AKFEHSI
.
.· 1
...-:;
/
~~J~J~I.ı.<ıl.fir" :
. "' ı_
~y,o)-1~-?~; ·~)\.4-~.JLI•~~~~J,ıwJ
:.vı.)y}~ı.r~~·
.. ı ·~· '-~::. ·~~
' . . ~ .- ;.r ....,...,-...,.-;-_,..
,,.., .
~..ui~l;i,:,'.J_;;....;-It6.,.,.;~!}j;.::.hı..;lı';:,1
tr~.'.r~J~*-''f.Lf;ı~wf~_;+~w
#~,·~~JjNI~~y~~~)j.Jf..ıJI..J~~
f
••
.•
7~~~.:ıt.§.~~..~'ı-'~
· ~L:-...ı~\~~...ıi~ı;ıfpu~~~_:.....ı'
' 'ii~_.v...ı.ı.rı~l:l~)lj\.J~.q.),-t...ıı
,
..
. .
..
,*~;q.ı-~~~~..r,~~~.., ~;·~..,........,
10 "'11'
ı .,,_,., 'ı~.J.-; , ı .\ı.~- ~ ..
f., ı,
lır"ı' ~~
ı ..:r;r~""'tı..> ~~· ~.J ~ ~"'"!J~,;;.ı-~.,
ı»'~~~J~Ji.~J~~~j.of\Ua~ ..ı;~
.J.:l.,o..:ıı~~:.}I;~W.;;";.J;...ı~.Ju...iı...ılı
~~~_,~L~~.P~Y....ı;&~Jb-~.l.:.ıi;-.f
~.:rjw~~~;.ıi};~~~J,il~
~.ır._:r,~~~~j:.rli-l!f~tjw-~~~~
~-~~_,ı.,~ı.,ı;~YJ.Jf.:}'J~.::.ı..~~.;::.~ '
~>ı:.ı.::.jri~).J
ju~..:.~!,I~~;Jı_;ı)JI
1
1
• ,
.
Akfehsl'nin
Keşfü'l-esraradlı
eserinin ilk sayfas ı ile unvan
lü'J-ma~iişıd
li -züvvari1-mesacid; A}zye':v?urı1f ve md .fihd mine'l-ma?rı1f; el-~avlü't-teinc'im ii adabi duhı11i'l-hamc'im; ed-Dürretü'd-dav' iyye fi'l-ahkami's-sünniyye ve'l~a~va
li'r-raiiyye ii hicreti l]ayri'l-beriyye;
et-Ta 'akkubdt 'ale'l-Mühimmc'it; Dela' ilü '1-~·ükkdm ild nia 'riieti gavamiii'l-a}zkam, Divanü'l-}zayevan, Şerhu 'l
Bürde, Risale ii'n-Nil ve ehramiha.
kdmü'l-evani
BİBLİYOGRAFYA:
Sehavi, eç!Dau' ü'l·lami', ll, 47-49; Süyüti.
ljüsnü'l·muhadara, 1, 439; ibnü'I-imad. Şe;?e·
rat, VII, 73; Şevkani. elBedrü 't·tali', ı, 93; He·
diyyetü't-'ari{fn,l, 118; Serkis.. Mu'cem, 1, 462·
463, 938, 951; Brockelmann. GAL, 1, 309; ll,
114-116; SuppL, ı. 753; ll, 110·111; Kehhale.
Mu'cemü'l·mü'elli{fn, ll, 26.
Iii
VECDİ AKYÜZ
AKHAN
Denizli yakınında,
Çivril yolu üzerinde
XIII. yüzyıla ait kervansaray.
L
sayfası (Süleymaniye
Ktp., Bagdatl ı
Goncalı
larıyla
236
1621, vr.
p - "ı
Camii'nin tamir kitabelerinde de ( 1249)
rastlanır. Geçen yüzyıllarda Pococke.
Arundell. Hamilton. Sarre gibi yabancı
seyyahların seyahatnamelerinde Akhan
hakkında bilgi verilmektedir.
, İki bölümden meydana gelen binanın
önce öndeki aviulu bölümü yapılmış,
sonra buna daha dar olan ikinci kısım
eklenmiştir. Açık bir avlusu olan ilk bölümün sağında iki kat halinde beşik tonozlu odalar vardır. Bunlardan birinin
hamam olduğu ve sol tarafta da yine
benzeri odaların bulunduğu anlaşılmak
tadır. Ön tarafta köşede yer alan ve avluda n merdivenle çıkılan kubbeli küçük
mekanın mescid olması mümkündür.
Ön avludan geçilerek ulaşılan ikinci kı
sım ise her bir sırada üçer tane olmak
üzere iki sıra paye ile uzunlamasına üç
sahna ayrılmıştır. Bu sahn ların üstleri
de beşik tonozlarla örtülüdür. Kervan-
_j
Kervansaray veya Bozhan adda anılan Akhan. birinci kitabesine göre Sultan ll. İzzeddin Keykavus
devrinde ( 1238- ı 278) Karasungur b. Abdullah tarafından Receb 650'de (Eylül
1-252) yaptınlmaya başlanmış, ikinci kitabedeki Cemaziyelahir 652 (TemmuzAğustos 1254) tarihinde ise tamamlanmış
olmalıdır. Banisi Karasungur'un ismine Denizli'deki Ulucami ( 124 7) ile Müftü
Vehbi, nr.
Akhan ·ı n
avlusundan
taçkapının
görünüşü-
Denizli
sarayın dışında üstteki kubbeli mekana dışarıdan taş bir merdivenle çıkılan
küçük bir yapı yer almaktadır. i. Hakkı
Uzunçarşılı bunun bir hamam olduğunu
ileri sürmektedir. Ancak Akhan esasın
da bir ribat* olduğuna göre buranın bir
türbe olması ihtimali de vardır.
Çok muntazam işlenmiş değişik renklerdeki taşla rdan itinalı bir işçilikle inşa
edilmiş hanın dış kaplaması birçok yerde dökülmüş, sadece iç dolgusu kalmış
tır. Cephedeki taşların bir kısmı antik
harabelerden devşirilerek tekrar kulla nılm ıştır. Dışarıya açılan avlu kapısı zengin kabartmalarla bezenmiştir. Bu süslemede yer alan svastikalı (gamalı haç)
bir motifin arasındaki karelerde değişik
hayvan kabartmaları dikkati çeker. İçe
rideki kapalı kısma açılan ikinci kapı ise
daha sadedir. Avlu eyvanının kemer baş
langıcında aslan başı biçiminde işlenmiş
konsollar bulunmaktadır. Mescidin dış
cephesi. iç duvarları ile kapısı ve kubbeye geçişi sağlayan pandantif de itinalı
bir işçilikle meydana getirilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA :
F. Sarre, Reise in Kleinasien, Berlin 1896, s.
ll ; Uzunçarşıh, Kitabeler, istanbul 1929, ll,
192:1 96; !'. Akçakoca Akça, Laodikya, Denizli
1937, s. 62·68; a.mlf.. Küçük Denizli Tarihi,
Denizli 1945, s. 26-31; Kurt Erdmann. Das
Anatolische · Karauansaray des 13. Jahrhun·
derts, Berlin '1961, ll, 67·72 ; D. Ferrero, "II caravanseraglio di Ak Han presso Denizli",
Palladio, 111-IV, Giuglio 1959, s. 1·16; Ataman
Demir. "Anadolu Selçuk hanlan: Akhan",
ilgi, sy. 57, istanbul 1989, s. 9·13.
liJ
SEMA vi EvicE
AKHiSAR
L
Ege bölgesinde
Manisa iline bağlı ilçe merkezi.
_j
Gediz'in kollarından olan Kumçayı'nın
verimli ve geniş bir ovada kurulmuş olup denizden 115 m. yüksekliktedir. İ lk adı Pelopeia olan şehir da-
suladığı
AKHiSAR
ha sonra Seleukhoslar döneminde Makedonyalı askerlerle iskan edilmiş ve
Thyateira adıyla anılmaya başlanmıştır.
XIV. yüzyılda Türk fetihleri sırasında bir
tepe üzerinde bulunan kalesi sebebiyle
Akhisar adını almıştır.
Batı
Anadolu'da Hıristiyanlığın ilk yayıldığı yedi şehirden biri olan Akhisar,
muhtemelen ilk olarak. 1300'den beri
Manisa yöresinde faaliyet gösteren Saruhanoğulları tarafından Türk hakimiyeti altına alınmıştır: Yıldırım Bayezid
1390'a doğru burayı Osmanlı topraklarına kattı. ancak Timur'un Anadolu harekatı sırasında yeniden Saruhanoğulla
rı ' nın hakimiyetine girdi. Fakat bir süre
sonra Çelebi Mehmed tarafından tekrar ele geçirildi. Osmanlılar'a baş kaldı
ran izmir beyi Cüneyd Bey'in kuwetleri
şehrin önlerinde Vahşi Halil Bey tarafından bozguna uğratıldı. Akhisar kesin
olarak Osmanlı idaresine girdikten sonra. merkezi Manisa olan Saruhan sancağının bir kazası haline geldi. Önemli
bir ulaşım yolu üzerinde bulunması ve
verimli ovası sebebiyle kısa zamanda
gelişme gösterdi. XVI. yüzyılın ilk yarı
sında şehrin on yedi mahallesi ve 3500
dolayında nüfusu vardı (BA. TD, nr. 165,
s. 499-509). Bu yüzyılda şehir, civarında
ki bağlık ve bahçelik alan ile eski terkedilmiş yerleşim bölgesine doğru geliş
meye başladı. Burada mescidler yapıldı,
mahalleler kuruldu (BA, Ali Emiri - Kanüni, Ahkam Defteri, nr. 290, s. 33). Nitekim XVI. yüzyılın ikinci yarısında mahalle sayısı on dokuza yükseldi. ancak nüfusu fazla değişmed i. (TK, TD, nr. ı 15,
vr. l 49•-l54b). Aynı yüzyılda şehrin bazı
kalabalık mahalleleri Ahmed Paşa, Alaca Mescid, Emetler. Eskicami. Hacı ishak. iğdeli. Karamani, Şeyhler, Reşid, Tsa
Halife. Yenicami gibi adlar taşımaktay
dı. Şehirde tarıma dayalı ekonomik hayat hakimdi ve canlı bir alışveriş vardı.
Ayrıca bir mum imalathanesi. bozahane
ve başhane de (koyun baş VJ; ayak l arını n
sat ı ldığ ı yer) bulunuyordu. Akhisar kazası çoğu ovaya dağılmış durumda on dört
köye _sahipti ve bu verimli ovada buğ
day, arpa, burçak. susam. pamuk ve pirinç ekimi ile bağcılık yapılıyordu. Suranın pamuklu dokumaları pek meşhurdu
ve özellikle tersanenin ihtiyacı için istanbul'a yelken bezi. gömleklik dokuma. tente bezi gönderiliyordu. Ayrıca yeniçeri elbiseleri için çuha (çuka) kumaşı
ve astarlık kumaş da burada dokunuyor, Akhisar kuşağı ve bezi istanbul piyasasında çok rağbet görüyordu.
-::
--:..,~cc!
. •' -+ -; ."
-~-
~- -~
--;:'if
-' ~
7 ..'-'
~-~'
.....~
.
~~;: '7,. ~
-;)J-<J
-RJ
~
. - - -~
...._.
· ' ... t_..ry-J
~
-;:--_... ,. b
~ ~~ ... ;,. . ..,::i
~ ~ 7~~ -~
-=:;Ç·~
XVI. yüzyı l başlarında Anadolu Eya/eti icmal Defteri'ndeki Akhisar'ın mahallelerini gösteren bir sayfa (BA.
TD, nr. 166, s. 356)
bostanlarla çevrili olduğunu kaydeden
Evliya Çelebi. şehrin ortasındaki tepede
eski kale harabelerinin yer aldığını ve
şehrin etrafının Celali Karayazıcı korkusundan surlarla çevrildiğini belirtir.
XVIII.
yüzyılda
da durumunu koruyan
8-10.000,
sonlarında ise 12.000 kadar nüfusu, sekiz büyük camii, çarşıları ve mektepleri
vardı. 1921 -1922 yılları arasında Yunan
işgaline uğrayan Akhisar, 1922 Eylülünde yanmış ve yıkılmış bir vaziyette geri
alındı. 1923'te belediye teşkilatı kuruldu ve şehir Cumhuriyet döneminde yeniden imar edildi. Rumeli'den. bilhassa
Yugoslavya'dan gelen Türk göçmenlerin bir kısmı buraya yerleştirildi. Nüfusu
da bu sayede artış göstererek 1927'de
18.000, 1950'de 23.000 oldu. izmir- istanbul karayolu ile Bandırma- Balıkesir
demiryolu üzerinde yer alan Akhisar'ın
nüfusu daha da artarak 1970'te 49.000'e
yaklaştı, 1985'te ise 68.553'e yükseldi.
Bugün ekonomisinde ziraat ağır basmakta olup küçük sanayi de gelişmiştir.
Akhisar'da gıda sanayii, tarım araçları
üretimi, torna. döküm ve tesviye atelyeleri vardır. Önemli tarihi eserler arasında Paşa Camii ve Yenicami sayılabilir.
şehrin
XIX.
yüzyıl başlarında
Yüzölçümü 1980 km 2 olan Akhisar ilçesi, merkez bucağından başka Gölmarmara ve Palamut adlı iki bucağa ve doksan sekiz köye sahipti. Ancak Gölmarmara bucağı 1987'de ilçe haline getirildi. ilçenin en önemli geçim kaynağı tarım ürünleri olup başta buğday ve arpa olmak üzere pamuk, üzüm, zeytin ve
sebze üretilir; özellikle tütünü çok meş
hurdur. ilçenin toplam nüfusu 1985 sayımına göre 159.388, nüfus yoğunluğu
ise 80 idi.
BİBLİYOGRAFYA :
Akhisar XVII. yüzyılda da gelişmesini
sürdürdü. Ancak XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bölgede görülen Celali
isyanları şehri etkisi altına aldı. Hatta
bu sebeple XVII. yüzyılın başında şehir
surları tamir edildi. Celali isyanları sebebiyle civardaki halkın bir kısmı da
buraya yerleşti ve şehrin nüfusu arttı.
Nitekim Evliya Çelebi, 1671'de şehrin
yirmi dört mahalleye ve çoğu kiremit
örtülü 2600 kadar eve sahip olduğunu
yazmaktadır. Burada ayrıca irili ufaklı
kırk yedi cami, üç hamam, 1000 kadar
dükkan, bir bedesten. on han, yedi medrese ve yirmi üç de sıbyan mektebi bulunduğunu. etrafının bağlar, bahçeler ve
BA. TD, nr. ı 65, s. 499-509; BA. Ali EmiriKanüni. Ahkam Defteri, nr. 290, s. 33; TK. TD,
nr. ı ı5, vr. ı49•- ı54•; Dukas. Bizans Tarihi
(tre. Mirmiroğlu). İsta n bul ı 956, s. ı ı 5 ; Evliya
Çelebi, Seyahatname, IX, 60-63; V. Cui net. La
Tu rquie d'Asia, Paris 1894, lll, 548; Ch. Texier,
Küçük Asya (tre. Ali Suad). İsta n b ul 1339, ll,
88-90; W. M. Ramsay, Anadolu'nun Tarihi
Coğrafyas ı (tre. Mihri Pektaş), istanbul 1960, s.
130; Ekmel izden. Dünkü-Bugünkü Akhisar,
İ stanbu l 1944; M. Çağatay Uluçay, XVII. Asırda
Saruhan 'da Eşlcıyalık ve Halk Ha reketleri,
istanbul 1944, s. 16, ı 18 ; a.mlf.. Saru hanoğu l
ları ve Ese rlerine Dair Vesikalar, İstanbu l 1946,
s. 33, 54, 71 ; Besim Darkot - Metin Tuncel.
Ege Bölgesi Coğrafyas ı, İ stanbu l ı 988, s. 43;
Feridun M. Emecen. XVI. Asırda Man isa Kazas ı, Ankara 1989, s. 12, 251-254; K. Süsshei m
- Besim Darkot, "Akhisar", iA, 1, 237.
~ FERİDUN EMECEN
237
© Copyright 2024 Paperzz
