www.constitutionalism.gr Η ειιεληθή ηζαγέλεηα κεηαμύ εζληθήο ελζσκάησζεο θαη πνιηηηθήο έληαμεο (Σθέςεηο κε αθνξκή ηελ απόθαζε ΣηΕ 350/2011, Δ΄ Τκ., γηα ηηο πξνϋπνζέζεηο θηήζεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο) ηεο Θέκεο Τζνιάθνπ ΠΜΣ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ Α.Π.Θ., Υπνς. Γηδ. Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ Πεξίιεςε Ζ απφθαζε ηΔ 350/2011 (Γ΄ Σκήκα, επηακ.) παξαπέκπεη ζηελ Οινκέιεηα ηνπ Γηθαζηεξίνπ ην δήηεκα ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ δηαηάμεσλ ησλ άξζξσλ 1 (παξ. 1, 2 θαη 6) θαη 24 ηνπ λ. 3838/2010, κε ηηο νπνίεο αλαγλσξίδεηαη ε δπλαηφηεηα απφδνζεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο ζε ηέθλα αιινδαπψλ πνπ γελλήζεθαλ ζηελ Διιάδα ή θνίηεζαλ γηα έμη έηε ζε ειιεληθφ ζρνιείν, θαζψο θαη ησλ άξζξσλ 14 έσο 21 ηνπ ίδηνπ λφκνπ, κε ηηο νπνίεο πξνβιέπεηαη ε ζπκκεηνρή αιινδαπψλ, ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ, ζηηο εθινγέο ηεο πξσηνβάζκηαο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο. Ήδε ην Γ΄ Σκήκα, θαηά πιεηνςεθία, νδεγήζεθε ζηελ άπνςε φηη νη αλσηέξσ λνκνζεηηθέο δηαηάμεηο πνιηηνγξάθεζεο αληίθεηληαη ζην χληαγκα, εθ‟ φζνλ δελ πξνβιέπεηαη µε απηέο δηαδηθαζία γηα ηε δηαπίζησζε απφ δηνηθεηηθά φξγαλα, ηεο ζπλδξνµήο ηεο νπζηαζηηθήο πξνυπνζέζεσο γλήζηνπ δεζµνχ ησλ αιινδαπψλ πξνο ην ειιεληθφ έζλνο. Πεξαηηέξσ, ζρεηηθά κε ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψµαηνο εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη ζηνπο ΟΣΑ α΄ βαζκνχ, ην Γ΄Σκήκα έθξηλε φηη ε ζπκκεηνρή ζηηο εθινγέο ηεο ηνπηθήο απηνδηνηθήζεσο απνηειεί ιεηηνχξγεµα απαξαίηεην γηα ηελ πξαγµάησζε ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο θαη σο ηέηνηα αλήθεη απνθιεηζηηθά ζηνλ ιαφ σο εθινγηθφ ζψµα, απαξηηδφµελν µφλνλ απφ ηνπο έρνληεο δηθαίσµα ςήθνπ ΄Διιελεο πνιίηεο, ελψ δελ µπνξεί λα επεθηαζεί θαη ζηνπο µε έρνληεο ηελ ηδηφηεηα απηή, ρσξίο λα πξνεγεζεί αλαζεψξεζε ηεο ζρεηηθήο δηαηάμεσο ηνπ πληάγµαηνο. Πξνιεγόκελα Ζ πξφζθαηε απφθαζε ηνπ Γ΄ Σκήκαηνο ηνπ ηΔ 350/2011 άθεζε αλνηρηά ζηνλ επηζηεκνληθφ δηάινγν ζεηξά δεηεκάησλ, πνπ αθνξνχλ ηφζν ζε νξηζκέλεο θξίζηκεο έλλνηεο ηνπ πνιηηεχκαηνο, φπσο ε ζρέζε ιανχ θαη έζλνπο ζην ζπληαγκαηηθφ θείκελν, ε λνκηθή θχζε ηεο «ηζαγέλεηαο», ηα ζπληαγκαηηθά φξηα ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ θνξέσλ ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, φζν θαη ηελ θαηάζηξσζε ηνπ δηθαληθνχ ζπιινγηζκνχ θαηά ηελ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο ζηνλ έιεγρν ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ. 1 www.constitutionalism.gr Οη θξίζεηο ηνπ Γηθαζηεξίνπ δηακνξθψλνληαη κέζα απφ αλαθνξέο ζηελ ειιεληθή ζπληαγκαηηθή ηζηνξία, θαζψο θαη ζηε δηνηθεηηθή πξαθηηθή θαη ηε λνκνζεζία ζρεηηθά κε ηε δπλαηφηεηα (αλα)ζπγθξφηεζεο ηεο πνιηηηθήο θνηλφηεηαο θαη ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο δηά ηεο πνιηηνγξάθεζεο αιινδαπψλ. Γίρσο ακθηβνιία, ε ηΔ 350/2011 είλαη, αλ φρη ε κνλαδηθή, ίζσο απφ ηηο ειάρηζηεο θαη κεκνλσκέλεο ζηελ ειιεληθή λνκνινγία απνθάζεηο πνπ ζέηνπλ κε ηφζε ηδενινγηθή έληαζε θαη ηέηνηα δηεπηζηεκνληθή καηηά ην κάιινλ άγλσζην δηαρξνληθφ δίθαην ηζαγέλεηαο. Αιήζεηα είλαη, φηη γηα ηε δηαηχπσζε ησλ δηθαζηηθψλ επηρεηξεκάησλ, αμηνπνηνχληαη εξγαιεία δηάθνξσλ επηζηεκνληθψλ πεδίσλ, πξνζθηιψλ ζηε λνκηθή επηζηήκε, φπσο ε θνηλσληνινγία ή νη πνιηηηθέο επηζηήκεο θαη ε ζχγρξνλε ηζηνξία, θαζψο θαη έλλνηεο εμσ-λνκηθέο θαη πξν-πνιηηηθέο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ ζεκειίσζε ηεο αληη-ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ επίδηθσλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ. Ζ άξζξσζή ηνπο φκσο κε ηνλ δηθαζηηθφ ζπιινγηζκφ είλαη κεηέσξε θαη λνκηθά αλάξκνζηε. Ζ αγσλία ηνπ Γ΄ Σκήκαηνο γηα ηελ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηνπ δηθαίνπ ηνπ αίκαηνο, θαη ηελ αλαγσγή ηνπ ζε κνλαδηθφ θξηηήξην έληαμεο ηνπ πξνζψπνπ ζην «έζλνο» γελλά ακεραλία θαη επηθπιάμεηο. Σνχην, επεηδή ην έζλνο απνβάιιεη ζηε ζρνιηαδφκελε ην θαλνληζηηθφ λφεκα πνπ δηέζεηε επί δεθαεηίεο1 θαη γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ην Γηθαζηήξην σο ε ηζηνξηθά απαξάκηιιε θαη ζπληαγκαηηθά αλαπαξαγφκελε θνηλφηεηα πνπ θέξεη ην πνιηηηζκηθφ ηεθκήξην ηεο ελζσκάησζεο2, θαη δηαηξέρεη ηνλ ηζηνξηθφ ρξφλν θαζνξίδνληαο κεηαθπζηθά ηα ζπληαγκαηηθά πεπξσκέλα. Ζ απφδνζε ζηελ έλλνηα ηνπ έζλνπο απηνηεινχο θαλνληζηηθήο δχλακεο, αληινχκελεο απφ πνηθίιεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο, φρη θαη‟ αλάγθε ζρεηηθέο κε ηελ επίδηθε δηαθνξά, θαη ε εκκνλή ζην θξηηήξην ηεο θπιεηηθήο θαηαγσγήο πξνδίδεη κηα κνλνκεξή θαη εγθισβηζηηθή εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηνπ έζλνπο αιιά θαη ηεο επίδηθεο ζπληαγκαηηθήο δηάηαμεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ν Έιιελαο δηθαζηήο απνκνλψλεηαη απφ ηνλ επίθαηξν ζπληαγκαηηθφ επξσπατθφ δηάινγν ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ησλ δηθαηνθξαηηθψλ εγγπήζεσλ θαη ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ζηελ εμεηδίθεπζε ηνπ επξένο πεξηζσξίνπ εθηίκεζεο ησλ θξαηψλ γηα ζέκαηα αλαγλψξηζεο ή αθαίξεζεο ηζαγέλεηαο. Σν Γ΄ Σκήκα ηνπ ηΔ θιήζεθε λα απνθαζίζεη γηα ηελ αίηεζε αθχξσζεο δχν πξνζβαιιφκελσλ πξάμεσλ ηηο νπνίεο ζεψξεζε ζπλαθείο. Ζ πξψηε Τπνπξγηθή Απφθαζε θαζνξίδεη ηα δηθαηνινγεηηθά πνπ Βι. ελδεηθηηθά Α. Μάλεζεο, Δγγπήζεηο ηήξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, ΗΗ, 1961-1965, (1991 αλαηχπσζε), ζει. 52 επ θαη 61 επ., ηνπ ίδηνπ πληαγκαηηθφλ Γίθαηνλ, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, η. Α΄, 1967, ζει. 48 επ. θαη 51 επ., φπνπ γίλεηαη δηάθξηζε κεηαμχ ιανχ θαη έζλνπο θαη Α.Η. βψινο, Ννκηθαί Μειέηαη, εθδ. Η. Εαραξφπνπινπ, Αζήλα, 1957, ζει. 283-285. 2 Βι. Υξ. Σζνχθα, Ζ ηζαγέλεηα σο ζπλδεηηθφ ζηνηρείν θαη ε ζεκαζία ηεο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηαο, Αξκελφπνπινο 1999, ζει. 1332-1347. 1 2 www.constitutionalism.gr ζπλνδεχνπλ ηε δήισζε θαη αίηεζε εγγξαθήο ηέθλνπ αιινδαπψλ ζην δεκνηνιφγην, ιφγσ γέλλεζεο ή θνίηεζεο ζε ζρνιείν ζηελ Διιάδα, ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 1Α ηνπ Ν. 3838/2010 ελψ ε δεχηεξε απνηειεί ηελ εγθχθιην ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν άζθεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηνλ πξψην βαζκφ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, πνπ πξνβιέπεηαη ζηα άξζξα 14 έσο 21 ηνπ ίδηνπ λφκνπ3. Ζ παξνχζα κειέηε πεξηνξίδεηαη ζηελ αλάπηπμε επηρεηξεκάησλ ζρεηηθά κε ηελ πξψηε εθ ησλ πξνζβαιιφκελσλ πξάμεσλ πνπ αθνξά ηελ δηαδηθαζία πνιηηνγξάθεζεο ησλ ηέθλσλ κεηαλαζηψλ. Ζ επηινγή απηή δηθαηνινγείηαη απφ ηε ζέζε φηη νη δχν πξάμεηο δελ δηέπνληαη απφ ζπλάθεηα, αθνχ δελ ζηεξίδνληαη ζε φκνηα λνκηθά θαη πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά θαη αθνξνχλ δηαθνξεηηθνχο θχθινπο θνξέσλ. Ίζσο ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ «αληηζεηηθέο» κεηαμχ ηνπο, θαζψο ε πξψηε ππνδειψλεη ηελ αλαγθαηφηεηα λνκνζεηηθήο επέθηαζεο ηεο απνλνκήο ηεο ηζαγέλεηαο, σο απαξαίηεηεο πξνυπφζεζεο εηζφδνπ ζηελ θνηλφηεηα ηνπ ιανχ, ελψ ε δεχηεξε θαίλεηαη λα ακθηζβεηεί ηελ κνλαδηθφηεηα ηνπ λνκηθνχ δεζκνχ ηεο ηζαγέλεηαο γηα ηελ άζθεζε νξηζκέλεο δέζκεο πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ. Ωζηφζν, ε ζψξεπζε ζηνλ λέν Ν. 3838/2010 ηφζν δηαδηθαζηψλ πνιηηνγξάθεζεο φζν θαη θξηηεξίσλ δηεχξπλζεο ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο ζηνπο Πξσηνβάζκηνπο ΟΣΑ δηαηξέρεηαη απφ ηελ εζσηεξηθή ινγηθή ηεο δεκηνπξγίαο ελδηάκεζσλ ζηαζκψλ νηθεηνπνίεζεο ηνπ πνιηηηθνχ βίνπ γηα ηνλ ππφ έληαμε αιινδαπφ4, ψζηε λα κπνξεί λα ζηεξίμεη αίηεκα γηα πνιηηνγξάθεζε δπλάκεη ηνπ λένπ 5Α ΚΔΗ, πνπ απαηηεί απφδεημε ηεο ελεξγνχο Γηα ηνλ ζρεηηθφ δηάινγν, πνπ πξνεγήζεθε ηεο ζρνιηαδφκελεο απφθαζεο ζε ζρέζε κε ηελ ζπληαγκαηηθφηεηα ηεο δηεχξπλζεο ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο κε κε -Έιιελεο πνιίηεο ζηηο δεκνηηθέο εθινγέο βι ζηνλ ηζηφηνπν www.constitutionalism.gr, Υ. Αλζφπνπινο, «Μεηαλάζηεο θαη δηθαίσκα ςήθνπ», Υ. Παπαζηπιηαλφο, «H ζπκκεηνρή αιινδαπψλ ζηηο εθινγέο ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο α΄ βαζκνχ: Σα ζπληαγκαηηθά φξηα δηεχξπλζεο ησλ θνξέσλ ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ», Ν. Καλειινπνχινπ «Σίζεηαη δήηεκα ζπληαγκαηηθφηεηαο», θαζψο θαη Κ. Υξπζφγνλνο, πληαγκαηηθφ δίθαην, Δθδ. άθθνπια, 2003, ζει.412επ., ηνπ ίδηνπ Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζει. 172-174, Θ. Ξεξφο, Σν εθινγηθφ δηθαίσκα ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ ζηηο δεκνηηθέοθνηλνηηθέο εθινγέο, Σν 1998, ζει. 853 επ., Υ. Παπαζηπιηαλφο, «Γηαπιάζνληαο ηνλ δήκν: νη πξννπηηθέο ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή δσή», ζε Μεηαλάζηεπζε , εηεξφηεηα θαη ζεζκνί ππνδνρήο ζηελ Διιάδα, εθδ. άθθνπια, 2010, ζει. 167-193, Ξ. Κνληηάδεο, «Γεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», ζε Ξ. Κνληηάδεο–Θ. Παπαζενδψξνπ, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2007, ζει. 21-50, αιιά θαη αληίζεηα Γ. Σζάηζνο, πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο Γ΄, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, 1988, ζει. 164-165. 4 Με ιίγα ιφγηα, κέζα απφ ηα ζπληαγκαηηθά φξηα πνπ δηαγξάθνληαη απφ ηελ αξρή ηεο θαζνιηθφηεηαο ηνπ 102 παξ. 2 , ηελ επηθχιαμε ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε γηα λα πξνζδηνξίζεη ην ζψκα ησλ δεκνηψλ-εθινγέσλ, θαη ηελ εθρψξεζε θπξηαξρίαο θαηά ην 28 παξ. 2-3 . γηα ηνλ επξσπατθφ δήκν, πξνθχπηεη κηα βαζηθή δηαπίζησζε: ε δεκνθξαηηθή αξρή ιεηηνπξγεί σο αλνηρηή ξήηξα θαη ν ιαφο σο θπξίαξρν λνκηκνπνηεηηθφ ππνθείκελν πεξηθιείεη πεξηζζφηεξεο απφ κηα ππνζηάζεηο-ζπλζέζεηο εθινγηθψλ ζσκάησλ [θνηλνβνπιεπηηθφ επξσθνηλνβνπιεπηηθφ - ηνπηθφ], αλάινγα κε ηηο αξκνδηφηεηεο ησλ νξγάλσλ πνπ θάζε θνξά λνκηκνπνηεί θαη ηηο αληίζηνηρεο εθθάλζεηο ιατθήο θπξηαξρίαο. 3 3 www.constitutionalism.gr ζπκκεηνρήο ζε πνιηηηθνχο ζεζκνχο θαη ζεβαζκφ ησλ πνιηηεηαθψλ αξρψλ ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο. Ωζηφζν, ην δνθηκαζηηθφ ζηάδην ηζαγέλεηαο δηά ηεο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο ζηνπο δήκνπο, αλαθέξεηαη ζηελ πνιηηνγξάθεζε ελειίθσλ, πνπ δελ ακθηζβεηείηαη ζην πιαίζην ηεο επίδηθεο δηαθνξάο, θαη νπδφισο ζηελ απφθηεζε ηζαγέλεηαο ησλ ηέθλσλ ηνπο, ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ε πξψηε πξνζβαιιφκελε. 1. Σπληαγκαηηθέο Απνθιίζεηο – ηζηνξηθέο αληηθάζεηο Σν Γ΄ Σκήκα ηνπ ηΔ ζηήξημε ηελ αθχξσζε ηεο πξψηεο πξάμεσο ζην αλίζρπξν ησλ ζρεηηθψλ ξπζκίζεσλ ηνπ λφκνπ πνπ απνηέιεζαλ ηελ βάζε έθδνζήο ηεο, δειαδή ζηελ αληίζεζε ησλ άξζξσλ 1Α θαη 24 ηνπ λ. 3838/2010 ζε ζεηξά δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο. Δηδηθφηεξα, ε πιεηνςεθνχζα γλψκε δηαθεξχζζεη θαη‟ αξρήλ φηη ην δίθαην ηεο ηζαγελείαο δηακνξθψλεηαη απνθιεηζηηθψο απφ ην ειιεληθφ θξάηνο, θαηά θπξηαξρηθφ ηξφπν, εληφο ησλ εμσηεξηθψλ νξίσλ πνπ ηάζζνπλ νη θαλφλεο ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ (π.ρ. απαγφξεπζε δεκηνπξγίαο αληζαγελψλ κε απζαίξεηεο πξάμεηο ησλ θξαηψλ ή πηζαλφηεηα πξνζβνιήο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ) θαη ησλ εζσηεξηθψλ νξίσλ, πνπ ζεκειηψλνληαη ζηηο ζρεηηθέο ζπληαγκαηηθέο αξρέο. Ωζηφζν σο πξνο ηηο δεζκεχζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο αξρέο ηνπ εζηκηθνχ δηεζλνχο δηθαίνπ θαη ηε ζχγρξνλε λνκνινγία ηνπ ΔΓΓΑ, ην πκβνχιην ζησπά. Παξάιιεια, σο πξνο ηα δηαγξαθφκελα απφ ην χληαγκα φξηα ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε, ην Γηθαζηήξην επηιέγεη κηα δηπιή κεζνδνινγία γηα λα ζηεξίμεη ηελ θξίζε ηνπ πεξί αληηζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ. Σν Γηθαζηήξην δελ απνξξίπηεη a priori ηελ είζνδν ζηελ πνιηηηθή θνηλφηεηα κέζσ ηεο πνιηηνγξάθεζεο αιινδαπψλ, αιιά ζεσξεί απζαίξεηε θαη ζπληαγκαηηθά αδηθαηνιφγεηε, σο «αζξφα», θάζε πνιηηνγξάθεζε πνπ δελ γίλεηαη in concreto θαη ρσξίο εμαηνκηθεπκέλε θξίζε απφ ηε Γηνίθεζε πεξί ηεο ζπλδξνµήο ηεο νπζηαζηηθήο πξνυπνζέζεσο ηνπ δεζµνχ πξνο ην ειιεληθφ έζλνο ηνπ αηηνχληνο ηελ πνιηηνγξάθεζε αιινδαπνχ, δειαδή ηελ εθ κέξνπο ηνπ εζεινχζηα απνδνρή ησλ αμηψλ πνπ ζπλάπηνληαη πξνο ηνλ ειιεληζµφ θαη ηελ εληεχζελ απφθηεζε ειιεληθήο εζληθήο ζπλεηδήζεσο. Ο ελήιηθνο αιινδαπφο πνπ πνιηηνγξαθείηαη έρεη ηελ επθαηξία κέζσ ηεο ζπλεληεχμεσο θαη ησλ ηεζη ελζσκάησζεο, λα απνδείμεη ηνλ «γλήζην δεζκφ ηνπ πξνο ην ειιεληθφ έζλνο». Αληηζέησο, γηα ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο, ε αλειηθφηεηα ησλ ηέθλσλ αιινδαπνχ θαη ε απηνδίθαηε απφθηεζε ηεο ηζαγέλεηαο, ππφ ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο λφκηκεο θαη κφληκεο δηακνλήο ησλ γνλέσλ ηνπο, ηεο κνλνκεξνχο δήισζεο θαη ηεο θνίηεζε ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε, ζπληζηνχλ αλεπαξθή θξηηήξηα γηα ηελ βεβαίσζε ηνπ βνπιεηηθνχ ζηνηρείνπ έληαμεο ζηνλ ειιεληζκφ θαη κε αμηνινγήζηκα απφ ηα δηνηθεηηθά φξγαλα ζε ζρέζε κε ην βαζηθφ θξηηήξην ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο. 4 www.constitutionalism.gr Ζ ζπληαγκαηηθή ζεκειίσζε ησλ παξαπάλσ παξαδνρψλ ηνπ ηΔ είλαη ζνιή θαη γελλά ζνβαξέο αληηξξήζεηο. Τπνζηεξίδεηαη (ζθέςε 8 επ.) φηη ε πνιηηνγξάθεζε πξέπεη λα αθνινπζεί θαλφλεο πνπ δελ ζίγνπλ ηνλ εζληθφ ραξαθηήξα ηνπ θξάηνπο, φπσο απηφο απνηππψλεηαη ζην αξ. 1 παξ. 3 , απ‟ φπνπ ζπλάγεηαη εξκελεπηηθά φηη ην έζλνο αλαθέξεηαη ηφζν ζηηο παξειζνχζεο φζν θαη ζηηο κέιινπζεο γελεέο, ηα ζπκθέξνληα ησλ νπνίσλ πξέπεη λα ππεξεηεί ε θξαηηθή πνιηηηθή. Καη‟ αξράο, ρξεηάδεηαη λα επηζεκαλζεί ελ πξνθεηκέλσ φηη ην Γ΄Σκήκα ηνπ .η.Δ. ζπλάγεη έλαλ θαλφλα ζπληαγκαηηθήο πεξησπήο γηα ηελ απνθιεηζηηθφηεηα θαη πξσηαξρηθφηεηα ηνπ «έζλνπο», σο εθείλεο ηεο θνηλφηεηαο ηελ νπνία πξέπεη λα έρεη σο νξίδνληα θάζε πνιηηηθή πνιηηνγξάθεζεο, θαη αλαγθάδεηαη εθ ηνπ ιφγνπ απηνχ λα πξνθξίλεη κηα απνζπαζκαηηθή θαη επηιεθηηθή αλάγλσζε δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο πνπ αλαθέξνληαη ζε «εζληθέο παξακέηξνπο» 5, γηα λα θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα, φηη απφ ηνλ θαηαζηαηηθφ ράξηε πεγάδεη ε επηηαγή πξνο ηνλ θνηλφ λνκνζέηε λα νξγαλψλεη νπνηαδήπνηε αιιαγή ζην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο κε βάζε ηελ «εθ ηνπ πληάγκαηνο εζλνθεληξηθή αληίιεςε» πεξί πνιηηεηφηεηαο. ρεκαηηθά: φ,ηη κε εζληθφ είλαη αληηζπληαγκαηηθφ. Ζ εζληθή θνηλφηεηα δελ γίλεηαη αληηιεπηή σο ην ζχλνιν ησλ αλζξψπσλ πνπ νκνλννχλ ζε θνηλέο πνιηηηθέο αληηιήςεηο θαη νξγαλψλνπλ ηελ δσή ηνπο γχξσ απφ κηα πνιηηηθή παηξίδα6, κε ηελ νπνία ηνπο ελψλνπλ πεξαηηέξσ θαη πξν-πνιηηηθά, πνιηηηζκηθά ζηνηρεία, αιιά σο κηα «βηνινγηθή ζθαίξα» πνπ ππνθαζηζηά ηελ πνιηηηθά δξψζα θαη θπξηαξρηθά ππεχζπλε θνηλφηεηα ηνπ ιανχ ζηε δεκφζηα ζθαίξα. Ζ δηαιεθηηθή ζρέζε ηνπ έζλνπο πξνο ην ιαφ θαη ε ζεκαζία ηνπ έζλνπο γηα ηελ ζπγθξφηεζε ησλ ζχγρξνλσλ θξαηψλ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν ζνβαξνχ δηεπηζηεκνληθνχ δηαιφγνπ θαη μεπεξλά ην φξηα ηνπ παξφληνο λνκηθνχ ζρνιηαζκνχ 7. πσο είλαη ην αξ. 1 παξ. 3 , «ππάξρνπλ ππέξ απηνχ θαη ηνπ Έζλνπο», ην αξ. 51 παξ. 2 , «…αληηπξνζσπεχνπλ ην έζλνο», «ε αλάπηπμε ηεο εζληθήο θαη ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο» ηνπ αξ. 16 παξ. 2 , «ε νηθνγέλεηα σο ζεκέιην πξναγσγήο ηνπ έζλνπο» ηνπ αξ. 21 παξ. 1 θαη «ε κέξηκλα γηα ηνλ απφδεκν ειιεληζκφ» ηνπ αξ. 108 , «ην ρξένο εζληθήο θαη θνηλσληθήο αιιειεγγχεο» ηνπ αξ. 25 παξ. 4 . θαη ε πην άζηνρε ρξήζε ηνπ άξζξνπ 24 ζαλ λα κπνξνχζε λα λνεζεί άξαγε «εζληθφ νηθνζχζηεκα ή γελεηηθή αεηθνξία». 6 Βι. Α. Μαληηάθεο, Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην, εθδ. άθθνπιαο, 2004, ζει.196202 θαη 204-208, θαη ζε άιιε θαηεχζπλζε Κ. Υξπζφγνλνο, Σν πνιίηεπκα ηνπ Ρήγα θαη ν ειιεληθφο ζπληαγκαηηζκφο, Σν χληαγκα 2008, ζει. 533-546, θαζψο θαη ηδηαηηέξσο δηαθσηηζηηθή παξνπζίαζε ηνπ εζληθνχ θαηλνκέλνπ θαη ηεο ζχλδεζεο ηνπ κε ην ιαφ, ζηα ηξία θπξίαξρα πνιηηεηαθά κνληέια, ην αγγινζαμσληθφ, ην γεξκαληθφ θαη ην γαιιηθφ, C. Bertossi, Les frontières de la citoyenneté en Europe, Nationalité - Résidence - Appartenance, ed. L‟Harmattan, 2001, p. 71–104. 7 Γηα ηελ ζεκειηψδε ζρέζε αλάκεζα ζηελ εζληθή ηαπηφηεηα θαη ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαζψο θαη γηα ην έζλνο σο ελνπνηεηηθή ηδενινγία θαη ηαπηνηηθφ ζρήκα ηνπ θξάηνπο βι. θπξίσο απφ ηε γαιιηθή βηβιηνγξαθία, A.Touraine, Le nationalisme contre la nation, ζε Sociologie des nationalismes, Dir. P. Birnbaum, ed. PUF 1997, p. 401–422, G. Verbunt, 5 5 www.constitutionalism.gr ην ζεκείν απηφ αλαδεηθλχεηαη πίζσ απφ ηηο γξακκέο ε δεχηεξε ζνβαξή παξάκεηξνο ηεο θαηά ην δηθαζηήξην αληηζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ. Ση πεξηιακβάλεη ε έλλνηα ηνπ «εζληθνχ» γηα ην ηΔ ζηελ πεξίπησζε ηνπ δηθαίνπ ηεο ηζαγέλεηαο; Ζ έληαμε ζην έζλνο, κε ηε ζεκαζία πνπ ην Γ΄ Σκήκα ηνπ ηΔ έρεη απνηππψζεη θαλνληζηηθά εξκελεχνληαο ην χληαγκα, πξνυπνζέηεη θαη‟ αξρήλ ηελ χπαξμε θπιεηηθήο θαηαγσγήο, θαη φηαλ απηή δε ζπληξέρεη, ηελ εμαηνκηθεπκέλε θξίζε ηεο δηνίθεζεο γηα ηελ δηαπίζησζε ηεο ειιεληθήο εζληθήο ζπλείδεζεο8. Ζ ειιεληθή θαηαγσγή, δειαδή, ην ζηαηηθφ δίθαην ηνπ αίκαηνο, θαη ε ειιεληθή ζπλείδεζε είλαη ηα κνλαδηθά θξηηήξηα πνπ απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ηνπ έζλνπο θαη ηεο εζληθφηεηαο [ζθ. 11]. χκθσλα κε ην ηΔ ε εζληθή νκνηνγέλεηα δηαζθαιίδεηαη, πέξαλ απφ ηελ ζπληαγκαηηθή ηεο ζεκειίσζε, θαη κέζσ ηεο αδηάιεηπηεο επηβεβαίσζήο ηεο απφ ηελ λνκνζεηηθή πξαθηηθή δεθαεηηψλ. Σν Γηθαζηήξην απνδίδεη ζηελ ζρεηηθή λνκνζεζία ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπλέρεηαο θαη ηεο ζπλέπεηαο, σο πξνο ηελ επηινγή ηνπ ius sanguinis, αλάγνληαο ην δίθαην ηηο ηζαγέλεηαο ζε νπζηαζηηθφ χληαγκα9, κε ππέξηεξε φκσο ηνπ θνηλνχ λφκνπ ηππηθή ηζρχ θαη άξα κε δεζκεπηηθή δχλακε γηα ηνλ θνηλφ λνκνζέηε, θαη θαηά ζπλέπεηα αλάγεη ην δίθαην ηνπ αίκαηνο ζε ζπληαγκαηηθή αξρή. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηβεβαηψλεηαη ελ πνιινίο ε ζέζε ηνπ Κ. Σζνπθαιά ζηελ πξφζθαηε κειέηε ηνπ: “νη λέεο ζπιινγηθέο ηαπηφηεηεο ζηεξίδνληαη ζηελ θαηαγσγηθή ηνπο νκνηνγέλεηα. Μηα ζπιινγηθφηεηα ειεχζεξσλ αηφκσλ δελ πξνθχπηεη ζε αλαθνξά κε θάηη «άιιν», αιιά ζε αλαθνξά ηνπ εαπηνχ ηεο θαη ζε ζπλέρεηα απηνχ ηνπ εαπηνχ κέζα ζην ρξφλν. Ζ ηδέα ηεο θνηλήο θαηαγσγήο ηνπ ιανχ, πνπ θαηνρπξψλεηαη σο δίθαην ηνπ αίκαηνο, ζεζπίδεηαη σο ηδενινγηθή πξνυπφζεζε ηεο δηάθξηζεο αλάκεζα ζην γεγελέο θαη ην μέλν, ζην φλνκα ηεο νπνίαο ζπγθξνηείηαη ην γεληθφ ζπκθέξνλ θαη νξηνζεηείηαη ε citoyenneté, nationalité et identité, ζε: La citoyenneté et les changements de structures sociales et nationales, dir. C. Withol de Wenden, ed. Ediling, p. 237–247, M. Guigni –F. Passy, La citoyenneté en débat, ed. Harmattan, p. 47 –90 (l‟accès individuel et collectif a la Nation), D. Schnapper, Lα communauté des citoyens, ed. Gallimard 1994, p. 43–72 (entre l‟ethnie et l‟état), D. Colas Citoyenneté et Nationalité, ed. Gallimard 2004, p. 55–93 (l‟unité de la nation contre les races), P. Magnette, La citoyenneté une histoire de l‟idée du participation civique, ed. Bruylant 2001 p. 99–112 « les citoyens a l‟age de l‟état », θαη ζηα ειιεληθά, βι. κεηαμχ άιισλ, Κ. Σζνπθαιάο, Ζ εμνπζία σο ιαφο θαη έζλνο, εθδ. Θεκέιην, 1999, 51–67, 105–122, Π. Θενδσξίδεο, Δζληθηζκφο: κηα πξνζπάζεηα ζπγθξηηηθήο πξνζέγγηζεο, Θεζζαινλίθε, 1994, ζ. 31–45, θαη Ν. Γεκεξηδήο, Ο Λφγνο ηνπ Δζληθηζκνχ, ακθίζεκα ζεκαζηνινγηθά πεδία θαη ζχγρξνλεο ηάζεηο, εθ. άθθνπιαο, 1996, ζ. 177 επ, θαη198 επ., Δ. Gellner, Έζλε θαη Δζληθηζκφο, Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 1992, ζ. 23 επ. 8 Βι. Δ. Κξίζπε–Νηθνιεηνπνχινπ, Ζ ηζαγέλεηα, Γεληθή ζεσξία - πγθξηηηθφλ δίθαηνλ, Αζήλα, 1965, ζει. 25 επ., γηα ηελ έλλνηα ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ζην δίθαην ηζαγέλεηαο. 9 Γηα ηελ έλλνηα ηνπ νπζηαζηηθνχ πληάγκαηνο θαη ηελ θαλνληζηηθή ηνπ δχλακε, βι. Α. Μαληηάθεο, φ.π. ζει. 56, 122- 131, 408-413. 6 www.constitutionalism.gr νληνινγηθή θνηλφηεηα ησλ θπβεξλσκέλσλ ππνθεηκέλσλ”10. Με άιια ιφγηα, ην Γ΄ Τκήκα αλαδεηψληαο ζην πξν-ζπκβνιαηαθν έζλνο ηελ απαξαίηεηε κεηαθπζηθή ζηήξημε ηεο πνιηηηθήο θνηλφηεηαο 11, αληηκεησπίδεη σο αλεπαξθή ηε ιατθή θπξηαξρία θαη ηελ έλλνηα ηνπ ιανχ ζην πιαίζην κηαο ζπληαγκαηηθά νξγαλσκέλεο πνιηηείαο. Ζ αμηνιφγεζε ηνπ δηθαζηεξίνπ ελ πνιινίο ζηεξίδεηαη ζηελ πξνεγνχκελε λνκνζεζία ηεο ηζαγέλεηαο, πνπ φλησο ζέηεη ζην θέληξν ησλ ξπζκίζεσλ ηεο ηελ αέλαε θιεξνλνκηθφηεηα ηεο ηζαγέλεηαο δηά ηνπ αίκαηνο. Ηζηνξηθφ ζεκέιην ηεο αξρήο απηήο ήηαλ ε αλάγθε δηαηήξεζεο ηνπ δεζκνχ ησλ Διιήλσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ απνγφλσλ ηνπο κε ηελ παηξίδα, ηελ επνρή πνπ ε Διιάδα ήηαλ, ζρεδφλ απνθιεηζηηθψο, ρψξα πξνέιεπζεο κεηαλαζηψλ12. Ωζηφζν, δελ είλαη πιήξεο ε αλαθνξά ηνπ Γηθαζηεξίνπ ζηα πξνεγνχκελα ειιεληθά πληάγκαηα13 θαη ζε θάζε λνκνζεηηθή αιιαγή 14. Μηα πξνζεθηηθή αλαθνξά ζα απνδείθλπε, αληίζεηα, φηη ην δίθαην ηνπ αίκαηνο δελ ήηαλ νχηε θαηά ηελ αξρηθή ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο15 αιιά νχηε θαη θαηά ηελ κεηαγελέζηεξε δηεχξπλζε ησλ ζπλφξσλ ηνπ ην κνλαδηθφ θξηηήξην εκπινπηηζκνχ ηεο πνιηηηθήο θνηλφηεηαο κε αλζξψπηλν δπλακηθφ16. Απνζπαζκαηηθά, δειαδή, θαη κνλνκεξψο Βι. Κ. Σζνπθαιάο, «Ζ επηλφεζε ηεο εηεξφηεηαο», εθδ. Καζηαληψηε , 2010, ζει. 4958 [49-51]. 11 Βι. D. Schnapper, «La communauté des citoyens», ed. Gallimard 1994, p. 73–119 (le politique et le national), p. 261–286 (habitus social – la démocratie contre la nation), θαη J. Leca, La citoyenneté entre la nation et la société civile, ζε Citoyenneté et Nationalité perspectives en France et au Québec, ed. PUF 1991, p. 479–502. 12 Μεηά ηνλ Αζηηθφ Κψδηθα ηνπ 1835 ην δίθαην ηνπ αίκαηνο ππεξηζρχεη ησλ ππφινηπσλ θξηηεξίσλ πνπ ίζρπζαλ ζηα πξψηα πληάγκαηα θαη ηνπο πξψηνπο λφκνπο γηα ηελ ηζαγέλεηα, βι. ζπλνπηηθά Π. Μαληδνχθαο, «Μεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα θαη θνηλσληθή έληαμε ζηελ ζχγρξνλε Διιάδα», ζει. 8-10, πξνδεκνζίεπζε απφ ηνλ Σηκεηηθφ Σφκν γηα ηνλ θαζεγεηή Γ. Παπαδεκεηξίνπ, www.constitutionalism.gr. 13 Βι. Γ. Κφθθηλνο, «Σα ειιεληθά πληάγκαηα θαη ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε (1844-1927)», Μλήκσλ, 19, 1997, ζει. 83 επ. 14 Βι. Ε. Παπαζηψπε-Παζηά, «Κηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε γέλλεζε θαη κε αλαγλψξηζε», Αξκελφπνπινο 1986, ζει. 957-966 θαη ηεο ίδηαο, Γίθαην Ηζαγέλεηαο, εθδ. άθθνπια, 2002, ζει. 63-79. 15 Βι. πεξαηηέξσ εμαηξεηηθή αλάπηπμε ζε Δι. Βφγιε «Έιιελεο ην γέλνο. Ζ ηζαγέλεηα θαη ε ηαπηφηεηα ζην εζληθφ θξάηνο ησλ Διιήλσλ (1821-1844)», ζει. 39-58, 83-99, 122-133, 240-255 θαη 349-365, φπνπ γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηε ρξηζηηαληθή πίζηε σο αξρηθφ θξηηήξην ηεο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο, ζηελ εηζαγσγή ηνπ θξηηεξίνπ ηεο απηνρζνλίαο, ζηελ ελαιιαγή θαη ηζνηηκία ησλ θξηηεξίσλ ηεο εληνπηφηεηαο θαη ηεο εζληθήο θαηαγσγήο κεηαγελέζηεξα. Γηα ην πνιηηηθφ δήηεκα απηνρζφλσλ θαη εηεξνρζφλσλ πνπ πξνέθπςε ηφζν θαηά ηε Γηάξθεηα ηνπ Αγψλα θαη ηα επαλαζηαηηθά πληάγκαηα φζν θαη θαηά ηε ζπδήηεζε γηα ηελ πνιηηηθή ηαπηφηεηα ηνπ Έιιελα ζηελ Α΄ Δζλνζπλέιεπζε ηνπ ειεχζεξνπ θξάηνπο 1843-1844 βι. Η. Γεκάθεο, Ζ πνιηηεηαθή κεηαβνιή ηνπ 1843 θαη ην δήηεκα ησλ απηνρζφλσλ θαη εηεξνρζφλσλ, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα, 1991. 16 Βι. Γ. Υξηζηφπνπινο, «Οη πεξηπέηεηεο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο: πνηνο (δελ) έρεη ηα πξνζφληα λα είλαη Έιιελαο», πεξηνδηθφ Θέζεηο, 2004, η. 87, ζει. 61-90. 10 7 www.constitutionalism.gr δηαβάδεη ην Γ΄ Σκήκα ηελ λνκνζεηηθή ηζηνξία, θαζειψλνληαο ηελ λνκνινγία ζην θξηηήξην ηεο βηνινγηθήο θαηαγσγή απφ ην πεξηνχζην γέλνο θαη παξαγλσξίδνληαο ηελ αλνηρηή θαη πνξψδε αληίιεςε γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε πνπ δηαηξέρεη φιε ηε ζπληαγκαηηθή καο παξάδνζε 17. Ηδηαίηεξα επηβνεζεηηθή πξνο ηελ παξαπάλσ εξκελεία αλαδεηθλχεηαη γηα ην ηΔ ε αμηνπνίεζε ηεο λνκνζεζίαο πεξί πνιηηνγξάθεζεο νκνγελψλ18. Δίλαη αιήζεηα φηη νη ζρεηηθέο λνκνζεηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ νκνγέλεηα επηθπιάζζνπλ έλα πξνλνκηαθφ πεδίν γηα ηα επηρεηξήκαηα εθαξκνγήο ηνπ ius sanguinis, θαζψο νκνγελήο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε λνκνζεζία θαη ηε λνκνινγία «…ν αλήθσλ εηο ην ειιεληθφλ γέλνο ή έζλνο, ήηνη ν θεθηεκέλνο ειιεληθήλ εζληθήλ ζπλείδεζηλ, ζπλαγνκέλελ θπξίσο εθ ησλ ζπλδεφλησλ απηφλ πξνο ην ειιεληθφ έζλνο ζηνηρείσλ θαη ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηφο ηνπ, ησλ αλαθεξνκέλσλ ηδία εηο ηελ θαηαγσγήλ ηνπ (εθ παηξφο ή κεηξφο ή απσηέξσλ πξνγφλσλ), ηελ γιψζζαλ, ηελ ζξεζθείαλ, ηαο εζληθάο παξαδφζεηο θαη ελ γέλεη ηελ θνηλήλ ζπλείδεζηλ ησλ ηζηνξηθψλ πεπξσκέλσλ ηνπ έζλνπο» 19. Ωζηφζν ην δηθαζηήξην απνζησπά ηελ πινχζηα λνκνινγία ηνπ, ε νπνία αξλείηαη ηε δηαπίζησζε ηεο ηζαγέλεηαο νκνγελψλ, ιφγσ κε επαξθνχο απφδεημεο ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ηνπ θέξνληα ηελ νκνγελεηαθή ηδηφηεηα, ελψ ζπλέηξερε θαη απνδεηθλπφηαλ ε θπιεηηθή θαηαγσγή. Σα θπιεηηθά θαη ππνθεηκεληθά-ζπλεηδεζηαθά θξηηήξηα ζπγρένληαη θαη ελαιιάζζνληαη ζηελ δηνηθεηηθή πξαθηηθή θαη ηε ζρεηηθή λνκνινγία, επηηξέπνπλ Αηηηνινγηθή έθζεζε λ. 3838/2010, ζει 3 : «Ζ πνιηηηθή απηή αληίιεςε γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ Έιιελα πνιίηε, δειαδή γηα ηελ Διιεληθή Ηζαγέλεηα (φπσο λνκηθά απνθαιείηαη), ζπλερίδεη κηα καθξά ζπληαγκαηηθή παξάδνζε ζηε ρψξα καο πνπ αλάγεηαη ζηα επαλαζηαηηθά ζπληάγκαηα ηεο πεξηφδνπ ηεο αξρηθήο ζπγθξφηεζεο ηνπ ειιεληθνχ Κξάηνπο», πξβι. Γ. Γεκνχιεο, « Λαφο, έζλνο θαη πνιίηεο ζηελ ειιεληθή ζπληαγκαηηθή ηζηνξία ηνπ 19νπ αηψλα», Σν δίθαην ηεο πνιηηηθήο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 2001, ζει. 367-429 θαη Ν. Αιηβηδάηνο, «Έζλνο θαηά Λανχ ην 1940», ζε Διιεληζκφο- Διιεληθφηεηα, επηκ. Γ.Γ. Σζανχζε, Δζηία, 1983, ζει. 91 επ. 18 Βι. κεηαμχ άιισλ Γ. Σζηνχθαο, «Οκνγελείο θαη Ηζαγέλεηα: αλεπάξθεηεο κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο αληηκεηψπηζεο», χγρξνλα Θέκαηα, ηεχρνο 91, Οθηψβξηνο - Γεθέκβξηνο 2005, ζει. 32-38. 19 Βι. αλαιπηηθά ηνλ ζρεηηθφ δηάινγν γηα ην ξφιν ηνπ γέλνπο ζηελ ηζηνξία ηεο πνιηηνγξάθεζεο θαη ηελ ζχλδεζε κε ην δίπνιν «νκνγελήο –αιινγελήο», πνπ δηαπεξλά φιεο ηηο φςεηο ηνπ δηθαίνπ ηζαγέλεηαο ζε Λ. Μπαιηζηψηεο, «Ηζαγέλεηα θαη πνιηηνγξάθεζε ζηελ Διιάδα ηεο κεηαλάζηεπζεο: αληηθάζεηο κηαο αδηέμνδεο πνιηηηθήο», ζε Ζ Διιάδα ηεο κεηαλάζηεπζεο - Κνηλσληθή ζπκκεηνρή, δηθαηψκαηα θαη ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, επηκ. Μ. Παχινπ, Γ. Υξηζηφπνπινο, ΚΔΜΟ, εθδ. Κξηηηθή, 2004, ζει. 303-337 [θπξίσο 312-333], θαζψο θαη ηνπ ίδηνπ, «Ζ ηζαγέλεηα ζηνλ ςπρξφ πφιεκν», ζην: Σα δηθαηψκαηα ζηελ Διιάδα 1953-2003, επηκ. Μ. Σζαπφγαο-Γ. Υξηζηφπνπινο, ΔΔΓΑ, εθδ. Καζηαληψηε, 2004, ζει. 8198, θαη ζηελ ίδηα έθδνζε Γ. Υξηζηφπνπινο, «Ζ ειιεληθή ηζαγέλεηα ζηελ επνρή ηεο κεηαλάζηεπζεο-παιιηλφζηεζεο», ζει. 99-109. 17 8 www.constitutionalism.gr απνθιεηζκνχο θαη πεξηραξαθψζεηο, απνδεηθλχνληαο φηη θάζε άιιν παξά ζηαζεξφ είλαη ην δίθαην ηνπ αίκαηνο, φπσο ππνζηεξίδεη ην ηΔ [ζθ. 10].20 Παξαγλσξίδεηαη επίζεο απφ ην δηθαζηήξην ν ζρεηηθφο δηάινγνο ζηε ζεσξία ζρεηηθά κε ηελ αληηζπληαγκαηηθφηεηα21 θαη ηελ 22 αληηζπκβαηηθφηεηα ηνπ άξζξνπ 19 ηνπ πξντζρχνληνο ΚΔΗ ζε ζρέζε κε ην άξζξν 4 παξ. 3 β , δηάινγνο πνπ αλέδεημε ηελ επηθηλδπλφηεηα θαη ηε ξεπζηφηεηα ηνπ θξηηεξίνπ ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο 23. Με βάζε ηελ ηφηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 19, πνπ θαηαξγήζεθε κεηαγελέζηεξα κε ηνλ Ν. 2623/1998, ν αιινγελήο πνπ εγθαηέιεηπε ην ειιεληθφ έδαθνο ρσξίο πξφζεζε παιηλλφζηεζεο κπνξνχζε λα απσιέζεη ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα, αλ δηαπηζησζεί απφ ηε δηνίθεζε φηη ν δεζκφο ηνπ κε ην ειιεληθφ έζλνο είλαη ραιαξφο θαη έπαςε λα ζπκπεξηθέξεηαη σο Έιιελαο [κεηαμχ άιισλ ηΔ 2169/1960, 2753/1964, 2044/70, 4345/83, 1565/86, 2564/90, 209/93, 1213/93, 4104/95, 4263/95, 4578/95, 6253/96, 3079/98, 731/99, 3654/2000, 3070/2002, 100/2006]24. Ζ ρξήζε ηεο αφξηζηεο έλλνηαο ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο, πνπ δηέθξηλε ηνλ νκνγελή απφ ηνλ αιινγελή, Βι κεηαμχ άιισλ ηηο πξφζθαηεο 1982/2010, 1644/2010, 3012/2009, 1882/2009 θαη απφ ηελ ΣΔ 2633/09: «…Οη ιφγνη απηνί αθπξψζεσο είλαη απνξξηπηένη σο λφκσ αβάζηκνη δηφηη, θαηά ηα πξνεθηεζέληα, θαηά ην άξζξν 1 ηνπ λ. 2790/2000, φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ην άξζξν 76 ηνπ λ. 2910/2001, γηα ηελ θηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγελείαο απαηηείηαη, εθηφο απφ ηελ ειιεληθή θαηαγσγή, θαη ε δηαπίζησζε ηεο ειιεληθήο ζπλείδεζεο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ», αιιά θαη ηηο πξνεγνχκελεο απνθάζεηο ΣΔ 57/1981, 2756/1983, 4463/95, 21/1996, 275/99 «…Ωο νκνγελήο, ν νπνίνο κπνξεί λα απνθηήζεη ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα, λνείηαη ν πξνεξρφκελνο απφ ρψξα ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο ν νπνίνο θαηάγεηαη απφ παηέξα ή κεηέξα ή απψηεξνπο πξνγφλνπο Έιιελεο θαη έρεη ειιεληθή ζπλείδεζε. Μπνξνχλ, ζπλεπψο, λα ιεθζνχλ ππφςε σο ζηνηρεία πξνζδηνξηζκνχ ηεο ειιεληθήο ζπλείδεζεο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ θαη ε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ή ηεο πνληηαθήο δηαιέθηνπ θαζψο θαη ε επαθή ηνπ κε ηα ήζε, έζηκα θαη ηηο παξαδφζεηο φπσο απηά δηακνξθψζεθαλ ζηνπο ηφπνπο δηακνλήο ησλ Διιήλσλ». 21 Βι. Μ. Βξνληάθεο, «Ζ απψιεηα ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο θαη ε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο», Αξκελφπνπινο 1999, ζει. 1382-1386, αιιά θαη αληίζεηα απφ ηε λνκνινγία ππέξ ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ηνπ αξ. 19 ΚΔΗ ζε ζρέζε κε ην αξ. 4 παξ. 3 , ιφγσ ηεο δηαηήξεζήο ηνπ ζε ηζρχ δπλάκεη ηνπ κεηαβαηηθνχ αξ. 111 παξ. 6 κεηαμχ ησλ άιισλ ηΔ 59/1981, 6253/1996, 734/1999 , 3070/2002. 22 Βι. Η. Βνχιγαξεο, «Ζ δηάθξηζε κεηαμχ νκνγελψλ θαη αιινγελψλ θαη ε επίδξαζή ηεο ζηελ απφθηεζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο», Αξκελφπνπινο 1999, ζει. 1354-1364 [1362], θαζψο θαη αληίζεηα ηΔ 2060/2008, 2798/2009, 2968/2009, 4148/2009 θαη παιαηφηεξα ε ραξαθηεξηζηηθή ηΔ 209/1993 κε θνηλφ πεξηερφκελν: «…ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 19 ΚΔΗ δελ ππάγεηαη ζην πεδίν εθαξκνγήο ησλ άξζξσλ 5 παξ. 1, 8παξ. 1 θαη 14 ηεο ΔΓΑ … ε πξφζθηεζε θαη δηαηήξεζε ηεο ηζαγέλεηαο δελ απνηειεί πεξηερφκελν αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο». 23 Βι. κεηαμχ άιισλ Γ. Υξηζηφπνπινο, «Ζ ηειεπηαία εηθνζαεηία ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο: 1984-2004», χγρξνλα Θέκαηα, ηεχρνο 91, Οθηψβξηνο Γεθέκβξηνο 2005, ζ. 2231 [24-25], φπνπ παξνπζηάδεηαη ζπλνιηθά ην δήηεκα θαη ζπλδέεηαη κε ηα ζέκαηα ηεο παιηλλφζηεζεο ησλ νκνγελψλ σο ε άιιε φςε ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο. 24 Βι. δεκνζίεπζε απνθάζεσλ ζε Δπεηεξίδα Γηθαίνπ Πξνζθχγσλ θαη Αιινδαπψλ, 2007, εθδ. Αλη. άθθνπια, ζει. 99-306. 20 9 www.constitutionalism.gr ζπληζηνχζε δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε εηο βάξνο κεηνλνηηθψλ πιεζπζκψλ 25. Ζ πξαθηηθή απηή νδήγεζε ζεκαληηθφ αξηζκφ πξνζψπσλ ζε αληζαγέλεηα, θαηά παξάβαζε ησλ αλαγθαζηηθψλ θαλφλσλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ, πνπ ππνρξεψλνπλ ηα θξάηε ζε ζεβαζκφ ηεο εζλνηηθήο-θπιεηηθήο ηζφηεηαο θαη ζε πξνζηαζία απφ ηελ αληζαγέλεηα26. Αλ φλησο γηα ην δηθαζηήξην ην δίθαην ηζαγέλεηαο, σο δηαρξνληθφ λνκνζεηηθφ δίθαην, αλαδεηθλχεη ηελ αμία ηνπ νπζηαζηηθνχ πληάγκαηνο θαη ζα πξέπεη λα εξκελεχεηαη ζε έλαλ ηζηνξηθφ νξίδνληα ππφ ην θσο ηνπ αξ. 108 θαη ησλ ζρεηηθψλ θξαηηθψλ πνιηηηθψλ, ηφηε ζθφπηκν ζα ήηαλ λα ιεθζεί ππ΄φςε θαη ε ζχγρξνλε λνκνινγηαθή δηάζηαζε ηνπ δεηήκαηνο, φπσο πξφζθαηα ηέζεθε απφ ηελ θαηαδηθαζηηθή γηα ηελ ρψξα καο απφθαζε ηνπ ΔΓΓΑ ηεο 8.7.2010, ππφζ. ηηαξφπνπινο θαη άιινη θαηά Διιάδνο27, ε νπνία έζεζε ζην θέληξν ηνπ δηαιφγνπ γηα ηελ ςήθν ησλ Διιήλσλ ηεο δηαζπνξάο ην ρσξηθφ ζηνηρείν ηεο δηακνλήο ζην εμσηεξηθφ θαη ηελ αληίζηνηρε πνιηηηθή βνχιεζε ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε 28. Σν Γηθαζηήξην ηνπ ηξαζβνχξγνπ έθξηλε φηη ε Διιάδα ππνιείπεηαη ηνπ Οκάδεο-ζηφρνη ηνπ άξζξνπ 19 ηνπ ΚΔΗ απνηέιεζαλ θπξίσο νη αξηζηεξνί πνιηηηθνί πξφζθπγεο ηνπ εκθπιίνπ, νη Βιάρνη ηεο βφξεηαο Διιάδνο, νη ζιαβφθσλνη Έιιελεο, νη Δβξαίνη κεηαλάζηεο ζην Ηζξαήι, νη Έιιελεο ηηαιηθήο θαηαγσγήο πνπ έθπγαλ ζηελ Ηηαιία, νη κνπζνπικάλνη αιβαληθήο θαηαγσγήο πνπ κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Σνπξθία, βι. πην αλαιπηηθά ζε Σ. Κσζηφπνπινο, «Αθαίξεζε ηζαγέλεηαο: ε ζθνηεηλή πιεπξά ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο ηζηνξίαο», χγρξνλα ζέκαηα, η. 83/2003, ζει. 53 επ. 26 Βι. αλαιπηηθά γηα ηελ αληίζεζε ηεο αθαίξεζεο ηζαγελείαο θαηά ην αξ.19 ηνπ ΚΔΗ πξνο ηηο δηεζλείο ζπλζήθεο θαη ην εζηκηθφ δηεζλέο δίθαην, αιιά θαη πξνο ην επξσπατθφ δίθαην πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ζε Ν. ηηαξφπνπινο, «Αθαίξεζε ηεο ηζαγέλεηαο κε θξηηήξην ηελ εζλνηηθή θαηαγσγή: ε βαξηά ζθηά ηνπ άξζξνπ 19 ηνπ ΚΔΗ ηνπ 1955», Δπεηεξίδα Γηθαίνπ Πξνζθχγσλ θαη Αιινδαπψλ, 2007, εθδ. Αλη. άθθνπια, ζει. 683-716 [705-712 κε ηηο εθεί παξαπνκπέο ζηελ λνκνινγία ησλ δηεζλψλ δηθαζηεξίσλ]. 27 ΔΓΓΑ Πξνζθπγή 42202/07 (Πξψην ηκήκα), απφθ. 8.7.2010, ππφζ. ηηαξφπνπινο θαη άιινη θαηά Διιάδνο, δεκνζηεπκέλε κεηάθξαζε ζε ΘΠΓΓ 2010, ζει. 1208 επ., κε αμηφινγν ζρφιην ηνπ Αιέμαλδξνπ Απ. Μαληδνχηζνπ. 28 Βι. γλψκε ηεο κεηνςεθίαο ππέξ ηνπ ρσξηθνχ ζηνηρείνπ γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ: «ιφγνη πνπ κπνξνχλ λα δηθαηνινγήζνπλ ηελ ππαγσγή ηνπ δηθαηψκαηνο ςήθνπ ζε κία ππνρξέσζε θαηνηθίαο είλαη ν ζηελόο ζπζρεηηζκόο αλάκεζα ζην δηθαίσκα ςήθνπ ζηηο βνπιεπηηθέο εθινγέο θαη ζην γεγνλόο λα είλαη θάπνηνο άκεζα ελδηαθεξόκελνο από ηηο πξάμεηο ησλ ηνηνπηνηξόπσο εθιεγνκέλσλ πνιηηηθώλ νξγάλσλ, θαζώο θαη ε ζεκηηή έγλνηα ηνπ λνκνζέηε λα πεξηνξίζεη ηελ επηξξνή ησλ πνιηηώλ πνπ θαηνηθνύλ ζην εμσηεξηθό ζε εθινγέο επί ζεκειησδώλ κελ δεηεκάησλ αιιά ηα νπνία αγγίδνπλ πξσηίζησο ηα πξόζσπα πνπ θαηνηθνύλ εληόο ηεο ρώξαο», θαη ζε κεηνςεθία δηθαζηή Φινγατηε: « Η Διιάδα έρεη εηζαγάγεη ζην Σχληαγκά ηεο ηε δπλαηφηεηα ςήθνπ γηα ηνπο Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο: πξνβιέπεηαη φηη νη φξνη απηήο ηεο ςήθνπ ζα νξηζηνχλ κε λφκν ηεο Βνπιήο, ν νπνίνο πξέπεη λα πηνζεηεζεί κε πιεηνςεθία δχν ηξίησλ. Απηή ε απαίηεζε δηθαηνινγείηαη απφ ηε κεγάιε ζεκαζία πνπ έρεη ε ςήθνο ηεο δηαζπνξάο γηα ηελ εζληθή πνιηηηθή, δηόηη κόλν έλαο λόκνο πνπ ζα έρεη επξεία ππνζηήξημε από ηηο ειιεληθέο πνιηηηθέο δπλάκεηο κπνξεί λα απνηειέζεη ηε βάζε κίαο κεηαξξύζκηζεο ε νπνία, ζηελ πξαγκαηηθόηεηα, ζα δώζεη ζηνπο Έιιελεο πνπ έρνπλ εγθαηαιείςεη νξηζηηθά ηελ Ειιάδα, ή αθόκα θαη ζε εθείλνπο νη νπνίνη δελ έρνπλ παηήζεη πνηέ ην πόδη ηνπο ζηελ Ειιάδα, έλαλ απνθαζηζηηθό ξόιν ζην κέιινλ όζνλ αθνξά ηηο απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη εληόο ηεο ρώξαο». 25 10 www.constitutionalism.gr θνηλνχ παξνλνκαζηή ησλ θξαηψλ-κειψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, φζνλ αθνξά ζηελ απνηειεζκαηηθή άζθεζε ησλ εθινγηθψλ δηθαησκάησλ απφ ηνπο απφδεκνπο εθινγείο θαη σο εθ ηνχηνπ δελ ζα κπνξνχζε λα επηθαιεζηεί ην επξχ πεξηζψξην εθηίκεζεο, πνπ θαηά θαλφλα αλαγλσξίδεηαη ζηα ζπκβαιιφκελα θξάηε ζηνλ ηνκέα ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ. Ζ έιιεηςε λνκνζεηηθήο εμεηδίθεπζεο ηνπ άξζξνπ 51 παξ. 4 ηνπ πληάγκαηνο γηα πεξηζζφηεξν απφ ηξεηο δεθαεηίεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αληίζηνηρε εμέιημε ηνπ δηθαίνπ ησλ ζπκβαιινκέλσλ θξαηψλ, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ε έιιεηςε απνηειεζκαηηθψλ κέηξσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη ηε δπλαηφηεηα λα αζθνχλ απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο ην δηθαίσκα ςήθνπ ζηηο εζληθέο εθινγέο, έπιεμε ην δηθαίσκα γηα ειεχζεξεο εθινγέο (άξζξν 3 ηνπ Πξψηνπ Πξφζζεηνπ Πξσηνθφιινπ ηεο ΔΓΑ). Ο έιιελαο δηθαζηήο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο δελ βξίζθεηαη πηα κπξνζηά ζηηο πξνθιήζεηο ησλ επαλαζηαηηθψλ πληαγκάησλ, νχηε ζην δίθαην ηνπ αίκαηνο φπσο εγγξάθεηαη ζηελ ηζηνξία ηεο νκνγέλεηαο πξηλ δεθαεηίεο. Παξαγλσξίδνληαο ηα παξαπάλσ, νχηε επσθειήζεθε απφ ηηο απνθάζεηο ησλ δηεζλψλ δηθαηνδνζηψλ γηα ηελ έλλνηα ηεο δηαζπνξάο θαη ηνπ ειιεληζκνχ29, νχηε αληαπνθξίζεθε ζηηο πξνθιήζεηο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ, πνπ ζέηνπλ επηηαθηηθά ην δήηεκα ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ γηα ηνπο πιεζπζκνχο ζε θίλεζε30. Δπηπιένλ, ηδηαηηέξσο πξνβιεκαηηθή θαη σο νξηαθή θξίζε ζθνπηκφηεηαο εκθαλίδεηαη ε αμηνιφγεζε ηνπ δηθαζηεξίνπ γηα ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ έιιελα λνκνζέηε λα εληάμεη ζην πιαίζην ηεο λνκηκφηεηαο πιεζπζκνχο, πνπ δηαβηνχλ γηα ρξφληα θαη εξγάδνληαη ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα, κέζσ ζηαδηαθψλ λνκηκνπνηήζεσλ αιινδαπψλ ζηεξνχκελσλ ηαμηδησηηθψλ εγγξάθσλ θαη ζεσξήζεσο εηζφδνπ. Ζ πνιηηηθή απηή πξνζπαζεί λα απαληήζεη, -αλ θαη αθφκα κέλεη πνιχο δξφκνο λα δηαλπζεί,- ζηηο ζχγρξνλεο απαηηήζεηο ηαθηνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ ελαξκνλίδνληαο ηηο επξσπατθέο λνκνζεζίεο, έζησ θαη θαηά εκηηειή ηξφπν 31. Ωζηφζν ην ηΔ ζεσξεί φηη «…ζπλέπεηα απηήο ηεο λνκνζεηηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο ζπζηνίρνπ δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο είλαη φηη θαζίζηαηαη αλέθηθηε ε δηαπίζησζε αλ ππήξμαλ πξφζσπα, πνία θαη πφζα, ηα νπνία πξάγµαηη λα δηέµεηλαλ θαη λα Βι. Γ. Σνπξγέιε, «Οκνεζλείο κεηαλάζηεο απφ ηελ πξψελ ΔΓ θαη ε πνιηηηθή ησλ ζπγγελψλ θξαηψλ», χγρξνλα Θέκαηα, η. 108, 2010, ζει. 45-56, κεηαζρεκαηηζκνί ζηελ ελλνηνιφγεζε ηνπ έζλνπο θαη αλαζεκαζηνδφηεζε ηεο δηαζπνξάο. 30 Βι. Λ. Βεληνχξα, «Δζληθφ θξάηνο θαη ζχγρξνλεο κεηαλαζηεχζεηο», χγρξνλα Θέκαηα, 23-36, η.107, Οθηψβξηνο-Γεθέκβξηνο 2009, θαζψο θαη ζηελ ίδηα έθδνζε Γ. Σζηνχθαο, «Αιινδαπνί πιεζπζκνί ζηελ Διιάδα», ζει. 47-56. 31 Βι. Γ. Σζηνχθαο, «Σν αζαθέο θαζεζηψο ηεο καθξνρξφληαο εγθαηάζηαζεο θαη νη αβέβαηεο πξννπηηθέο ηνπ», ζε: Μεηαλάζηεπζε , εηεξφηεηα θαη ζεζκνί ππνδνρήο ζηελ Διιάδα, εθδ. άθθνπια, 2010, ζει. 127-165. 29 11 www.constitutionalism.gr εξγάζζεθαλ λνµίµσο, µέρξη ζήµεξα ζηε ρψξα…», γηα λα θαηαιήμεη ζην βαζηθφ ζπκπέξαζκα φηη «…ε ηδηφηεο ηεο ειιεληθήο ηζαγελείαο, ζηελ πεξίπησζε πνπ απηή απνλέµεηαη αζξφσο πξέπεη λα απνηειεί ην ηειηθφ ζηάδην ηεο ελζσµαηψζεσο ησλ αιινδαπψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη φρη ην µέζν γηα ηελ ελζσµάησζε ζηελ ειιεληθή θνηλσλία αιινδαπψλ µε ερφλησλ εηζέηη απνθηήζεη ηελ ειιεληθή ζπλείδεζε…» θαη ζπλεπψο «…νχηε µφλε ε λφκηκε παξαµνλή ησλ γνλέσλ ηνπ ζηελ Διιάδα επί πεληαεηία νχηε ε επηηπρήο παξαθνινχζεζε έμη ηνπιάρηζηνλ ηάμεσλ ειιεληθνχ ζρνιείνπ ζηελ Διιάδα δηαζθαιίδνπλ άλεπ εηέξνπ ηελ έληαμε ηνπ ελδηαθεξνµέλνπ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία σο θνξέα ησλ αμηψλ ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο, φπσο θαηαξρήλ επηβάιιεηαη, θαηά ηηο ζπληαγµαηηθέο δηαηάμεηο, πξνθεηµέλνπ πεξί ηεο ζεζπίζεσο γεληθψλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ θηήζεσο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο». Με ηα παξαπάλσ ζθεπηηθά ην Γ΄ Σκήκα ηνπ ηΔ ακθηζβεηεί σο αληηζπληαγκαηηθή ηελ εμνπζία ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε λα πξνβιέπεη δηαδηθαζίεο πνιηηνγξάθεζεο ζηε βάζε θαζνξηζκέλσλ απφ ηνλ ίδην αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ (φπσο ρξφλνο «λφµηµεο» δηαµνλήο ηνπ αηηνχληνο αιινδαπνχ ή ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, ε θνίηεζε ζε ειιεληθφ ζρνιείν επί νξηζµέλν ρξφλν, ε αλππαξμία θαηαδίθεο γηα νξηζκέλα ζνβαξά πνηληθά αδηθήκαηα), ρσξίο ηελ πξφβιεςε πξνεγνχκελεο εμαηνκηθεπκέλεο θξίζεο σο πξνο ηε ζπλδξνκή ηεο νπζηαζηηθήο πξνυπνζέζεσο ηνπ δεζµνχ πξνο ην ειιεληθφ έζλνο ηνπ αηηνχληνο ηελ πνιηηνγξάθεζε αιινδαπνχ. Ζ ζέζε φκσο απηή ηεο απφθαζεο νδεγεί ζε αλαίξεζε ησλ αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ έληαμεο ζηελ πνιηηηθή θνηλφηεηα ηνπ ιανχ, φπσο ην θξηηήξην ηεο ρσξηθήο εγγχηεηαο θαη ηεο ηήξεζεο ηεο λνκηκφηεηαο. Ζ ζέζε ηνπ Γηθαζηεξίνπ ζην πνιηηηθφ δήηεκα ηεο αιινδαπφηεηαο ζπλνςίδεηαη ζηελ αληίιεςε ηεο ηζαγέλεηαο σο πξνλνκίνπ - αληηδψξνπ ηνπ θξάηνπο πξνο ηνπο ήδε θέξνληεο ηελ εζληθή ζπλείδεζε, σο απφιεμε ηεο δηαδηθαζίαο ελζσκάησζεο πνπ αλαγλσξίδεηαη ζε φζνπο απνδείμνπλ ηελ πξνζρψξεζε ηνπο ζε κηα πξναηψληα νκνηνγελή ηζηνξηθή ζπιινγηθφηεηα, ελψ ηελ αξλείηαη ζε φζνπο ζπλδηακνξθψλνπλ ζην παξφλ ζηα γεσγξαθηθά φξηα κηα θνηλή νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή παηξίδα κε έκπξαθηε ζπκκεηνρή θαη ηήξεζε ηεο λνκηκφηεηαο. Ζ αλαγλψξηζε πιήξνπο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο κέζα απφ κηα δηαδηθαζία κε ηειεπηαίν ζηάδην ηε δηαπίζησζε ηεο ελζσκάησζεο ηνπ αιινδαπνχ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, ε νπνία επηζθξαγίδεηαη κε ηε απφθηεζε εζληθήο ζπλείδεζεο, δελ ελαξκνλίδεηαη, πάλησο, νχηε κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ αιιά νχηε θαη πξνο ηελ νηθεία λνκνζεζία πεξί ηζαγέλεηαο θαη ην πλεχκα ηνπ λνκνζέηε 32. Βι. αηηηνινγηθή έθζεζε ηνπ λφκνπ, ζει. 3: «Φσξίο λα ππνηηκά ηε ζεκαζία ηεο θαηαγσγήο απφ Έιιελα γηα ηε ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ, ε λέα απηή αληίιεςε ζπλδέεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ Έιιελα πνιίηε θαη ηα δηθαηψκαηα πιήξνπο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο, πνπ ηε ζπλνδεχνπλ, κε ηελ νηθεηνπνίεζε πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο Έιιελα ή, φπσο αιιηψο αλαθέξεηαη, κε 32 12 www.constitutionalism.gr Σν λέν αξ. 5Α ηνπ Κψδηθα Ηζαγέλεηαο, πνπ φλησο ζπκκεξίδεηαη κελ ηελ απφδνζε ηεο ηζαγέλεηαο σο ηειηθφ ζηάδην κηαο δηαξθνχο εληαμηαθήο πνξείαο ηνπ αιινδαπνχ, σο ελ δπλάκεη πνιίηε θαη σο de facto θνηλσληθνχ πνιίηε33, νπδφισο εμαξηά, πάλησο, ηηο νπζηαζηηθέο πξνυπνζέζεηο απφ ζπλεηδεζηαθά θξηηήξηα. Ο λνκνζέηεο εμαξηά απνθιεηζηηθά ηελ πνιηηνγξάθεζε απφ ηε λφκηκε θαη κφληκε δηακνλή, ηελ θαηαλφεζε ηεο γιψζζαο, ηε δηαβάζκηζε ζπκκεηνρήο ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή θαη ηε δπλαηφηεηα ελεξγνχο παξέκβαζεο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο. Μηα ηέηνηα αμίσζε γηα ηζαγέλεηα ηεξκαηίδεη ηελ θαζήισζε ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο ζηελ θπιεηηθή θαηαγσγή θαη εληνπίδεη ζεκείν ζπλάληεζεο ηνπ δεκνθξαηηθνχ κε ην θηιειεχζεξν ραξαθηήξα ηνπ θξάηνπο 34. Άιισζηε, νχηε ε ζεσξία θαίλεηαη λα απνδέρεηαη κηα κνλνζήκαληε πνξεία ζηε ιεηηνπξγηθή δπλακηθή ηεο ηζαγέλεηαο, δειαδή σο ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο δηαδηθαζίαο έληαμεο 35. Μηα παξφκνηα ζέζε, φπσο απηή ηνπ ηΔ, παξαγλσξίδεη ηηο δηαθνξεηηθέο εληαμηαθέο αλάγθεο ησλ αιινδαπψλ πιεζπζκψλ θαη ηηο πνηθίιεο αθεηεξίεο ηνπο 36. Αληηιακβάλεηαη ηελ απφδνζε ηεο ηζαγέλεηαο κε βάζε ηελ πξνθξνχζηεηα ινγηθή, σο ην ηέξκα ηνπ δξφκνπ γηα θάζε πεξίπησζε, πεξλψληαο πάληα κέζα απφ ην εζλνθπιεηηθφ θίιηξν, ρσξίο λα δηαθξίλεη κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ππνθεηκέλσλ: αλ νη αιινδαπνί είλαη αλήιηθνη ή ελήιηθνη, αλ γελλήζεθαλ ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα ή έμσ απφ απηήλ, αλ έιαβαλ ηε δηακφξθσζε ειιεληθήο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο. Ταπηφηεηα ή ζπλείδεζε πνπ ελ πξνθεηκέλσ δελ ζηεξίδνληαη ζην αίκα, ζηελ θαηαγσγή ή ζηελ αθνκνίσζε θάπνησλ εζληθνζξεζθεπηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αιιά ζηελ πιήξε θαη ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή ηεο ρψξαο, απφ ηε κηα, θαη ζηελ ηθαλφηεηα εμ ίζνπ πιήξνπο θαη ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ζηελ δσή ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο, κε ζεβαζκφ ζηηο αξρέο ηεο, απφ ηελ άιιε». 33 Γηα ηελ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ζε «Ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη θνηλσληθή ηάμε», βι. T.H.Marshal-T.Bottomore, εθδ.Gutemberg, Αζήλα 2001 θαη επηθαηξνπνίεζε έξγνπ ηνπ έξγνπ ηνπ T.H.Marshall,ζε P.Birnbaum, Sur la citoyenneté, L‟ année sociologique, ed. PUF, v.46, n.1, 1996, p. 57–85. 34 Βι. Υ. Παπαζηπιηαλφο, «Πξνο κηα αιιαγή παξαδείγκαηνο ζρεηηθά κε ηελ θηήζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή ησλ αιινδαπψλ θαη ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε», ζρφιην ζε ΔθεκΓΓ 2010, ζει. 11-17. 35 Βι. φιν ηνλ ζρεηηθφ δηάινγν ζε πξφζθαηε κειέηε, D. Scnapper, Qu‟ est – ce que l‟ intégration? Ed. Gallimard, 2007, ζει. 71-19 [72-130] θαη ζε F. Medved “ Interaction entre nationalité et intégration,” ζε Défis au droit national et international sur la nationalité a l‟ aube du nouveau millénaire, Actes de la 2 e conférence européenne sur la nationalité, Strasbourg, Octobre 2001, p. 21 [40] θαη Y.N. Soysal, Limits of citizenship, Migrants and Postnational Membership in Europe, 1994 by the University of Chicago, p. 31-41, 45-64. 36 Βι. Γ. Υξηζηφπνπινο, «Οη κεηαλάζηεο ζηελ ειιεληθή πνιηηηθή θνηλφηεηα» ζε: Μ. Παχινπ, Γ. Υξηζηφπνπινπ (επηκέιεηα), Ζ Διιάδα ηεο κεηαλάζηεπζεο, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα, 2004, ζ. 338-366. 13 www.constitutionalism.gr ειιεληθή παηδεία37 ή αλ ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή38. 2. Η λνκνινγηαθή παξαθαηαζήθε γηα ην δίθαην ηζαγέλεηαο Σα εξσηήκαηα πνπ ζέηεη ε ζρνιηαδφκελε απφθαζε γίλνληαη πην εκθαηηθά, αλ επηρεηξεζεί ε ζχγθξηζή ηεο πξνο ηελ πξνεγνχκελε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γχξσ απφ ηα ζέκαηα ηεο ηζαγέλεηαο. Κάζε απφπεηξα ζχγθξηζήο ηεο κε ηηο αληίζηνηρεο απνθάζεηο ηνπ ηΔ θαζηζηά έθδειε ηελ απφθιηζή ηεο θαη ηελ αδπλακία ζπζηεκαηηθήο θαηάηαμήο ηεο ζε κηα νπνηαδήπνηε θαηεγνξία. Σνχην θαηαδείθλπηαη, πξψηνλ, απφ ηελ επηινγή ησλ κειψλ ηνπ Γ΄ Σκήκαηνο λα ζεσξήζνπλ, σο αληηζπληαγκαηηθέο, ηηο λνκνζεηηθέο επηινγέο πνιηηνγξάθεζεο βάζεη αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ εδάθνπο θαη εθπαίδεπζεο, επηινγή πνπ ακθηζβεηεί ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο πνιηηηθήο θξίζεο ηνπ λνκνζέηε ζρεηηθά κε ηηο πξνυπνζέζεηο απφδνζεο ηεο ηζαγέλεηαο. Γεχηεξνλ, απφ ηελ εγθαηάιεηςε ηεο πάγηαο λνκνινγίαο ηνπ ίδηνπ Γηθαζηεξίνπ, ε νπνία εμαηξνχζε ηνπ ειέγρνπ ζπληαγκαηηθφηεηαο ηηο πξάμεηο ησλ πνιηηεηαθψλ νξγάλσλ, κε ηελ αηηηνινγία φηη ην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο αλάγεηαη ζηε ζθαίξα ηεο γεληθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο θαη νη ζρεηηθέο εθηειεζηέο δηνηθεηηθέο πξάμεηο εμεηδηθεχνπλ κηα «θπξηαξρηθή» αξκνδηφηεηα ηεο Πνιηηείαο. Ζ ζνβαξή απηή απφθιηζε ππνγξακκίδεηαη φρη γηα λα ππνζηεξηρζεί ε πξνεγνχκελε λνκνινγία ηνπ ηΔ, ε νπνία δερφηαλ φηη ε ξχζκηζε ηεο ηζαγέλεηαο, πνπ σο πξνλφκην πνπ ειεχζεξα απνλέκεηαη, αλαθηάηαη, αθαηξείηαη ή αλαθαιείηαη απφ ην θξάηνο βξίζθεηαη ζην «ζπληαγκαηηθφ αππξφβιεην», αιιά γηα λα θαηαδεηρζεί πσο νη ηδενινγηθέο Γηαθσηηζηηθή σο πξνο ηνλ ζθνπφ ηεο εζληθήο παηδείαο θαη ζε αληίζεηε θαηεχζπλζε απφ ην ηΔ ε ζρεηηθή αηηηνινγηθή έθζεζε, πνπ εξκελεχεη ηε ξήηξα ηεο εζληθήο εθπαίδεπζεο ηνπ αξ. 16 παξ. 2 ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αξρή ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο [ζει.6] : «Γηθαηνινγεηηθφ ιφγν ηεο ελ ιφγσ ξχζκηζεο απνηειεί ε δηαζθάιηζε ηεο νκαιήο αλάπηπμεο ησλ ελ ιφγσ αλειίθσλ ηέθλσλ αιινδαπψλ θαηά ηξφπν πνπ λα εγγπάηαη κε βέιηηζηα απνηειέζκαηα ηελ αλάδεημή ηνπο, ζχκθσλα θαη κε ην άξζξν 16 παξάγξαθνο 2 ηνπ Σπληάγκαηνο, ζε ρξεζηνχο πνιίηεο, ψζηε λα απνηξαπεί ην ελδερφκελν κειινληηθψλ ξεγκάησλ ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Ο ζηφρνο απηφο ζα επηηεπρζεί αθ’ ελφο δηα ηεο θαηαπνιέκεζεο αξλεηηθψλ παξαγφλησλ πνπ επηδξνχλ ζηε ςπρνθνηλσληθή εμέιημε ηνπ αλειίθνπ θαη ππνλνκεχνπλ ηελ εδξαίσζε ηεο απηνζπλείδεζήο ηνπ σο φκνηνπ θαη ίζνπ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ Έιιελεο (ηδίσο δηαθξίζεηο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ έιιεηςε Διιεληθήο Ιζαγέλεηαο, πξνζθφκκαηα πξφζβαζεο ζε επθαηξίεο), αθ’εηέξνπ κε ηελ εληαηηθή εθαξκνγή θαηάιιεισλ παηδαγσγηθψλ κεζφδσλ ζην πιαίζην ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο». 38 Βι. Γ. Υξηζηφπνπινο, « Ζ επφκελε κέξα ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο – κηα κεηαηφπηζε ζην θαηψθιη ηνπ απνθιεηζκνχ», Θέζεηο, η. 111, Απξίιηνο–Ηνχληνο 2010, φπνπ πεξηγξάθνληαη θαη ζρνιηάδνληαη νη λέεο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ηνπ λ. 3838/2010 γηα ηηο δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο «Έιιελαο απφ θνχληα, Έιιελαο απφ γεο, Έιιελαο – θαιφο καζεηήο», βι. θαη www.theseis.com. 37 14 www.constitutionalism.gr πξνθαηαιήςεηο ηεο θξηλφκελεο απφθαζεο θαη νη επηλνήζεηο αληηζπληαγκαηηθφηεηαο (αληίζεζε ζην έζλνο θαη ζην δίθαην ηνπ αίκαηνο), ζπληζηνχλ αλαρξνληζηηθή αλαδίπισζε γηα ηελ ζεσξία θαη πξάμε ηνπ δηθαίνπ ηεο ηζαγέλεηαο. Τπελζπκίδεηαη ζπλνπηηθά ε πξνεγνχκελε λνκνινγία, ψζηε λα θαλεί ε νμεία αληίθαζε κε ηελ θξηλφκελε απφθαζε, κε ηελ παξεκπίπηνπζα ππνγξάκκηζε φηη θαη απηή δελ ήηαλ άκνηξε, νχησο ή άιισο, θξηηηθήο νχηε δηαθξηλφηαλ γηα ηελ πξννδεπηηθφηεηά ηεο. χκθσλα κε ηελ αληίιεςε απηή, πνπ ήηαλ δπζηπρψο ξηδσκέλε ζηελ ειιεληθή δηνηθεηηθή πξαθηηθή θαη ηελ αληίζηνηρε λνκνινγία 39, φια ηα δεηήκαηα ηα ζρεηηθά κε ηελ θηήζε θαη ηελ απψιεηα ηεο ηζαγέλεηαο δελ αθνξνχλ ην πιαίζην άζθεζεο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, αιιά απνθιεηζηηθά ηνλ ρψξν άζθεζεο ηεο θπξηαξρηθήο αξκνδηφηεηαο 40 θαη ηα πνιηηεηαθά ζπκθέξνληα. ηελ ίδηα θαηεγνξία αλήθνπλ ην αλαηηηνιφγεην ησλ απνξξηπηηθψλ απνθάζεσλ πνιηηνγξάθεζεο, ε κε ππαγσγή ηεο αλαγλψξηζεο θαη ηεο αθαίξεζεο ηζαγέλεηαο ζηνπο θαλφλεο ησλ πξνζεζκηψλ θαη ηεο πξνεγνχκελεο αθξφαζεο ηνπ δηνηθνπκέλνπ θαηά ηνλ ΚΓΓ/ζίαο, νη απζαίξεηεο θαη εθηφο επιφγνπ ρξφλνπ αλαθιήζεηο δηαπηζησκέλσλ ηζαγελεηψλ. ια απηά απνηεινχλ κεξηθέο βαζηθέο θαηεγνξίεο πνπ δείρλνπλ ην επξχ πεξηζψξην εθηίκεζεο ηεο δηνίθεζεο θαηά ηελ εμεηδίθεπζε αφξηζησλ λνκηθψλ ελλνηψλ ζην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο θαη ην αλέιεγθην ησλ ζρεηηθψλ θξίζεσλ απφ ηα δηνηθεηηθά δηθαζηήξηα41. Έηζη, ελφςεη ηεο «θπξηαξρηθήο» ζρεηηθήο αξκνδηφηεηαο ηνπ Κξάηνπο, έρεη θξηζεί φηη ζην εζληθφ δίθαην δελ πξνβιέπεηαη δηθαίσκα ηνπ αιινδαπνχ ζηελ απνλνκή ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε, «…ν θαλφλαο δε απηφο δελ αληίθεηηαη ζην άξζξν 2 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο ή ηελ αξρή ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ…» (ηΔ 406/1990, Οινκ. 2279/1990 πιεηνςεθία, 1159/1991, 474/2005, 2780/2007, 1242/200742), «νχηε αληίθεηηαη ζην άξζξν 10 παξ. 1 θαη 3 ηνπ πληάγκαηνο, κε ηηο νπνίεο δηαηάμεηο δελ επηβάιιεηαη, ζε θάζε πεξίπησζε, ρσξίο δειαδή εηδηθή πεξί ηνχηνπ δηάηαμε λφκνπ, ε ππνρξέσζε εθδφζεσο εθηειεζηψλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ επί ππνβνιήο αλαθνξάο πνιίηε». Ηδηαίηεξε Βι. Δ. Κξίζπε-Νηθνιεηνπνχινπ, Ζ ηζαγέλεηα, Γεληθή ζεσξία – πγθξηηηθφλ δίθαηνλ, Αζήλα, 1965, Ε. Παπαζηψπε-Παζηά, Γίθαην Ηζαγέλεηαο, 5ε έθδ. Θεζ/λίθε, 2002, ζει. 11-27. 40 Etienne Balibar, Droit de cité, ed. Puf, 2002, p. 43-69 θαη 175-204, θαη ηνπ ίδηνπ, Nous, citoyens d‟Europe, ed. La Découverte, 2001, 31-56, 221-256, 286-297 (ζρεηηθά κε ηελ δηακφξθσζε ηνπ θαλφλα ηεο ηζαγέλεηαο απνθιεηζηηθά απφ ην θπξίαξρν θξάηνο σο θαλφλα εμαίξεζεο). 41 Βι. Γ. Υξηζηφπνπινο, «πγθξηηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο θαη δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο ηεο πνιηηνγξάθεζεο αιινδαπψλ», ζε: Ζ κεηαξξχζκηζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Ξ. Κνληηάδεο–Θ. Παπαζενδψξνπ, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2007, ζει. 71-91. 42 Βι. Μ. Σζαπφγαο, «Σν αλαηηηνιφγεην απνξξηπηηθψλ απνθάζεσλ επί αηηήζεσλ πνιηηνγξάθεζεο», ζρφιην ζηελ ηΔ 1242/2007 Σκήκα Γ΄, ΔθεκΓΓ, 2008, ζει. 207-210. 39 15 www.constitutionalism.gr αλαθνξά απαηηείηαη θαη ζηηο δχν πξψηεο απνθάζεηο ηεο κεηαπνιίηεπζεο, ηΔ 345/1978 θαη 1061/78, θαζψο θαη ζηελ κεηαγελέζηεξε ηΔ 2194/2004, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ εμάξηεζε ηεο εθνχζηαο απνβνιήο ηζαγέλεηαο απφ ηελ πξνεγνχκελε άδεηα δηνηθεηηθή άδεηα ηεο Πνιηηείαο43, ζε πεξηπηψζεηο πνπ νη αηηνχληεο ηελ απνβνιή ειιεληθήο ηζαγέλεηαο έρνπλ δηαθφςεη θάζε πξαγκαηηθφ δεζκφ κε ηελ ρψξα44. Ζ λνκνινγία αλζίζηαηαη, πάλησο, ζηελ απφδνζε δηαζηάζεσλ ηεο ηζαγέλεηαο πνπ ζα δηαπιέθνληαλ κε ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ζηε βάζε ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ ή ηνπ δηθαίνπ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Σνχην ζπκπιέεη άιισζηε θαη κε ην δηεζλέο δίθαην, θαηά ην νπνίν ν θαζνξηζκφο ηφζν ησλ νπζηαζηηθψλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ, φζν θαη ηεο δηαδηθαζίαο θηήζεσο ηεο ηζαγελείαο κε πνιηηνγξάθεζε αλήθεη ζηελ αξκνδηφηεηα ηνπ εζληθνχ λνκνζέηε. Σν γεληθφ δηεζλέο δίθαην δελ ηάζζεη ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, δεζκεπηηθά γηα ηνλ εζληθφ λνκνζέηε θαηά ηε ζέζπηζε θαλφλσλ πνιηηνγξάθεζεο αιινδαπψλ, νχηε πξνθχπηεη φηη είρε δηακνξθσζεί δηεζλήο θαλφλαο ππνρξεσηηθήο αηηηνινγίαο ησλ πξάμεσλ ησλ εζληθψλ αξρψλ, κε ηηο νπνίεο απνξξίπηνληαη αηηήκαηα πνιηηνγξάθεζεο αιινδαπψλ. Ζ κελ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε δελ έρεη θπξσζεί λνκνζεηηθψο θαη, επνκέλσο, δελ έρεη εηζαρζεί ζην εζσηεξηθφ δίθαην ηεο Διιάδαο, ν δε Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ, ε παλεγπξηθή δηαθήξπμε ηνπ νπνίνπ έγηλε ζηε Νίθαηα ηεο Γαιιίαο ζηηο 7 Γεθεκβξίνπ 2000, απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ην πκβνχιην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, δελ απνηειεί δεζκεπηηθή λνκηθή πξάμε. Σέινο, νχηε ε θπξσζείζα κε ην άξζξν πξψην ηνπ λ.δ/ηνο 53/1974 (ΦΔΚ Α΄ 256) Δπξσπατθή χκβαζε «δηα ηελ πξνάζπηζηλ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ» θαηνρπξψλεη δηθαίσκα ζηελ ηζαγέλεηα νχηε έρεη πεδίν εθαξκνγήο ην «…απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 1-13 θαη 15-20 ηνπ Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγελείαο, πξνθχπηεη φηη ε απνβνιή ή κε ηεο ειιεληθήο ηζαγελείαο, ε νπνία έρεη θαίξηα ζεκαζία γηα ηελ Διιεληθή Πνιηηεία, αθνύ αλάγεηαη ζε απηή ηελ ίδηα ηελ ζπγθξόηεζή ηεο, δελ αθίεηαη ζε κόλε ηελ βνύιεζε ησλ ειιήλσλ πνιηηώλ, αιιά εμαξηάηαη θαη από ηελ ζπλαίλεζε ηεο Πνιηηείαο, ε νπνία εθδεινύηαη, σο πξνο ηελ απνβνιή κε ηελ παξνρή ηεο ζρεηηθήο αδείαο. Η άδεηα απηή παξέρεηαη κόλνλ γηα εμαηξεηηθνύο ιόγνπο (ΣηΕ 1061, 345/1978). Μφλε ε δήισζε ηεο βνπιήζεσο δελ είλαη θαηά λφκνλ αξθεηή γηα ηελ απνβνιή ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο». 44 Έρεη δηαηππσζεί ε γλψκε φηη ε παξαπάλσ εξκελεία έξρεηαη πιένλ ζε αληίζεζε κε ηελ αξρή ηεο ειεχζεξεο επηινγήο ηεο ηζαγέλεηαο απφ ην άηνκν θαη ηελ αξρή ηνπ πξαγκαηηθνχ δεζκνχ κε ην θξάηνο [principe d‟ effectivité], φπσο απηή δηακνξθψλεηαη απφ ην εζηκηθφ δηεζλέο δίθαην θαη ηελ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Ηζαγέλεηα ηνπ 1997, ππφ ηελ έλλνηα φηη ηα θξάηε δελ κπνξνχλ λα επηβάιινπλ ηελ ηζαγέλεηά ηνπο ζε άηνκα πνπ δελ δηαηεξνχλ θαλέλαλ νπζηαζηηθφ δεζκφ καδί ηνπο, βι. ζρεηηθά . Βξέιιεο, Οη γεληθέο αξρέο ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο γηα ηελ Ηζαγέλεηα ηνπ 1997, Αξκελφπνπινο, 1999, ζει. 1314 επ. [1319-1320]: «Η ηζαγέλεηα δελ πξέπεη λα είλαη παξά ε θαζηέξσζε απφ ην δίθαην ελφο πξνυπάξρνληνο πξαγκαηηθνχ δεζκνχ θαη δελ είλαη αληηηάμηκε έλαληη άιισλ θξαηψλ, παξά κφλνλ αλ είλαη ελεξγή [effective]» Γηεζλνχο Γηθαζηεξίνπ απφθαζε ηεο 6.4.1955 ππνζ. Nottebohm, βι. θαη Γ. Δπξπγέλεο, Γηεζλέο δίθαην θαη Ηζαγέλεηα, ζει. 5-34. 43 16 www.constitutionalism.gr άξζξν 6 πεξ. 1 απηήο ζε δηαδηθαζίεο θαζνξηζκνχ ή απνλνκήο ηζαγελείαο, δνζέληνο φηη απηή δελ απνηειεί δηθαίσκα αζηηθήο θχζεσο [ηΔ 1242/2007]45. Μηα ηειεπηαία θαηεγνξία απνθάζεσλ αθνξά ζηελ αλάθιεζε ηζαγέλεηαο νκνγελψλ, φηαλ απνδείρζεθαλ παξαπνηεκέλα ή πιαζηά ηα θξίζηκα δηθαηνινγεηηθά πνπ νη ίδηνη είραλ πξνζθνκίζεη πξνθεηκέλνπ λα ηνπο ρνξεγεζνχλ νη πξνμεληθέο ζεσξήζεηο παιηλλνζηνχλησλ νκνγελψλ θαη λα εθδνζεί ε δηαπηζησηηθή ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηάο ηνπο πξάμε. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ν ρξφλνο ηεο αλάθιεζεο, πνπ έθηαλε κέρξη θαη ηα 8 έηε, θξηλφηαλ «…σο εχινγνο ρξφλνο γηα ηελ αλάθιεζε ηεο θαηά ηα παξάλνκεο λνκαξρηαθήο απφθαζεο, ε νπνία κάιηζηα άπηεηαη δεηήκαηνο εμφρσο ζεκαληηθνχ γηα ην δεκόζην ζπκθέξνλ, φπσο ε ηζαγέλεηα. ε θάζε πεξίπησζε, ηελ εληφο επιφγνπ ρξφλνπ αλάθιεζε παξάλνκεο πξάμεο ζρεηηθήο κε ηε δηαπίζησζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο δελ απνθιείεη ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 4 παξ. 3 ηνπ πληάγκαηνο» [ηΔ 1867/2009]46. κνηεο ζθέςεηο γηα ην δηεζλέο δίθαην δηαηππψλνληαη θαη πξφζθαηα ζηηο ηΔ 27982800/2009, 4148/2009 θαη 2968/2009 γηα ηελ ζπκβαηφηεηα ηνπ αξ. 19 ηνπ πξντζρχζαληνο ΚΔΗ πξνο ην αξ. 15 ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθεξχμεσο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ηνπ Οξγαληζκνχ Ηλσκέλσλ Δζλψλ ηνπ 1948, ην νπνίν νξίδεη φηη «1. Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα κηαο ηζαγέλεηαο. 2. Καλείο δελ κπνξεί λα ζηεξεζεί απζαίξεηα ηελ ηζαγέλεηά ηνπ, νχηε ην δηθαίσκα λα αιιάμεη ηζαγέλεηα». Δηδηθφηεξα: «….δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη ην άξζξν 15 ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθεξχμεσο απερεί έλα γεληθά παξαδεδεγκέλν, θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 28 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο, θαλφλα ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ, κε ππεξλνκνζεηηθή ηζρχ, πνπ ξπζκίδεη ηηο πξνυπνζέζεηο απψιεηαο ηεο ηζαγέλεηαο θαη ζηνλ νπνίν αληίθεηληαη νη επίκαρεο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 19 ηνπ Κψδηθα Διιεληθήο Ηζαγελείαο». Πεξαηηέξσ νη παξαπάλσ απνθάζεηο ζέηνπλ θαη ηελ θνηλνηηθή δηάζηαζε ηνπ δεηήκαηνο «…ε ΔΓΑ, ζηελ νπνία παξαπέκπεη ην άξζξν 6 ηεο ΔΔ, θαη ε νπνία απερεί ηηο θνηλέο ζπληαγκαηηθέο παξαδφζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Δλψζεσο, δελ θαηνρπξψλεη αηνκηθφ δηθαίσκα ζηελ ηζαγέλεηα, ην δε άξζξν 17 παξ. 1 ηεο πλζΔΚ αλαθέξεηαη ζε ηζαγέλεηα ηεο Δλψζεσο θαη φρη ησλ θξαηψλ κειψλ. Δμάιινπ, φπσο έρεη δερζεί θαη ην Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (βι. απνθάζεηο ηεο 7εο Ινπιίνπ 1992, C369/90, Micheletti, θιπ., ζθέςε 10, ηεο 11εο Ννεκβξίνπ 1999, C-179/98, Mesbah, ζθέςε 29, ηεο 20ήο Ινπλίνπ 2001, C-192/99, Kaur, ζθέςε 19, ηεο 19εο Οθησβξίνπ 2004, C-200/02, Zhu, Chen θαηά Ηλσκέλνπ Βαζηιείνπ, ζθέςε 37), ν θαζνξηζκφο ησλ πξνυπνζέζεσλ θηήζεσο θαη απψιεηαο ηεο ηζαγελείαο ησλ θξαηψλ κειψλ εκπίπηεη, ζχκθσλα κε ην δηεζλέο δίθαην, ζηελ αξκνδηφηεηα ησλ θξαηψλ απηψλ, άιιν δε είλαη ην δήηεκα ησλ δηθαησκάησλ έλαληη ησλ ινηπψλ θξαηψλ κειψλ πνπ έρεη πξφζσπν, ην νπνίν απέθηεζε ηελ ηζαγέλεηα θξάηνπο κέινπο, δήηεκα πνπ πξάγκαηη δηέπεηαη απφ ην θνηλνηηθφ δίθαην». 46 Με φκνηα ζθεπηηθά νη απνθάζεηο ηΔ θαηά πάγηα λνκνινγία δεκηνπξγνχζαλ γηα ηελ δηαπίζησζε ηεο ηζαγέλεηαο έλα αλνκνιόγεην θαη εμαηξεηηθό θαζεζηώο, πέξα απφ ηηο δηθαηνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ ΚΓΓ/ζηαο, πνπ κπνξνχζε κεηά απφ έηε λα αλαηξέςεη ηελ λνκηθή θαη πξνζσπηθή θαηάζηαζε ησλ πξνζψπσλ: „ε δηαπίζησζε ηεο έιιεηςεο ηεο θξίζηκεο ηδηφηεηαο ηνπ ελδηαθεξφκελνπ σο «παιηλλνζηνχληνο νκνγελνχο» δηθαηνινγεί, εμ αληηθεηκέλνπ, ηελ εληφο επιφγνπ ρξφλνπ αλάθιεζε ηεο λνκαξρηαθήο απφθαζεο πεξί δηαπηζηψζεσο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, ρσξίο λα απαηηείηαη ε θαηαδίθε ηνπ απφ πνηληθφ δηθαζηήξην, ε επίθιεζε ιφγσλ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο ή ε δηαπίζησζε ππαηηηφηεηαο ή επίκεκπηεο ζπκπεξηθνξάο θαηά ηελ έθδνζε ηεο αλαθαινχκελεο πξάμεο ηνπ ελδηαθεξφκελνπ. Τέινο, ζηηο πεξηπηψζεηο δπζκελψλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, νη νπνίεο εθδίδνληαη βάζεη αληηθεηκεληθψλ πξνυπνζέζεσλ, αζπλδέησο 45 17 www.constitutionalism.gr πσο δηαθαίλεηαη απφ ηα παξαπάλσ, ην ίδην επηρείξεκα πνπ θαηαξξίπηεηαη ιφγσ αληηζπληαγκαηηθφηεηαο ζηελ ηΔ 350/2011, απνηεινχζε ηε βάζε ηνπ δηθαίνπ ηεο ηζαγέλεηαο, φπσο απηφ παγίσο γηλφηαλ αληηιεπηφ απφ ηα δηθαζηήξηα, κέρξη ζήκεξα. 3. Η δηαιεθηηθή ζρέζε ηεο ηζαγέλεηαο κε ηα αλζξώπηλα δηθαηώκαηα Ζ παξαπάλσ πάγηα λνκνινγία ηνπ δηθαζηεξίνπ δηθαηνινγεκέλα δέρηεθε θξηηηθή, θαζψο έδεημε εκκνλή ζηε θξαηηθνγελή θαη θπξηαξρηθή δηάζηαζε ηεο ηζαγέλεηαο, παξαγλσξίδνληαο ηελ ππνρξέσζε ηνπ δηθαζηή λα εξκελεχεη ππφ ην θσο ησλ ζπληαγκαηηθψλ αξρψλ, θαη θπξίσο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ θαη ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ηφζν ηνπο πεξηνξηζηηθνχο φξνπο ηνπ λνκνζέηε γηα ηελ θηήζε - απψιεηα ηζαγέλεηαο φζν θαη ηελ ζρεηηθή δηαθξηηηθή επρέξεηα ηεο δηνίθεζεο. πλεπψο, νπδφισο ακθηζβεηείηαη φηη ν δηθαζηήο θαη δηθαηνχηαη θαη νθείιεη λα αμηνινγήζεη ηελ ζπληαγκαηηθφηεηα ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ πεξί πνιηηνγξάθεζεο. Σν θξίζηκν δήηεκα είλαη, σζηφζν, κε πνηεο κεζφδνπο εξκελείαο θαη σο πξνο πνηεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο ζα πξνβεί ν δηθαζηήο ζηνλ ζρεηηθφ έιεγρν. Ξαλαδηαβάδνληαο εθηελείο κεηνςεθίεο, θαζψο θαη αμηφινγεο εμαηξέζεηο ζηελ πάγηα λνκνινγία πεξί ηζαγέλεηαο, δηαγξάθεηαη γηα ην δηθαζηή κηα εξκελεπηηθή νδφο πνπ ζθηαγξαθεί ηα ζπληαγκαηηθά φξηα ησλ απηνδεζκεχζεψλ ηνπ47, αιιά θπξίσο απνζπλζέηεη ην επηρείξεκα ηνπ Γ‟ Σκήκαηνο πεξί κνλαδηθφηεηαο ηνπ θξηηεξίνπ ηνπ αίκαηνο ηφζν ηζηνξηθά φζν θαη ζχγρξνλα48. Σν ίδην ην δηθαζηήξην ζην παξειζφλ έρεη αλαδείμεη πεξηζζφηεξν πεξηεθηηθέο δηαζηάζεηο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, αμηνπνηψληαο ηελ παξάκεηξν ησλ ζπκβησηηθψλ δεζκψλ ηνπ πξνζψπνπ ζηελ ρψξα ππνδνρήο. ην ζρεηηθφ δηάινγν καο είρε εηζαγάγεη ε ζθέςε ηνπ Γ. Παπαδεκεηξίνπ, κε κηα παιηά θαη αλεθηίκεηε κειέηε ηνπ, κε αθνξκή ηηο απφςεηο ηεο κεηνςεθίαο ζηηο απνθάζεηο 345/78 θαη 1061/7849, πνπ αλαθέξνληαλ ζηελ εμάξηεζε ηεο εθνχζηαο απνβνιήο ηεο πξνο νπνηαδήπνηε ππνθεηκεληθή ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνζψπνπ ηνπ νπνίνπ ηα ζπκθέξνληα ζίγνπλ, δελ έρεη έδαθνο εθαξκνγήο ην άξζξν 20 παξ. 2 ηνπ Σπληάγκαηνο θαη, ζπλεπψο, δελ απαηηείηαη ε πξνεγνχκελε θιήζε ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ πξνο αθξφαζε’, βι. ΣηΕ 1389/2009, 1867/2009, 685/2009, 3678/2007, 2655/2004, 3134/2003, 1921/2001 θαη παιαηόηεξα 1263/1991 θαη 706/90 47 Βι. Α. Μαληηάθεο, «Οη απηνδεζκεχζεηο ηνπ δηθαζηή απφ ηνλ παξεκπίπηνληα έιεγρν ηεο (αληη)ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ», Σν 2006, ζει. 402-429. 48 Βι. ΔΓΓΑ ηηαξφπνπινο θαηά Διιάδνο, φ.π. 49 Γεκνζηεπκέλεο ζην πεξηνδηθφ Σν 1978, ζει. 349 θαη 552 αληίζηνηρα, ν Γ. Παπαδεκεηξίνπ ηνλίδεη ην παξάζεκα ηεο κεηνςεθίαο: « ….ε δηάηαμε ηνπ αξ. 14 ηνπ λ. δ. 3370/1955 δένλ λα εξκελεπζή θαηά ηξόπνλ ζπκβηβάδνληα ηελ ηδέα ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο, απαηηνύζαλ ηελ άδεηαλ ηεο Πνιηηείαο δηά ηελ απνβνιήλ ηεο ειιεληθήο ηζαγελείαο, πξνο ηελ δεκνθξαηηθήλ αξρήλ, πξνθύπηνπζα εθ ησλ άξζξσλ 4 θαη 5 Σπληάγκαηνο θαη θαζηεξνύζαλ ηελ πξνζσπηθήλ ειεπζεξίαλ θαη εηο ην ζέκα επηινγήο ηεο ηζαγελείαο εθάζηνπ». 18 www.constitutionalism.gr ηζαγέλεηαο κεηά απφ άδεηα ηεο δηνίθεζεο ιφγσ ζπλδξνκήο «εμαηξεηηθψλ ιφγσλ». Ο ζπληαγκαηνιφγνο πξνηείλεη έλαλ ζπγθεξαζκφ ησλ εγγελψο αληηηηζέκελσλ φςεσλ ηεο ηζαγέλεηαο, ππφ ην θσο ησλ ζπληαγκαηηθψλ αξρψλ ηεο αμηνπξέπεηαο θαη ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο50: «ν λνκηθφο δεζκφο ηνπ πνιίηε κε ηελ πνιηηεία ζην ιαφ ηεο νπνίαο αλήθεη, θαζνξίδεη γεληθά ηελ λνκηθή ηνπ ζέζε θαη εηδηθφηεξα ηα πιαίζηα γηα ηελ ειεχζεξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, κε άιια ιφγηα, ηε ζσκαηηθή, ηελ ςπρηθή, ηελ πλεπκαηηθή, ηελ εζηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ πνιηηηθή ππφζηαζή ηνπ. Ζ ελ ιφγσ δηαπίζησζε θαζηζηά θαηάδειε ηελ εζσηεξηθή δηαιεθηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ηζαγέλεηαο θαη ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ πνιίηε…»51. Απφ λσξίο ινηπφλ γίλεηαη θαλεξή ε αληίιεςε ηεο ηζαγέλεηαο σο κήηξαο δηθαησκάησλ, πνπ δελ πεξηνξίδνληαη φκσο κφλνλ ζε φζα απνξξένπλ απφ απηήλ κεηά ηελ πνιηηνγξάθεζε, αιιά θαη ζε φζα πξνζηαηεχνληαη ή δηαθπβεχνληαη θαηά ηηο δηαδηθαζίεο απφθηεζεοαπνβνιήο-αλάθιεζεο ηνπ θαζεζηψηνο ηζαγέλεηαο [φπσο ηα δηθαηψκαηα αλαθνξάο ζηηο αξρέο, πξνεγνχκελεο αθξφαζεο, ηζφηηκεο πξφζβαζεο ζηε δηθαζηηθή πξνζηαζία, ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, πξνζηαζίαο ηνπ νηθνγελεηαθνχ βίνπ]. Ζ ηζαγέλεηα, σο θαηαζηαηηθή ηδηφηεηα, ζπληζηά γέθπξα αλάκεζα ζε δχν άμνλεο πξνζηαζίαο ηνπ πξνζψπνπ, αθελφο ζηελ πιήξε πνιηηηθή θαη δηθαηηθή πξνζηαζία ησλ κειψλ ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηεηαθνχ νξγάλνπ θαη αθεηέξνπ ζηελ εγγχεζε ηζφηηκεο θαη αζθαινχο πξφζβαζεο ζηελ απφιαπζε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ αηφκνπ σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ 52. Υσξίο λα ζεκειηψλεηαη επζέσο ζην αξ. 5 παξ.1 έλα παξάγσγν δηθαίσκα δηαηήξεζεο ή ειεχζεξεο επηινγήο-απνβνιήο ηεο ηζαγέλεηαο 53, δελ ζα πξέπεη σζηφζν λα παξαγλσξίδεηαη ε ζεκαζία ηεο αλάπηπμεο ησλ βηνηηθψλ ζρέζεσλ θαη ησλ πξαγκαηηθψλ αλαγθψλ ηνπ αηφκνπ [νηθνγέλεηα, ηέθλα, επάγγεικα, θνηλσληθή αζθάιηζε θαη θνξνιφγεζε, Βι. Γ. Παπαδεκεηξίνπ, «Σν χληαγκα θαη ε εθνχζηα απνβνιή ηεο ηζαγέλεηαο», Σν 1979, ζ. 418 επ. [ζει. 444-448] θαη κεηαγελέζηεξα ζε Γ. Παπαδεκεηξίνπ, πληαγκαηηθέο Μειέηεο Η, Αζήλα- Θεζζαινλίθε, εθδ. άθθνπια, 2007, ζ. 267 επ. 51 Βι. γηα ηηο ηερληθέο ηνπ ειέγρνπ ζε Η. Κακηζίδνπ, «Απφ ηνλ έιεγρν ηεο λνκηκφηεηαο ζηνλ έιεγρν ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ θξαηηθψλ πξάμεσλ: ςεηο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ ζην έξγν ηνπ Γ. Παπαδεκεηξίνπ», κειέηε ππφ δεκνζίεπζε ζηνλ ηηκεηηθφ ηφκν γηα ηνλ θαζ. Γ. Παπαδεκεηξίνπ. 52 Βι. Α. Μαληηάθεο, Σν ππνθείκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, εθδ. άθθνπια, Αζήλα, 1981, ζ. 244 επ., θαη ηνπ ηδίνπ, Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην, εθδ. άθθνπια 2004, ζ. 179 επ. 53 Βι. Κ. Υξπζφγνλνο, Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα, εθδ. Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζει. 172-174. 50 19 www.constitutionalism.gr κφληκε δηακνλή] θαηά ηελ άζθεζε ησλ θπξηαξρηθψλ αξκνδηνηήησλ ηεο πνιηηείαο ζηα ζέκαηα απνλνκήο θαη αθαίξεζεο ηεο ηζαγέλεηαο 54. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε άκβιπλζεο ηεο επηζεηηθήο φςεο ηεο ηζαγέλεηαο θαη ζχλδεζεο ηνπ θηιειεχζεξνπ ραξαθηήξα κε ηε δεκνθξαηηθή ηεο θχζε, θηλήζεθαλ κεηαγελέζηεξεο δηθαζηηθέο θξίζεηο, πνπ δηαβάζκηζαλ ηε ζρεηηθή πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ άιινηε βάζεη γεληθψλ αξρψλ ηνπ δηθαίνπ55 θαη άιινηε θηάλνληαο κέρξη ηελ έληαμε ηεο ηζαγέλεηαο ζηα ζεκειηψδε αηνκηθά δηθαηψκαηα. Η ηζαγέλεηα δελ ζεσξήζεθε απηνηειέο δηθαίσκα αιιά ηδηφηεηα, πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε άιια θνηλσληθά θαη αηνκηθά δηθαηψκαηα θαη λνκηθέο ζρέζεηο πνπ απαηηνχλ ζηαζεξφηεηα θαη αζθάιεηα56. Τελ ηδηφηεηα απηή κπνξεί λα εμαζθαιίζεη κφλνλ ε έληαμε ηνπ πξνζψπνπ ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία. Μεηαμχ άιισλ, αμίδεη λα αλαθεξζεί εδψ ε λνκνινγηαθή απνθξπζηάιισζε ελφο θαλφλα θχζεη αλέθθιεηνπ ησλ πξάμεσλ πνιηηνγξάθεζεο, πνπ θέξλεη ζην θσο φιεο ηηο θξπθέο πηπρέο ηνπ δηθαίνπ ηζαγέλεηαο θαη ηαπηφρξνλα ην ππάγεη ζηηο εγγπήζεηο ησλ δηθαηνθξαηηθψλ θαλφλσλ: ΣηΔ 685/2009 «…ελφςεη ηνπ άξζξνπ 4 παξάγξαθνο 3 εδάθην δεχηεξν ηνπ Σπληάγκαηνο, κε ην νπνίν απαγνξεχεηαη ε αθαίξεζε ηζαγελείαο, αιιά θαη ελ φςεη ηφζνλ ηεο θχζεσο θαη ηεο ζεκαζίαο ηεο Βι. Ε. Παπαζηψπε-Παζηά, «Σν δηθαίσκα ζηελ ηζαγέλεηα θαηά ην χληαγκα ηεο Διιάδνο,», Αξκελφπνπινο 2009, ζει. 813-832, θαη ηηο εθεί παξαπνκπέο ζηελ ζθέςε ηνπ Γ. Καζηκάηε γηα ηελ εξκελεία ηνπ αξ. 1 : «… ε αθαίξεζε ηεο ηζαγέλεηαο απνηειεί νπζηψδε πξνζβνιή ηεο αμίαο θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ ζηνλ ππξήλα ηνπο, αθνχ ην λα αλήθεη θαλείο ζε κηα νξγαλσκέλε ζε θξάηνο θνηλσλία απνηειεί βαζηθή ηδηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ, σο θνηλσληθνχ θαη πνιηηηθνχ φληνο, ε δε ηζαγέλεηα σο λνκηθφο δεζκφο ηνπ θπζηθνχ πξνζψπνπ κε ην θξάηνο απνηειεί ηε βάζε ηνπ λα έρεη ηελ πιήξε δηθαητθή ηθαλφηεηα λα ζπκκεηέρεη ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δσή ηνπ θαη λα είλαη ππνθείκελν ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ», ζει. 824 ππνζ. 61. 55 Βι. ελδεηθηηθά ηΔ 3270/2008: « νη γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ, δελ επηηξέπνπλ ζηε δηνίθεζε λα εθδίδεη ηελ αλαθιεηηθή ηεο ηζαγέλεηαο πξάμε κεηά πάξνδν καθξάο αδξάλεηαο (8 θαη πιένλ έηε ) απφ ηε δηαπίζησζε ηεο παξαλνκίαο πνπ απνηειεί ην ιφγν ηεο αλάθιεζεο, αηθληδηάδνληαο έηζη ηνπο αηηνχληεο, νη νπνίνη έδεζαλ επί ελλέα έηε θαη ηέζζεξηο κήλεο βαζηδφκελνη ζηελ πεπνίζεζε φηη είλαη Έιιελεο απφ ηε γέλλεζή ηνπο, κε φιεο ηηο ζπλέπεηεο πνπ είρε γηα ηελ πξνζσπηθή ηνπο θαηάζηαζε ην λνκηθφ θαη πξαγκαηηθφ απηφ γεγνλφο» , θαζψο θαη ηηο ηΔ 3117/2010 θαη 2161/2009 ζε ζρέζε κε ηελ εηδηθή αηηηνινγία θαη ηελ πξνεγνχκελε αθξφαζε. 56 ηΔ 602/2003: «…φηαλ, κάιηζηα, αθνξά αλάθιεζε πξάμεσο είηε πεξί απνλνκήο, είηε πεξί δηαπηζηψζεσο ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο, φπσο ελ πξνθεηκέλσ, ηφηε, θαηά εηδηθφηεξε γλψκε, ε πξάμε απηή είλαη αθπξσηέα θαη γηα έλαλ αθφκε ιφγν: ηέηνηεο πξάμεηο, πνπ αλαθέξνληαη ζην ζεκειηώδεο αηνκηθό δηθαίσκα ηεο ηζαγέλεηαο, ην νπνίν είλαη ζύκθπην κε ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξώπνπ θαη θαηνρπξώλεηαη ξεηώο από ην άξζξν 4 παξ. 3 ηνπ Σπληάγκαηνο, αιιά θαη από ηελ Επξσπατθή Σύκβαζε ησλ Δηθαησκάησλ ηνπ Αλζξώπνπ, είλαη δε δεκηνπξγηθέο πεξαηηέξσ δηθαησκάησλ, λνκηθώλ ζρέζεσλ θαη θαηαζηάζεσλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ θαη ησλ κειώλ ησλ νηθνγελεηώλ ηνπο πνπ ρξεηάδνληαη θαη’ εμνρήλ ζηαζεξόηεηα θαη αζθάιεηα, όπσο ν γάκνο, ε ηζαγέλεηα ησλ παηδηώλ, ηα εθινγηθά δηθαηώκαηα θ.ιπ., είλαη ακεηάθιεηεο πιελ ηεο πεξηπηψζεσο ηεο απνδεδεηγκέλεο δφιηαο ελέξγεηαο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ. κνηεο θαη νη ηΔ 444/208, 1233/2002 θαη 1237/2002. 54 20 www.constitutionalism.gr ηζαγελείαο σο ζεκειηψδνπο αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο, φζνλ θαη ησλ λνκηθψλ ζπλεπεηψλ πνπ επάγεηαη ε ηζαγέλεηα ζηελ πξνζσπηθή θαηάζηαζε θαη ζε πάγηεο έλλνκεο ζρέζεηο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ (γάκνο, ζηξάηεπζε, λνκηθή θαηάζηαζε ηέθλσλ θ.ιπ), νη πξάμεηο κε ηηο νπνίεο, θαηφπηλ νπζηαζηηθήο εθηηκήζεσο ησλ πξαγκαηηθψλ πξνυπνζέζεσλ, είηε αλαγλσξίδεηαη, σο ζπκβαίλεη ελ πξνθεηκέλσ, πξνυπάξρνλ, είηε απνλέκεηαη ην πξψηνλ κε πνιηηνγξάθεζε δηθαίσκα ειιεληθήο ηζαγελείαο, είλαη απφ ηελ θχζε ηνπο ακεηάθιεηεο θαη δελ αλαθαινχληαη θαηά θαλφλα, παξά κφλνλ θαη` εμαίξεζε, εθφζνλ απνδεηθλχεηαη κε εηδηθή πεξί ηνχηνπ αηηηνινγία θαη θαη` εμνρήλ θαηφπηλ αθξνάζεσο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ, ζπγθεθξηκέλνο ίδηνο δφινο απηνχ, σο πξνο ηελ δεκηνπξγία ςεπδψλ νπζηαζηηθψλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ απφθηεζε ηνπ δηθαηψκαηνο, πάλησο δε θαη ζηελ πεξίπησζε απηή, εθφζνλ δελ έρεη παξέιζεη εχινγνο ρξφλνο θαη δελ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ελδηακέζσο έλλνκεο ζρέζεηο πξνζσπηθήο θαηαζηάζεσο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ ή ησλ κειψλ ηεο νηθνγελείαο ηνπ […]. Πεξαηηέξσ, νη ζρεηηθέο κε ηελ αλαγλψξηζε θαη ηελ απνπνίεζε ηζαγελείαο εμνπζίεο ησλ εζληθψλ αξρψλ ππφθεηληαη ζηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ πξνβιέπνληαη, θαηά πεξίπησζε θαη ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, απφ ην δηεζλέο δίθαην γηα ιφγνπο πξνζηαζίαο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ57. Ζ απζαίξεηε άξλεζε ρνξήγεζεο ηζαγέλεηαο θαη ε παξάιεηςε πξνζδηνξηζκνχ νξηζκέλνπ θαζεζηψηνο δηακνλήο γηα αληζαγελείο πιεζπζκνχο, παξαβηάδεη ην δηθαίσκά ηνπο ζηνλ «θνηλσληθφ ηδησηηθφ βίν»58. Ζ αδηθαηνιφγεηε θαη θαηαρξεζηηθή απέιαζε θπξίσο κεηαλαζηψλ δεχηεξεο γεληάο, πνπ αλαπηχζζνπλ ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ εληφο ηεο ρψξαο ππνδνρήο ζπληζηά ρεηηθά κε ηελ πεξίπησζε πεξηνξηζκψλ απφ ην άξζξν 8 ηεο Δ..Γ.Α., πεξί πξνζηαζίαο ηεο νηθνγελεηαθήο θαη ηδησηηθήο δσήο, βι. ηηο απνθάζεηο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηθαζηεξίνπ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, Karassev θαηά Φηλιαλδίαο, 12.1.1999, πξνζθπγή 31414/96, Fedorova θαηά Λεηνλίαο, 09.20.2003, πξνζθπγή 69405, Slivenko θαηά Ληζνπαλίαο, 23.1.2002, πξνζθπγή 48321/99 θαη Kolosovskiy θαηά Λεηνλίαο, 29.1.2004, πξνζθπγή 50183. 58 Πεξαηηέξσ γηα ηελ έλλνηα ηεο ηδησηηθήο δσήο θαηά ην αξ. 8 ΔΓΑ θαη ηελ δίθαηε ηζνξξνπία, θαζψο θαη ζπλνιηθή επηζθφπεζε ηεο λνκνινγίαο βι. ζε Η. πκεσλίδεο, Ζ δηνηθεηηθή απέιαζε, Δθδ. άθθνπια, 2008, ζει. 90 επ. θαη Ν. ηηαξφπνπινο, «Σν δηθαίσκα ηεο νηθνγελεηαθήο ελφηεηαο, θαη επαλέλσζεο αιινδαπψλ κεηαλαζηψλ ζηελ ρψξα ππνδνρήο», ΓηΑ, Νν18, 2003, ζει. 467-510 [ 484-493], θαη πξφζθαηα ΔΓΓΑ Bigaeva θαηά Διιάδνο, 29.05.2009, πξνζθπγή 26713/05, ζθ. 22 : «Τν άξζξν 8 εγγπάηαη ηελ «ηδησηηθή δσή» κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ φξνπ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ην δηθαίσκα λα δεη θαλείο κία «θνηλσληθή ηδησηηθή δσή», ήηνη ηελ δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αλαπηχμεη ηελ θνηλσληθή ηαπηφηεηά ηνπ. Κάησ απφ απηήλ ηελ νπηηθή, ην ελ ιφγσ δηθαίσκα θαζηεξψλεη ηελ δπλαηφηεηα γηα ηνλ θαζέλα ηεο πξνζέγγηζεο ησλ άιισλ γηα ηελ δεκηνπξγία θαη ηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ κε ηνπο νκνίνπο ηνπ». χκθσλα κε ηε ζρεηηθή λνκνινγία ε πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο θαηά ην αξ. 8 ΔΓΑ ζπλαληά δηαζηάζεηο ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο ηδηαίηεξεο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ, φπσο απηή θαζνξίδεηαη θαη απφ ηελ ηζαγέλεηά ηνπ βι. φκνηα ζε Bensaid θαηά Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, ζθ. 47, Stjerna θαηά Φηλιαλδίαο, ζθ. 37 θαη Mikulic θαηά Κξναηίαο, ζθ. 32. 57 21 www.constitutionalism.gr παξαβίαζε ηεο ηδησηηθή δσήο θαηά ην αξ. 8 ΔΓΑ59. Υσξίο λα αλαγλσξίδεηαη κηα αηνκηθή αμίσζε απνλνκήο ηζαγέλεηαο, ην ΔΓΓΑ ηνλίδεη φηη ε ξχζκηζε ηνπ λνκηθνχ δεζκνχ λνκίκσο θαη κνλίκσο δηακελφλησλ πξνο ην θξάηνο, ηδίσο φηαλ ππάξρεη θίλδπλνο αληζαγέλεηαο60, ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ππ‟ φςε ηελ ηδηαηηεξφηεηα θάζε θαηεγνξίαο πξνζψπσλ θαη ηνπο ήδε αλεπηπγκέλνπο νηθνγελεηαθνχο θαη θνηλσληθνχο δεζκνχο, ελψ ε ηπρφλ άξλεζε ξχζκηζεο δελ απνηειεί θπξηαξρηθή επηινγή ηνπ θξάηνπο 61. Γηαθαίλεηαη κάιηζηα ζηε ζρεηηθή λνκνινγία ηνπ ΔΓΓΑ κηα ζηνηρεηψδεο δηάθξηζε κεηαμχ ησλ πξνυπνζέζεσλ έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ πξψηεο γεληάο θαη ησλ ηέθλσλ ηνπο. ε έλα ηδαληθφ ζχζηεκα αληηθεηκεληθνχ πξνζδηνξηζκνχ ηεο ηζαγέλεηαο, νη πξψηνη θαινχληαη λα απνδείμνπλ ηελ ζπλδξνκή πεξηζζφηεξσλ παξαγφλησλ, φπσο ε δηαξθήο δηακνλή, ε νπζηαζηηθή θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη ε πξαγκαηηθή βνχιεζε έληαμεο ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία. Αληηζέησο γηα ηνπο κεηαλάζηεο δεχηεξεο γεληάο ζπληξέρεη ηζρπξφηεξν (καρεηφ) ηεθκήξην, θαζψο ε εκπεηξία ηεο κεηαλάζηεπζεο απνηειεί γη απηνχο βαζηθή θαη πξσηαξρηθή βηνηηθή ζπλζήθε θαηά ηε γέλλεζε θαη ηελ εθπαίδεπζή ηνπο 62. Σν ηεθκήξην αλαηξέπεηαη κφλνλ φηαλ απνδεηρζεί ε ίδξπζε θαη δηαηήξεζε δεζκψλ κε ηελ ρψξα αξρηθήο θαηαγσγήο 63. Αιιά θαη θαηά ηνλ θνηλνηηθφ δηθαζηή, νη ζπκβησηηθνί δεζκνί θαη νη φξνη ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ ζε πξνζσπηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν αλάγνληαη ζε εζσηεξηθά ζηνηρεία ηεο αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο Βι. H. Labayle, «L‟ article 8 de la CΔDH et le droit de l‟ étranger au respect de la vie privée et familiale», ζε Les étrangers et la CEDH, dir. H. Fulchiron, Actes des journées de travail organisées a Lyon, Novembre 1997, LGDJ, p. 83, γηα ηνπο θνηλσληθνχο φξνπο εθδήισζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ αξ. 8 ΔΓΑ βι. ζρεηηθά ΔΓΓΑ Moustaquim θαηά Βειγίνπ, 18.2.1991, Beldjoudi θαηά Γαιιίαο, 26.03.1992, Benhebba θαηά Γαιιίαο, 10.07.2003, ζθ. 33, Mokrani θαηά Γαιιίαο, 15.07.2003, ζθ. 31, Niemietz θαηά Γεξκαλίαο, 16.12.1992, ζθ. 29, Burghartz θαηά Διβεηίαο 22.02.1994, ζθ. 24, Boultif θαηά Διβεηίαο, 02.08.2001, ζθ. 48. 60 Βι. C.A. Batchelor, «Progrès en droit international: la réduction des cas d‟ apatrie grâce a l‟ application positive du droit a une nationalité», ζε: Tendance et développement en droit interne et international sur la nationalité, Actes de la 1re conférence européenne sur la nationalité, Strasbourg, Octobre 1999, p. 51, φπνπ ε ηζαγέλεηα παξνπζηάδεηαη σο επηκέξνπο ζηνηρείν ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ. 61 Πξφζθαηα ΔΓΓΑ, 13.7.2010, Kuric θ.ά. θαηά ινβελίαο κε ζρφιην γηα ηελ ζρεηηθή πξνβιεκαηηθή ζε Υ. Παπαζηπιηαλφο, «Ζ απνλνκή θαη αθαίξεζε ηζαγέλεηαο σο θπξηαξρηθφ «δηθαίσκα» ηνπ θξάηνπο ζηνλ επξσπατθφ ζπληαγκαηηθφ ρψξν: Οη πξφζθαηεο λνκνινγηαθέο εμειίμεηο», http://www.constitutionalism.gr. 62 Βι. S. Grataloup, “L‟ étranger né ou résidant depuis sa naissance en France”, ζε: Les étrangers et la CEDH, dir. H. Fulchiron, Actes des journées de travail organisées a Lyon, Novembre 1997, LGDJ, p.109. 63 Βι. κεηαμχ άιισλ Τπνζέζεηο ΔΓΓΑ Boughanemi θαηά Γαιιίαο 24.04.1996, θαη El Boujaidi θαηά Γαιιίαο 26.09.1997, Baghli θαηά Γαιιίαο 30.11.1999, φπνπ ζεσξήζεθε δηθαηνινγεκέλν ην κέηξν ηεο απνκάθξπλζεο αιινδαπνχ ιφγσ δηαηήξεζεο εηδηθψλ δεζκψλ κε ηελ ρψξα θαηαγσγήο. 59 22 www.constitutionalism.gr θαη βαζηθά θξηηήξηα γηα ηελ εμεηδίθεπζε αφξηζησλ λνκηθψλ ελλνηψλ, φπσο νη «ζνβαξνί ιφγνη δεκφζηαο ηάμεο ή δεκφζηαο αζθάιεηαο», φηαλ ηα θξάηε κέιε απνθαζίδνπλ γηα ζέκαηα πνπ αλάγνληαη ζηελ απνθιεηζηηθή αξκνδηφηεηά ηνπο. ε πξφζθαηε απφθαζε αλάθιεζεο πνιηηνγξάθεζεο κε ζπλέπεηα ηελ αληζαγέλεηα, ην ΓΔΔ ζπκίδεη: «ηα θξάηε κέιε είλαη αξκφδηα λα θαζνξίδνπλ ηηο πξνυπνζέζεηο θηήζεο θαη απψιεηαο ηεο ηζαγέλεηαο ησλ πνιηηψλ ηνπο, αιιά φηαλ πξφθεηηαη γηα πνιίηεο ηεο Έλσζεο, ε άζθεζε ηεο αξκνδηφηεηαο απηήο ππφθεηηαη ζε δηθαζηηθφ έιεγρν κε γλψκνλα ην δίθαην ηεο Έλσζεο, εθφζνλ αθνξά ηα δηθαηψκαηα πνπ απνλέκεη θαη πξνζηαηεχεη ε έλλνκε ηάμε ηεο Έλσζεο» 64. Δπίζεο ζε αμηνζεκείσηε πεξίπησζε απέιαζεο θνηλνηηθνχ πνιίηε, θαηά ηελ εξκελεία ησλ επηηαθηηθψλ φξσλ δεκνζίαο αζθάιεηαο πνπ αμηνινγνχληαη απφ ην θάζε θξάηνο θαη δηθαηνινγνχλ ηελ θαη‟ εμαίξεζε άξζε γηα ηνλ θνηλνηηθφ πνιίηε ηνπ πςεινχ βαζκνχ πξνζηαζίαο απφ ηελ απέιαζε, ην ΓΔΔ έθξηλε φηη ην κέηξν απέιαζεο πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε αηνκηθή εμέηαζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο θαη δελ δηθαηνινγείηαη παξά κφλνλ αλ είλαη αλαγθαίν, ιφγσ ηεο εμαηξεηηθήο ζνβαξφηεηαο ηεο απεηιήο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ν ζηφρνο απηφο δελ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ιηγφηεξν απζηεξά κέηξα θαη δελ παξαβηάδεη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη εηδηθφηεξα ην δηθαίσκα ζηνλ ζεβαζκφ ηεο ηδησηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο65. ΓΔΔ C-135/08, Janko Rottmann, 02.03.2010, ζε πεξίιεςε: «…κε δεδνκέλε ηε ζεκαζία πνπ πξνζδίδεη ην πξσηνγελέο δίθαην ζηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, πξέπεη, θαηά ηελ εμέηαζε ησλ πξάμεσλ αλάθιεζεο ηεο πνιηηνγξάθεζεο, λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ζπλέπεηεο πνπ έρεη ελδερνκέλσο ε νηθεία πξάμε γηα ηνλ ελδηαθεξόκελν θαη γηα ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, όζνλ αθνξά ηελ απώιεηα ησλ δηθαησκάησλ πνπ απνλέκνληαη ζε θάζε πνιίηε ηεο Έλσζεο, δειαδή θαηά πόζν ε απώιεηα απηή είλαη δηθαηνινγεκέλε ζε ζρέζε κε ηε βαξύηεηα ηεο παξάβαζεο πνπ έρεη ηειέζεη ν ελδηαθεξόκελνο, κε ηνλ ρξόλν πνπ έρεη παξέιζεη κεηαμύ ηεο απόθαζεο πνιηηνγξάθεζεο θαη ηεο απόθαζεο αλάθιεζήο ηεο θαη κε ηε δπλαηόηεηά ηνπ λα αλαθηήζεη ηελ αξρηθή ηνπ ηζαγέλεηα. Καηά ζπλέπεηα, ην δίθαην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, θαη εηδηθφηεξα ην άξζξν 17 πλζΔΚ, δελ απαγνξεχεη ζε έλα θξάηνο κέινο λα αλαθαιεί ηελ πξάμε απνλνκήο ηεο ηζαγέλεηάο ηνπ ζε πνιίηε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ηζαγέλεηαο ηελ νπνία απέθηεζε θαηφπηλ πνιηηνγξάθεζεο ν ελδηαθεξφκελνο ράξε ζε απάηε, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη απηή ε απφθαζε αλάθιεζεο είλαη ζύκθσλε κε ηελ αξρή ηεο αλαινγηθόηεηαο», δεκνζηεπκέλε πεξίιεςε ζε ΔΔΔπξΓ η.2/2010, βι. πεξαηηέξσ αλάιπζε γηα ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ζηελ λνκνινγία ηνπ ΓΔΔ ζε . Οθαλνπδάθεο-Β. Κφθνηα, Ζ Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο ζηελ ειιεληθή θαη θνηλνηηθή έλλνκε ηάμε, ΔΔΔπξΓ 4/2007, ζ. 691-720. 65 ΓΔΔ C-145/09, Land Baden-Württemberg / Παλαγηψηεο Σζαθνπξίδεο, 23.11.2010, «…γηα λα εθηηκεζεί αλ ε ζρεδηαδφκελε επέκβαζε ζηελ πξνζσπηθή ειεπζεξία είλαη αλάινγε πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζεκηηφ ζθνπφ, ελ πξνθεηκέλσ ηελ πξνζηαζία ηεο δεκφζηαο αζθάιεηαο, πξέπεη λα ιακβάλνληαη ηδίσο ππφςε ε θχζε θαη ε ζνβαξφηεηα ηνπ εγθιήκαηνο πνπ δηέπξαμε ν ελδηαθεξφκελνο, ε δηάξθεηα ηεο δηακνλήο ηνπ ζην θξάηνο κέινο ππνδνρήο, ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ έρεη παξέιζεη απφ ηε δηάπξαμε ηνπ εγθιήκαηνο θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ελδηαθεξόκελνπ θαηά ην δηάζηεκα απηό, θαζώο θαη ην πόζν ηζρπξνί είλαη νη θνηλσληθνί, πνιηηηζηηθνί θαη νηθνγελεηαθνί δεζκνί ηνπ κε ην θξάηνο κέινο ππνδνρήο. Όηαλ πξφθεηηαη γηα πνιίηε ηεο Έλσζεο πνπ έρεη δηακείλεη λφκηκα θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηεο παηδηθήο ηνπ θαη ηεο λεαληθήο ηνπ ειηθίαο ζην θξάηνο κέινο ππνδνρήο, φπσο ελ πξνθεηκέλσ ν Τζαθνπξίδεο, ζα πξέπεη λα 64 23 www.constitutionalism.gr 4. Καηαιεθηηθέο παξαηεξήζεηο: Πξνο έλα λέν ζπληαγκαηηθό παηξησηηζκό ζην δίθαην ηζαγέλεηαο Ζ απηνλφκεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε απφ ηνλ ζηελφ λνκηθφ δεζκφ ηεο ηζαγέλεηαο έρεη δξνκνινγεζεί ήδε απφ ηε ζέζπηζε ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο66. Ζ ειεχζεξε θίλεζε θαη εγθαηάζηαζε67 θαη ηα θνηλσληθά - πξνλνηαθά δηθαηψκαηα αλαγλσξίδνληαη ζηνπο θνηλνηηθνχο πνιίηεο68. Ήδε ζηε λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ Δπξσπατθήο Έλσζεο δηαθαίλεηαη ε δηακφξθσζε ελφο δεζκνχ νηθνλνκηθνθνηλσληθήο αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ, πνπ ζηαδηαθά απνζπλδέεηαη απφ ηελ άζθεζε ζηελήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο 69. Ζ πξνβιεζνχλ πνιχ βάζηκνη ιφγνη γηα ηε δηθαηνιφγεζε ηνπ κέηξνπ απέιαζεο», δεκνζηεπκέλε πεξίιεςε ζε ΔΔΔπξΓ η. 4/2010. 66 Βι. ηελ ζρεηηθή πξνβιεκαηηθή αληί άιισλ ζε Κ. Γψγνο, Ζ ηζαγέλεηα ηεο Έλσζεο, ζε Δξκελεία πλζεθψλ γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Β. θνπξήο, εθδ. άθθνπια, ζ. 327-341, ηνπ ίδηνπ, Πξνο ηε λνκηθή ρεηξαθέηεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ΔΔΔπξΓ 2003, ζ. 115–120, Π. Μαληδνχθαο, Δζληθή θαη Δπξσπατθή ηαπηφηεηα: έλα παιηφ πξφβιεκα ζε λέν πεδίν, Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Πξφζθαηεο Δμειίμεηο ζηνλ Δπξσπατθφ ρψξν, εθδ. άθθνπια, 2005 ζ. 143-159 θαη Υ. Γηαλλνχιε, Ο Δπξσπαίνο πνιίηεο, Σν. 1996, ζει. 368 επ. , Δ. Βεληδέινο, Ζ Δπξσπατθή ηζαγέλεηα θαη ην Διιεληθφ χληαγκα, ΔΔΔπξΓ, 2/1993, ζει.271–289 θαη D. Schnapper, De la citoyenneté nationale a la citoyenneté européenne, La Revue de la CFDT, N. 21, 1999, p. 7–8, J. L. Quermonne, «Citoyenneté et nationalité dans l‟ Union Européenne», ζε dir. Paul Magnette, «De l‟étranger au citoyen - Construire la citoyenneté européenne», ed. De Boeck, 1997, ζει. 21-24, Y. Deloye, Le débat contemporain sur la citoyenneté au prisme de la construction européenne, 2004, p. 5-6. Revue en ligne – « ETUDES EUROPEENNES », www.etudeseuropeennees.fr. 67 Βι. A. Aguado, Droit de circuler et séjourner pour les citoyens européens, Revue du Droit de l‟ Union Européenne, 4/2001, 957–960, A. Alemanno, Libre circulation des citoyens et citoyenneté de l‟Union, Revue du Droit de l‟ Union Européenne, 4/2001, p. 1008– 1010, Κ. ηεθάλνπ, Ηζαγέλεηα θαη ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ζε Υξηζηνδνπιίδε/ηεθάλνπ (επηκ.) Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη. πλζεηηθή ζεψξεζε, 1993, ζ. 95–123, Π. Μαπξίδεο, Ζ ειεχζεξε θπθινθνξία πξνζψπσλ, εξγαδνκέλσλ θαη ππεξεζηψλ, σο βαζηθή αξρή ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, ΔΔΔπξΓ, 2:2005, ζ. 279–299, Β. Υαηδφπνπινο, Σέζζεξηο ζηνηρεηψζεηο ειεπζεξίεο, κία εληαία ξχζκηζε: ε πξφζθαηε λνκνινγία ην ΓΔΚ ζρεηηθά κε ηηο νηθνλνκηθέο θαη πξνζσπηθέο ειεπζεξίεο ζηεο πλζΔΚ, ΔΔΔπξΓ 2/2000, ζ. 351–374. 68 Βι. P. Hassenteufel, L‟état–providence ou les métamorphoses de la citoyenneté, Ouvrage Collectif, L‟année sociologique nation – nationalisme – citoyenneté, ed. PUF 1996, p. 127–149, P. Magnette, La citoyenneté européenne, ed. Etudes Européennes, p. 78–90 (une dimension sociale de la citoyenneté du marche) θαη σξαία επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο λνκνινγίαο ζε Δ. Καηζηξέα, Ζ Δπξσπατθή ηζαγέλεηα θαη ην ηδεψδεο ηνπ πνιηηηθνχ εζληθηζκνχ ππφ ην πξίζκα ηεο λνκνινγίαο ηνπ ΓΔΚ, ΔΔΔπξΓ, 3/2004, ζ. 479-496. 69 Βι. αμηφινγε θαη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηεο ζρεηηθήο λνκνινγηαθήο ηάζεο ηνπ ΓΔΔ ζε πξαθηηθά πξφζθαηνπ ζπλεδξίνπ J.Y. Carlier, Notion et contours de la citoyenneté européenne: les enjeux de la citoyenneté européenne, coll. La citoyenneté européenne, Bruylant 2007, p. 31-44. Βι. D. Somon, Vers une autonomisation limitée des droits attaches à la citoyenneté européenne, Europe, Novembre 2004, p. 10–11, θαη F. David, La citoyenneté de l‟Union statut fondamental des ressortissants des Etat–membres, Revue Trimestrielle de Droit Européen, ed. Dalloz, n. 3/2003, p. 561–578. 24 www.constitutionalism.gr εζληθά πξνζδηνξηζκέλε ηζαγέλεηα ππαλαρσξεί κπξνζηά ζηελ αλαγλψξηζε ηεο δηακνλήο σο θξηηήξηνπ απφιαπζεο δηθαησκάησλ θαη ζηελ ηζφηηκε παξνρή θνηλσληθψλ βνεζεκάησλ ζε θάζε θξάηνο κέινο 70. Με δηαθνξεηηθφ βαζκφ πξνζηαζίαο θαη ππφ ηνπο νξηζκνχο ησλ δηεζλψλ δεζκεχζεσλ ηεο ρψξαο, θαζνξίδεηαη ε ππνδνρή ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ71, ν ζεβαζκφο ηεο πξνζσπηθήο αζθάιεηαο θαη ειεπζεξίαο θαη ε πξνζηαζία απφ ηελ απέιαζε ζηνλ επξσπατθφ ρψξν 72. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θηλείηαη ε λνκνινγία ηνπ ΔΓΓΑ , πνπ θαζηζηά ηα πξφζσπα θνξείο αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ζηα θξάηε κέιε αλεμαξηήησο ηζαγέλεηαο73. Με ιίγα ιφγηα, ε πξψηε απηή θάζε ζρεηηθνπνίεζεο ηεο ηζαγέλεηαο, θαη θπξίσο ησλ παξάγσγσλ απφ απηή δηθαησκάησλ, απνκείσζε ζηελ πξάμε ηελ ζεκαζία ηεο σο παξάγνληα πξνζδηνξηζκνχ ησλ θνξέσλ ησλ δηθαησκάησλ. Ωζηφζν, ππαηληρζήθακε παξαπάλσ ηε κεηάβαζε ζε κηα ελδερφκελε δεχηεξε θάζε ζρεηηθνπνίεζεο ηεο ηζαγέλεηαο κέζα απφ έλα πιέγκα πεξηνξηζκψλ πνπ ηίζεληαη ζηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ησλ θπξίαξρσλ θξαηψλ λα θαζνξίδνπλ ην λνκηθφ status φζσλ δηαβηνχλ ζηελ επηθξάηεηά ηνπο74. Κνηλή παξάκεηξνο απηψλ ησλ νξίσλ είλαη θπξίσο νη θνηλνί βηνηηθνί δεζκνί πνπ αλαπηχζζεη θάζε άλζξσπνο ζηελ ρψξα κφληκεο δηακνλήο ηνπ θαη ε βνχιεζε ηνπ ζπλαλήθεηλ ζε κηα πνιηηηθή θνηλφηεηα. Βι. M. la Torre, Citizenship, Constitution and the EU, in: European Citizenship, dir. M.La Torre, p. 435–457 (acquis communautaire: citizenship as a residual right p. 438–445), M.-J. Garot, A new basis for European citizenship: Residence, ζε European Citizenship, dir. M.La Torre, p. 229–248, P. Magnette–O. Costa, La société civile européenne entre cooptation et contestation, ζε: La société civile et ses droits, dir. B. Frydman, ed. Bruylant, 2004, p. 181. 71 Βι. Μ. Αutem, “La Convention Européenne sur la nationalité: un Code européen de la nationalité est-t-il possible?, ζε: Tendance et développement en droit interne et international sur la nationalité, Actes de la 1re conférence européenne sur la nationalité, Strasbourg, Octobre 1999, p. 19, θαη ηα ζρεηηθά δηεζλή θείκελα γηα ηελ αληζαγέλεηα, ηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ θαη άιιεο ξπζκίζεηο δεζκεπηηθέο γηα ηε ρψξα ζε Ε. ΠαπαζηψπεΠαζηά, «Σν δηθαίσκα ζηελ ηζαγέλεηα θαηά ην χληαγκα ηεο Διιάδνο», Αξκελφπνπινο 2009, ζει. 815. 72 Βι. κεηαμχ ησλ πην πξφζθαησλ ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο, ΔΓΓΑ Πξνζθπγή 53541/2007 απφθ. 11.6.2009, Τπφζεζε S.D. θαηά Διιάδαο (επηκ. Δ. Αξσληάδνπ, Δ. Πνπιαξάθεο), ζε ΘΠΓΓ, η. 1/2010, ζει. 92 επ. θαη ΔΓΓΑ, απφθαζε ηεο 21.1.2011, M.S.S. θαηά Βειγίνπ θαη Διιάδνο (Σκήκα Δπξείαο χλζεζεο), www.constitutionalism.gr κε παξαηεξήζεηο . Κνθίλε, θαη γηα ηελ γεληθφηεξε ζεσξία ζε Η. πκεσλίδεο, Ζ δηνηθεηηθή απέιαζε, Δθδ. άθθνπια, 2008, ζει. 144-161, γηα ηελ λνκνινγηαθή θαηάζηξσζε ηεο επξσπατθήο δεκφζηαο ηάμεο ησλ δηθαησκάησλ. 73 Βι. αλαιπηηθή κειέηε κε ηηο εθεί παξαπνκπέο ζηελ πξφζθαηε λνκνινγία ζε Υ. Παπαζηπιηαλφο, «Ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη αιινδαπνί: ν αιινδαπφο σο ππνθείκελν δηθαησκάησλ ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε», ΔθεκΓΓ, η.6/2010, ζει. 859-870 θαη Α. Κατδαηδήο, «Κνηλσληθά δηθαηψκαηα, ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη κεηαλάζηεο», ζε: Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα. Δκπεηξίεο, πνιηηηθέο, πξννπηηθέο (επηκ. Σδ. Καβνπλίδε), ηφκ. B΄, Δθδ. ΗΜΔΠΟ, Αζήλα 2008, ζ. 70-83. 74 Βι. εμαηξεηηθή κειέηε Α. Dionissi- Peyrusse, «Essai sur une nouvelle conception de la nationalité», Defrenois Lextenso editions, Paris 2008, p. 315-323. 70 25 www.constitutionalism.gr Πξφθεηηαη αλακθηζβήηεηα γηα κηα δηεχξπλζε ηεο πξνζηαζίαο πνπ απνδίδεη ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ζηε βάζε θπξίσο θηιειεχζεξσλ θξηηεξίσλ, πνπ κνηξαία φκσο εκβαζχλνπλ θαη ηε δεκνθξαηία. Ζ εμέιημε απηή δελ δηαγξάθεηαη ζε έλαλ νξίδνληα αληζηφξεηνπ νηθνπκεληζκνχ ησλ δηθαησκάησλ, αιιά αληίζεηα επεθηείλεη θαη εκπινπηίδεη ηνπο παξαδνζηαθνχο θαλφλεο πνιηηνγξάθεζεο: ην δίθαην ηνπ αίκαηνο ζπκπιεξψλεηαη κε ηνπο ζχγρξνλνπο κεηαλαζηεπηηθνχο νηθνγελεηαθνχο δεζκνχο, πνπ παξακέλνπλ δεζκνί θαηαγσγήο, θαη αληίζηνηρα ην δίθαην ηνπ εδάθνπο εκπινπηίδεηαη κε λέεο δηαζηάζεηο ζπκκεηνρήο ζηελ δεκφζηα ζθαίξα ηεο ρψξαο φπνπ δηακέλνπλ νη κεηαλάζηεο. Αλ, φκσο, γίλεη ζεβαζηή ε παξαδνρή φηη κφλνλ ε απνλνκή ηεο ηζαγέλεηαο κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηελ πιήξε δηθαηηθή πξνζηαζία, κέζα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ εζληθνχ λφκνπ θαη ηελ εγγχεζε ησλ φξσλ άζθεζεο αηνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, ηφηε κφλνλ ε αλαγλψξηζε κηαο «αληηθεηκεληθήο» ηζαγέλεηαο κπνξεί λα καο εγγπεζεί φηη ε πνιηηνγξάθεζε δελ ζα ζέηεη θξαγκνχο ζηελ αλάπηπμε ησλ ζρέζεσλ ηνπ πξνζψπνπ κε ηελ θνηλσληθή ηνπ ζθαίξα θαη ηελ ελ γέλεη επηθξάηεηα ηεο πνιηηηθήο 75. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ε ζρνιηαδφκελε απφθαζε απνηειεί κηα νπηζζνδξφκεζε ζε ζρέζε κε ηηο λνκνινγεκέλεο πεξηπηψζεηο εθνχζηαο απνβνιήο - αλάθιεζεο - αθαίξεζεο ηζαγέλεηαο ή απφξξηςεο πνιηηνγξάθεζεο, φπνπ ην ηΔ ζηάζκηζε πξνζεθηηθά ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη ηνλ ηδησηηθφ βίν ησλ πξνζψπσλ πξνο ηελ απνθιεηζηηθή αξκνδηφηεηα ηεο πνιηηείαο λα νξίδεη ην λνκηθφ ηνπο θαζεζηψο. Σα θξίζηκα πξαγκαηηθά θαη λνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνεγνχκελσλ απνθάζεσλ δελ δηαθέξνπλ απφ ηηο επίδηθεο ππνζέζεηο πνιηηνγξάθεζεο ηέθλσλ αιινδαπψλ. Ζ κηάκηζε θαη δεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ θαιχπηεη ην animus manendi ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα, αλαπηχζζεη νηθνγελεηαθνχο δεζκνχο, κνηξάδεηαη ην ίδην γισζζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ εθπαίδεπζεο, ππαθνχεη ζηελ ίδηα έλλνκε ηάμε κε ηα εθ θαηαγσγήο Διιελφπαηδα θαη ζπλεπψο ηθαλνπνηεί πιήξσο ην θξηηήξην ηνπ πξαγκαηηθνχ δεζκνχ κε κηα πνιηηηθή θνηλφηεηα θαη κηα θπζηθήγεσνηθνλνκηθή επηθξάηεηα76. Ο λνκνζέηεο κεηαηνπίδεη ην θαηψθιη ησλ απνθιεηζκψλ απαγθηζηξψλνληαο ηελ πξάμε πνιηηνγξάθεζεο απφ ηνλ εηεξνβαξή, θπξηαξρηθφ θαη θιεξνλνκηθφ ηεο ραξαθηήξα. Ζ αλαγλψξηζε ηεο ηζαγέλεηαο πιένλ κπνξεί λα απνηειέζεη θαη πξντφλ ειεχζεξεο επηινγήο ησλ παηδηψλ κεηαλαζηψλ [κε δήισζε δηθή ηνπο ή ησλ γνλέσλ ηνπο], πνπ κεγαιψλνπλ, κνξθψλνληαη ζηελ ρψξα θαη νηθεηνπνηνχληαη Γηα ηελ έλλνηα ηεο επηθξάηεηαο ηεο πνιηηηθήο θαη ηελ ζχλδεζή ηεο κε ηελ δεκνθξαηία πξβι. Α. Μαληηάθεο, πληαγκαηηθή νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο, εθδ. άθθνπια, 2007, ζει. 120-121 θαη 189-190. 76 Βι. Μ. Παχινπ, «Διιάδα, Διιάδα, είκαζηε ηα παηδηά ζνπ! Μαθξνπνιηηηθέο πξνθιήζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο γηα ην θξάηνο θαη ηελ θνηλσλία», ζε Ξ. Κνληηάδεο–Θ. Παπαζενδψξνπ, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2007, ζει. 253-281. 75 26 www.constitutionalism.gr έηζη ηελ πνιηηηθή ηαπηφηεηα ηνπ Έιιελα θαη ειεχζεξα εθδειψλνπλ ηε ζέιεζε νινθιήξσζεο ηεο έληαμήο ηνπο 77. Οπζηαζηηθά ε γεληά ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ απνηειεί θξίζηκν θξίθν ζηελ αιπζίδα ηνπ δηαρξνληθνχ δηθαίνπ ηζαγέλεηαο, θαζψο αλαδνκεί ηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη αλαζπγθξνηεί ηελ ειιεληθή πνιηηεία, αιιά κε φξνπο εζσηεξηθήο ζπλνρήο θαη αιιειεγγχεο. ε ηί ηειηθά ζπλίζηαηαη ε θπξηαξρία ηνπ θπξηάξρνπ ιανχ λα θαζνξίδεη ηελ ζχλζεζε ηεο πνιηηηθήο ηνπ νληφηεηαο θαη λα πξνζδίδεη ζε απηήλ ηδηαίηεξε ηαπηφηεηα, αλ ακθηζβεηείηαη, φπσο ζηε ζρνιηαδφκελε απφθαζε, ζεκειηαθά ε δπλαηφηεηα ηνπ λνκνζέηε λα επηιέγεη κε πνιηηηθέο αμηνινγήζεηο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο ζε έλαλ νξίδνληα ζπληαγκαηηθφ, ηνπο φξνπο έληαμεο ηνπ πξνζψπνπ ζηελ πνιηηηθή θνηλφηεηα; Ζ πξνεπηινγή ηνπ ηΔ λα ζεσξεί ηελ εζληθή θπξηαξρία ππεξέρνπζα ηεο ιατθήο λνκηκνπνίεζεο θαη λα ππάγεη ηηο επηινγέο ηνπ λνκνζέηε ζηελ εηθαδφκελε βνχιεζε ελφο απξνζδηφξηζηνπ ζπληαγκαηηθά «έζλνπο», είλαη έσιε θαη αληίζεηε πξνο ηε ζεκειηψδε δεκνθξαηηθή αξρή78. Σν ηΔ βξέζεθε αληηκέησπν κε ην δίιεκκα «πνιηηηθή έληαμε ή εζληθή ελζσκάησζε; εξκελεπηηθή αλαγσγή ζηελ δεκνθξαηηθή έλλνηα ηνπ ιανχ (αξ. 1 παξ. 2 θαη 3 ), πνπ απαξηίδεηαη απφ δξψληα πνιηηηθά ππνθείκελα πνπ δέρνληαη λα ππφθεηληαη ζηελ έλλνκε ηάμε θαη ζηηο θνηλέο πνιηηεηαθέο αξρέο, ή επηλφεζε ζπληαγκαηηθψλ ζεκειίσλ γηα ηελ θαληαζηαθή θνηλφηεηα ηνπ έζλνπο, πνπ πξνυπνζέηεη πνιηηηζκηθή αθνκνίσζε θαη θπιεηηθή θαζαξφηεηα;». Οη δηθαζηέο ηνπ Γ΄ Σκήκαηνο πξνέθξηλαλ ηελ εζληθή [ethno-national]79ελζσκάησζε έλαληη ηεο πνιηηηθήο [civique] έληαμεο80. Σν Γηθαζηήξην επέιεμε κηα θιεηζηή θαη ζηαηηθή εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, κε ζπρλέο αζπλέπεηεο αλάκεζα ζηα θαλνληζηηθά ζεκέιηα θαη ζηα αληίζηνηρα ζπκπεξάζκαηα πεξί αληηζπληαγκαηηθφηεηαο. Ζ επηζηξνθή ζην δίθαην ηνπ αίκαηνο θαη ζηελ έλλνηα ηνπ γέλνπο πεξηγξάθεη κηα απεγλσζκέλε πξνζπάζεηα λα δηαζσζεί φ,ηη έρεη απνκείλεη απφ ηελ εζλνθεληξηθή πξφζιεςε ηεο ηζαγέλεηαο ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. Βι. G.-R. de Groot, «Conditions d‟ acquisition et de perde de la nationalité ex lege ou par déclaration d‟ option», ζε Défis au droit national et international sur la nationalité a l‟ aube du nouveau millénaire, Actes de la 2 e conférence européenne sur la nationalité, Strasbourg, Octobre 2001, p. 67. 78 Βι. Α. Μαληηάθεο, φ.π., ζει. 297-298. 79 Βι. E. Balibar, «La forme nation: histoire et idéologie», ζε: E. Balibar-Im. Wallerstein, Race, nation, classe, ed. La découverte, Paris, 1997, p. 117-143. 80 Βι. F. Constant, La citoyenneté, ed. Montchrestien, p. 111-121 (la citoyenneté entre altérité et civilité), P. Magnette, La citoyenneté une histoire de l‟idée du participation civique, ed. Bruylant 2001, p.15–32 θαη p. 65–79, θαη D. Cohen, Citoyenneté et nationalité, ζε Figures de la citoyenneté, Dir. Éric Desmons, ed. Harmattan 2006, p. 115–129 (l‟effet intégrateur de la nationalité). 77 27 www.constitutionalism.gr Ωζηφζν, ε αλαθνξά ηνπ «έζλνπο» ζην ζπληαγκαηηθφ θείκελν δελ πξνζδίδεη ζηνλ φξν θαλνληζηηθή απηνηέιεηα 81. Σν έζλνο ζπλερίδεη λα δηακνξθψλεηαη ζε ρψξν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ, εκπεξηέρεη δηαθνξνπνηήζεηο, ελψ βαζίδεηαη ζε ηεθκαηξφκελεο βνπιήζεηο θαη εηθαδφκελεο δηεθδηθήζεηο. Ζ πνιηηηζκηθή ηνπ απηνηέιεηα απέλαληη ζην θξάηνο δελ ζπλεπάγεηαη θαη ηελ θαλνληζηηθή ηνπ απηνλνκία. Ζ πεξίιεςή ηνπ ζηηο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο [θπξίσο 1 παξ. 3 θαη 51 παξ. 2 ] κπνξεί λα έρεη πεξηνξηζκέλε ζεκαζία, κφλνλ εθφζνλ εξκελεπζεί σο έλλνηα δπλακηθή θαη ζπλεθηηθή γηα ηελ πνιηηεία, θαζψο ζα αλαπαξηζηά ζπκβνιηθά εθείλνπο ηνπο πξαγκαηηθνχο δεζκνχο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο ν θνηλφο λνκνζέηεο ζα επηιέμεη ηνπο πνιηηηθά επηζπκεηνχο γηα ηελ δηεχξπλζε ηεο λνκηκνπνίεζεο ηεο εμνπζίαο θαη πάληνηε κέζα απφ ην θίιηξν αζθαιψλ λνκηθψλ δεζκψλ κε ην θξάηνο 82. Ζ αλαλνεκαηνδφηεζε ηνπ «εζληθνχ» ζηε βάζε ηνπ θνηλά βησκέλνπ παξφληνο θαη ηνπ θνηλνχ νξάκαηνο γηα ην κέιινλ κηαο πνιηηηθήο παηξίδαο, θαζηζηά ηελ έλλνηα ηνπ έζλνπο ιεηηνπξγηθή θαη πξνζθέξεηαη γηα ηελ αλαλέσζε ησλ εκπλεχζεσλ ηνπ λνκνζέηε ζε έλαλ νξίδνληα ζπληαγκαηηθψλ δεζκεχζεσλ. ε απηά ηα εξκελεπηηθά φξηα θάζε θαηαγσγή, γιψζζα, ζξεζθεία θαη εζληθφηεηα ππάξρνπλ θαη ιεηηνπξγνχλ «ππέξ ηνπ έζλνπο», κε ηνλ ηξφπν πνπ νξίδεη ε ζπλχπαξμε ηεο εζληθήο κε ηελ θνηλσληθή αιιειεγγχε ζηε δηάηαμε ηνπ 25 παξ. 4 . Σν εζληθφ αληέρεη λα επαλαλνεκαηνδνηεζεί θαη λα απνηειέζεη ηελ πξψηε χιε γηα ηελ αλαλέσζε ηνπ ζπιινγηθνχ ππνθεηκέλνπ λνκηκνπνίεζεο ηεο εμνπζίαο, κφλνλ αλ ιεηηνπξγήζεη σο θαζξέπηεο ηνπ θνηλσληθνχ. Παξά ηελ ζηαηηθή αλάγλσζε ηνπ πλάγκαηνο απφ ην ηΔ, ε παξαπάλσ εμέιημε πνπ δηαγξάθεηαη ζηε λνκνινγία, εγρψξηα θαη δηεζλή, πξνζθέξεη ζηνλ εζληθφ δηθαζηή ρξήζηκν νπινζηάζην γηα ηελ θαηάζηξσζε ελφο δηθαληθνχ ζπιινγηζκνχ, πνπ ζα αληηιακβάλεηαη ηελ ηζαγέλεηα σο αλνηρηφ ζρήκα, εληαγκέλν ζε έλα αληηθεηκεληθφ ζχζηεκα πνιηηνγξάθεζεο, πνπ δηαιεθηηθά επηθνηλσλεί κε ηα δίθαηα ηνπ αλζξψπνπ, θαη γεθπξψλεη ηελ εγγελή αληηλνκία κεηαμχ αλζξψπνπ θαη πνιίηε83. Θα πεξηκέλακε έλαλ ηέηνηνπ ηχπνπ ζπληαγκαηηθφ παηξησηηζκφ Βι. ελδεηθηηθά Α. Μάλεζεο, Ζ δεκνθξαηηθή αξρή εηο ην χληαγκα ηνπ 1864, ζε πληαγκαηηθή Θεσξία θαη Πξάμε, 1980, ζει. 65 επ., Γ. Καζηκάηεο, άξζξν 1, ζε Γ. Καζηκάηεο - Κ. Μαπξηάο, Δξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, η. 1, 2003, ζει. 34 επ. 152 επ. θαη Δ. Βεληδέινο, Μαζήκαηα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, εθδ. Α. άθθνπια, 2008, ζ. 352-355 (εζληθή ιατθή θπξηαξρία), 371-373 (έζλνο θαη ιαφο θαη ζχλδεζε κε 108), 313-316 (ηζαγέλεηα θαη ιαφο). 82 Βι. Ε.Παπαζηψπε-Παζηά, «Ηζαγέλεηα –Τπεθνφηεηα, Γχν φξνη κε κνλνζήκαλην πεξηερφκελν; Ζ ειιεληθή ηζαγέλεηα επξσπατθή ηζαγέλεηα», Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα ΓΘ, η.13, 1992, ζ. 35–47, φπνπ δηαθξίλεηαη ε ηζαγέλεηα σο ζπζηαηηθή ηδηφηεηα γηα ην ιαφ θη φρη γηα ην έζλνο. 83 Βι. Γ. Βιάρνο, « Ζ αληηλνκία αλζξψπνπ θαη πνιίηε», Σηκεηηθφο Σφκνο ηνπ ηΔ, ηφκνο ΗΗ, Αζήλα, 1982, ζει. 33 επ. 81 28 www.constitutionalism.gr απφ ην ηΔ θαηά ηνλ έιεγρν ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ επίδηθσλ ξπζκίζεσλ, εκπλεπζκέλν απφ ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, ζε δηάινγν κε ηνλ επξσπαίν θαη θνηλνηηθφ δηθαζηή θαη θνληά ζηνπο ζχγρξνλνπο ζθνπνχο ηνπ λνκνζέηε. Γελ είλαη ηπραία ε αλαθνξά ζηελ αηηηνινγηθή έθζεζε ηνπ λ. 3838/2010 [ζει. 3] «ην άξζξν 5 παξάγξαθνο 1 ηνπ Σπληάγκαηνο ππνδεηθλχεη ζηνλ λνκνζέηε λα αληηιακβάλεηαη ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη ην έζλνο ζε κηα θηιειεχζεξε θαη δεκνθξαηηθή θαηεχζπλζε. Η αληίιεςε απηή ζπλδέεη θαη’ εμνρήλ ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή κε ην λα είλαη γηα θάπνηνλ ε Διιάδα ην πξαγκαηηθφ επίθεληξν ηνπ βίνπ». Μηα ζρεηηθά ζπληεξεηηθή αιιά ζπλεπήο αλακελφκελε απφθαλζε ηνπ δηθαζηεξίνπ ζα ήηαλ, ζε ζπλέρεηα ηεο πάγηαο λνκνινγίαο, λα αλαγλσξίζεη ην δηθαζηήξην ηνλ εαπηφ ηνπ αλαξκφδην λα αμηνινγήζεη δηθαηνπνιηηηθά ηηο επηινγέο ηνπ λνκνζέηε. Με αλαθνχθηζε, ειπίδα θαη επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ ζα ππνδερφκαζηαλ κηα θξίζε ηνπ ηΔ πνπ ζα αληηιακβαλφηαλ ηνλ δεκφζην δεζκφ ηεο ηζαγέλεηαο κέζα απφ ηε ιεπηή ηζνξξνπία ζηάζκηζεο κεηαμχ ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο θαη ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ σο πνιίηε ή ελ δπλάκεη πνιίηε, ιακβάλνληαο ππ‟ φςε ηελ θξηηηθή πνπ έρεη δηαηππσζεί γηα ηελ κέρξη ζήκεξα λνκνινγία ηνπ θαζψο ηηο ζχγρξνλεο λνκνινγηαθέο εμειίμεηο ζην επξσπατθφ δίθαην. Πάληνηε ην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο θηλείηαη αλάκεζα ζηελ εγθαζίδξπζε ηνπ θαλφλα εμαίξεζεο θαη ηεο πξνζδνθίαο θαζνιηθήο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο84. Ζ ελδηάκεζε γθξίδα δψλε πεξηιακβάλεη ηηο πνιηηηθέο ζπκπεξίιεςεο, πνπ απαληνχλ ζην επηηαθηηθφ αίηεκα ε θνηλσληθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε λα ζπλδεζεί κε ηελ πνιηηηθή ηζαγέλεηα 85. Απηφ πνπ δείρλεη ε παξαπάλσ λνκνινγία είλαη φηη ζηνλ επξσπατθφ ζπληαγκαηηθφ ρψξν, νη ειεπζεξίεο γηα λα αζθνχληαη κε αζθάιεηα θαη ππφ ηηο εγγπήζεηο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο πξνυπνζέηνπλ ηελ θαηά ην δπλαηφλ θαζνιηθφηεξε λνκηκνπνίεζε απφ ηνπο θνξείο ηνπο: φπνηνο δεη θαη αλαπηχζζεη ζηαζεξνχο δεζκνχο κε έλαλ ηφπν θπξηαξρίαο, έρεη σο φξακα λα απνθαζίδεη θαηαζηαηηθά γηα ηνπο φξνπο άζθεζεο απηήο ηεο θπξηαξρίαο. 86 Παξάιιεια, ε θπξηαξρία δηαηεξεί ηα δεκνθξαηηθά Βι. E. Balibar, “Qu‟ est-ce qu‟ une frontière?”, ζε dir. M.-C. Caloz-Tschopp, P. Dasen, Mondialisation, migration et droits de l‟homme: le droit international en question, vol.1, ed. Bruylant, 2007, p. , θαη ηνπ ίδηνπ Δ.Balibar, Europe - Constitution - Frontière, ed. du Passant, 2005, p. 75–91. 85 Βι. Δ. Balibar, «Ζ αληηλνκία ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε», χγρξνλα Θέκαηα, η. 106, Ηνχιηνο-επηέκβξηνο 2009, ζει. 26-50 [ζει. 27-35 γηα ηελ θνηλσληθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε], θαη γηα ην ειιεληθφ παξάδεηγκα βι. Α. Σάθεο, «Αμίσζε γηα ηζαγέλεηα. Γηαηί θαη πφηε», http://www.constitutionalism.gr. 86 Βι. ηε ζεκειίσζε ηεο ζρεηηθήο άπνςεο φηη ε απφδνζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ιακβάλνληαο ππφςηλ ηνπο αληηθεηκεληθνχο δεζκνχο πξνο ην θξάηνο απνηειεί αζθαιή κέζνδν ιφγσ ηνπ δηθαηνθξαηηθνχ ηεο ραξαθηήξα, ζε D. Rousseau “de l‟ état de droit a l‟ état politique”, p. 145–213, θαη M. Miaille, le retour de l‟état de droit, p. 215–251 (239–242 la séparation Etat - Société civile comme condition de l‟ etat de droit), ζε Dominique Colas, L‟ État de droit, ed. PUF 1987. 84 29 www.constitutionalism.gr ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθφζνλ ζηελ δηακφξθσζε θαη άζθεζή ηεο ζπκκεηέρνπλ φινη φζνη ππφθεηληαη ζηηο εμνπζίεο πνπ απνξξένπλ απφ απηή. Ζ θπζηθή θαη δχζθνιε ζχλδεζε πνιηηηθήο θαη αηνκηθήο ειεπζεξίαο κέζσ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ δνθηκάδεη ηα φξηά ηεο κε ηδηαίηεξε έληαζε ζην πεδίν ηνπ δηθαίνπ πνιηηνγξάθεζεο 87. ε απηά ηα νξηαθά δεηήκαηα, ν ζπληαγκαηηθφο άμνλαο ηνπ δηθαζηή νξίδεηαη απφ ηελ αξρή ηεο θαζνιηθφηεηαο ηεο ςεθνθνξίαο (άξ. 51 παξ. 3 ) πνπ επηηξέπεη ζηνλ λνκνζέηε κφλνλ ηελ θίλεζε πξνο ηα κπξνο, δειαδή πξνο ηε δηεχξπλζε ηεο πνιηηηθήο θνηλφηεηαο θαη ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο θαη πάληνηε ζηε βάζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Σα εληαμηαθά θξηηήξηα ηνπ λνκνζέηε ππάγνληαη, ππφ ην θσο ηεο αξρήο ηεο θαζνιηθφηεηαο, ζηνλ έιεγρν ζπληαγκαηηθφηεηαο ζε ζρέζε κε άιια δηθαηψκαηα φπσο ε ειεχζεξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ε ηζφηεηα ησλ θχισλ θαη ε ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο88. Αλ ξφινο ηνπ λνκνζέηε είλαη λα δηεπξχλεη ηηο εληαμηαθέο δηαδηθαζίεο θαη λα κελ θαηαιείπεη νιφθιεξεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο ζηα ηπραία θαηαγσγηθά ηνπο θξηηήξηα, πεξηνξίδνληαο έηζη ηηο δηρνηνκηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο ηζαγέλεηαο89, ν ξφινο ηνπ δηθαζηή είλαη λα ζπλδέεη πεξαηηέξσ ηηο δηαδηθαζηηθέο πξνυπνζέζεηο απφθηεζεο-αθαίξεζεο ηζαγέλεηαο κε ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. Ζ αλάγλσζε πνπ πξνηάζεθε παξαπάλσ εληάζζεη ζπζηεκαηηθά θαη ηεινινγηθά ην δίθαην ηζαγέλεηαο ζηνλ νηθείν ρψξν ηνπ, πνπ δελ είλαη απνθιεηζηηθά ν ρψξνο ηεο γεληθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο θαη ηεο πνιηηηθήο ζθνπηκφηεηαο, αιιά πεξηιακβάλεη ηελ εηδηθφηεξε κεηαλαζηεπηηθή λνκνζεζία, ηελ εξκελεπηηθή αλαγσγή ζηηο ζρεηηθέο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο [4 παξ. 3, 1 παξ. 3, 5 παξ. 1, 2 παξ. 1 θαη 51 παξ. 3 πληάγκαηνο], θαζψο θαη ηελ εμέιημε ηεο λνκνινγίαο ηνπ ΔΓΓΑ [θπξίσο αξ. 8 ΔΓΑ] θαη ηνπ ΓΔΔ ζρεηηθά κε ην φξηα ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε θαηά ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ λνκηθψλ δεζκψλ ηνπ αηφκνπ. Γηα ηηο επίδηθεο ππνζέζεηο πξνθξίλεηαη κηα αλάγλσζε ηνπ Βι. Α. Dionissi-Peyrusse, « Essai sur une nouvelle conception de la nationalité », φ.π., ζει. 324-333 φπνπ παξνπζηάδεηαη ε ζέζε φηη κφλνλ ε αληηθεηκεληθνπνίεζε ησλ θξηηεξίσλ πνιηηνγξάθεζεο κπνξεί λα απαιιάμεη ηα εζληθά δίθαηα ηζαγέλεηαο απφ ηελ εγγελή ηνπο αληίζεζε κε ηελ αξρή ηεο κε δηάθξηζεο φπσο απηή θαηνρπξψλεηαη ζηελ ΔΓΑ αξ. 14. 88 Βι. αληί άιισλ ηΔ 160/1990 «…απφξξηςε αηηήζεσο πνιηηνγξαθήζεσο κε αηηηνινγία ε νπνία αλαθέξεηαη ζηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ αηηνχληνο, θξίλεηαη σο αληίζεηε ζηελ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλεηδήζεσο», θαη ηΔ 950/1990 «…ηέθλν Έιιελα ή Διιελίδαο απνθηά απφ ηε γέλλεζε ηνπ ηελ Διιεληθή ηζαγέλεηα. Έηζη, κε ηε βαζηθή απηή δηάηαμε, έρεη πηα αξζεί γηα ην κέιινλ ε δπζκελήο εηο βάξνο ηεο Διιελίδαο κεηέξαο δηάθξηζε πνπ ζέζπηζε ν θψδηθαο ηεο Διιεληθήο ηζαγέλεηαο θαη επήιζε ε επζπγξάκκηζε ηνπ κε ηε ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ». 89 Βι. Γ. Γεκνχιεο, « Ζ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα: ιεηηνπξγία θαη ππέξβαζε κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο θαηαζθεπήο», Σν δίθαην ηεο πνιηηηθήο, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 2001, ζει. 182-195, φπνπ ν πνιίηεο νξίδεηαη αξλεηηθά: πνιίηεο δελ είλαη ν θάζε άλζξσπνο, πνιίηεο δελ είλαη ν θνηλσληθφο πνιίηεο. 87 30 www.constitutionalism.gr πληάγκαηνο, ζηα φξηα ηεο δηαξθνχο αλαζπγθξφηεζεο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, πνπ ζα αλαγλσξίδεη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε κηα λέα θπζηνγλσκηθή θαηεγνξία πξνζψπσλ. Ζ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη ηνλ ελ δπλάκεη πνιίηε, ηνλ άλζξσπν σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, θαη πξνζδηνξίδεηαη ζηε βάζε ηξηψλ αληηθεηκεληθψλ θαη ζπληαγκαηηθά πξνζδηνξηζκέλσλ δηαβαζκηδφκελσλ παξακέηξσλ, πνπ ζα επηηξέπνπλ πεξαηηέξσ θαη ηελ ελδηάζεηε έληαμε ζηελ πνιηηηθή θνηλφηεηα: ε ηήξεζε ηεο λνκηκφηεηαο (σο απφδεημε πξνζρψξεζεο ζην θνηλσληθφ ζπκβφιαην90), ε παηδεία (σο ζεζκφο νηθεηνπνίεζεο ηνπ δεκνζίνπ ρψξνπ) θαη ην ρσξηθφ ζηνηρείν ηεο δηακνλήο (σο θέληξν αλάπηπμεο ησλ βηνηηθψλ ζρέζεσλ). Με ηνλ ηξφπν απηφ εηζάγεηαη ε αληίιεςε ηεο «απνηειεζκαηηθήο-ιεηηνπξγηθήο» ηζαγέλεηαο σο εηζαγσγηθνχ δηθαηψκαηνο ζεκειηψδνπο δηαδηθαζίαο πνπ επηηξέπεη ηελ είζνδν ηνπ πξνζψπνπ ζηελ πιήξε δηθαητθή πξνζηαζία θαη ζηελ πνιηηεηαθή ζπγθξφηεζε91. Βι. θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ πεξίπησζε ηεο κεηαλάζηεπζεο Π. Καθεηδήο, «Ζ ακθηζβήηεζε ηνπ εζληθνχ-θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ», ζε: Ξ. Κνληηάδεο-Θ. Παπαζενδψξνπ, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2007, ζει. 135-144. 91 Ζ αξρηθή ζχιιεςε ηεο ηδέαο αλήθεη ζηελ Hannah Arendt, Le système totalitaire – Les origines du totalitarisme, Editions du Seuil, 1972, ζει. 27-66, αιιά εμεηδηθεχεηαη ζε ζχγρξνλεο αλαιχζεηο ππφ ην θσο ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ κεηαμχ άιισλ βι. Α. DionissiPeyrusse, φ.π, ζει. 362-379 θαη E. Balibar, Nous, citoyens d‟Europe, ed. La Découverte, 2001, p. 183–188 (la question du droit aux droits). 90 31
© Copyright 2024 Paperzz
