Türk Dili II (MEP184) Yazar: Doç.Dr.Mehmet Mehdi Ergüzel S1 MEP184-H14-1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright © 2005 by Sakarya University All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya........ 2005 S1 MEP184-H14-1 Anlatım Biçimleri Bu Haftanın Hedefi: Bu Haftanın Materyalleri Bu haftaki dersimizde kullanacağımız bir materyal bulunmamaktadır. Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası 1 MEP184-H14-1 Sözlü Anlatım Türleri 1.3. İnceleme Yazıları 1.3.1 Röportaj : Bir yeri, bir sanat eserini veya sanatçıyı araştırmak, incelemek, gezip görmek yoluyla tanıtan; ayrıntılı bir biçimde okuyucuya sunan edebî yazılara röportaj denir. Son yıllardaki radyo, televizyon gibi basın yayın organlarının yaygınlaşması ile oldukça geniş bir şekilde kullanılan bir tür olmuştur. Röportaj yazarı röportajını tıpkı hikâyelerde olduğu gibi bir plân içinde düzenler. Yerine göre fotoğraf, resim gibi objeleri de yazısında kullanır. Röportaj gözlem ürünü olduğu için röportajcı kendi gözlemlerini de yazısına katabilir. Ancak bu gözlemlerini yazarken tarafsız olmaya özen göstermelidir. Röportaj diğer; gezi, anı, hikâye, roman gibi edebî türlerden yararlanır. Açıklama, tanık gösterme, betimleme, tahkiye gibi anlatım yollarını kullanır. Röportaj tek bir yazı olabileceği gibi bir dizi şeklinde de olabilir. Röportajı yapacak kişi önceden soracağı soruları hazırlar. Daha önce o kişi hakkında bilgi toplar. Sorular herkesin merak ettiği sorular olmalıdır. Röportaj türü gazetecilerin ve gazetelerin vazgeçemediği bir türdür. Gazetelerde sık sık çeşitli kişilerle, çeşitli konularda röportajlara rastlanır. 1.3.2 Biyografi : Ünlü bir kişinin hayatının anlatıldığı edebî yazılara biyografi denir. Biyografide ele alınan kişinin hayatı, eserleri başka bir yazar tarafından ele alınır, eserlerinden çok kişinin hayatı bir roman gibi olay ağırlıklı olarak yazılır. Biyografi yazarı, yazısında tanıtacağı kişinin hayatını ve eserlerini araştırması, onlar hakkında bilgi toplamasıyla yazısını oluşturur. Kişi, kendi hayatını yine kendisi kaleme alırsa bu yazıya “otobiyografi” denir. Otobiyografiyi anı (hatıra) türünden ayrı tutmak gerekir. Otobiyografide yazar kendini anlatır, olayın ağırlığı kendisidir. Ancak anıda yazar yaşadığı dönemin olaylarını, kişilerini anlatır. 1.3.3 İnceleme : Sanat, bilim gibi çeşitli konularda yapılan incelemenin sonucunu açıklayan yazılara inceleme yazısı denir. Bizde metin inceleme çalışmaları, daha çok roman ve diğer edebî türler için orta öğretim kurumlarındaki edebiyat derslerinde, öğrenciler tarafından yapılır. Roman incelemesi şu şekilde yapılır: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Romanın adı, yazarı, yayım tarihi, sayfa sayısı. Romanın adı, yazarı, yayım tarihi, sayfa sayısı. Romanın yazılış amacı. Romanın türü. Romanın konusu, ana düşüncesi. Romandaki mekân ve zaman. 2 MEP184-H14-1 7. Roman kahramanlarının ruhî ve fizikî özellikleri. 8. Yazarın üslubu.8. Kısa özet. 9. Sonuç bölümünde, roman hakkında okuyucunun düşüncesi ve romanın ana düşüncesi yer alır. 1.4. Duygu Ağırlıklı Yazılar 1.4.1 Şiir : Çok eski tarihlerden itibaren söylenen, yazılan bir edebî türdür. Bu bakımdan edebî türler içinde en eskisidir. Şiir bir çeşit söz söyleme sanatıdır. Şiirde şair; duygularını, coşkularını etkili bir dille, bazı şiir kurallarına bağlı kalarak söyler, yazar. Şiir hemen hemen her konuda yazılabilir, söylenebilir. Dilimize Arapçadan giren şiir, (şi’r) kelimesi “ hissetmek, duymak, bilmek, sezmek” anlamına gelmektedir. Şiirin karşılığı olarak Batı dillerine ( Fransızca, İngilizce ) Yunancadan geçmiş olan ve şiirin karşılığı olarak kullanılan “Poem” kelimesi “yapmak, imâl etmek, uydurmak, yaratmak” anlamındaki Yunanca “poiéo” köküne dayanır. Eski bir şiir geleneği de Çin'e dayanır. Çincede şiir için “şı” “söz” anlamına gelen ve bunun konuşmasıyla ilgili bulunduğunu belirleyen bir göstergeyle dile getirilmektedir. Şiir, bir milletin her dönemindeki örneklerinde dilin belli yönlerinden ve imkânlarından yararlanır. Şiir, her milletin ortak değerlerini, dil özelliklerini taşımakla birlikte evrensel özellikler de taşıyabilir. Dünya edebiyatlarına baktığımızda Batı’nın Goethe’sinden, Shakespeare’ine ve bizdeki Yunus Emre’mizden çeşitli izleri şiirlerinde görmek mümkündür. Şiirde şair, kelimeleri günlük dildeki anlamlarından çıkararak ona farklı anlamlar yükler. Bu anlamı; şiirdeki bazı kurallarla, vezin (ölçü) nazım birimi, kafiye (uyak) gibi, süsleyerek ahenkli bir bütünlük, özgünlük kazandırır, okuyucuya sunar. Şiirler konularına göre şu bölümlere ayrılır: 1. 2. 3. 4. 5. Lirik şiir, Didaktik şiir, Satirik şiir, Pastoral şiir, Epik şiir. 1. Lirik Şiir : Duygu ve düşünceleri coşkulu bir şekilde anlatan şiir türüdür. Eski Yunan’da şiirler “Lir” denilen bir çalgıyla söylendiği için buradan türeyerek, “lirik” adını almıştır. Duygu ve düşünceleri coşkulu bir şekilde anlatan şiir türüdür. Eski Yunan’da şiirler “Lir” denilen bir çalgıyla söylendiği için buradan türeyerek, “lirik” adını almıştır. Batı edebiyatında bu tarzda şiir yazan başlıca şairler şunlardır: Victor Hugo, Lamartine, A. De Musset... Türk edebiyatında ise; Nedim, Yunus Emre, Karacaoğlan, Fuzuli, Yahya Kemal... önemli temsilcilerindendir. 3 MEP184-H14-1 SEN SEN SEN Bir dağ başı yalnızlığı yaşıyorum yeniden Dağ başı yalnızlığı ölümden beter. Hiç kimse aramasa sormasa beni Sen gelsen yeter. Huzur ellerinin güzelliğidir, Gözlerin karşımda bir mutluluk denizi, Her sabah soframızda ekmeğimizi, Sen dolsan yeter. Çaresizlik bende sonsuz kördüğüm, Bende sabır, sende naz, Gündüzden vazgeçtim, düşümde biraz Bir yüz görümlüğü sen olsan yeter. Hiç kimse bilmese şair gönlümün Sende karar kıldığını İçimin şerha şerha yarıldığını Sen bilsen yeter. Bir gün duysan bittiğimi, tükendiğimi Çıkıp gelsen uzaklardan, korkak ürkek Bir incecik dal gibi üstüme titreyerek Eğilsen yeter. Yavuz Bülent BAKİLER Didaktik Şiir : Okuyucuya çeşitli konularda bilgi vermek için yazılan öğretici şiirlere denir. Bu şiirlerde şairler öne sürdüğünü okuyucuya kabul ettirmek ister. Manzum fabl, yergi (satirik) şiirler de didaktik şiir türüne girer. Batı’da, Eski Yunan’da The Ogonia, Virgilius, Hesiodos; Fransız edebiyatında Boileau; Türk edebiyatında ise Yusuf Has Hacib, Âşık Paşa, Ziya Paşa, Tevfik Fikret, Mehmet Akif... bu türün önemli şairlerindendir. Satirik Şiir : Kişi ya da toplumun aksayan yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlere denir. Pastoral şiir : Köy, kır hayatını; tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere denir. Türk edebiyatında kır Kemalettin Kamu’nun “Bingöl Çobanları” isimli şiiri, bu türün güzel bir örneğidir. Pastoral şiirin iki çeşidi vardır: Kır ve tabiat sevgisini anlatanlara “idil” ; çobanların hayatını karşılıklı konuşmalarla dile getirene ise “eglog” denir. Epik şiir : Kahramanlık, yiğitlik gibi millî duyguları dile getiren şiirlere denir. Epik şiirler destan niteliğindedir. 4 MEP184-H14-1 ki türlü destan vardır: 1-Doğal destan, 2-Yapma destan. Doğal destan : Çok eski devirlerde milletlerin vicdanlarında derin izler bırakan tarihî, sosyal, doğal felâket gibi sebeplerden ortaya çıkan acıları, coşkuları dile getiren şiirlerdir. Türk edebiyatının en önemli yapma destanları şunlardır: Saka Destanı : Alp Er Tunga, Şu Destanı, Hun Destanı: Oğuz Kağan Destanı, Gök-Türk Destanı : Bozkurt, Ergenekon Destanı, Uygur Destanı : Türeyiş, Göç Destanı. Yapma destan : Herhangi bir şair tarafından destan kurallarına uygun olarak yazılmış şiirlere denir. Mehmet Akif Ersoy'un Çanakkale Şehitlerine, Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Üç Şehitler Destanı, İstiklâl Savaşı, Ceyhun Atuf Kansu’nun Sakarya Meydan Savaşı... ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE Şu Boğaz Harbi nedir? Var mı ki dünyada eşi? En kesif orduların yükleniyor dördü beşi, - Tepeden yol bularak geçmek için Marmara’yaKaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya, Ne hayasızca tahaşşüt ki ufuklar kapalı! Nerde- gösterdiği vahşetle, “Bu, bir Avrupalı!” Dedirir- Yırtıcı , his yoksulu, sırtlan kümesi, Varsa gelmiş, açılıp mahpesi, yahut kafesi!Eski dünya, Yeni dünya, bütün akvam-ı beşer, Kaynıyor kum gibi... Mahşer mi? Hakikat mahşer, Yedi iklimi cihanın duruyor karşında; Ostralya’yla beraber bakıyorsun Kanada! Çehreler başka lisanlar, deriler rengarenk. Sade bir hadise var ortada: Vahşetler denk. Kimi Hindû, kimi yamyam, kimi bilmem ne belâ... Hani tauna da züldür bu rezil istila.. Ah o yirminci asır yok mu, o mahluk-ı asîl, Ne kadar gözdesi mevcut ise hakkiyle sefîl. Kustu Mehmetçiğin aylarca durup karşısına; Döktü karnındaki esrarı hayâsızcasına. Maske yırtılmasa hâlâ bize âfetti o yüz... Medeniyyet denilen kahpe, hakikat, yüzsüz. Sonra mel’undaki tahribe müvekkel esbâb, Öyle müthiş ki: Eder her biri bir mülkü harap. 5 MEP184-H14-1 Ah o yirminci asır yok mu, o mahluk-ı asîl, Ne kadar gözdesi mevcut ise hakkiyle sefîl. Kustu Mehmetçiğin aylarca durup karşısına; Döktü karnındaki esrarı hayâsızcasına. Maske yırtılmasa hâlâ bize âfetti o yüz... Medeniyyet denilen kahpe, hakikat, yüzsüz. Sonra mel’undaki tahribe müvekkel esbâb, Öyle müthiş ki: Eder her biri bir mülkü harap. Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler! Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından; Alınır kal’a mı, göğsündeki kat kat iman? Hangi kuvvet onu, hâşâ, edecek kahrına râm? Çünkü te’sis-i İlâhî o metin istihkâm. Sarılır, indirilir, mevki-i müstahkemler, Beşerin azmini tevkif edemez sun-i beşer; Bu göğüslerse Hudâ’nın ebedî serhaddi; “O benim sun-i bedîim, onu çiğnetme!” dedi. Asım’ın nesli... diyordum ya... Nesilmiş gerçek; İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecek. Şühedâ gövdesi, bir baksana, dağlar, taşlar. O, rükû olmasa, dünyada eğilmez başlar, Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor; BİR HİLÂL uğruna, ya Rab, ne GÜNEŞLER batıyor! Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker! Gökten ecdad inerek öpse o pak alnı değer. Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid’i... Bedr’in aslanları ancak, bu kadar şanlı idi... Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? “Gömelim gel seni tarihe!” desem, sığmazsın. Herc ü merc ettiğin edvara da yetmez o kitap... Seni ancak ebediyyetler eder istiâb “Bu taşındır.” Diyerek Kâbe’yi diksem başına; Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına; Sonra gök kubbeyi alsam da, ridâ namiyle, Kanayan lâhdine ceksem bütün ecramiyle: Ebr-i nisanı açık türbene çatsam da tavan, Yedi kandilli Süreyya’yı uzatsam oradan; Sen bu âvizenin altında, bürünmüş kanına, Uzanırken, gece mehtabı getirsem yanına, Türbedârın gibi tâ haşre kadar bekletsem; Gündüzün fecr ile âvizeni lebrîz etsem; Tüllenen mağribi, akşamları, sarsam yarana.... Yine bir şey yapabildim diyemem hâtırana. 6 MEP184-H14-1 Sen ki, son ehl-i salîbin kırarak savletin; Şarkın en sevgili sultanı Salahaddin’i, Kılıçaslan gibi iclâline ettin hayran... Sen ki İslâmı kuşatmış, boğuyorken hüsran, O demir çemberi göğsünde kırıp parçaladın; Sen ki rûhunla beraber gezer ecramı adın; Sen ki, âsâra gömülsen taşacaksın... Heyhat! Sana gelemez bu ufuklar, seni almaz bu cihat... Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber, Sana âğuşunu açmış duruyor peygamber. Mehmet Akif ERSOY 2.1 Konferans Konuşmacı tarafından hazırlanan, belli bir amaca yönelik, belli bir konuda dinleyicileri bilgilendirmeyi amaçlayan hazırlıklı konuşmalara konferans denir. Konferans hemen hemen her konuda verilebilir. Konferansı verecek kişinin hazırlıklı olması konunun araştırmasını yapması gerekir. Konuşmasını belli bir plana göre düzenleyip dinleyicilere sunması gerekir. 2.2. Sempozyum Belli bir konuda en az üç kişinin bir araya gelerek yapmış olduğu konuşmaya sempozyum denir. Sempozyumda değişik kişiler bir dizi konuşma yaparak okuyucuları bilgilendirir. Günümüzde üniversitelerde, devlet kuruluşlarında çok yapılan bir konuşma türüdür. Konuşmalarda en az üç kişi, en fazla altı- yedi kişi bulunur. Her konuşmacıya konuşması için belli bir süre verilir. Sempozyumu bir başkan yönetir. Sempozyumun sonunda forum da yapılabilir. 2.3. Mülâkat ( Görüşme ) Kendi alanında ünlü, uzmanlaşmış kişilerle yapılan görüşmeye ve bu görüşmeye dayanan yazılara mülâkat denir. Mülâkat yaparken şu özelliklere dikkat edilir: Mülâkatı yapacak kişi önceden hazırlık yapmalıdır. Soruları önceden hazırlamalı, sorular, açık, anlaşılır ve doğru olmalıdır. Yorucu, usandırıcı, konuyla alâkası olmayan sorular sorulmamalıdır. Mülâkatı yapacak kişi, konuşmaları yazmalı veya teybe kaydetmelidir. Daha sonra da fazla vakit geçirmeden bu konuşmayı düzenleyip yazıya dönüştürmelidir. 2.4. Kongre Konuyla ilgili birçok kişinin katıldığı, belli zaman aralıklarında gerçekleştirilen, dinleyicileri bilgilendirmeyi amaçlayan konuşmalara, kongre denir. Türk Dil Kurultayı, İktisat Kongresi, Türkoloji Kongresi... 7 MEP184-H14-1 Konuşmalara konuşmacılardan ve delegelerden başka dinleyiciler de bulunur. Kongrede karşılıklı bilgi alışverişinde bulunulur. Konuşmacılar, konularının uzmanı kişilerdir ve ileri sürdüğü konuyu ispatlamaya çalışır. Konuşmacıların yaptığı konuşmalara bildiri (tebliğ) denir. Sunulan bildirinin sonunda sorulu-cevaplı bir tartışma da yapılabilir. Bu bildiriler daha sonra kitapçık şeklinde yayımlanabilir. Yazılı Anlatım Çalışması Kompozisyon / Uygulama Uygulama “Lisan yani dil, gerçek etkinliğini düşüncede gösterir. Düşünceyi ortaya çıkaran, ileri götüren, onun kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan yalnızca dildir. Düşünce ve konuşma, karşılıklı olarak birbirini etkilediğinden her ikisinin de gelişimi sürekli olarak bir ilerleme gösterir. Büyük düşünürler, büyük düşünce eserlerini ancak yetkin bir dil aracılığı ile kurabildikleri gibi, gerçek bir düşünce etkinliğini de ancak dilini geliştirebilen toplumlar gösterebilmektedir.” Soru: Yukarıdaki metnin ana düşüncesi nedir? İki cümle ile açıklayınız. Uygulama 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmamıştır? a. b. c. d. e. Ahmet 4 Nisan 1990 Perşembe günü doğmuştur. 30’uncu filiminde zirveye ulaşmış. Cenk’te mi yanlış çözmüş soruyu? Aynı hatayı 6’ıncı kez yaptın, aferin! Ben de gördüğünüz şey neşenin yansımasıdır. Sorunun Cevabını görmek için bir sonraki sayfayı tiklayın Sorunun Cevabı A. Ahmet 4 Nisan 1990 Perşembe günü doğmuştur. Diğer şıklardaki imlâ yanlışları şunlardır: B. 30’uncu filiminde zirveye ulaşmış. Yukarıdaki cümlede “filim” kelimesi “film” şeklinde yazılmaydı. C. Cenk’te mi yanlış çözmüş soruyu? Yukarıdaki cümle, “Cenk de mi yanlış çözmüş soruyu?”şeklinde yazılmalıydı. Çünkü de/ da bağlaçları daima ayrı yazılır; hiçbir zaman te/ ta şeklinde yazılmaz. 8 MEP184-H14-1 D. Aynı hatayı 6’ıncı kez yaptın, aferin! Yukarıdaki cümlede sıra sayı sıfatı olan kelime 6’ncı şeklinde yazılmalıydı. Çünkü altı kelimesinin sonu “ı” ile bitiyor. E. Ben de gördüğünüz şey neşenin yansımasıdır. Yukarıdaki cümlede “Ben de” kelimesi “Bende” şeklinde yazılmalıydı. Çünkü buradaki “de” hâl ekidir ve hâl ekleri de bitişik yazılır. 9
© Copyright 2024 Paperzz
