ÖRENME FAALYET-1
AMAÇ
ÖRENME FAALYET-1
Bu öretim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam salandnda teknie uygun olarak
elektrik ark kaynak makinesini kaynak yapmaya hazr hale getirebileceksiniz.
ARATIRMA
¾
¾
¾
¾
Elektrik direnç kayna
MG-MAG kayna
TG kayna
Tozalt kayna
1.4 Kaynak Temel elemanlar
1.4.1.Kaynak Makinele ri
¾ Metal ileri meslek dalnda kaynak yapan iletmelerden elektrik ark kayna ile diki
çekmede kullanlan makine, takm, araç gereç ve cihazlarn kaynaa hazrlan
aamalarn bir rapor halinde hazrlaynz.
¾ Bu makine, takm, araç gereç ve cihazlarn isimlerini örenerek not ediniz.
¾ Ayrca kaynak yapmndaki ilem basamaklarn rapor olarak hazrlaynz. ve
yaptnz çalmay snfta sununuz.
Ark kaynan hem alternetif akmla, hem de doru akmla yapmak mümkündür.
Dolaysyla kaynak makineleri:
¾ Doru akm veren kaynak makineleri,
¾ Alternatif akm veren kaynak makineler olarak ikiye ayrlrlar.
1.4.1.1. Kaynak Jenaratörleri : Bu gruba giren kaynak makineleri bir kuvvet makinesi
tarafndan harekete geçirilerek, kaynak için gerekli elektik akmn üretirler.(Resim 1.1)
1. ELEKTRK ARK KAYNAI
1.1. Kaynan Tarihçesi
El ile yaplan normal ark kaynann mazisine göz atldnda üç ayr usül göze çarpar.
Bunlarn en eskisi Benardos usulüdür.(1885)
Daha sonra 1889 ylnda Zerener bulduu usülde, ark iki karbon elektrot arasnda
tekil etmitir 1889 ylnda da Slavianoff bugüngü ark kaynann esasn buldu. Slavianoff
usülünde karbon elektrot yerine, çplak metalik bir elektrot ile i parças arasnda ark tekil
edilerek elektrotda erimek suretiyle kaynak azn doldurmaktadr.
Slavianoff usulünde de erimi haldeki kaynak banyosunu havann tesirinden korumak
mümkün olmamtr. Ancak 1908 ylnda sveçli Oscar Kjellberg elektrot örtüsünü bularak
bu mahsuru ortadan kaldrmtr.
1.2. Kaynan Tanm
Metalik malzemeyi s veya basnç ya da her ikisini birden kullanarak ve ayn cinsten
ve ergime aral ayn ya da yaklak bir gereç katarak veya katmadan birletirmeye me tal
kayna ad verilir.
Söz konusu iki parçann birletirilmesinde ilave bir gereç kullanlyorsa, bu gerece
ilave metal ya da ek kaynak teli ad verilir.
Resim 1.1 : Elektrik Enerjisi le Çalan Jenaratör Kaynak Makinesi
Kaynak jenaratörlerinde akm üreteci görevini dinamo yerine getirir. Dinamo
harekete geçirilir. Bu ilem ya elektrik ya da içten yanmal motor ile yaplr. Harekete geçme
sonunda dinamo rotoru, manyetik alanda döner ve bunun sonucunda da elektrik akm
üretilmi olur. Üretilen elektrik enerjisi, rotor milndeki kolektörden iki adet kömür frça
aracl ile çekilr ve kaynak kablolar yardm ile kullanma yerine gönderilir
Kaynak jenaratörleri aada belirtilen olumsuzluklar nedeni ile pek tercih edilmezler.
¾ Bakm giderlerinin yüksek olmas.
¾ Buna ramen ömürlerinin ksa olmas.
¾ Maliyetlerinin yükseklii.
¾ Verimlerinin düüklüü(% 45-65).
¾ Bota çalma tüketimlerinin yükseklii.
Ancak özellikle antiye çalmalarnda, elektrik enerjisinide kendilerinin üretmesi ve
doru akm kullanmann bütün üstünlüklerine sahiptirler. Ayrca özel kaynaklarn ve demir
olmayan metallerin kaynanda da, doru akm salamas sebe bi ile baarl bir ekilde
kullanlr.
1.3 Kaynak Çeitleri
Genelde yaplan kaynak çeitleri;
¾ Elektrik ark kayna
¾ Oksi gaz kayna
3
4
Resim 1. 4 : Transformatör Tipi Kaynak Makineleri
Resim 1. 2 :çten Yanmal (Dizel,Benzin) Jenaratör Kaynak Makinesi
1.4.1.4 nverter Kaynak Makineleri : Demir ile beraber bakr, nikel ve dier tip alaml
1.4.1.2. Kaynak Re drösörleri: Elektrik ebekesinde bulunan akmn türü alternetif akmdr.
Redresörler alternatif akm doru akma çevirirler.(Resim 1.2)Bu yönleri ile jenaratörlere
benzetilirler. Ancak jenaratörler gibi dairesel hareket yapan organlar olmad için sessiz
çalrlar ve jeneratörlere nazaran daha az masrafl makinelerdir. Yaln olarak bir redresör iki
ana ksmdan meydana gelir. Birinci ksm bir transformatörden oluur. Redresör üzerinde
bulunan transformatör, ebekeden alnan akmn, kaynak yaplabilecek deerlere
dönütürülebilmesi görevini üslenmitir. Yani elektrik akmnn gerilimini düürüp iddetini
artrr. Redresörün ikinci organ olan redresör(dorultmaç) ise, elde edilen bu kaynak akmn
doru akma çevirme görevini üstlenmitir.
ve alamsz metaller, paslanmaz çelik ve aliminyum kaynaklarn MIG-MAG VE T IG
kaynandave her tip örtülü elektrot ile yaplacak kaynaklarda kullanabilen çok hafif ve
yüksek performansl kaynak makinesidir. Ayrca progranabilme ve hafzasna kayt etme
seçenekli olarak üretilen modelleri sayesinde kritik iler için kullanlabilirler.( Resim 5)
1.4.2 Kaynak Pens ve asesi
Kaynak için gerekli olan arkn oluabilmesi, elektrik akmnn elektroda, oradan da i
parçasna iletilmesini gerektirir. Makinelerin ürettii kaynak akm, kaynak kablolar
aracl ile elektroda iletilir. Üretilen elektrot akmnn, kaynak elektroduna iletilmesi,
buradan da i parçasna yönlendirilmesi kaynak ileminin ana prensibini oluturur. Gerek
elektrodun kavranmas gerekse kaynak dikiinin istenilen ekilde biçimlendirilebilmesi için,
kaynak pensi ad verilen aparatlara ihtiyaç vardr (Resim 1.6 )
Resim 1.3 : Redresör Tipi Kaynak Makineleri
1.4.1.3 Kaynak Transformatörleri : Alternatif akm veren kaynak makinelerine
transformatör veya ksa adyla kaynak trafosu ad verilmektedir. Alternatif akm doru
akma çevirme gibi özellkleri yoktur.
Resim 1.5. nverter Kaynak Makinesi
Resim 1.6 :Kaynak Pensi
Kaynak elektrodunun ark oluturmas için kaynak makinesinden alnan akmn dier
ucunu kaynak yerine birletirmek için kullanlan balantya kaynak asesi denir. asenin
kaynak yerine veya kaynak masasna balanmas için deiik aseler mevcuttur.( Resim 7)
Deiik i parçalarnn kaynak edilmesi srasnda, çou kez asenin yer deimesi
gerektiinden, asenin portatif bir düzenekte olmas tercih edilmektedir. Yer deimesi kolay
bir ase aparatysa ya mknatsl veya ikence türünde olabilir.
5
6
asenin i parçasna direkt olarak balanma gerei vardr. Kesinlikle bir metal
kullanlarak, asenin iletim yapmasna izin verilmemelidir
1.4.4. Kaynak Kablolar
Kaynak kablolar, kaynak makinelerinde üretilen akm kaynak pensi ve kaynak
asesine aktarmada kullanlan bakr sargl üzeri plastik malzeme ile kaplanm kablolardr.
Kaynak kablolarnn kalnl, kaynak makinesinden alnan akmn iddetine göre seçilir.
Resim 1.7:Kaynak aseleri
1.4.3 Kaynak Maskele ri ve Cam
Gözlerin zararl nlardan korunmas için kaynak arkna renkli koruyucu özel camlarla
baklmas zorunludur. Kaynak srasnda sçramalarn cama zarar vermemesi ve krlmalarn
engellemek için, camlar iki adi cam arasna konularak maskeye taklr.( Resim 1.9 )
Camlarn korunmas ve kullanlmasnn kolaylatrlmas için maske ad verilen
kaynak temel elemanlarna ihtiyaç vardr. Koruyucu camlar ile gözleri koruduu gibi zararl
nlarn kaynakçnn yüzünden olumsuz etkiler brakmasna da engel olan maskeler, nlarn
yüz derisini yakmasn da önler maskeler el ya da kask türünde olabilir.
Kaynak kablolar gerektiinde birbirlerine özel ekleme parçalar yardmyla
eklenmelidir.Yol gibi geçilen yerlerde kablolarn üzerleri koruyucu bir sac ile
kapatlmaldr.Daha da önemlisi uzun çalmalar sürelerinde kaynak
kablolarn koltuk altnza almayn! Çünkü koltuk altlarnn çalma srasnda
ter nedeni ile sland, ve bu terin elektrik akmn iletmede bir iletken gibi
davrand belirlenmitir. Kaynak kablosunda herhangi bir nedenle olumu
ksa devre terli koltuk altlarndan kaynakçy etkilemekte ve ölümle
sonuçlanabilen kazalara neden olmaktadr.
1.4.5 Kaynak Makinesini Kaynaa Hazrlama
Kaynak makinelerinin kaynak balamadan önce balantlarnn (ase, pens, elektrik
vb.) kurallara uygun olarak yaplm olmas, kaynak kablolarnn iyi yaltlm ve yeterli
kesitte bulunmas, amper ayarnn çekilecek malzemeye göre ayarlanmas gerekir.
1.5 Kaynak Yardmc Elemanlar
Resim 1.8 :Solar Hücreli Özel Kaynak Camlar
Ayrca puntalama veya çok ksa ark gereken ve kaynak yerini görerek yaplacak
kaynak ileri için, kaynak srasnda solar hücrelerden ald güç ile koyulap dier
zamanlarda görüü kolaylatran özel kaynak camlar da vardr.( Resim 1.8)
Elektrik ark kaynann baarl bir ekilde yaplmasnda, yukarda sraladmz
kaynak temel elemanlarnn önemi büyüktür. Her birinin kaynak için gereklilii tartlmaz.
Ancak yardmc elemanlar ile desteklenmeleri gerekmektedir. Aslnda kaynak temel
elemanlaryla yardmc elemanlar, birbirlerinin ayrlmaz parçalardr
imdi bunlar srasyla tanyalm;
1.5.1. Kaynak Masas
Eitim görmü vasfl bir kaynakçnn, her pozisyon kaynak yapyor
olabilme art vardr. Kaynak ileminin gerçekletirilecei is parçalarnn, kaynakçnn en
rahat kaynak dikii yapabildii konumda olaca düünülemez. Özellikle büyük i
parçalarnda bu durum, daha belirgin olarak ortaya çkar. Ancak kaynak leminden
istenilen verimin alnmas, bir bakma kaynakçnn en rahat biçimde çalmasn da
gerektirir. (Resim 1.10 -1.11)
Resim 1.9 :Elektrik Ark Kaynanda Kullanlan Ba Ve El Maskeleri
7
8
ekil 1.11: Kaynak Masas
Resim 1.10: parças pozisyonuna göre
tasarlanm bir Kaynak Sehpas (masas)
T üm bunlar dikkate alndnda, kaynan rahat çalmasna olanak tanyacak
masalarn ve aparatlarn kullanlmas faydal olur. Kaynak yap lac ak i pa rça lar n n
üz erin de kon um lan drld v e kayn akçn n r ahat ç alma sn a olanak tan ya cak
ek ildeki düzenek ler i m asa ve po zisyoner ler ola rak gr up lam ak yer in de o lur. M a salar kayn akç nn ç alma sra sn dak i t üm ger ek sin imlerin i kar lay a bile cek
n iteliklerin in yan n da , kayn atlacak i p arç asn n boy utlar na da uy gun o lma ldr .
Resim 1.11 : Kaynakç Ayakkablar ve Deri Eldiveni
Kaynak ilemiyle uraan kiilerde koruyucu önlemlerin alnmasnn önemi
büyüktür. Bu olumsuzluklar önlemek için özel deri eldiven, deri önlük, kaynakç ayakkabs
vb.koruyucu malzemeler kullanlr. (ekil 1.3- Resim 1.11)
1.5.2 Önlük Eldive n
Kaynak maske ve camlar konusunda bilgiler verilirken arkn meydana getirdii
enerjinin %85’inin s, geri kalann k enerjisi olarak aça çktndan bahsetmitik. Is
enerjisinin büyük çounluu, kaynak alannn ergitilmeslnde harcanr. Bir miktar çevreye
yaylr.
Kaynak srasnda ergimi metal ve örtü damlacklar etrafa saçlr. Bu ergiyikler
kaynakçda yanmalara neden olabilir.
Resim 1.12:Kaynak ortam
1.5.3. Kaynak Çekici
Kaynak dikii üzerinde oluan cürufun temizlenmesinde kullanlan, özel yapdaki
çekiçlerdir. Ayrca kaynak esnasnda oluan boluklar temizlemek için de kullanlr. Bu
çekiçlerin bir az düz, dier az ise sivri ekildedir.(resim 1.13)
Düz azla, yüzeydeki kabuk ve çapaklar, sivri azla ise kaynak boluklarndaki curuf
temizlenir.
ekil 1.3:Kaynakçnn Koruyucu Elemanlar : Kaynakç Önlükleri,Tozluklar,Mifer
Resim: 1.13 :Deiik ekillerde Üretilmi Kaynak Çekiçleri
9
10
1.5.4.Tel Frça
1.5.6 Kaynak Paravanlar
Diki, kaynak çekiciyle cüruflardan temizlendikten sonra, özel frçalar ile
sçramalardan meydana gelmi metal parçalarndan da arndrlr. Böylece kaynak dikii
temizlenmi olur. Bu ilem için üretilen frçalar, elle kullanlabilecek bir yapya
sahiptir.(Resim 1.14)
Kaynak arknn oluumu srasnda kullanlan elektrik enerjisinin, s ve k enerjisine
dönütüünü biliyoruz. Kaynak yapan kii, bu nlardan korunmak için içyapsnda özel
camlar bulunan maskeler kullanr. Çounlukla bir atölyede kaynakç tek bana çalmaz.
Çevresinde kaynak yapan ya da baka iler üreten çalanlarda bulunur. Çevrede çalan
kiilerin ve dier kaynakçlarn nlardan etkilenmemesi için, kaynak yaplan alanlarn
çevresi, özel paravanlar ya da perdeler ile kapatlmaldr. Paravanlarn görevlerinden biri de,
nlarn çevreye zarar engellemesi yannda, kaynak kvlcmlarnn verdi zarar da
engellemektir. (Resim 1.15- ekil 1.5 )
Resim 1.14 : Tel Frça
1.5.5. Pens Sehpas
Kaynaa ara verildiinde kaynak pensinin konulduu sehpalardr. Sehpann pens
konulan ksm, elektrik enerjisine kar yaltlm olmas, ark oluumunu önlemek
bakmndan önemlidir. Olumsuzlua meydan vermemek için pensin duvara denk ge len bir
yere, özel aparatlar kullanlarak aslmas, daha doru bir uygulamadr.( ekil 1.4 )
Resim 1.15 :Modern Bir ekilde Üretilen Kaynak Kabini
ekil 1.4: Pensin Özel Aparatlar Kullanlarak Duvara Aslmas Daha Doru Bir Uygulamadr
ekil 1.5 Kaynak Paravan
11
12
ÖRENME FAALYET-2
1.5.7. Aspiratör ve Vantilatörle r
Ortaya çkan tüm duman ve gazlarn kaynakçya zarar vermesini engellemek için
kaynak yaplan ortamdan uzaklatrlarak yerine kaynakçnn soluyabilecei temiz havann
gönderilmesi gerei vardr.( Resim 1.16 )
Kaynak annda çkan zararl duman ve gazlarn o bölgeden uzaklatrlmas için özel
emici düzeneklere gereksinim duyulmas, aspiratör kullanlmasna neden olmaktadr. Bu
amaçla gelitirilen donanmlar, görevlerini tam anlamyla yerine getirebilmeleri için kaynak
alannn mümkün olduunca yaknnda olmaldr. Böylece kaynak esnasnda ortaya çkan
dumanlar aspiratör tarafndan annda ortamdan uzaklatrlr.
ÖRENME FAALYET-2
AMAÇ
AMAÇ
Bu öretim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam salandnda teknie uygun
olarak elektrik ark kaynak makinesini ile ark oluturabileceksiniz.
ARATIRMA
ARATIRMA
¾ Metal ileri sektöründe faaliyet gösteren iletmeleri ziyaret ederek kaynakçlarn
kaynak makinelerinin amper ayarlarn nasl ve neye göre ayarladklarn
¾ Kaynak srasnda ne gibi güvenlik önlemleri aldklarn öreniniz. Örendiiniz bu
bilgileri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz.
2 ELEKTRK ARKI
2.1. Elektrik Akm Hakknda Genel Bilgi
Resim 1.16: Kaynak Dumannn (Zararl) Kaynakçy Etkilemeden Emilmesini Salayan Deiik
Konumlarda Konumlandrlan Aspiratör
Elektrik akm, elektrik leten iletkenler üzerinde, elektronlarn hareketi olarak
tanmlanmtr. Elektrik akm, ( + ) ve (-) yüklere sahip elektronlarn bir elektrik devresi
üzerindeki hareketleri aadaki ekilde görülmektedir. Bu devre üzerinde, elektrik
üretecinden alnan akmn (+) deeri, iletken üzerinden geçerek altere gelir. alterin
kapatlmas ile devre tamamlanarak akm ampermetreden geçer.( ekil 6 )
Bu esnada, devreden geçen akmn deeri amper olarak okunur. Buradan geçen akm, bir
devre üzerinde bulunan motoru çaltrr. Üreteçten alnan akm, (+) kutuptan ( -) kutba
doru gider. Aknm deeri, iletken üzerinden geçen akmn iddeti olarak söylenir. Yani,
akm iddeti, belirli bir zaman aralnda belirli bir kesitteki iletken üzerinden geçen elektron
saysdr.
2.2 Kaynak Akmnn Tanm
ehir ebekesinden alnan 220 V'luk akm, kaynak makinesinin primer sarglarna
gelir. Bu sarglar üzerinden geçen 220 V'luk akmn deeri 220 V'tan 65 V'a düürülür. 65
V'a düür ülen bu akm iki sarg arasndaki transformatör aracl ile sekonder sarglara
aktarlarak akmn iddeti artrlr. iddeti artrlan bu akm, kaynak makinesinin pens ve
asi çk olarak kullanlan çklara aktarlr.
Elektrik akmnn amper deeri, sekonder sarglar aracl ile 10 ile 100.000 amper
arasnda deitirilebilir. Amper deeri yüksek olan bu akm pens ve asi arasna konulan
iletkenden (elektrottan) geçerken dirençle karlar ve 4,000 °C dereceye varan yüksek
scaklk salar.
Bu scaklkla i parçalar ve elektrod eritilir. Akmn amperinin yükseltilmesi ile elde
edilen akma kaynak akm denir. Bu akmn voltaj deeri en fazla 65 volt ve amper deeri
ise sarg durumuna göre 10 – 100.000 amperdir.
13
16
2,5-
3 mm
Oksit
Elektrod
80-120
3.25
4-6 mm
110-160
100-150
75-115
4
6 mm
150-220
140-200
115-160
5
6-8 mm
190-300
200-260
130-220
6
8- 10 mm
250-380
220-370
180-250
7
10 mm
280-440
220-370
200-300
Elektrod Çap
ekil 2.1 : Elektrik Devresi
Parça Kalnl
Bazik
Elektrod
80-110
Rutil
Elektrod
50-80
Çizelge 2.1: Parça kalnl ve elektrot çapna göre amper ayar yapm
2.3 Kaynak Amper Ayar
2.4 Ark Oluturma Çeitleri
Kaynak deerlerinden deiikliin en çok yapld ksm, akm ayarndaki
deiikliklerdir. Kaynak makineleri 10-600 amper arasnda kaynak akm üretebilirler. te
kaynak akmnn ayarlanmas, bu deerler içerisinde mümkündür. Doal olarak ayar aral,
makinenin cinsine göre farkllklar gösterir. Büyük ve güçlü makinelerde üst snr olarak 600
Amper verilirken, daha küçük makinelerde bu deer daha aalara kadar düebilir. Mühim
olan kaynak makinesinin beklenen akm ayarlarnda gerçek deerlere ulamas ve bu araln
kademeli olarak elde edilmesidir. Böylece deiik çapa sahip elektrotlar ile deiik kalnla
sahip metallerin kayna gerçeklemektedir. Elektrik ark kaynak makineleri ald elektriin
voltunu düürüp amperini yükseltirler.
Elektrotla parçann belirli mesafede tutularak elektron geçii salanmaldr.Ark
oluturma iki yolla yaplabilir.
2.4.1 Vurarak Ark Oluturma
Birinci yöntem, elektrotun i parçasna vurulmasdr. Kaynak ileminin yaplaca
yerden yaklak 5 mm. uzakla, elektrotun ucu ile vurulur. Vurma iddeti, elektrot örtüsünün krlmasna neden olmayacak biçimde olmaldr. Genelde bu tür ark oluturma daha
çok kullanlm (ara verilmi) elektrotlarda kullanlr. Çünkü elektrot metali gizlemi ve
akm geçiini kesmitir.
2.4.2 Sürterek Ark Oluturma
Kaynak maskesiz ve
paravansz
çalmaynz . önlüü ve eldiven
kullannz . i
ve rile cek süre de
bitiriniz .
kinci yöntemde ise, yine ilk etapta kaynak ile kapanacak bir alana elektrotun ucu
sürtülür ve aradaki havann snmas, dolaysyla da arkn olumas salanr. Bu iki yöntemin
uygulan, i parçasnn cinsine göre farkllk gösterebilir. Elektrotun yakl çok ksa bir
süreç içerisinde gerçekletirilir. Elde edilen ark, sonradan kaynan balangç ksmna tanr.
2.5 Ark Boyu Mesafesi
Ark boyu kaynak esnasnda erimi kaynak banyosunun yüzeyi ile elektrod telinin ucu
arasndaki uzaklktr.Ark boyu uzadkça ark gerilimi de yükselir.
Elektrod çekirdek ksmnn her bir milimetresi için 40 Amperlik deer herkes
tarafndan kabul görmütür. Buna göre 3,25 mm çapndaki bir elektrotun kaynakl
birletirmede kullanlmas srasnda akm ayarnn, 40x3,25= 130 Amper olmas önerilir.
Ancak bu deerlerin örtü gerecine göre farkllklar gösterdii, aksi belirtilmedikçe bu
formüle sadk kalnmas gerektii göz ard edilmemelidir. T ablo 1 de parça kalnl ve
elektrot çapna göre seçilecek klavuz deerler verilmitir.
Ark boyu, dolays ile de ark gerilimi, örtülü elektrod ile ark kaynanda dikiin biçim
ve kalitesi bakmndan en önemli etmenlerden bir tanesidir; bu kaynak yönteminde ark boyu
kaynakç tarafndan ayarlandndan ve sabit tutulduundan bu konuda kaynakçnn el
melekesi çok önemlidir.
17
18
ark boyu
2.6.Ark Oluturma:
elektrod
elektrot hareket açısı
kaynak ilerleme yönü
ekil 2.2:Normal Ark Boyu (Elektrot Çap=Ark Boyu)
Ark boyunun uzamas, yani ark geriliminin artmas geni ve yaygn bir kaynak
dikiinin ortaya çkmasna neden olur ve ark üfleme tehlikesi artar; ark boyunun daha fazla
artmas düzgün olmayan, çok az nüfuziyetli kaynak dikiine ve ar sçramaya neden olur
Normal olarak bazik karakterli elektrodlar hariç, bütün örtülü elektrod türlerinde ark boyu,
elektrot tel çap kadar, bazik elektrodlarda ise tel çapnn yars kadar tutulmaldr
Ark boyunun, elektrotun ayn ölçüde ergimesini salayacak ekilde ilerletilmesi sureti
ile mümkün olduu kadar eit tutulmas gerekir. (ekil 2.2)
Bu ilerleme hareketi, ergiyen bir elektrotla yaplan kaynaklarda daima gerekli olan bir
ilemdir.
Ark Boyunun Uzun Olmas
Önce, kaynak srasnda düzensiz çtrtl ses. çkar. Erimi metal sçramalar ar
ölçüde olur. Dikiin yüzeyi düzensiz ve diki fazla geni olur. Ayrca arkn olumas
kesilebilir.( ekil 2.4)
Ark Boyu Ksa Olursa
Elektrot çou kez i parçasna yapr. Diki çok dar ve yüksek olur. Ayrca arkda
kesebilir. ( ekil 2.3)
(Ark Yakma)
Elektrodun i parçasna ksaca sürtülmesi ya da noktalama yaparcasna dokundurulup
çekilmesi suretiyle salanr. Elektrodan i parçasndan uzaklatrlmas ile ark meydana gelir
ve devam eder.
2.7.Kaynak Maskesini Kullanma
Elektrik ark kayna srasnda arktan
dolay ortaya çkan n oldukça kuvvetli olup
kaynak yapanlarn gözlerini ve yüz ksmn
etkiler. (Resim 2.1) Bu n etkisinden
korunmak için yanmaz, plastik veya sktrlm
karm malzemeden yaplan maskeler veya
koruyucu balklar kullanlr. Maskelerde
bulunan özel camlar n iddetini azaltarak
kaynakçnn gözlerini zararl nlardan korurlar.
Kaynak maskelerine taklan özel camlarn
krlmaya ve kaynak kvlcmnn sçramasna
kar ön ksmlarna normal bir cam takarak
korunmas gerekir.
Resim 2.1 :Ba maskesi le yaplan kaynak
2.8.Kaynak Srasnda Alnacak Güvenlik Önlemleri
Elektrik ark kayna yaplan yerlerde çalan kiiler için, baz salk ve güvenlik
konularnda, tehlikeler olduu bir gerçektir. Elektrik ark kayna yaplan yerlerde; 1-Elektrik
oku 2-Ark radyasyonu 3-Kirli hava 4-Yangn ve patlama 5- Sktrlm gaz tehlikesi 6Zararl nlar olabilir.
Dikkat!
Kaynak amper ayarn ayarlaynz.
Kaynak temel ve yardmc
elemanlarn düzenli kullannz.
Unutmaynzki bir sonraki i için ayn
elemanlara ihtiyacnz olacaktr.
Resim 2.2 : Güvenlik tedbirleri alnmadan yaplan bir kaynak
ekil 2.3 : Ksa Ark Boyu Aral, Elektrot
Çapndan Büyük Olduunda Oluur.
ekil 2.4 : Uzun Ark Boyu Aral, Elektrot
Çapndan Küçük Olduunda Oluur.
19
Kaynak makinelerinde çalan kiilerin, kendilerini korumak için mutlaka kaynak
maskesi kullanmalar ve i önlüü giymeleri gerekir. Kiilerin kendilerini korumalarnn
yannda, çevredekilerin de korunmas amacyla kaynak yaplan bölge paravanla
kapatlmaldr.
20
ÖRENME FAALYET-3
Bütün bunlarn, tam anlamyla yerine getirilebilmesi için, kaynak ileriyle uraan
teknik elemanlarn, aada sralanan maddelere özen göstermesi gerekir:
¾ Kaynak dumanlarnn kaynakç tarafndan solunmas, sakncaldr.
¾ Kaynakçlar, güvenlik uygulamalarn takip etmek için talimatlar almal ve
güvenlik artlarna uymaldr.
¾ Kullandklar tehlikeli gereçleri tanmal, elektrik ile ilgili tehlikeleri ve
koruyucu gereçleri kullanmay bilmelidir.( ekil 2.4 )
¾ Kaynakçlar, özel göz koruma maskeleri ve ark radyasyonuna kar korunmak
için özel giysiler giymelidir.
¾ Hava kirliliine kar korunmal ve kapal alanlarda çalrken dikkatli
olmaldr.
¾ Kaynak ilemi srasnda s kullanldndan, kaynakçlar ayn zamanda yangn
ve patlamalara kar dikkatli olmaldr. Yanc ya da sktrlm hava ile dolu
tayclara ergitme kayna ilemi uygulanmamaldr.
¾ Radyoaktif bölgelerde, gürültülü ya da yüksek yerlerde çallrken,
buralardaki tehlikelere kar dikkatli olmal ve üzerlerine düebilecek bir ey
olan yerlerde çalmamaldr,(Resim 2.2)
¾ Kaynakç, çalma yerinin artlarn her zaman dikkate almaldr. Bu koullar
uygun ekilde kontrol edildii ve güvenlik talimatlarna uyulduu taktirde,
kaynak ilemleri dier endüstri ya da konstrüksiyon ilerinden daha fazla
tehlikeli deildir.
Kaynaa balamadan önce
kaynak için ge rekli maske,
eldive n vb. ekipmanlar
salaynz Ark boyunu, Ark
mesafe sini ve elektrot açlarn
faaliye tte . Bilgilendiiniz
durultuda ayarlaynz.
Kaynak ekipmanlarn ii
bittikten sonra yerle rine
koyunuz .
AMAÇ
ÖRENME FAALYET-3
Bu öretim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam salandnda teknie uygun olarak
elektrik ark kaynak makinesi ile yatayda düz diki çekebileceksiniz.
ARATIRMA
MA
¾ Metal ileri sektöründe faaliyet gösteren iletmeleri ziyaret ederek i parçalarnn
kaynaa hazrlanmas, ölçme ve kontrol aletleri ile markalama takmlar hakknda
bilgiler alnz.
¾ Aldnz bu bilgileri, kendi atölye ortamnzda kullandnz ölçme kontrol aletleri
ve markalama takmlar ile karlatrarak farkl olanlarnn isimlerini snfta
arkadalarnzla paylanz.
3. DK ÇEKME
Kaynak akmnn meydana getirdii
ark, i parças yüzeyindeki kaynak
nüfuziyetinden
etkilenen
bölgenin
erimesine neden olur. Bu arada elektrotun
erimesiyle, elektrot metali ve parçann
nüfuziyetten etkilenen bölgesindeki erimi
kütle birleir. Bu birlemede etkin rol alan
elektrot metali, eriyerek bölgede bir
kaynak metalinin olumasna neden olur.
Kaynak metalinin büyük çounluu,
elektrot çekirdek metalinden meydana
gelmitir.
Arkn ilk balangcnda meydana
gelen kaynak metali, scakln etkisiyle
akkan bir hâldedir ve buna kaynak
banyosu ad verilir. Elektrot i parçasnn
üzerinde tututurulup sürekli ayn yerde
tutulursa, kaynak banyosu gittikçe bü- yür
ve çevreye yaylr. Elektrot kaynak
ekil 3.1:Elektrik Ark Kaynak Bölgesi
yönünde ilerletilirse kaynak banyosu da
bu harekete uygun olarak ilerleyecektir. Kaynak banyosunun ölçülerini belirleme görevi kaynakçya verilmitir. Kaynakç, bu ölçülerde deiiklikler yapabilir. Bir bakma elektrot i
parçasnn neresine tutulursa kaynak banyosu, dolaysyla da kaynak metali ylmas orada
meydana gelecektir.( ekil 3.1)
ekil 2.4 :Tedbirsiz Çalmann Sonucu
21
23
3.1 Markalama
Kaynak yaplacak parçalarn amaca uygun bir ekilde hazrlanmas kaynan kalitesi,
görünüü ve düzenli olmas bakmndan çok önemlidir. Bunlardan biriside kaynatlacak i
parçasnn amaca uygun olacak ekilde markalanmasdr.( ekil 3.2) Markalama için
kaynakçnn souk ekillendirme bilgilerine ihtiyac vardr. Markalama da genelde tebeir
kullanlr.(Baknz markalama modülü’ne)
Elektrotun kaynak dikilerinin bitiminde de anî olarak ve dik bir biçimde çekilmesi,
krater boluklarna yol açar. Anî elektrot çekmenin kaynak dikii bitimlerinde yol açt bir
baka sorun, dikiin bitim yerlerinde dier bölgelere göre daha az ikinlie sahip olmasdr.
ekil 3.4:Diki Bitiminde Elektrota Verilecek Hareket
ekil 3.2 :Kaynak Parçasnn Düz Diki Çekmek çin Markalanmas
Kaynaa hazrlk ilemi baarl bir ekilde tamamlanrsa kaynak için dier ilem
basamaklarda baarl bir ekilde sonuçlanacaktr.
3.2. Kaynak Balangç ve Biti Yerleri
Elektrotun yaklmas için sürtme ya da vurmann uygulanabilirliiniden bir önceki
konumuzda bilgi vermitik. Her iki uygulamada da yaklma ilemi, diki balangç
noktasnda gerçekletirilmez. Genellikle balangç noktasnn 5-10 mm uzanda, sonradan
kaynak dikii ile örtülecek bir alan, bu ilem için uygundur. Bu ksmda ark meydana
getirildikten sonra dikiin balangcna tanr. Bu ilem yaplrken elektrot ile i parças
arasndaki araln, gereinden bir miktar fazla tutulmas salanmaldr.
ekil 3.5: Diki Bitim Yerinde Yaplan Yeniden Kaynak Banyosu Oluturma Aama Lar Ve
Elektrota Verilecek Hareketler
Dikiin her yannda ayn biçim arzu edilen bir özellik olduuna göre, bu tür sorunlarn
ortaya çkmasna engel olunmaldr. Kaynak dikiinin sonuna doru ilerleme hz yavalatlp
elektrot bir miktar bekletilirse boluun olumasna engel olunur.( ekil 3.4-3.5 )
3.3. Kaynak Bölgesi
Akm ayar, elektrot çap, kaynak hz gibi faktörlere bal olarak kaynatlan metalde
bir bölgenin erimesiyle daha sonra soumasyla katlar. Bu bölgeye kaynak bölge si denir.
3.4. Diki Çekme Teknikleri
ekil 3.3 :Elektrotun Yaklmas Aamalar
24
Elektrik ark kayna ile yaplan birletirmelerde yaygn olarak kullanlan kaynak
yapma pozisyonu, yatay konumdur. Bu konumda kaynak yapmak, hem salkl bir kaynak
yapmaya, hem de kaynak yapann daha rahat kaynak yapmasna imkân verir. Kaynak
yaplrken, elektroda hareket yaptrmadan diki çekme ve elektroda hareket yaptrarak
25
diki çekme olmak üzere iki türlü diki çekme teknii vardr. Ayrca elektrot tutu açlar ve
kaynan ilerleme hzlar bilgilerine aada yer verilmitir
3.4.1. Elektrot Açlar
Eiklik açs (elektrot açs), i parças üst yüzeyi ile elektrot arasndaki, dikie göre
uzunlamasna ve enine dorultulardaki açlar demektir. Elektrot kaynak balangcnda i
parçasyla dik bir aç oluturacak ekilde tutulur.
Kaynan ilerleyen süreçlerinde daha önceden belirlenmi ölçülerde, kaynak yönüne
doru yatrlarak parça üst yüzeyi ile bir aç oluturulur. Meydana getirilen bu açya elektrot
hareket açs ad verilir. Bu aç genelde 75-80 derecedir( ekil 3.6 ).
Birletirme
türü
Kaynak pozisyonu
Çalma açs
(Derece)
Hareket açs
(Derece)
Aln
Aln
Yatay oluk
90°
5-20°
Korni
80 - 100°
5-20°
Aln
Dik (aadan yukar)
90°
5 -10°
Aln
T avan
90°
5- 20°
ç köe
Yatay oluk
45°
5-20°
ç köe
Dik {aadan yukar)
35 - 55°
5 -20°
T avan
30 - 45°
5- 20°
iç köe
Çizelge 2 :Örtülü Elektrod le Ark Kaynanda Uygun Elektrod Açlar
ekil 3.6 :Yatay Pozisyonda Diki Açs
Gömle in ilk dümesi yanl iliklenince die rle ride
yanl gider. Ge rçekte de bir dizi ilemde n olumu
basamaklarn ilk aamas yanl yapldnda bu
yanllk die r basamaklarada bular.
Bu se be ple
yaplacak olan ii en batan doru yapn!!!
Çalma açs, elektrotun kaynak dikiinin kenarlarna göre açs olarak tanmlanabilir.
Bu açlar i parçasnn konumuna göre deiir. Aada farkl pozisyonlarda örtülü elektrot
ile ark kaynanda uygun elektrot açlar tablo halinde verilmitir. (Çizelge 2 )
26
ekil 3.7 Elektrotun Hareket Açsnn Dikiin Biçimine Etkisi
3.4.2. le rleme Hz
Elektrot hareketleriyle kaynak banyosunun biçimi, kaynak metalinin miktar
ayarlanabilir. Bu ilemlerden biri, elektrotun belli bir düzen içerisinde ilerletilmesi olup, buna kaynak hz (ilerleme hz ) ad verilir.
Kaynak hz, kaynak dikiinin nüfuziyetini ve biçimini etkiler.. Hzn gereinden fazla
olmas, çok küçük kesitli ve kenarlar düzgün olmayan, bir kaynak dikiinin olumasna
neden olur. Kaynak metaliyle kaynak nüfuziyetinden etkilenen bölgede, istenilen birleme
salanamaz. Böylece de diki istenilen dayanklla sahip olmaz. Bunun tam aksi durumlar
da olumsuzluk be lirtisidir. Yani düük kaynak hz, gereinden fazla kaynak metalinin
ylmasna neden olur. ( ekil 3.8).
27
Kaynak pensine takl elektrot, i parças üzerine doru yaklatrlarak, kaynak yaplacak
yüzeye vurularak veya çarparak ark oluturulmas salanr. Elektrot kaynak yönünde 7580°'lk aç ile e ik tutulur ve elektrodun i parçasna yan taraflardan dik olmasna özen
gösterilir. Elektrot ile i parças arasnda oluan arktan dolay elektrod yanmaya ve parça
üzerine ergiyerek akmaya balar.( ekil 3.9 ) Arkn sürekli olumas, düzgün bir kaynak
yaplmas, kaynan parçaya iyi etki etmesi, sçramalarn en az olmas için elektrodun parça
yüzeyinde çizilen çizgi boyunca düzgünce ve yanma hz ile orantl olarak ilerlemesi salanr.
Yatay konumda kaynak yaplrken, i parçasnn kalnl az ise, elektrot hareket
yaptrlmadan çekilir. Kastedilen hareket elektrotun belirlenen bir hzda kaynak yönünde
ilerletilmesidir. Böylece dar genilie sahip dikiler elde edilir.
ekil 3.8:Kaynak Hz Sonucunda Olumu Iki Dei ik Diki Görüntüsü.Normal Hz(Üstte) Ve
Gereinden Fazla Hz (Aada)
El becerisi gelimi kaynakçlar, kaynak hznn ayarlanmasn ve sabit tutulmas
yeteneini gelitirmilerdir. Bu durum zamanla kazanlacak bir beceri olarak tanmlanabilir.
Kaynan i parçasnda etkili olmas ve düzgün bir kaynak yüzeyi elde etmek
önemlidir. Bu sebeple, elektrot hz ile yanma hz orantl olmal ve elektrot, yaklak
dakikada 150 mm olacak ekilde bir hzla ilerlemelidir. Bu hz düz diki çekmek için
belirlenmi olup yaplan kaynak çeidi, kaynatlacak parça kalnl ve elektrot çap ile akm
ayarna göre deiir.
ekil 3.10 :Elektroda Hareket Yaptrmadan Çekilen Diki
3.4.4. Elektroda Hareke t Yaptrarak Diki Çekme
ekil 3.9 : Kaynak Bölgesi
3.4.3. Elektrota Hareket Yaptrmadan Diki Çekme
Elektroda hareket yaptrmadan diki çekme için diki çekilecek parça belirlenir.
Bu parça yüzeyi tel frça ile temizlenir. Parça yüzeyine, çelik cetvel yardmyla diki
çekilecek yer gözükecek ekilde renkli kalem, çizecek veya tebeirle düzgün bir çizgi
çizilir. Kaynak makinesi çaltrlr. Diki çekmek için kullanlan elektrod çap ve akm
ayar bundan önceki konular da verilen tablodan seçilir (Çizelge 1). Kaynak asisi
masaya balanr ve elektrot kaynak pensine taklr. Diki çekilecek parça kaynak masas
üzerine düzgünce konulur. Kaynak için gerekli olan kaynak maskesi ve eldiven
kullanlr.
28
Elektrik ark kaynanda, elektroda hareket yaptrarak diki çekme için diki çekilecek
parça belirlenir. Bu parça yüzeyi tel frça ile temizlenir. Parça yüzeyine, çelik cetvel
yardmyla diki çekilecek yer gözükecek ekilde renkli kalem, çizecek veya tebeirle
düzgün bir çizgi çizilir. Kaynak makinesi çaltrlr. Diki çekmek için kullanlan elektrot
çap ve buna göre akm ayar tablodan belirlenir.( Çizelge 1 ) Kaynak asesi masaya
balanr ve elektrod kaynak pensine taklr Elektroda hareket yaptrlarak kaynak dikii
çekmek için genel olarak elektrot hareketi elektrodu sa elle kullananlar için soldan saa
doru düz bir çizgi üzerinde yaptrlr. Kaynak dikii çeken kii pensi sol elle tutuyor ise bu
hareket sadan sola doru yaplr.
Elektroda hareket yaptrlarak kaynak dikii çekmek için kaynak pensine takl
elektrod, i parças üzerine doru yaklatrlr. Kaynak yaplacak yüzeye sürterek veya
vurarak ark oluturulmas salanr. Elektrod, kaynak yönünde 75-80° Ik aç ile tutulur ve
elektrodun i parçasna yan taraflardan dik olmasna özen gösterilir.
29
ÖöRENME FAALøYETø-1
ÖöRENME FAALøYETø-1
AMAÇ
Uygun atölye ortamÕ, kaynak temel ve yardÕmcÕ elemanlarÕ ile gerekli malzeme
sa÷landÕ÷Õnda, tekni÷e uygun olarak puntalama yapabileceksiniz.
ekil 3.11 :Elektroda Verilecek Hareket
Elektrik arknn sürekli olumas, düz gün bir kaynak yaplmas, kaynan parçaya
iyi etki etmesi, sçramalarn en az olmas için elektrodun parça yüzeyinde çizilen çizgi
boyunca, düzgünce, yanma hz ile orantl olarak ilerlemesi salanmaldr
ARAùTIRMA
Piyasada kullanÕlan elektrot katoloklarÕnÕ elektrot firmalarÕndan bulup ürettikleri rutil
tip elokrotlar ve kullanÕm alanlarÕnÕ araútÕrÕnÕz.
Rutil tip elektrotun örtüsünü kÕrÕp ark oluúturmaya çalÕúÕnÕz, gözlemlerinizi rapor
halinde sÕnÕfa sununuz.
1. PARÇALARIN KAYNAöA
HAZIRLANMASI
1.1. Gere÷i ve Önemi
Kaynak iúlemi bir dizi iúlem basama÷Õndan oluútu÷u için kayna÷a hazÕrlÕk kÕsmÕ
önemli yer teúkil eder. øyi yapÕlmayan kaynak hazÕrlÕ÷Õ ilerde ek külfetler oluúturur.
Kayna÷a hazÕrlÕk iúlemi baúarÕlÕ bir úekilde tamamlanÕrsa kaynak için di÷er iúlem
basamaklarÕda baúarÕlÕ bir úekilde sonuçlanacaktÕr!
Resim 1.1: Kaynak hazÕrlÕ÷Õ yapÕlarak ve güvenlik
önlemleri alÕnarak yapÕlan kaynak iúlemi
30
3
Küt-ek ve bindirme kayna÷Õnda, kaynak hazÕrlÕ÷Õ olarak kaynak a÷zÕ açÕlmasÕna gerek
olmasa da, parçalarÕn birleútirilecek yüzeylerinin düzgün olmasÕ gerekir. Özellikle küt-ek
kayna÷Õ için bileútirilecek parça yüzeylerinin alÕútÕrÕlmasÕ önemlidir.
Tekni÷ine uygun güvenli ve verimli bir birleútirme için parçalarÕn kayna÷a
hazÕrlanmasÕ ve kaynak hazÕrlÕ÷Õ yapÕlmasÕ gereklidir. ParçalarÕ kayna÷a hazÕrlamanÕn ilk
aúamasÕ birleútirme yüzeylerinin alÕútÕrÕlarak temizlenmesidir.
Kaynak konumlarÕnÕ 3 madde ile genelleyebiliriz:
¾ Yatay kaynak
¾ Duvar kayna÷Õ
¾ Tavan kayna÷Õ
Yatay Konumda Kaynak: Kaynak dikiúinin yere paralel oldu÷u kaynak konumudur.
Bu konumda kaynak banyosunun kontrolü kolaydÕr ve kaynak ergiyi÷i akmasÕ olmaz.
Güvenli ve kolay kaynak pozisyonudur.
1.4. Elektrotlar
Kaynak bölgesinin doldurulmasÕ ve birleúimin
sa÷lanmasÕ için ilave metal çubu÷a ihtiyaç vardÕr. Elektrik
arkÕnÕn etkisiyle eriyen bu metal aynÕ zamanda kaynak
bölgesin mekaniksel ve kimyasal özelli÷ini de etkiler.
Resim 1.2: E÷e ile parça yüzeyi temizleme
1.2. Kaynak Öncesi Temizli÷in Önemi
Her zaman atölye úartlarÕnda çalÕúmak mümkün olmayabilir, üzerinde boya, oksit, ya÷
bulunan parçalar temizlenmelidir. Parça yüzeyindeki oksit, ya÷, boya vb.yabancÕ maddeler
kaynaklÕ birleútirmeyi olumsuz etkiler.
1.2.1. KaynaklÕ Birleútirme Çeúitleri
¾
¾
¾
¾
¾
Küt-ek kayna÷Õ
Bindirme kayna÷Õ
øç köúe kayna÷Õ
DÕú köúe kayna÷Õ
Flanú kayna÷Õ
1.4.1. TanÕm
Elektrik arkÕ oluúturarak eriyen ve kaynak bölgesini
doldurarak birleúmeyi sa÷layan ilave metal çubu÷a
ELEKTROT denir.
Elektrodun anma çapÕ elektrot çekirde÷inin kesitine
karúÕlÕk gelir ve piyasada o çapa göre anÕlÕr. Piyasada
bulunan elektrotlar anma çapÕ ve elektrot boyu:
Elektrod çapÕ: 2- 2.50- 3.25- 4- 5- 6 mm,
Elektrod boyu: 250 – 350 – 450 mm dir
ømalat iúlerinde piyasada en çok tercih edilen
elektrot 350 mm boyuna sahip olandÕr. Yan tarafta
eletrotun bölümleri görülmektedir.
ùekil 1.1: Elekrodun bölümleri
1.4.2. Elektrot Çeúitleri
Günümüzde, üretim alanlarÕnda de÷iúik birleútirme çeúitleri mevcut olup en sÕk
karúÕlaúÕlan kaynaklÕ birleútirme çeúitleri yukarÕda verilmiútir. Bu modül, yatayda küt-ek ve
bindirme kayna÷ÕnÕ kapsamaktadÕr.
1.3. Kaynak KonumlarÕ
Elektrik ark kayna÷Õnda mümkün ise yatay kaynak konumu tercih edilmelidir. Fakat
her zaman üretim iúlerinde yatay konumda kaynak yapma imkânÕ olmayabilir. Özellikle
büyük imalat iúlerinde her konumda kaynak yapmak gerekebilir.
4
KaynaklÕ birleútirme iúlemleri, çok de÷iúik biçim ve özelliklere sahip üretim iúlerine
uygulanabilir. Bu de÷iúik üretim ihtiyaçlarÕna cevap verecek nitelikte çok fazla elektrot çeúiti
mevcuttur. Elektrik ark kayna÷Õnda kullanÕlan elektrotlarÕn üzeri örtülüdür ve elektrodlar
sÕnÕflandÕrÕlÕrken örtü maddesinin özelli÷i göz önüne alÕnÕr
Örtü maddesinin özelli÷ine göre bir sÕnÕflamaya göre:
¾ Rutil
¾ Bazik
¾ Asit
¾ Oksit
¾ Selülozik
¾ Demir Tozlu
¾ Derin Nüfuziyet
5
ùekil 1.2: Çeúitli elektrot paketleri
Rutil Elektrotlar
Rutil elektrotlarÕn örtü a÷ÕrlÕ÷ÕnÕn % 35’ini titandioksit oluúturur. De÷iúik örtü
kalÕnlÕ÷Õnda üretilen rutil elktrotlar mevcut olup örtü kalÕnlÕ÷ÕnÕn artmasÕ dikiúin mekaniksel
özelliklerini olumlu yönde etkiler.
Rutil elektrotlarÕn örtüsü kaynak dikiúini tamamen örter. KalÕn, siyah / füme renkte,
çabuk katÕlaúan bir curuf oluúturur. Rutil elektrotlar imalat sanayinde genel amaçlÕ olarak
çok sÕk kullanÕlÕr. TutuúmasÕ ve ark oluúturmasÕ çok kolay oldu÷u için acemi kaynakçÕ
elektrodu olarakta bilinir.
Rutil elektrodlar örtü kalÕnlÕ÷Õna göre; kalÕn örtülü rutil - ince örtülü rutil – rutil asit
diye sÕnÕflandÕrÕlÕr.
1.4.3. Elektrot Örtüsünün Görevleri
Elektrot metali üzerine kaplanan, ark esnasÕnda elektrot metali ile eriyip kaynak arkÕnÕ
ve kaynak ergiyik metalini atmosferin olumsuz etkilerinden koruyan kabu÷a elektrot örtüsü
denir. Kaynak arkÕ oluúurken ve oluúumun hemen ardÕndan, kaynak dikiúi atmosfere maruz
kalÕrsa kaynak bileúimine oksijen, azot ve hidrojen etki eder. Kaynak dikiúinin mekaniksel
ve kimyasal özellikleri bozulur.
Kaynak arkÕ elektrot ile parça arasÕndaki aralÕk boyunca elektrik akÕmÕnÕn geçiúidir.
Bunun mümkün olmasÕ için o aralÕktaki atmosferin iyonize olmasÕ (elektrik akÕmÕnÕm
geçirmesi) gerekir.
6
ùekil 1.3: Ark Oluúumu ve Elektrot Örtüsünün Kaynak Bölgesini KorumasÕ
Bunu elektrot örtüsünün, ark sÕrasÕnda çÕkardÕ÷Õ gazlar sa÷lar. AyrÕca elektrot örtüsü
oluúan arkÕn ve kaynak dikiúinin mekaniksel ve kimyasal özelliklerini olumlu etkiler.
1.4.4. ElektrotlarÕn DepolanmasÕ
Elektrotlar paketler halinde kullanÕcÕya sunulur. Elektrot genellikle 100 adetlik olarak
paketlenir. Elektrot çapÕ arttÕkça paket içinde bulunan elktrot adedi düúer. Elektrot paketleri
6’ lÕ koliler oluúturularak ambalajlanÕr.
Piyasadan alÕnan paket veya kolili elektrotlar üretim esnasÕnda özenle muhafaza edilip
depolanmasÕ gerekir. Elektrotlar nem gibi elektrodun yapÕsÕnÕ bozacacak olumsuzluklardan
korunmalÕ. Rutubet ve nemden uzak kapalÕ dolaplarda bulundurulmalÕdÕr.
1.4.5. Elektrot Paketlerinin Üzerindeki Bilgilerin øncelenmesi
Elektrot paketlerinin üzerinde elktroda ait bilgilerin tümü bulunmaktadÕr. Firmalar
ayrÕca üretimini yaptÕklarÕ elektrotlarÕn özel ad ve numaralarÕnÕn bulundu÷u katologlar
çÕkararak kaynakçÕya elektrotlar hakkÕnda geniú bilgiler vermektedir. Ancak bilgilerin ço÷u
e÷itimli bir kaynakçÕnÕn anlayabilece÷i rakamsal ifadeler ile anlatÕldÕ÷Õ için bu sembol ve
ifadeleri bilmek gerekir. Bu modül kapsamÕnda Rutil elektrotlar kullanÕlacaktÕr.
7
Sembol ve rakamsal ifadelerin anlamÕ aúa÷Õda TS 563’e göre verilmiútir.
TS
563
E
51
32
Aúa÷Õda bir elektrot etiketi örne÷i görülmektedir:
R
R
Etikette verilen bilgileri dikkatle inceleyin, TS 563 E 51 32 RR 8 ‘le ifade edilen
rakamsal de÷erlerin karúÕlÕ÷ÕnÕ etiket üzerinde bulunuz.
3
Üretici firmanÕn elektroda verdi÷i özel ad
TSE NumarasÕ
Elle yapÕlan elektrik ark kayna÷Õ
Mekaniksel özellikleri (çekme dayanÕmÕ,
akma dayanÕmÕ , % uzama paket üzerinde verilir)
açÕklayan tanÕtÕm sayÕsÕ
Darbe dayanÕmÕ (Paket üzerinde ÕsÕ ve vurma enerjisi verilir)
Elektrot örtü tipini açÕklayan sembol
Asit örtülü (ønce-kalÕn)-------------------------A
Rutil örtülü (ønce-orta)--------------------------R
Rutil örtülü (KalÕn)----------------------------RR
Rutil -Asit
(KalÕn)---------------------------AR
Bazik örtülü (KalÕn)------------------------------B
Selülozik örtülü (Orta)----------------------------C
Rutil- Selülozik örtülü (Orta)----------------R(C)
Rutil- Selülozik örtülü (KalÕn)-----------[RR(C)]
Bazik örtülü (RutilkatkÕlÕ-kalÕn)-------------B(R)
Rutil- Bazik örtülü (KalÕn)---------------[RR(B)]
KullanÕldÕ÷Õ yerler ve özellikleri:
¾ Her türlü makine, vagon, gemi, tank kazan
yapÕmÕnda demir do÷rama iúlerinde
¾ Karoseri úasi, çelik mobilya ve çelik
konstrüksiyon iúleri ile boru kaynaklarÕnda
kullanÕlÕr.
¾ Her
pozisyonda
kaynak
yapmaya
elveriúlidir.
Kaynak edilebilen çelikler: Elktrotla kaynak
edilebilen çelikler belirtilir.
TøP
: Rutil
TS 563 : E 51 32 RR 8
DIN1913 : E 51 32 RR 8
ISO2560 : E 51 3 RR 22
Dikiúin Mekaniksel Özellikleri:
Akma dayanÕmÕ : 480N/mm 2
Çekme dayanÕmÕ : 550N/mm 2
Çentik dayanÕmÕ : 0C de 60 j
: -20C de
40 j
Uzama (L=5d) : % 25
ADRES: Üretici firma adÕ ve üretim yeri
1.5. PuntalamanÕn Gere÷i Önemi
KaynaklÕ birleútirme iúleminin baúarÕlÕ sonuçlanmasÕ ve iú parçasÕnÕn kenarlarÕnÕn
ÕsÕnÕn etkisi ile birbirine olan mesafesinin de÷iúmemesi için puntalama gereklidir. AyrÕca
puntalama birleútirilecek parçalarÕn ilk düzenlemesidir. Puntalama sonrasÕ son kontroller
yapÕlarak birleútirme iúlemine geçilir.
PuntalamayÕ kaynaklÕ birleútirme öncesi parçalarda ÕsÕnÕn etkisi ile biçim de÷iúikli÷i
meydana gelmemesi için yapÕlan kÕsa ve aralÕklÕ dikiúlerle sabitlenmesi olarak
tanÕmlayabiliriz. Aúa÷Õda puntalama yapÕlmadan dikiú çekilmeye çalÕúÕlmÕú. Parçalar arasÕ
mesafe (b) ÕsÕnÕn etkisi ile açÕlmÕú. ùekil 1.3.
Elektrod örtü tipi numarasÕ (1 den 12 ye kadardÕr
numara arttÕkça örtükalÕnlÕ÷Õ artar)
YukarÕda kÕsa gösteriliúi verilen Elektrot TS 563’e göre ifade edilmiútir. Elektroda ait
sembollerin ve rakamlarÕn anlamlarÕ paket üzerinde verilir. SÕra ile verilen rakamlarÕn neye
karúÕlÕk geldi÷ini bilmek yeterlidir.
ùekil 1.3: IsÕnÕn etkisi ile parçalarÕn arasÕ (b mesafesi) açÕlmÕú
8
9
1.5.1. Puntalama AralÕ÷Õ (Puntalar ArasÕndaki Mesafe)
Puntalama iúlemi bir takÕm kurallar çerçevesinde yapÕlÕr. Tekni÷ine uygun puntalama
sonunda baúarÕlÕ bir birleútirme elde edilir. Puntalama düzgün aralÕklarla yapÕlÕr ve parça
kalÕnlÕ÷Õna göre tesbit edilir.
UYGULAMA FAALøYETø
1. 120x50x5 mm ebatÕnda iki adet çelik parçayÕ puntalayÕnÕz.
Parça kalÕnlÕ÷Õ;
5 mm den az ise
5 mm den fazla ise
UYGULAMA FAALøYETø
; Puntalama AralÕ÷Õ = 30 x Parça kalÕnlÕ÷Õ
; Puntalama AralÕ÷Õ = 20 x Parça kalÕnlÕ÷Õ
Bu aralÕklar kaynakçÕ tarafÕndan ayarlanarak oluúturulur, puntalama iúlemi parçanÕn en
az iki yerinden yapÕlÕr. (BakÕnÕz, ùekil 1.4) Kaynak dikiúi uzun ise yukardaki parametreler
uygulanÕr.
ùekil 1.5: Puntalama yapÕlacak parçalar ve puntalamanÕn resim üzerinde gösteriliúi.
2. Gerekli ise parçalarÕn birleútirilecek yüzeylerini temizleyiniz.
3. Temizleme iúlemi gerekli ise bunun için e÷e ve zÕmpara kâ÷ÕdÕ kullanÕnÕz.
ùekil 1.4: Puntalama boúlu÷u (b) ve puntalama aralÕ÷Õ resim üzerinde gösterilmiútir.
b: Parçalar arasÕnda bÕrakÕlmasÕ gereken birleútirme boúlu÷u. Bu boúluk elektrot
çapÕna yakÕn veya elektrot çapÕ kadar alÕnÕr.
Resim 1.4: ParçalarÕn birleútirme yüzeylerinin e÷e ile tesviye edilip ka÷Õt zÕmpara ile
temizlenerek kayna÷a hazÕrlanÕúÕ
4. KaynatÕlacak parçayÕ kaynak masasÕ üzerine düzgün biçimde yerleútiriniz.
5. Masa üzerinde çalÕúmaya engel olacak unsurlarÕ kaldÕrÕnÕz.
6. Elektrot uç açÕsÕnÕ ayarlayÕnÕz.
7. 2.50 mm rutil elektrotu pense uygun úekilde takÕnÕz.
8. Dikiú Oluúturma modülünden uç açÕsÕnÕ ayarlamayÕ hatÕrlayÕnÕz.
10
11
9. Kaynak makinasÕnÕ kayna÷a hazÕrlayÕnÕz.
13. YaptÕ÷ÕnÕz puntalamayÕ temizleyerek kontrol ediniz
14. YaptÕ÷ÕnÕz puntanÕn curufunu sÕcakken kÕrmayÕnÕz, gözünüze sÕçramasÕna dikkat
ediniz!
15. PuntayÕ kaynakcÕ çekici ile kÕrÕp tel fÕrça ile temizleyip kaynak öncesi son
kontrolleri yapÕnÕz (Resim 1.7)
Resim 1.5: Kaynak makinesi
10. Kaynak makinesinin amper ayarÕnÕ yapÕnÕz.
Amper=40x Elektrot çapÕ
Amper=40x2.50=100Amper
ELEKTRøK TEHLøKELERøNE DøKKAT EDøNøZ!
Elektrik ArÕzalarÕnÕ Yetkililere Bildiriniz.
Resim 1.7: YapÕlan puntalama veya kaynak dikiúinin kaynak çekiçi ile kÕrÕlÕp tel
fÕrça ile temizleniúi.
16. Önlüksüz, eldivensiz ve maskesiz olarak kesinlikle çalÕúmayÕnÕz.
17. Kaynak sonrasÕ kaynak masasÕnÕn üzerinde takÕm bÕrakmayÕnÕz,
18. Kaynak makinesini ve sspiratörü kapatÕnÕz!
11. ParçanÕn kalÕnlÕ÷Õna uygun en az iki yerinden puntalama iúlemini yapÕnÕz.
12. Puntalama yaparken aspiratörü çalÕútÕr (ùekil 1.6), önlü÷ünüzü giyiniz, eldiven ve
maske kullanÕnÕz (Resim 1.7).
ùekil 1.6: Kaynak paravanÕ, eldiven, önlük giyerek maske kullanan kaynakçÕ
12
13
ÖöRENME FAALøYETø-2
ÖöRENME FAALøYETø-2
AMAÇ
KaynatÕlacak gerecin özellikleri
Kaynak arkÕnÕn dar alanlarda yapÕlmasÕ ve buna ba÷lÕ olarak manyetik alanÕn artmasÕ
Kaynak úasesinin ark bölgesine yakÕn ba÷lanmasÕ
2.2. Ark Üflemesinin ZararlÕ Etkileri
Uygun atölye ortamÕ, kaynak temel ve yardÕmcÕ elemanlarÕ ile gerekli malzeme
sa÷landÕ÷Õnda, tekni÷e uygun olarak küt-ek kayna÷Õ yapabileceksiniz.
Ark üflemesi istenmeyen bir olaydÕr, hatasÕz kaynak yapmayÕ kÕsÕtlar. KaynakcÕ
kaynak arkÕna hâkim olamaz ve kaynak curufu arkÕn önüne geçerek curuf kalÕntÕsÕ içeren
yetersiz bir birleúme, hatalÕ dikiú formu, nüfuziyetsiz zayÕf ba÷lantÕlar elde edilir.
2.3. Ark Üflemesine KarúÕ AlÕnacak Önlemler
ARAùTIRMA
Piyasada çalÕúan kaynak operatörleri ile görüúüp, tecrübe ile geliútirerek, küt-ek
birleútirmede uyguladÕklarÕ teknikleri ö÷reniniz. Ö÷rendiklerinizi rapor halinde sÕnÕfa
sununuz.
De÷iúik amper de÷erlerinde çalÕúma yapÕp, gözlemlerinizi sÕnÕfa sununuz.
2. ARK ÜFLEMESø VE YATAYDA KÜT EK
KAYNAöI
Ark üflemesine karúÕ alÕnacak önlemleri úöyle sÕralayabiliriz:
Mümkün oldu÷u kadar kÕsa ark boyu ile çalÕúmak
Makinenin kutuplarÕnÕ de÷iútirmek
Çift toprak hattÕ kullanmak
Elektrot açÕsÕnÕ de÷iútirmek
ùasenin yerini de÷iútirmek
Ark üflemesine karúÕ alÕnacak önlemleri, manyetik alanÕn olumsuz etkisini en aza
indirmek ve manyetik alanÕn oluúmamasÕ için uygulanan iúlemler diye tanÕmlayabiliriz.
2.4. Küt-Ek Kayna÷Õ
2.1. Ark Üflemesinin TanÕmÕ
Elektrik ark kayna÷Õnda kayna÷Õn
düzgünlü÷ü, ark uzunlu÷u, elektrot besleme
ve elektrot açÕsÕnÕn elle ayarlanmasÕna
ba÷lÕdÕr. Bu koúullar sa÷lanmadÕ÷Õn da
meydana gelen manyetik alan, arkta
oynamanÕn yanÕ sÕra kaynak banyosunun
kontrolünü de zorlaútÕrÕr ve kaynak dikiúi
bozulur.
Manyetik alanÕn etkisi ve kaynakcÕ
hatasÕ ile kaynak arkÕnda oluúan sapmalara ve
yön de÷iútirmelere ark üflemesi denir.
Ark üflemesi ile kaynak curufunun ve
ergiyik metalin akÕúÕ yön de÷iútirir ve ergiyik
metal birleúme bölgesinden uzaklaúÕr (ùekil
2.1).
Resim 2.1:Küt-ek kayna÷Õna hazÕrlanmÕú
parçalar
ùekil 2.1 ArkÕn yön de÷iútirerek üfleme yapmasÕ
AyrÕca ark üflemesini meydana getiren nedenleri úöyle sÕralayabiliriz;
Resim 2.2:Küt-ek birleútirme yapÕlmÕú
parçalar
KalÕnlÕklarÕ 4 mm ile 8 mm arasÕnda olan parçalarÕn kaynatÕlmasÕnda uygulanan
birleútirme çeúididir. Bu yöntemle yapÕlan kaynaklÕ birleútirmenin burulma ve e÷ilme
zorlamalarÕna karúÕ dayanÕmÕ fazla de÷ildir. AlÕn birleútirme olarak da bilinen küt-ek
kayna÷Õnda parçalar (gerekli hazÕrlÕk yapÕldÕktan sonra) kaynak edilecek alÕn yüzeyleri bir
araya getirilerek kaynatÕlÕr. Kaynak a÷zÕ açmak gerekmez.
Küt-ek kayna÷Õnda parçalar arasÕnda elektrot çapÕna yakÕn boúluk bÕrakÕlÕr (b) Küt-ek
kayna÷ÕnÕn sembolü (II) resim üzerinde yan tarafta görülmektedir (ùekil 2.2).
DalgalÕ akÕmda çalÕúmak
15
16
Elektrot hareket açÕsÕ: Elektrodun kaynak yönüne do÷ru yatÕrÕlarak parça yüzeyi ile
oluúturdu÷u açÕdÕr. Dikiú çekme moülünden hatÕrlayÕnÕz.
Bu açÕ küt-ek kayna÷Õnda 75-80 o’dir (ùekil 2.4).
ùekil 2.4: Küt-ek kayna÷Õnda elektrot hareket açÕsÕ
ùekil 2.2: Küt-ek kayna÷ÕnÕn resimle ifade ediliúi
2.4.1. Küt-Ek Kayna÷Õ Elektrot AçÕlarÕ
Elektrik ark kayna÷Õnda birleútirmenin güvenli verimli ve tekni÷ine uygun
yapÕlmasÕnÕn kaynakcÕnÕn tecrübesine ba÷lÕ oldu÷unu söylemiútik. Ancak tekni÷ine uygun
bir birleútirme, birleútirmenin yapÕlaca÷Õ parçalarÕn konumuna uygun elektrot açÕsÕ ve
hareketi ile sa÷lanÕr.
ÇalÕúma açÕsÕ: Elektrodun kaynak ilerleme yönüne parelel kenarÕ ile açÕsÕdÕr. Dikiú
çekme modülünden hatÕrlayÕnÕz.
Küt-ek kayna÷Õnda çalÕúma açÕsÕ 90o’dir (ùekil 2.3).
2.4.2. Küt-Ek Kayna÷Õnda Elektroda Verilecek Hareketler
Dikiú çekme modülünde elektrota verilecek hareketleri hatÕrlayÕnÕz. Elektrot kaynak
dikiúi yönüne ve elektrot eriyip kÕsaldÕkça ark boyu sabit tutularak aúa÷Õ do÷ru indirilir. Bu
iki hareket dÕúÕnda kaynak bölgesinde oluúan ergiyik metalin, birleútirilecek bölgeyi tam
olarak kaplamasÕ için elektroda dikiú yönünde ilerlerken bir takÕm hareketler yaptÕrÕlmalÕdÕr.
Yatayda küt-ek kayna÷Õnda elektroda aúa÷Õdaki úekillerde görülen, yay çizimli elektrot
hareketleri yapmak yeterlidir (ùekil 2.5-2.6).
Elektrot hareketi ile
Ergiyik metalin kaynak bölgesine doldurulmasÕ
Kaynak ergiyik metalinin kontrolü
Birleútirilecek parça yüzeyinde ergiyen metallerin karÕúÕmÕ, sa÷lanmÕú olur.
ùekil 2.3: Küt-ek kayna÷Õ çalÕúma açÕsÕ
ùekil 2.5: Kaynak ilerleme yönüne
elektroda verilecek hareket
17
ùekil 2.6: Elektroda kaynak baúlangÕcÕ do÷ru
ve dikiú anÕnda hareket yaptÕrma
18
2.4.3: Metalurjik Uyum
UYGULAMA FAALøYETø
Ergimiú kaynak metali elektrot ve kaynatÕlacak metal karÕúÕmÕndan meydana gelir.
KatÕlaúmÕú kaynak metalinin yeterli mukavemete sahip olmasÕ ve güvenli bir birleútirme için
kaynatÕlacak metaller ve elektrot metalinin metalurjik olarak uyumlu olmasÕ gereklidir.
Elektrik ark kayna÷Õnda ÕsÕ yoluyla metallerin sÕvÕ hale getirilmiú yüzeyleri arasÕnda oluúan
ve sürekli yük taúÕyan metalik bir ba÷lantÕ oluúturulur. Bu ba÷lantÕ atomlar arasÕ ba÷ ile
oluúturulur. Bu nedenle kaynak yapÕlacak metallerin ve elektrodun metalurjik olarak
birbirine kaynak edilebilir olmasÕ ve metalik özelliklerinin birbirine yakÕn olmasÕ úartÕ aranÕr.
UYGULAMA FAALøYETø
1. 120X50X5 EbadÕnda 2 Adet Çelik Gereci KÜT-EK Kayna÷Õ YapÕnÕz.
2.4.4. Parça KalÕnlÕ÷Õna Göre Elektrot Seçimi ve Amper AyarÕ
Kaynak dikiúinin istenilen özelliklere sahip olmasÕ, yeterli kaynak metalinin kaynak
bölgesini doldurmasÕ ve bu bölgenin yeterli ÕsÕ ile birbirine karÕúmasÕ ile mümkündür. Bütün
bunlar uygun çaptaki elektrot ve kaynak edilecek parça kalÕnlÕ÷Õ göz önüne alÕnarak uygun
amper seçimi ile sa÷lanÕr. ønce parçalarÕn kayna÷Õnda birleútirilecek yüzey az oldu÷u için
ince elektrot kalÕn parçalarÕn kayna÷Õnda yüzey kalÕn oldu÷u için kalÕn elektrot kullanÕlÕr.
Buna ba÷lÕ olarak da elektrot kalÕnlÕ÷Õ arttÕkça daha fazla ÕsÕya ihtiyaç oldu÷undan akÕm
de÷eri artÕrÕlÕr.
Amper ayarÕ hesaplanÕrken genel olarak;
Amper = 40 x Elektrot ÇapÕ formülünden yararlanÕlÕr ve üretici firmanÕn elektrot
paketinin etiketinde belirtti÷i de÷erler uygulanÕr (Dikiú çekme modülünden hatÕrlayÕnÕz).
2.4.5. Kaynak Dikiúini Temizleme
Kaynak iúlemi sonunda kaynak curufunun temizlenmesi gerekir. Kaynak iúlemi
sÕrasÕnda arkÕn etkisi ile kaynak dikiúi çevresine sÕçrayan parçacÕklar parça yüzeyine yapÕúÕr.
Kaynak curufu so÷uduktan sonra kaynakçÕ çekiciyle kÕrÕlÕr ve temizlenir. Dikiú çekme
modülünden hatÕrlayÕnÕz.
Resim 2.4: Küt-ek kayna÷Õ ile birleútirilecek parçalar (Aradaki boúlu÷a dikkat ediniz).
2. Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde ba÷layÕnÕz.
3. Puntalama iúlemi için, dikiúte kullanÕlacak elektrotdan ince ve aynÕ özellikte
elektrodlar tercih edilir.
Amper= 40 x Elektrod çapÕ
ELEKTRøK TEHLøKERøNE DøKKAT EDøNøZ!
Elektrik arÕzalarÕnÕ yetkililere bildiriniz.
ParçalarÕ ArasÕnda Dikiú Çekilecek Elektrot ÇapÕ Kadar Boúluk BÕrakarak ParçalarÕ 2
Ucundan PuntalayÕnÕz. BakÕnÕz ùekil 2.7’ye
Resim 2.3: Düzgün oluúmuú kaynak dikiúi
ùekil 2.7: ParçalarÕ iki ucundan elektrod çapÕ kadar boúluk bÕrakarak puntalama
19
20
4. Yukarda ùekil 2.7’ ye bakÕnÕz b =3.25 bu aralÕk parçalar arasÕna elektrod koçanÕ
konularak oluúturulup puntalama yapÕlÕr.
5. Ark boyunu, elektrot açÕsÕnÕ ve elektrot ilerleme hÕzÕnÕ ayarlayarak küt-ek kayna÷ÕnÕ
yapÕnÕz.
6. Elektrot çalÕúma açÕsÕ (ùekil 2.8), elektrot hareket açÕsÕ (ùekil 2.9) ve elektrot
hareketleri uygulayÕnÕz.
Resim 2.6: Kask úeklinde kendili÷inden
kararan kaynak maskesi
ùekil 2.8: Elektrot çalÕúma açÕsÕ
ùekil 2.9: Elektrot hareket açÕsÕ
Resim 2.7: Eldiven ve iú tulumu
8. Kaynak dikiúini uygun elektrot açÕsÕ ve bekleme hareketi ile bitiriniz
9. Dikiúi uygun elektrot açÕsÕ ve bekleme hareketi ile bitirmeyi dikiú çekme
modüllünden hatÕrlayÕnÕz.
10. Kaynak sonrasÕ kaynak curufunu kaynak çekiciyle kÕrÕp temizleyiniz
11. Cürufu so÷umadan kÕrmak tehlikelidir, sÕçramalara dikkat ediniz. bakÕnÕz
12. Temizleme sonucu ortaya çÕkan kaynak dikiúinin görünüúü kayna÷Õn ne derece
baúarÕlÕ oldu hakkÕnda bilgi verir.
13. Kaynak sonrasÕ kaynak masasÕnÕn üzerinde takÕm bÕrakmayÕnÕz.
14. Kaynak makinasÕnÕ ve aspiratörü kapatÕnÕz!
Kaynak arkÕ sÕrasÕnda oluúan
duman ve ÕúÕ÷Õn zararlÕ etkisinden
korunmak için paravan kullan ve
aspiratörü çalÕútÕrÕnÕz (Resim 2.5).
Resim 2.5: Ark ÕúÕ÷ÕnÕn bulunulan ortama
yayÕlmasÕnÕ engelleyen paravan
7. Kaynak iúlemini yaparken güvenlik kurallarÕna uyunuz, mesleki ilkelere uygun
davranÕnÕz.
21
22
ÖöRENME FAALøYETø-3
3.1. Bindirme Kayna÷Õ Elektrot AçÕlarÕ
ÖöRENME FAALøYETø- 3
AMAÇ
Uygun atölye ortamÕ, kaynak temel ve yardÕmcÕ elemanlarÕ ile gerekli malzeme
sa÷landÕ÷Õnda, tekni÷e uygun olarak bindirme kayna÷Õ yapabileceksiniz.
ARAùTIRMA
Bindirme kayna÷Õ dikiúin çekilece÷i bölge yönünden, üst üste konulan parçalar köúe
oluúturdu÷u için köúe kayna÷Õna benzer. ÇalÕúma açÕsÕ olarak elektrot 45o, hareket açÕsÕ
olarak ise 60 o açÕ ile tutulur.
Elektrot açÕlarÕ kaynak arkÕnÕn kontrolü ve dikiúin tekni÷ine uygun oluúmasÕ için
önemlidir. Bu açÕlar tecrübeli bir kaynakcÕ tarafÕndan gözle ayarlanÕr ve ark oluúumundan
açÕnÕn do÷ru olup olmadÕ÷Õ anlaúÕlÕr. Özellikle bindirme kayna÷Õ gibi köúelerin
kaynatÕlmasÕnda çalÕúma açÕsÕ önemlidir. Dikiú çekme modülünden hareket ve çalÕúma
açÕlarÕnÕ hatÕrlayÕnÕz. Hareket açÕsÕ için bakÕnÕz ùekil 3.1 ÇalÕúma açÕsÕ için bakÕnÕz ùekil 3.2.
Piyasada çalÕúan kaynak operatörleri ile görüúerek tecrübe ile geliútirip uyguladÕklarÕ
teknikleri ö÷reniniz. Ö÷rendiklerinizi rapor halinde sÕnÕfa sununuz.
De÷iúik amper de÷erlerinde çalÕúma yapÕp, gözlemlerinizi sÕnÕfa sununuz.
3. BøNDøRME KAYNAöI
DayanÕklÕlÕ÷Õn ön plana çÕktÕ÷Õ ve küt-ek kayna÷Õna göre daha fazla dayanÕm istenen
parçalara uygulanÕr. Küt-ek kayna÷Õnda oldu÷u gibi boúluk gerekmez. Kaynak edilecek
parçalarÕn üst üste bindirilerek yapÕlan birleútirme úeklidir.
ùekil 3.1: Bindirme kayna÷Õ elektrot hareket açÕsÕ
ùekil 3.2: Bindirme kayna÷Õ elektrot çalÕúma açÕsÕ
Resim 3.1: Bindirme kayna÷Õna
hazÕrlanmÕú parçalar
Resim 3.2: Bindirme yapÕlacak
birleútirme yapÕlmÕú parçalar
24
25
3.2. Bindirme Kayna÷Õnda Elektrota Verilecek Hareketler
3.4. Kaynak Dikiúini Temizleme
Birleútirme úekline ve parçalarÕn konumuna göre arkÕn ve ergiyik metalin kontrolü için
tekni÷ine uygun elektrot hareketi önem kazanÕr.
Aúa÷Õda bindirme kayna÷Õnda elektrota verilecek hareket görülmektedir (ùekil 3.3).
Kaynak curufu so÷uduktan sonra küt-ek
kayna÷Õnda oldu÷u gibi kaynak çekici ile kÕrÕlÕp
temizlenir. Bindirme kayna÷Õnda, kalÕn parçalarda
daha fazla dayanÕklÕlÕk için kök dikiúi çekilerek 2.
ve 3. dikiúler kök dikiú üzerine çekilir. Curuf
temizlenmeden oluúturulan kaynak dikiúi hiç
güvenli de÷ildir. Oluúturulan dikiúte curuf nedeni
ile tam bir birleúme olmaz. Bu nedenle bindirme
kayna÷Õnda 2. – 3. dikiúlere gerek duyuldu÷unda
bir önceki dikiúin curufu iyi temizlenmeli. Dikiú
çekme modülünden hatÕrlayÕnÕz.
ùekil 3.3: Elektrot hareketi
ùekil 3.5: Düzgün oluúmuú kaynak dikiúi
3.3. Bindirme PayÕnÕn HesaplanmasÕ
Bindirme kayna÷ÕnÕn dayanÕklÕlÕ÷Õn ön plana çÕktÕ÷Õ bir birleútirme úekli oldu÷undan
daha önce bahsetmiútik. Aúa÷Õda bindirme payÕ ve bindirme kayna÷ÕnÕn resim üzerinde
sembol ile gösteriliúi görülmektedir. BakÕnÕz ùekil 3.4 Sembol köúe kaynaklarÕnda kullanÕlan
sembolle aynÕdÕr.
ùekil 3.4: Bindirme payÕ
øú parçalarÕ bindirme kayna÷Õnda birbiri üzerine konarak kaynatÕlÕr. Üst üste bindirme
yapÕlan uzunluk için kesin bir kural olmasada bindirme yapÕlÕrken aúa÷Õdaki hususlar göz
önünde bulundurulur.
ParçalarÕn kalÕnlÕ÷Õ
Birleútirmenin taúÕyaca÷Õ yük
Kaynak edilecek parçalarÕn boyutlarÕ
Bütün bu úartlar do÷rultusunda daha fazla dayanÕklÕlÕk istenirse bindirme payÕ
arttÕrÕlÕr. Bindirme payÕ en az parça kalÕnlÕklarÕnÕn toplamÕ kadar olmalÕdÕr.
26
27
12. Elektrot hareket açÕsÕ (ùekil 3.8), Elektrot çalÕúma açÕsÕ (ùekil 3.9), Elektrot
hareketi (ùekil 3.10) aúa÷Õda verilmiútir.
UYGULAMA FAALøYETø
UYGULAMA FAALøYETø
1. 120X50X5 ebadÕnda 2 adet çelik gereçi BøNDøRME yaparak kaynatÕnÕz.
ùekil 3.8: Bindirme kayna÷Õ elektrot hareket açÕsÕ
ùekil 3.6: Bindirme yapÕlmÕú parçalar
2. Kaynak makinasÕnÕ çalÕútÕrÕp amper ayarÕnÕ yapÕnÕz.
3. Elektrik tehlikelerine dikkat ediniz, uygunsuz úartlarÕ ö÷retmeninize bildiriniz.
4. Seçilen elektroda uygun amper ayarÕ yapmayÕ hatÕrlayÕnÕz.
Amper= 40 x Elektrot çapÕ
5. Elekrodu kaynak pensine uygun biçimde ba÷layÕnÕz.
6. Dikiú çekme modülünden hatÕrlayÕnÕz.
7. Bindirme payÕnÕ 25 mm alÕp markalayÕnÕz.
8. ParçalarÕ bindirme yaparak uygun 2 kenarÕndan puntalayÕnÕz.
9. PuntalarÕ temizleyip son kontrollerini yapÕnÕz.
ùekil 3.9: Elektrot hareketi
ùekil 3.10: Bindirme kayna÷Õ elektrot çalÕúma açÕsÕ
13. Kaynak iúlemini yaparken güvenlik kurallarÕna uyunuz, mesleki ilkelere uygun
davranÕnÕz.
ùekil 3.7: Bindirme PayÕnÕn UygulanÕúÕ
10. Ark boyununu, elektrot açÕsÕnÕ ve elektrot ilerleme hÕzÕnÕ ayarlayarak, bindirme
kayna÷ÕnÕ yapÕnÕz
11. (Ark boyunu ve ilerleme hÕzÕnÕ dikiú çekme modülünden hatÕrlayÕnÕz.)
28
29
Resim 3.3: Kaynak yardÕmcÕ elemanlarÕ
14. Kaynak dikiúini uygun elektrot açÕsÕ ve bekleme hareketi ile bitiriniz.
15. Dikiúi uygun elektrot açÕsÕ ve bekleme hareketi ile bitirmeyi dikiú çekme
modülünden hatÕrlayÕnÕz.
16. Kaynak sonrasÕ kaynak curufunu kaynak çekiciyle kÕrÕp tel fÕrça ile temizleyiniz.
30
© Copyright 2024 Paperzz
