Chapter One



Örgütler ve Örgüt Kuramı

1-1



Bu örgütler büyük-küçük, yeni-eski, ulusal-küresel,
kâr amacı güden-gütmeyen, yasal-yasa dışı olmak
üzere farklı özelliklere sahip olabilirler.
Örgütler üyelerinin farklı beklentileriyle şekillenen
hedeflerine ulaşmak için çeşitli biçimlerde bir araya
gelmiş, çevresel faktörlerin etkisi altında varlığını
sürdürmeye yönelik çabalar gösteren sosyal
yapılardır.
11
Örgütlerin uzun vadede hayatta kalma becerisine
sahip olduklarından yerleşik,
12

Belli prosedürlere bağlı olarak ne zaman ne yapacağı
belli olduğu için güvenilir,

Faaliyetleri sürekli kayıt altına alındığından
geliştirilmeye açık ve hesap verebilir oldukları için

sosyal hayatta ihtiyaç duyarız.

Thomson Learning
© 2004
Örgütler hayatımızın her tarafını kuşatmış
durumdadırlar.
13
Hepimiz gündelik hayatımızda hiç farkında olmadan pek çok
kuramsal çıkarımdan yararlanırız.
Kuramlar, doğal veya sosyal hayattaki olayların gerçekleşme
biçimlerini anlamaya, düzenlilikleri keşfetmeye yönelik
açıklamalardır.
Dünyayı algılama ve yorumlama biçimimizi, yaşadıklarımıza
verdiğimiz tepkileri şekillendirirler.
Doğal ve sosyal çevremizdeki pek çok olay kuramsal
açıklamalar vasıtasıyla soyutlanarak bileşenlerine ayrılır ve bu
bileşenler arasındaki ilişkiler daha basit ve üzerinde
düşünülebilir biçimlerde ifade edilir.
14
1





Peki, kuram pratikte ne işe yarar? Kuramlar gündelik
hayatımızı nasıl etkiler?
İnsanoğlunun en temel amacı yaşamını sürdürmektir. Bu
amaçla içinde yaşadığı dünyayı tanımak, geleceğe yönelik
tahminlerde bulunmak ve planlar yapmak zorundadır.

Geleceği planlayabilmek için ise pek çok çevresel faktörle
ilgili bilgilere sahip olmak gerekir.

Böylece bu olayların hangi durumda ne şekilde gerçekleştiği,
ne zaman ve nasıl tekrar edeceği kestirilebilir.
Örn: Suyun kaldırma kanunu, yoğunluğu
sudan daha düşük cisimlerin suda
yüzebileceğini öngörmektedir.
İnsanlar Arşimet bu kanunu ortaya
koymadan önce gemi yapamıyorlar
mıydı?
Demir gibi daha sağlam malzemelerden
de gemiler yapılabilmesi…
16
Özetle Kuram
 Doğa bilimlerinde olduğu gibi sosyal bilimler alanında
da insanların veya örgütlerin davranışlarının ardındaki
kurallar keşfedilmeye, gelecekteki olası davranışları
kestirilmeye çalışılmaktadır.



Bu amaçla araştırmacılar sosyal çevredeki olayları
gözlemler ve belli düzenlilikler tespit etmeye çalışırlar.


Sık sık tekrarlanan bu davranış örüntüleri kuramsal
açıklamalara dönüşebilecek, test edilebilir önermeler
hâline getirilir

17
Örgüt kuramı da örgütlerin davranışlarını anlamaya ve açıklamaya
çalışan bir sosyal bilim alanıdır.
Örgütlerin hayatta kalabilmek ve çeşitli hedefere ulaşabilmek için
teknoloji, rakipler, devlet vb. çevresel faktörler karşısında sahip
oldukları kaynakları nasıl örgütlediklerini inceler ve bu konuda
tutarlı bilimsel önermeler geliştirmeye çalışır.
Bugün insanların hayatının çok önemli bir kesiti örgütlerin
içerisinde ve etkisinde geçmektedir. Farkında olsak da olmasak da
yaşamımız örgütler tarafından yönlendirilmektedir.
Yaşamımızı sürdürmek için yaptığımız işlerin neredeyse tamamı
örgütsel ortamlarda gerçekleştirilmektedir.
18
2



Dolayısıyla örgütleri anlamak aslında insanların birbirleriyle ve
çevreleriyle olan ilişkilerini, yani dünyayı anlamaktır.
Örgütleri anlama konusunda yapılan araştırmalar genel olarak şu
konular üzerinde durmaktadırlar (Pfeffer, 1997):

◦ Örgütlenme biçimlerinin örgütleri oluşturan bireylerin tutum ve
davranışlarını nasıl etkilediği,
◦ Örgütü oluşturan bireylerin kişilik özellikleri ve eylemlerinin
örgütlenme biçimlerini nasıl etkilediği,
◦ Örgütlerin performans, başarı ve hayatta kalma konusundaki
durumları,
◦ Örgütler ve örgütlerin kültürel, politik, teknolojik vb. çevre
unsurları arasındaki karşılıklı etkiler
Örgüt araştırmaları alanının, biri örgütsel davranış
diğeri de örgüt kuramları olmak üzere iki temel hat
üzerinde geliştiği söylenebilir.
Örgütsel davranış insan davranışlarını, içinde
yaşadıkları çalışma ortamlarında ele alır ve bireyin
örgütten ne şekilde etkilenerek davranış değişikliği
gösterdiğini inceler (örgüt içindeki bireylerin ve
grupların davranışlarına odaklanır; tutumlar, kişilik,
motivasyon, iş tatmini, örgüte duyulan bağlılık, karar
verme, liderlik vb.)
19


Örgüt Kuramı ise örgütlerarası ilişkilere, örgüt
topluluklarına, örgütsel alanlara vb. odaklanır. Örgüt
yapısı ile çevresi arasındaki ilişkileri ayrıntılı şekilde
inceler.


“Örgütler neden bu kadar çeşitlidir?” , “örgütler neden
bu kadar birbirine benzer?”, “örgütler neden vardır?”
ve “örgütlerin şekillenmesinde, faaliyet gösterdiği
ülkenin devlet, finansal sistem, eğitim gibi ana
kurumlarının oynadığı rol nedir? ”
Thomson Learning
© 2004
110


111
Örgütlerin bir dışsal çevresi vardır.
Çevrede ortaya çıkacak değişimleri önceden tam
olarak bilmek ve bundan korunmak mümkün
değildir.
Önceki koşullarda mantıklı olan yeni koşullarda
mantıklı olmayabilir.
örgütler statik, durağan varlıklar değildir.
Kendilerini sürekli dışsal çevrelerindeki
değişimlere uyumlu hale getirirler.
Thomson Learning
© 2004
1-12
112
3

Bazı örgütler stratejik ya da yapısal değişiklikler
konusunda yetersiz kalabilirler

etik sorunlar yaşayabilirler,

ölçeklerinin büyük olmasından ve bürokrasiden
kaynaklanan sorunlar olabilir, (örn: Ziraat Bn.- Anadolu Bn.)

maliyetle ilgili kontrol sorunları yaşayabilirler,

gücün olumsuz kullanımı ve yöneticilerin politik
davranışları ıı çatışma ve kaos (Örn: Yönetim kurulundaki

(örn: asil-vekil suiistimali)
bilgisayar üreticileri)
Örgüt kuramını anlamak üst düzey
yöneticilere doğru stratejiyi, yapıyı ve
tasarımı seçmek ve hatta gerektiğinde
değiştirmek/dönüştürmek için önemli bir
yol göstericidir.
(Örn:
çeşitlilik)
Thomson Learning
© 2004
1.
2.
3.
4.
5.
1-13
Thomson Learning
© 2004
113
Küresel rekabet
Etik standartlar ve sosyal sorumluluk
Tepkisellik hızı
Dijital iş ortamı
Farklılaşma (çeşitlilik)
1.
1-14
114
Küresel rekabet:
 Dünya küçülüyor mu?
 Teknoloji, ulaşım, ve iletişim alanındaki gelişmeler
artık birçok şeyi kolay ulaşılır hale getiriyor.
 Dolayısıyla önemli olan farklı kültür ve coğrafyalarda
hayatta kalabilmektir. (Örn: Çin)
2.
Etik standartlar ve sosyal sorumluluk:
 Çeşitli ülkelerde yaşanan yolsuzluk ve skandallar, bir
takım ortak standartların yaratılmasını zorunlu
kılıyor. (Örn: Rekabet Kurulu, Muhasebe Std.)
Thomson Learning
© 2004
1-15
115
Thomson Learning
© 2004
1-16
116
4
3.
Tepkisellik hızı
 Müşterilerin değişen beklentilerine, örgütsel krizlere ve
çevresel değişimlere hızlı tepki vermektir. (Örn: Bakkallar,
Erken dönem Cep Telefonları)
4.
5.
Dijital iş ortamı
 Bilgi teknolojileri önem kazanmıştır.
 Elektronik ağ ile örgütler birbirlerine, müşterilerine ve
tedarikçilerine bağlanabilmektedir. (Örn: Şehir Fırsatları)
 Bu örgütlere esneklik getirmektedir, ama kontrol
konusunda da sorumluluk getiriyor. (Örn: Ziraat Bnk.)
Farklılaşma (çeşitlilik)
 Sadece iş hayatında değil, tüm gündelik hayatta da
yaşadığımız bir çeşitlilik kastedilmektedir (Yaş, cinsiyet,
ırk, fiziki beceriler, milliyete göre istekler de değişiyor)
(Örn; Terzilik – Hazır giyim)
1-17
117
Thomson Learning
© 2004
1-18
118
1-20
120
Örgüt sadece gözümüzle görebildiğimiz somut
bir varlık değildir.
Thomson Learning
© 2004
1-19
119
5

Örgütlerin ortak özellikleri neler?

a) sosyal varlıklardır,
b) bir amaca yöneliktir,
Thomson Learning
© 2004

Örgütlerin ortak özellikleri neler?
1-21
121
Örgütlerin ortak özellikleri neler?

c) yapılandırılmış ve koordinasyonlu faaliyet
sistemleridir
1-22
122
1-24
124
Örgütlerin ortak özellikleri neler?
d) dışsal bir çevreleri vardır ve bu çevreyle ilişki
içindedirler.
1-23
123
6



Faaliyet alanlarına göre işletme türleri
◦ Üretim işletmeleri (Mal ve Hizmet)
◦ Ticari işletmeler
◦ Her iki faaliyeti birlikte yürüten işletmeler
Örgütlerin temel unsuru ne binalardır ne de
politikalar, prosedürler setidir. Asıl unsur örgütü
oluşturan insanlar ve onların birbirleriyle
ilişkileridir.

Tüketici türlerine göre işletme türleri
◦ Bireysel tüketici - Örgütsel tüketici
Bir örgüt belirli amaçları gerçekleştirmeyi
sağlayacak temel fonksiyonları yerine getirirken
insanların birbirleriyle kurdukları etkileşimler
aracılığıyla varolur.

Üretilen mal veya hizmet çeşitlerine göre işletme türleri
◦ Dayanıklı – Dayanaksız Mal Üretimi
◦ Sektörel Mal Üretimi

Üretim araçlarının mülkiyet biçimine göre işletme türleri
◦ Kamu – Özel – Karma

Thomson Learning
© 2004
1.
İstenilen amaçlara ve sonuçlara ulaşmayı
sağlayacak kaynakları bir araya getirirler.
4.
Örn: Kargo şirketleri, Hava yolu firmaları
2.
Büyüklüklerine göre işletme türleri
◦ Büyük – KOBİ - Mikro
1-25
Yenilik üretilmesini sağlarlar.
Iped,
Modern imalat ve bilgi teknolojilerinin
kullanımını sağlarlar. Örn: Steril Süt Ürünleri,
Otomobil firmaları.
Ürünlerin ve hizmetlerin verimli bir şekilde
üretilmesini sağlarlar. Örn: Su Firmaları, Restoranlar,
5.
Terzilik ı Tekstilcilik
3.
1-26
6.
Örn: Iphone, Ipod,
Uludağ Limonata
7.
Değişen çevreye uyumlanır ve etki
ederler. Örn: Myfish, North Sea, Markofoni
Sahipleri, müşterileri ve çalışanları için
bir değer yaratırlar. Örn: Sony, Lacoste, Rolex
Farklılıklardan doğan çatışmaları
uzlaştırarak koordinasyonu sağlar. Örn:
Örgüt kimliği
Thomson Learning
© 2004
1-27
127
Thomson Learning
© 2004
1-28
128
7