indirmek için tıklayınız

Lizbon Antlaşması Işığında Ortak Dişişleri ve Güvenlik Politikasının İşleyişi
Lizbon Antlaşması, Avrupa Birliği’nde değişiklik yapan son antlaşmadır. Lizbon ya da
Reform Antlaşması olarak adlandırılan bu yeni antlaşma, Ekim 2007 tarihli Lizbon
Hükümetlerarası Konferansı’nda kabul edilerek Aralık 2007’de Lizbon Avrupa Konseyi’nde
imzalanmıştır. Tüm üye devletlerin onay vermesi ile de 2009 yılında yürürlülüğe girmiştir.
Lizbon Antlaşmasının savunma ve güvenlik konusundaki ilk yeniliği, Avrupa Birliği'nin
Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası'nın (ODGP) en önemli ayağı ve Avrupa Birliği'nin
askeriye ve savunma alanlarını kapsayan Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası’nın adını
“Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası” (OGSP, Common Security and Defence Policy)
olarak değiştirmesidir. Antlaşma’da OGSP görevleri olarak: “barış oluşturma” (peacemaking) ve çatışma sonrası istikrar sağlama dahil, ortak silahsızlandırma operasyonları, insani
görevler ve kurtarma görevleri, askeri danışma ve destek görevleri, çatışmayı önleme ve
“barışı koruma” (peace-keeping) görevleri, kriz yönetiminde muharip güç kullanılmasını
içeren görevler belirtilmiştir. (madde 28B/1)
Lizbon Antlaşması ile kurumsal yapıya getirilen en önemli düzenlemelerden biri, AB
Başkanlığının oluşturulmasıdır. Üye ülkeler tarafından 2,5 yıllığına ve en fazla iki dönem için
seçilecek Başkanın görev ve sorumlulukları: AB Komisyonu Başkanlığı ile işbirliği içinde AB
Konseyi’nin çalışmalarının sürekliliğini sağlamak, yılda iki kez toplanan AB Konsey Zirvesi
için hazırlıkları yürütmek, AB Konseyi içinde uyumu sağlamak, Konsey toplantılarının
ardından Avrupa Parlamentosu’na raporlama yapmak, Dışişleri ve Güvenlik Politikası
Yüksek Temsilcisi’nin görevi ile çelişmeyecek ve ona bağlı kalacak şekilde AB’yi ortak dış
ve güvenlik politikası alanında temsil etmektir.
Ayrıca önceden 6 aylık dönemler içinde yürütülen Avrupa Birliği Dönem Başkanlığı sistemi
yerine üç üye ülkenin 18 aylık ortak bir çalışma programı hazırlamalarını öngören üçlü
başkanlık sistemi getirilmiştir.
ODGP konusunda en yetkili kurumlardan biri de Dışişleri Konseyi’dir. Üye devlet Dışişleri
bakanlarından oluşan Dışişleri Konseyi, Avrupa Konseyi’nin ortaya koyduğu stratejik ilkeler
temelinde
Birlik
dış
ilişkilerini
formüle
etmekle
ve
uyumluluğu
sağlamakla
görevlendirilmiştir. Nihai Senede ekli 13 Numaralı Bildiri’de ODGP (Ortak Dış İşleri ve
Güvenlik Politikası) ile ilgili hükümlerin üye devletlerin kendi dış politikalarının
oluşturulması ve uygulanmasına ilişkin mevcut yükümlülükleri ya da üçüncü devletler ve
uluslar arası kuruluşlarda ulusal temsillerini etkilemediği vurgulanmıştır.
Üye devletlerin AB’deki büyükelçilerinden oluşan, Bakanlar Konseyi çalışmalarının
hazırlanmasından sorumlu Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) ODGP alanında halen
kilit konumdadır.
COREPER ile işbirliği içinde çalışan Siyasi ve Güvenlik Komitesi de ODGP konusunda adi
sıkça geçen bir kurumdur. Her bir üye devletin büyükelçi düzeyinde üst kademeli
görevlilerinden ve Komisyon temsilcisinden oluşan Siyasi ve Güvenlik Komitesi’nin (SGK)
baslıca işlevi, “ODGP kapsamına giren uluslararası gelişmeleri izlemek ve Bakanlar
Konseyi’ne görüşler bildirerek politikaların tanımlanmasına katkıda bulunmaktır”. (Nice
Antlaşması madde 25) Lizbon Antlaşması’na göre “SGK, Konsey ve Yüksek Temsilci’nin
vesayeti altında kriz yönetimi operasyonlarının siyasi denetimi ve stratejik yönlendirme
görevini yerine getirmektedir”. (madde 25) Ancak SGK, AB politikası üzerinde marjinal
yetkiye sahip, zira kararların alınmasında değil, ancak şekillendirilmesinde önemli rol
oynamaktadır.
SGK’ya bağlı çalışan ve üye devlet temsilcilerinden, Komisyon ve Konsey Sekreterliği
yetkililerden oluşan Sivil Kriz Yönetimi Komitesi (CIVCOM) Mayıs 2000 yılında
kurulmuştur. Avrupa Savunma ve Güvenlik Politikasının sivil ayağı niteliğindedir. Görüş ve
tavsiyelerini SGK’ya ileten CIVCOM, ODGP alanında danışma nitelikli rol oynamaktadır.
Kurumsal yapıdaki bir diğer önemli değişiklik, Avrupa Birliği Dışişleri ve Güvenlik Politikası
Yüksek Temsilcisi makamının oluşturulmuş olmasıdır. Bu makam Avrupa Birliği Ortak Dış
İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Javier Solana ile AB’nin Dış İlişkilerden
sorumlu Komisyoneri Ferrero- Waldner tarafından ayrı ayrı temsil edilmekte olan iki ayrı
makamın birleştirilmesi anlamına gelmektedir ki; bu birleşmenin Birliğin dışa dönük
eylemlerinde birlik ve uyumu daha büyük ölçüde gerçekleştirmesine katkıda bulunması
beklenmektedir. Yüksek Temsilci, Komisyon Başkanı’nın onayı ile nitelikli çoğunluk esasına
göre Avrupa Konseyi tarafından atanır. Görev süresi beş yıl olan Yüksek Temsilci üç ayrı
işlevi birden yerine getirecek: Konsey’in Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası Temsilcisi,
Dış İlişkiler Konseyi Başkanı ve Komisyon’un Başkan Yardımcısı. Ayrıca AB’nin üçüncü
ülkelerdeki ve uluslararası örgütler nezdindeki temsilcilikleri bu makama bağlı çalışacaktır.
Doğrudan Yüksek Temsilciye bağlı olan Siyasi Birimin (Policy Unit) görevi ODGP için
öncelik arz eden konulara ilişkin stratejilerin belirlenmesi ve uygulamanın ana hatlarının
çizilmesidir. Birim tarafında periyodik olarak kaleme alınan “düşünce belgeleri” ODGP’nin
uygulanmasında büyük önem taşımaktadır.
Direkt Yüksek Temsilciye bağlı olan bir baksa birim Durum Merkezidir (Situation CentreSitCen). Merkez, 7 gün 24 saat AB güvenlik politikasının işleyişine yardımcı olacak bilgileri
toplamakta, analizler yapmakta ve gerekli uyarılarda bulunmaktadır. Bu amaçla Merkeze
bağlı bir istihbarat birimi oluşturulmuştur. 2001 ve 2004 yıllarındaki terörist saldırılardan
sonra bu tehdit ile mücadele çalışmalarında rol oynamaktadır.
Durum Merkezine bağlı olarak çalışan Sivil Planlama ve Yürütme (Civilian Planning and
Conduct Capability-CPCC) birimi, sivil kriz yönetimi operasyonlarının stratejilerinin
planlanması ve uygulanmasından sorumludur. ODGP Sivil operasyonları kapsamında Yüksek
Temsilci ve Konsey Başkanı ile işbirliği yapmak, tavsiye ve destek vermek ile
görevlendirilmiştir.
Yüksek Temsilciye bağlı bir diğer kurum AB Askeri Komitesi’dir (EU Military Committee).
AB Askeri Komitesi çatışmaların önlenmesi ve kriz yönetimi alanlarında üye devletler
arasında askeri dayanışma ve işbirliğini sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir forum
niteliğindedir. AB Askeri Komitesi operasyon sırasında Operasyon Komutanının faaliyetlerini
denetleme yetkisine sahip bulunmaktadır. Üye devletlerin savunma alanındaki en üst
görevlilerinden ya da onların temsilcilerinden oluşan AB Askeri Komitesi, AB Askeri
Personeli’nin çalısmalarını yönlendirmekte ve SGK’ne askeri konularda tavsiyelerini
iletmekte ve önerilerde bulunmaktadır.
AB Askeri Komitesi'nin yönlendirmesi altında bulunan ve üye devletlerin gönderdiği askeri
uzmanlarından olusan AB Askeri Personeli (EU Military Staff) ise, Bakanlar Konseyi
dahilinde “askeri uzmanlık sağlamakta” ve AB’nin yürüttüğü kriz yönetimi operasyonlarının
idaresi başta olmak üzere, ODGP’nı desteklemektedir. Yaklaşık yetmiş kişilik kadrosu
bulunan AB Askeri Personeli’nin fonksiyonlarına, erken uyarı, durum değerlendirilmesi,
stratejik planlama, AB operasyonlarının yapılması için gerekli olan ulusal ve çok-uluslu
güçleri belirleme ve kuvvet kataloglarını düzenleme işlemleri girmektedir
Lizbon Antlaşması, Komisyon’un dış ilişkilerinden ve Birliğin diğer dış faaliyetlerinin
koordinasyonundan sorumlu olacak, ODGP konularında Birliği dışta temsil edecek ve
görevinde Yüksek Temsilci’ye yardım edecek yeni bir Avrupa Dış İlişkiler Birimi (European
External Action Service-EEAS) kurulmasını öngörmektedir. Çalışmalarını üye devletlerin
dışişleri birimleriyle işbirliği içinde sürdürecek olan birimin personeli, Konseyin ve
Komisyonun genel sekretaryalarından resmi görevliler ile üye devletlerin ulusal diplomatik
birimlerince geçici süreyle görevlendirilecek personelden oluşmaktadır. Antlaşma uyarınca,
Dış İlişkiler Birimi’nin teşkilatı ve işleyişi, Konsey tarafından alınacak bir karar
doğrultusunda tespit edilecektir. Bunu yaparken Konsey, Avrupa Parlamentosu ile yapılacak
istişareyi ve Komisyondan alınacak onayı takiben Yüksek Temsilcinin teklifiyle harekete
geçecektir.
Ayrıca EEAS içerisinde bir Kriz Yönetimi ve Planlama Müdürlüğü (Crisis Management and
Planning Directorate -CMPD) kurulması planlanmaktadır. Bu birimin amacı, çatışmaların
önlenmesi, barışın sağlanması ve kriz yönetimi misyonlarının etkin biçimde uygulanması için
Konsey ve Komisyon arasında koordinasyonu sağlamaktır. Birimin diğer görevleri, planlama,
kriz yönetimi misyonlarına destek verecek yardımcı misyonların oluşumu, diğer uluslararası
kurumlar ve NGO’larla işbirliği, sivil personelin eğitimi ve araştırma-geliştirmedir.
Bu kurumlar dışında Yüksek Temsilciye bağlı olarak çalışan üç ajans (Avrupa Savunma
Ajansı (European Defense Agency-EDA), Avrupa Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü (European
Union Institute for Security Studies - EUISS), Avrupa Birliği Uydu Merkezi (European Union
Satellite Centre-EUSC) ve AB Özel Temsilcileri (Special Represent) bulunmaktadır. Özel
Temsilci, ODGP için önem taşıyan ülke ve bölgelerde AB’yi temsil eden, barışın
sağlanmasına ve yeniden oluşumuna katkıda bulunma çalışmaları ile görevli AB temsilcisidir.
Lizbon Antlaşması’nda nitelikli oyçokluğu usulünün genel kural olması ve birçok konuda
veto hakkının kaldırılması öngörülmüş, fakat ODGP ve OGSP ile ilgili konularda oybirliği
usulü ve veto hakkı korunmuştur. Ayrıca Lizbon Antlaşması, Avrupa Parlamentosu ile
Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın ODGP alanında oynadığı rolü önceleri olduğu gibi sınırlı
bırakmıştır.
KAYNAKÇA
European Union Law < eur-lex.europa.eu>
FIOTT, Daniel, “Sécurité et defense après le traité de Lisbonne”, Le Taurillon, 12 Juin 2008
MAURI, F., “The EEAS: Laying the Basis for a More Coherent EU Foreign Policy?”, ISIS
Europe, No. 47, December 2009
MILTON, Guy, “The EU’s Common Foreign and Security Policy under the Lisbon Treaty”,
Preparation for the Hungarian EU Presidency in 2011, February 2010
WHITMAN, Richard, “Foreign, Security and Defense Policy and the Lisbon Treaty;
significant or cosmetic reforms?, University of Bath, Global Europe Papers, January 2008
ZHUSSIPBEK, Galym, « Lizbon Antlaşması, Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikasının
Tanımı ve Özellikleri, Güvenlik Aktörü Olarak AB’nin Nitelikleri”, Ankara Avrupa
Çalısmaları Dergisi, Cilt: 8, No:1, 2009, s.139-164
ORTAK DIŞİŞLERİ VE GŰVENLİK POLİTİKASI İŞLEYİŞ ŞEMASI
AB KONSEYİ
ODGP YŰKSEK TEMSİLCİSİ
AJANSLAR
DIŞ İILİŞKİLER
BİRİMİ
ASKERİ KOMİTE
COREPER
KRİZ YŐNETİMİ VE
PLANLAMA (CMPD)
ASKERİ PERSONNEL
(EUMS)
SİVİL PLANLAMA
VE YŰRŰTME
(CPCC)
SİVİL KRİZ
YŐNETİMİ(CIVCOM
)
DURUM MERKEZİ
SİYASİ VE
GŰVENLİK
KOMİTESİ
SİYASİ BİRİM
DIŞ İLİŞKİLER
KONSEYİ