Slayt 1

Divan Edebiyatında kullanılan
mazmunlar
1
O K TAY K U RT 1 0 / D 175
K M YA L
T Ü R K E D E B İ YAT I
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
2

Öncelikle kendisinden bahsedilen sevgilinin en
önemli özellikleri; acı, ızdırab verici olması ve nazı ,
istisnayı huy edinmiş olmasıdır. Kalbi taş gibi serttir.
Aşığın en kötü hali bile onu yumuşatamaz. O,
yaptıklarından asla pişmanlık duymaz, aksine
işkenceden zevk alır. Kimseye karşı sorumlu değildir.
Kimse de ona yaptıklarında dolayı hesap soramaz.
Onun sözüne, sohbetine doyulmaz.o, güzelliği ve
endamıyla herkesi büyüler, kendine bağlar.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
3

Sevgiliyi kısaca böyle değerlendirdikten sonra divan
şirinde en çok hangi isimlerle hitap edildiğine bakalım:
Can, Canan, dilber, dil-nüba, gonca, gonca-fem, gül-izar,
mah-lika, peri, padişah........v.s.
Derd-i Canan ile dil şol denlü ülfet tutdı kim
Kaş ki cümle cihan derd olsa derman olmasa (AHMET
PAŞA)
Halk şiirleri ise sevgiliye; huri, melek, kuğu, kuzu, telli
turna, şahbaz, ahu, ceylan.......v.b. biçiminde hitap
etmektedirler.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
4
 Güvercin duruşlu, keklik sekişli
Ördek boyunlu, ceylan bakışlı
Tavus kuşu gibi göğsü
Şöyle bir güzel ver gönlüm eğleyim.(KARACAOĞLAN)
 Sevgilinin maddi güzelliklerinin divan şiirinde nasıl
düşünce hayallere maruz kaldığına bakacak olursak çeşitli
şekiller de manzumlar çıkmaktadır. Yüz, saç, göz, kaş,
kirpik, ağız, dudak, ben, boy, bel divan şiirinde en çok
kullanılan benzeyenlerdendir.kullanılan benzetmelerin
tümü dilsel gösterge olduğu için birer simge değerindedir.
Bu benzetmelerden birkaç örnek verecek olursak;
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
GÖZ
5

KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
Güzellik unsurları içerisinde en
başta gelenlerden biri de
gözdür.Sevgilinin gözü zalimdir,
kan dökücüdür. Göz, divan şiirine
çeşme, dide, başar olarak
adlandırılmaktadır. Şuh, şehla,
mahmur, hışımlı, hilekar onun
başta gelen özelliklerindendir.
08.04.2015
6
 “Gören düşinda bir gice mestane gözlerin
Nergis gibi humar ile bir yılda uyanır” (NECATİ)
 Günümüz Türkçesi:Mestane (baygın ,sarhoş) gözlerini bir
gece düşümde gören, Nergis gibi mahmurluk ile bir yılda
(yılda bir kez) uygulanır.(Necati)
 Necati yukarıdaki şiirinde sevgilinin gözlerini nergise
benzetmiştir. Nergis divan edebiyatında mahmurluk,
uyuşturuculuk özelliği itibariyle ele alınır ve çeşitli
benzetmelerde kullanılır. Yukarıdaki şiirde de sevgilinin
gözlerinde ki mahmurluk ile nergis arasındaki ilişki
kurulmuştur.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
7
 Divan edebiyatında göz;bademe, kömüre, cellata,
düşmana ,.......v.s. benzetilmektedir.
Halk edebiyatında ise ahu, ceren gözlü sevgiliden
bahsedilmektedir. Aynı zamanda sevgilinin
gözleri güzellik itibarıyla şahine
benzetilmektedir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
SAÇ
8

Sevgilinin güzellik unsurları içerisinde en zengin
olanlarındandır. Divan şiirinde zülf, mü, kakül,
perçem, gissu, turra adlarıyla anılmaktadır. Saç; rengi,
şekli ve kokusu yönüyle dikkat çekmektedir.
Saç divan şiirinde şekil olarak uzun ve bukle bukledir.
Bu buklelerin her biri aşığın gönlünü bağladığı için
kara bir zincire benzetilmektedir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
9
 Düşelden bend-i zulfüne oşuhun
Cihan dil-berlerinden dil berüdür HAYRATİ
 Günümüz Türkçesi: Gönül, o şuhun zülfünün bendine
(zincirine) düşeli beri. Cihan dil-berlerinin (dünya
güzelliklerinin) tümünden uzaktır.(elini eteğini
çekmiştir.)
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
10
 Hayrati önceki sayfada ki şiirde zülf zincirine
bağlanmış gönlünün halini dile getirmektedir. Yani
seyarlağın saçlarını zincire benzetmektedir. Benzetme
şiirin sebebi ise siyah olması ve aşığın gönlünü
bağlama görevi göstermesidir. Burada çağrışım söz
konusudur. Bu nedenle zincir gösterge ve nesnesi
açısından simge değerindedir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
11
Divan şiirinde sevgilinin saçları
dağınık olması nedeniyle şiirlere
konu olmuştur. Aşıklar
gönüllerinin perişanlığı ve
dağınıklıklarıyla sevgilinin
saçlarının dağınıklığı arasında
ilişki kurmuşlardır
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
12
 Gice zülfün görüben düşte perişan oldum
Dostlar hayrola din bize bu rüya neiki. (AHMET PAŞA)
 Günümüz Türkçesi:Gece düşümde zülfüne görüp (tıpkı
zülfün gibi) perişan oldum. Dostlar bize “Hayır ola”
(hayırdır inşallah )deyiniz. Acaba bu rüya nedir ki neye
delalet ederki.
Ahmet Paşa yukarıdaki beyitinde, sevgilinin saçlarının
dağınık olmasıyla, aşığın gönlünün perişan olması arasında
bir bağıntı kurmuştur. Yani saç simgeleştirilmiştir.
Divan şiirinde saç; rengi ve şekli itibarıyla yılana
benzetilmiştir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
13
 Top top olmuş siyah zülfün mar gibi(SEYRANİ)
 Seyrani bu beyitinde sevgilinin top top olmuş siyah
zülfünü yılana benzetmiştir. Saç rengi itibarıyla, uzun
ve incedir. Çöreklenmiş haliyle saç yılan (mar)
arasında bir ilişki söz konusudur.
Saç kokusu itibarıyla misk, müşk, amber kokuludur.
Koku itibarıyla halk ve divan şairlerinin en çok
hoşlandıkları teşbih saç-sümbül teşbihidir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
14
 Saçı sünbül, yüzü gül, dili bülbül
Ayda bir olsun bari yüzüne gül.
(KULOĞLU)
 Kuloğlu bu beyitinde saçın
sünbül gibi bukle bukle ve hoş
kokulu olduğunu belirtiyor.
Sünbül, şekil ve koku olarak saçı
çağrıştırmaktadır.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
YÜZ
15

Aşığın görmek için canını verdiği yüz sevgilinin
güzellik unsurları içinde en başta gelenidir.yüz, divan
şiirinde cemal, ruy, didar, lika olarak
adlandırılmaktadır.
Gerek divan gerekse halk şiirinde yüz parlaklık
itibarıyla ay, güneş, mum ve çerağa benzetilmiştir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
16
 Görünen yıldız değül yir yir delinmişdür felek
Gün yüzünün hasretiyle tir-i ahumdan benüm NECATİ
 Günümüz Türkçesi: Bu (gökyüzünde) yer yer görünenler
yıldız değildir. Senin güneşe benzeyen yüzünün özlemiyle
benim çektiğim ah oklarından gök kubbe yer yer
delinmiştir.
 Necati bu beyitinde yüzü, güneşe benzetmiştir. Parlaklık
itibarıyla bir çağrışım söz konusudur.
Halk şairleri de yüzü güneşe benzetmişlerdir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
17
 Can atub cemalin şem’ine düddi
Pervaneler gibi yandı duduşdı. (ERZURUMLU
EMRAH)
 Erzurumlu Emrah bu dizelerinde yüzü muma
benzetmiştir. Parlaklık unsurundan dolayı çağrışım
söz konusudur.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
DUDAK
18

KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
Dudak; rengi, şekli, tadı ve hayat
vereceği hususiyetlerden dolayı
aşıklar için çok büyük önem
taşımaktadır. Onun en önemli
özelliği görünüşteki güzelliği, rengi,
tadı ve kenarındaki ayva tüyleri
onun güzelliğine güzellik katmıştır.
Divan şiirinde leb olarak
adlandırılmaktadır.
Divan şiirinde dudak lal, şeker, ab-ı
hayat, şerbet, mey ve açılmamış
goncaya benzetilmiştir.
08.04.2015
19
 Cam-ı la’lünle şanab-ı nab hem-reng olmasa
Güvleyüb düşmezdi sağar üstüne avareler. (NECATİ)
 Günümüz Türkçesi: Dudağın kadehi ile saf şarap aynı
renkte olmasaydı. Avareler (aşıklar) kadeh üstüne bu kadar
aşırı bir istekle atılmaz, düşkünlük göstermezlerdi.
 Necati yukarıdaki beyitinde dudağı şaraba benzetmiştir.
Sevgilisinin dudağını rengi kırmızı olduğu için renk
itibarıyla şarapla arasında bağlantı kurmuştur. Gösterge
bilimsel açıdan gösterge ve nesnesi açısından simge
değerindedir. Gösterge ve kendisi açısından ise kural
göstergedir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
20
 Halk şiirinde ise dudak renk itibarıyla kiraza
benzetilmiştir.
 O kiraz dudaklar, nar gibi yüzler
Kız beni anlıyor sendeki sözler. KARACAOĞLAN
 Karacaoğlan bu dizeleriyle kiraz ile dudak arasında bir
ilişki kurmuştur. Kirazın rengini sevgilisinin dudağının
rengine benzetmiştir. Gösterge bilimsel açıdan gösterge ve
nesnesi hem simge hem de görüntüsel göstergedir.
Gösterge ve kendisi açısından ise KURAL GÖSTERGE’ dir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
KAŞ
21
 Güzellik unsurları içerisinde
ikinci derecede olanların
başında gelir. Onun için
düşünülen teşbih ve
mecazlarda en etkin rolü
oynayan yanı, şeklidir. Divan
şiirinde ebru olarak
adlandırılmaktadır.
Divan şiirinde genellikle
hilale , kemana, yaya,
hançere ve çengele
benzetilmiştir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
22
 Sen yağar banan-ı hışm ile tegerg-i pür-bela
Ol keman-ebru kaçan tir ile peykan yağdırır.( Necati)
 Necati bu beytinde sevgilisinin kaşlarını kemana
benzetmektedir.yani; keman şekli itibariyle kaşa
benzetilmiştir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
23
 Halk şairleri de kaşı; yaya benzetirler.
 A kuzum yanağın dertlere derman
Kaşlara yay olsun kirpiğin keman (KARACAOĞLAN)
 Karacaoğlan bu dizelerinde sevgilisinin kaşlarını yaya
benzetmiştir. Şekil ilişkisi söz konusudur.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
KİRPİK
24
 Kirpik daha çok gözle
birlikte düşünülmektedir.
En büyük özelliği; aşığı
yaralaması ve
öldürmesidir. Aşığın
bağrını delmek için kılıca,
oka, hançere ihtiyacı
yoktur. Çünkü sevgilinin
kirpikleri bu işi
görmektedir. Divan
şiirinde müje, müjgan
olarak adlandırılmaktadır.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
25
 Gamzeler kim can iline tir-i müjgan yağdurur
Benzer ol Tatere kim sihr ile baran yağdurur.(NECATİ)
 Günümüz Türkçesi: Can iline kirpik oku
yağdıran(böylece beni ağlatan) gamzeler. Büyü yapıp
yağmur yağdıran tatara benzerler.
 Necati bu beytinde sevgilisinin kirpiklerini oka
benzetmiştir. Kirpiklerinin onun gönlünü yaraladığı
için ağlattığından bahsetmektedir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
BOY
26
 Sevgilinin güzellik unsurları içinde
üzerinde en çok durulanlardan biri
de boydur. Uzunluğu, düzgünlüğü ve
salınışı ile dikkati çeker. Bu
özellikleri itibari ile servi boy için
tasavvurların başında gelir. Divan
şiirinde ise boy; kat, kamet, bala,
endam olarak adlandırılmaktadır.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
27
 Bir serv- kadin bende-i efgendesi olsun
Alemde o kim gussadan azat olayım dir.(RUHİ)
 Ruhi bu beyitin de servi boylu güzelden
bahsetmektedir. Servi ile boy (uzunluk açısından)
arsında bir ilişki söz konusudur
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
AĞIZ
28

Güzellik unsurlarının en önemlilerinden
biridir. Dar ve küçüklülüğü ile ele
alınmaktadır.ağız çoğu zaman “yok”tur. Yani
nokta biçimindedir. Dudaklarının açılıp
kapanması, gülme hali goncanın açılıp
kapanmasını hatırlatır.divan şiirinde ise fem,
deha olarak adlandırılmaktadır.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
29
 Lale-hatker yine gül-şende neler itmediler
Servi ürütmediler goncayı söyletmediler.( NECATİ)
 Necati bu beyitinde gonca ağızlı sevgilisinden
bahsetmiştir. Gonca ile ağız arasında benzerlik söz
konusudur.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
BEL
30
 Bel şiirlerde inceliği ve kıl gibi
oluşuyla dikkat çekmektedir.
O kadar incedir ki bazen “yok”
diye tasavvur edilir. Aşıkların
en büyük arzusu ise ona
sarılmak, onu kucaklamaktır.
Divan şiirinde ise miyan
olarak adlandırılmaktadır.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
31
 Ne denlü vasf iderisen meyan-ı dildan
Anun varur şimdi bir ucu mü meyana çıkar.(ŞEMSİ)
 Divan şiirinde genellikle kıl, yok, hayal, nazik, genç
diye tabir edilen bel için halk şairleri ince demektedir.
 Arayıp bulmalı bir ince belli(SEYRANİ)
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015
Kaynakça
32
 edebiyatfatihi.net ,
 sorucenneti.net ,
 turkceciler.com ‘ dan
 Alınmış Oktay KURT Tarafından Derlenmiştir.
KMYAL - OKTAY KURT 10/D 175
08.04.2015

Download Report