Ê
ΤΕΥΧΟΣ 46 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 ΑΒ-ΕΛΟΥΛ -ΤΙΣΡΙ 5773
ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΘΗΝΩΝ
Δανιήλ Αλχανάτης
περιεχοµενα
03
15
27
συνταξης σηµειωµα
πως ξεπλυθηκε η Χρυση Αυγη
η εβραϊκη Συναγωγη της Αθηνας
το 1896, αναζητηση στοιχειων
04
17
κοινοτητας διοικηση ευχαριστηρια
επιστολη Σιµον Περες, ∆ανιηλ Αλχανατης
αποφθεγµα φωτογραφια
08
∆ανιηλ Αλχανατης
10
ο αποηχος της συναντησης ΠερεςΤσιπρα
12
ανοιχτη επιστολη στον ∆ρ. Τασο Κουρακη
13
η «οφειλη του κοσµου» στην Παλαια
∆ιαθηκη
14
το Κιπουρ στις Συναγωγες της Αθηνας
18
100 Εβραιοι που επηρεασαν τον
κοσµο Γκαον της Βιλνα
20
διδασκοντας το Ολοκαυτωµα
22
28
ανεκδοτο, η γλωσσα κοκκαλα δεν
εχει
30
εκδηλωση τιµης για τον Μωυση Ματαθια
31
τεχνης σχολια - βιβλια
ταξιδι στους δροµους του πονου και
της ελπιδας
24
ενα ταξιδι αµετρητες εµπειριες
25
τα «χαµενα µωρα» των εβραϊκων
στρατοπεδων
Ι∆ΙΟΚ ΤΗΤΗΣ: Ισραηλιτική Κοινότης Αθηνών,
Μελιδόνη 8, Αθήνα 105 53, τηλ.: 2103252898,
fax: 210 3220761, e-mail: [email protected].
Ε Κ∆ ΟΤΗΣ: ο Πρόεδρος της Ι.Κ.Α. Βενιαµίν
Αλµπάλας ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚ ∆ΟΣ ΗΣ -ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Βίκτωρ Ελιέζερ fax: 2104820057, e-mail:
[email protected] ΣΥΝΤΑ ΚΤΙΚ Η ΟΜΑ∆Α : Βίκτωρ Ελιέζερ, Ηλίας Νάχµαν, Ντορίτα Τρέβεζα
Σ ΧΕ ∆ΙΑ ΣΜΟΣ- ΚΑΛΛ/ΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ρασέλ
Μπαλέστρα Ε ΚΤΥΠΩΣΗ: ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΑΕΒΕ
ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕ ΥΧΟΣ: Αλίκη
Αρούχ-Μορδεχάϊ, Ραχήλ-Σίρλετ Βαρούχ Παπαδριανού, Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ, Βασιλική Κεραµίδα, Ζαν Κοέν, Ελένη Κουρµαντζή, Μάριο
Μοντιάνο, Κέλλυ Ναµία, Ντορίτα Τρέβεζα.
συνταξης σηµειωµα
Μια µεγάλη απώλεια
Στις 27 Αυγούστου 2012, έφυγε από κοντά µας ο
∆ανέλος Αλχανάτης, µια δεσπόζουσα µορφή
της µεταπολεµικής εβραϊκής ζωής στην Ελλάδα.
Ο αντιστασιακός, ο εργάτης της µεταπολεµικής
ανασυγκρότησης του εβραϊσµού της Αθήνας, ο
αρχιτέκτονας του εβραϊκού σχολείου, ο διπλωµάτης της πολιτικής ζωής του ελληνικού εβραϊσµού, ο Πρόεδρος, ο δάσκαλος, ο εµπνευστής
της νέας γενιάς εθελοντών της Κοινότητάς µας.
Ας µου επιτραπεί µια προσωπική αναφορά: στα
µέσα της δεκαετίας του ΄80, επιστρέφοντας στην
Ελλάδα µετά το τέλος των σπουδών µου στο Ισραήλ, εκλέχθηκα για πρώτη φορά µέλος της
Κοινοτικής Συνέλευσης εντασσόµενος στην παράταξη της «Νέας Κίνησης», που αντιπολιτευόταν το ∆ιοικητικό Συµβούλιο που προερχόταν
από την παράταξη της «Αποκατάστασης», υπό
την προεδρία του ∆ανέλου Αλχανάτη. Ασκούσα
λοιπόν τότε, µια σφοδρή κριτική εναντίον του
Συµβουλίου, εντός και εκτός Συνέλευσης, που
ποτέ όµως δεν έθιξε την προσωπική εντιµότητα
και αξιοπρέπεια κανενός. Υπήρχαν τότε φωνές
υπέρ της αποµόνωσής µου και περιθωριοποίησής µου. Ήταν ο ∆ανέλος Αλχανάτης, αρχικά
µε τον Μανώλη Αρούχ και αργότερα µε τον
Αλµπέρτο Ρευτάν, που παρά τη σφοδρότητα της
αντιπαράθεσης, µε κάλεσαν να αναλάβω την
Επιτροπή δηµοσίων σχέσεων της Κοινότητας. Ο
∆ανέλος γνώριζε να ακούει ακόµη και τη διαφορετική γνώµη, γνώριζε να αναλύει και να εκτιµά
τα επιχειρήµατα και τελικά να αποφασίζει µε
γνώµονα το «ορθόν» και όχι το πρόσκαιρα
«αρεστόν». Το 1992, και αφού οι διαπαραταξιακές διαφορές είχαν γεφυρωθεί, ο ∆ανέλος ο Αλχανάτης µε καλεί να συµµετάσχω στο τελευταίο,
υπό την προεδρία του, ∆ιοικητικό Συµβούλιο
της Κοινότητάς µας. Ήταν το πρώτο µάθηµα
03
διοίκησης µιας Κοινότητας, µια αξέχαστη εµπειρία προσφοράς, µια µεγάλη τιµή, που σπάνια µπορεί να αισθανθεί κάποιος, όταν
συνεργάζεται µε ανθρώπους όπως ο ∆ανέλος ο
Αλχανάτης.
Ταξίδι στους δρόµους του πόνου και
της ελπίδας
Η Βασιλική Κεραµίδα, καθηγήτρια δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, πτυχιούχος Θεολογίας, γράφει στο Άλεφ για το δικό της ταξίδι στους
δρόµους του πόνου και της ελπίδας. Ένα κείµενο από ένα πρόσωπο που τιµά την ελληνική
παιδεία.
Μητροπολίτης Αλεξανδρούπολης
∆ιαβάστε τον πρόλογο ενός φωτισµένου Ιεράρχη της ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας
σχετικά µε την Παλαιά ∆ιαθήκη, που συµβάλλει
αποφασιστικά στην αλληλοκατανόηση και στον
αλληλοσεβασµό ενάντια στο θρησκευτικό φανατισµό και τον αντισηµιτισµό.
Και τέλος…
∆ιαβάστε για τον απόηχο της συνάντησης Πέρες
– Τσίπρα και την ανοικτή επιστολή του Ζαν
Κοέν στον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Τάσο Κουράκη.
Καλή ανάγνωση
Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ
04
κοινοτητας διοικηση
επιστολη
του
Σιµον Περες
Ο Πρόεδρος του Ισραήλ Σίμον Πέρες, εξέφρασε
μέσω ευχαριστήριας επιστολής προς το Κ.Ι.Σ.Ε
και την Ι.Κ.Α., τις ευχαριστίες του για την υποδοχή και τη φιλοξενία στην χώρα μας, κατά τη
διάρκεια της επίσκεψής του.
Δήλωσε ιδιαίτερα ικανοποιημένος από την γνωριμία του με τους εκπροσώπους των διαφόρων
οργανισμών της Κοινότητάς μας και εξέφρασε
την ελπίδα για ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ
του ελληνικού εβραϊσμού και του κράτους του
Ισραήλ.
05
Αλχανατης
Στις 27 Αυγούστου, λίγα λεπτά πριν τα μεσάνυκτα, ο
Δανιήλ Αλχανάτης, επίτιμος πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Αθήνας, άφησε τη τελευταία του
πνοή, στο σπίτι του στο Μάτι.
Στις 29 Αυγούστου, σύσσωμος ο ελληνικός εβραϊσμός, αποχαιρέτησε έναν ιστορικό του ηγέτη, τον
αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, που μεταπολεμικά
συμμετείχε στην ανασυγκρότηση της Κοινότητάς του,
στη δεκαετία του ΄60 έβαλε τα θεμέλια του εβραϊκού
σχολείου της Αθήνας, στη συνέχεια συνέβαλλε ως
μέλος και πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου στην ευημερία όλων των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων στην Ελλάδα, και για 15 χρόνια ηγήθηκε της
Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών.
Για την προσφορά του στον εβραϊσµό της Αθήνας
Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών,
Βενιαμίν Αλμπάλας, ο οποίος βρισκόταν στο Βερολίνο
εκπροσωπώντας την Κοινότητα σε σημαντικό συνέδριο για τον αντισημιτισμό, στο μήνυμά του, ανέφερε
μεταξύ των άλλων:
«Πρόεδρε Αλχανάτη, Αξέχαστε Δανέλο,
Αναγκασμένος αυτή την ώρα να ταξιδεύω για κοινοτικούς λόγους προς Βερολίνο, δεν βρίσκομαι κοντά
σου για να σου πω λίγα λόγια αγάπης και θαυμασμού.
Νοερά, όμως, στέκομαι δίπλα σου με τη ψυχή μου και
τα λόγια που ήθελα να σου πω, θα τα διαβάσει ο Ντάνυ
Εμμανουήλ.
Σήμερα φεύγει από κοντά μας ένα μεγάλο κομμάτι
της ιστορίας της Κοινότητάς μας, μιας ιστορίας χαραγμένης από μια μεγάλη προσωπικότητα. Φεύγει
από κοντά μας ο Δανέλος ο Αλχανάτης, που με άξιους συμπαραστάτες και συνεργάτες, πρωτοστάτησε
στην ανόρθωση και ευημερία της μεταπολεμικής
ζωής της Κοινότητας Αθηνών ιδιαίτερα και του ελληνικού εβραϊσμού, γενικότερα.
Δανέλο, είχα την μεγάλη τύχη να σε διαδεχθώ στην
προεδρία της Κοινότητας. Είχαν προηγηθεί 9 χρόνια μαζί σου στο Κοινοτικό Συμβούλιο. Θεωρώ τον
εαυτό μου πολύ τυχερό, που μαζί με άλλους, που
βρίσκονται αυτή την ώρα κοντά σου για τον τελευταίο χαιρετισμό, γίναμε τα «κοινοτικά» παιδιά σου.
Ήσουν μέντορας και δάσκαλός μας, εσύ μας σφυρηλάτησες με την αγάπη για τον εθελοντισμό και
την αγάπη για τα κοινά, εσύ μας μπόλιασες με σεβασμό για τον πάσχοντα συνάνθρωπο Εβραίο, εσύ
μας πέρασες το μήνυμα να φροντίζουμε το φυτώριο
της Κοινότητάς μας, το εβραϊκό σχολείο της Αθήνας, εσύ μας μετέδωσες το πνεύμα της συνεργασίας και της ανοχής στην αντίθετη γνώμη, εσύ
έφτιαξες τη νεότερη γενιά των ηγετών της Κοινότητας, γιατί εσύ μας έδωσες τη σκυτάλη της επιτυχίας και της αντιμετώπισης των δυσκολιών.
Και υπήρχαν, και υπάρχουν, και θα υπάρχουν δυσκολίες αλλά τόσο εμείς, όσο και η γενιά που θα
ακολουθήσει στη διοίκηση της Κοινότητας, θα οδηγείται από το φώς που μας άφησες κληρονομιά.
Γνωρίζω, ότι τη στιγμή που θα διαβάζονται οι γραμμές αυτές και εγώ θα βρίσκομαι στον αέρα μεταξύ
γης και ουρανού, θα έλθουν στον καθένα από εμάς
δυνατές αναμνήσεις από την προσωπικότητά σου,
τον χαρακτήρα σου, την ευφυΐα σου, την υπομονή
σου, την επιμονή σου και το χαμόγελό σου.
Η Κοινότητά μας σε τίμησε, όταν σε ανακήρυξε ως
Επίτιμο Πρόεδρό της, και θα σε τιμά πάντα στο πρόσωπο της αγαπημένης σου Ρόζας και των αγαπημένων παιδιών σου Γιόσα και Ντέλιας.
Από σήμερα η Κοινότητά μας και ο ελληνικός εβραϊσμός γίνονται φτωχότεροι.
Ως πρόεδρος της Κοινότητάς μας και διάδοχός σου,
θέλω να σε διαβεβαιώσω ότι, όπως πάντα, το πνεύμα
σου, η τετράγωνη λογική σου και η ευαισθησία σου
θα μας οδηγούν, για να συνεχίσουμε τον δρόμο που
εσύ χάραξες για την Κοινότητά μας.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα της Αθήνας, της αγαπημέ-
06
νης σου Αθήνας, που θα σε σκεπάζει και σε όλους
τους δικούς σου, σε όλη σου την οικογένεια, ο Θεός
ας δίνει την παρηγοριά της αγάπης σου και σε μας
όλους τους άλλους, τη σκέψη σου και τη θύμησή σου.
Καλό ταξίδι Δανέλο.
Για την προσφορά του στον ελληνικό εβραϊσµό
Εκ μέρους του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου
Ελλάδας η γενική γραμματέας Ντόνα - Λίλιαν Καπόν,
ανέφερε τα εξής:
«Βρισκόμαστε συγκεντρωμένοι εδώ, με βαθιά συγκίνηση για να πούμε το ύστατο αντίο σε ένα σημαντικό
άνθρωπο που, για δεκαετίες, κυριάρχησε στην
εβραϊκή ζωή και άφησε το στίγμα του στα διοικητικά
Συμβούλια της Κοινότητάς μας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος.
Και ποιος δεν γνώρισε τον Δανέλο Αλχανάτη, ποιος
δεν επωφελήθηκε από τις γνώσεις του, την πείρα του,
την άπλετη προσφορά του στα κοινά με την δημιουργία του εβραϊκού σχολείου, για το οποίο, όπως δήλωνε ο ίδιος, είχε αποτελέσει την κορωνίδα της
κοινοτικής του καριέρας.
Σε ό, τι αφορά στην παρουσία του στο Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, η καριέρα του αρχίζει
το 1961, όταν εκλέγεται Σύμβουλος και συνεχίζεται
μέχρι το 1977, οπότε εκλέγεται Πρόεδρος.
Ο Δανέλος Αλχανάτης ανέπτυξε πλούσια και πολυσχιδή δράση στην Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών,
όπου διετέλεσε κατʼ επανάληψη Πρόεδρος.
Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος είχε την
ευκαιρία να τον βραβεύσει σε εκδήλωση τιμής προς
τους Προέδρους του Οργανισμού, τον Ιανουάριο
2010.
Ο Δανέλος Αλχανάτης υπήρξε ο εμπνευστής και ο δάσκαλος πολλών από τα μέλη της Κοινότητάς μας, που
δραστηριοποιούνται σήμερα στα κοινά. Είχε την παρρησία να εντοπίζει και να στιγματίζει τα λάθη του παρελθόντος, απʼ όπου κιʻ αν προέρχονταν και να τα
μεταβάλλει σε κινητήριο δύναμη για το μέλλον. Η
μορφή του θα παραμείνει ζωντανή όσα χρόνια και αν
περάσουν.
Εκ μέρους του διοικητικού Συμβουλίου του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, εκφράζω
θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά του, ευχόμενη
οι γενεές που θα ακολουθήσουν, να συνεχίσουν να
εμπνέονται από το παράδειγμά του.
Για την προσφορά του στην Εθνική Αντίσταση
Ο πρόεδρος του Συλλόγου Απογόνων Θυμάτων του
Ολοκαυτώματος, Μάριος Σούσης, εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:
«Ως εκπρόσωπος και εκ μέρους των μελλών του Συλλόγου Απογόνων Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, εκφράζω την βαθειά μας θλίψη για την απώλεια του
αγαπητού μας Δανιήλ Αλχανάτη. Σήμερα αισθανόμαστε όλοι πιο φτωχοί, γιατί από το πάνθεον των αγωνιστών λείπει από κοντά μας ένας μεγάλος αγωνιστής.
Πάντοτε από το γελαστό και χαρούμενο πρόσωπό του
αναδυόταν μία αίσθηση νίκης και αισιοδοξίας. Όταν,
ενταγμένος αγωνιστής του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της αντίστασης κατά των Γερμανών στα χωριά της Εύβοιας,
στην Ερέτρια στο Γυννό, στους Στρόμπωνες, στα
Δερβενοχώρια, μου εξιστορούσε τους αγώνες του
και της μάχες κατά των Γερμανών, μου έλεγε συχνά
την κουβέντα: «να ανέβουμε πιο ψηλά» και στην
εποχή της ειρήνης ανέβηκε τα πιο ψηλά σκαλοπάτια
του εβραϊσμού, και σήμερα ο Δανιήλ έφτασε στο πιο
ψηλό σκαλοπάτι της ζωής αλλά άφησε πίσω του μία
παρακαταθήκη στα παιδιά του, στα εγγόνια του και σε
μας όλους να ανεβαίνουμε όλο και πιο ψηλά.
Και σήμερα στο αιώνιό σου ταξίδι, αξέχαστε φίλε μας,
αυτή σου την παρακαταθήκη πιστοί στα διδάγματά
σου, θα ακολουθούμε και θα τηρούμε για πάντα: «να
ανέβουμε πιο ψηλά».
Για την προσφορά του στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας
Ο αντιπρόεδρος του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος,
Μωυσής Κωνσταντίνης, αποχαιρετώντας το Δανέλο
Αλχανάτη, ανέφερε μεταξύ των άλλων:
«Ο εβραϊσμός της Ελλάδας πενθεί σήμερα. Με βαθιά
αίσθηση σεβασμού και συγκίνησης, με επίγνωση της
βαριάς απώλειας, το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος
απευθύνει διʼ εμού τον ύστατο χαιρετισμό στο Δανιήλ
Αλχανάτη, έναν εκ των ιδρυτών και στυλοβάτη του
μουσείου. Στη διαδρομή πολλών δεκαετιών τον γνώρισα σαν άνθρωπο συνετό και υπεύθυνο, σαν ηγέτη
εμπνευσμένο και δημιουργικό, σαν συνομιλητή και
συνεργάτη ειλικρινή.
Με πίστη και σθένος ακατάβλητο, με αίσθηση χρέους,
ο Δανιήλ Αλχανάτης υπηρέτησε τον εβραϊσμό της Ελλάδας επί ολόκληρες δεκαετίες. Η προσωπικότητά
του εξέφραζε άρρηκτα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά,
το συγκεκριμένο ύφος και το απέραντο ήθος του. Η
φυσική παρουσία του, λιτή και ευγενική, συνδυαζόταν με ειδικότερα γνωρίσματα που είχαν σαν κοινή
07
συνισταμένη τη σοβαρότητα, τη σταθερότητα και την
υπευθυνότητα.
Αγαπητέ Δανέλο,
Η σύζυγός σου, τα παιδιά σου, τα εγγόνια σου, ο αδελφός σου και οι αδελφές σου, οι φίλοι σου και οι συνεργάτες σου, οι εβραϊκοί οργανισμοί και οι οργανώσεις, ο
εβραϊσμός της Ελλάδας, θα σε θυμούνται με αγάπη και
με ευγνωμοσύνη για όσα απλόχερα έδωσες στο φωτεινό σου πέρασμα από τη γη.
Αντίο σεβαστέ φίλε».
Σε επιστολή του ο πρόεδρος του Εβραϊκού Μουσείου
Ελλάδος, Σαμουήλ Μάτσας, χαρακτηρίζει το Δανέλο
Αλχανάτη ως «ένθερμο υποστηριχτή του έργου του
Ε.Μ.Ε. και ενεργό συμμέτοχο στις εκπαιδευτικές του
δραστηριότητες σε σχέση με την ιστορία και τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Το Ε.Μ.Ε. τιμά τη μνήμη
του και θεωρεί την πολύτιμη προσφορά του, πηγή έμπνευσης και δύναμης για τη συνέχιση του πολιτιστικού του έργου».
Για την προσφορά του στην Ισραηλιτική Κοινότητα
Χαλκίδας
Αποκαλυπτική για την προσφορά του Δανέλου Αλχανάτη, είναι η επιστολή της Ισραηλιτικής Κοινότητας
Χαλκίδας, που υπογράφεται από τον πρόεδρο Σόλωνα
Μαΐση και τον γενικό γραμματέα Μαΐρ Μαΐση.
«Η Ισραηλιτική Κοινότητα Χαλκίδας είχε τη τιμή να
συνεργαστεί μαζί του και να ευεργετηθεί τα μέγιστα
από το πολύτιμο έργο του. Ως πολιτικός μηχανικός,
το 1967 σχεδίασε και συνέταξε δωρεάν την στατική
μελέτη περιτοίχισης της δυτικής πλευράς του εβραϊκού νεκροταφείου, μήκους 200 μέτρων, έργο που
υλοποιήθηκε με συμμετοχή στις δαπάνες κατά το 70%
από το Κ.Ι.Σ.Ε και κατά το 30% από την Κοινότητα, όλο
δε το έργο, τέθηκε υπό την επίβλεψή του. Η σημαντική αυτή κατασκευή περιτοίχισε εξ ολοκλήρου το
ιστορικό εβραϊκό νεκροταφείο, η ύπαρξη του οποίου
χρονολογείται από τα προχριστιανικά χρόνια, προστατεύοντας έτσι όλη την έκτασή του από τους καθημερινούς εισβολείς, που προκαλούσαν μεγάλες
φθορές και καταστροφές.
Το ίδιο έτος, η Γενική Συνέλευση της Κοινότητας
έλαβε την ομόφωνη απόφαση να χαραχθεί το όνομά
του στην εντοιχισμένη στήλη των ευεργετών στην
ιερά Συναγωγή, για τη μεγάλη αυτή προσφορά. Είναι
βέβαιο ότι ο Δανιήλ Αλχανάτης είχε κατανοήσει πλή-
ρως, πόσο σημαντικό ήταν το έργο αυτό για τη διασφάλιση της κυριότητας του νεκροταφείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Χαλκίδας».
Για την προσφορά του στον εβραϊκό λαό και το κράτος του Ισραήλ
Ο σύμβουλος του παγκοσμίου προέδρου της οργάνωσης Keren Hayesod – United Israel Appeal Γκάντι
Ντρορ, σε επιστολή του χαρακτηρίζει τον Δανιήλ Αλχανάτη ως «ένα θερμό και αφοσιωμένο υποστηριχτή
του εβραϊκού λαού και του Ισραήλ, που εργάσθηκε
σκληρά υπηρετώντας τον κοινό μας σκοπό. Παραμένει ένα παράδειγμα προς μίμηση».
Η Σουλαμίτ Μπαχάτ, διευθύνουσα σύμβουλος στο
Μουσείο Μπέιτ Χατφουτσότ της Αμερικής και ομότιμη
διευθύντρια της Αμερικανικής Εβραϊκής Επιτροπής,
γράφει χαρακτηριστικά για το Δανέλο Αλχανάτη:
«Ήταν γενναιόδωρος, ευγενής και διακριτικός, ένας
αληθινός αριστοκράτης του οίκου του Δαβίδ (αυτού
του εβραϊκού λαού). Η εβραϊκή Κοινότητα της Ελλάδας ωφελήθηκε από τη θαρραλέα ηγεσία του, την
εκτίμησή του προς την εβραϊκή ιστορία, την αφοσίωσή του στην εβραϊκή παρουσία και την πίστη του
στο εβραϊκό μέλλον».
Ψηφίσματα στη μνήμη του Δανιήλ Αλχανάτη εξέδωσαν το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, η
Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών, το προεδρείο της Γενικής Συνέλευσης της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, ο Οργανισμός Περιθάλψεως Απόρων Ισραηλιτών
Ελλάδος, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, ο Σύλλογος
Φίλων του Εβραϊκού Μουσείου, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες Λάρισας, Βόλου, Ρόδου και Καβάλας. Τα συλλυπητήριά τους εξέφρασαν με ανακοινώσεις τους
επίσης: ο πρέσβης του Ισραήλ στην Ελλάδα, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες Χαλκίδας και Τρικάλων, η Μπενότ Μπερίτ, η
οργάνωση Keren Hayesod – United Israel Appeal, το Ινστιτούτο Ελληνο-ισραηλινής συνεργασίας, η Ένωση
Σιωνιστών Ελλάδος, ο Ραββίνος Ιακώβ Αράρ και η
κυρία Σουλαμίτ Μπαχάτ, διευθύνουσα σύμβουλος στο
Μουσείο Μπέιτ Χατφουτσότ της Αμερικής και ομότιμη
διευθύντρια της Αμερικανικής Εβραϊκής Επιτροπής.
08
του BIΚΤΩΡΑ ΙΣΑΑΚ ΕΛΙΕΖΕΡ
∆ΑΝΙΗΛ ΑΛΧΑΝΑΤΗΣ
η
και το
του
Αγώνας, αφοσίωση στο στόχο, αγάπη και στοργή στην οικογένεια, αλληλεγγύη προς το συνάνθρωπο. Αυτές τις αρετές
υπηρέτησες στο διάβα της ζωής σου, αγαπημένε μας «άνθρωπε».
Αγωνίστηκες ενάντια στο ναζισμό, υπερασπιζόμενος τα ιδανικά της ελευθερίας της πατρίδας σου και του ανθρώπινου
πολιτισμού. Εντάχθηκες στις τάξεις του ΕΑΜ με το όνομα
Θανάσης Σταματούκος και πολέμησες στα βουνά της Εύβοιας.
Μετά τον Πόλεμο, ξεκίνησες τον αγώνα της επιβίωσης με
άξονες τη στήριξη της οικογένειάς σου, των αδελφών σου,
της Στερίνας, της Σαρίνας, της Λουίζας και του Ηλία, και την
ανασύνταξη της αποδεκατισμένης Ισραηλιτικής Κοινότητας
της Αθήνας.
Μια συμβολική παρατήρηση, που αναδεικνύει το μεγαλείο
της ίδιας της ζωής αλλά και του θανάτου.
Ήταν 27 Αυγούστου του 1950, όταν για πρώτη φορά εκλέχθηκε μέλος της Κοινοτικής Συνέλευσης και ο τότε πρόεδρος της Κοινότητας, ο Ζαχαρίας Βιτάλ, επέλεξε ως
σύμβουλό του, ένα νέο αρχιτέκτονα μηχανικό, που αργότερα εξελίχθηκε στον πρόεδρο που έβαλλε τα θεμέλια της
σύγχρονης κοινοτικής ζωής στην Αθήνα. Τον Δανέλο Αλχανάτη.
Πρόεδρε,
Την ίδια ακριβώς μέρα, 62 χρόνια μετά. Τη νύκτα της 27ης
προς την 28η Αυγούστου, φεύγεις...Φεύγεις για το δικό σου
αιώνιο ταξίδι. Επέλεξες ακόμη και την ημέρα του αποχωρισμού σου από τη Κοινότητά μας να τη συνδυάσεις με την
ημέρα που για πρώτη φορά εντάχθηκες στο Διοικητικό Συμβούλιό της.
Με ριζωμένο το αίσθημα του Εβραίου που πρέπει να επιβιώσει μετά την απελευθέρωση, μεταφέρεις αλεύρι και τρόφιμα
στην Κοινότητα που έστελνε μία καλόγρια, η Σερ Ελέν. Από
τότε αφιερώνεις τον εαυτό σου στην Κοινότητα Αθηνών και
κάθε βράδυ η Ρόζα, η αγαπημένη σου σύζυγος σε περίμενε
υπομονετικά, επί χρόνια. Είχε συνδυάσει την Κοινότητα με
το Ισραήλ, τη μεγάλη της αγάπη.
Έτσι λοιπόν, θεωρούσε ότι η προσφορά του Δανέλου στην
09
Κοινότητα ταυτιζόταν με το καλό του Ισραήλ. Και εσύ
Πρόεδρε δεν έκρυβες τον ενθουσιασμό σου για την
πρόοδο του εβραϊκού κράτους, και φυσικά τη συγκίνησή σου όταν έγινες δεκτός από τον τότε Πρωθυπουργό Ιτσχάκ Ράμπιν, τον οποίο θαύμαζες από όταν
ήταν αρχηγός του ισραηλινού στρατού στον Πόλεμο
των Εξι Ημερών.
Την ορθολογική και αναλυτική σκέψη και την επιμονή
στο στόχο και το χιούμορ, που διέκριναν τόσο την κοινωνική όσο και επαγγελματική σου δραστηριότητα,
κληροδότησες στο Γιόσα, το γιό σου, που σε λάτρεψε
και που μαζί μοιραζόσασταν μια ιδιαίτερη ασφάλεια
που διακρίνει τη σχέση πατέρα και γιού.
Διορατικός διπλωμάτης, με έντονη την αίσθηση του χιούμορ, κατόρθωνες να γεφυρώσεις τις διαφορές, να
δίνεις λύσεις στα προβλήματα της Κοινότητάς μας και
να επικεντρώνεσαι στα σημεία που μας ενώνουν. Αντιπρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου από το 1956 έως
το 1960. Γενικός Γραμματέας από το ΄63 έως το ΄66.
Αφοσιωμένος στο έργο, στο κοινό καλό. Από το 1961
έως το 1967 εκλέγεται μέλος του Κ.Ι.Σ.Ε, και αντιπρόεδρός του από το 1967 έως το 1977.
Το 1960, παράλληλα με τα άλλα καθήκοντά του, αναλαμβάνει Πρόεδρος της πρώτης σχολικής Επιτροπής
του Δημοτικού σχολείου της Ισραηλιτικής Κοινότητος
Αθηνών και μαζί με τους στενούς του συνεργάτες βάζουν τα θεμέλια του πιο ζωτικού κυττάρου του εβραϊσμού της Αθήνας.
«Το Σχολείο, όταν έγινε το Σχολείο, όταν είδα τα
πρώτα παιδιά να διαβαίνουν την πύλη του, τότε, τότε
λοιπόν ένοιωσα τη μεγαλύτερη χαρά της κοινοτικής
μου ζωής» μου εκμυστηρεύτηκες Πρόεδρε, χωρίς να
κρύψεις τη συγκίνησή σου. Αυτό το πάθος της προσφοράς, το πάθος σου για την εβραϊκή παιδεία κληρονόμησες και στην αγαπημένη σου κόρη την Ντέλια, που
σε λάτρεψε ως πατέρα και σε θαύμαζε ως άνθρωπο.
Ταυτόχρονα, ο Δανέλος Αλχανάτης είναι μέλος σχεδόν όλων των Δ.Σ. του ΚΙΣ από το 1961 έως το 1994,
αναλαμβάνοντας αποστολές γεφύρωσης διαφορών,
και γνωστός για τις διπλωματικές του ικανότητες, συνόδευε τον Ιωσήφ Λόβιγγερ, ως πρόεδρος της Κοινότητας Αθηνών στις συναντήσεις με κορυφαία
κυβερνητικά στελέχη.
Στις 20 Οκτωβρίου 1977 αναλαμβάνει την προεδρία
του ΚΙΣ, διαδεχόμενος τον προσωπικό του φίλο Αλμπέρτο Κόβο. Παραμένει για ένα χρόνο και επιστρέφει
εκεί όπου μεγάλωσε, ανδρώθηκε και δημιούργησε ένα
σπουδαίο έργο: στην Κοινότητά του, στην Ισραηλιτική
Κοινότητα Αθηνών.
Στις 24 Φεβρουαρίου 1980 αναλαμβάνει την προεδρεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών και μαζί
με τους συνεργάτες του οδηγούν τη Κοινότητά μας
στον δρόμο της προόδου και της ευημερίας. Ένα
δρόμο που διάβηκες για 15 συνεχή χρόνια, που κέρδιζες την εμπιστοσύνη των μελών αυτής της Κοινότητας. Στο μακρύ και δύσβατο αυτόν δρόμο
αναδείχθηκαν, όχι μόνο οι αρετές του εθελοντισμού,
της σκληρής δουλειάς και της αφοσίωσης, αλλά και η
ικανότητά σου να εμπνέεις την επόμενη γενιά να
ακολουθήσει το παράδειγμά σου.
Για όλους εμάς, για τη γενιά μου Πρόεδρε, ήσουν
ένας σπουδαίος δάσκαλος. Γιατί είχες το χάρισμα να
ακούς τους νέους, να αναγνωρίζεις αλήθειες, να υιοθετείς ιδέες και να οδηγείς την Κοινότητα μπροστά,
στον δρόμο της προοπτικής, με έργα που οι διάδοχοί
σου αναγνωρίσαμε και όλοι μαζί, σου αποδώσαμε τον
τίτλο του επίτιμου Πρόεδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών.
Ο Δανέλος Αλχανάτης ήταν άνθρωπος εγκάρδιος και
οι συναναστροφές του δεν είχαν κοινωνικό η θρησκευτικό περιορισμό. Ο ταχυδρόμος, ο κηπουρός, οι
εργάτες καθαριότητας, οι μπογιατζήδες της οικοδομής, ήταν οι συνομιλητές της καθημερινότητάς του,
ακριβώς όπως και οι φίλοι του και οι συνεργάτες του.
Αυτή ακριβώς ήταν η ιδιαιτερότητά του: συμμετείχε
στη χαρά και στον πόνο των συνανθρώπων του, και
όποτε έκρινε ότι πρέπει να βοηθήσει, το έκανε σιωπηλά χωρίς τυμπανοκρουσίες.
Ο Δανέλος ήταν ο αγαπημένος σύντροφος της Ρόζας,
ο στοργικός πατέρας του Γιόσα και της Ντέλιας, ο
γλυκός και τρυφερός παππούς της Ρόζας και της
Σέλλυ, του Μαρσέλ, του Ντάνυ, της Ναταλί και της
Εστέλ, «ο πιο καλός παππούς του κόσμου», όπως τον
αποκαλούν.
Είναι επώδυνος ο αποχωρισμός για την οικογένειά
σου, για τους φίλους σου, για όλους όσους σε γνώρισαν. Θα μας λείψει η στοργή σου, θα μας λείψει το
ζεστό χαμόγελό σου, θα μας λείψει η σοφή συμβουλή
σου.
Καλό σου ταξίδι Πρόεδρε
29 Αυγούστου 2012, Συναγωγή Νεκροταφείου
Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών.
10
του BIΚΤΩΡΑ ΙΣΑΑΚ ΕΛΙΕΖΕΡ
ο
της συναντησης
Περες-Τσιπρα
Η επίσκεψη του Προέδρου του Ισραήλ στην Αθήνα, στις αρχές Αυγούστου, σηματοδότησε
την κορύφωση μιας τριετούς διπλωματικής διαδικασίας, που στόχο έχει την επίτευξη και
υλοποίηση της στρατηγικής συνεργασίας Ελλάδας – Ισραήλ.
Ο Σίμον Πέρες, συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της ελληνικής Δημοκρατίας, με τον Πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά, με τον Πρόεδρο της Βουλής, με υπουργούς, με τον αρχηγό του
ΠΑΣΟΚ Ευάγγελο Βενιζέλο και με τον Γιώργο Παπανδρέου.
Ο Ισραηλινός Πρόεδρος, κάτοχος βραβείου Νόμπελ ειρήνης, φυσιογνωμία διεθνούς βεληνεκούς και με πολιτική εμπειρία πλέον των εξήντα ετών, δεν αρκείται στη τυπική άσκηση
καθηκόντων που προβλέπονται από το συμβολικό χαρακτήρα του αρχηγού ενός κράτους.
Ο Σίμον Πέρες, παρά τα 90 του χρόνια, διαθέτει μια σπάνια πολιτική οξυδέρκεια, σωφροσύνη και διορατικότητα, χαρίσματα τα οποία χρησιμοποιεί υπηρετώντας τα συμφέροντα
της χώρας του διεθνώς.
Όταν λοιπόν έφθασε στην Αθήνα, κανείς δεν περίμενε ότι ο Σίμον Πέρες θα συναντούσε
τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης και πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξη Τσίπρα, όταν
άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Χέρμαν Βαν Ρομπάϊ, ο Μανουέλ Μπαρόζο και ο Ζαν Κλοντ
Γιουνκέρ, τον είχαν επιδεικτικά αγνοήσει. Ο Ισραηλινός Πρόεδρος δεν είναι μόνο ένας
αρχηγός κράτους, που σέβεται τους θεσμούς επισκεπτόμενος ένα ξένο κράτος, αλλά αναπτύσσει τις σχέσεις της χώρας του με πολιτικούς φορείς, με τους οποίους στο παρελθόν
δεν διεξαγόταν απολύτως κανένας διάλογος και διατηρούσαν εχθρική σχέση προς το κρά-
11
τος του Ισραήλ. Η συνάντηση Πέρες – Τσίπρα, στην
οποία συμμετείχε και η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Ρένα
Δούρου, διήρκεσε μία ώρα, και σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ισραηλινός Πρόεδρος τόνισε τη σημασία
που αποδίδει στο ρόλο των νέων στην πρόοδο μιας
χώρας, με έμφαση στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών.
Προσκάλεσε δε, τον Αλέξη Τσίπρα, να επισκεφθεί σύντομα το Ισραήλ. Ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ αποδέχθηκε
την πρόσκληση, τονίζοντας όμως ότι θα επισκεφθεί
και τη Ραμάλα και θα συναντηθεί και με τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς. Welcome, απάντησε
ο Σίμον Πέρες.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του Ισραηλινού Προέδρου στην Αθήνα, δημοσιεύθηκαν συνεντεύξεις του
και άρθρα σχετικά με τους ορίζοντες συνεργασίας Ελλάδας – Ισραήλ στους τομείς της άμυνας, της ασφάλειας, της ενέργειας, της γεωργίας και της παιδείας.
Η συνάντηση όμως Πέρες – Τσίπρα, ήταν αυτή που παρέμεινε επίκαιρη μέχρι και τις 16 Σεπτέμβρη, όταν
στην καθιερωμένη συνέντευξη τύπου στη διεθνή έκθεση της Θεσσαλονίκης τέθηκε σχετικό ερώτημα
στον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ. Ίσως επειδή αυτή η συνάντηση ενόχλησε σφοδρά κάποια στελέχη του κόμματός του, που θεωρούν ότι η συμπόρευση με τη
Χαμάς είναι πιο επωφελής για την Ελλάδα. Ίσως πάλι,
επειδή κάποιοι άλλοι αιφνιδιάστηκαν θετικά, διαπιστώνοντας πως μια προσωπικότητα του διαμετρήματος του Σίμον Πέρες συναντά και προσκαλεί μάλιστα
τον αρχηγό του κόμματός τους να επισκεφθεί τη
χώρα του, την ίδια περίοδο που Ευρωπαίοι ηγέτες τον
αγνοούν και τον υποτιμούν συστηματικά.
Για την ισραηλινή πλευρά, η συνάντηση Πέρες – Τσίπρα, σηματοδοτεί την έναρξη ενός διαλόγου με ένα
κόμμα της ελληνικής αριστεράς, που πρωταγωνιστεί
πλέον στην ελληνική πολιτική σκηνή. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ η εκάστοτε κυβέρνηση του Ισραήλ διατηρούσε επαφές με την εκάστοτε ελληνική
κυβέρνηση, παράλληλα, διεξαγόταν διάλογος σε κομματικό επίπεδο, της Νέας Δημοκρατίας με το συντηρητικό κόμμα Λικούντ και του ΠΑΣΟΚ με το εργατικό
κόμμα του Ισραήλ. Μετά τη διάλυση του αριστερού ισραηλινού κόμματος ΜΑΠΑΜ, έπαψε να διεξάγεται διάλογος με τα κόμματα της αριστεράς στην Ελλάδα και
η επικοινωνία περιοριζόταν μόνο σε επίπεδο μεμονωμένων προσωπικών επαφών. Ο Σίμον Πέρες, για πολλά
χρόνια ηγέτης του ισραηλινού εργατικού κόμματος
και αντιπρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, γνωρίζει άριστα τη γλώσσα της ριζοσπαστικής αριστεράς
και, ως άνθρωπος της διανόησης, γνωρίζει εξίσου
καλά την κουλτούρα της αριστεράς. Ως έμπειρος πολιτικός, διακρίνει και εκτιμά τις εξελίξεις και γι αυτό
δεν αρκείται στη συντήρηση παραδοσιακών συμμαχιών, αλλά ανοίγει νέους ορίζοντες διαλόγου προκειμένου να διασφαλίσει την ευρύτερη δυνατή
υποστήριξη προς το κράτος του Ισραήλ. Για τον λόγο
αυτό και η συνάντησή του με τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν απλά μια θεσμική υποχρέωση, αλλά μια
γενναία πολιτική πράξη των δύο ανδρών, που στο
τέλος της συνάντησης προτίμησαν την ωφέλιμη σιωπή
παρά την ανώφελη τυμπανοκρουσία. Αυτή η σιωπή της
σωφροσύνης εξόργισε κάποια στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ,
που προτιμούν την ανούσια και θορυβώδη συνθηματολογία που δεν βοηθά ούτε στη κατανόηση ούτε
στην επίλυση του Μεσανατολικού προβλήματος.
Ο Σίμον Πέρες αναγνωρίζεται διεθνώς για την διπλωματική τού ικανότητα να κτίζει γέφυρες, ακόμη και με
τους αντιπάλους του, προκειμένου να αντιμετωπίζει
κοινούς κινδύνους. Διότι, όπως ο ίδιος ανέφερε, στη
σύγχρονη διπλωματία δεν υπάρχουν κοινοί εχθροί,
υπάρχουν κοινοί κίνδυνοι.
Σήμερα λοιπόν, ο σημαντικότερος κοινός κίνδυνος
είναι η πυρηνική απειλή του Ιράν, η οποία δεν στρέφεται μόνο εναντίον του κράτους του Ισραήλ αλλά
εναντίον παντός, που δεν ασπάζεται το Ισλάμ με την
ερμηνεία των Ιρανών Αγιατολάχ.
Σε ότι αφορά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ο κοινός
κίνδυνος είναι η αύξηση της δύναμης της άκρας Δεξιάς και των νοσταλγών του ναζισμού. Και για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου είμαστε όλοι
υποχρεωμένοι και έχουμε καθήκον να συνθέσουμε τις
διαφορετικές απόψεις, για να επιτευχθεί μια ευρεία
πολιτική και κοινωνική συμφωνία στην αντιμετώπιση
αυτού του φαινομένου.
Διότι, όπως έγραψε και ο Σίμον Πέρες στο μπλογκ του
στις 29/5/2008: «Είναι καλύτερο να είσαι συνθέτης
αντί μαέστρος. Οι καινούργιες συμφωνίες είναι μουσική στα αυτιά των νέων».
12
του ΖΑΝ ΚΟΕΝ
ανοιχτη
στον
∆ρ. Τασο Κουρακη
Αγαπητέ σύντροφε καπιταλίστα και
συντοπίτη µου ∆ρ. Κουράκη,
Φίλος µου έστειλε τη συνέντευξη που
δώσατε, µε αφορµή την επίσκεψη
Πέρες «Στο Κόκκινο 105,5» και οµολογώ ότι µου ήρθαν δάκρυα στα
µάτια, όχι από συγκίνηση, όχι από
χαρά και φυσικά, όχι από αγαλλίαση.
Μου ήρθαν δάκρυα στα µάτια από τα
γέλια.
Καταρχάς αγαπητέ µου συντοπίτη, ως
άνθρωπος της πολιτικής επικοινωνίας
πρέπει να σας συγχαρώ, που διαλέξατε
το σταθµό του κόµµατος Κόκκινο
105,5 για να δώσετε αυτή τη συνέντευξη, καθότι οποιοσδήποτε άλλος δηµοσιογράφος άλλου σταθµού άκουγε
αυτά που λέγατε, θα σας είχε τουλάχιστον διορθώσει τις ανακρίβειες που είπατε.
Επιπλέον, ακούγοντας τη συνέντευξη,
η ευρυµάθειά σας σχετικά µε τα τεκταινόµενα στη Μέση Ανατολή, µε
άφησαν σε τέτοιο σηµείο άναυδο, που
σκέφτηκα να σκίσω ό, τι διπλώµατα
έχω, ας είναι καλά η γυναίκα µου που
µε σταµάτησε. Ειδικά µου άρεσε, όταν
αναφερθήκατε στα περί στρατευµάτων
κατοχής στη Γάζα, που φυσικά δεν
υπάρχουν από το 2005.
Πάντως, ως συντοπίτης µου και θέλοντας να σας βοηθήσω να µη γίνετε στο
µέλλον περίγελος, επιτρέψτε µου να
σας πω, πως στρατεύµατα κατοχής
υπάρχουν στη ∆υτική Όχθη, ξέρετε
ποια είναι αυτή, το κοµµάτι που συνορεύει µε τον Ιορδάνη ποταµό και την
Ιορδανία; Α γεια σου.
Αλλά για να µη παρασυρθείτε και
πείτε στο µέλλον κάποια κοτσάνα και
γελάσει και το παρδαλό κατσίκι, σας
υπενθυµίζω ότι η κατοχή του Ισραήλ
είναι στο 60% της ∆υτικής Όχθης και
στο 3% του παλαιστινιακού πληθυσµού.
Το 40% των εδαφών και το 97% (και
ολογράφως, ενενήντα επτά τα εκατό,
για να µη νοµίσετε πως το νούµερο
ήταν τυπογραφικό λάθος) του παλαιστινιακού πληθυσµού, ζει εδώ και 19
χρόνια, υπό την πλήρη κυριαρχία της
παλαιστινιακής Αρχής.
Όλα τα παραπάνω όµως, δεν είναι και
τόσο σηµαντικά. Τα πιο σηµαντικά
είναι ο ακτιβισµός σας και ο αγώνας
σας για τους αδικηµένους λαούς αυτού
του κόσµου. Θα ξεκινήσω µε τη συνάντησή σας, µε τον Χαλέντ Μάσαλ
της οργάνωσης Χαµάς (γνωστή και
επισήµως στη ∆ύση ως τροµοκρατική)
και θα συνεχίσω µε τα υπόλοιπα.
Η οργάνωση αυτή, όπως γνωρίζετε
(ελπίζω), µετά τις εκλογές του 2006
κατέλαβε τη Γάζα δια της βίας το
2007, έδιωξε µέσα σε λιγότερο από 5
χρόνια ένα µεγάλο ποσοστό του χριστιανικού πληθυσµού και έχωσε στη
µπουζού, όποιον οπαδό της PLO τόλµησε να πει κάτι εναντίον της.
Επίσης, η Χαµάς έχει ένα καταστατικό, όπου µιλάει ανοιχτά για την καταστροφή του Ισραήλ. Βέβαια, θα µου
πείτε αγαπητέ κύριε βουλευτά και
συντοπίτη, ότι έχει δίκιο η Χαµάς που
θέλει να καταστρέψει το «σιωνιστικό
τέρας» και γι αυτό συναντηθήκατε µε
τον Χαλέντ, για να του δηλώσετε τη
συµπαράστασή σας στον δίκιο αγώνα
του. Ποιος λοιπόν, µπορεί να σας κατηγορήσει για µεροληψία εναντίον του
Ισραήλ; Εγώ σίγουρα όχι, µακριά από
εµένα τέτοια σκέψη.
Αλλά ούτε αυτό είναι, που µε κάνει να
θαυµάζω τον ακτιβισµό σας. Αυτό που
µε κάνει θαυµαστή σας, είναι η θαυµαστή θέση που πήρατε κατά τη διάρκεια
της «Αραβικής Άνοιξης» (κοινώς κάνατε την πάπια).
Το γενναίο ταξίδι σας στο Σουδάν,
όπου πήγατε για να σώσετε τους χριστιανούς Άραβες από γενοκτονία στα
χέρια των µουσουλµάνων Αράβων
(στον ύπνο σας φυσικά).Τις αλλεπάλληλές σας διαδηλώσεις µπροστά από
την κινέζικη πρεσβεία, που παραβιάζει
τα ανθρώπινα δικαιώµατα (λέµε τώρα
µην το παίρνετε και τοις µετρητοίς).
Και φυσικά, εκείνη την αξέχαστη
ενέργειά σας (τον ύπνο του δικαίου)
όταν ο Αχµαντινετζάντ του Ιράν, µετά
της εκλογές νοθείας πυροβολούσε ό ,τι
και όποιον κουνιόταν.
Θα µπορούσα να συνεχίσω, αλλά δε
θέλω να σας κουράσω, αφού έτσι και
αλλιώς εσείς τα κάνατε όλα αυτά και
τα γνωρίζετε καλύτερα από εµένα.
Τέλος, εγώ στη θέση σας αγαπητέ
κύριε βουλευτά και συντοπίτη, θα τη
φύλαγα τη συνέντευξη, ώστε αν ποτέ
γίνετε κυβέρνηση και χρειαστείτε να
«φάτε» τα λόγια σας, να µην τρέχετε
να τη ψάχνετε, να την έχετε πρόχειρη.
Μέχρι τότε, αγαπητέ βουλευτά και
συντοπίτη, σας εύχοµαι τα καλύτερα.
Όπως πάντα, µε απέραντο σεβασµό
(και γέλιο)
Ζαν Κοέν.
Υ.Γ. Τα δέοντα στην κυρία Σακοράφα.
Ο Ζαν Κοέν είναι ανταποκριτής της Ισραηλινής Ραδιοφωνίας στην Ελλάδα
13
η «οφειλη» του
κοσµου στην
∆ιαθηκη
Του Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως
και Σαμοθράκης, κ.κ. Άνθιμο
Πολλοί στην εποχή μας αμφισβητούν την αξία και την προσφορά
της Παλαιάς Διαθήκης στο σύνολο πολιτισμό. Κάποιοι την πολεμούν και την αποδοκιμάζουν. Κάνουν λάθος. Η Παλαιά Διαθήκη,
είναι το δεύτερο δώρο του Θεού προς τον άνθρωπο. Το πρώτο
ήταν η λογική και αυτεξούσια ζωή. Όταν άλλοι λαοί, σκιαμαχούσαν στο σκοτάδι, ο βιβλικός Ισραήλ μιλούσε με το Θεό. Όταν
άλλοι λαοί υποψιάζονταν περί του Θεού και προσπαθούσαν να τον
εντοπίσουν στα πολυπρόσωπα είδωλα, ο Ισραήλ συνήπτε συμφωνίες μαζί του. Όταν άλλοι λαοί θυσίαζαν τα παιδιά τους για να
εξευμενίσουν το θείο, ο Ισραήλ έψαλε και υμνούσε το Θεό και
φρόντιζε να μειώνει την απόσταση που τον χώριζε απʼ αυτόν.
Τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης χειραγώγησαν τον αρχαίο άνθρωπο βγάζοντάς τον από τους αιώνες της βαρβαρότητος, σε
αρκετά ξέφωτα πολιτισμού. Στην επικράτεια που κινήθηκε ο
λαός του Θεού, έκτισε με τα «οικοδομικά υλικά» που βρήκε, τις
βάσεις για την διαχρονική θρησκευτικότητα του πλανήτη.
Τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης διαβάζονται πολλαπλά και
αναδύουν ένα άρωμα εμπιστοσύνης στο Θεό και πώς αυτή επαναποκτάται όταν κλονίζεται. Στη σχέση μας με το Θεό, όλοι
έχουμε έναν Εβραίο μέσα μας, μέχρι σήμερα.
Η χριστιανική Εκκλησία δεν πρέπει να λησμονήσει ποτέ την
οφειλή της στην Παλαιάς Διαθήκης και στο λαό του Ισραήλ, ως
«παιδαγωγόν εἰς Χριστόν». Υπήρξαν ακραίες εποχές που την
λησμόνησε και τότε έπραξε αντιχριστιανικά και απάνθρωπα.
Είναι καιρός πια να συζητήσουμε με βάση την Παλαιά Διαθήκη
και να σεβαστούμε την προσφορά της στον σύνολο πολιτισμό. Για να γίνει
κατανοητή αυτή η ανάγκη, προσπαθήστε να αφαιρέσετε από την παγκόσμια νομοθεσία, από τα ήθη, από την τέχνη,
από τον ανθρωπισμό, όσα προσέφερε η Παλαιά Διαθήκη και τότε θα καταλάβετε πόσο τραγικά φτωχός και ανούσιος θα
μείνει ο κόσμος. Προσπαθήστε να διαβάσετε την Καινή Διαθήκη, χωρίς να έχετε ακούσει τίποτε για την Παλαιά και
τότε δεν θα καταλάβετε, παρά ελάχιστα αποσπάσματα.
Είτε λοιπόν μας αρέσει, είτε όχι, «τῶν Ἰσραηλιτῶν εἶναι ἡ υἱοθεσία καὶ ἡ δόξα καὶ οἱ διαθῆκες καὶ ἡ νομοθεσία καὶ ἡ λατρεία καὶ οἱ ἐπαγγελίες. Δικοί τους εἶναι οἱ πατέρες μας καὶ ἀπʼαὐτοὺς κατάγεται ἀνθρωπίνως ὁ Χριστός» (Ρωμ. 9,4-5).
Είναι χρήσιμο να το θυμόμαστε αυτό πάντα. Και να το αναγνωρίζουμε.
Ο Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος
πηγή: www.imalex.gr
14
το Κιπουρ
στις Συναγωγες
της
Νέο βιβλίο στη
Συναγωγή
Ένα νέο βιβλίο κοσμεί
τις Συναγωγές της Αθήνας αλλά και τις υπόλοιπες εν λειτουργία
Συναγωγές της Ελλάδας. Είναι το βιβλίο της
«Νεϊλά», της τελευταίας από τις πέντε λειτουργίες του Κιπούρ,
και σημαίνει «κλείσιμο», «σφράγισμα»,
καθώς οι οποιεσδήποτε
αποφάσεις
λάβαμε
κατά τη διάρκεια των ημερών από το Ροσς Ασσανά μέχρι
το Κιπούρ, «σφραγίζονται» κατά τη σύντομη αυτή λειτουργία, με την οποία ο πιστός ολοκληρώνει την περίοδο περισυλλογής, για να επανέλθει στην ενεργό δράση.
Η «Νεϊλά» είναι η μόνη εβραϊκή λειτουργία που σε όλη της
την διάρκεια, οι πόρτες του Εχάλ (Ιερού) παραμένουν συνεχώς ανοιχτές, συμβολίζοντας τις πύλες του Ουρανού,
που είναι διάπλατα ανοιχτές για να δεχθούν τη μετάνοια
όλων των πιστών. Στο βιβλίο αυτό μπορεί κάποιος να διαβάσει την ίδια την προσευχή στα εβραϊκά με εβραϊκούς ή
ελληνικούς χαρακτήρες, καθώς επίσης και την μετάφραση
κάθε στίχου.
Το βιβλίο αυτό, το επιμελήθηκε ο Ραββίνος Αθηνών Ισαάκ
Μιζάν και εκδόθηκε από τον ίδιο και τον αδελφό του, Μεναχέμ Μιζάν, στη μνήμη των γονέων τους Λέων και Εύας
Μιζάν και τους ευχαριστούμε θερμά για την προσφορά
τους. Τη μετάφραση και την επεξεργασία ελληνικών κειμένων επιμελήθηκαν ο Ραββίνος Ισαάκ Μιζάν και Δαυίδ Μωυσής, ενώ ο Ισαάκ Ησαΐας είχε τη τεχνική επιμέλεια της
έκδοσης.
Όταν ένας σπουδαστής,
εµπνέει
Ποιος θα περίμενε, ότι ένας δευτεροετής σπουδαστής ραββινικής, θα μπορούσε να ανταπεξέλθει
στην ένταση και την πίεση μιας διήμερης λειτουργίας, όπως αυτή του Κιπούρ. Και όμως, ο Γκάμπριελ Νεγρίν, με την υποστήριξη του Ραββίνου
Μιζάν, προετοιμάσθηκε και με αριστοτεχνικό
τρόπο κατάφερε να φέρει σε πέρας το δύσκολο
έργο που ανέλαβε, με αποκορύφωμα την ανάκρουση του Σοφάρ. Μαζί του, ο Οντέντ Ντβίρ, ο
Λέων Μιζάν και ο Δαβίδ Μωυσής, δημιούργησαν
μια ιδιαίτερη κατάνυξη στη Συναγωγή Ετς Χαϊμ. Το
πρωί της παραμονής επισκέφθηκε το σχολείο και
γιόρτασε μαζί με τους μικρούς μαθητές την ημέρα
του Κιπούρ.
Όταν ένας νέος ταλαντούχος άνθρωπος δε διστάζει να αναμετρηθεί πρόωρα με τις δυσκολίες μιας
θρησκευτικής λειτουργίας, και ήδη πήρε το πτυχίο
Μοέλ για την τέλεση περιτομών, η επιτυχία στις
σπουδές του είναι προδιαγεγραμμένη, για να προσφέρει την επόμενη μέρα τις υπηρεσίες του στην
Κοινότητά του.
Β.Ε.
του ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗ*
15
πως ξεπλυθηκε
η
Αυγη
Τ
έσσερις κολυμβήθρες ξέπλυναν τη Χρυσή Αυγή. Η πρώτη είναι φυσικά, η αντιμνημονιακή κολυμβήθρα. Ο μέσος Έλληνας, δύσκολα ξεχωρίζει μια ανακοίνωση της Χρυσής Αυγής από τις
ανακοινώσεις των λοιπόν κομμάτων της αντιπολίτευσης. Η αντιμνημονιακή κολυμβήθρα ξεπλένει τα πάντα, δημιουργεί κόμματα από το μηδέν, αναδεικνύει φαιδρές προσωπικότητες σε βουλευτές και αρχηγούς κομμάτων.
Η τυφλή αντιμνημονιακή ρητορική, φόρτωσε στις ελληνικές κυβερνήσεις και στη σημερινή Γερμανία
τα αμαρτήματα της χιτλερικής Γερμανίας, προσφέροντας ύψιστες υπηρεσίες στη Χρυσή Αυγή. Έτσι,
τα μέλη του κόμματος μπορούν να επιδεικνύουν περήφανα το σήμα που θυμίζει τη σβάστικα, χωρίς
να ενοχλούνται παρά μόνον οι ευαίσθητοι πολίτες, οι οποίοι υποχρεώνονται επιπλέον να βλέπουν καθημερινά στην τηλεόραση το συγκεκριμένο λογότυπο, που συνοδεύει τις συνήθως ξενόφοβες ανακοινώσεις του κόμματος.
Μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού εκτονώνεται στρεφόμενο κατά του γερμανικού «Δ΄ Ράιχ» και των
«κατοχικών» ελληνικών κυβερνήσεων, ενώ έχει απενοχοποιήσει στη συνείδησή του τη Χρυσή Αυγή
και δε βλέπει τι συμβαίνει δίπλα του: την καθημερινή ρατσιστική βία, τα μισαλλόδοξα κηρύγματα, τον
κίνδυνο που εγκυμονούν για την ελληνική δημοκρατία, οι ιδέες και οι πρακτικές του κόμματος.
Η δεύτερη κολυμβήθρα είναι το ανόητο αλλά δημοφιλές ιδεολόγημα της ελληνικής φυλετικής υπε-
16
δήθεν αρχαιοελληνική ρήση
«Πας μη Έλλην βάρβαρος» και
έτσι θεωρεί φυσιολογικά τους
μετανάστες «σκουπίδια», ζητεί
την εκδίωξη όλων των ξένων από
την Ελλάδα και διακηρύσσει ότι
τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορούν μόνον την εκλεκτή φυλή
των Ελλήνων.
Η τρίτη κολυμβήθρα είναι η κολυμβήθρα της ασφάλειας, της
προστασίας των Ελλήνων πολιτών από την εγκληματικότητα.
Είναι γνωστό ότι οι μυώδεις χρυσαυγίτες προσφέρουν υπηρεσίες
προστασίας σε πολίτες που πέφτουν θύματα ή φοβούνται ότι
θα πέσουν θύματα εγκληματιών.
ροχής. Θυμηθείτε την αθλήτρια που αποκλείστηκε από
τους Ολυμπιακούς Αγώνες και μιαν άλλη αθλήτρια που
πίστευε πως είναι στο DNA του Έλληνα να κερδίζει –
ώσπου βρέθηκε ντοπαρισμένη, όπως και άλλοι Έλληνες
υπεραθλητές. Το ιδεολόγημα βασίζεται στη φαντασίωση,
ότι οι νεότεροι Έλληνες είναι απευθείας απόγονοι των
αρχαίων Ελλήνων.
Η στρεβλή οικειοποίηση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του ιδεολογικού
οπλοστασίου της Χρυσής Αυγής. Πάνω σε αυτό χτίζει γέφυρες με τον μέσο Έλληνα πολίτη, ο οποίος, έχοντας
ρηχή και στρογγυλεμένη γνώση των πραγμάτων, δεν
είναι σε θέση να διακρίνει τη συνθηματολογία από την
αλήθεια και τη φυλετική κληρονομιά από την πνευματική
κληρονομιά, η οποία ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα,
ανεξάρτητα από φυλετική και εθνική ταυτότητα.
Στον τόπο μας, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία συνδέονται
σε σημαντικό βαθμό με την ιδέα που έχει ο Έλληνας για
την ταυτότητά του. Η ναζιστική Γερμανία οικοδομήθηκε
πάνω στο ιδεολόγημα της καθαρότητας και της υπεροχής της αρίας φυλής,·η Χρυσή Αυγή προβάλλει ως θεμέλιο της φυλετικής καθαρότητας και υπεροχής τη
Οι πρωτοβουλίες αυτές είναι
εξαιρετικά επικίνδυνες και η πολιτική ηγεσία της αστυνομίας
πρέπει να αντιμετωπίσει το φαινόμενο αποφασιστικά, προτού
προσλάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Η τέταρτη κολυμβήθρα είναι η άγνοια της ιστορίας ή καλύτερα, η έλλειψη ιστορικής παιδείας. Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, το μέγιστο μάθημα της ιστορίας του 20ού αιώνα.
Για να θωρακίσουμε τη δημοκρατία μας απέναντι σε τέτοια φαινόμενα, θα πρέπει η διδασκαλία της ιστορίας στα
σχολεία να αποκτήσει το ουσιαστικό περιεχόμενο που
οφείλει να έχει. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να προβάλλεται κάθε χρόνο στους μαθητές της Γ΄ Λυκείου, η
βραβευμένη καναδική τηλεοπτική παραγωγή «Η άνοδος
του Κακού» (The Rise of Evil, 2003). Η ταινία αφηγείται
με γλαφυρό και εύπεπτο τρόπο, πώς ο άσημος αυστριακός δεκανέας κατάφερε να εκμεταλλευτεί τους φόβους,
τις προκαταλήψεις και τα υπαρκτά προβλήματα της γερμανικής κοινωνίας και να επικρατήσει, συνδυάζοντας
την προπαγάνδα με τη βία.
* Ο κ. Μιχαήλ Πασχάλης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας
στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30/08/2012
Σε καιρούς
γενικευμένης παραπλάνησης,
το να λες την αλήθεια
γίνεται επαναστατική πράξη.
Τζόρτζ Όργουελ (1903-1950)
18
οι 100 Εβραιοι
που επηρεασαν
τον κοσµο
o Γκαόν
της
40
(1720-1797)
Ο
Ελιγιά μπεν Σολομών Ζαλμάν, γνωστός
ως Βίλνα Γκαόν, ήταν ένας ιδιοφυής
λόγιος στη Βίλνα της Λιθουανίας και
θεωρείται το μεγάλο μυαλό μεταξύ των
Εβραίων σοφών. Οι σύγχρονοι μελετητές της Βίβλου παρομοιάζουν την δύναμη της σκέψης του με τη μνήμη ΡΑΜ (Random Access Memory)
των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Η επιρροή του στην εξέλιξη της εβραϊκής διανόησης και της θρησκευτικής σκέψης είναι αδιαμφισβήτητη, ενώ δεν είχε καμία επιρροή στον μη
εβραϊκό κόσμο. Γιατί τότε, να συμπεριλάβουμε έναν
μοναχικό Ραββίνο ενός γκέτο, στη λίστα των πιο σημαντικών και με επιρροή Εβραίων στην παγκόσμια
ιστορία; Ο Βίλνα Γκαόν είναι ο τελευταίος από τους
μεγάλους Ραββίνους της επονομαζόμενης ηρωικής
εποχής.
Με τους σύγχρονούς του, Μωυσή Μέντελσον, τον
κοσμικό φιλόσοφο του γερμανικού διαφωτισμού, και
τον Ισραέλ Μπαάλ Σεμ Τοβ, τον ιδρυτή του χασιδικού κινήματος, ο Βίλνα Γκαόν αντιπροσωπεύει την
τρίτη κατεύθυνση της εβραϊκής θρησκευτικής εξέλιξης του αιώνα, τον κολοφώνα της ραββινικής μελέτης της Τορά και των διδαγμάτων της. Οι τρείς
αυτοί στοχαστές διαμόρφωσαν τον σύγχρονο εβραϊσμό στην αυγή του βιομηχανικού αιώνα και έκαναν
την θρησκεία, αυτή που είναι σήμερα.
Ο Γκαόν ήταν ένας από τους πιο αξιόλογους γνώστες της εβραϊκής ιστορίας. Λέγεται ότι αφιερώθηκε στη μελέτη του Ταλμούντ, τα σχόλια του
εβραϊκού νόμου, στην ηλικία των έξι ετών, και έδινε
διαλέξεις πάνω σε νομικά και ηθικά ζητήματα στην
κεντρική συναγωγή της Βίλνα, από τον επόμενο
χρόνο. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών παντρεύτηκε μια
ευκατάστατη γυναίκα. Απέκτησαν πολλούς γιούς,
δεν χρειάστηκε να εργαστεί για να συντηρήσει την
οικογένειά του και αφιερώθηκε στη μελέτη της
Τορά. Δεκαοκτώ ώρες την ημέρα, κάθε μέρα, όλα τα
χρόνια μέχρι τον θάνατό του, σε ηλικία 78 ετών.
Ποτέ δεν αποδέχτηκε κάποια δημόσια θέση, δεν τον
ενδιέφερε. Μελετούσε, έγραφε και διακήρυττε.
Ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των παραδοσιακών
Εβραίων της ανατολικής Ευρώπης ή Μιτναγκντίμ.
Ο Βίλνα Γκαόν εκτιμούσε την αξία της επιστημονικής γνώσης, ως μέσο διεύρυνσης της κατανόησης
των εβραϊκών νόμων. Ζητούσε από τους μαθητές
του να μελετούν τις εβραϊκές μεταφράσεις των φυσικών επιστημών και των μαθηματικών. Ήταν επαναστατικό, γιατί έφερε την μελέτη του Ταλμούντ σε
επαφή με την σύγχρονη κοινωνία. Επέμενε όμως,
ότι αυτή η μελέτη πρέπει να είναι πάντα στην υπη-
19
ρεσία του νόμου και να μην τον αψηφά.
Αναθεώρησε το βιβλίο των προσευχών, παραμερίζοντας ποίηση χιλιάδων ετών και εισήγαγε το τραγούδι στις θρησκευτικές λειτουργίες. Η μουσική που
γνωρίζουν σήμερα οι ευλαβείς Ασκενάζι Εβραίοι,
είναι από τα χρόνια του Βίλνα Γκαόν.
Η ευσέβειά του συνδυαζόταν με μια ψυχρή λογική
και μια απίστευτη μνήμη των Γραφών και των σχολίων. Δε δίσταζε να τονίσει αντιφατικότητες στο
Ταλμούντ και πρότεινε λύσεις βασισμένες στη λογική του. Η αναλυτική μέθοδός του προηγήθηκε
κατά δύο αιώνες της ακαδημαϊκής προσέγγισης του
σήμερα, στην κατανόηση του εβραϊκού Νόμου.
Όταν ήρθε αντιμέτωπος με τον φανατικό ενθουσιασμό του χασιδικού κινήματος και τους περιπλανώμενους δασκάλους του, άγριοι στην έκσταση της
προσευχής, ζήτησε το διωγμό τους. Ο Γκαόν πίστευε ότι η ένταση της προσευχής στον Θεό σχεδόν με φανατικό πάθος, απειλούσε την παραδοσιακή
μελέτη του θρησκευτικού νόμου. Το χασιδικό κίνημα ωστόσο, έφερε τους απλούς ανθρώπους κοντά
στη συναγωγή με ένα τρόπο που ο Γκαόν δεν δεχόταν. Εξέδωσε διατάγματα αφορισμού, επιμένοντας
ότι δεν ήταν πρέπον να ανακατευτούν με τους Χασιδίμ.
Το σχίσμα αυτό στη θρησκευτική σκέψη, γεφυρώθηκε μετά το θάνατό του και υπό την απειλή του
εβραϊκού διαφωτισμού στον ορθόδοξο εβραϊσμό.
Από το ομότιτλο βιβλίο τού
MICHAEL SAPIRO
μετάφραση Αλίκη Αρούχ-Μορδεχάι
20
της ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΡΜΑΝΤΖΗ*
το Ολοκαυτωµα
Κ
αταρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, για την τιμητική πρόσκληση. Θα
ήθελα όμως να ευχαριστήσω ιδιαίτερα, εκείνους
που εισηγήθηκαν τον κύκλο, σχετικά με τη διδασκαλία της ιστορίας στο ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα. Ζούμε σε μία χώρα, όπου κυριαρχεί το
παρελθόν και ταυτοχρόνως η άρνησή του. Ζούμε
σε μία χώρα, όπου η παιδεία υπήρξε το διαβατήριο
της κοινωνικής καταξίωσης, όταν απουσίαζε το οικονομικό υπόβαθρο και όμως, το εκπαιδευτικό
μας σύστημα είναι άκρως προβληματικό και πεπαλαιωμένο, σε επίπεδο νοοτροπίας.
Και έρχομαι στο ζήτημα της σημερινής συζήτησης. Μιλώντας κανείς με πρόσωπα του ευρύτερου κύκλου του, σχετικά με την παρουσία των
εβραϊκών Κοινοτήτων στην Ελλάδα, όχι με εξειδικευμένους ερευνητές, διαπιστώνει ότι από
πλευράς ενημέρωσης ή γνώσης, επικρατεί μία κατάσταση μεταξύ άγνοιας και σύγχυσης. Ήταν
20,000 ή 150,000 την περίοδο του Βʼ Παγκοσμίου
Πολέμου; Βρίσκονταν μόνον στη Θεσσαλονίκη ή
και άλλού; Αφανίστηκαν όλοι ή εξακολουθούν να
υπάρχουν και σήμερα ως μέλη των Κοινοτήτων
τους; Τι είναι η ρωμανιώτικη εβραϊκή Κοινότητα,
μία από τις παλαιότερες εβραϊκές Κοινότητες της
Ευρώπης; Ποια ήταν η σχέση των Ελλήνων
Εβραίων με τους Έλληνες χριστιανούς; Τι τους
ένωνε και τι τους χώριζε;
Η άγνοια, η σύγχυση ή και η αδιαφορία σε ορισμένες περιπτώσεις, κυριαρχούν σε αυτό το
βαθμό λόγω της ηχηρής απουσίας της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος στα ελληνικά σχολεία
και πανεπιστήμια, λόγω της απουσίας της διδασκαλίας της ιστορίας διαφορετικών θρησκευτικών Κοινοτήτων στην ίδια χώρα.
Δεν θα αναφερθώ στον τρόπο διδασκαλίας του
Ολοκαυτώματος στα σχολεία πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εκεί, είναι πράγ-
ματι απογοητευτική η ολιγοσέλιδη ανάπτυξη του
θέματος στα εγχειρίδια, ή μάλλον στο εγχειρίδιο
και κυρίως, η αδυναμία των εκπαιδευτικών να διδάξουν το συγκεκριμένο θέμα και όχι μόνον,
λόγω της ελλιπούς τους κατάρτισης. Θα αναφερθώ στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στα
ελληνικά πανεπιστήμια, βάσει της 40χρονης
πλέον εμπειρίας μου.
Συγχωρείστε μου τον αφορισμό: το Ολοκαύτωμα
επί της ουσίας, δεν διδάσκεται. Οι λόγοι είναι βέβαια πολλοί και θα πρέπει να σταθούμε σε κάποιους από αυτούς. Στην Ελλάδα βέβαια, τα θέματα
«ταμπού» δεν είναι λίγα. Στα τέλη της δεκαετίας
του 1970, άρχισε η ανασκόπηση και η μελέτη ενός
θέματος «ταμπού» που δεν είναι άλλο, από την
ιστορία της κατοχικής και μεταπολεμικής Ελλάδας. Η πρωτοβουλία της διερεύνησης αυτού του
«δύσκολου» πεδίου ανήκε σε ξένους αλλά και Έλληνες ερευνητές, οι οποίοι όμως δίδασκαν κυρίως σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.
Στη συνέχεια, από τις αρχές της δεκαετίας του
1990, άρχισε στην Ελλάδα πλέον, η πιο συστηματική μελέτη ενός άλλου θέματος «ταμπού», αυτό
της παρουσίας των εβραϊκών Κοινοτήτων και κατʼ
επέκταση και του ζητήματος του Ολοκαυτώματος. Αξίζει όμως να σημειωθεί, ότι η πρωτοβουλία αυτή ανήκε κυρίως σε ανεξάρτητα ερευνητικά
ινστιτούτα, ιδρύματα, ομίλους, κ.λπ., ενώ τα πανεπιστημιακά ιδρύματα έπαιξαν ένα δευτερεύοντα ρόλο σε αυτές τις διεργασίες. Και
σήμερα όμως, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα, τουλάχιστον όχι όσο θα έπρεπε.
Έρχομαι συχνά αντιμέτωπη με το ερώτημα από
συναδέλφους αλλά και φοιτητές: γιατί να αποτελεί προτεραιότητα ή έστω γιατί να αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο διδασκαλίας η ιστορία του
Ολοκαυτώματος, ακόμη κι αν μιλάμε περί Ελλήνων Εβραίων; Ακούγεται ίσως, προκλητικό το
ερώτημα και ενδεχομένως να είναι. Γιατί δεν
21
είναι καν αυτονόητη η απόλυτη αναγκαιότητα διδασκαλίας ενός γεγονότος, που τονίζει τον ουσιαστικό κίνδυνο
της επικράτησης μίας ναζιστικής ιδεολογίας, με βασικό
της χαρακτηριστικό τη φυλετική διάκριση.
Ανήκω σε εκείνους που ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την
ιστορία των ελληνικών εβραικών Κοινοτήτων. Και θα
αναφερθώ στην προσωπική μου εμπειρία, όχι για να κάνω
απολογισμό της ατομικής μου προσπάθειας στο πλαίσιο
των πανεπιστημιακών μου υποχρεώσεων και δεοντολογίας, αλλά για να δείξω μέσα από χαρακτηριστικά παραδείγματα, τις δυσκολίες, τα εμπόδια αλλά και τις
ευκαιρίες που δίνει το πανεπιστημιακό περιβάλλον στη
διδασκαλία πολύπλοκων ιστορικών ζητημάτων, όπως το
Ολοκαύτωμα.
Το 1997 καθιέρωσα ως επιλεγόμενο μάθημα την ποίηση
του Εβραιογιαννιώτη ποιητή Γιωσέφ Ελιγιά. Περισσότεροι από 300 φοιτητές έδιναν το παρών στο μάθημά μου.
Ο λόγος για τον οποίο επέλεξα τον συγκεκριμένο ποιητή,
ήταν βεβαίως η πίστη μου στην ποιότητα του έργου του
και από εκεί και πέρα, οι κοινωνικές και πολιτικές συνιστώσες που αναδεικνύονται μέσα από την ποίησή του.
Πολύ γρήγορα όμως, κλήθηκα να αντιμετωπίσω πολλές
απορίες και αντιδράσεις: γιατί επέλεγα έναν Εβραίο ποιητή ενώ υπάρχουν τόσοι «Έλληνες»; Και εδώ μπαίνει κανείς στη διαδικασία του να εξηγήσει τι σημαίνει Έλληνας
Εβραίος. Και οι αντιδράσεις, πιστέψτε με, δεν προέρχονταν τόσο από τους φοιτητές, όσο από την ίδια την εκπαιδευτική κοινότητα του πανεπιστημίου. Συνάδελφοι δε
δίσταζαν να κάνουν λόγο περί σιωνίστριας καθηγήτριας,
μέσα από ανακοινώσεις τους. Στο πλαίσιο συνεδριάσεων,
βρέθηκα αντιμέτωπη με «κατηγορίες» - και εδώ βεβαίως
αρμόζουν τα εισαγωγικά στη λέξη «κατηγορίες», ότι
ασχολούμαι με εβραικά θέματα. Αντίστοιχες αντιδράσεις
προέκυπταν, όταν θεωρούσα σκόπιμο να πραγματοποιώ
περιηγήσεις στην πόλη των Ιωαννίνων, μία πόλη ταυτισμένη με την παρουσία μίας ισχυρότατης πληθυσμιακά
εβραικής Κοινότητας, στο ιστορικό κέντρο της πόλης,
στα παλιά αναγνωστήρια ή στη συναγωγή. Πόσο μάλλον,
όταν οι επισκέψεις γίνονταν στο Εβραϊκό μουσείο, που
κάποιοι ίσως έχουν επισκεφτεί στην Αθήνα. Βεβαίως, το
κίνητρό μου δεν ήταν κανενός είδους προσηλυτισμός,
αλλά η επαφή με τόπους όπου διατηρείται ζωντανή η
ιστορία. Παραδείγματα τέτοια υπάρχουν πολλά. Και τα
αναφέρω για να σκιαγραφήσω με ενδεικτικό τρόπο ποιά
είναι - δυστυχώς - η νοοτροπία που επικρατεί, ακόμη και
μεταξύ προσώπων που έχουν σχέση με την επιστήμη και
δεν αρκούνται σε ατεκμηρίωτες τοποθετήσεις ή προκαταλήψεις.
Σε αυτό το κλίμα λοιπόν, ένα κλίμα άρνησης να προσεγγίσουμε επιστημονικά τα δεδομένα μιας δύσκολης περιόδου, ενώ θα έπρεπε να ασχολούμαστε με το πως θα
έπρεπε να διδάσκεται η ιστορία του Ολοκαυτώματος των
Ελλήνων Εβραίων, κάποιοι ακόμη αναλογίζονται το αν
και κατά πόσο.
Αντιλαμβάνομαι πλήρως, τα άλυτα και ίσως μη επιλύσιμα
ζητήματα που εγείρει η διδασκαλία του εβραικού Ολοκαυτώματος και τα δύσκολα ερωτήματα που προκύπτουν. Ποια είναι η αλήθεια που καλούμαστε να
διδάξουμε; Ποιες είναι οι αλήθειες, ενδεχομένως; Ξέρουμε όλοι - λίγο έως πολύ - τι είδους ζητήματα μπορεί
να είναι αυτά: αποδίδουμε στον ελληνικό εβραϊσμό του
τότε, μία απευθείας σύνδεση με το κράτος του σημερινού Ισραήλ; Υπάρχει αυτή η σύνδεση, και πόσο πρέπει να
μας αποθαρρύνει η πολιτική μας θέση απέναντι στο μεσανατολικό, από τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος;
Αντιμετωπίζουν οι Έλληνες χριστιανοί τους Εβραίους ως
Έλληνες; Οι ίδιοι οι Έλληνες Εβραίοι, τι προτάσσουν ως
προς τον αυτοπροσδιορισμό τους; Πόση σημασία έχει τελικά αυτός ο προσδιορισμός, ώστε να προχωρήσουμε σε
μία πιο απενοχοποιημένη διδασκαλία της ιστορίας τους,
της ιστορίας μας;
Ποια η ευθύνη των ισχυρών της εποχής για ό,τι συνέβη;
Γνωρίζουμε ότι για τις εκτοπίσεις υπήρξαν δυστυχώς,
συνεργαζόμενοι κατοχικοί θεσμοί και μεμονωμένα πρόσωπα, όπως τα Ε.Ε.Ε. (αντισημιτική οργάνωση οικονομικών
συμφερόντων), Τάγματα Ασφαλείας, εθνικοσοσιαλιστικές
εφημερίδες, όπως η «Νέα Ευρώπη» της Θεσσαλονίκης,
ανεπίσημοι και επίσημοι καταδότες, όπως οι γνωστοί Vmann. Σε αυτόν τον αστερισμό, προστίθεται και ο αμφίρροπος ρόλος της ελληνικής χωροφυλακής και αστυνομίας.
Αλλά και πάλι, δε μπορούμε να μη σημειώσουμε ότι, σε
άλλες περιπτώσεις, η χωροφυλακή, η αστυνομία και άλλοι
θεσμοί του ελληνικού κατοχικού κράτους, η εκκλησία, βοήθησαν στη διάσωση Ελλήνων Εβραίων, κυρίως με την έκδοση εκατοντάδων ή και χιλιάδων πλαστών ταυτοτήτων.
Δεν πρέπει να μιλήσουμε για όλα αυτά; Και πρέπει και
μπορούμε. Υπάρχει άλλωστε εκτενής, διεθνής βιβλιογραφία, επίσημα έγγραφα, αρχεία, μαρτυρίες.
Άλλοτε τίθεται το ερώτημα, μήπως ακόμη βρισκόμαστε
πολύ κοντά στα γεγονότα για να τα αγγίξουμε. Αν μη τι
άλλο, ως προς τη χρονική μας εγγύτητα, όχι δεν είμαστε. Το ζήτημα είναι να αναλογιστούμε την ευθύνη που
έχουμε απέναντι στην πρόσφατη ιστορία, αλλά κυρίως
την ευθύνη που έχουμε απέναντι στο σήμερα, όταν οι
ακροδεξιές φωνές ισχυροποιούνται σε μία Ευρώπη, που
πάλεψε πολύ για να υπάρξει ως έχει. Και είναι πράγματι
σχεδόν παράδοξο, η Δυτική Ευρώπη να μπορεί να μιλά
για αυτά τα θέματα και η Ελλάδα να κομπιάζει, να φοβάται ακόμη τόσο πολύ. Γιατί τελικά, φαίνεται να επικρατεί
αυτός ο δισταγμός της πανεπιστημιακής κοινότητας να
ασχοληθεί σε βάθος αλλά και σε εύρος, συνολικά με
αυτή την περίοδο της ιστορίας.
Και επιτρέψτε μου μία ακόμη τοποθέτηση: δεν είναι
μόνον θέμα των τμημάτων ιστορίας η διδασκαλία του
συνέχεια στην σελίδα 26
22
της ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙ∆Α*
ταξιδι στους
του πονου και της ελπιδας
Τ
ο πρώτο πράγμα που ήρθε στα χέρια μου, πριν καν
επισκεφτώ το Γιάντ Βασέμ, ήταν ένας φάκελος
στον οποίο εικονιζόταν ένα μικρό ανθισμένο κλαδάκι, σαν ένα κομμάτι συρματόπλεγμα, με τα λόγια
«Όταν θυμόμαστε το παρελθόν, διαμορφώνεται το μέλλον» («Remembering the past, Shaping the future»). Μια εικόνα της ελπίδας που γεννιέται μέσα από το φόβο, τον
πόνο και το μίσος. Η ζωή μέσα από το θάνατο.
Ξεκινώντας το ταξίδι προς το Ισραήλ, η αίσθηση ήταν
πραγματικά περίεργη. Δεν ήταν μόνο ο ενθουσιασμός για
το σεμινάριο αλλά και η περιέργεια για την επίσκεψη σε
έναν τόπο, που το άκουσμά του και μόνο, γεννά διάφορες αντιδράσεις. Όταν λες ότι πας στο Ισραήλ, συνήθως
αντικρίζεις βλέμματα ανησυχίας. Μόνο όσοι έχουν επισκεφτεί τη χώρα χαμογελούν, καθώς γνωρίζουν καλά
την ιδιαίτερη αύρα που αποπνέει. Η Ιερουσαλήμ είναι
πράγματι μια μαγική πόλη, γεμάτη αντιθέσεις και εναλλαγές. Ο εξωτισμός της Ανατολής μπερδεύεται με τον
δυτικό πολιτισμό, δημιουργώντας ένα περίεργο αμάλγαμα. Οι εικόνες αλλάζουν σχεδόν με τρομακτική ταχύτητα, όμως μετά από λίγες ώρες όλα σου φαίνονται
αρμονικά και αφάνταστα φυσιολογικά. Δίπλα σου γελάνε
στρατιωτικοί, νεαρά παιδιά, όχι πάνω από είκοσι που περπατάνε ζωσμένοι με σφαίρες και κρατώντας Μ16, ενώ
λίγα μέτρα μακρύτερα διασχίζουν το δρόμο Ορθόδοξοι
Εβραίοι με πλατύγυρα καπέλα και αυστηρή ενδυμασία.
Την ημέρα νιώθεις ότι η θρησκεία, με τον έναν ή τον
άλλο τρόπο κυριαρχεί σε κάθε σοκάκι της παλιάς πόλης,
ενώ το βράδυ η πόλη γεμίζει χαμογελαστούς ανθρώπους
και μια άλλου είδους βοή, καθώς η μουσική ξεχύνεται
από παντού.
Όμως το πιο σημαντικό κομμάτι του ταξιδιού μου, ξεκίνησε τη στιγμή που έφτασα στο χώρο όπου στεγάζεται
το Γιάντ Βασέμ. Θα ήταν πολύ άδικο να χαρακτηρίσω το
Γιάντ Βασέμ ως μουσείο, γιατί απλά είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένας συνηθισμένος εκθεσιακός χώρος με
εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Είναι ένας χώρος παιδείας, γεμάτος από αυτές τις μνήμες που όλη η ανθρωπότητα οφείλει να κρατά ζωντανές και να τις μεταφέρει
από γενιά σε γενιά. Είναι ο τρόπος που πρέπει να ανακαλύψει ο κάθε άνθρωπος, ώστε να δημιουργήσει ένα
μέλλον όπου η εθνική, η θρησκευτική ή η εθνοτική ταυτότητα να είναι λόγος περηφάνιας και όχι τρόμου. Και
μπορεί το μέγεθος και ο περιβάλλον χώρος των τεράστιων εγκαταστάσεων να σε εντυπωσιάζουν με την κατασκευαστική τους αρτιότητα και την ιδιαίτερη
αρχιτεκτονική, με το βαθύ συμβολικό χαρακτήρα, όμως
αυτό που τελικά σε κερδίζει ολοκληρωτικά είναι το συναίσθημα, που μοιάζει να έχει διαποτίσει και το πιο μικρό
λιθαράκι.
Δεν ξέρω τι ήταν πιο συνταρακτικό: η επίσκεψη και η περιήγηση ανάμεσα στα εκθέματα και στον τεράστιο χώρο
του συγκροτήματος, οι διαλέξεις από πλήρως καταρτισμένους επιστήμονες ή η μοναδική ευκαιρία να γνωρίσω
μια επιζήσασα;
Ο κυρίως χώρος του μουσείου σε οδηγεί σε ένα συγκλονιστικό ταξίδι στο όχι τόσο μακρινό παρελθόν. Εκεί
ακριβώς είναι το σημείο όπου αντιλαμβάνεσαι, ότι η ιστορία που διηγείται το Γιάντ Βασέμ δεν είναι η ιστορία
άγνωστων ανθρώπων μιας άλλης εποχής, αλλά ανθρώπων που θα μπορούσαν να είναι φίλοι σου ή η οικογένειά
σου ή και εσύ ο ίδιος. Οι ομοιότητες με το σήμερα αρχίζουν να σε τρομάζουν, άνθρωποι που ζούσαν σαν κι
εσένα, παιδιά που στις φωτογραφίες μοιάζουν με τους
μαθητές σου, μετά από λίγα μέτρα μετατρέπονται σε
αποστεωμένα φαντάσματα, με κενό βλέμμα. Κι αυτό που
στην είσοδο σου φαίνεται σαν ένα μικρό εκθετήριο, σταδιακά μετατρέπεται σε έναν ατελείωτο εφιάλτη. Είναι η
στιγμή που αρχίζεις να αναρωτιέσαι πώς είναι δυνατόν
το ανθρώπινο γένος να είναι ικανό για μια τέτοια θηριωδία, που ξεπερνά κάθε ανθρώπινη φαντασία. Πώς είναι
δυνατόν να μη σεβόμαστε την ίδια μας την ύπαρξη, πέρα
από θρησκείες, σύνορα, φυλετικές διαφορές. Χιλιάδες
ερωτήματα, πολλά χωρίς καμία απάντηση.
Το μεγαλύτερο ίσως ερώτημα που γεννάται για έναν εκπαιδευτικό, είναι με ποιον τρόπο μπορεί να κατορθώσει
να μεταφέρει το μέγεθος της θηριωδίας, τους λόγους
και τα αναπάντητα γιατί. Οι άνθρωποι του Γιάντ Βασέμ
έχουν εργαστεί με συνέπεια και έχουν καταρτίσει ένα
επιστημονικό πρόγραμμα, που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς με σκοπό να τους βοηθήσει να κατανοήσουν
το Ολοκαύτωμα, να έρθουν αντιμέτωποι με τα γεγονότα
και να βρουν τρόπους να μεταδώσουν την ιστορική
γνώση και τις ηθικές της προεκτάσεις στη νέα γενιά.
Στο σεμινάριο, το Ολοκαύτωμα εξετάζεται και αναλύεται αποφορτισμένο από το συγκινησιακό του περίβλημα,
23
στο βαθμό βέβαια που κάτι τέτοιο είναι εφικτό.
Σκοπός δεν είναι απλά η παρουσίαση της ασύλληπτης
φρίκης των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των βασανιστηρίων αλλά μία ολοκληρωμένη εμβάθυνση, που περικλείει όχι μόνο το ίδιο το γεγονός, αλλά το πριν και το
μετά. Παρέχεται δηλαδή, μια γενικότερη ιστορική γνώση
και μια πολύτιμη μεθοδολογία αξιοποίησής της μέσα
στην τάξη. Γιατί στόχος δεν είναι απλά το να γνωρίζεις το
παρελθόν, αλλά να το χρησιμοποιείς για να βελτιώσεις
το μέλλον. Γιʼ αυτό ακριβώς, μέσα στην πολυπολιτισμική
κοινωνία που κινούμαστε, η εμπειρία αυτή για έναν Έλληνα εκπαιδευτικό είναι μοναδική. Το Ολοκαύτωμα δεν
είναι ένα κομμάτι του ιστορικού παρελθόντος, αλλά μια
διαρκής υπενθύμιση της διαθρησκευτικής ελευθερίας,
των ανθρώπινων δικαιωμάτων, του σεβασμού στον άλλο
αλλά και στον ίδιο μας τον εαυτό. Μέσα στο Γιάντ Βασέμ
αντιλαμβάνεσαι το χρέος σου ως μέλος της ανθρωπότητας, αλλά και ως εκπαιδευτικός, ως δάσκαλος, διότι η έννοια παιδεία δεν είναι απλά η μεταλαμπάδευση γνώσης
αλλά η δημιουργία ανθρώπων ικανών να κρίνουν, να εκτιμούν, να αγαπούν και να σέβονται όχι μόνο το οικείο
αλλά και το διαφορετικό.
Όμως, ίσως το πιο ξεχωριστό κομμάτι του σεμιναρίου
υπήρξε η συνάντηση με την επιζήσασα. Όσο κι αν μελετήσεις, όσο κι αν διαβάσεις για κάτι, ποτέ δε θα το καταλάβεις απόλυτα. Πώς μπορεί να μεταφερθεί η φρίκη στο
χαρτί ή ακόμα και σε μία φωτογραφία; Πώς μπορεί ο ανθρώπινος πόνος να χωρέσει μέσα σε λέξεις; Είναι ίσως,
περίεργο για κάποιους, ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν
έχουν συναντήσει επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Για
μένα πλέον, είναι πραγματικά λυπηρό. Λυπηρό, γιατί
υπάρχουμε χωρίς να γνωρίζουμε, χωρίς να έχουμε έρθει
σε επαφή με τους ανθρώπους αυτούς, που πέρα από το
ότι αποτελούν ένα ζωντανό τμήμα της ιστορικής γνώσης,
είναι παραδείγματα θάρρους, δύναμης κι ελπίδας.
Οι λέξεις ωχριούν μπροστά στο συναίσθημα που ένιωσα
καθώς άκουγα την κ. Μιρόν. Πραγματικά, είναι σχεδόν
αδύνατο να περιγράψω το τι ένιωθα καθώς την έβλεπα
να αφηγείται και παράλληλα να μπορεί να χαμογελά.
Αυτό που μου έδωσε δεν ήταν παραπάνω πληροφορίες,
αλλά τη δύναμη να πιστέψω ότι όλοι έχουμε ένα μικρό ή
μεγάλο ρόλο στο Ολοκαύτωμα, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Γιατί το Ολοκαύτωμα δεν έμεινε και δεν πρέπει να
μείνει σʼ ένα παρελθόν που δε μας αφορά, μακρινό και
ξένο. Πρέπει να υπάρχει στο παρόν, ανεξαρτήτως των
θρησκευτικών μας πιστεύω, ως διαρκής υπενθύμιση της
τραγικότητας της ανθρώπινης δύναμης και της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ως καθοδηγητής προς ένα διαφορετικό μέλλον.
Η συναισθηματική φόρτιση είναι ακόμη μεγαλύτερη,
καθώς ως Ελληνίδα απόγονος οικογένειας με ρίζες στην
Ανατολή, κουβαλάω μέσα μου διηγήσεις και μνήμες για
αντίστοιχες γενοκτονίες, ολοκαυτώματα και ξεριζωμούς
που έχουν στιγματίσει τη χώρα μου και την ιστορία της.
Και είναι πραγματικά τραγικό, να αφήνουμε αυτό το κομμάτι της ιστορίας να επαναλαμβάνεται.
Το πιο σημαντικό πράγμα που έβαλα στις αποσκευές μου,
δεν ήταν το εξαίρετο εκπαιδευτικό υλικό του Γιάντ
Βασέμ αλλά ένα συναίσθημα, μια ιδέα που με πλημμύρισε από την πρώτη στιγμή που εισήλθα στο χώρο. Πως
είναι δυνατόν, ένας χώρος που οφείλει την ύπαρξή του
στο μίσος, να μη σου αφήνει ούτε την παραμικρή τέτοια
υπόνοια, ούτε την παραμικρή ευκαιρία να μισήσεις;
Το πιο εύκολο που θα μπορούσε να κάνει το Γιάντ Βασέμ,
θα ήταν απλά να αποδώσει ευθύνες και να διαιωνίσει το
μίσος και την εχθρότητα ανάμεσα σε λαούς και ανθρώπους. Αντίθετα το Γιάντ Βασέμ διαλέγει το δύσκολο
δρόμο, που όμως είναι και ο πιο πολύτιμος, το δρόμο της
γνώσης και της ελπίδας. Διδάσκει το παρελθόν για να καταφέρει να διαμορφώσει ένα καλύτερο μέλλον, διδάσκει
την τραγικότητα για να δημιουργήσει υπευθυνότητα, για
να μην ξαναδεί ποτέ η ανθρωπότητα αυτή τη φρίκη.
Η θρησκεία υπάρχει για να ενώνει και όχι για να χωρίζει.
Ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός, οι ελληνικές ορθοδόξες οικογένειες που βοήθησαν Εβραίους συμπολίτες τους και
που τα ονόματά τους υπάρχουν στα αρχεία του Γιάντ
Βασέμ, αποτελούν φωτεινά παραδείγματα και είναι πρεσβευτές του αληθινού μηνύματος της Ορθοδοξίας,
καθώς στάθηκαν απέναντι στο φόβο και κατάφεραν να
νικήσουν την προκατάληψη και τη μισαλλοδοξία.
Τελικά λοιπόν το μήνυμα δίνεται όχι μόνο από τα σεμινάρια, αλλά και από το ίδιο το κτίριο. Βγαίνοντας από την
αίθουσα των ονομάτων, από το μνημείο προς τιμήν
αυτών που δολοφονήθηκαν, συγκλονισμένη από τον
πόνο και φοβισμένη από το μέγεθος της ανθρώπινης δύναμης, έρχεσαι αντιμέτωπη με ένα πανέμορφο άλσος.
Μόνο που σʼ αυτήν την περίπτωση, δεν πρόκειται για
απλά δέντρα αλλά για έναν πολύ ξεχωριστό κήπο, τον
κήπο των Δικαίων των Εθνών, που βρίσκεται εκεί όχι
μόνο για να τιμήσει αυτούς που με σθένος αντιστάθηκαν
στη φρίκη, αλλά για να μας υπενθυμίζει διαρκώς ότι η ελπίδα και η καλοσύνη γεννιέται παντού, αρκεί να μην ξεχνάμε ποτέ το ύψιστο χρέος μας: να είμαστε πραγματικοί
άνθρωποι.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος
και το Γιάντ Βασέμ, που μου έδωσαν τη δυνατότητα να
συμμετέχω σε αυτήν την καταπληκτική εμπειρία.
*Η Βασιλική Κεραμίδα είναι καθηγήτρια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Συγκριτική
Φιλοσοφία της Θρησκείας και στη Βυζαντινή Αρχαιολογία, στο
Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
24
της ΚΕΛΛΥ ΝΑΜΙΑ
ενα ταξιδι
αµετρητες
Αυτή τη χρονιά, δύο μέλη της εβραϊκής νεολαίας της Αθήνας, ο Μάϊκ
Μάτσας και εγώ, είχαμε την ευκαιρία
να ζήσουμε μια εξαιρετική εμπειρία
μέσα από το ταξίδι που πραγματοποιήσαμε στο Ισραήλ, με αφορμή τη
συμμετοχή μας στο «Σεμινάριο
Κέσερ-Τζούλια Κοσκίντσι για τους
νέους ηγέτες» του Κέρεν Χαγιεσόντ
(Kesher- Julia Koschitzky Seminar for
Keren Hayesod Young Leadership). Τα
εφόδια που αποκομίσαμε, είμαι σίγουρη πως στη πορεία θα αποδειχθούν εξαιρετικά ωφέλιμα, τόσο για
εμάς όσο και για την Κοινότητά μας.
Η έκθεσή μας στο έργο και τους στόχους του Κέρεν Χαγιεσόντ είχε παραδειγματική αξία για εμάς, καθώς
ήρθαμε σε επαφή με μια πληθώρα
προγραμμάτων με ανθρωπιστική κυρίως κατεύθυνση και με εθελοντές,
που επιδεικνύουν διαρκή μέριμνα
για την αναβάθμιση των προγραμμάτων αυτών, τα οποία στηρίζονται από
το Κέρεν Χαγιεσόντ.
Η έναρξη των σεμιναρίων την 18η
Ιουνίου, συνέπεσε με τη γνωριμία
μας με το «πρόγραμμα του μέλλοντος για τη νεολαία», κατά το οποίο
δεν θα μπορούσαμε να μην εντυπωσιαστούμε από την αστήρευτη δύναμη ψυχής των ανθρώπων, που
εναποθέτουν καθημερινά όλη τους
την ενέργεια σε παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες κοινωνικής εν-
σωμάτωσης. Εκεί, αποκτώντας έναν
πιο διαδραστικό ρόλο, συμβάλλαμε
στην ανανέωση του κέντρου όπου
φιλοξενούνται τα παιδιά, ζωγραφίζοντας μαζί τούς τους τοίχους του
προαύλιου χώρου.
Το ίδιο απόγευμα έλαβε χώρα η
έναρξη του ετήσιου παγκόσμιου συνεδρίου Κέρεν Χαγιεσόντ, στο μουσείο του Ισραήλ. Εκείνη την βραδιά,
θυμάμαι χαρακτηριστικά τον ενθουσιασμό μας για την άφιξη του Σίμον
Πέρες, στην πορεία όμως, αυτό που
μας συγκίνησε περισσότερο ήταν η
βράβευση της κας Βέτας και του κου
Βίκτωρα Μιωνή με το «Βραβείο Γιαρίκ» («Yarik Award») για τη υποστήριξη που τόσα χρόνια παρέχουν προς
το Κέρεν Χαγιεσόντ.
Η επόμενη μέρα σηματοδοτήθηκε
από την επαφή μας με ισχυρές προσωπικότητες του Κέρεν Χαγιεσόντ,
όπως με τον γενικό διευθυντή Κρέγκ
Μάσελ, τον παγκόσμιο πρόεδρο
Ελιέζερ (Μούντυ) Σάντμπεργκ, και
την Φλέρ Χασσάν- Ναούμ. Οι συναντήσεις αυτές ήταν εξαιρετικά χρήσιμες και διαφωτιστικές. Οι αξίες του
εθελοντισμού και της προσφοράς
διαχέονταν και έβλεπες πρόσωπα με
ζωγραφισμένη την ικανοποίηση αλλά
και διψασμένα να δώσουν ακόμα
κάτι παραπάνω.
Μια πρωτόγνωρη για εμάς συμμετοχή ήταν αυτή στο ισραηλινό προ-
εδρικό συνέδριο 2012. Από εκείνη τη
βραδιά, νομίζω πως δεν μπορώ να
περιγράψω με λόγια τον θαυμασμό
που νιώσαμε, την στιγμή που ο Σίμον
Πέρες παρέδωσε στον Χένρι Κίσινγκερ το προεδρικό μετάλλιο, για την
πολύχρονη προσφορά του στο κράτος του Ισραήλ. Πως θα μπορούσαμε
άλλωστε να νιώσουμε διαφορετικά,
όντας στον ίδιο χώρο με προσωπικότητες που έχουν στιγματίσει την
παγκόσμια ιστορία και ακούγοντάς
τους να μας διηγούνται ορισμένες
από τις πιο χαρακτηριστικές εμπειρίες της ζωής τους;
Την επομένη μέρα επισκεφθήκαμε
το πρόγραμμα Αγιαλίμ στην Μπερ
Σέβα, όπου η επαναστατικότητα
αυτής της σύλληψης αποτελεί μια
προσπάθεια ενδυνάμωσης της Περιφέρειας με νέους Εβραίους γεμάτους πάθος για την ανανέωση και
την ενίσχυση τόπων που η εκμετάλλευσή τους θεωρείται ζωτικής σημασίας για το μέλλον του Ισραήλ.
Άκρως αξιόλογη ήταν και η γνωριμία
μας με τους συμμετέχοντες του εθνικού προγράμματος Αιθιοπίας. Η επίδραση της πρωτοβουλίας αυτής είναι
τεράστια σε παιδιά, των οποίων το βιοτικό επίπεδο στη χώρα καταγωγής
τους ήταν εξαιρετικά χαμηλό, η ένταξή
τους όμως στο παραπάνω πρόγραμμα
έχει συμβάλλει στην καλλιέργεια ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.
του ΟΦΕΡ ΑΝΤΕΡΕΤ
Τέλος, δε θα μπορούσαμε να
μην αναφερθούμε στη συνεισφορά της κ. Τζούλια Κοσκίντσι, στην οποία στηρίχθηκε η
υλοποίηση και η επιτυχία του
σεμιναρίου, όπου μέσα από
αυτήν την ανιδιοτελή προσφορά της στοχεύει στην ενίσχυση της διάθεσης της νέας
γενιάς για δραστηριοποίηση σε
ζητήματα που σχετίζονται με
το κράτος του Ισραήλ.
Όλες λοιπόν αυτές οι εμπειρίες στάθηκαν η αφορμή να
θαυμάσω και πάλι τον άνθρωπο. Να θυμηθώ πώς είναι
να προσφέρει κανείς, χωρίς να
περιμένει αντάλλαγμα, ανεξάρτητα από το αν αυτό έρχεται
από ευγνωμοσύνη αυτού που
έλαβε και όχι από υποχρέωση.
Γνωρίσαμε τόσο σπουδαίους
ανθρώπους και παράλληλα τόσο
ταπεινούς, μας έσπρωχναν ένα
βήμα μπροστά όσο αυτοί έκαναν δύο βήματα πίσω. Κανένας
δεν μαχόταν για το προσωπικό
του όφελος, βρεθήκαμε χιλιάδες άνθρωποι από όλο το κόσμο
με μόνη τη διάθεση της προσφοράς, από την οποία η ικανοποίηση είναι αναντικατάστατη.
Είδα ανθρώπους να πιστεύουν
σε μια ιδέα, να πιστεύουν τόσο
πολύ, που να την κάνουν κομμάτι τους και τότε να την οδηγούν στην επιτυχία.
Αυτό το ταξίδι λοιπόν, θεωρώ
ότι αποτέλεσε ένα μάθημα
ζωής μέσα από το οποίο μπορέσαμε να αντιληφθούμε την τεράστια δύναμη της προσφοράς
και της ανταπόδοσης, όταν
όμως αυτές οι αξίες πραγματοποιούνται με την ελεύθερη θέληση του καθενός. Και αυτό το
μάθημα δεν ήθελα να το κρατήσω για εμένα, ήθελα να το
μοιραστώ μαζί σας.
τα «
Ο
25
µωρα»
των εβραϊκων στρατοπεδων
ι γονείς των βρεφών ήταν καθʼ οδόν για το Ισραήλ, μετά τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν οι Βρετανοί κατέλαβαν τα πλοία τους και τους
έστειλαν στην Κύπρο.
Ο Γιτσάκ Τότς (Yitzhak Teutsch), διευθυντής των αρχείων της Οργάνωσης Ισραηλιτών των ΗΠΑ (American Joint Distribution Committee) στην Ιερουσαλήμ,
προσπαθεί να εντοπίσει τα περισσότερα από τα 2.000 μωρά που γεννήθηκαν
από Εβραίους πρόσφυγες, εγκλεισμένους σε κυπριακά στρατόπεδα την περίοδο 1946-1949. Οι γονείς των βρεφών ήταν καθʼ οδόν προς το Ισραήλ, μετά
τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Βρετανοί κατέλαβαν τα πλοία τους και
τους έστειλαν στην Κύπρο. Μέχρι τώρα, περίπου 65 χρόνια αργότερα, δεν
έχει βρεθεί καμία συγκεντρωτική λίστα με τα ονόματα των παιδιών και άλλες
λεπτομέρειες.
«Η θεωρία μου είναι ότι κάποιος αποφάσισε, για άγνωστους λόγους, να πετάξει τη λίστα», λέει ο Τότς. «Ίσως σκέφτηκε, ότι δεν ήταν σημαντική ή ίσως
να μην φανταζόταν ότι τα στρατόπεδα θα λειτουργούσαν για τόσο μεγάλο
διάστημα και θα χρειαζόταν να διασωθεί η σχετική τεκμηρίωση».
Από τη σύστασή τους στις αρχές του περασμένου αιώνα, τα αρχεία της Οργάνωσης στην Ιερουσαλήμ τηρούν αρχεία των δραστηριοτήτων τους, προκειμένου να βοηθήσουν τους Εβραίους σε όλον τον κόσμο. Μόνο όμως μια
χούφτα αρχείων αφορά στους Εβραίους της Κύπρου.
Πριν από δύο χρόνια, ένας αρχειοφύλακας που καταχωρούσε τις δραστηριότητες της Οργάνωσης στην Κύπρο, παρατήρησε ότι δεν υπήρχε καμία συγκεντρωτική λίστα των μωρών που είχαν γεννηθεί στα στρατόπεδα. Ο Τότς
αποφάσισε να ερευνήσει το θέμα, υποθέτοντας ότι θα έβρισκε στα αρχεία κι
άλλα έγγραφα, που θα τον βοηθούσαν να συμπληρώσει τη λίστα.
Από το 1946 ως το 1949, σε διάστημα 30 μηνών, περίπου 53.000 Εβραίοι που
μετανάστευαν στο Ισραήλ σε 40 πλοία, στάλθηκαν στην Κύπρο και εγκλείστηκαν σε 12 στρατόπεδα. Περίπου το 80% από αυτούς, ήταν μεταξύ 13 και
25 χρονών και σχεδόν όλοι είχαν επιβιώσει των ναζιστικών στρατοπέδων
εξόντωσης.
Ο Τότς βρήκε αναφορές που είχαν σταλεί στην Οργάνωση από το βρετανικό
στρατιωτικό νοσοκομείο της Κύπρου και απαριθμούσαν τις γεννήσεις στα στρατόπεδα. «Οι Βρετανοί έστελναν λίστες με τις εβδομαδιαίες γεννήσεις. Έχουμε
περίπου 20 τέτοιες αναφορές, που περιέχουν περίπου 600 ονόματα», λέει.
Ο Τότς έπρεπε τότε να διευρύνει την αναζήτησή του για τα υπόλοιπα ονόματα. Δοκίμασε αρχικά, τα εθνικά αρχεία της Μεγάλης Βρετανίας και το αυτοκρατορικό πολεμικό μουσείο της, αλλά μάταια. Ζήτησε τη βοήθεια του
βρετανικού Κοινοβουλίου και αναμένεται να υποβληθεί σύντομα μια κοινοβουλευτική ερώτηση, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να του επιτρέψει την
πρόσβαση στις πληροφορίες.
Ακριβώς τότε, ένας βιβλιοθηκάριος από το πανεπιστήμιο του Σάουθαμπτον
στην Αγγλία, ήρθε σʼ επαφή με τον Τότς και του είπε ότι είχε εντοπίσει ένα
αρχείο γεννήσεων από τα στρατόπεδα της Κύπρου, συνταγμένο από έναν
ντόπιο Ραββίνο. Το αρχείο περιελάμβανε 400 ονόματα, ορισμένα εκ των
26
οποίων στα εβραϊκά, με τις ημερομηνίες γέννησης και τα ονόματα των γονέων. Τα περισσότερα από τα ονόματα
δεν εμφανίζονταν στις λίστες που είχε
ήδη βρει ο Τότς.
Ο Τότς εντόπισε κι άλλα σημαντικά έγγραφα στο σημείο εθνικής κληρονομιάς Ατλίτ, όπου βρισκόταν ένα
στρατόπεδο κράτησης μεταναστών,
στα κεντρικά σιωνιστικά αρχεία στην Ιερουσαλήμ και στα αρχεία της διεθνούς
υπηρεσίας εντοπισμού στη Γερμανία,
που λειτουργούσε κάτω από την διοικητική ομπρέλα της διεθνούς επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού.
Μόνο τότε, ήρθε στον Τότς η ιδέα να
ελέγξει τα κρατικά αρχεία του Ισραήλ,
που απείχαν μόλις 10 λεπτά από τα γραφεία της Οργάνωσης στην Ιερουσαλήμ.
Εκεί βρήκε 400 ακόμη ονόματα καθώς
και τις αναφορές της βρετανικής αστυνομίας.
Όταν οι μετανάστες ήρθαν στο Ισραήλ,
θεωρήθηκαν παράνομοι και η βρετανική αστυνομία τους άνοιξε φακέλους
(πριν τους απελάσει). «Είναι εκπληκτικό. Τους ανοίγεις και βλέπεις τις εικόνες και τα δακτυλικά αποτυπώματα
που τους είχαν πάρει», λέει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το τμήμα των «προσδιοριστικών σημαδιών» περιλαμβάνει
τους αριθμούς που είχαν χαραχθεί στα
μπράτσα των επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
Μέχρι τώρα ο Τότς έχει επικοινωνήσει
με αρκετές δεκάδες «μωρά από την
Κύπρο», 65 περίπου χρονών σήμερα.
Έχει συναντηθεί και προσωπικά με μερικούς απ' αυτούς. Όπως λέει, ήταν
όλοι ενθουσιασμένοι κι επιθυμούσαν
διακαώς να βρουν τα πιστοποιητικά
γέννησής τους.
Μία από αυτούς, η Ζεχαβίτ Μπλούμενφελντ Ραμάτ Γκάν, βρήκε το πιστοποιητικό γέννησής της, μια δεκαετία πριν.
Η Μπλούμενφελντ, η οποία βοηθά
ασθενείς από την Κύπρο που έρχονται
για ιατρική περίθαλψη στο Ισραήλ, είχε
συναντήσει στο ιατρικό κέντρο Σέμπα,
στο Τελ Χασόμερ, έναν Κύπριο που
δούλευε στο υπουργείο Εσωτερικών
«Συγκίνηση µέχρι δακρύων»
της χώρας. «Με ρώτησε γιατί βοηθούσα Κυπρίους και του απάντησα ότι
το κάνω επειδή γεννήθηκα εκεί», λέει.
Ο άντρας προσκάλεσε την Μπλούμενφελντ να επισκεφτεί το υπουργείο στην
Κύπρο, όπου βρήκε το πιστοποιητικό
γέννησής της. «Συγκινήθηκα μέχρι δακρύων. Είχε όλες τις λεπτομέρειες - το
στρατόπεδο όπου γεννήθηκα, λεπτομέρειες για τους γονείς μου και το γένος
της μητέρας μου», λέει.
Οι γονείς της Μπλούμενφελντ είχαν
γεννηθεί στην Ρουμανία. Το πλοίο στο
οποίο είχαν επιβιβαστεί μετά τον Βʼ
Παγκόσμιο Πόλεμο, καταλήφθηκε από
Βρετανούς καθʼ οδόν προς το Ισραήλ
και οδηγήθηκε στην Κύπρο, την 1η Ιανουαρίου του 1948. Τέσσερις μήνες αργότερα, γεννήθηκε η Μπλούμενφελντ
στο βρετανικό στρατιωτικό νοσοκομείο
εκεί. Όταν ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ, η οικογένεια μετανάστευσε στο
Ισραήλ.
«Σαν παιδί δεν ήθελα νʼ ακούω εκείνη
την ιστορία, αλλά σήμερα με συγκινεί
αφάνταστα. Όταν κάποιος μεγαλώνει,
η ταυτότητά του γίνεται πολύ σημαντική γιʼ αυτόν και αρχίζει πάλι να την
αναζητάει».
Ο Τότς έχει ανταλλάξει ηλεκτρονικά
μηνύματα με τα μωρά της Κύπρου, που
έχει εντοπίσει μέχρι σήμερα. Έχει τώρα
1.700 ονόματα στη λίστα του και ασχολείται με τον εντοπισμό άλλων 500 περίπου. Πιστεύει ότι οι περισσότεροι απʼ
αυτούς ζουν στο Ισραήλ, αλλά υπάρχουν και κάποιοι στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.
Θεωρεί ότι τα έγγραφα που έχει βρει,
καταγράφουν μια κρίσιμη περίοδο της
ισραηλινής ιστορίας, την οποία δεν
έχει ενδιαφερθεί κανείς ως τώρα να
ελέγξει. «Αυτοί οι άνθρωποι είναι ο
μόνος ζωντανός σύνδεσμος που
έχουμε μʼ εκείνη την περίοδο», λέει.
«Οι Βρετανοί στρατιώτες έχουν χαθεί
προ πολλού, οι φράκτες απομακρύνθηκαν και τα στρατόπεδα εξαφανίστηκαν.
Μόνο αυτοί οι άνθρωποι απομένουν».
πηγή: cohen.gr
συνέχεια από την σελίδα 21
Ολοκαυτώματος. Μήπως αναλύθηκαν ποτέ οι δίκες που
αφορούν το Ολοκαύτωμα,
στη νομική σχολή; Μήπως συζητήθηκαν ποτέ στις αίθουσες των πανεπιστημιακών
τμημάτων οικονομικών σπουδών, οι οικονομικές παράμετροι που το προκάλεσαν ή
που προέκυψαν από αυτό;
Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό, ως προς το
τι πρέπει να γίνει. Υπάρχουν
πρότυπα που λειτουργούν,
και αξίζει να παρακολουθήσουμε το πώς μπορούμε να
τα προσαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα.
Το ενδιαφέρον υπάρχει. Οι
πολίτες θέλουν να γνωρίζουν. Τα βιβλία του Φλάισερ
και του Μαζάουερ, αυτών
των τόσο σημαντικών ερευνητών, γίνονται μπέστ σέλερ,
αναγνωρίζονται ως «ευπώλητα» στον τομέα τους. Σε
συζητήσεις σαν και τη σημερινή, το κοινό είναι πάλι
παρόν.
Η ευρύτερη κοινή γνώμη
όμως, πώς διαμορφώνεται;
Από πού εκπαιδεύεται; Πολύ
φοβάμαι, ότι τα περισσότερα
τα μαθαίνει μέσα από κινηματογραφικές ταινίες, καθόλα
άρτιες αλλά μη αρκετές για
το σκοπό που συζητάμε.
[…]Βρισκόμαστε εδώ, για να
εντοπίσουμε το πρόβλημα
της ελλιπούς παρουσίας του
θέματος του Ολοκαυτώματος
στην εκπαίδευση και να συζητήσουμε τους δρόμους, που
μπορούμε να διανοίξουμε για
την ανάλυσή του, μακριά από
φοβικά σύνδρομα και προκαταλήψεις.
*Η κ. Ελένη Κουρμαντζή
είναι τ. πανεπιστημιακός
και ερευνήτρια του
ρωμανιώτικου Εβραϊσμού.
του ΜΑΡΙΟ ΜΟΝΤΙΑΝΟ
η
εβραϊκη
Συναγωγη
της
το 1896
Ένα μονόπατο σπιτάκι, χωμένο σε
μία πάροδο της οδού Ερμού, δίπλα
στον Εκατόγχειρα, χρησιμεύει ως
συναγωγή των Εβραίων της Αθήνας,
οι οποίοι αποτελούν κοινότητα από
40 έως 45 οικογένειες, εγκεκριμένη
και από το Β. Διάταγμα. Ο Ραβίνος
των Εβραίων της Αθήνας ονομάζεται
Σολομών Ιωσήφ, θεωρείται εκπαιδευμένος, γνωρίζει τις Γραφές και κατάγεται από την Κωνσταντινούπολη,
από όπου και ήρθε πριν από λίγα έτη. Ο Ραβίνος Ιωσήφ είναι ηλικίας περίπου 50 ετών, ευφυέστατος άνθρωπος, όπως όλοι οι
όμοιοί του, γνωρίζει δε, εκτός από την εβραϊκή και τη γαλλική
γλώσσα, λειτουργώντας ως διδάσκαλος στα Εβραιόπαιδα. Ως
μισθό λαμβάνει κάθε μήνα 50 δραχμές από το δημόσιο και άλλες
πενήντα από τον Δήμο, ενώ πληρώνεται ξεχωριστά και από την
κοινότητα.
Η εβραϊκή Συναγωγή Αθηνών ιδρύθηκε πριν από μια δεκαετία
με πρωτοβουλία των Χαίμ Κοέν, Μποχέρ Ισαάκ Γιουσουρούμ και
Ισαάκ Κοέν, που όλοι είναι Έλληνες πολίτες. Πριν την εποχή
αυτή, η συνάθροιση για την εκτέλεση των θρησκευτικών τους
καθηκόντων γινόταν στο σπίτι ενός από τα μέλη της εβραϊκής
κοινότητας. Και από την στιγμή που στην Κέρκυρα υπήρχε η Αρχιραβινεία, οι Εβραίοι της Αθήνας υπάγονταν στη δικαιοδοσία
της, από τότε όμως που αυτή καταργήθηκε, πριν από μερικά
χρόνια, σήμερα απευθύνονται, κάθε φορά που θα παρουσιαστεί
ανάγκη για την εξήγηση αποσπάσματος της Γραφής, στην Αρχιραβινεία της Σμύρνης.
Πρόεδρος της Ισραηλιτικής κοινότητας της Αθήνας είναι ο κ. Κάρολος Ρότσιλδ, συμπολίτης μας, που καμία σχέση δεν έχει με τους
εκατομμυριούχους ομοίους και ομοθρήσκους του στην Ευρώπη.
Νικόλαος Γ. Σακελλάριος
πηγή: athjcom.gr
Απόδοση κειμένου από την καθαρεύουσα Ντορίτα Τρέβεζα
27
στοιχειων
Μια πρόταση ώστε να απονεμηθεί ο τίτλος του
«Δικαίου μεταξύ των Εθνών» στον Σεμπάστιαν Ντε Ρομέρο Ραντιγκάλες (Sebastian De
Romero Radigales) που υπηρέτησε ως γενικός
πρόξενος της Ισπανίας στην Αθήνα κατά την
Κατοχή, υποβλήθηκε στο Γιάντ Βασέμ από το
2010.
Το Γιάντ Βασέμ ζήτησε πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη διάσωση 80 Εβραίων στην
Αθήνα από τον Ραντιγκάλες. Για το λόγο αυτό,
αναζητούμε μια κατάθεση από συγγενή των
Εβραίων που διασώθηκαν από τον Ραντιγκάλες, ο οποίος τους παρείχε καταφύγιο σε οίκημα των Αθηνών, που τελούσε κάτω από την
προστασία του προξενείου του.
Ο Ισαάκ Ρέβαχ, που διαμένει στο Παρίσι και
διασώθηκε χάρη στις ενέργειες του Ραντιγκάλες, ήταν μεταξύ των πρώτων 150 Ισπανοεβραίων που επαναπατριστηκαν απο το Μπέργκεν
Μπέλσεν στην Ισπανία, τον Φεβρουάριο 1944. Ο
κ. Ρέβαχ θεωρεί καθήκον ζωής να ενεργήσει,
για να τιμηθεί ο Ραντιγκάλες με αυτον τον
τρόπο, έστω και μετά θάνατον.
Σύμφωνα με πληροφορίες που έχουν περιέλθει εμμέσως στον κ. Ρέβαχ, ο Ραντιγκάλες (ο
οποίος μεταπολεμικά διορίστηκε πρέσβης της
χώρας του στην Αθήνα) διέσωσε περί τους 80
Εβραίους, Ισπανούς και ίσως και μη Ισπανούς,
μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 1943, όταν
μετά την κατάρρευση της Ιταλίας, ο γερμανικός στρατός ανακατέλαβε την Αθήνα. Οι προστατευόμενοί του εγκαταστάθηκαν σʼ αυτό το
οίκημά του, κάτω από την προστασία του ισπανικού προξενείου. Όλοι απελευθερώθηκαν
μόλις τα γερμανικά στρατεύματα αποσύρθηκαν από την Αθήνα, στις 22 Οκτωβρίου 1944.
Το κείμενο αυτό είναι μια έκκληση προς συγγενείς ή απογόνους των Εβραίων αυτών, οι
οποίοι βρίσκονται σε θέση να γνωρίζουν τα
γεγονότα, και είναι πρόθυμοι να δώσουν την
κατάθεσή τους, η οποία είναι ζωτική για τη
συμπλήρωση του φακέλου για το Γιάντ Βασέμ.
Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε
στον Μάριο Μοντιάνο, τηλ. 210-3601234 ή email: [email protected]
28
Η
κόκκαλα
δεν έχει..
Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του
ανεκδοτo
Ένας άνθρωπος οδηγούσε αμέριμνος, όταν
άκουσε ξαφνικά κάτι να χτυπάει στο μπροστινό
τζάμι του αυτοκινήτου του. Σταματά ανήσυχος,
κατεβαίνει από το αυτοκίνητό του και βρίσκει
ένα σπουργιτάκι ξαπλωμένο στην άσφαλτο. «Πωπωπω, τι κρίμα, το σκότωσα το καημένο» σκέφτεται με λύπη. Σκύβει κάτω, μαζεύει το
σπουργίτι και έτσι όπως το σήκωσε του φάνηκε
σα να ζούσε ακόμα, αλλά να ήταν σε κώμα. Το
παίρνει, το πάει σπίτι του και το βάζει σε ένα
κλουβί, μέχρι να συνέλθει και να γίνει καλά.
Έπειτα ο ίδιος φεύγει από το σπίτι του. Συνέρχεται και το σπουργιτάκι σιγά-σιγά, κοιτάει γύρω
του και τι να δει; Πάνω κάγκελα, δεξιά κάγκελα,
αριστερά κάγκελα, μπροστά κάγκελα, πίσω κάγκελα. Τρελαίνεται το σπουργιτάκι και φωνάζει:
«πωπωπω, τον σκότωσα τον άνθρωπο!»
Η φράση αυτή προέρχεται από τα χρόνια εκείνα,
κατά τα οποία δεν ήταν ελεύθερος να ταξιδέψει
κανείς στις θάλασσες ή τα πέλαγα καθώς κυριαρχούσαν σε αυτά και επέβαλλαν το δικό τους
«νόµο», οι πειρατές και οι κουρσάροι. Η έννοια
του κουρσάρου είναι µεταγενέστερη του πειρατή.
Η λέξη «πειρατής» προέρχεται από το ρήµα «πειράω-ώ, πειρώµαι», που σηµαίνει επιχειρώ-επιτίθεµαι και αναφέρεται στο θαλάσσιο ληστή, µε
επίσηµη γραπτή ή προφορική άδεια δράσης από
κάποια κρατική οντότητα Ο κουρσάρος, από την
άλλη, (µεταγενέστερη έννοια από τον πειρατή)
ενεργούσε ανεπίσηµα, υπέρ των συµφερόντων
εµπόλεµης ή µη χώρας, εναντίον στόχων συγκεκριµένης άλλης εθνότητας, µε το αζηµίωτο βέβαια, αφού κρατούσε τµήµα της λείας.
Οι µηχανές τότε ήταν ακόµα άγνωστες και τα
πλοία αρµένιζαν µε πανιά ή µε κουπιά. Το πλήρωµα που είχανε τα κουρσάρικα καράβια ήταν
κωπηλάτες, οι περισσότεροι συνήθως κατάδικοι
(άνθρωποι των κάτεργων), δηλαδή επρόκειτο για
πλοία όπου δούλευαν κατάδικοι, µε σκοτεινό παρελθόν. Όταν λοιπόν, ο αέρας έπεφτε και το καράβι έπρεπε να συνεχίσει το δρόµο του, µια φωνή
δυνατή ξεσήκωνε τους ανθρώπους αυτούς λέγοντας: «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Ήταν η
διαταγή να καθίσουν και πάλι στα κουπιά, στους
µακρινούς ξύλινους πάγκους του πλοίου. Από κει
έχει µείνει η φράση την οποία χρησιµοποιούµε ως
και σήµερα.
πηγή:www.istoria.gr
Ταξιδεύετε για δουλειές ή διακοπές σε
¡∂∞ À√ƒ∫∏ - §√¡¢π¡√ - ƒøª∏
Μείνετε σε πολυτελή διαµερίσµατα µε κόστος πολύ
χαµηλότερο από ένα δωµάτιο ξενοδοχείου
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ από 220 $ το βράδυ
ΛΟΝ∆ΙΝΟ από 80 £ το βράδυ
ΡΩΜΗ από 80 € το βράδυ
και µε παροχές όπως:
Aπεριόριστα αστικά τηλέφωνα (Νέα Υόρκη - Λονδίνο)
Καλωδιακή τηλεόραση
Internet
Πλήρως εξοπλισµένη κουζίνα
Σεντόνια - Πετσέτες
Στο κέντρο της πόλης
Σας περιµένουµε να σας προσφέρουµε διαµονή πολλών αστέρων
Για πληροφορίες επικοινωνήστε µαζί µας:
Μάκης Λεβής
email: [email protected]
τηλ.: 210 21 18 008
http://www.facebook.com/pages/Short-Term-Rentals/164240447016360
30
εκδηλωση τιµης για
τον Μωυση Ματαθια
Την Κυριακή 1η Ιουλίου, παλιοί Ζακύνθιοι συγγενείς και
φίλοι του Μωυσή Ματαθία ζήσαμε στιγμές συγκινητικές,
σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη του, στο χώρο
του ιστορικού νεκροταφείου της Ζακύνθου.
Η εκδήλωση οργανώθηκε με πρωτοβουλία των αδελφών
Ερκανά και Αρμάνδου Τσεζάνα και του Σαμουήλ Μόρδου, με ζακυνθινή καταγωγή αλλά και δεσμούς που
υφίστανται ακόμα και αποδεικνύονται έμπρακτα με διάφορες πρωτοβουλίες, που έχουν κυρίως σαν αντικείμενο
τη συντήρηση του νεκροταφείου, καθώς και την διάσωση μνημείων γύρω από την πάλαι ποτέ, εβραϊκή Κοινότητα της Ζακύνθου.
Ο λόγος της απόδοσης τιμής στη μνήμη του Μωυσή Ματαθία ήταν οι νομικές συμβουλές που προσέφερε πάντα
αφιλοκερδώς, στην εν αδρανεία Ισραηλιτική Κοινότητα
Ζακύνθου, και που είχαν ως αποτέλεσμα να παραμείνει
το νεκροταφείο ακέραιο και να συντηρείται με τη φροντίδα της Επιτροπής «Χεβρά Κεδουσά», αποτελούμενης
από Εβραίους με καταγωγή από Ζάκυνθο, υπό την αιγίδα
πάντοτε του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος.
Ο αείμνηστος Μωυσής Ματαθίας, ο αγαπημένος μου ξάδελφος Σάκης, γεννήθηκε στον Βόλο και σπούδασε στη
Νομική. Αφού εργάσθηκε ένα διάστημα σαν Διευθυντής
του Κ.Ι.Σ. Ελλάδος, γρήγορα απέκτησε το δικό του δικηγορικό γραφείο.
Παντρεύτηκε την Παυλίνα Κοέν και απέκτησε δύο γιούς,
τον Ανδρέα και τον Αλέξανδρο και δύο αξιολάτρευτα εγγόνια. Γνωρίζοντας ότι κινδυνεύω να χαρακτηριστώ -το
λιγότερο- μη αντικειμενική, λόγω της στενής φιλίας που
με έδενε με τον Σάκη, θα ʻθελα να τονίσω τη νηφαλιότητα και την ευθυκρισία που τον χαρακτήριζαν, αλλά και
την αποφασιστικότητα στο να δίνει πάντα τις σωστές λύσεις, υπερβαίνοντας τις οποιεσδήποτε σκοπιμότητες.
Ακόμα, το ότι στις δυσκολίες που αντιμετώπιζε στο διάβα
της ζωής του είχε σαν σύμμαχο τον καλό του χαρακτήρα
και την πίστη του στον Μεγαλοδύναμο, που τον γέμιζαν
με δύναμη και καρτερικότητα, ώστε στην άνιση αναμέτρηση με το θάνατο, να αντιπαραθέσει όλες του τις δυνάμεις, αντιμετωπίζοντας με αξιοπρέπεια τη ζωή, έως τις
τελευταίες του στιγμές.
Σε μια συγκινητική ατμόσφαιρα έγιναν τα αποκαλυπτήρια της μαρμάρινης επιγραφής στη μνήμη του Μωυσή
Ματαθία και αυτή η εκδήλωση, πλαισιωμένη από ενδιαφέροντες λόγους και ομιλίες,θα παραμείνει ζωντανή στη
μνήμη μας, γιατί ήταν ουσιαστική, αυθεντική, και έστελνε
το μήνυμα της εθελοντικής προσφοράς, που αποτελεί και
την πεμπτουσία της εβραϊκής παράδοσης.
Η νεολαία μας, όντας ιδιαίτερα δυναμική, έχει ήδη δώσει
δείγματα προσφοράς στα κοινά. Τώρα, με την αναγνώριση του εθελοντικού έργου του αείμνηστου Μωυσή Ματαθία, θα έχει ένα ακόμα παράδειγμα για να εμπνέεται,
κτίζοντας τη σχέση της με το παρελθόν, ενδυναμώνοντας έτσι το μέλλον.
Κλείνοντας το σημείωμά μου, θα ήθελα να δώσω τα εύσημα στο πρακτορείο ταξιδιών και τουρισμού «Ατλαντίς»,
για την άρτια οργάνωση της μετάβασης και παραμονής
μας στην Ζάκυνθο.
Με εκτίμηση,
Ραχήλ - Σίρλετ Βαρούχ - Παπαδριανού
ευχαριστηριο
Ευχαριστούμε θερμά τον Νούλη και την Πόλα Τσεζάνα,
για την πρωτοβουλία τους να τιμήσουν τον αγαπημένο
σύζυγο και πατέρα μας Μωυσή Ματαθία, για την όποια
συμβολή του στη διάσωση του εβραϊκού νεκροταφείου
της Ζακύνθου.
Με την ευκαιρία αυτή εκφράζουμε την εκτίμησή μας
προς όλους τους Ζακύνθιους Εβραίους, για την αφοσίωσή τους στον ιερό σκοπό της συντήρησης του νεκροταφείου των προγόνων τους.
Παυλίνα Ματαθία
Ανδρέας Ματαθίας
Αλέξανδρος Ματαθίας
τεχνης σχολια - βιβλια
της ΤΙΤΙΚΑΣ ∆ΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ
Η ηρωική ζωή του Εβραίου Τοµά-Τόµι
και η γαλλική αντίσταση στο κατοχικό Παρίσι.
Μια οικογένεια Ούγγρων κοµµουνιστών
εβραϊκής καταγωγής καταφεύγει στο Παρίσι
λίγο πριν από την κήρυξη του «αλλόκοτου πολέµου» – της ακινησίας στις οχυρωµατικές
γραµµές, ως την τελική εισβολή των Γερµανών. Η Ελέν έχει ιδιαίτερη αδυναµία στον µεγάλο της γιο Τοµά, ο οποίος συγκλονίζεται από τον αντιεβραϊσµό, παρότι
δεν έχει καµία επαφή µε την εβραϊκή θρησκεία. Μαθητής στο θρυλικό λύκειο
Λουί-λε-Γκραν, λαµβάνει τη γαλλική παιδεία, την ταυτισµένη µε την ελευθερία, που είχε ονειρευτεί γι’ αυτόν η µητέρα του.
Ασφυκτιά στο κατοχικό Παρίσι, όπου κανείς δεν αντιδρά. Μια από τις πρώτες οµάδες που αναλαµβάνουν δράση ενάντια στους ναζί, ήδη από το 1941,
είναι οι κοµµουνιστές, «Ελεύθεροι σκοπευτές-Παρτιζάνοι», και η οµάδα των
«Μεταναστών εργατών», όπου αλλοδαποί κοµµουνιστές, κυρίως Εβραίοι,
δρουν υπό την άµεση καθοδήγηση της Κοµιντέρν. Σ’ αυτή την οµάδα, η
οποία κάνει εκτεταµένο αντάρτικο πόλης και δολιοφθορές, εντάσσεται ο
Τοµά-Τόµι, εγκαταλείποντας το σχολείο και εκτελώντας µε ψυχραιµία εξαρχής δύσκολες και επικίνδυνες αποστολές.
Αφηγούµενος την ιστορία του Τόµι, ο Αλέν Μπλοτιέρ, προφανώς συµµετέχει στη µεγάλη συζήτηση που άνοιξε το 2000 στη Γαλλία για τη συµµετοχή
του ΚΚΓ στην Αντίσταση και τους λόγους προβολής του άλλου έφηβου κοµµουνιστή, του Γκι Μοκέ, ενός από τα πρώτα θύµατα. Ο Μπλοτιέρ µοιάζει να
αντιπαραθέτει στην αντίσταση των εντύπων και των προκηρύξεων, τον ένοπλο αγώνα. Πέραν όµως των ενδογαλλικών συζητήσεων, πέραν και της µνηµονικής διάστασης του κειµένου, το οποίο αποτίνει φόρο τιµής στην οµάδα
Μανουσιάν, ο Μπλοτιέρ γράφει ένα µυθιστόρηµα που ξεκινά από το παρελθόν και φτάνει στο παρόν και στο µέλλον. Για να ζωντανέψει τον Τόµι,
ωστόσο, παρότι υπάρχουν οι «Αναµνήσεις» της µητέρας του και πολύ αρχειακό υλικό*, πρέπει να αναδηµιουργήσει µε εικασίες τη σκέψη, το αίσθηµα, την κίνηση, την αύρα του.
Ο Μπλοτιέρ θέτει το ευαίσθητο ζήτηµα της σχέσης των σηµερινών εφήβων
µε την ιστορία και του τρόπου µε τον οποίο ένα σηµερινό παιδί µπορεί -ή δεν
µπορεί- να αντιληφθεί την παρανοµία, το κυνηγητό, την πολλαπλή βία και
τον θάνατο ως µέρος µιας -κατά τα άλλα φυσιολογικής- καθηµερινότητάς
του. Οι δύο έφηβοι αιχµαλωτίζουν ως µορφές τον αναγνώστη. Ο Τόµι γιατί
πέθανε επειδή ήθελε πολύ να ζήσει. Ο Γκαµπριέλ, γιατί αναζητά ισχυρούς λόγους για να ζήσει, σε έναν κόσµο που τείνει να γίνει και σήµερα ένας κόσµος
εξαίρεσης.
*Ο συγγραφέας έχει αναρτήσει το υλικό αυτό στο διαδίκτυο, στη σελίδα www. letombeaudetommy.net/Accueil. html
Το βιβλίο του Αλέν Μπλοτιέρ µετέφρασε η Αγγελική Τσέλιου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 23/9/2012
31
Οι αναµνήσεις
του γιατρού
Μ. Γιοέλ
Μια αυτοβιογραφική πηγή
για την κοινωνική αλλαγή στη
Θεσσαλονίκη
στην αυγή του
20ού αιώνα.
Στο γύρισµα του 20ού αιώνα ο πληθυσµός
της Θεσσαλονίκης αντιµετώπισε την πρόκληση του εκσυγχρονισµού. Τα άτοµα και οι
κοινωνικές οµάδες δεν καλύπτονταν πλέον,
από την παραδοσιακή γνώση και εµπειρία. Η
αυτοβιογραφία του γιατρού Μ. Γιοέλ, που δηµοσιεύθηκε σε συνέχειες στην µεγαλύτερη
τοπική ισπανοεβραϊκή εφηµερίδα «La Action» («Η ∆ράση»), µεταξύ του Απριλίου και
του Μαΐου 1938, είναι µια πρωτότυπη πηγή
που συµπυκνώνει τις αλλαγές που έγιναν
στον ιδιωτικό και τον δηµόσιο βίο. Ο γιατρός
Γιοέλ περιγράφει γλαφυρά και µε εξαιρετικό
χιούµορ τις παλινδροµήσεις που παρατηρούνται µεταξύ του σύγχρονου και του παραδοσιακού τρόπου ζωής, στους τοµείς της
κοινωνικής και της εκπαιδευτικής πολιτικής,
της εργασίας, της οικογένειας, της υγείας και
ιδιαίτερα στην άσκηση της ιατρικής.Ο συγγραφέας αφηγείται τα φοιτητικά του χρόνια
στην Κωνσταντινούπολη και το Παρίσι, όπου
είχε σπουδάσει, προτού επιστρέψει στην πόλη
του ως διπλωµατούχος γυναικολόγος. Ήταν
εποµένως σε θέση να κάνει τη σύγκριση µε
τις παλαιότερες πρακτικές, αλλά και µε τη
∆ύση και την Ανατολή. Η επιλογή του να
γράψει την αυτοβιογραφία του στην τοπική
ισπανοεβραϊκή γλώσσα, αποκαλύπτει τα ενδιαφέροντα των συγχρόνων αναγνωστών της
εφηµερίδας του, τους κώδικες επικοινωνίας
και παράλληλα, µας επιτρέπει να παρακολουθήσουµε την εκσυγχρονιστική πορεία της
εβραϊκής κοινωνίας της Θεσσαλονίκης.
Το βιβλίο του Μεΐρ Γιοέλ µετέφρασε και επιµελήθηκε
η Ρένα Μόλχο. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Πηγή: Πρωτοπορία, 22/05/2012
ΣΥΜΒΑΛΛΩ ΚΙ ΕΓΩ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ
Τα παιδιά µας χρειάζονται
την αµέριστη βοήθειά µας
για παροχή
υψηλού επιπέδου παιδείας
στο Σχολείο µας
Η αλληλεγγύη προς τους
αναξιοπαθούντες
οµοθρήσκους µας,
είναι ιερό χρέος µας
Η συνέχιση των παραδόσεων
που διατηρούν
ζωντανό το λαό µας
οφείλουµε να είναι
διαρκές µέληµά µας
ΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΙΣΦΟΡΑ ΠΕΤΣΙΑ
ΠΟΥ ΜΟΥ ΑΝΑΛΟΓΕΙ
Η Επιτροπή Πέτσια

Τ Ε Υ Χ Ο Σ 3 6 Ν Ο Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ

πρακτικα σεμιναριου - Jewish Museum of Greece

θεμα εργασιας - Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης

ΟΧΙ ΤΙΜΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΗ

δημοσια διοικηση επιστημη πολεμου

τ ε υ χ ο σ 3 9 μ α ï ο σ - Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών