenme düzeylerinin ölçülmesi ve bir bütün olarak tüm öğretim etkinliklerinin çok yönlü olarak değerlendirilmesi gerekir. Tüm bu işlerin yapılmasında ölçme ve değerlendirme etkinlikleri önemli bir işleve sahiptir. Ölçme ve değerlendirme işlemleri yapılmadan, öğretim hizmeti verilecek grubun yeterli olarak tanınması mümkün olmaz, süreç esnasındaki eksiklik ve aksaklıklar uygun bir şekilde belirlenemez, süreç sonunda oluşan öğrenci yeterlikleri doğru olarak belirlenemez ve eğitim sisteminin kendini en iyi şekilde yenilemesi ve geliştirmesi sağlanamaz. Soru: Eğitimde ölçme ve değerlendirme denince aklınıza hangi amaç için, ne tür ölçme ve değerlendirme etkinlikleri geldiğini aşağıya yazıp arkadaşlarınızla paylaşınız. Amaç 1: @ Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri: @ Amaç 2: @ Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri: @ Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi 3 Eğitimde ölçme ve değerlendirme etkinlikleri denince aklımıza, sadece bilişsel alanla ilgili öğrenci başarının ölçülmesi gelmemeli. Ölçme ve değerlendirme denince aklımıza, öğrencinin bilişsel özelliklerinin yanında duyuşsal (ilgi, tutum ve motivasyon gibi) ve psikomotor özelliklerinin ölçülmesi de gelmelidir. Ölçme ve değerlendirme denince aklımıza sadece not vermek amacıyla yapılan başarı testleri değil, aynı zamanda öğrenme eksiklik ve aksaklıklarını belirlemeyi amaçlayan quiz, sınıf-içi uygulamalar, izleme testleri gibi etkinlikler de aklımıza gelmelidir. Sınıfta anlatılan konuyla ilgili olarak yapılacak tüm dönüt etkinlikleri, uygulanan anketler, mülakatlar, gözlemler, öğrencilerle diğer öğretmenlerle ve velilerle yapılan görüşmeler de ölçme ve değerlendirme etkinlikleri olarak düşünmek gerekir. Öğretmen yeterlik ve performansının değerlendirilmesi de ölçme ve değerlendirme etkinlikleri gerektirir. Hazırlanan bir öğretim programının uygulanabilirliği ve gruba uygunluğunun belirlenmesinde de ölçme ve değerlendirme etkinliklerini gerektirir. Ölçme ve değerlendirmenin eğitim sistemindeki işlevlerinin daha iyi kavranması için aşağıda öncelikle eğitim sisteminin neden planlanması gerektiği ve eğitimde sistem yaklaşımı, daha sonra eğitim sisteminde ölçme ve değerlendirmenin işlevleri açıklanmıştır. ÖĞRETİMİN PLANLANMASI GEREKLİLİĞİ Bir dersin öğretiminde, dersi verecek kişinin dersin öğretimi ve değerlendirilmesiyle ilgili bazı kararlar vermesi gerekmektedir. Sizce, bir dersin sorumlusu, dersin öğretimiyle ilgili olarak ne tür konularda kararlar vermelidir? Cevabınızı aşağıya yazınız. Yazdıklarınızı sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 1@ 2@ 3@ . . . Öğretmenin dersin öğretimine ve değerlendirilmesine yönelik vereceği bu kararlar: Öğrencilerin işlenecek konuyla ilgili ön bilgilerinin yeterliğinin nasıl belirleneceği, öğrencilerin genel hazırbulunuşluk düzeylerinin nasıl belirleneceği, öğrencilerdeki öğrenme motivasyon düzeylerinin nasıl belirleneceği, derste hangi konuları işleyeceği, belirlenen konuları hangi detay- 4 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme da işleyeceği, hangi öğretim yöntemlerini kullanacağı, ne tür ödev ve projeler vereceği, hangi uygulamaları yapacağı, öğrenci başarısını nasıl ölçüp değerlendireceği gibi konularla ilgilidir. Öğretmenin vereceği bu tür kararlar, dersin işlenmesine başlamadan alınmalıdır. Dersin öğretimine başlamadan önce verilecek bu kararların uygunluğu, ancak belli bir planlama sürecini yaşamakla sağlanabilir. Yani, öğretimi planlama çalışmalarının yapılması, dersin öğretimine başlamadan önce alınması gereken önemli kararların daha hatasız bir şekilde alınmasını sağlar. Bilindiği üzere, tüm eğitim etkinliklerinde temel amaç, öğrencilere bazı nitelikleri kazandırmaktır. Davranışçı yaklaşıma göre eğitim; bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1982:13). Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, öğrencilere kazandırılması planlanan istendik davranışların “kendi yaşantıları” yoluyla kazanılması söz konusudur. O halde öğrencilerin öğretim yaşantılarının neler olacağına yönelik bir plan yapmak gerekmektedir. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin edinecekleri bu yaşantıların profesyonelce ve en etkin bir şekilde sağlanması önem taşımaktadır. Öğrencilerin edinecekleri yaşantıların, istendik davranışları yeterli bir düzeyde kazanmalarını sağlayabilmesi için, bu yaşantıların neler olacağına yönelik, önceden, profesyonelce planlama yapmak gerekir. Yani, öğretimi planlama yoluyla, öğrencilere öğretim amaçlarını kazandırabilme ihtimalimizi arttıracak yaşantılar sağlama şansımız artacaktır. Bireyde meydana getirilebilecek istendik davranışların neler olacağı ve bu davranışların gerçekleşebilme düzeyi, hem bireyin hazırbulunuşluk düzeyine hem de bireye sunulan öğretim hizmetinin niteliğine önemli ölçüde bağlıdır. Bireyin hazırbulunuşluk düzeyini etkileyen faktörler, genetik ve çevresel olarak ele alınabilir. Günümüz teknolojisiyle, öğretim faaliyetlerini planlarken öğrencilerin öğrenme için hazırbulunuşluk düzeyini belirleyen genetik özelliklerini değiştirme şansımız pek yoktur. Bu nedenle, istediğimiz özelliklere sahip insanları yetiştirme şansımızı artırmak için öğrencilerin etkileşimde bulunduğu çevre şartlarını kontrol etmemiz önem taşımaktadır. Kısacası, eğitim hizmetinin daha kaliteli olabilmesi için çevre şartlarının kontrol altına alınıp, düzenlenmesi gerekmektedir. Eğitimde çevre şartlarının kontrol altına alınıp, düzenlenmesi gereksinimi, bizi etkili ve verimli bir eğitim için planlı olmaya zorlar. Planlı bir şekilde eğitim hizmetinin organizasyonu eğitim programlarının hazırlanmasını gerektirir. Eğitim etkinliklerinin sistematik ve planlı bir şekilde yerine getirilmesi de eğitimde sistem yaklaşımının benimsenmesini sağlamıştır. Eğitim işinin bir sistem olarak ele alınması ve karşılaşılan eğitim sorunlarına bir sistem yaklaşımıyla bakılmasının daha doğru olacağı inancından dolayı aşağıda eğitimde sistem yaklaşımı kısaca açıklanmaktadır. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımı Öğretimin planlanmasında dikkate alınması gereken birçok faktör vardır. Eğitime bir sistem bütünlüğünde baktığımızda öğretimi planlarken dikkate almamız gereken unsurları daha iyi bir şekilde anlarız. Eğitim hizmeti çok yönlü olarak düşünülmelidir. Eğitim hizmetinin içeriğini ve kalitesini etkileyen birçok faktör vardır. Tüm bu faktörler eğitim sisteminin işleyişini etkilemektedirler. Sadece öğretmenleri dikkate alarak bir eğitim hizmetinin düzenlenmesi doğru olmaz. Benzer şekilde, sadece öğrencileri veya belli bir konu alanının içeriğini dikkate alarak da eğitim etkinliklerinin planlanması doğru olmaz. Eğitim hizmeti bir bütünlük, bir sistem işidir. Bir sistem demekle; belli amaçlara ulaşabilmek için, bazı öğelerin işbirliği içinde çalışarak, bir arada, bir bütünü oluşturacak şekilde organize edilmeleri kast edilmektedir. Tıpkı bir fabrika gibi; bir fabrikada belli bir ürünü elde etmek amacına ulaşmak için bazı öğelerin işbirliği içinde çalışarak bir bütünü oluşturması söz konusudur. Bu öğelerden biri girdi öğesidir. Fabrikada üretim için gerekli olan hammadde ve mevcut olunan teknoloji de fabrika sisteminin bir girdisi olarak düşünülebilir. Diğer bir öğe ise, bu ham maddelerin mevcut teknoloji ve işgücü ile birleşerek işlenmesidir. Bu kısma da sistemin süreç öğesi diyebiliriz. Nihayetinde, fabrikada süreç sonucunda üretilen televizyon, buzdolabı gibi bir ürün ortaya çıkacaktır. Bu üretilen ürünlerin kalitesi ve uygunluğu da kontrol edilmelidir ki yapılan hatalı üretimler varsa tespit edilsin. Daha sonra, yetersiz veya hatalı üretimin sebepleri belirlenip, gerekli tedbirler alınabilsin. Sistemin çıktısı olan televizyon, buzdolabı gibi ürünlerin kalite kontrolünün yapılması ve aksaklıkların belirlenmesine yönelik gerekli tedbirlerin alınması da sistemin bir değerlendirme öğesi olarak düşünülebilir. Sistemi oluşturan tüm bu öğelerin işbirliği içinde çalışması önem taşımaktadır. Sistemin herhangi bir öğesindeki aksaklık, tüm sistemi olumsuz etkiler. Eğitime bir sistem yaklaşımıyla bakıldığında, her sistem gibi eğitim sistemi de; girdi, süreç, çıktı ve değerlendirme(kontrol) öğelerinden oluşmaktadır. Bu öğelerin herhangi birindeki değişiklik, eksiklik, yanlış işleyiş, sistemin çalışmasını ve elde edilecek ürünün niteliğini etkiler. Çünkü sistemin tüm öğelerinin işleyişinin bir sonucu olarak bireylere istendik davranışlar belli ölçüde kazandırılabilmektedir. Eğitim sistemini oluşturan öğeler ve bu öğeler arasındaki ilişki aşağıdaki şekilde sunulmuştur. 6 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme GİRDİ SÜREÇ ÇIKTI - Öğrenci - Öğretmen - Programlar - Ekonomi -Yönetim - Kaynakların ve potansiyelin etkin kullanımı - Motivasyonun arttırılması -İstendik nitelikte -Yetersiz -İstenmedik DEĞERLENDİRME (Kontrol) Şekil 1-1: Eğitim sisteminin öğeleri arasındaki ilişki Eğitime bir sistem yaklaşımıyla bakıldığında; sistemin girdi, süreç, çıktı ve değerlendirme öğelerinin etkileşim içinde olduğunu görürüz. Eğitim sistemi de bir fabrika gibi işler. Yani, aynı fabrika gibi hammaddeler vardır ve bu ham maddelerin işlendiği bir teknoloji ve süreç, elde edilen bir ürün ve ürünün kalitesinin veya fabrikanın (sistemin) işleyişinin bir değerlendirilmesi vardır. Unutmamak gerekir ki, sistemi oluşturan her bir öğenin verimliliği, elde edilecek ürünün kalitesini etkiler. Öğrencilerin ve öğretmenlerin eğitim sisteminin girdisi olarak; mevcut potansiyelleri, eğitime ayrılan para ve ülkenin eğitim yönetimiyle ilgili olarak mevcut yaklaşım sistemin işleyişini ve elde edilecek çıktının niteliğini etkileyen önemli unsurlardandır. Yine, eğitim sisteminin söz konusu girdilerinin etkin şekilde kullanımı da hem eğitim sisteminin işleyişini hem de eğitim sisteminin çıktılarının kalitesini etkiler. Anlaşılacağı üzere, eğitim sisteminin her bir öğesinin verimli bir şekilde işlemesini etkileyen bazı değişkenler veya faktörler mevcuttur. Aşağıda eğitim sisteminin her bir öğesi için verimliliği etkileyecek bu değişkenler kısaca açıklanmaktadır. Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler Bu kısımda eğitimde sistem yaklaşımına göre eğitim sisteminin her bir alt öğesi için sistemin verimliliğini etkileyen faktörlerden önemli görünenleri kısaca açıklanmıştır.
© Copyright 2024 Paperzz
