Tra bzondaki Haznedarzade A bdullah Paşa Çeşmesi Prof. Naci S u yazının konusu Trabzon'da 1844/5 y ı lında yaptırılmış Haznedarzade A b d u l l a h Paşa Çeşmesidir. Çeşme, zamanında bugünkü Tak sim Meydam'nm ortasında inşa edilmiş " s u maksemi'nin" önünde yer a l ı y o r d u . Sonraları caddeler genişletllirken b u maksem yıkılmış, çeşme ve önündeki kitabeti sütun sökülüp Gülbahar H a t u n Camii'nin yakınındaki sahaya atılmıştır.!ı> Daha 'Sonra Hüsnü Göktuğ adlı Garnizon K o m u t a n ı , çeşmeran cephe taşlarını atıldıkları mezbelelikten alıp bugün bulunduğu yere, Zağnos Paşa kulesinin irişinde köprüye bakan d o ğ u cephesine yerleştir miş, çeşmenin y o k olup gitmesini önlemiştir. Bu satırlar. Prof. Naci Yüngül'ün vefatı ile ya ren kaJan son makalesine aittir. Yazar, bugün bile mimarisi ile ampir çeşmele rin en güzd örneklerinden birisini teşkil eden yapı nın kitabesi üzerinde d u r m a k t a d ı r . i 2 ) Çeşmenin banisi Abdullah Paşa, Haznedarzade Süleyman Paşa'mn oğludur. Kapıcıbaşı ve Canik muhassılı d d u . Ağabeyisi Trabzon Valisi Osman Paşa'nın ölümü üzerine 1842 Haziranında vezirlik rütbesi ile YÜNGÜL ebatlarındaki kitabe, bir kaç kademeli saçak ve süslemeli taç kısmı, çeşmenin cephe kompozisyonu nu o l u ş t u r u r . Kapı düzeninde ele alınmış çeşmenin kitabe hizasına kadar olan kısmı yanlarda yarım sütuncelerle sınırlandırılmıştır. Aynalığın ortasında tek bir lüle yeri vardır. B'J lülenin üzerinde hayat ağa cını h a t ı r l a u n stilize bir ağaç bulunmaktadır. A y nalığı, yan silme lerden 4 8 cm içerde yine dış çerçeve gibi dışa taşkın akantus yapraklan ve ro zetlerle süslü uçları volütlü bir silme çevrelemiştiı. D ö r t sütun üzerine 9 satır halinde 18 beyitten meydana gelen kitabe yanyana dizilmiş şapraklar dan oluşan bitkisel bir çerçeve ile süslenmiştir. Saçağın üzerindeki frizin i k i yanında birer rozet b u l u n u r . Bu frizin üzerine taç kısmı oturur. Taç kısmı, ortada elipsoid Abdülmccid Tuğrası, yanlar da birer rozetten çıkan kıvrık dallar, üstte yelpaze şeklinde bir sorguç-tcpelik ile köşelerde rozetlerle nihayetlenmektcdir. Çeşmenin önünde çok sade görünüşlü bir mer mer yalak bulunmaktadır. Trabzon Valiliğine getirildi. 1846 Şubatında azledikli, aynı yılın Haziranında İstanbul'da öldü. Bos rası tan İskelesinde gömüldü. Dır Haznedarzade Osman Paşa valiliği sırasında oncc- de bir Fetvahane ve bir Kütüphane k u r d u r m u ş Gj'öa''öt ocîrcn Hotur D^yuk ara A t a Pafk'tr düzcnienic ofîaiif^a ^ifasınaa C a - n ı'n.-ı r-r;tja''Kja Oıkıi'^n^. t^jfa^an fıar^res'-v jaf-'icJı. 1931 aitnarak SüÎLjn ^iimcakı sarniotkı B e l e d i y e • ^ ^ a i r e - ' n . -t i u j r , l a ' J a - a s m a a : n--'^^î ı ' . (1827-1842) Ortahisar Camii'ni onartmış, içerisin 2. 198i yüı Naci aynca Büyük Çarşı Camii'ni inşa e t t i r m i ş t i r ( 1 8 3 9 / 51 Yunçji r^'ayısınaa Hocaı^ıı.;, n a f " n ( a y a r ı a " i t$î I I , V-u k ay t x v . ty,aa! - w ' ya-'ı^ı^t •••.^••^•.r:-, ı," o^j >a^ısını va\ına r-.a.-if'a''" ak D!2e kıs-^'.-.'.CT 1^ . B L ; y a . ' ı n ı n î o'; > a'î > u ^ ; : ı. a'.t s n a v t ' i O a k ı 40)t3). y a ı ö ın-ılar m d a n Dr. Abdullah Paşa ise kısa valiliği sırasında (1842ile su maksemini k u r d u r m u ş t u r . DI, Mas.-ı 3. 4. ç e t^^'-n i'"' I-" D(<C tc;.c-kk,/r larır'.ı. yaDıi''>'î' v*.- Nı!"ıa.' .act,":, ..ı.-ı". v( c t ' k p I - T I ' i ! 11 lral)/on c c the larilıi. ouzcn. Mi. ia'''i! f . ; t ı u ı a ' .)f (-''ait: ve l a c r.aı.ı l a ' . m a H a d ı ! . dır. Görünüş itibariyle bir taç kapıyı andırmakta- kapısı lie dır.t*l Kare bir alt kısım üzerine 0.79 x 1.56 m. H a U ı n d a Bir D c n r m r . İstanbul. l ^ t - V iQin v( k.vr-n naiıne yakın kapı I ^ ' J . RTim içmeler gelen Anka'a. nıoda te saçağa kadar 3.02 m . yükseklikte bulunmakta C.nix Kııa ''''f. Kaıp^-.-) M. Coıo-.lu. 1Û9. COi—ıeıi'n CPMvı Bayra'-ı'a îaıa'ı'-'.oan cephesi, mermer taş levhalardan meydana gelmekte ve dıştan dışa 2.10 m. genişlik Mıkaıi acıklania, 1846) eski Trabzon sularını onartmış ve bu çeşme Çeşmenin daha meydana Denreıiık D k r . D- rcı.ou (ıiakoy K,uDan, I urk 1*^8 1<». y u , - ' , ' U i , ^ reıc'-'<- (V.c.Jıy) lemdedıi. •- Bı-n-eı Ilanıl. (•••u-ı-Ca'mı tl.ı.'* tıMimanıı 262 NACİ YÜNGÜL 1. &j>mf- AobJe^^'ituti. 0İ4^4^9^a ^9neti^ (*) M e r h u m N. Yüngtil bu mısrayı "Köprü Meydanına karşu itdl Icra-yi f ı r a t " şeklinde okumuşsa da bunun " G e b r Meydanına karşu Itdi Icra-yi fırat" olması gerekiyor. Bu takdirde mısranın a n l a m ı n ı da " K L ( K â f i r ) meydanına karsı fırat nehri gibi su a k ı ; seklinde düzeltmek gerekir. T R A B Z O N ' D A K İ H A Z N E D A R Z A D E A B D U L L A H P A Ş A ÇEŞMESİ 2. KİTABENİN TRANSKRİPSİYONUts) 1. Asr^ şevket-hasrnHan Abdülmecid'deba-sebat Buldu ab û tabn umranî ser-a-ser kâinat 2. Oldu cuy-î cud ü nehr-î intizamî sû-be-sû GüDstan-t âlemS revnak-feza hem-çün Herat 3. Mukteza-yt sııT^ "En-nâsü alâ dîn-ü(-mülûk" OWu pir-ö mcşreb-t âltsine ehl-î necat 263 ırmağı dünya gülistanına Herat şehrini andıran bir parlaklık getirdi. 3. " H a l k ı n refahı hükümdarların boyunlarının b o r c u d u r " ilkesi doğrultusunda, memleket kurtarıcı kişiler, o padişahın üstün nitelikli davranışına katıldılar. 4. Otıradâ her dem müşiran-T kibar-i devleti Sayesinde mazhar-î hayr ü hisal-i münciyat 4. Zamanın yüksek mevki sahipleri, onun saye sinde, kurtarıcılık ve eyilik-yaparlık erdemle riyle şereflendiler. 5. Trabzon'un ya'ni ez-cümle müşir-î Âsafn aynn inayet vali-î valâ-sılât 5 efhamı 6. Ya'ni Abdullah Pâşâ-yı himem-perver k â n ı n Menba'-Î zatîsidîr bir çeşmesar-î mekremat 7. TrabzSn'ın halkı cümle "el-ataş"-gOyâ iken Nehr-i cudî cuş edip manende4 ayn-ül-hayat 8. SülsH maW dader-î cennet-mekânından kavidir Nâm-dâşH camT-ül-Kur'an-ı Kerrubl-simat 9. Kaayakıldi (?) maksemin inşa edip b u çeşmenin Cebr meydanîne karşı etti icra-yı F ı r a t ( * ) Bu arada Trabzon'un en büyük idare amiri, eyilik kaynağı bir vezir ve yüksek nitelikli bir vali olan 6. H i m m e t sahibi Abdullah Paşa, ki bir eyilikler çeşmesinin pınarını oluşturmaktadır, 7. Trabzon halkının hepsi susuzlukun yakınır k e n , onun cömertlik ırmağı dirilik suyu gibi çağlayıp, 10. Çok değil bû çeşmenin bir katreSî olsa eğer L e z z e t - e ^ - y ı mezak-T şaribin ü şaribat 8. Allah'a en yakın meleklerin mertebesindeki Kur'an derleyici yüce kişinin adaşı olan cen netlik kardeşinin vasiyeti üzerine, onun bırak tığı malın üçte bir bölüğü ile, 11. Feyz-i sârisi değil maksur bu d i l < û çeşmeden Müştefiz olmakta zi-rûh île enva'-ı nebat 9 İ Z COst-ü-cu^ abn hayvan-ı dua kıl ba'd-ez4n Hızriyâ ba-reşha-î enbur-i ferhunde-nikâat 13. Nazil oklukça semadan abn sâf olsun baid ZatH AbduUaah Pâşâ'dan u m u n v i hâdisat 14. Reh-ber olsun zatınâ ma'-UI-vüsul-i HızTH tevfik-i ilâhî ba-füyuzn bahirat matlebe 15. Vire merhum Hazret-Î Osmân Pâşâ'ya dahi Adn-i a'lâ'da keremle Hak kusur-i âliyat 16. Ettiğinden çün revan-i eşref4 Sibtayn'ı şad Ba-füyuz-î âb-ru-yî ehl-i beyt-i tahirat 17. SebefoiU havzH Kevserden ilâ yevm-ül-ebed Nuş edâ selsal-i azbn hoş-güvar-î safiyat 18. Hızriyâ tarîhi o k l û abn gevher-veş bedid A k t ı Abdullaah Pâşâ çeşmesi hem- çün Fırat 1260 Kayakıl mevkiinde bu çeşmenin •maksem"ini yaptırıp Köprü Meydanıt^' karşısında Fırat Nehri gibi şu bol suyu akıttı. 10. Bu çeşme suyunun bir damlasının bile, kadın - erkek bütün Trabzon halkının ağzına tad ver mesini imkansız saymamak gerekir. 1 1 . Onun eyiükleri dar bir çerçeve içinde kalmamamakta, bütün canlılar ile her çeşit bitkiler b u gönül çekici çeşmeden yararlanmaktadır lar. 12. Ey HızrT, şimdi, m u t l u nüktelerden oluşan bir duanın d i r i l i k suyunu, dere halindeki damlalar arasifKİan bulmağa çalış! 13. Temuz sular gök yüzünden yere indikçe, Ab dullah Paşa'nm şahsı bütün tehlikelerden uzak kalsın. 14. Tanrının Hızır aracılığıylc sağladığı imkanlar, onun emellerinin su gibi gerçekleşmesine, açık - seçik nimetler seklinde, kılavuzluk etsin. 3. KİTABE METNİNİN D Ü Z Y A Z I Y A ÇEVİRİSİ 1. Abdülmedd Han'ın çok parlak saltanat döne minde bütün kâinat bayındırlaşmanın m u t l u luğuna kavuştu. (5) T r a n s k r i p s i y o n d a , kelimelerin T.D.K.'nca onjnk y a z ı m b i ç i m i n e u y u l m u ş t u r . B u n d a n ûturu, u2atma ibaretleri yalnız iltieastan k u r t u l m a k Icin k u l l a n ı l m ı ş o l u p geri kalan "harf-i m e d " l e r iızerlne u 7 » t m » i j a . retlerl k o n u l m a m ı ş , fakat imalell o k u n m a s ı gereken kısa hecelerin vokalleri üzerine u z a t m a s l s a r t l l e r l ko nulmuştur (N.Y.). Z O padişahın cömertlik deresi ve dirlik-düzenlik (6) K a f i r M e y d a n ı (Gavur M e y d a n ı ) NACİYONGOL 264 15. Tann, rahnıetli Osman Paşa'ya da Adin Cen netinde yüksek saraylar armağan ktlsm. 16. Hasan ve Hüseyin Efendilerimizin ruhunu hoş 17. O da kevser havuzunun beslediği seisebil ç e ş . meşinden ter-temiz ve bal gibi tatlı sular i ç s i n . 18. Ey Hızıî, şu tarih parlak bir cevher gibi belir miş bulunuyor: Abdullah Paşa'nın çeşmesi Fırat nehri gibi akmaktadır. nut etmiş bulunduğu için, Peygamberimiz Efendimizin hanesi Kalkımn yüzü suyu hürme 1260 (Hicri) tine, KARA DENİZ liKU Ç!" «"* TAKSM t»h»nO#r Pay; PARKI Su HohMmi V * •aksitn r Cktc^vrün Ol] inal / 7 «00 300 m. TRABZON H S ! ! ™ * , A M u l l a h P « . çekmesinin orl,lnal yeri ve .«igünkü yerin. ,öster,r KroK.. " S l a l f p a , . çeşmesinin esK. «.urumu. S u Makseml ve önündeki sütun y.k.l.p y o K e d i l m i ş t i r . F o t o ğ r a f V . l d . z S a r a y , Albamlerl arasmdaki Trabzon Albümünden ahnmıştır. TRABZON'DAKİ HAZNEDARZAHF ABDULLAH PA5A ÇEŞMESİ 265 f. if 4J »^4 RESİM: 3 AtKJulHh Pa»« Çeşmesinin bugünkü d u r u m u (Foto: Coşkun K u l a k s a o S l u ) 266 RESİM:4 Ç«»m«nin KItabMl NACİYONGOL
© Copyright 2024 Paperzz
