493
DOĞU MİNYATÜRÜNDEN BATI RESMİNE POLO
(ÇEVGAN)
AYAN, Dursun-GÜVEN, Özbay
TÜRKİYE/ТУРЦИЯ
ÖZET
Doğu dünyasında Çevgân olarak bilinen Polo sporu Doğu kaynaklı bir spordur
ve tüm dünyaya yayılmıştır. Bu spor edebiyatta sembol, güzel sanatlarda figür
olarak kendini göstermektedir. Bu bildiride uygarlıklar arası geçiş yapan polonun
minyatür ve Batı resim sanatındaki yeri ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Minyatür, Doğu, Batı, modern resim, heykel, spor,
çevgan.
ABSTRACT
Polo Sport from Miniature Painting of Orient to Modern Painting of
Westen Art
Polo which has been also known as Chawgân/Chogen in Eastern World as a
sport had originated from Asia and speared to the world through time. It also had
been glaimed at literature as a symbol, and as a figure of fine arts. In this paper,
communiqué Polo/Chawgân sport is examined in Eastern miniature art and fine
arts of Western World.
Key Words: Miniature, East, West, modern art, sculpture, sport, Chawgan.
GİRİŞ
Polo (çevgân) sporu Doğu Uygarlığı’ndan Batı Uygarlığı’na geçen bir
spordur.1 Savaş,2 spor ve siyaset tarihi3 içinde önemli yeri olan polonun sanat ve
J. A. Cuddor, International Dictionary of Sports and Games, Schocken Looks, New York,
1979; Diem, Carl, Asiatische Reiterspiel, Berlin 1942; Muammer Eroğlu, “Çevgân”, İslam
Ansiklopedisi, MEB yayını; Özbay Güven, Türklerde Spor Kültürü, Atatürk Kültür, Dil ve
Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara, 1992; Richard Hobson,
Riding: The Game of Polo, J. Allen Guides, London, 1993; Walter Umminger, Die Chronik des
Sport, II, Erganzte, Choronik Verlag, Dortmund, 1992.
2
Diem, yage; Güven, yage; H. Masse, “Čawgân”, Encyclopaedia of Islam, volume. II., (s. 1617); Takieddin Ahmed Makrizi, Histoire des Sultans Memlouks de L’ Egypte, (Fransızca’ya
çeviren M. Quatremer) Tome Premier, Paris, 1837; Mercimek Ahmed, Kabusnâme, (I. ve II.
cilt), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul; Atıf Kahraman, Osmanlı Devletinde Spor, Kültür
Bakanlığı yay., 1995, Ankara; Özbay Güven, “Spor Tarihinde Çöğen/Çevgân/Polo”, Toplumsal
Tarih, Cilt:11, Sayı: 61, Ocak 1999. (s. 4-7).
3
Dursun Ayan, “XV. Yüzyıl Osmanlı Şairi Bedri Dilşad’ın Muradname’sinde Çevgân/Polo ile
İlgili Dizeler ve Spor Tarihi Açısından Önemi”, Osmanlılarda Spor Sempozyumu (26-27 Mayıs
1999-Konya) Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Yayını, 2000,
Konya, (s. 291- 296); Robert Dankoff, Evliya Çelebi’nin Bitlis, E. J. Brill, Leiden, 1990.
1
494
edebiyata4 yansımaları da olmuştur. Polo’nun modern olimpiyatlarda yer alması
da Doğu’dan Batı’ya hareketin en belirgin göstergesidir.5
Bu bildiride, uygarlıklar arası geçiş yapan polonun6 minyatür ve Batı resim
sanatındaki örneklerine değinilecektir. Polonun, Doğu uygarlık çevrelerinde
bilinen adıyla çevgânın görsel Doğu sanatına en önemli yansıması minyatür
sanatında olmuştur. Minyatür sanatı cisim ve canlılarda üçüncü boyutun ele
alınmadığı, betimleme amaçlı bir resim sanattır. Bilimsel metinlerin anlaşılmasını
kolaylaştırmak için de kullanılmıştır. Polo tarihi ile doğrudan ve/ya dolaylı
şekilde ilgili yerli ve yabancı metinlerin en önemli görsel dayanağı olan minyatür
doğunun resmidir, görselidir.
Minyatürler bilimsel eserler kadar edebî eserlere de eşlik ederek bir gelenek
oluşturmuş; mesnevilerin, masalların, peygamber kıssalarının, vakayinamelerin
resimlenmesiyle en üst düzeyine ulaşmıştır. Osmanlılar dönemi gibi altı yüzyılı
aşan bir dönemde bile önemli gelişmeler gösteren minyatür sanatı aslında Osmanlı
öncesi ve Anadolu öncesi evresinde büyük evrimini sağlamıştır. Polonun doğu
görsel sanatlarında yer alışı, bu evrimin pek çok safhasında görülebilir.7
Spor-Sanat Etkileşimi/Birlikteliği
Polo, Asya kültürlerindeki adları ile çevgân ve çöğen Doğu’dan Batı’ya
geçtiği kesinlikle bilinen bir spordur. Ancak bu bilgide, özellikle genel spor tarihi
ve yüzeysel polo tarihi veren Batı kaynaklarına bakılırsa, eksiklikler olduğunu
görmek mümkündür. Bunlardan en önemlisi, poloyu tarihî olarak Hindistan’a
kadar geri ötürüp oradan da İngilizler yoluyla batıya geçirmek. İkincisi, polo
sporunun tarihî kaynağını sadece İran (Pers) kültürüne dayandırmak. Bu konudaki
eleştirilerimizi farklı başlıklarda yaptığımız polo araştırmalarında kongreler
vesilesiyle dile getirmek mümkün oldu. Burada sadece okuyucu bu yazının dip
notlarına yönlendirmekle yetineceğiz.
Sanat olgusu kültür ve uygarlığın vazgeçilmez bir unsuru olduğu için her
dönemde içeri ve form olarak kendini var etmiştir. Bu var oluşun diğer uygarlık
unsurları ile olduğu kadar bir uygarlık unsuru olan spor ile de ilişkisi vardır.
Bu ilgi spor-sanat olabileceği gibi sanat-bilim, sanat-edebiyat da olabilir.8 Polo
Güven-Ayan, “Edebî Metinlerde Polo/Çevgân”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
Bülteni, cilt: IX, Sayı: 26-27, Ocak-Mayıs 1996.
5
Ayan-Güven, “Geleneksel Asya Atlı Oyunlarından Modern Olimpiyatlara Polo”, Uluslar Arası
VI. Türk Kültürü Kongresi, 21-25 Kasım 2005, Ankara.
6
Dursun Ayan, “Kültürel Geçişlilikte Polo/Çevgân Oyunu”, Dördüncü Uluslararası Türk
Kültürü Kongresi Bildirileri, (4-7 Kasım 1997-Ankara), Cilt: III, Azize Yasa-İmran Baba,
(Yay. Haz.), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Yayınları, Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi: 14, Ankara 2000, (s. 93-103).
7
Diem, Asiatische Reiterspiel.
8
Dursun Ayan, “Sanat ve Sporun Diğer Başat Bir Olguda Kendini Gerçekleştirmesi”, Düşünen
Siyaset, sayı. 15 (Birikimler-I), (s. 145-153).
4
495
(çevgân), Doğu edebiyatının pek çok eserinde dünyevî ve mistik anlamda ele
alınarak kültür hayatına taşınmıştır. Minyatürler ile de görsel anlamda insanların
gözü önüne getirilerek zihinlerinde canlandırılmıştır.
Batı Görsel Sanatlarında Polo
Polo sporunun kendisi olduğu kadar bu spor ile ilgili sanat dallarının da batı
dünyasında olması gerektiği üzerinde düşündük. At gibi, edebiyattan resme kadar
geniş alanda etki yaratan, bir hayvanın polo çerçevesinde Batı sanatında etkisinin
olmasından daha normal ne olabilir? Bu nedenle polo oynanan ülkelerdeki durumu
inceledik ve yağlı boya ve sulu boya resimde, karikatürlerde, bronz heykel ve
madalyon yapımında polo sporunun yeterince yer aldığını gördük. Hatta çağdaş
bir polo ansiklopedisine geçen sanatçı sayısının bile hatırı sayılır olduğunu tespit
ettik. İnsanoğlu Doğu’da olduğu gibi Batı’da da polo sporunu bir sanat dalında ele
almayı ihmal etmemiştir. Polo sporu ile ilgili sanatsal etkinlikler sadece İngiltere
ve Amerika Birleşik Devletleriyle sınırlı kalmamış polo oynanan tüm ülkelerde
kendini göstermiştir. Arjantin, Şili gibi Latin Amerika ülkeleri bunların başında
gelmektedir. Tabii ki polo sporunun sanat çerçevesinde ele alınışı onun bir doğu
sporu olduğunu unutturmaya da neden olmaktadır. Batı uygarlık çevresi tarihî
olarak poloyu daha kısa süre oynamışsa da etkisi daha büyük ve güncel olmaktadır.
Şunu da belirtmek gerekir. Eğer polo sporunun Atatürk tarafından Cumhuriyet
Dönemi Türkiyesi’nde de canlandırılma çabaları9 sonradan kesintisiz bir ilgi
görseydi,10 Türk ressamlar da polo sporunu çevgân/çöğen minyatürü yapan
sanatçılar gibi değil, Batılı ressamlar gibi tuvale dökeceklerdi.
Polo sporu batı görsel sanatlarında kendini dört alanda göstermiştir; yağlı
boya ve sulu boya, heykel ve bronz madalyon dökümü, karikatür. Bu bildiride
yukarıda belirttiğimiz sanat dallarında eser vermiş sanatçıların isimlerinden,
doğum tarihlerinden ve ülkelerinden bilgi vereceğiz.11 Çünkü bu sporun batıya
geçişi kadar batılı sanatçılar tarafından ele alınması da doğu minyatür sanatı
tarihi kadar önemlidir. Hangi ülke ressamlarının konuyla ilgilendiği de kendini
gösterecektir.12
Özbay Güven, “Cumhuriyet Türkiyesinde Polo Sporunun Canlandırılması”, Toplumsal Tarih,
Cilt: 17, Sayı: 98, Şubat 2002.
10
Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü Cumhurbaşkanı Sn. Celal Bayar zamanında poloya ilgi olmuş
ancak arkası gelmemiştir. Bkz.: Güven, yage.
11
Bu konuda derli toplu bir çalışma olarak (Horace A. Laffaye, The Polo Encyclopedia, McFarland
and Company Inc., 2004 North Carolina)’dan faydalandık; sanatçıların doğum ve ölüm tarihlerinde
verilen bilgilere itibar ettik. Muhtemelen bazı sanatçılar kitap basımından sonra vefat ettiler ama,
o bilgiyi vermedik Sanatçıların eserlerinin görüntülerine konu ve ressamlar düzeyinde hazırlanmış
İnternet sitelerinden baktık.
12
Konu ile ilgili görsel malzeme bildirinin sunumu sırasında gösterilmiş, ancak metne verilmemiştir.
İnternet’ten ve kaynaklardan alınan fotoğrafların baskıda çözünürlülük sorunu yarattığı
bilinmektedir. Ayrıca günümüz internet olanakları okuyucunun bu görüntülere ulaşması açısından
yeterli olanak sağlamaktadır.
9
496
Polo Ressamları (Yağlı Boya ve Sulu Boya)
George Weskey BELLOS (Amerikalı/1882-1925)13, Paul CADMUS (19041959), Nina COLMORE (İngiliz/1889-1973)14, Terence Tenison CUNEO
(1907-1996), Enrico Cappuro Castelles (Uruguay), Juan Cassague (Arjantin),
Sally James FARAHAN (1876-1943), Georg Algernon Fothergill (İngiliz),
Ernest-Gustave GIRARDOT (Fransız),15 Christian Friedrich GONNE (Alman
Suluboya ressamı/1813-1906), Aria Martinus Luxt (1879-1951), Emil SALKIN
(Belçika/1906-1977), Wilhelm Hunt DIEDERICH (Macar asıllı Amerikan
ressam, heykeltıraş ve bronz dökümcüsü/1884-1953), John Charles DOLLMAN
(İngiliz/1851-1934), Kees Van DOUGEN (Hollandalı/1877-1968)16, Pierre
Oliver DUBAUT Fransız sulu boya ressamı/1886-1968), Laura Gadrin FRASER
(Amerikalı/1889-1966), Frias Ayerza RAUL (Arjantin/mimar, ressam ve
polo oyuncusu), Fried PAL (Macar/1893-1976), Addison Geery SIMITH
(yazar,ressam), Joseph W. GOLINKIN (Amerikan sulu boya ressamı/1896-1977),
Alfred Grenfell HAIGH (İngiliz/1870-1963), Florance Mabel HOLLAMS
(İngiliz/1877-1963), Thomas Sherwood LAFONTANE (1915 Symirna (İzmir?)
doğumlu İngiliz Ressam), Henry Fredericck LUCAS (İngiliz/1848-1943),
A. Alejandro MOY (lakabı CANO/Arjantinli 1917-1988), Sir Alfred James
Munnings (İngiliz/1876-1959), Raymond Pease (Çağdaş Amerikan Ressamı),
Frederic Sackrider REMINGTON (Amerikan 1861-1909), George Derville
Rowlandson (Hindistan doğumlu İngiliz 1861-1930), Sam SAVIT (Amerikan
suluboya ressamı/1917-2000), Charles Walter SIMPSON (İngiliz/1885-1971),
Heather ST. CLAIR-DAVIS (İngiliz/1937-1999), Charlie Johnson PAYNE
(lakabı SUAFFLES, İngiliz/1884-1967), George SOPER (İngliz/1870-1942),
Gordon STIRLING-BROWN (İngliz), Horace Devit WELSH Amerikan 18811942), Cecil WILSON (İngiliz 1901-1926), Gilbert WRIGHT (İngiliz/1880-1958)
Polo Karikatüristleri
Edmund BLAMPIED (İngiliz/1886-1966), Jose Antonio Guillermo DIVITO
(lakabı WILLY, Brezilyalı 1914-1969), George Algernon FOTHERGILL (18681945), Florence MOLINA CAMPOS (Arjantinli ressam, karikatürist 1891-1959),
Marcel PIC (1890’larda tanınmaya başlayan İngiliz karikatürist)
Polo Litograf Ustası
John Copley (İngiliz/1875-1950)
Polo Heykeltıraşları
Juliet CURSHMAN (İngiliz, bir polo oyuncusu ile evleniyor), Anna DWYER
(Amerikan heykeltıraş ve bronz ustası), Andre GUIET (Fransız heykeltıraş ve
“Polo at Lakewood” adlı tablosu Columbus Museum of Art’da yer alırken “Polo Crowd” adlı
resmi, bir Amerikalı ressam için rekor denilecek fiyata 27.5 milyon dolara alıcı buldu.
14
XX. yüzyılın önemli kadın ressamlarından.
15
Daha çok İngiltere’de çalıştı.
16
Arizona University Art Gallery.
13
497
bronz ustası), Herbert HASALTINE (Amerikan 18877-1962), Thomas HOLLAND
(Amerikan), Adrian JONES (İngiliz 1845-1938), Lorna Mc Kean (İngiliz), Gillian
PARKER (lakabı GILL, İngiliz), John ROGERS (Amerikan 1829-1904), Charles
Cary RUMSEY (1879-1922), Renata Alice SINTENIS (lakabı RENEE, Alman),
Geoffrey SNEL (İngiliz), Gillian WILES).
SONUÇ
Buraya kadar isimleri ve olabildiğince milliyetleri konusunda bilgi vermeye
çalıştığımız sanatçılara yenilere eklenebilir. Polo bir Batı sporu olarak yaşatıldığı
sürece, doğuda olduğu gibi pek çok sanatçı onu sanatsal ifadesine taşıyacaktır.
Polo sporunu sanatlarına taşıyan simalara yenilerini ekleyen veya ulusal anlamda,
sanat okulları anlamında ayrıntılı olarak konuya değinecek çalışmalar da olacaktır.
Biz bu çalışmada evrensel iki olgu olan spor ve sanat gibi iki uygarlık unsurunun
batıdaki görünümüne değinmeye çalışıp doğu geleneğinin tarihi geri koşununu
çağrıştırdık. Uygarlıkları barıştırmanın ve/ya benzer olgulardan hareket ile
çatıştırmanın moda olduğu son zamanlarda bu iki yoldan birini tercih etmek yerine
uygarlıkların sürekli biri birilerine destek verdiğini ortaya koyan tarihi verilere
dikkat ettik. Uygarlıklar önemli beşeri değerleri yaşatmak için bir bayrak yarışı
takımı17 gibi onu taşır ve insanlık tarihine armağan eder. Polo da bu durumdadır.
KAYNAKÇA
Ayan, Dursun, “Kültürel Geçişlilikte Polo/Çevgân Oyunu”, Dördüncü
Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, (4-7 Kasım 1997-Ankara),
Cilt: III, Azize Yasa-İmran Baba, (Yay. Haz.), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Kongre ve Sempozyum
Bildirileri Dizisi: 14, Ankara 2000, (s. 93-103).
-----, “Uygarlıklar Arası Entelektüel Bayrak Takımı”, Düşünen Siyaset, Sayı.
17, (Medeniyetler Özel Sayısı), (s. 143-155).
-----, “Sanat ve Sporun Diğer Başat Bir Olguda Kendini Gerçekleştirmesi”,
Düşünen Siyaset, Sayı: 15 (Birikimler-I), (s. 145-153).
-----, “XV. Yüzyıl Osmanlı Şairi Bedri Dilşad’ın Muradname’sinde Çevgân/
Polo ile İlgili Dizeler ve Spor Tarihi Açısından Önemi”, Osmanlılarda Spor
Sempozyumu (26-27 Mayıs 1999-Konya) Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Beden
Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Yayını, 2000, Konya, (s. 291- 296).
Ayan, D.-Güven, Ö., “Geleneksel Asya Atlı Oyunlarından Modern
Olimpiyatlara Polo”, Uluslar Arası VI. Türk Kültürü Kongresi, 21-25 Kasım
2005, Ankara.
17
Dursun Ayan, “Uygarlıklar Arası Entelektüel Bayrak Takımı”, Düşünen Siyaset, Sayı: 17,
(Medeniyetler Özel Sayısı), (s. 143-155).
498
Cuddor, J. A., International Dictionary of Sports and Games, Schocken
Looks, New York, 1979.
Dankoff, Robert, Evliya Çelebi’nin Bitlis, E. J. Brill, Leiden, 1990.
Diem, Carl, Asiatische Reiterspiel, Berlin 1942.
Eroğlu, Muammer, “Çevgân”, İslam Ansiklopedisi, MEB yayın.
Güven, Ö.-Ayan, D., “Edebî Metinlerde Polo/Çevgân”, Atatürk Kültür, Dil
ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, cilt: IX, Sayı: 26-27, Ocak-Mayıs 1996.
Güven, Özbay, “Cumhuriyet Türkiyesinde Polo Sporunun Canlandırılması”,
Toplumsal Tarih, Cilt: 17, Sayı: 98, Şubat 2002.
-----, Türklerde Spor Kültürü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu,
Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara, 1992.
Hobson, Richard, Riding: The Game of Polo, J. Allen Guides, London, 1993.
Laffaye, Horace A., The Polo Encyclopedia, McFarland and Company Inc.,
North Carolina, 2004.
Makrizi, Takieddin Ahmed, Histoire des Sultans Memlouks de L’Egypte,
(Fransızca’ya çeviren M. Quatremer) Tome Premier, Paris, 1837.
Masse, H., “Čawgân”, Encyclopaedia of Islam, volume. II., (s. 16-17).
Mercimek Ahmed, Kabusnâme, (I. ve II. cilt), Tercüman 1001 Temel Eser,
İstanbul; Atıf Kahraman, Osmanlı Devletinde Spor, Kültür Bakanlığı yay., 1995,
Ankara; Özbay Güven, “Spor Tarihinde Çöğen/Çevgân/Polo”, Toplumsal Tarih,
Cilt:11, Sayı: 61, Ocak 1999. (s. 4-7).
Umminger, Walter, Die Chronik des Sport, II, Erganzte, Choronik Verlag,
Dortmund, 1992.

Detaylı Bilgi İçin Tıklayınız

Oops, and the City Public Security - Journal of International Social