151
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE GEÇÝM
TARZLARI
Ateþ, Paleolitik Çað’da bulunmuþ ve çið
yenemeyen besinleri
piþirmeye, ýsýnmaya
ve yýrtýcý hayvanlardan korunmaya yaramýþtýr.
Bir teknolojiye ait bilimsel alet sayýsý
Paleolitik Çað (Kaba Taþ Çaðý)
Tarih öncesi uygarlýðýn geliþme sürecinde kültürel
evrelerin en uzunu ve buzul çaðýnýn kültürel karþýlýðý olan
Paleolitik Çað; insanlýðýn ilk ortaya çýkýþýndan M. Ö.
10.000 yýl öncesine kadar süren arkeolojik çaðdýr. Bu
çaðda insanlar çakmaktaþý, hayvan kemikleri, aðaç gibi
doðal maddelerden yapýlmýþ ilk aletleri kullanmýþlardýr.
Vahþi yaþam þartlarýnýn hüküm sürdüðü bu dönem sonuna kadar tam yerleþik yaþama geçilmemekle beraber insanlar maðara, kaya sýðýnaðý gibi yerlerde kalabalýk aileler halinde yaþamýþlardýr. Anadolu’da bulunan ve büyük
çoðunluðu karstik oluþumlu olan maðaralar (Yarýmburgaz, Karain, Öküzini) bilinen en eski Alt Paleolitik Çað’dan itibaren insanlar tarafýndan barýnma amaçlý kullanýlmýþtýr.
70
Üst paleolitik
60
50
40
Moustier
30
20
10
Bugün
Acheul
Olddown
1
2
Günümüzden milyon yýl önce
3
Ýnsanýn yaptýðý ve alet olarak nitelendirebileceðimiz
araçlar günümüze yaklaþtýkça artmýþtýr.
Mezolitik Çað (Yontma Taþ Çaðý)
Paleolitik insan, besinini avcýlýk ve toplayýcýlýkla elde etmekteydi kendisi besin üretmemekteydi. Avcý-toplayýcý yaþam biçiminin tipik özelliði ise hareketliliktir. Avcý
gruplarý (erkekler) bir gün içinde gidilip, gelinebilecek mesafedeki bir yarýçap içinde avlanýyor, toplayýcý gruplar
(kadýnlar, çocuklar, yaþlýlar) daha dar yarýçap içinde bitkilerdeki niþasta-karbondidrot bazlý ürünleri toplayarak,
beslenebiliyorlardý.
Mezolitikte kuzey enlemlerinde bulunan buzullarýn
erimesi yavaþ da olsa deniz sevyisenin yükselmesine
neden oldu. Ýklim, bitki örtüsü daha sonra hayvan topluluklarý deðiþen iklim þartlarýnýn etkisiyle farklýlaþtý. Çevre
koþullarýnýn deðiþimi dünyanýn bazý bölgelerinde
öncekine göre daha olumlu, bazý bölgelerinde ise daha
olumsuz koþullar ortaya çýkardý. Mezolitik de teknoloji
Paleolitikteki gibi çakmaktaþýnýn yongalanmasýylaydý.
Bu çað insanlarý yerleþim ve ikamet yeri olarak yiyecek ve su kaynaklarýna kolay ulaþabilen yerleri seçmiþlerdir. Bir bölgedeki kaynaklar tükenince yeni bir bölge
aranýyordu. Avcýlýk, toplayýcýlýk yolu ile yeterli besin saðlanamadýðýndan nüfus artýþý sýnýrlanýyordu.
152
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Neolitik Çað (M.Ö. 8000-5500) (Yeni Taþ Çaðý)
Ama bu çaðda çakmaktaþý tahta, kemik ya da boynuz
saplarýnýn üzerine yerleþtirilerek daha iþlevsel aletler yapýldý. Örneðin, balta yapýmý mezolitiðin teknolojideki en
büyük baþarýsýdýr. Balta sayesinde ormanlardan faydalanmak olanaklý hale gelmiþtir. Mezolitik Çað ayrýca tarýma geçiþ aþamasýna gelinen ve köpeðin evcilleþtirildiði
çaðdýr.
Mezolitik Çað’da önemli bir yenilik de beslenmenin
çeþitlenmesidir. Paleotikte protein aðýrlýk bir beslenme
hakimken bu dönemde çeþitli yemiþ, bitki ve kökler
beslenme alýþkanlýðýnýn bir parçasý haline gelmiþtir.
Oldukça kýsa sayýlabilecek bu kültür çaðý Paleolitik ve
Neolitik arasýnda bir geçiþ evresidir.
Mezolitikte insanlar, göç etmeden yaþamak için
doðal þartlarý uygun yerler buldular. Bu yerler ürün ve
beslenme kaynaklarýnýn doðal olarak fazla olduðu,
Mezopotomya ve Nil havzasý gibi sulak alanlardý.
Neolitik çaðda, avcý-toplayýcýlýktan tarýmla uðraþan,
hayvan yetiþtiren, evler yaparak köyler oluþturan, yerleþik bir yaþam süren çiftçiler ortaya çýkmýþtýr. Beslenmeye
tahýllar ve evcilleþme sürecindeki hayvanlar giderek daha
fazla katýlmýþ, ancak avcýlýk ve toplayýcýlýk hala yaþamýn
temelini oluþturmaya devam etmiþtir.
Nehir kenarlarýna, avlanabilecek hayvanlar geliyor,
su sorunu olmadýðý için etrafta daha fazla bitki ve aðaç
dolayýsýyla daha fazla niþasta-karbonhidrat içeren ürünler oluyordu. Bu bölgeler insanlarýn daha uzun süre
kalmasýna ve nüfuslarýný arttýrmasýna olanak saðlýyordu.
Mezolitik Çað’da avcýlýk erkeklerin tekelinden çýktý
yerini daha eþitlikçi bir yapýya býraktý. Küçük kara ve su
hayvanlarýnýn avlanmasýnda Mezolitik Çað kadýný erkeklerine yardýmcý oldu. Sýcak ve nemli bir iklim Anadolu ve
tüm Orta Doðuya yayýldý. Baþta Arpa ve buðday olmak
üzere birçok yabanýl bitki elveriþli iklim þartlarý sayesinde
bol miktarda yetiþti ve en az altý ay boyunca toplanma fýrsatý buldu.
Neolitik devrin kentleþme sürecinin baþlangýcýndaki
çok önemli yeri Anadolu’da tarýmsal ekonominin saðladýðý güvenceli yiyecek üretimi sayesinde yerleþik düzene
geçilmiþ olmasý ve yerleþmelerin hýzla artmasýdýr.
Neolitikte topraðýn üretkenliði kadýnýn üremesi ile
benzeþtirilince toprak ve kadýn kutsal sayýlmýþ, bu durum
toprak ana yani Ana Tanrýça inancýnýn doðmasýna neden
olmuþtur. Bu yüzden Neolitik Çað’a ait yerleþimlerde çok
sayýda topraktan yapýlmýþ kadýn idollere rastlanýr.
Mezolitik çaðýn sonlarýna doðru tarýmla ilgili ilk denemeler yapýldý. Ýnsanlar yaþadýklarý ilk dönemlerden
günümüze kadar hep geliþme içinde olmuþlar, daha
ileriye, daha yeniye, daha farklý olana ulaþma çabasý
içinde olmuþlardýr. Mezolitik Çað insanlarý, ölülerini oturduklarý evlerinde belirli bir yere gömüyorlardý. Ayný mezar
daha sonra ölen diðer yakýnlarý içinde kullanýlýrdý.
Ýlkel topluluklarýn en önemli özelliði bireylerin temel
fizyolojik ihtiyaçlarýna yönelmeleridir. Yiyecek, barýnma ve korunma ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýna yönelik
çabalar, insanýn çevresine yavaþ yavaþ egemen
olmasýna yol açmýþtýr. Zamanla topraðýn iþlenmeye
baþlamasýyla ilkel hayat koþullarýndan o döneme göre
çok geliþmiþ tarým toplumu aþamasýna gelinmiþtir.
Neolitikte insanlarýn kap kaçak ihtiyaçlarý seramik üreten
zanaatkârlarý ortaya çýkarmýþtýr.
Yerleþik olmak, yani bir köyde güven içinde sürekli
oturmak, insanlara gýda ve her çeþit ürünün fazlasýný
biriktirme imkaný vermiþtir. Ýhtiyaçtan fazla üretim ise
takas þeklindeki ticarete, ticaret de yazýnýn icadýna yol
açmýþtýr. Ýlk yazý üretici güçlerin ürettiði malý satýp, komþu
köydeki tüccarlardan neyi almak istediðini belirtmek için
resimli olmuþtur.
153
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Kalkolitik Çað (Maden Çaðý) (MÖ. 5500-3000)
Kent uygarlýðýn nedeni deðil sonucudur. Bir kenti köyden ayýrt eden özellik, kent sakinlerinin çoðunun,
tarýmla uðraþan çiftçiler olmayýp, iþçilerden oluþmasýdýr. Bir kentin kurulabilmesi için tarým tekniðinin,
kentte yaþayan ve kendi besinini üretmeyen insanlarý artý ürünüyle geçindirebilecek ölçüde ürün fazlalýðý
oluþturabilmesi gerekir.
EKONOMÝK FAALÝYETLERÝN ÇEÞÝTLENMESÝ
Tarým insanla doða arasýndaki ilk iliþkiyi doðuran
faktördür. Ýhtiyaçtan doðan alet kullanýmý ile baþlayan ve
bugün en üst düzeyde teknoloji geliþtiren insanýn ilk
yaþama kaygýsý ile baþlattýðý süreç bugün ayný þekilde
devam etmektedir.
Kalkolitik çaðda maden iþleme geliþti
“Bakýr-Taþ Devri” olarakta da adlandýrýlan Kalkolitik
Çað, Anadolu’nun kültür tarihinde bilgi açýsýndan en
kýsýtlý olduðumuz çaðlardandýr. Ýlk Kalkolitik Çað’ý son
Neolitik Çað’dan, son Kalkolitik Çaðý’da Ýlk Tunç Çaðý’ndan ayýrmak çok zordur.
Ýnsanlýk:
• Hazýr toplayýcý - avcý toplumlar
• Tarým toplumu
Kalkolitik terimi bu çaðda, bakýr bulgularýn ortaya çýkýþý dikkate alýnarak verilmiþtir. Neolitik Çað’da bile madenciliðin var olduðu göz önüne alýnýrsa, kalkolitik teriminin kesin bir belirleme oluþturmadýðý söylenebilir. Kalkolitik çað, Anadolu’da Yakýn Doðu’daki diðer yörelerden önce veya yaklaþýk M.Ö. 5000 yýllarýna tarihlendirilir. Kalkolikteki tarýmsal ekonomi ilk merkezlerden dýþarýya doðru
yayýldýðý için devletler arasý iliþkiler oluþmuþtur.
• Sanayi toplumu
• Bilgi toplumu aþamalarýndan geçerek bu günlere gelmiþtir.
Ýnsanlýk geçmiþinde önce hayvan gücünü ,sonra
buhar gücünü kullanmýþ, þimdilerde ise elektriði kullanmaktadýr.
M.S. 11 ve 12. yüzyýllarda tarým ve hayvancýlýk önemini korumakla beraber ticaret de önem kazanmýþtýr.
Eski çaðlarda Uzakdoðuyu batýya baðlayan yollar (Ýpek
ve Baharat yollarý) oluþtu.
Hititler döneminde var olan yollar, Roma döneminde
geliþtirildi ve yeni yollar yapýldý.
Kalkolitik Çað
Bakýr býçak
Kalkolitik Çað
Bakýr insan figürü
Anadolu’nun kalkolitik yerleþmelerinde evler kare ya
da dikdörtgen planlý, taþ temelli, kerpiç yapýlardýr ve düz
damlýdýr. Evler arasýndaki sokaklar dardýr ve yerleþmelerin etrafýný çevreleyen kerpiç koruma duvarlarý oluþturulmuþtur. Evlere geniþ avludan açýlan kapýlardan girilir.
Selçuk yakýnlarýnda
Kervansaray
Aksaray yakýnlarýnda
Sultanhaný
Devlet için çok önemli olan ticaret yollarýnýn güvenliði için Selçuklular
döneminde kervansaraylar, Osmanlýlar döneminde hanlar yapýldý.
Kervansaraylarýn hepsinde yatakhaneler, aþhaneler, erzak ambarlarý,
Kalkolitikte köylerin büyümesi sonucu kentler ve
devletler oluþmuþtur.
ahýrlar, ticari eþyayý koyacak depolar, samanlýklar, hastane, eczane
ve ayakkabýcý bulunmaktaydý.
154
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Sanayi Devrimi’nin ilk gerçekleþtiði ülke olan Ýngiltere’de bir dokuma tezgahý
17. yüzyýlda daha da hýzlanan bilimsel geliþmeler
tarým ve ticaret gelirlerini artýrmýþ böylece Sanayi
1500’lü yýllardan itibaren ülkeler arasýnda denizaþýrý ticaret yaygýn-
Devrimi’nin temelleri atýlmýþtýr. Sanayi Devrimi Avrupa’da
laþtý. Özellikle Avrupa ülkeleri Coðrafi Keþiflerle zenginleþti.
burjuva sýnýfýnýn yapý deðiþtirmesine, burjuva sýnýfýna
fabrika sahiplerinin katýlmasýna ve yeni bir iþçi sýnýfýnýn
doðmasýna yol açmýþtýr.
Sanayi devrimi öncesinde de var olan iþçi sýnýfý
sanayi devrimi sonrasýnda toplumlarýn en kalabalýk
sýnýfýný oluþturmaya baþladý. Ýþçilerin bu sýralarda çalýþma saatleri uzun, fabrikalar havasýz ve her türlü saðlýk
koþullarýndan uzaktý.
Sanayileþme sayesinde tarýmda makineleþme arttý
Buharlý Traktör
böylece ayný topraktan daha fazla ürün elde etmek müm-
Buharlý Gemi
kün olmaya baþladý. Kentlerde daha fazla insana iþ olanaðý saðlanabildiði için kentlerin nüfuslarý hýzla arttý. Teknolojik geliþmeler hem tarým hem sanayide üretimi arttýrýrken insan gücüne olan gereksinimini azaltmýþtýr. Sanayileþmenin getirdiði hammadde ve pazar bulma ihtiyacý
hýzla sanayileþen devletleri sömürgeci politikalara yöneltti.
Sanayi Devrimi’nin yaþandýðý dönemlerde bir maki-
Buharlý Tren
Ekonomik hayat, Batý Avrupa’da buhar makinesinin
icadý ile çok hýzlý bir deðiþime girdi. Buhar makinesi
birçok insan tarafýndan Endüstri Devrimi’nin sembolü
ve genel amaçlý teknolojilerin ilki olarak kabul edilir.
Buhar makinesi öncesi üretim için su gücü kullanýlýyordu. Su gücüyle enerji üretiminin topografik ve iklimsel olarak bazý kýsýtlamalarý buhar makinesinin
icadýyla ortadan kalkmýþtýr.
nenin daha verimli çalýþmasý en çok fabrikayý ya da o böl-
Buharýn içinde var olan ýsý enerjisini, mekanik enerjisiye dönüþtüren dýþtan yanmalý motorun icadýyla, buhar makineleri, lokomotifler, buharlý gemiler, pompalar, buharlý traktörler geliþtirildi. Böylece iþletmeler
genellikle daha az emek kullanarak daha fazla mal ve
hizmeti tüketiciye sunma olanaðý buldular.
üretimine geçilmiþtir. Son yýllarda, biyoteknoloji ile kurak-
geyi etkilerken, günümüzde teknolojik geliþmeler büyük
hýzla yayýlmaktadýr. Bilgisayar ve internet teknolojisi
sayesinde bir sanayici ülkenin farklý kentlerinde olan fabrikalarýný bir merkezden kolayca yönetebilmektedir.
Tarýmda yakýn zamana kadar kullanýlan klasik tarýmsal
yöntem olan organik gýda üretiminden, transgenetik gýda
lýða dayanýklý, zararlý canlýlara direnci yüksek ürünler
elde edilmiþtir.
155
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
EKONOMÝK FAALÝYETLERÝN SINIFLANDIRILMASI
•
Tarým, hayvancýlýk, balýkçýlýk ve madencilik bu sektörün temel faaliyetleridir.
•
Az geliþmiþ ülkelerin ekonomisinde birincil faaliyetlerin payý, ikincil ve üçüncül faaliyetlere göre fazladýr.
•
Geliþmiþ ülkelerde ise birincil faaliyetlerin payý az, üçüncül ve ikincil faaliyetlerin payý fazladýr.
Hammaddelerin iþlenerek deðerli ürünlere dönüþtürüldüðü sanayi ile ilgili bütün ekonomik faaliyetler ikincil faaliyetler içinde yer alýr.
156
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Eðitim, saðlýk, bankacýlýk, ulaþým, pazarlama, sigortacýlýk vb tüm hizmetler bu gruba girer.
Ekonomik Faaliyet Aþamalarýna Toplu Bakýþ
Birinci Aþama
(Doðal madde iþleme)
• Tarým
• Hayvancýlýk
• Ormancýlýk
• Balýkçýlýk
• Madencilik
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dördüncü Aþama
(Alýþveriþ ve ticaret)
Perakendecilik
Ýletiþim
Finans ve sigorta
Gayrimenkul
Yönetim
Taþýmacýlýk
•
•
•
•
•
Beþinci Aþama
(Ýnsan kapasitesini
artýrma ve geliþtirme)
Saðlýk
Eðitim
AR-GE
Eðlence
Sanatlar
Ýkinci Aþama
(Mal üretimi)
Ýmalat
Ýþleme
Üçüncü Aþama
(Ýç hizmetler)
Lokantalar ve oteller
Berber ve güzellik
salonlarý
Yýkama ve kuru temizleme
Bakým ve tamirat
Tablonun yorumlanmasý
Ýlk aþama tarýmý, ikinci aþama sanayiyi temsil
ederken, üçüncüsü ise geleneksel hizmet sektörünü ifade etmektedir. Dördüncü ve beþinci aþamalar
ise hizmet sektörünün daha ileri boyutlarýný temsil
etmektedir.
¨
Ülkeler zamanla ekonomik açýdan geliþir. Böylece tarým sektöründe istihdam edilenler, sanayi
sektöründekilere göre; daha sonra da sanayi sektöründe istihdam edilenler, hizmet sektöründekilere göre azalma eðilimine girer.
Ayrýntýlý olarak ifade etmek gerekirse, ülke
ekonomileri belli aþamalardan geçer. Ülke düþük
gelir düzeyinde iken, ekonomisi belirgin bir þekilde
zirai özelliktedir. Teknolojik geliþme ve buna baðlý zirai verimlilik sayesinde gelir arttýkça, hem zirai üretim de hem zirai emekte bir fazlalýk oluþacaktýr ve
bu sanayiye hareket edecektir.
Sanayide ilerleme saðlandýkça ve bununla birlikte verimliliði arttýrýcý faktörlerdeki ve makineleþmedeki geliþmeler zirai üretimi arttýrdýkça, en geniþ istihdam sanayi sektöründe olacaktýr. Neticede
sanayi sektörüde tarým sektöründeki geliþim sürecini yaþayacaktýr.
Teknolojik geliþme, yüksek verimliliði beraberinde getirecektir ve bu durum kiþi baþýna geliri daha da artýracaktýr. Emek de hizmet sektörüne doðru hareketlenecektir.
157
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
AKTÝF NÜFUSUN EKONOMÝK
FAALÝYET GRUPLARINA GÖRE DAÐILIMI
Ýngiltere Nüfusunun Sektörlere Göre Daðýlýmý
%
100
Birincil
Ýkincil
80
Üçüncül
Üçüncül
faaliyetler
60
40
Japonya
1990 2005
2004
2002
2002 2004
2002
Çin
1980
Brezilya Nüfusunun Sektörlere Göre Daðýlýmý
Tayland
Birincil
faaliyetler
Endonezya
0
ABD
Ýkincil
faaliyetler
Ýngiltere
20
Birincil
Ýkincil
Üçüncül
Verilen grafiklerin incelenmesiyle:
•
Japonya’da 25 yýllýk süreçte birincil ve ikincil
ekonomik faaliyetlerde istihdam edilen aktif nüfus
oranýnýn azaldýðý, üçüncül faaliyetlerde çalýþan
nüfusun ise arttýðý görülmektedir.
Gana Nüfusunun Sektörlere Göre Daðýlýmý
Birincil
Ýkincil
Üçüncül
•
Ýngiltere ve ABD’de birincil ekonomik faaliyetlerde
çalýþan nüfus oranýnýn çok düþük olduðu, hizmet
sektörünün ise aktif nüfusun büyük bir kýsmýný barýndýrdýðý görülmektedir. Endonezya, Tayland ve
Çin’de ise birincil ekonomik faaliyetler, verilen yýllarda aktif nüfusun önemli bölümüne istihdam saðlamaya devam etmektedir.
Farklý geliþmiþlik düzeyine sahip ülkelerde aktif nüfusun sektörlere
daðýlýmý (2005)
Birincil faaliyet
Ýkincil faaliyet
Üçüncül faaliyet
Shanghai (92)
•
Shanghai (97)
Birincil, ikincil, üçüncül ekonomik faaliyetlerde çalýþan insan sayýsý ülkeden ülkeye ve zamana göre
deðiþir. Kalkýnmýþlýk arttýkça birincil faaliyetlerde çalýþan nüfus oraný genel olarak azalýr. Ýkincil ve üçüncül faaliyetlerde çalýþan nüfus oraný ise artar. Ýleri
düzeyde sanayileþmiþ ülkelerin hepsinde çalýþan
nüfusun çoðu hizmet sektöründe istihdam edilir.
Beijing (92)
Beijing (97)
Tokyo (92)
Tokyo (97)
%0
% 20
% 40
% 60
% 80
% 100
Japonya’nýn Tokya, Çin’in Beijing ve Shanghai kentlerinde 1992 ve
1997 yýllarýnda aktif nüfusun ekonomik faaliyet alanlarýna göre
daðýlýmýnda yaþanan deðiþimler.
158
BÖLÜM: 6
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Geliþmiþ Ülkeler ve Geliþmekte Olan
Ülkelerin Baþlýca Özellikleri
TARIMSAL ÜRETÝMÝ ARTIRMADA
DOÐRULUÐU TARTIÞILAN BÝR
GELÝÞME:
GENETÝÐÝ DEÐÝÞTÝRÝLMÝÞ ORGANÝZMALAR (GDO)
Geliþmiþ Ülkeler
Bilim adamlarý, GDO’lu ürünlerin insanlarýn baðýþýklýk
sisteminde, sinir yapýsýnda tahribatlar yapabileceði,
mikrobik hastalýklara karþý kullanabilecek antibiyotiklerin etkinliðini azaltabileceði, kanser ve alerjik reaksiyonlara neden olabileceði üzerinde ýsrarla durmaktadýr. Bir ilacýn bile insanlar üzerinde yaygýn kullanabilmesi için 20-25 yýllýk incelemeler gerektirdiði
halde, henüz 1996’larda ortaya çýkan beraberinde
pek çok risk taþýyan GDO’lu ürünleri insanlara, bilgilerinin dýþýnda kullandýrmak için gösterilen bu aceleci
tavýr üzerinde düþünülmesi gerekir!
H Aktif nüfusun ekonomik faaliyet alanlarýna daðýlýmýnda ilk sýrada üçüncül faaliyetler, daha sonra ise
ikincil faaliyetler gelir.
H Sanayi sektöründe ileri teknolojik geliþmeler uygulanmýþtýr.(Elektronik tabanlý sanayileþme)
H Nüfus artýþ hýzý düþüktür.
H Doðuþtan beklenen yaþam süresi uzun, yaþam
standardý yüksektir.
H Çevre açýsýndan olumsuz etkileri fazla olan sanayi
dallarýnýn geliþmekte olan ülkelere transferini içeren
politikalara sahiptirler.
H Gümrük tarifelerini yükselterek veya dýþ ticareti engelleyici uygulamalarda bulunarak ithalatý kýsýtlamaktadýrlar. Böylece geliþmiþ ülkelerde toplam talep yabancý mallardan yerli mallara kaymakta, dolayýsýyla yurt içi üretim artmakta ve iþsizlik azalmaktadýr.
H Ýhracatýnda sanayi ürünlerinin, ithalatýnda hammaddeler ve tarým ürünlerinin payý fazladýr.
GDO’lu ürünlerin olasý saðlýk riskleri
Potansiyel Kanserojenlik: Tarýmsal zararlýlara dayanýklý GDO’lu pamuk, soya, mýsýr ve kolza çeþitlerinde kullanýlan bazý kimyasal maddelerin doðrudan
kanser yapýcý olduðu bilinmektedir.
Geliþmemiþ Ülkeler
H Aktif nüfusun ekonomik faaliyet alanlarýna daðýlýmýnda ilk sýrada birincil faaliyetler gelir.
Potansiyel Toksisite: GDO’lu bitkilerde bulunan
özellikle zararlý ot ve böcek öldürücü genler toksin
üreterek çalýþtýklarýndan dokularda birikme durumunda önemli riskler oluþturabilir.
H Sanayileþme geridir, var olan sanayi kollarý da daha
çok hafif sanayi (tekstil, besin, aðaç iþleme...) içindeki faaliyetlerdir.
Potansiyel Alerjenlik: GDO’lu bitkilerden elde edilen ürünlerde, verici kaynaðýn alerjen özelliklerinin
transfer edilen bitkiye ya da hayvana geçmesi engenlenmeyebilir.
H Nüfus artýþ hýzý yüksektir.
H Doðuþtan beklenen yaþam süresi kýsa, yaþam standardý düþüktür.
Besin Deðerinde Bozulma: GDO’lu bitkilere, yeni
özellikler kazandýrýlýrken, bitkinin orijinal yapýsýnda
bulunan bazý kalite öðelerinde azalmalar görülmektedir. Örneðin; kalp hastalýklarý ve kansere karþý önemli koruyucu maddeler, organik ürünlere oranla GDO’lu
bitkilerde daha azdýr.
H Gemi söküm sanayi, çimento, dericilik gibi ekolojik
sorunlara neden olabilen sanayilere sahipler.
H Yerli sanayini koruyacak uygulamalar yetersiz
olduðu için geliþmiþ ülkelerin açýk pazarý durumundadýr.
H Ýþsizlik fazladýr.
GDO’lu bitkiler üzerinde en çok tartýþýlan konularýn
baþýnda çevreye verebileceði zararlar gelmektedir.
Bilim adamlarýnýn çoðuna göre GDO’lu bitkilerin ekolojik zararlarý vardýr.
H Ýhracatýnda hammaddeler ve tarým ürünleri, ithalatýnda sanayi ürünleri önemli yer tutar.
159
ÖLÇME ve DEÐERLENDÝRME TESTÝ
Aþaðýda verilen boþluklarý uygun kelimelerle doldurunuz.
1.
2.
Geçmiþten günümüze yaþam tarzlarý ile ilgili olarak
verilmiþ aþaðýdaki durumlarý “doðru” (☺) ve “yanlýþ”
( )þeklinde gruplandýrýnýz.
Ýnsanlarýn bir milyon yýlý aþkýn avcý-toplayýcý ve göçebe yaþamdan sonra tarým yapmaya, hayvan evcilleþtirmeye ve sabit köyler kurmaya baþladýðý
........................ Çað deðiþik aþamalardan geçerek
6000 yýl gibi bir süreye yayýlýr.
12.
Hammaddenin iþlendiði ve deðerli ürünlere dönüþtürüldüðü sanayi ile ilgili faaliyetler ikincil faaliyetler
olarak adlandýrýlýr.
☺
13.
....................... Çað’da insanlar besinini avcýlýk ve
toplayýcýlýkla elde etmekteydi.
Pazarlama, turizm, eðitim, saðlýk, bankacýlýk, ulaþým üçüncül faaliyetler olarak adlandýrýlýr.
☺
3.
...................... Çað’dan önce protein aðýrlýklý beslenme hakimken bu dönemde bitkisel beslenme
alýþkanlýðý geliþmiþtir. Ayrýca baltanýn bulunmasý bu
çaðýn teknolojideki en büyük baþarýlarýndandýr.
4.
Köylerin büyüyerek kentlere dönüþtüðü ..................
Çað’da, devletler de ortaya çýkmýþtýr.
5.
.................... Çað’da avcý-toplayýcýlýktan tarýmla
uðraþan, hayvan yetiþtiren, evler yaparak köyler
oluþturan, yerleþik bir yaþam süren çiftçiler ortaya
çýkmýþtýr.
6.
7.
14.
Paleolitikte ekilen tohumlarýn yetiþmesini ve üreyen
hayvanlarýn büyümesini beklemek bir yere yerleþmeyi zorunlu hale getirmiþtir.
☺
15.
Sanayi Devrimi’nin yaþandýðý dönemlerde bir makinenin daha verimli çalýþmasýnýn saðlanmasý en çok
o iþletmeyi ya da o bölgeyi etkilemekteydi. Oysa
günümüzde biliþim teknolojilerindeki geliþmeler
bütün dünyayý etkilemektedir.
☺
16.
Ýnsanlarýn yaptýðý ve alet olarak nitelendirebileceðimiz araçlar günümüze yaklaþtýkça ................
Ýngiltere ve ABD’de birincil ekonomik faaliyetlerde
çalýþan nüfus oraný Romanya ve Bulgaristan’a göre
yüksektir.
☺
17.
Paleolitik Çað’daki ........................... insan gruplarýnýn yaþam biçiminin tipik özelliði hareketliliktir.
Geliþmiþ ülkeler sanayi ürünleri ithal eder, hammadde ve tarým ürünleri ihraç eder.
☺
8.
Teknoloji alanýndaki geliþmeler üretimi artýrýrken
insan gücüne olan gereksinimi ....................
9.
Sanayi Devrimi’nden sonra ................... geçilmesiyle topraktan elde edilen ürün miktarý artmýþtýr.
18.
☺
19.
10.
Ormancýlýk, madencilik, balýkçýlýk, hayvancýlýk ve tarým ürünleri yetiþtiriciliði ............................ faaliyetlerdir.
Bir ülkenin kalkýnmýþlýk derecesi arttýkça birincil
faaliyetlerde çalýþan nüfus oraný genel olarak azalýr.
☺
20.
11.
Zeytincilik yapan çiftçi birincil faaliyet grubunda yer
alýrken, zeytinden zeytinyaðý üreten fabrika iþçisi
ikincil faaliyet grubunda yer alýr.
....................... kuzey enlemlerinde bulunan
buzullarýn erimesi yavaþta olsa deniz seviyesinin
yükselmesine neden olmuþtur.
Buhar makinesi birçok insan tarafýndan Endüstri
Devrimi’nin sembolü ve genel amaçlý teknolojilerin
ilki olarak kabul edilir.
☺
160
BÖLÜM
6
1.
TEST
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
5.
Neolitik dönemle ilgili aþaðýdakilerden hangisi
söylenemez?
1
I. Su gücü
II. Hayvan gücü
A) Tarým yapýlmýþ ve hayvanlar evcilleþtirilmiþtir.
III. Buhar gücü
B) Tarýmýn baþlamasý insanlarýn bir yere yerleþmesini zorunlu hale getirmiþtir.
IV. Elektrik
D) Küçük gruplar halinde ve göçebe bir yaþam þekli
vardýr.
Ýnsanlarýn üretim alanýnda kullandýklarý yukarýdaki güçlerin ilk kullanýlandan en son kullanýlana doðru sýralanýþý aþaðýdakilerden hangisinde
verilmiþtir?
E) Zanaatkârlarla tarým ve hayvancýlýk yapanlar
arasýnda ilk ticaret örnekleri yaþanmýþtýr.
A) I - II - III - IV
C) Ýnsanlarýn kap kacak ihtiyaçlarý seramik yapýmýný
geliþtirmiþtir.
B) II - I - III - IV
C) II - III - I - IV
D) III - II - I - IV
E) IV - III - I - II
2.
I. Büyük yerleþim yerleri bu dönemde kurulmaya
baþlamýþ, þehir hayatý geliþmiþ, iþçi sýnýfý doðmuþtur.
II. Ýþçinin üretkenliði artmýþtýr ancak Sanayi Devrimi öncesine oranla iþçilerde belli bir alanda uzmanlaþma baþlamýþtýr.
6.
III. Üretim sürecinde elektrik-elektronik, bilgisayar
yoðun olarak kullanýlmaya baþlanmýþtýr.
II. Köpek evcilleþtirildi.
III. Askeri açýdan güçlü imparatorluklar kuruldu.
Sanayi Devrimi’nin etkileri ve özellikleriyle ilgili
yukarýdakilerden hangileri doðru deðildir?
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
I. Maden iþleme, tarým, el aletleri ve silahlarda
geliþme oldu.
Kalkolitik Çað ile ilgili yukarýdakilerden hangileri
doðrudur?
C) Yalnýz III
A) Yalnýz I
E) II ve III
B) Yalnýz II
D) I ve II
3.
C) Yalnýz III
E) I ve III
Endüstri Devrimi’nin sembolü ve genel amaçlý
teknolojilerin ilki aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Baltanýn bulunmasý
7.
B) Buhar makinesinin icadý
C) Ateþin bulunmasý
D) Köpeðin evcilleþtirilmesi
E) Bilgisayarýn icadý
Nüfusun çoðunun üçüncül faaliyetler alanýnda
çalýþtýðý, birincil faliyetler alanýnda çalýþan nüfus
oranýnýn % 2-3’ler düzeyinde olduðu bir ülke için
aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?
A) Sanayi sektöründe ileri teknolojik geliþmeleri uygular.
4.
Aþaðýdakilerden hangisi birincil faaliyetler
arasýndadýr?
B) Doðuþtan beklenen yaþam süresi uzundur.
A) Pazarlama
B) Madencilik
C) Eðitim
D) Bankacýlýk
D) Çevre açýsýndan olumsuz etkileri fazla olan sanayi dallarýný geliþmekte olan ülkelere taþýmayý
amaçlayan politikalara sahiptir.
C) Ýthalatýnda sanayi ürünleri önemli yer tutar.
E) Sigortacýlýk
E) Nüfus artýþ hýzý düþüktür.
161
BÖLÜM: 06
8.
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
12.
Selçuklular Dönemi’nde ticaret kervanlarýnýn rahatlýðý için yapýlan kervansaraylarýn iþlevleri arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yoktur?
A) Anadolu’yu uluslararasý ticaret alaný içine sokmak.
B) Yabancý ülkelerle sosyal, ekonomik, kültürel ve
siyasal iliþkileri geliþtirmek.
I
II
C) Ticaret yollarýnýn güvenliðini saðlamak.
Birincil
D) Anadolu’daki müslüman nüfusu artýrmak ve devletin sýnýrlarýný geniþletmek.
Ýkincil
Üçüncül
E) Yerli yabancý ayýrt etmeksizin hizmek vermek.
III
9.
Yukarýda aktif nüfusun ekonomik faaliyet alanlarýna göre daðýlýmý verilen üç ülkenin kalkýnmýþlýk
derecesi en yüksek olandan en düþük olana
doðru sýralanýþý aþaðýdakilerin hangisinde verilmiþtir?
Sanayi Devrimi ve üretim iliþkilerindeki deðiþimlerle ilgili aþaðýdakilerden hangisi doðru deðildir?
A) Üretilen ürünler doðrudan üretenin olmaya baþlamýþtýr.
A) I - II - III
B) Ýþçi sermayedarýn denetimine girmiþtir.
B) I - III - II
D) II - III - I
C) II - I - III
E) III - II - II
C) Sermaye sahibi alet sayýsýný artýrarak atölyeler
kurmuþtur.
D) Kullaným ve deðiþim deðeri olan pazarda satýlabilen ürünler yapýlmaya baþlanmýþtýr.
13.
II. Paleolitik Çað
E) Küçük çapta üretimin yerini kitlesel üretim almýþtýr.
10.
III. Neolitik Çað
Aþaðýdaki ülkelerden hangisinde hizmet sektöründe çalýþan nüfus oraný en yüksektir?
Yukarýda verilen tarih öncesi çaðlarýn ilk yaþanandan son yaþanana doðru sýralanýþý aþaðýdakilerden hangisinde verilmiþtir?
A) Bulgaristan
A) I - II - III
B) Sudan
D) Fransa
11.
I. Kalkolitik Çað
C) Ukrayna
B) I - III - II
D) II - III - I
E) Brezilya
14.
I. Ticaret yollarý uzun ve güvenli olmadýðý için Selçuklular Dönemi’nde ticaret kervanlarýnýn rahatlýðý için kervansaraylar yapýldý.
C) II - I - III
E) III - II - I
I. Kalkolitik Çað’da silah yapýmýnýn geliþmesiyle
askeri açýdan güçlü imparatorluklar kuruldu.
II. Sanayi Devrimi’nden önce ekonomik hayata
kentsel bölgelerde yaþayanlar yön vermekteydi.
II. Neolitik’te ekilen tohumlarýn yetiþmesini ve hayvanlarýn büyümesini beklemek bir yere yerleþmeyi zorunlu hale getirdi.
III. Sanayi Devrimi’yle birlikte hýzla yayýlan makineleþmeyle birlikte üretim ve insan gücüne duyulan
gereksinim artmýþtýr.
III. Mezolitik Çað’da evcilleþtirilmiþ büyük hayvan sürülerinin korunmasýný saðlamak için köpek evcilleþtirildi.
Ekonomik faaliyetlerle ilgili verilen yukarýdaki
ifadelerden hangilerinin doðru olduðu söylenemez?
Tarih öncesi çaðlarla ilgili olarak verilen yukarýdaki sebep-sonuç iliþkilerinden hangileri doðru
deðildir?
A) Yalnýz I
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
B) Yalnýz II
D) I ve II
162
C) Yalnýz III
E) II ve III
BÖLÜM
6
1.
TEST
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
4.
I. Doðal koþullara uygunluðu
II. Verimlerinin yüksek olmasý
III. Kuru tarým þartlarýnda yetiþtirilmesi
Ýnsanlarýn kültüre almýþ olduklarý türlerin seçiminde yukarýdakilerden hangileri etkili olmuþtur?
2
Neolitik dönemde ekilen tohumlarýn yetiþmesini
ve üreyen hayvanlarýn büyümesini beklemek
aþaðýdakilerden büyümesini beklemek aþaðýdakilerden hangisine yol açmamýþtýr?
A) Göçebelik sona ermiþtir.
B) Kerpiç evler yapýlmýþtýr.
C) Nüfus artmýþtýr.
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
D) Ýnsanlarýn kap kacak gibi ihtiyaçlarý seramikle
uðraþan zanaatkârlarý ortaya çýkarmýþtýr.
E) II ve III
E) Güçlü imparatorluklar kuruldu.
2.
5.
Mal ve hizmetlerin saðlanmasýna üretim denir. Temel maddeleri doðrudan doðruya ya da dolaylý biçimde doðal çevreden almaya dayanan üretim faaliyetlerine “primer üretim faaliyetleri”, doðadan elde
edilen maddeleri insanýn kullanacaðý þekle sokan
üretim faaliyetlerine ise “sekonder üretim faaliyetleri” denir.
A) Polis
A)
B)
Kerestecilik
Balýkçýlýk
C)
Madencilik
Kerestecilik
D)
Kerestecilik
Avcýlýk
E)
Madencilik
Balýkçýlýk
B) Balýkçý
D) Hemþire
6.
Buna göre, aþaðýdaki seçeneklerden hangisinde
sýrasýyla primer üretim faaliyetleri ve sekonder
üretim faaliyetlerine örnekler verilmiþtir?
Primer üretim
———————
Balýkçýlýk
Aþaðýdaki meslek gruplarýndan hangisi ikincil
faaliyetler içerisinde yer alýr?
C) Demirci
E) Bankacý
Aþaðýdaki çaðlardan hangisinde askeri açýdan
güçlü imparatorluklar kuruldu?
A) Paleolitik Çað
B) Mezolitik Çað
Sekonder üretim
————————
Seramik yapýmý
C) Neolitik Çað
D) Yontma Taþ Çaðý
E) Kalkolitik Çað
7.
I
III
3.
0°
Kalkolitik dönemle ilgili aþaðýdakilerden hangisi
söylenemez?
II
IV
A) Köylerin etrafý surlarla çevrildi, köyler büyüyerek
kentlere dönüþtü.
Haritada numaralandýrýlmýþ bölgelerden hangilerinde aktif nüfus önemli oranda birincil
faaliyetlerde çalýþmaktadýr?
B) Devletler ortaya çýktý.
C) Devletler arasý ticari iliþkiler ortaya çýktý.
D) Tarýma geçiþ aþamasýna gelindi.
A) I ve II
E) Silahlarýn geliþmesiyle askeri açýdan güçlü
imparatorluklar kuruldu.
B) I ve III
D) II ve IV
163
C) II ve III
E) III ve IV
BÖLÜM: 06
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
8.
12.
I
IV
A) Kanada - ABD
III
II
Aþaðýda verilen ülkelerden hangilerinde nüfusun faaliyet gruplarýna daðýlýmý birbirine en az
benzer?
B) Suriye - Cezayir
C) Ýtalya - Danimarka
D) Bangladeþ - Somali
Haritada numaralandýrýlmýþ yörelerden hangilerinde aktif nüfusun çoðu birincil faaliyetlerle
uðraþýr?
A) I ve II
B) I ve III
D) II ve IV
E) Belçika - Sudan
C) II ve III
13.
E) III ve IV
I. Fransa
II. Mýsýr
III. Bulgaristan
9.
Yukarýdaki ülkelerin birincil sektörde çalýþan nüfus oraný en çok olduðu ülkeden en az olduðu ülkeye doðru sýralanýþý aþaðýdakilerden hangisinde verilmiþtir?
Aþaðýdaki ifadelerden hangisi doðru deðildir?
A) Ülkelerin istihdam yapýlarý zaman içinde deðiþebilir.
A) I - II - III
B) Ýstihdam yapýsý ülkelerin geliþmiþlik yapýsý hakkýnda bilgi verir.
B) II - III - I
D) III - I - II
C) II - I - III
E) III - II - I
C) Geliþmiþ ülkelerde birincil faaliyetlerde çalýþanlarýn oraný düþüktür.
D) Az geliþmiþ ülkelerde aktif nüfusun önemli kýsmý
tarým ve hayvancýlýkla uðraþýr.
14.
E) Ham maddelerin iþlendiði ve deðerli ürünlere dönüþtürdüðü faaliyetlere üçüncül faaliyetler denir.
Aþaðýda verilenlerden hangisinde sebep-sonuç
iliþkisi yoktur?
A) Tarýmýn baþlamasý → Bir yere yerleþmenin zorunlu hale gelmesi
B) Ýnsanlarýn kap kacak ihtiyaçlarýnýn artmasý →
Seramikle uðraþan zanaatkarlarýn ortaya çýkmasý
10.
C) Silah yapýmýnýn geliþmesi → Askeri açýdan güçlü imparatorluklarýn kurulmasý
I. Tarým baþlamýþtýr.
II. Ana tanrýça inancý doðmuþtur.
III. Devletler ortaya çýkmýþtýr.
D) Köylerin etrafýnýn surlarla çevrilmesi → Madenciliðin geliþmesi
Yukarýdakilerden hangileri Neolitik Çað’da
gerçekleþmiþtir?
E) Ýnsanlarýn geçimlerini avcýlýk yaparak saðlamasý
→ Küçük gruplar halinde ve göçebe olarak yaþama
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
15.
Aþaðýdakilerden hangisi geliþmiþ ülkelerin özellikleri arasýnda deðildir?
A) Sanayi ürünleri ihraç ederler.
11.
Aþaðýdaki meslek gruplarýndan hangisi ikincil
faaliyetler içerisinde yer alýr?
B) Nüfus artýþ hýzý düþüktür.
A) Zabýta
D) Ortalama yaþam süresi uzundur.
B) Çiftçi
D) Doktor
C) Aktif nüfusun önemli bölümü hizmet sektöründe
çalýþýr.
C) Dokumacý
E) Sigortacý
E) Teknoloji alt yapý açýsýndan dýþa baðýmlýdýr.
164
........................ ANADOLU LÝSESÝ 2010-2011 EÐÝTÝM-ÖÐRETÝM YILI
10. SINIFLAR 1. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI SORULARI
ADI SOYADI :...........................................................
SINIF-NO
:...........................................................
9.
Aþaðýdaki ifadelerde boþluk býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.
1.
2.
............................ Çað’da insanlar geçimlerini
avcýlýk yaparak saðlarlar, küçük gruplar halinde ve
göçebe olarak yaþarlardý.
☺
..................... Çað’da tarým yapýlmýþ hayvanlar
evcilleþtirilmiþtir.
3.
............... Çað’da silahlarýn geliþmesiyle askeri açýdan güçlü imparatorluklar kuruldu.
4.
Ham maddelerin iþlendiði ve deðerli ürünlere
dönüþtürüldüðü sanayi ile ilgili faaliyetler .................
faaliyetler olarak adlandýrýlýr.
Afrika Kýtasý’nda üçüncül sektörde çalýþanlarýn
oraný Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika ve
Okyanusya kýtalarýndan azdýr.
10.
Aktif nüfusun ekonomik faaliyet kollarýna göre
daðýlýmý ülkelerin geliþmiþlik düzeyi hakkýnda bilgi
verir.
☺
11.
I. Nüfus yoðunluðu
II. Ýstihdam yapýsý
III. Genç nüfus miktarý
5.
IV. Aktif nüfusun ekonomik faaliyet kollarýna göre
daðýlýmý
Pazarlama, turizm, eðitim, saðlýk, bankacýlýk gibi
hizmet sektörünü içine alan faaliyetler...................
faaliyetler olarak adlandýrýlýr.
Ülkelerin geliþmiþlik düzeyi hakkýnda yukarýdakilerden hangileri bilgi verir?
A) I ve II
B) I ve III
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
Aþaðýdaki ifadeleri “doðru” (☺) ya da “yanlýþ”
( ) olarak belirleyiniz.
6.
Bulgaristan’da üçüncül faaliyetler grubunda çalýþanlarýn oraný Almanya’ya göre düþüktür.
12.
☺
7.
II. Askeri açýdan güçlü imparatorluklar kuruldu.
III. Köpek evcilleþtirildi.
Bir ülke geliþtikçe birincil faaliyetlerde çalýþanlarýn
oraný artar, ikincil faaliyetlerde çalýþanlarýn oraný ise
azalýr.
IV. Ýnsanlar maðaralarda yaþayýp, avcýlýk yaparak
yaþamlarýný sürdürdü.
Yukarýda verilen durumlarýn ilk önce yaþanandan en son yaþanana doðru sýralanýþý aþaðýdakilerden hangisinde verilmiþtir?
☺
8.
I. Yerleþik yaþama geçilmiþtir.
Az geliþmiþ ülkelerde aktif nüfusun büyük bölümü
tarým ve hayvancýlýk faaliyetleriyle uðraþýr.
A) I - II - III - IV
B) I - III - II - IV
C) II - III - I - IV
☺
D) III - IV - I - II
E) IV - III - I - II
165
BÖLÜM: 6
13.
GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER
Aktif nüfusun yaklaþýk %75’inin birincil sektörde
çalýþtýðý bir ülkede aþaðýdakilerden hangisi
azdýr?
A) Nüfus artýþ hýzý
B) Genç nüfus oraný
C) Sanayi ürünleri dýþ satýmý
D) Ham madde dýþ satýmý
E) Çocuk ölüm oraný
14.
Aþaðýdaki ülkelerden hangisi aktif nüfusun yarýdan çoðunun üçüncül sektörde çalýþtýðý zamana
günümüzden daha önce ulaþmýþtýr?
A) Türkiye
B) Ýngiltere
D) Brezilya
15.
C) Almanya
E) Hindistan
Geliþmiþ ülkeler için aþaðýdakilerden hangisi
söylenemez?
A) Nüfus artýþ hýzý düþecektir.
NOT BAREMÝ
B) Nüfusun ikiye katlanma süresi uzundur.
1-10 arasý sorular
: 6 puan
C) Ortalama ömür uzundur.
11 - 15 arasý sorular
: 8 puan
D) Yaþlý nüfus oraný düþüktür.
Sýnav süresi 15 dakikadýr.
E) Ýhracatlarýnda sanayi ürünleri aðýrlýk taþýr.
Coðrafya Öðretmeni
Veysel Boynueðri
166