Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος
Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας
«σὺν Ἀθηνᾷ»
Σάββατο, 9 Νοεμβρίου 2013
Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία Ενηλίκων
Τμήμα Β
 Το τρίτο από τα μείζονα φιλοσοφικά ρεύματα της
ελληνιστικής φιλοσοφίας είναι ο Σκεπτικισμός.
 (τα άλλα δύο είναι ο Στωικισμός και οι Επικούρειοι)
 Η αρχαιοελληνική σκέψη είναι γεμάτη από στοιχεία
σκεπτικισμού ήδη από τις απαρχές της.
ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ...
στρεπτὴ δὲ γλῶσσ᾽ ἐστὶ βροτῶν, πολέες δ᾽ ἔνι μῦθοι:
ἐπέων δὲ πολὺς νομὸς ἔνθα καὶ ἔνθα:
«η γλώσσα των ανθρώπων είναι στρεπτή/ευέλικτη και
έχει πολλά και κάθε είδους λόγια. Ο λόγος έχει χώρο
πολύ και από τις δύο πλευρές.»
ὁπποῖόν κ᾽ εἴπῃσθα ἔπος, τοῖόν κ᾽ ἐπακούσαις:
«Ό,τι λόγο πεις, τέτοιο λόγο θα ακούσεις»
(Ιλιάδα 248-250)
ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ
Παρμενίδης από την Ελέα (6ο αι. π. Χ.)
ἓν τὸ πᾶν καὶ ἀγένητον
καὶ σφαιροειδές
«Όλα τα πράγματα είναι
ένα, αγέννητο και
σφαιρικό.»
(Testimonia 7.4-6)
Μέλισσος ο Σάμιος 5ο π.Χ.
(μαθητής του Παρμενίδη)
Ἐδόκει δ᾽ αὐτῷ τὸ πᾶν ἄπειρον
εἶναι καὶ ἀναλλοίωτον καὶ
ἀκίνητον καὶ ἓν
ὅμοιον ἑαυτῷ καὶ πλῆρες:
«Θεωρούσε ότι το σύμπαν είναι
ένα, άπειρο, πλήρες, αναλλοίωτο
και ομοιογενές.»
(Διογένης Λαέρτιος 9.24)
Παρμενίδης καὶ Μέλισσος ἀνήιρουν γένεσιν καὶ
φθορὰν διὰ τὸ νομίζειν τὸ πᾶν ἀκίνητον.
(Testimonia 29.1)
«Ο Παρμενίδης και ο Μέλισσος αρνούνταν την γένεση
και την φθορά, διότι πίστευαν πως όλα είναι ακίνητα.»
ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ/ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΣΜΟΣ ΩΣ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ
Πρωταγόρας από τα Άβδηρα (5ο αι. π. Χ.)
Πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν
ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν
«Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος [η
ανθρώπινη εκτίμηση/υποκειμενική γνώμη], για όσα
είναι, ότι είναι, για όσα δεν είναι, ότι δεν είναι»
ΑΒΔΗΡΑ πατρίδα Πρωταγόρα (και Δημόκριτου)
ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ
ΓΟΡΓΙΑΣ: ἐν γὰρ τῷ ἐπιγραφομένῳ Περὶ τοῦ μὴ ὄντος
ἢ Περὶ φύσεως τρία κατὰ τὸ ἑξῆς κεφάλαια
κατασκευάζει: 1. ἓν μὲ καὶ πρῶτον ὅτι οὐδὲν ἔστιν,
«τίποτε δεν υπάρχει» 2. δεύτερον ὅτι εἰ καὶ ἔστιν,
ἀκατάληπτον ἀνθρώπῳ, «και αν υπάρχει, δεν
μπορούμε να το αντιληφθούμε» 3. τρίτον ὅτι εἰ καὶ
καταληπτόν, ἀλλὰ τοί γε ἀνέξοιστον καὶ
ἀνερμήνευτον τῷ πέλας «και ακόμη και αν μπορούμε
να το αντιληφθούμε, δεν μπορούμε να το μοιραστούμε
με τους άλλους/να το εξηγήσουμε στους άλλους»
(Σέξτος Εμπειρικός, Προς μαθηματικούς 7.65.3-66.1)
Παραδοσιακός πατέρας του Σκεπτικισμού:
Πύρρων από την Ηλεία (360-272 π. Χ.)
«κάθε ανθρώπινη γνώση εμπεριέχει αβεβαιότητα»
σκεπτικοὶ δ᾽ ἀπὸ τοῦ σκέπτεσθαι ἀεὶ καὶ μηδέποτε
εὑρίσκειν «(ονομάζονται) σκεπτικοί από την διαρκή
εξέταση/σκέψη που ποτέ δεν καταλήγει» (Διογένης
Λαέρτιος 9.70.2-3)
ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ:
Οὐδὲν ὁρίζομεν
«τίποτε δεν θέτουμε ως βέβαιο»
(Διογένης Λαέρτιος 9.74.5)
ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ:
η ἐποχή
αναστολή τοποθέτησης
Η ΑΤΑΡΑΞΙΑ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΚΕΠΤΙΚΩΝ
(ΙΔΙΩΣ ΤΩΝ ΠΥΡΡΩΝΕΙΩΝ)
Ποσειδώνιος δὲ καὶ τοιοῦτόν τι διέξεισι περὶ αὐτοῦ.
τῶν γὰρ συμπλεόντων αὐτῷ ἐσκυθρωπακότων ὑπὸ
χειμῶνος, αὐτὸς γαληνὸς ὢν ἀνέρρωσε τὴν ψυχήν,
δείξας ἐν τῷ πλοίῳ χοιρίδιον ἐσθίον καὶ εἰπὼν ὡς
χρὴ τὸν σοφὸν ἐν τοιαύτῃ καθεστάναι ἀταραξίᾳ.
«Ο Ποσειδώνιος αναφέρει και το εξής γι αυτόν [τον
Πύρρωνα]. Όταν έπλεε μαζί με άλλους και είχε πιάσει
καταιγίδα, αυτός γαλήνιος έδειξε ψυχική δύναμη,
δείχνοντας ένα ποντικάκι στο πλοίο να τρώει και
λέγοντας πως ο σοφός σε τέτοια αταραξία πρέπει να
βρίσκεται» (Διογένης Λαέρτιος 9.68.1-4).
ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ:
(1) ΑΚΑΔΗΜΕΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ Αρκεσίλαος
316/315-241 π. Χ., Καρνεάδης 214/213-129 π. Χ.
Ο άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει την βέβαιη γνώση.
Τίποτε δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα.
Μπορούμε να κάνουμε λόγο μόνο για πράγματα που
είναι περισσότερο εύλογα και πιο πιθανά από άλλα.
(2) ΠΥΡΡΩΝΕΙΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ Τίμων, Αινησίδημος
1ο π. Χ., Σέξτος Εμπειρικός 160-210 μ. Χ.
ΣΗΜΕΡΑ: ΟΙ ΠΥΡΡΩΝΕΙΟΙ
[61] Πύρρων Ἠλεῖος Πλειστάρχου μὲν ἦν υἱός, καθὰ
καὶ Διοκλῆς ἱστορεῖ: […] πρότερον ἦν ζωγράφος, καὶ
ἤκουσε Βρύσωνος […] εἶτ᾽ Ἀναξάρχου, ξυνακολουθῶν
πανταχοῦ, ὡς καὶ τοῖς Γυμνοσοφισταῖς ἐν Ἰνδίᾳ
συμμίξαι καὶ τοῖς Μάγοις. ὅθεν γενναιότατα δοκεῖ
φιλοσοφῆσαι, τὸ τῆς ἀκαταληψίας καὶ ἐποχῆς
εἶδος εἰσαγαγών. «Ο Πύρρωνας από την Ηλεία ήταν γιός
του Πλείσταρχου, […] αρχικά ήταν ζωγράφος και έγινε
μαθητής του Βρύσωνα, μετά του Ανάξαρχου, τον οποίο
ακολουθούσε παντού, έτσι ήρθε σε επαφή και με τους
Γυμνοσοφιστές στην Ινδία και τους Μάγους, έτσι
διαμόρφωσε μια πολύ αξιόλογη μορφή φιλοσοφίας,
εισάγοντας το είδος του αγνωστικισμού (ἀκαταληψία) και
της αναστολής τοποθέτησης (ἐποχή).»
ΑΝΑΞΑΡΧΟΣ (επίσης από τα Άβδηρα)
[58] Ἀνάξαρχος Ἀβδηρίτης. οὗτος ἤκουσε Διογένους
τοῦ Σμυρναίου: ὁ δὲ Μητροδώρου τοῦ Χίου, ὃς ἔλεγε
μηδ᾽ αὐτὸ τοῦτ᾽ εἰδέναι ὅτι οὐδὲν οἶδε.
«Ο Ανάξαρχος από τα Άβδηρα. Μαθητής του Διογένη του
Σμυρναίου, ο οποίος πάλι ήταν μαθητής του Μητρόδωρου
από την Χίο, ο οποίος έλεγε ότι δεν ξέρει ούτε καν το ότι
δεν ξέρει.»
(Διογένης Λαέρτιος 9.58)
ΠΥΡΡΩΝ
[…]: οὐδὲν γὰρ ἔφασκεν οὔτε καλὸν οὔτ᾽αἰσχρὸν οὔτε
δίκαιον οὔτ᾽ ἄδικον: καὶ ὁμοίως ἐπὶ πάντων μηδὲν
εἶναι τῇ ἀλῃθείᾳ, νόμῳ δὲ καὶ ἔθει πάντα τοὺς
ἀνθρώπους πράττειν.
«Υποστήριζε πως τίποτε δεν είναι καλό ή άσχημο, δίκαιο
ή άδικο και ότι τίποτε δεν είναι αντικειμενικά αληθινό,
αλλά η ανθρώπινη συμπεριφορά διαμορφώνεται με βάση
τις συμβάσεις και την συνήθεια.»
(Διογένης Λαέρτιος 9.61)
ΔΕΚΑ ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
(αναστολή τοποθέτησης)
 Ο κατάλογος των δέκα τρόπων αποδίδεται στον
Αινησίδημο (1ο αι. π. Χ.), που εντάσσεται στο
φιλοσοφικό ρεύμα του Πύρρωνα από την Ηλεία (4ο-3ο
αι. π.Χ.).
 Το κείμενο διασώζει ο Σέξτος Εμπειρικός (2ο-3ο αι. μ. Χ.)
στο έργο του Πυρρώνειαι υποτυπώσεις (1.36-38)
Παραδίδονται τοίνυν συνήθως παρὰ τοῖς
ἀρχαιοτέροις σκεπτικοῖς τρόποι, δι’ ὦν ἡ ἐποχὴ
συνάγεσθαι δοκεῖ, δέκα τὸν ἀριθμόν, οὓς καὶ λόγους
καὶ τύπους συνωνύμως καλοῦσιν. εἰσὶ δὲ οὗτοι
«Παραδίδονται κατά κανόνα από τους παλαιότερους
σκεπτικούς τρόποι/σκεπτικά, από τα οποία οδηγείται
κανείς στην εποχή (αναστολή τοποθέτησης), δέκα στον
αριθμό, τους οποίους ονομάζουν και λόγους και τύπους.
Είναι οι εξής:
πρῶτος ὁ παρὰ τὴν τῶν ζῴων ἐξαλλαγήν
(1) η ποικιλομορφία των ζώων (σε σχέση με τον άνθρωπο,
δεν γίνονται τα ίδια πράγματα αντιληπτά σε όλα τα
έμβια όντα στη φύση με τον ίδιο τρόπο, λόγω της
διαφορετικότητας των ειδών)
δεύτερος ὁ παρὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων διαφοράν
(2) η διαφορετικότητα των ανθρώπων (τα ίδια
πράγματα γίνονται αντιληπτά διαφορετικά, λόγω της
διαφορετικότητας των ανθρώπων),
τρίτος ὁ παρὰ τὰς διαφόρους τῶν αἰσθητηρίων
κατασκευάς
(3) η διαφορετικότητα/αντιφατικότητα των
αισθήσεων,
π.χ. το μύρο είναι γλυκό στην οσμή και πικρό στην
γεύση.
τέταρτος ὁ παρὰ τὰς περιστάσεις
(4) η επίδραση που έχουν οι ευρύτερες συνθήκες στην
αντίληψη (π.χ. σχετικότητα του ζεστού-κρύου, πικρούγλυκού, σε περίπτωση ασθένειας, σε σχέση με την
ηλικία),
πέμπτος ὁ παρὰ τὰς θέσεις καὶ τὰ διαστήματα καὶ
τοὺς τόπους
(5) η επίδραση των αποστάσεων και των θέσεων στην
αντίληψη,
παρὰ δὲ τὸ κινεῖσθαι ἢ ἠρεμεῖν ἀνόμοια φαίνεται τὰ
πράγματα, ἐπεὶ ἅπερ ἑστῶτες ὁρῶμεν ἀτρεμοῦντα,
ταῦτα παραπλέοντες κινεῖσθαι δοκοῦμεν. (Σεξτος
Εμπειρικός, Πυρρώνειαι υποτυπώσεις 1.107-1.108)
«Τα πράγματα φαίνονται διαφορετικά σε σχέση με την
κίνηση και την στάση. Aυτά που όταν καθόμαστε τα
βλέπουμε ακίνητα, όταν πλέουμε δίπλα τους νομίζουμε
ότι κινούνται.»
ἕκτος ὁ παρὰ τὰς ἐπιμιξίας
(6) η επίδραση των αντικειμένων που περιβάλλουν και
επιδρούν στο αντικείμενο/φαινόμενο,
ἕβδομος ὁ παρὰ τὰς ποσότητας καὶ σκευασίας τῶν
ὑποκειμένων
(7) η σύνθεση και η σύσταση των αντικειμένων (που
είναι ρευστή/ευμετάβλητη, π.χ. το χιόνι),
ὄγδοος ὁ ἀπὸ τοῦ προς τι
(8) το ότι όλα γίνονται αντιληπτά σε σχέση με κάτι άλλο
και ότι τίποτε δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό αυτό
καθαυτό (σχετικότητα),
ἔννατος ὁ παρὰ τὰς συνεχεῖς ἢ σπανίους ἐγκυρήσεις
(9) η σπανιότητα κάποιων φαινομένων σε σχέση με άλλα
(τον ήλιο τον βλέπουμε κάθε μέρα, αλλά τους κομήτες
σπάνια), δεν έχουν άρα την ίδια ευκαιρία όλα τα
πράγματα να γίνουν εξίσου αντιληπτά,
δέκατος ὁ παρὰ τὰς ἀγωγὰς καὶ τὰ ἔθη καὶ τοὺς
νόμους καὶ τὰς μυθικὰς πίστεις καὶ τὰς
δογματικὰς ὑπολήψεις.
(10) η διαφορετικότητα των πολιτισμών, οι διαφορετικές
συνήθειες, έθιμα και συμβάσεις, καθώς και μυθικές
πίστεις και δοξασίες κάθε λαού.»
 Οποιαδήποτε σκεπτικιστική θεώρηση έχει
χρησιμότητα για μας σήμερα, που οι κυρίαρχες ή
διαδεδομένες ιδεολογίες χαρακτηρίζονται από μία
‘κακή βεβαιότητα’, δηλαδή βεβαιότητα για κάτι κακό,
όταν δεν βασίζεται σε επαρκείς αποδείξεις (βλ. άρθρο
‘Τα τρία άλογα’, άλογο 2ο).
 Η στάση αυτή, της ‘κακής βεβαιότητας’, έχει
αποτέλεσμα ότι αναπαράγει μια κακή
πραγματικότητα, γιατί ο άνθρωπος έχει την τάση να
μιμείται αυτό που αντιλαμβάνεται.
 Ο σκεπτικισμός επιτίθεται στην έννοια της
βεβαιότητας και αφήνει χώρο για θετική προσπάθεια
χωρίς να προδιαγράφει την κακή πρόθεση ή την
αποτυχία.
ΠΗΓΕΣ
Bett, R, 2000. Pyrrho, his antecedents, and his legacy. Oxford:
Oxford University Press.
<plato.stanford.edu/entries/skepticism/>

Download Report