TUFA ve TRAVERTEN-II

TUFA ve TRAVERTEN-II
Dr.Esref ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi
Dr.Esref ATABEY
TUFA SINIFLAMASI
Tufalar; akarsu rejimlerinden farklı olarak
kendini düzenleyen sistemlerdir. Bunlar akış
halindeki sularda gelişirler. Sistemleri
bütünseldir. Kendi karbonat çökelimini üretirler.
Tufa çökellerindeki karbonat çakılları
cyanolitler ve onkoidlerdir.
Pedley (1990) tarafından petrolojik kriterlere
dayandırılarak yapılan tufa sınıflaması;
Otokton tufa çökeltileri,
Klastik tufa çökeltileri olarak ikiye ayrılmıştır.
Dr.Esref ATABEY
ALLOKTONLAR
Mikro detritik tufa
Matriks destekli
Mikrit tufa
OTOKTONLAR
Makro detritik tufa
Tane destekli
Fitoherm tufa
Onkoidal ve syanolit tufa
a-Peloidal ve mikritli
Bağtaşı yaygıları,
Stromatolit benzeri bakteriyohermler
Peloidal tufa İntraklast tufa
b-Bakteri kolonili mikroherm
Çalı çatıtaşı
Sapropelitik tufa Fitoklast tufa
c-Mikrophytes giysili çatıtaşı
(Organikçe zengin)
resifi, spari-mikritik saçaklı
çimento
Litoklast tufa
Litoklast tufa
(İnorganikçe zengin)
KİREÇ ÇAMURTAŞI VAKETAŞI/İSTİFTAŞI
BAĞLAMTAŞI
TANETAŞI
Dr.Esref ATABEY
OTOKTON TUFA ÇÖKELLERİ
Fitoherm Çatıtaşı
Mavi-yeşil algler, kokoid bakterileri, mantarlar
ve diyatomelerin topluca mikrofilm halinde
bulunduğu kolonilerin, tümüyle düşük Mg kalsitle
çimentolanmasından oluşur
Fitoherm Bağlamtaşı
Stromatolitik yapıdaki tufadır. Bu tip çökelim
birkaç cm ile 1m arasında çapa sahip
stromatolitik kafalarıyla belirgindir
Dr.Esref ATABEY
a-Fitoherm çatıtaşı, b-Laminalı kireç çamurtaşı,
c-İkincil fitoherm çökeli (Ford ve Pedley, 1996)
Dr.Esref ATABEY
KIRINTILI TUFA ÇÖKELLERİ
Fitoklast Tufa
Bitki kırıntılarının taşınarak tane destekli bir doku
oluşturacak tarzda çimentolanması suretiyle
oluşurlar.
Cyanolit ‘’Onkoidal’’ Tufa
Çökelme ortamındaki tüm yarı küresel ve çomak
şekilli stromatolitler ile mavi-yeşil alglerin
çimentolanmasından oluşur. Kırıntılı, odunsu ve
çomak şekilli kısımlar çekirdek görevi görerek
cyanolitleri ve rulo şeklinde yapılar oluşturur.
İntraklast Tufa
Daha önceki fitoherm parçaları ile çimento
kısmının parçalanmasından türeyen silt ve kum
dereceli kırıntılı tufa parçalarından oluşur. Bunlar bir
sonraki evrede akarsu kanallarında kalsiklastik tane
destekli doku şeklinde taşınarak çökelir.
Dr.Esref ATABEY
Mikrodetritik Tufa
Mikritik Tufa: Mikritten oluşur. Göl, gölcük ve
bataklıklarda gelişir.
Peloidal Tufa: Petrografik olarak tanımlanabilen
dışkı tufasıdır. 10 ile 70 mikron arasında boyutunda
olup, tane destekli çökeltiler şeklindedir.
Paleotopraklar
Tufalar bir hidrolojik evreyle başlayıp, aşınma
evresiyle biten akarsu döngüsü geçirir. Su
tablasındaki düşmeler genellikle toprak zonlarıyla
belirlenir.
Dr.Esref ATABEY
TUFA ÇÖKELME MODELLERİ
AKARSU SİSTEMİ
Örgülü Akarsu Modeli
Baraj Modeli
Dr.Esref ATABEY
Örgülü akarsu tufa modeli, GB Sicilya Ippari vadisi travertenine dayandırılmıştır; Yerel
fitoherm yamaları ve fitoklastlar asimetrik stromatolit gelişimi ve akışın kaynağı için bilgi verir.
Onkoidler fitoklastlar üzerindeki silindirler ve intraklastlar üzerinde sferoidler olarak gelişir.
Aşınma şekilleri, derecelenme, yerel tırmanan ripıl yatak şekilleri yaygındır. Mikro detritik
birikimler setler gerisindeki gölgelik alanlarda oluşur (Pedley, 1990).
Dr.Esref ATABEY
Akarsu baraj tufa modeli: A-Geç Kuvaterner, Caerweys tufası, Kuzey Galler; üstte daha küçük fitoherm barajları gelişirken,
altta akışaltında iyi çimentolanmış tufa gelişir. Onkoid ve gastropod içeren çamurtaşı ve vaketaşları az çimentolanmıştır. Akış
altı çökeltileri, eski topraklar, çimentolanmamış örgülü düzlük çökeltileri, akış üstünden daha büyük olabilen küresel onkoidler
içerir. B-Yugoslavya, Plitcvice sistemi; Hızlı düşey yönlü baraj büyümesi boğulan akışüstü ikincil fitoherm setleri ve derin göl
çökelleri biriktirirler. Döngü göller sonunda fitoklastlar, detritik ve onkoidal tufa, ve temel düzey yaratan çökeltiler boyunca
kesen nehir kazınmasıyla son bulur (Pedley, 1990)
Dr.Esref ATABEY
YAMAÇ SİSTEMİ (ASILI KAYNAK
HATTI=TÜNEK)
Bu sistem yakınsak ve ıraksak olmak
üzere iki alt modele ayrılır.
Yakınsak Model (Kaynağa Yakın
Çökelim)
Iraksak Model (Kaynağa Uzak Çökelim)
Dr.Esref ATABEY
Asılı kaynakhattı tufa modeli (Güneybatı Sicilya’daki Cozzo Marotta çökelleri temel alınmıştır):
a-Sinter çökelli kaynak çıkış noktası, b-Kaynak çevresindeki yerel çamurlu-paludial ortam,
c-Masif yakınsak teras,d-Oluklu taraça gelişimi; büyütülmüş şeklinde: İz yapan bryophytes ve
akış yönüne parelel gelişmiş tufa dokusu görülmektedir. Sol üstte basmaklı yapı görülmektedir, eAlt yamaçta masif mikrodetritik tufa ve akciğerli gastropod faunası, f-e bölümüyle arakatkılı eski
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
ÇAĞLAYAN
(ŞELALE) MODELİ
Mooney
Şelalesi Asılı tufa
oluşumu
(T.Demsey’den)
Dr.Esref ATABEY
Çağlayan tufa modeli (New Mexico,Carsbad yakınında Sitting Bull Falss =Oturan boğa çağlayanı.
A-Bryophyte çökeli perdesinin genel konumu ve şelale çarpma zonundaki bryophyte bantlarının gelişimi,
B-Çağlayanın altındaki sparla kaplı bryophyte bantlarının ayrıntısı, C-Tufa çökeli perde şekilli ilerlemesinin
Dr.Esref ATABEY
Güney şelalesi tufa oluşumu, Denizli (Foto: M. Özkul’dan)
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
GÖL SİSTEMİ
Dr.Esref ATABEY
Genel gölsel tufa modeli: Tufa yapıları litoral altı kuşakta oluşur. Sığ alanlarda stromatolitler, onkoidler
gelişir. Mikro detritik ve hidrofit tufa kuşağı yamaları gelişebilir. Gölün derin alanlarında diyatomelerle
ilişkili kireç çamuru birikir.
Dr.Esref ATABEY
PALUDAL (GEÇİCİ) SİSTEM
Dr.Esref ATABEY
.
Paludial (geçici) zayıf drecede akaçlanmış, nemli alanlarda gelişen geçici model: Zayıf drene alanda genişce
düz alanlar geçici gölcüklerin gelişimine etki eder. Bu gölcükler saçaklıçimentoyla aşırı kabukalaşan karışık
fauna ve flora bulundurur. Gölcük çökelleri mikro detritik ‘’kaynak tebeşiri’’ tufadan intraklast tufaya değişir.
Fitoklast malzeme sonbahar yapraklarıyla birlikte humusca zengin tabakalar ve gytja oluştururlar. Yatay ve
düşey yönde tüplü doku oluşur.
Dr.Esref ATABEY
Paludial tufa oluşumları (açık renkli seviyeler).
Dr.Esref ATABEY
TUZ TUFALARI
Dr.Esref ATABEY
Yosamite Ulusal Parkı tufası, Mono Gölü,
Dr.Esref ATABEY
Mono Gölü tufası,
Dr.Esref ATABEY
Tufa tümsekleri, www.wildflowers-cdrom.com
Dr.Esref ATABEY
Algal kuleler , Mono Gölü, Kaliforniya, (B. H. Wilkinson’dan)
Dr.Esref ATABEY
Gözenekli algal kuleler, Nevada (B. H. Wilkinson’dan)
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
TRAVERTEN SINIFLAMASI
Dr.Esref ATABEY
1-Eisenstock (1951) sert ve gevşek travertenler olarak
fiziksel özellikleri dikkate almıştır.
2-Traverten oluşumunda bitki örtüsünün tipi ve doğası
temel gösterge olarak alınmıştır.
3-Travertenlerin oluştuğu jeomorfolojik duruma
dayanmaktadır. Symoes (1951) asılı kaynakların tabanındaki
kaynak travertenleri, nehir yataklarında gelişen travertenler
olarak ayırmıştır.
4-En yeni sınıflama travertenleri yerli ve kırıntılı olarak
sınıflamadır.
Yerli travertenler yaşayan bitkilerin üzerindeki CaCO3
kabuklaşmalarıdır. Kırıntılı travertenler ise CaCO3
birikimleridir.
Bunlar;
a-Daha yüksek ve düşük bitkilerin döküntüleri üzerinde,
b-Yerli travertenlerin oluşturduğu çakıllar üzerinde,
c-Diğer çakıllar ör. Litoklast ve kemikler üzerinde,
d-Yumru taneler, onkoidler üzerinde birikirler.
Dr.Esref ATABEY
Travertenler tufalara göre daha yüksek sıcaklık
sistemlerine ait olup, daha az mikrofasiyes çeşitliliğe, sınırlı
yayılıma ve sınırlı biyolojik etkinliğe sahiptirler.
Bununla birlikte travertenler bakteriyal ve fiziko-kimyasal
çökelmeyle ilişkili mikro litolojilerden oluşurlar.
Su sıcaklığı uygun koşullarda düşmeye devam ettikçe
daha yüksek yapılı organizmalar kolonileşmeye geçerler ve
sistem tufa çökelimi durumuna geçer. Buna karşın termal
sular termofil (ısıya düşkün) bakterilerin kolonileşmesini
etkileyen toksik maddelerin özellikle sülfür ve diğer mineral
tuzlarının varlığı toplulukların gelişme sürecini etkiler.
Chafetz ve Folk (1984) tarafından travertenler 5 sınıfa
ayrılmıştır. Şelale ya da çağlayan tipi, Göl dolgusu tipi, Yamaç
tümseği yelpazesi ya da koni tipi, Teraslı tümsekler, Çatlak
sırt tipi.
Ford ve Pedley (1996) tarafından ise travertenlerde başlıca
iki sistem tanımlamışlardır.
Bunlar ; Çatlak sırtları ve Taraça şekilli travertenlerdir.
Dr.Esref ATABEY
Şelale veya Çağlayan Tip
Dr.Esref ATABEY
Traverten, Pamukkale, Foto: İ. Yıldırım’dan
Dr.Esref ATABEY
Dr.Esref ATABEY
Traverten terasları, Pamukkale
Dr.Esref ATABEY
Traverten havuzu, grand Kanyon, John Gavrilis’den
Dr.Esref ATABEY
Traverten mikroterasları, Kırşehir, Atabey (2002)
Dr.Esref ATABEY
Traverten mikroterasları
Dr.Esref ATABEY
Sığ Göl Dolgu Depositleri
Dr.Esref ATABEY
Eğimli Yamaç Tümsekleri, Yelpazeler ve Koniler
Bu çökeltiler göl dolgusu çökellere benzeyen
aşınma yüzeyi gösterir.
Erozyonal veya çökelmenin olmadığı zaman tabakalar
yelpazeler üzerinde ışınsal olarak eğim kazanır.
Tabakaların genel duruşu erozyon yüzeyine
pareleldir. Maksimum eğimleri 18 derecedir.
Yamaç yelpazesi içindeki tabakalar düzensiz olup,
yelpazelerde litolojik birimler yanal yayılımlıdır.
Çökeli oluşturan malzeme intraklast, partiküllü ve
yerinde çökelen taneciklidir.
Çalılar tali bileşendir ve yelpazelerin distal
kısımlarında oluşur.
Işınsı tabakalar vardır. Mavi-yeşil algler eğimli
yelpazelerin oluşumunda rol oynar.
Dr.Esref ATABEY
Teraslı (Taraçalı) Tümsekler
Teras şekilli olup, oluşan tabakalar boyunca bir
röliyef oluşmaktadır. Taraçalı tümsekler büyük eğimli
yelpaze karmaşığının yanal devamındaki bitişik vadi
tabanının düz kesimlerinde oluşur. Tabakalar
başlangıçta yatay bir konumdan daha sonra dike
yakın konuma ve en sonra da tekrar yatay konuma
geçerler
Dr.Esref ATABEY
Çatlak Sırtları
Faylı arazilerde, sıcak hidrotermal sular ve gazlar
genellikle bir çizgisel hat boyunca ortaya çıkarlar.
Kristal yapılı karbonat dar olan çatlağın yan
duvarlarında çökelirken, bu arada yüksek sırt
şekilinde kalsiyum karbonat tümsekleri oluşur.
Bazılarında çıkış noktaları üzerinde yar tipi bir vadi
ya da elips şekilli bir çöküntü oluşur. Kubbeler nokta
kaynaklı sulardan itibaren gelişir. İç tabakalanma
eğimli, düzlemsel laminalar, bazen küçük daha
uzakta kenartaşı gelişiminden ibarettir.
Dr.Esref ATABEY
Sırt tipi traverten, Kırşehir, Atabey (2002)
Dr.Esref ATABEY
Sıcak su kaynaklarındaki sırt tipi traverten oluşumu,www.graybishop.com
Dr.Esref ATABEY
Çatlak sırt tipi traverten, www. Graybishop.com
Dr.Esref ATABEY
Çatlak sırt tipi traverten, Bitlis, (Foto:Eşref Atabey)
Dr.Esref ATABEY
Sırt tipi traverten, Kırşehir, Atabey (2002)
SUNUMUN DEVAMI PPT-III’DE
Her hakkı saklıdır. Lütfen kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.
Resim, şekil ve yazıların kısmen ve tamamen kaynak göstermeden
alıntı yapıldığı tesbit edildiğinde, alıntı yapan hakkında
hukuki işlem yapılacaktır.