iBN ISA
min
l]avaşşi'd-Düneysiriyyin şeklinde
yazılmıştır.
Eserin mevcut nüshasında giriş kısmı yer almamaktadır. Sekiz bölümden meydana gelen eserde Düneysir'de
oturan veya orayı ziyaret etmiş olan altmış alimin biyografisine yer verilmiştir.
Müstensih Ahmed b. Sa'dullah kitabın
sonunda eserin aslında mevcut olan kasideleri kitaba almadığını söyler. Müstensihin. "lfilyetü's-seriyyin min l].avaşşi'd
Düneysiriyyin kitabından seçtiklerimin
sonudur" şeklindeki ifadesinden eserin
üslubuna dokunmadığı anlaşılmaktadır.
Ahmed el-Harran! ayrıca eseri ömer b.
Muhammed b. Hacı Sökmen ei-Artukl'nin teşvikiyle hazırladığını ifade etmektedir. lfilyetü's-seriyyin'deki biyografilerin büyük bir kısmı başka hiçbir eserde
bulunmamaktadır. Kitapta yer alan çeşitli şairlere ait SOO'ü aşkın beyit de hiçbir divanda mevcut olmadığından eser
Arap edebiyatı tarihi açısından da dikkate değer bir nitelik taşımaktadır. İbn Said,
Zebldl; Kıftl. İbnü'ş-Şa"ar. İbnü'I-Adlm
ve İbnü'I-Fuvatl gibi müelliflerin faydalandığılfilye tü 's-seriyyin İbrahim Salih
tarafından neşredilmiştir ( Dıma şk ı 406/
1986 , 1413/1 992) .
BİBLİYOGRAFYA :
İbn ilalmış . l:fily etü's-seriyyin min l]avaş
ş i'd-Dü neys iriyyin (n ş r.
ibrahim Salih). Dımaşk
1413/1992, n eş red e nin girişi, s. 5- 18; Yakut.
Mu'cemü'l-büldan, ll, 478; ibnO'I-Müstevfl. Taril]u Erbil (nşr. SamT es-Sakkar). Bağdad 1980,
1, 234; ibnü'I-KıftT. il]barü'l-'ulem a' (Lippe rt).
s. 290; ibnü 'ş-Şa"ar: ~ala'idü '1-cüman fi fera'idi
şu'ara'i h~e'z-zama n (nş r. Fuat Sezgin). Frankfurt 1410/1990, V, 355-356; ZehebT. Ta ril]u 'lislam : sene 631-640, s. 438-439; SafedT. el-Va{i, XXII, 458; SehavT. el-i' lan bi't-tevbil], s. 126;
Keşfü '?·?unun, 1, 690; Ahlwardt, Verzeichnis,
IX, 334-335; Brockelmann. GAL, ı , 406; Hediy·
yetü'l-'arifin, ı, 785; Kehhale. Mu'cemü'l-mü'e llifin, VII, 283-284; Osman Turan . Selçuklular Tarihi ve Türk-islam Medeniyeli, istanbul
1969, s. 367; a.mlf.. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, istanbul 1973, s. 221-223; Nihat
Keklik, Felsefenin ilk eleri, istanbul 1982, s. 123;
Ramazan Şeşen, Salahaddin Devrinde Eyyu·
biter Devleti, istanbul 1983, s. 384; ZirikiL elA'lam (Fethullah) . V, 45.
CEVAT
liJ
İBN
İzGi
isA
(~..:,r.l)
(ö. 967 / 1559-60)
L
Mutasavvıf - şair.
_j
902'de (1496-97) o dönemde Aydın vilayetinin Saruhan sancağına bağlı bir kaza merkezi olan Akhisar'da doğdu. Asıl
adı İlyas, babasının adı Isa'dır. Hayatı hak-
kında
bilinenler. bir Bayrami şeyhi olan
dair kaleme aldığı
Menakıb-ı Şeyh Mecdüddin adlı kendi eserine ve özellikle. bu eserin sonuna kimin tarafından eklendiği bilinmeyen kendisine dair bölüme dayanmaktababasının menakıbına
dır.
İbn Isa seyrü sülukünü. medrese tahsilini tamamlamasının ardından önce Bayramiyye şeyhlerinden Muhammed Çelebi'den, daha sonra Şemsiyye-i Bayramiyye'nin Tennuriyye kolunun plri İbrahim
Tennuri'nin oğlu Şeyh Kasım Efendi'den
icazet almış olan babası Mecdüddin Isa'nın yanında tamamlayıp hilafet almış;
onun 928 (1522) yılında Aydın 'a yerleş
mesi üzerine, Akhisar'daki tekkede onun
makamına geçmiş, ancak babası hayatta
iken (ö. 937/1530-3 ı) ona karşı saygısızlık
olacağı düşüncesiyle hiç kimseye hilafet
vermemiştir. Akhisar'da vefat eden İbn
İsa. Şeyh İsa Camii bitişiğindeki türbede
babasının yanına defnedilmiştir.
İbn İsa' nın tarikat silsilesi, Mecdüddin
İsa Saruhanl ve Şeyh Kasım vasıtasıyla
İbrahim Tennurl'ye. ondan da Şemsiyye-i
Bayramiyye'nin plri Akşemseddin ' e ulaşır.
Buna göre İbn Isa'ya nisbet edilen İseviy
ye'yi Tennuriye'nin bir kolu saymak gerektiği halde Haririzade onu Şemsiyye-i
Bayramiyye'nin bir şubesi olarak göstermiştir (Tibyan, ı. vr. ı 73 ' ) İbn İsa'dan
sonra İseviyye de fazla devam etmemiş
tir. İbn İsa'nın Baba Ahmed Germiyanl,
Muslihiddin Germiyanl, Muhammed ROml, Kasım Malatyavl. Ruşen-i Rumi (Nuri
ROşenl). Abdi Halife lireVı, Ömer Menteşevl, Dede Hasan Bayındıri adlarını taşı
yan sekiz kişiye hilafet verdiği bilinmektedir ( FusO.l-i Aşere, vr. 4'). Bunlardan Kasım Malatyavl'nin Amasya'ya gönderildi-
lbn lsa· nın türbesi - Akhisar 1 Manisa
Nutk·ı ibn
lsa adlı eserden bir sayfa (Milli K tp., nr.
3664,
vr. 86")
ği , Muhammed Rumi'nin ise tekkesini istanbul yakınlarında bir yere kurduğu belirtilmektedir (Menakıb- ı Şeyh Mecdüddfn, vr. 73').
Vahdet-i vücud düşüncesini işlediği şi
irleri tasawufi muhtevasıyla olduğu kadar edebi yönüyle de dikkat çeken İbn
İsa' nın kullandığı teşbih. istiare, tevriye
ve cinas sanatları aynı zamanda Osmanlı Türkçesi'nin inceliklerine vakıf olduğu
nu da göstermektedir. Menakıb-ı Şeyh
Mecdüddin'de onun 10.000 ilahi vegazeli bulunduğu bildirilmekteyse de (vr.
73b) bunlar günümüze ulaşmamıştır. Gölge oyununu anlatan bir gazeli Hellmut
Ritter tarafından yayımlanmıştır (Karagös Türkische Schattenspiele, s. 572-573).
Döneminde cifr ilminin en tanınmış mümessillerinden biri olan İbn Isa'nın vefk
yazmakta mahir olduğu nakledilir. Bazı
kaynaklarda tabip olduğu ve tıbba dair
bir eser kaleme aldığı da belirtilmektedir.
Eserleri. 1. Nutk-ı İbn isa. Milli Kütüphane'deki bir mecmuada bu başlık altın
da kayıtlı yirmi gazeli Cemal Kurnaz ve
Mustafa Tatcı tarafından yayımlanmıştır
(bk. bibl). z. Menakıb-ı Şeyh Mecdüd-
91
iBN ISA
Nuriyye . Müellifin bu eseri ll. Selim adına
ve Manisa valiliği sırasında ( 15431558) kendisine takdim ettiği kaydedilmektedir (Hediyy etü'l-'arif[n, ı, 226; Osmanlı Müellifleri, 1, 18).
yazdığı
İbn Is a 'nın kaynaklarda adı geçen diğer
eserleri de
şunlardır: Rumuz-ı
Dil91 3; Hediyyetü '1'a rif[n, 1, 226; Osmanlı Müelli{leri, 1, 18);
Ebvdb-ı Sitte (a.g.e., a.y.); Kenzü'l-esrdr (a.e., a.y.). Ankara Milll Kütüphane 'deki mecmuada (A-4077-2. vr. 41 b-56a)
yer alan Miftdhu'l-hisdb adlı eserin ona
aidiyeti şüphelidir.
güştı (Keşfü '?·?unun, ı ,
BİBLİYOGRAFYA :
ibn lsa· nın Rumüzü '1 -künüz (i 'f.ci{r ad lı eserinin ilk iki sayfası (Süleymaniye
din ve Adab-ı Sdlikin. İbn Isa. babası
anlatan bu eseri 961'de (1554) altmış yaşlarında iken tamamlamıştır. 150 menkıbe ihtiva eden eserin
sonundaki üç menkıbe İbn Isa'nın kendisiyle ilgili olup muhtemelen müridierinden biri tarafından ilave edilmiştir. Eserde menkıbelerinarasında tarikat adabı
ve erkanıyla Bayrami silsilesine dair bilgiler de verilmiştir (istanbul Belediyesi Ata ~
türk Kitaplığı, Osman Ergin, m 323;Akhi sa r Ktp., Zeynelzade, nr. 1793). 3. Şe rh-i
Esrnd-i Hüsnd. 1541 'de telif edilen eser
"mefa!lün mefallün feGiün" vezniyle yazılmış olup 868 kadar beyit ihtiva eder
(Süleymaniye Ktp ., H ac ı Mahmud Efendi,
nr. 3629; iü Ktp. , TY, nr. 3487 , 7243) Eser
Ali Yılm az tarafından neşre hazırlanmıştır
(b k bi bl) 4. Rumuzü'l-künuz fi'l-cifr. On
iki fasıldan meydana gelen eser 96S'te
nın menkıbelerini
( 1557-58) tamamlanmış olup bu tarihten
hicrl 2035 yılına kadar meydana gelecek
olacaklardan söz etmektedir (Sü leymaniye Ktp .. Esad Efendi , nr. 1986: Fa.tih, nr.
3432 : Hacı Ma hmud Efendi, nr. 4224,
498 1). s. Perahndme. Harflerden mana
çıkarmaya dayalı bir eserdir. Teshirü 'lekb er ii ilmi'I-harf adıyla da bilinir (Süleymaniye Ktp , Carullah Efendi, nr. 1539,
Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 1334; iü Ktp .,
92
Kıp. ,
Esad Efendi, nr. ı 986)
TY, nr 895; Mill! Ktp, nr. A 169, vr. 33a _51a,
m A 4085) . Eser üzerinde Ülkü Kürkçü tarafından bir lisans tezi hazırlanmıştır (İbn
isa-yı Saru hanl: Ferahname, 1997 , Gazi
Üniversite si Gaz i Eğ itim Fakültesi) 6.
Pusul-i Seb'a. Atvar-ı seb'a ile ilgili bir
eserdir( Süley mani ye Ktp., Halet Efendi ,
nr. 820). 7. Pusul-i Aşere . Eserde tarikat
silsilesi, tarikat ada bı . şeyh- mü ri d ilişkisi ,
makamlar, vefk ve ilm-i havassa dair bilgiler verilmektedir (Süleymani~e Ktp. , Hac ı Mahmud Efendi, nr. 2709, Tahir Ağa Tekkes i, nr. 36 1, Ha ş im Paşa, nr. 56, M. ArifM. Mu rad, nr. 139; Mill et Ktp., Ali Emir!
Efendi, nr. 572). 8. Kavdidü't-teshir (Millet Ktp. , Ali Emir! Efendi , nr. 56 7). 9. Ta biatndme (Süleyman iye Ktp ., Fatih , nr.
542 7, Reş id Efendi, nr. 1027; iü Ktp., TY,
nr. 895). 10. Kıydfetndme . İnsanların vücut yapılarıyla karakterleri arasında ilgi
kuran manzum bir eser olduğu sanılmak
tadır ( Çe l eb i oğ lu , s. 106). 11. Kıydmetnd
me. 3000 beyitten meydana geldiği belirtilmekle birlikte (Menakıb-ı Şey h Mecdüddln, vr. 73b) günümüze ulaşmamıştır.
12. Risdl e- i Mukantarat (Atıf Efe ndi
Ktp., nr 1698/1). Takvime da i rdir(Osmanlı
Astronomi Li teratürü Tarihi, s. 137 ). 13.
Terceme-i Müfreddt-ı İbn lsa (Sü leymaniye Ktp., H ek im oğ lu Ali Paşa, nr. 567). 14.
ibn isa. Menakıb-ı Şey h Mecdüddfn, ista nbul Belediyesi Atatürk Kitap lı ğı, Osman Ergin,
nr. 323, tür.yer.; a.mlf., FusCıl - i Aşe re, Nihat
Aza m at öze l kitaplı ğı, vr. 4'; Keş{ü ';;-;;unCın, 1,
913; ll, 1253, 1270; Katib Çelebi, Sü llemü'l-vü·
sill ila tabafi:ati'l-füf:ıCıl, Süleymani ye Ktp., Şe
hid A li Paş a, nr. 1877, vr. 174', 29 3'; Müstakim·
zade . Mecelletü 'n-nisab, Süleymaniye Ktp ., Halet Efendi, nr. 628 , vr. 40', 110'; Haririzade, Tib·
yan, ı , vr. 173'; Süleyman Köstendili, Bahrü 'l·
Velaye, Berlin Staatsbibliothek, nr. 1683, vr.
170 '; Hüseyin Vassaf, Se{fne, ll, 269; Osmanlı
Müelli{leri, ı , 18; Burs a lı Mehmed Tahir, Aydın
Vilayetin e MensCıb Meşayfh, W ema, Şuara,
Müverrihin ve Etibbtın ın Teracim-i Ahvali (haz.
M. Akif E rdoğru ). izmir 1994, s. 1- 2; Hediyyetü'l'ari{fn, ı , 226; Ekmel izdem . Dün kü -Bugünkü
Akhisar, A nkara 1944, s. 24; İbrahim Gökçen ,
Sa r u han Zav iye ve Yatırlan, istanbul 1946, s.
27; H. Ritter. Karagös Türkische Scha ttenspiele,
Wiesbaden 1953, s. 572-573; Mehmet Emin
Müderrisoğlu, Akhisar'da Bahar Bayramı ve
Çağ lak Mesires i, izmir 1956, s. 4-11; a.mlf .. Ak·
hisarlı Türk Büyükleri ve Eserleri, izmir 1956;
Fuat Bayramoğlu , Hacı Bayram-ı Veli: Yaşamı·
Soyu- Vakfı, Ankara 1983, ll , 223, 271; a.mlf. Nihat Azamat. "Bayrarniyye" , DiA, V, 270; Amil
Çelebioğlu, KanCınf Su ltan Sül eyman Devri
Türk Ed eb iyatı , i stanbul 1994, s. 85, 90 , 92,
106, 113; Ali Rıza Karabulut-Ramazan Yıldız,
Gü lzar-ı Ma 'nevf ve ibrahim TennCırf, Ankara,
ts. (El i f M at baası). s. 12; Ali Yılmaz. ibn-i İsa-yı
Sa ruh ani ve Şerh-i Esma-i Hüsna 'sı (profesörlük takdim tez i, 1996) , A Ü il ahi ya t Fakültesi;
a. mlf., " Esrna-i Hüsn a Şa rihi ibn lsa -yı Saru h ani ", Diya net Dergisi, XXX/2, Ankara 1994,
s. 19-29; a.mlf., "Türk Edebiyatında Esrna- i
Hüsna Şe rhleri ve İbn-i I sa-yı Saruhani'nin
Şe rh-i Esrna- i Hüs na 's ı" , Cumh uriyetÜniversi tesi ilahiyat Fakültes i Dergisi, sy. 2, Sivas
1998, s. 1-34; Osmanlı As tronomi Li teratürü
Tarihi (haz . Ekme leddin İh sa n oğ l u v.dğr.). istan·
bul 1997, s. 137; Cemal Kurnaz- Mustafa Tatcı,
" İlyas İbn i sa' nın Ş iirle ri", TUBA ( Has ibe Mazı
oğ lu Arm ağa n ı- I). XXI ( 1997), s. 187-220; Ka mCı·
sü 'l -a 'lam, I, 258; Abdülbaki Göl pınarlı. "Bayrarniye", iA , ll, 425;K. Süssheim -J . Schacht, "A~
J::!işari", EJ2(ing.), I, 309-310; " İlyas , İbn is a-ı Saruhanl ", TDEA, IV, 375.
~
CEMAL KUR NAZ - MUSTAFA TATC! .
© Copyright 2024 Paperzz
