Burdur Müftüsü Halil Hulusi Efendi Hazretleri (Halil ERMİŞ) Osman KOÇIBAY Tarihçi 1 Burdur Müftüsü Halil Hulusi Efendi Hazretleri1 (Halil Hulusi ERMİŞ) (H. 1296)2 18783 yılında Burdur’da doğdu. Şeyhzâde Hacı Rahmi Efendi’nin oğludur. İlk ve orta öğrenimini Burdur’da tamamladıktan sonra İstanbul’a gelerek İbrahim Paşa medresesinde eğitim gördü. Bu medresede eğitimini tamamlayarak müderrislik icazeti aldı4. 1902–1909 yılları arasında Burdur Yenice Mahalle’de bulunan Sadenzâde Hacı İsmail Ağa medresesinde müderrislik yaptı5. 13 Mayıs 1910 tarihinde Burdur Müftülüğüne atandı ve aralıksız 10 yıl bu görevde kaldı. 8 Mayıs 1919 tarihinde görevinden uzaklaştırıldı. Milli Mücadelenin başlamasıyla birlikte İtilaf devletlerinin işgallerine karşı yapılan protestolarda Burdur’un da yer almasında kardeşi Hacı Ahmed Efendiyle birlikte fevkalade hizmetleri olmuştur6. 19 Ağustos 1919 tarihinde kurulan Heyet-i Milliye’nin daha iyi bir teşkilat durumuna getirilebilmesi ve ıslahı için bazı çalışmalar yapılmakta idi. Ocak 1920’de Burdur Heyet-i Milliyesi’nde öncekilere oranla daha çalışkan ve yaralı olan kişiler vazife almışlardır. Bu kişiler arasında başta Müftü Halil Hulusi Efendi, Belediye Başkanı Ahmet Efendi ve Süleyman Beyzâde Mahmut Bey bulunuyordu7. Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ndeki yapmış bulunduğu hizmetlerin takdir toplamıştır. Bu nedenle 3 Nisan 1336 (3 Nisan 1920) tarihinde Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nce düzenlenen seçimde8 Müntehib-i Sani9lerin tamamının oyunu alarak, 57 oyla Burdur Milletvekili seçilmiş ve 23 Nisan 1920 tarihinde T.B.M.M.’nin açılışında hazır bulunmuştur. Ancak iki gün sonra (25 Nisan 1920) Ankara’da hastanede10 vefat etmiştir. Cenazesi Hacı Bayram Mezarlığına defnedilmiştir. Halil Hulusi Efendi’nin ölümü nedeniyle 25 Nisan 1920 tarihinde Isparta Mebusları Hüseyin Hüsnü Efendi, Mehmet Nadir Bey, Mehmet Tahir Efendi (Hacı Tahir Efendi), Bursa Mebusu Muhittin Baha Bey, Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Mebusu Nebil Efendi, 1 Milletvekilliği mazbatasındaki ismi. Seçim mazbatası için bkz. EK - 1, s. 5. Bkz. EK - 2, s. 6. 3 Kazım Öztürk, Halil Hulisi Efendinin doğum tarihini Rumi tarihe göre hesaplamış ve miladi 1880 olarak belirtmiştir. (Bkz. Kazım Öztürk, T.B.M.M. Albümü, Ankara 1973, s.12). 4 Türk Parlemanto Tarihi, Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem, Haz. Fahri ÇOKER, Cilt 3, Ankara 1995, s.205 (Bu kitap Bundan sonra “Fahri Çoker,” olarak dipnot verilmiştir.) 5 Hicri1321 tarihli Salname-i Maarif-i Umumiye, s.594. 6 Nuri Köstüklü, Milli Mücadele’de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, s.78. 7 a.g.e, s.116. 8 Seçim mazbatası için bkz. EK - 2, s. 5. 9 İki dereceli seçim sisteminde, seçilecekleri seçen ikinci seçmenlere verilen isimdir. 1946 yılına kadar ülkemizde seçimler bu şekilde yapılmıştır. 10 TBMM Zabıt Ceridesi Cilt 1, IV. İçtima 26.4.1336, 1. Celse s.69 2 2 Kırşehir Mebusu Müfit Efendi (Ahmet Müfit) ve ismi belirtilmeyen Burdur Mebusu tarafından T.B.M.M. Başkanlığı’na bir takrir (önerge) verilmiştir11. Bu takrirde Halil Hulusi Efendi’nin vefatı nedeniyle meclisin bir çeyrek 12 tatil edilmesi, merhumun ailesine taziye beyan edilmesi ve cenaze törenine Meclis adına bir heyetin katılması teklif edilmiştir13. Riyâset-i Celîle14ye Burdur Vekili Muhteremi Müftü Halil Efendi bu sabah âzim-i dâr-ı cinân15 olmuştur. Meclisin bir çar-yek16 ta'tîli sûretiyle merhûm17 hakkındaki vazîfe-i hürmet18in îfâ19sını ve ailesine beyân-ı ta'ziyet20 edilmesini ve Meclis nâmına bir hey'etin cenaze merâsimine iştirâk21ini teklif ederiz. Isparta Bursa Karahisar-ı Sahip H. Hüsnü Muhiddin Baha Nebil Isparta Isparta Kırşehir Mehmed Nadir Mehmed Tahir Müfid 25 Nisan 33622 Burdur Okunamadı23 Meclis’e verilen önerge kabul edilmiştir. Meclis 15 dakika tatil edilmiş ve Meclis adına oluşturulan bir heyet cenaze merasimine iştirak etmiştir. Cenaze namazı Hacı Bayram Veli Camii’nde kılınmış ve Hacı Bayram Veli mezarlığına defnedilmiştir. Mustafa Kemal Paşa Büyük Millet Meclisi Reisi olarak 26 Nisan 1336 (1920) tarihinde Müftü Halil Hulusi Efendi'nin eşine telgraf çekerek taziyelerini bildirmiştir24: 11 TBMM Zabıt Ceridesi Cilt 1, IV. İçtima 26.4.1336, 1. Celse s.42 (Eski Harfli Basım). Bkz. EK-3, s. 7. 15 dakika. 13 TBMM Zabıt Ceridesi Cilt 1, III. İçtima 25.4.1336, 1. Celse s.42. 14 Riyâset-i Celîle: Yüce başkanlığa. Başkanlık makamına. 15 Âzim-i dâr-ı cinân: Cennetler. Cennete gitme, ölme. 16 Çar-yek: Çeyrek. 15 dakika. 17 Merhûm: (Erkek) Ölü. 18 Vazîfe-i hürmet: Saygı görevi. Saygı. 19 Îfâ: Yapma, yerine getirme. 20 Beyân-ı ta'ziyet: Ölen kimsenin yakınlarına başsağlığı dileme. 21 İştirâk: Katılım. 22 25 Nisan 336: 25 Nisan 1920. 23 Tefenni Kaymakamı Şevket Bey’in olması muhtemeldir. 24 Komisyon, Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt 8, Kaynak Yayınları, İstanbul 2002, s. 119. (Öğüd Gazetesi, 27 Nisan 1920, s.2). 12 3 Büyük Millet Meclisi Azalarından Burdur Müftüsü Mustafa Halil Haremi Hanımefendi'ye 26 Nisan 336 Eşinizin vefatı bütün Meclis üyelerini fevkalâde üzdü. Pek az zamanda arkadaşlarının hürmet ve muhabbetini kazanan merhûmun ta’zîz25 ruhu için Meclis bir çar-yek saat ta’tîl olundu. Müslümanların gasb edilen haklarını geri almak ve Peygamber’in ruhunu şâd etmek26 için atıldığı mücahede27nin fâtiha-i faaliyeti28ni Büyük Millet Meclisi'nde gördükten sonra rahmet-i rahmana kavuşan merhûm için mağfiret taleb eder, size ve aile fertlerinize Büyük millet Meclisi namına taziyet beyan eylerim. Büyük Millet Meclisi emriyle, Mustafa Kemal Reis Halil Hulusi Efendi, evli olup, 4 çocuk29 babası idi. Yabancı dil olarak Arapça bilmektedir30. Ailesi soyadı kanunundan sonra “ERMİŞ” soyadını almıştır31. 25 Ta’zîz: Aziz tutma, değer verme. Şâd etmek: Sevindirmek, mutlu etmek. 27 Mücahede: Cihad etme, uğraşma, çalışma, gayret gösterme. 28 Fâtiha-i faaliyet: Faaliyetin başlaması. 29 Kazım Öztürk eserinde çocuk sayısını 5 olarak vermiştir. Bkz. Kazım Öztürk, T.B.M.M. Albümü s. 12. 30 a.g.e, s.112. 31 Fahri Çoker, s. 205. 26 4 EK - 1 Müftü Halil Hulusi Efendi'nin Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nce düzenlenen milletvekilliği mazbatası. 5 EK - 2 Halil Hulusi Efendi'nin Soyadı Kanunu'ndan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce Hazırlanan Özgeçmişi 6 EK – 3 Halil Hulusi Efendi’nin vefatı nedeniyle meclisin bir çeyrek tatil edilmesi, merhumun ailesine taziye beyan edilmesi ve cenaze törenine Meclis adına bir heyetin katılması ile ilgili Meclis görüşmelerine ait zabıt ceridesi. 7 Reis-i Sânî Bey32: İntihâbât33a başlamadan evvel rüfekâ34dan bazı zevât35ın takrîr36leri vardır. Bu da Burdur Mebus-ı Muhteremi Müftü Halil Efendi Hazretleri'nin irtihâl-i dâr-ı bekâ37 eylemiş olmasına dairdir. (Allah rahmet eylesin sadâ38ları) Riyâset-i Celîleye Burdur Vekili Muhteremi Müftü Halil Efendi bu sabah âzim-i dâr-ı cinân olmuştur. Meclisin bir çar-yek ta'tîli sûretiyle merhûm hakkındaki vazîfe-i hürmetin îfâsını ve ailesine beyân-ı ta'ziyet edilmesini ve Meclis nâmına bir hey'etin cenaze merâsimine iştirâkini teklif ederiz. Isparta Bursa Karahisar-ı Sahip H. Hüsnü Muhiddin Baha Nebil Isparta Isparta Kırşehir Mehmed Nadir Mehmed Tahir Müfid 25 Nisan 1336 Burdur Okunamadı Reis-i Sânî Bey: Mebus-ı muhtereme hürmeten meclisin bir çar-yek saat ta'tîlini ve ailesine beyân-ı ta'ziyet edilmesini ve meclis nâmına bir heyetin cenaze merâsimine iştirâkini teklif ediyorlar. (Muvafık39 sadâları) Reis Bey: Celseyi ta'tîl esnâsında intihâbımızı yaparız. 32 Reis-i Sânî: Başkan vekili. İkinci başkan. O günkü celseyi yöneten Erzurum Milletvekili Celaleddin Arif Bey'dir. 33 İntihâbât: Seçimler. 34 Rüfekâ: Arkadaşlar. 35 Zevât: Kişiler. 36 Takrîr: Önerge. 37 İrtihâl-i dâr-ı bekâ: Ahirete göçme, ölme. 38 Sadâ: Ses. 39 Muvafık: Uygun. 8
© Copyright 2024 Paperzz
