Projekt YUG/012
Forestry Development in Montenegro Phase II
Tender Dossier No: YUG/012 12 179
Akcioni plan korišćenja drvne biomase u Crnoj Gori
Forestry Development in Montenegro Phase II
FODEMO Project Office
Nikca od Rovina 55
81000 Podgorica, MONTENEGRO
Faza izvještaja:
Revizija konačnog izvještaja
Datum izvještaja: 13.06. 2014
Izvještaj pripremili: Matjaž Harmel, Nike Krajnc, Jurij Beguš, Branko Glavonjić, Aleksandar Stijović
Revizija izvještaja: Aleksandar Stijović
Sadržaj
UVOD .......................................................................................................................................................................................................... 3
1
GLAVNA PODRUČJA KORIŠĆENJA DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI................................................................. 5
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
KORIŠĆENA METODOLOGIJA ZA ODREĐIVANJE POTROŠNJE DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI ...................................5
POTROŠNJA DRVNIH GORIVA U DOMAĆINSTVIMA U CRNOJ GORI .............................................................................7
POTROŠNJA DRVNE BIOMASE ZA INTERNE POTREBE PREDUZEĆA ZA PRERADU DRVETA U CRNOJ GORI ............... 14
POTROŠNJA DRVNE BIOMASE ZA PROIZVODNJU DRVNIH GORIVA .......................................................................... 18
POTROŠNJA DRVNE BIOMASE U KOMERCIJALNIM OBJEKTIMA ................................................................................ 20
POTROŠNJA DRVNE BIOMASE U OBJEKTIMA OD JAVNOG ZNAČAJA ........................................................................ 20
UKUPNA POTROŠNJA DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI U 2011.GODINI ................................................................. 22
TRŽIŠTE DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI ............................................................................................................. 24
KONKURENTNI POLOŽAJ DRVNE BIOMASE NA TRŽIŠTU GORIVA U CRNOJ GORI ..................................................... 29
FINALNA POTROŠNJA DRVNE ENERGIJE U CRNOJ GORI .................................................................................... 33
2.1
2.2
TEKUĆE STANJE I UČEŠĆE DRVNE ENERGIJE U UKUPNOJ FINALNOJ POTROŠNJI ENERGIJE .................................... 33
FINALNA POTROŠNJA ENERGIJE U CRNOJ GORI I NACIONALNI TARGET 2020........................................................ 36
3
DRŽAVNE POMOĆI .......................................................................................................................................................... 38
4
INSTITUCIONALNI I ZAKONODAVNI OKVIR ............................................................................................................... 40
4.1
4.1
5
PREGLED PREPREKA..................................................................................................................................................... 62
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
6
INSTITUCIONALNE I ADMINISTRATIVNE PREPREKE ................................................................................................. 62
EKONOMSKE PREPREKE....................................................................................................................................... 63
PREPREKE U PODRUČJU EKSPLOATACIJE DRVNE BIOMASE................................................................................... 64
PREPREKE NA TRŽIŠTU DRVNE BIOMASE I PONUĐAČA OPREME I USLUGA ............................................................. 66
PREPREKE NA PODRUČJU FINANSIRANJA ............................................................................................................. 67
ZNANJE I OSPOSOBLJENOST ................................................................................................................................ 68
POTENCIJALI I GLAVNI IZVORI SNABDIJEVANJA ZA ODRŽIVU PROIZVODNJU DRVNE BIOMASE U MNE 69
6.1
7
DRVNA BIOMASA IZ ŠUMA ..................................................................................................................................... 69
CILJEVI PLANA................................................................................................................................................................. 79
7.1
7.2
8
MEĐUNARODNI OKVIR .......................................................................................................................................... 40
INSTITUCIONALNI I ZAKONODAVNI OKVIR U CRNOJ GORI ....................................................................................... 57
ZAKLJUČCI ANALIZE.............................................................................................................................................. 79
CILJEVI ................................................................................................................................................................ 81
AKCIONI PLAN KORIŠĆENJA DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI.......................................................................... 83
UVOD
Sektor šumarstva u Crnoj Gori je u fazi reforme, koju je Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja sa
podrškom FODEMO projekta započelo prije nekoliko godina. Ideja procesa je implementacija integralne
reforme od strateškog nivoa do implementacije radova. Pored sektora šumarstva i sektor obnovljivih izvora
energije pri Ministarstvu ekonomije radi na strateškim dokumentima i konkretnim aktivnostima u oblasti
biomase i bioenergije.
U okviru ovih aktivnosti sa jakom podrškom i učešćem javnosti izrađeni su i usvojeni strateški dokumenti, koji
imaju veliki uticaj na korišćenje biomase i bioenergije u Crnoj Gori.
Ključni dokumenti su Nacionalna šumarska politika Crne Gore i Zakon o šumama. Pored toga u okviru
FODEMO projekta implementirana je i prva Nacionalna inventura šuma, koja daje prve, statistički pouzdane
podatke o potencijalima i proizvodnji drvne biomase u šumama u Crnoj Gori. Sa druge strane u saradnji
Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja, Ministarstva ekonomije, FODEMO projekta i Zavoda za
statistiku Crne Gore urađeno je opsežno istraživanje čime je izvršena analiza potrošnje drvne biomase u Crnoj
Gori.
Dva komplementarna rezultata, koja su predložena u nastavku FODEMO projekta dugoročno su usmerena ka
osnivanju dinamičnog i održivog tržišta modernih drvnih goriva kao ključnog izvora obnovljive energije i ruralne
ekonomske aktivnosti u Crnoj Gori.
Projekat podrške pokretanja tržišta energije iz drveta u Crnoj Gori promoviše upotrebu industrijskog drvnog
otpada kao obnovljivog izvora energije (OIE), kao i potražnju za energijom iz drveta na decentralizovanom
nivou u javnim zgradama ili po domaćinstvima, kako bi se zamijenila neobnovljiva fosilna goriva, koja se uvoze
i zagađuju životnu sredinu. Do sada je kroz ovaj projekat realizovana zamjena sistema grejanja na 8 javnih
objekata i 400 domaćinstava u Crnoj Gori. Pozitivan impuls ispraćen je i od strane drugih projekata i
nacionalnih institucija gdje se uz promjenu sistema grejanja na javnim objektima insistira i na mjerama
energetske efikasnosti na javnim objektima.
Drvna biomasa, koja se obezbjeđuje iz šumarstva, drvne industrije i poljoprivrede predstavljaće
standardizovano gorivo, a instalacije za modernu tehnologiju sagorijevanja drvne biomase u privatnim i javnim
zgradama će biti podržane u svrhu zagrijevanja prostora. Aktivnosti u ovom pravcu se realizuju u kreiranju
poslovnog ambijenta za pokretanje industijskog sektora drvne energije kao proizvođača energenata na bazi
drvne biomase (pelet, briket, drvni čips) ili kapaciteta za toplifikaciju gradskih zona u opštinama u Crnoj Gori.
Sve navedene aktivnosti imale su kao rezultat smanjenje emisije štetnih gasova što je postignuto
prebacivanjem sa fosilnih goriva na korišćenje biomase kao izvora energije. Osim toga, poboljšane prakse
upravljanja šumama ili proširenje šumskih područja pozitivno utiču na povećanje količine ugljenika
uskladištenih u drvnoj biomasi u šumama u Crnoj Gori. Upotrebom biomase se upotrebljava niskokvalitetni
materijal čime se anulira zahvat po kvalitetu i obezbeđuje očuvanje visokih šuma i kvalitetnog genetskog
materijala i ostvaruje uloga u poboljšanju crnogorskih šuma. Sinhronizuje se rast ponude i potražnje za
standardizovanim drvnim peletama, briketom i drvnim čipsom, te dugoročno uspostavlja dinamično i održivo
tržište za moderna drvna goriva kao izvore obnovljive energije i ruralne ekonomske aktivnosti u Crnoj Gori.
Pozitivan impuls daljoj upotrebi biomase i važnosti izrade ovog Akcionog plana predstavlja i činjenica da se
primećuje rast interesovanja investitora za oblast biomase u Crnoj Gori. U toku 2012 godine otvorena je prva
fabrika peleta u Andrijevici kapaciteta 15000 t na godišnjem nivou. 2013 godine drvni čips se u većoj količini
pojavljuje na tržištu Crne Gore i postaje izvozni proizvod, dok je u toku 2014 u pripremi još jedno postrojenje
kapaciteta 25000 t na godišnjem nivou locirano u Andrijevici. Priprepremljeni su i projekti toplifikacije opština
Pljevlja, Kolašin i Mojkovac i analiziraju se mogućnosti toplifikacije drugih gradova u Crnoj Gori.
FAO projekat - WISDOM (projekat integrisne ponude – potražnje drvnih energenata u Crnoj Gori) omogućuje
uvid u zone sa izraženim potencijalom biomase pogodne za investiranje ali i zone tržišta uzimajući u obzir
putnu infrastrukturu i potrošnju energenata. Ovi i slični projekti imaju za cilj da omoguće baze podataka za
dalji razvoj i pravilnu valorizaciju drvne biomase kao obnovljivog energetskog resursa.
Cilj projekta je pripremiti Akcioni plan drvne biomase koji će jasno definisati korake i aktivnosti (u okviru
određenog vremenskog perioda) koje su zahtijevane i neophodne za postizanje održivog razvoja sektora
drvne biomase za Crnoj Gori.
Aktivnosti koje su utvrđene u Akcionom planu drvne biomase posmatraće se sa pravnog, ekonomskog i
tehničkog aspekta.
Akcioni plan obuhvaća sve vrste drvne biomase (drvni pelet, drvni čips, briket, drveni ugalj i drvo za ogrijev) i
različite mogućnosti za njihovo korišćenje (električne i toplotne energije).
Akcioni plan drvne biomase je dinamičan dokument za izvođenje politika koje se mogu mijenjati, unaprijediti i
proširivati prateći razvoj zemlje, strategiju energetskog sektora i svih drugih relevantnih strategija (područja
poljoprivrede, ruralnog razvoja, šumarstva i životne sredine).
Ovaj dokument predstavlja konačni nacrt Akcionog plana, koji će se nadograđivati u skladu sa novim
saznanjima iz kako završenih tako i tekućih projekta, koji se realizuju paralelno a vezani su za potrošnju
energenata i energetski bilans Crne Gore. Pored toga nacrt Akcionog plana će se prodiskutovati i sa ključnim
sektorima i agencijama, a na kraju će proći i kroz javne prezentacije, da bi na kraju dobili Akcioni plan, koji će
biti optimistički usmjeren, ali ipak ostvarljiv.
1
GLAVNA PODRUČJA KORIŠĆENJA DRVNE BIOMASE U
CRNOJ GORI
1.1 Korišćena metodologija za određivanje potrošnje drvne
biomase u Crnoj Gori
S obzirom na činjenicu da u Crnoj Gori nisu postojali pouzdani statistički podaci o proizvodnji i potrošnji drvnih
goriva, a da su brojne studije u kojima je obrađivana problematika drvne biomase bazirane na procjenama
eksperata baziranih na zvaničnim statističkim i drugim podacima publikovanim od strane pojedinih institucija i
organizacija, nametnula se potreba sprovođenja jednog sveobuhvatnog istraživanja sa ciljem sagledavanja
stvarne potrošnje i s tim u vezi, učešća energije na bazi drveta u ukupnom bilansu finalne potrošnje energije.
Sprovođenje sveobuhvatnog istraživanja realizovano je u okviru Zavoda za statistiku (MONSTAT), a podržano
je od strane FODEMO projekta.
Navedeno istraživanje je bazirano na primjeni metodološkog pristupa i odgovarajućih naučnih metoda sa
ciljem da se dobije stvarno stanje potrošnje drvnih goriva u Crnoj Gori.
Istraživanjem potrošnje drvnih goriva obuhvaćena su sljedeće izvještajne jedinice:
- domaćinstva,
- objekti od javnog značaja (obdaništa i škole),
- objekti komercijalnog značaja (pekare, pečenjare, restorani i auto servisi),
- industrijska preduzeća i
- proizvođači drvnih goriva (proizvođači drvenog uglja, briketa...).
U segmentu potrošnje drvnih goriva u domaćinstvima istraživanje je sprovedeno metodom anketiranja na
reprezentativnom uzorku od 5% od ukupnog broja domaćinstava koja su se po popisu iz 2011.godine izjasnila
da koriste čvrsta goriva za potrebe grijanja. Ukupan broj izabranih domaćinstava za anketiranje iznosio je
6.550 od čega su 3.590 gradska, a 2.930 seoska domaćinstva. Anketiranje je obuhvatilo 652 popisna kruga u
21 opštini u Crnoj Gori. U ovom segmentu obuhvaćena su i kolektivna domaćinstva. Mapa sa veličinom
uzorka po pojedinim opštinama u Crnoj Gori prikazana je na slici 1.
Pored potrošnje čvrstih goriva za potrebe domaćinstava tokom sprovedenog istraživanja prikupljeni su i podaci
o: broju članova domaćinstava, objektima u kojima stanuju u smislu vrste, materijala od koga su izgrađeni,
starosti, posjedovanja izolacije, ukupne površine i površine koja se greje, starosti prozora i vrata, izvora
snabdijevanja drvnim gorivima, vrsti i starosti uređaja za sagorevanje i svrsi korišćenja drvne biomase.
U segmentu potrošnje drvnih goriva u objektima od javnog značaja istraživanje je sprovedeno u svim školama
i predškolskim ustanovama u Crnoj Gori. Korišćen je izvještajni metod, a ukupan broj škola koje su
učestvovale u istraživanju iznosio je 272.
U segmentu potrošnje drvnih goriva u objektima komercijalnog karaktera istraživanje je sprovedeno metodom
anketiranja u pekarama, pečenjarama, restoranima i auto servisima u svim opštinama u Crnoj Gori prema
adresaru Statističkog Biznis Registra i faktičkom stanju na terenu. Ukupan broj obrađenih komercijalnih
objekata iznosio je 331.
Slika 1: Prostorni raspored, veličina i struktura uzorka za anketiranje domaćinstava po pojedinim opštinama u Crnoj Gori
(slika: B. Glavonjić)
Izvještajne jedinice u segmentu potrošnje drvne biomase za interne potrebe industrije predstavljala su
privredna društva i preduzetnici. Za potrošnju drvne biomase za interne potrebe industrije korišćen je metod
anketiranja a ukupan obuhvat preduzeća i preduzetnika iznosio je 125 u svim opštinama u Crnoj Gori.
Izvještajne jedinice za proizvodnju i promet drvnih goriva predstavljala su privredna društva i preduzetnici koji
se bave njihovom proizvodnjom i prometom. U 2011.godini proizvodnjom drvnih briketa bavila su se 3
preduzeća, a proizvodnjom drvenog uglja 20 proizvođača od čega je manji broj bio registrovan kao
preduzetnici, a najveći broj kao poljoprivredna domaćinstva. U oba slučaja korišćen je izvještajni metod koji je
sproveden popunjavanjem odgovarajućih upitnika.
Za potrebe sagledavanja tržišta drvne biomase i njene konkurentske pozicije korišćen je metod anketiranja
trgovaca drvnih goriva, podaci o spoljnotrgovinskom prometu drvnih goriva kao i podaci najvećih distributera
drugih vrsta goriva (prije svega mazuta, lož ulja i dizel goriva) u Crnoj Gori.
Terenska istraživanja i anketiranja navedenih kategorija potrošača drvnih goriva obavljena su u periodu od
15.10-05.11.2012.godine i u njima su učestvovala 46 anketara i 7 instruktora MONSTATA. Izabrani vremenski
period predstavlja period u kome traje sezona grijanja (2010/2011) tako da je bilo moguće sagledati realno
stanje ne terenu čime je obezbjeđena relevantnost i visoka pouzdanost prikupljenih podataka.
Prethodno opisanim načinom prikupljanja podataka postignut je visok obuhvat svih segmenata proizvodnje i
potrošnje drvnih goriva u Crnoj Gori. Na taj način u istraživanju su obuhvaćeni najveći i najznačajniji potrošači
drvnih goriva čime je ovo istraživanje postalo reprezentativno, a dobijeni podaci pouzdani za potrebe različitih
vrsta analiza.
1.2 Potrošnja drvnih goriva u domaćinstvima u Crnoj Gori
Aktuelno stanje u segmentu potrošnje drvnih biogoriva u domaćinstvima u Crnoj Gori karakteriše činjenica da
se za potrebe grijanja koriste sljedeće vrste drvnih goriva: ogrijevno drvo, okorci sa pilana, drvni briketi i drvni
peleti. Pored drvnih goriva koriste se i kombinacije drvnih i ostalih goriva kao što su drvo/ugalj, okorci/ugalj,
drvo/struja i druge kombinacije drvnih i ostalih goriva.
Prema popisu stanovništva koji je sproveden 2011.godine ukupan broj domaćinstava u Crnoj Gori iznosio je
192.911. Najveći broj domaćinstava nalazi se u ruralnim područjima 126.550 ili 65,5% dok gradska
domaćinstva sačinjavaju 34,5% (MONSTAT, 2012).
Navedeni statistički pokazatelji broja domaćinstava od značaja su za analizu potrošnje goriva za njihove
potrebe (grijanje, priprema hrane i druge).
Potrošnja drvnih goriva u domaćinstvima zavisi od brojnih faktora od kojih se posebno izdvajaju: prosječne
mjesečne temperature u pojedinim opštinama u toku zimskih mjeseci, nadmorska visina, kvaliteta izgrađenih
stambenih objekata (sa izolacijom ili bez izolacije), posjedovanje sistema centralnog grijanja, stil življenja,
tradicija i drugi.
S obzirom na veliki broj faktora koji utiču na veličinu potrošnje goriva u domaćinstvima kao i njihovu
promjenljivost za potrebe sagledavanja potrošnje drvnih goriva u domaćinstvima u Crnoj Gori sprovedena je
anketa po metodologiji objašnjenoj u tački 1.1.
Rezultati sprovedenog popisa stanovništva iz 2011.godine pokazali su da 32,09% od ukupnog broja
domaćinstava u Crnoj Gori koriste ostala goriva za potrebe grijanja od čega u najvećoj mjeri električnu
energiju, a 67,91% domaćinstava ili 131.004 za potrebe grijanja koriste čvrsta goriva kao što su drvo, ugalj,
briketi, peleti, i kombinacije čvrstih i ostalih goriva (grafikon 1).
Grafikon 1: Zastupljenost pojedinih vrsta goriva za grijanje domaćinstava u Crnoj Gori
Drugu važnu karakteristiku potrošnje goriva za grijanje domaćinstava predstavlja činjenica da je u potrošnji
zastupljen relativno veliki broj kombinacija goriva.
Rezultati sprovedene ankete pokazali su da je u 2011.godini bilo zastupljeno 13 različitih kombinacija goriva
(slika 2). Pri tom, potrebno je napomenuti da je ogrijevno drvo predstavljalo najzastupljenije gorivo, a slijede
kombinacije drvo/struja, drvo/ugalj i drvo/okorci dok su ostale kombinacije goriva zastupljene u manjem
procentu. Međutim, i pored relativno male zastupljenosti one se moraju uzeti u razmatranje prilikom
određivanja količina pojedinih goriva koje se koriste za potrebe grijanja domaćinstava.
Slika 2: Učešće pojedinih tipova čvrstih goriva za grijanje domaćinstava u Crnoj Gori po opštinama u 2011.godini (slika: B.
Glavonjić)
S obzirom da najveći broj domaćinstava (131.004) u Crnoj Gori koristi čvrsta goriva (pojedinačno ili u njihovim
kombinacijama) za potrebe grijanja, sa stanovišta izračunavanja ukupnih količina drvnih goriva koje su
potrošene u Crnoj Gori u 2011.godini, urađena je analiza podataka iz sprovedene ankete o učešću pojedinih
vrsta čvrstih goriva po opštinama i na nivou Crne Gore. Rezultati provedenih istraživanja o učešću pojedinih
vrsta čvrstih goriva za grijanje domaćinstava na nivou Crne Gore prikazani su na grafikonu 2.
Grafikon 2: Učešće pojedinih čvrstih goriva za grijanje domaćinstava u Crnoj Gori u 2011.godini
Podaci sa grafikona 2 pokazuju da skoro 80% domaćinstava koja su koristila čvrsta goriva za grijanje, koriste
drvo, dok je kombinacija drvo/struja bila zastupljena kod 6,44%, a kombinacija drvo/ugalj kod 6,06%
domaćinstava.
Rezultati sprovedene ankete o zastupljenosti i količinama goriva koja se troše u domaćinstvima u Crnoj Gori
pokazali su da je ukupna potrošnja ogrijevnog drveta (zbirno gradska i seoska domaćinstva) iznosila
703.571 m3 (tabela 1).
Analiza podataka iz tabele 1 pokazuje da potrošnja drveta u domaćinstvima u velikoj mjeri zavisi od
geografskog područja i njegovih klimatskih karakteristika.
U tom smislu najmanja potrošnja drveta u domaćinstvima je u opštinama koje pripadaju primorskoj zoni, nešto
veća u centralnoj, a najveća u zoni na sjeveru Crne Gore.
Tabela 1: Ukupna potrošnja ogrijevnog drveta za potrebe grijanja domaćinstava u Crnoj Gori u 2011.godini
Ukupna
potrošnja
ogrijevnog
drveta u m3
Ukupna
površina
objekata koja
se grije u m2
Potrošnja
drveta u m3
po 1m2
površine
koja se grije
Broj domaćinstava
po opštinama koja
koriste ogrijevno
drvo pojedinačno i u
kombinacijama sa
drugim gorivima
Potrošnja
ogrijevnog
drveta po
domaćinstvu u
m3
Bar
Budva
Kotor
Tivat
Ulcinj
Herceg Novi
PRIMORJE
Danilovgrad
Nikšić
Podgorica
Cetinje
26.323
5.260
9.144
6.138
17.426
13.981
78.273
23.897
97.926
142.686
24.529
319.622
65.566
107.122
78.583
214.602
202.906
988.401
175.128
807.725
1.280.481
170.532
0,08
0,08
0,09
0,08
0,08
0,07
0,08
0,14
0,12
0,11
0,14
6.769
1.317
2.937
1.675
4.106
3.832
20.636
5.020
18.554
29.463
4.537
3,89
3,99
3,11
3,66
4,24
3,65
3,79
4,76
5,28
4,84
5,41
5,56
5,71
4,45
5,24
6,07
5,22
5,42
6,81
7,55
6,93
7,73
CENTRALNI DIO
Bijelo Polje
Žabljak
Berane
Kolašin
Mojkovac
Plav
Plužine
Pljevlja
Rožaje
Šavnik
Andrijevica
289.038
83.009
10.860
64.712
20.675
17.129
27.390
7.829
48.790
40.248
4.781
10.837
2.433.865
478.617
50.636
365.098
119.896
94.791
157.837
25.745
361.292
245.655
31.330
48.913
0,13
0,17
0,21
0,18
0,17
0,18
0,17
0,30
0,14
0,16
0,15
0,22
57.574
12.364
1.206
9.488
2.773
2.653
3.473
1.088
9.440
5.107
674
1.660
5,02
6,71
9,00
6,82
7,46
6,46
7,89
7,20
5,17
7,88
7,09
6,53
7,18
9,60
12,88
9,75
10,66
9,23
11,28
10,29
7,39
11,27
10,14
9,34
SJEVERNI DIO
336.261
1.979.809
0,17
49.926
6,74
9,64
703.571
5.402.076
0,13
128.136
5,49
7,85
Opština
UKUPNO CRNA
GORA
Potrošnja
ogrijevnog
drveta po
domaćinstvu u
prm
Izvor1: ŠUM BIO 1 FODEMO/MONSTAT, 2. Kalkulacije Prof. dr Branko Glavonjić, Dr Nike Krajnc
Napomena: U ukupnu potrošnju ogrijevnog drveta uključeno ogrijevno drvo pojedinačno i u kombinacijama sa ostalim gorivima.
Prosječna potrošnja drveta u domaćinstvima u opštinama koje pripadaju primorskoj zoni iznosi 3,79
m3 (5,42 prm/domaćinstvu) pri čemu je ta potrošnja skoro ujednačena u svim gradovima primorske zone jer
se kreće od 3,11 m3/domaćinstvu u Kotoru do 4,24 m3/domaćinstvu u Ulcinju.
Prosječna potrošnja ogrijevnog drveta po domaćinstvu u centralnoj zoni iznosi 5,02 m3 (7,18 prm) koju
sačinjavaju opštine Danilovgrad, Cetinje, Nikšić i Podgorica i u odnosu na prosječnu potrošnju u primorskim
opštinama veća je za 32,5%. Najveću prosječnu potrošnju u ovoj zoni imaju domaćinstva na Cetinju u iznosu
od 5,41 m3 (7,73 prm), a najmanju u Danilovgradu u iznosu od 4,76 m3 (6,81 prm).
Potrošnju drveta u domaćinstvima u opštinama na sjeveru Crne Gore karakteriše znatno veća prosječna
potrošnja u odnosu na primorsku i centralnu zonu. Prosječna potrošnja drveta na sjeveru je u iznosu od
6,74 m3 /domaćinstvu (9,64 prm/domaćinstvu) i veća je za 1,8 puta u odnosu na prosječnu potrošnju drveta
u domaćinstvima u primorskoj zoni, a 1,35 puta u odnosu na prosječnu potrošnju u centralnoj zoni.
Najveća potrošnja drveta na sjeveru je u domaćinstvima na Žabljaku u iznosu od 9,0 m3/domaćinstvu (12,88
prm/domaćinstvu), a najmanja u Pljevljima 5,17 m3 (7,39 prm). Osnovni razlog relativno male prosječne
potrošnje ogrijevnog drveta u domaćinstvima u Pljevljima predstavlja visok stepen korišćenja uglja kao
energenta za grijanje. Prema rezultatima ankete prosječno domaćinstvo u Pljevljima potrošilo je za potrebe
grijanja u 2011.godini 5,17 m3 ogrijevnog drveta i 2,5 tona uglja.
Posmatrano na nivou Crne Gore, prosječna potrošnja ogrijevnog drveta po domaćinstvu iznosila je
5,49 m3 (7,85 prm) i kao takva u najboljoj mjeri odražava relativno mali nivo potrošnje u primorskoj zoni, i
visok nivo potrošnje na sjeveru Crne Gore.
U poređenju sa zemljama iz okruženja, prosječna potrošnja ogrijevnog drveta po domaćinstvu u Crnoj Gori u
iznosu od 5,49 m3 znatno je manja u odnosu na prosječnu potrošnju u Srbiji koja iznosi 7,3 m3/domaćinstvu
(10,4 prm) kao i u Sloveniji 6,5 m3 (9,3 prm).
Pored ogrijevnog drveta i kombinacija ogrijevnog drveta i drugih drvnih goriva za potrebe grijanja u Crnoj Gori
u 2011.godini korišćene su i relativno velike količine krupnog pilanskog ostatka tzv. okoraka iz pilanske
proizvodnje kao i briketi i drvni peleti. Prema rezultatima sprovedenog istraživanja ukupna potrošnja pojedinih
drvnih goriva za potrebe domaćinstava u Crnoj Gori u 2011.godini prikazana je u tabeli 2.
Tabela 2: Potrošnja pojedinih tipova drvnih goriva u domaćinstvima u Crnoj Gori u 2011.godini
VRSTA DRVNOG GORIVA
OGRIJEVNO DRVO
OKORCI SA PILANA
DRVNI BRIKETI
DRVNE PELETE
OTPADNO DRVO IZ GRAĐEVINARSTVA
(OPLATE), AMBALAŽNO DRVO, PALETE I
DRUGO
DRVENI UGALJ
OSTACI OD OREZIVANJA VINOVE LOZE
JEDINICA
MJERE
M3
M3
TONA
TONA
M3
TONA
PRM
UKUPNA POTROŠNJA U
JEDINICI MJERE
UKUPNI TROŠKOVI
NABAVKE U
703.571
36.510
62
667
5.254
EUR
37.043.228
381.759
8.268
121.343
3.583
939,2
1.075
...
...
Izvor: MONSTAT, Anketa ŠUM BIO 1, Podgorica, 2012.
Rezultati ankete pokazali su i da su prvi put u Crnoj Gori u sezoni grijanja 2010/2011.godina bile zastupljene
drvne pelete za potrebe grijanja domaćinstava.
Rezultati istraživanja i sprovedene ankete pokazuju da postoje određene razlike u korišćenju drvnih goriva u
gradskim i seoskim domaćinstvima kako u pogledu količina tako i u pogledu vrsta drvnih goriva.
U potrošnji gradskih domaćinstava zastupljena je potrošnja sva četiri tipa drvnih goriva (ogrijevno drvo, okorci
sa pilana, drvni briketi i drvni peleti) dok je u seoskim domaćinstvima zastupljeno ogrijevno drvo i u manjem
procentu okorci sa pilana. Jedan od razloga ovakvog stanja je i činjenica da se u seoskim sredinama vrlo
sporo prihvaćaju drvni briketi i drvni peleti kao goriva što zbog umreženog mišljenja da se od ‘’otpatka’’ne
može napraviti ništa korisno, što zbog niskog životnog standarda domaćinstava u tim područjima.
Pored navedenog bitna karakteristika potrošnje drvnih goriva u seoskim sredinama jeste kontinuitet potrošnje.
Naime u najvećem broju seoskih domaćinstava u Crnoj Gori ogrijevno drvo se koristi tokom cijele godine. U
zimskim mjesecima za grijanje i pripremu hrane, a tokom ostalih mjeseci za pečenje rakije, sušenje mesa,
toplu vodu i druge potrebe. Takođe, potrebno je istaći činjenicu da u velikom broju seoskih domaćinstava
postoji potreba zagrijevanja prostorija tokom čitave godine, čak i tokom ljetnih mjeseci u večernjim satima,
posebno u planinskim regionima. Korišćenje električne energije u seoskim domaćinstvima za pripremu hrane
je simbolično zbog vrlo ograničenog budžeta najvećeg broj seoskih domaćinstava.
U gradskim domaćinstvima potrošnja drvnih goriva je izražena u najvećoj mjeri samo u toku sezone grijanja
dok se za pripremu hrane i ostale potrebe koristi električna energija.
Kada su u pitanju gradska domaćinstva istraživanja su pokazala da se ''nova'' drvna goriva, prije svega drvni
peleti, brže prihvaćaju u domaćinstvima sa relativno visokim prihodima i članovima koji imaju visoko lično
obrazovanje. Zahvaljujući komforu i efikasnosti, snižavanju cijene opreme ,ali i finansijskim uštedama u
odnosu na mazut i električnu energiju broj gradskih domaćinstava koja počinju da koriste drvne pelete je u
porastu.
Grafikon 3: Izvori snabdijevanja domaćinstava ogrijevnim drvetom u Crnoj Gori u 2011.godini
Najveći broj domaćinstava u Crnoj Gori (68,42%) nabavlja ogrijevno drvo od trgovaca sa kamiona u formi
metarskog drveta, cijepanog drveta ili trupčića (ćorkova), a 13,71% iz vlastitih šuma (grafikon 3).
Kada su u pitanju ostala drvna goriva, a posebno drvni briketi i pelete, isti se u najvećoj mjeri nabavljaju od
trgovaca, a okorci sa pilana u manjoj mjeri od trgovaca, sa stovarišta ogrjeva, a u najvećoj mjeri direktno sa
pilana. Različiti izvori snabdijevanja u značajnoj mjeri utiču i na cijenu po kojoj se nabavljaju drvna goriva, a
samim tim i na ukupne troškove nabavke koji su na nivou Crne Gore za sva drvna goriva iznosili 37,6 miliona
EUR.
1.3 Potrošnja drvne biomase za interne potrebe preduzeća za
preradu drveta u Crnoj Gori
Ukupan broj aktivnih preduzeća u drvopreradi (uključivo i preduzeća i preduzetnike koji se bave proizvodnjom
namještaja) u Crnoj Gori sredinom 2012. godine iznosio je 152.
Najzastupljenija djelatnost preduzeća, posmatrano po njihovom broju, predstavlja pilanska prerada drveta. Od
ukupno 107 aktivnih pilana najveći broj se nalazi u opštini Rožaje (51 od čega se 9 bavi proizvodnjom rezane
građe i drvenih kuća), a slijede Berane (14), Bijelo Polje (8) i Pljevlja (7) (slika 3).
U strukturi preduzeća koja se bave preradom drveta dominantna je zastupljenost malih preduzeća. Postoji
šest velikih preduzeća koja su u 2011. godini preradila 97.380 m3 tehničke oblovine što je predstavljalo 29,8%
od ukupne količine tehničke oblovine koja je prerađena u Crnoj Gori.
Ukupna količina industrijske i tehničke oblovine koja je prerađena u preduzećima za primarnu preradu drveta u
2011.godini iznosila je 326.649 m3 od čega su 81% ili 264.586 m3 sačinjavali četinari, a ostatak od 19% su
predstavljali lišćari.
Najveće količine prerađene oblovine su poticale iz državnih šuma (72,4%) dok je 86.964 m 3 ili 27,6%
predstavljala oblovina iz privatnih šuma.
Navedenim količinama potrebno je dodati i količinu industrijske i tehničke oblovine koja je izvezena u
2011.godini i to 60.804 m3 četinara i 9.879 m3 lišćara. To znači da je ukupna proizvodnja industrijske i
tehničke oblovine u 2011.godini iznosila 397.332 m3 od čega 325.390 m3 četinara i 71.942 m3 lišćara.
Učešće izvoza u odnosu na ukupnu količinu proizvedene industrijske i tehničke oblovine u 2011.godini iznosilo
je 17,8% što pokazuje da je svaki šesti proizvedeni trupac otišao u izvoz.
U procesima primarne prerade drveta u 2011.godini nastalo je ukupno 119.453 m3 drvnog ostatka od čega
77.769 m3 krupnog (okorci, okrajci) i 41.684 m3 sitnog drvnog ostatka (piljevina). Od navedene količine za
sopstvene potrebe preduzeća utrošeno je svega 27.983 m3 ili 23,4%.
Slika 3: Prostorni raspored preduzeća za drvopreradu u Crnoj Gori (slika: B. Glavonjić)
Određene količine krupnog drvnog ostatka su plasirane na tržište lokalnom stanovništvu i drugim korisnicima,
a 40.495 m3 ili 33,9% je otišlo u izvoz. Loše stanje u pogledu korišćenja drvnog ostatka dodatno otežava i
činjenica da je na deponije lagerovano 20.394 m3 (najviše piljevine) (grafikon 4).
Grafikon 4: Struktura korisnika drvnog ostatka iz industrije u Crnoj Gori
Navedeni podaci pokazuju da se u ovom trenutku preko ½ ili tačnije 51% od ukupne proizvodnje drvnog
ostatka u industriji uopšte ne koristi u Crnoj Gori. Razlozi su brojni, a jedan od značajnijih predstavlja
neposjedovanje uređaja za njeno sagorijevanje kao i loše stanje uređaja u onim preduzećima koja ih
posjeduju.
Od ukupno 152 preduzeća koja su obavljala proizvodne djelatnosti u 2011.godini njih 46 nije posjedovalo
nikakve uređaje za sagorijevanje drvne biomase, a struktura uređaja u ostalim preduzećima je bila sljedeća:
- 27 toplovodnih kotlova sa ukupno instalisanim kapacitetom od 48,2 MW
- 5 parnih kotlova sa ukupno instalisanim kapacitetom od 5,3 MW
- 29 peći na drva sa ukupno 288 kW
- 9 kotlova na drva sa ukupno 477 kW
- 42 tzv. furune.
Kada se preduzećima koja ne posjeduju nikakve uređaje za grijanje dodaju preduzeća koja posjeduju
energetski neefikasne uređaje kao što su furune (42 preduzeća) dolazi se do zaključka da 58% od ukupnog
broja preduzeća uopšte ne posjeduje ili posjeduje neefikasne uređaje za sagorijevanje.
Jedan od primjera korišćenja tzv.furuna za sagorevanje drvnog ostatka u pilanama dat je na slici 4.
Slika 4: Izgled tzv. furune
Pored navedenog loše stanje u pogledu korišćenja drvne biomase za proizvodnju energije za
sopstvene potrebe (grijanje, parenje i sušenje rezane građe) preduzeća otežava i činjenica da je najveći broj
parnih i toplovodnih kotlova u preduzećima starosti između 25 i 30 godina. Samo jedno veliko preduzeće
posjeduje moderno kotlovsko postrojenje za proizvodnju toplotne energije koje je instalirano početkom
2012.godine (slika 5).
Slika 5: Izgled savremenog kotlovskog postrojenja
Ukupna količina toplotne energije koja je proizvedena za interne potrebe preduzeća u 2011.godini iznosila je
59,2 miliona kWh, od čega se najveća količina koristila za tehnološke potrebe (parenje i sušenje drveta), a
ostatak za potrebe grijanja prostorija.
Osnovni zaključak koji se može izvesti na osnovu prethodno iznijetih analiza jeste da je stanje u oblasti
korišćenja drvnog ostatka iz industrije sa sopstvene potrebe preduzeća u drvopreradi Crne Gore
nezadovoljavajuće sa stanovišta količina koje se koriste ali i sa stanovišta energetske neefikasnosti u onim
preduzećima u kojima se ona koristi.
1.4 Potrošnja drvne biomase za proizvodnju drvnih goriva
Najznačajnije vrste drvnih goriva koje se trenutno proizvode u Crnoj Gori su ogrijevno drvo, drvni briketi i
drveni ugalj. Pored ovih drvnih goriva proizvodi se i drvna sječka koja se u potpunosti izvozi, dok za
proizvodnju drvnih peleta trenutno postoje tri linije (jedna u Pljevljima, a dve u Andrijevici). Za sada je
operativna samo jedna fabrika u Andrijevici.
Najveće količine drvne biomase u Crnoj Gori koriste se za proizvodnju ogrijevnog drveta dok je za
proizvodnju ostalih drvnih goriva u 2011.godini utrošeno 24.353 m3. Od te količine 85% je utrošeno za
proizvodnju drvne sječke koja je kompletno izvezena, a za proizvodnju drvenog uglja i drvnih briketa svega
3.779 m3 (grafikon 5).
Grafikon 5: Učešće (%) pojedinih goriva u ukupnoj potrošnji drvne biomase za njihovu proizvodnju u Crnoj Gori
Od ukupno 3.779 m3 koliko je utrošeno za proizvodnju drvenog uglja i drvnih briketa, 763 m3 u formi sitnog
drvnog ostatka (piljevine) iz industrijske prerade drveta je utrošeno za proizvodnju drvnih briketa, a 3.016 m3 je
utrošeno za proizvodnju drvenog uglja od čega 2.765 m3 u formi ogrijevnog drveta, a 251 m3 u formi krupnog
ostatka iz šuma, voćnjaka i drugih izvora. Praktično od ukupne potrošnje drvne biomase za proizvodnju drvne
sječke, briketa i drvenog uglja u 2011.godini svega 15% je ostalo u Crnoj Gori, a 85% je otišlo u izvoz.
Proizvodnja drvenog uglja obavlja se u 23 ćumurane od čega su 20 zidane, a 3 su limene (pokretne). Najveći
broj ćumurana i najveće količine drvenog uglja proizvode se u opštini Kolašin, a slijede Pljevlja i Nikšić. Mapa
sa prostornim rasporedom ćumurana u Crnoj Gori data je na slici 6.
Slika 6: Prostorni raspored ćumurana u Crnoj Gori (slika: B. Glavonjić)
Izvedene analize jasno ukazuju da je stanje i u ovoj oblasti nezadovoljavajuće jer se velike količine
drvne biomase koje se utroše za proizvodnju pojedinih tipova drvnih goriva izvoze iz Crne Gore u formi drvne
sječke, okoraka i piljevine. Ukupan izvoz drvne biomase u formi drvne sječke, okoraka i piljevine u 2011.godini
iznosio je 61.069 m3 od čega u formi drvne sječke 20.574m3, okoraka 25.218 m3 i piljevine 15.277 m3.
Preračunato u energetske vrijednosti pri vlažnošću sa kojom se izvoze ova drvna goriva ukupno izvezena
količina energije iznosila je 113,6 miliona kWh.
1.5 Potrošnja drvne biomase u komercijalnim objektima
Istraživanja potrošnje drvne biomase u komercijalnim objektima obuhvatila su pekare, pečenjare, restorane i
auto servise u Crnoj Gori. Najveća potrošnja drvne biomase u kategoriji komercijalnih objekata ostvaruje se u
pekarama i restoranima (tabela 3).
Tabela 3: Potrošnja pojedinih vrsta drvnih goriva u komercijalnim objektima u Crnoj Gori u 2011.godini
Broj
komercijal
nih
objekata
iz registra
%
objekata
koji koriste
ogrijevno
drvo u
odnosu na
broj iz
registra
Prosječna
potrošnja
ogrijevnog
drveta u
prm
Ukupna
potrošnja
ogrijevnog
drveta u
m3
Ukupna
potrošnja
okoraka
sa pilana
u m3
Ukupna
potrošnja
briketa u
tonama
Ukupna
potrošnja
drvnih
peleta u
tonama
298
53
105,4
10.821
0
0
0
Pečenjare
25
45
21,1
154
0
0
0
Restorani
Auto
servisi
1110
43
28,9
9.007
76
40
25
317
40
15,0
1.236
155
0
0
21.219
231
40
25
Pekare
Ukupno
Drveni ugalj
(tona)
26,5
73,3
99,8
Izvori: Projekat FODEMO / MONSTAT;
Od ukupno 21.219 m3 ogrijevnog drveta koje je potrošeno za potrebe komercijalnih objekata učešće pekara
iznosilo je 51%, a restorana 42,4%. Kada je u pitanju potrošnja pilanskih okoraka kao oblika drvne biomase
njihova potrošnja iznosila je 231 m3 od čega 155 m3 u auto servisima, a ostatak od 76 m3 u restoranima i
kafanama. Hoteli i restorani predstavljali su najznačajnije potrošače drvnih briketa i drvnih peleta u
2011.godini iz kategorije komercijalnih objekata.
Glavni izvor snabdijevanja pekara, pečenjara i restorana ogrjevnim drvetom predstavljali su trgovci drvetom.
Trgovci su predstavljali i glavni izvor snabdijevanja pečenjara i restorana drvenim ugljem.
1.6 Potrošnja drvne biomase u objektima od javnog značaja
Najznačajniju kategoriju objekata od javnog značaja po potrošnji drvne biomase predstavljaju javne školske
ustanove. Od ukupno 479 školskih objekata u Crnoj Gori (uključujući matične škole i njihova područna
odjeljenja) drvna biogoriva u 2011.godini koristilo je 327 objekata ili 68% (grafikon 6). Od ostalih goriva za
potrebe grijanja objekata korišćeni su lož ulje, TNG i ugalj. Ukupne količine pojedinih goriva koje su utrošene
za grijanje školskih objekata u 2011.godini date su u tabeli 4.
Sa aspekta potrošnje drvnih biogoriva najzastupljenija je potrošnja ogrijevnog drveta u iznosu od 5.357 m3 dok
se ostala drvna goriva koriste u manjoj meri. U 2011.godini za potrebe dva školska objekta korišćeni su drvni
briketi dok drvni peleti u 2011.godini nisu bili zastupljeni u sistemu grijanja školskih objekata. Međutim,
aktivnosti koje su sprovođene u toku 2012.godine od strane Ministarstva prosvjete i sporta Republike Crne
Gore kao i nekih međunarodnih organizacija uticaće na uvođenje i drvnih peleta u sistem grijanja školskih
objekata u Crnoj Gori.
Grafikon 6: Učešće školskih objekata koji koriste pojedine vrste goriva za potrebe grijanja u ukupnom broju školskih
objekata u Crnoj Gori
Tabela 4: Količine pojedinih goriva koje su utrošene za grijanje školskih objekata u Crnoj Gori u 2011.godini
Gorivo
Lož ulje
TNG
Ugalj
Ogrijevno drvo
Okorci sa pilana
Piljevina
Drvni briketi
Broj školskih
objekata
102
11
39
327
21
1
2
Jedinica
mjere
litara
litara
tona
m3
m3
m3
tona
Potrošena količina goriva u
2011.godini
3.232.470
215.000
3.159
5.357
99
33
4
Izvor: Ministarstvo prosvjete i sporta Republike Crne Gore, Podgorica, 2012.g.
Napomena: Broj školskih objekata od 327 za ogrijevno drvo uključuje i školske objekte koji koriste okorke sa pilana, piljevinu i drvne
brikete jer se isti koriste u međusobnim kombinacijama sa ogrijevnim drvetom.
Istraživanja koja su sprovedena u okviru projekta FODEMO/MONSTAT pokazala su da drvna biogoriva nisu
bila zastupljena u sistemu grijanja objekata u zdravstvenom sistemu Crne Gore niti u 125 predškolskih
objekata (vrtića).
1.7 Ukupna potrošnja drvne biomase u Crnoj Gori u 2011.godini
Kada je u pitanju ogrijevno drvo kao najzastupljenije drvno biogorivo u potrošnji drvne biomase u Crnoj Gori
rezultati provedenih istraživanja kroz projekat FODEMO/MONSTAT pokazali su da domaćinstva predstavljaju
najznačajniju kategoriju potrošača sa učešćem od 96% u ukupnoj potrošnji ovog drvnog biogoriva (grafikon 7).
Sve ostale kategorije potrošača dijele preostalih 4% pri čemu je potrošnja ogrijevnog drveta najzastupljenija u
pekarama (1,48%) i restoranima (1,23%).
Grafikon 7: Učešće (%) pojedinih kategorija potrošača u ukupnoj potrošnji ogrijevnog drveta u Crnoj Gori
Domaćinstva takođe predstavljaju i najznačajnije potrošače drvnih briketa i peleta kao novih formi drvnih
biogoriva iako je broj hotela i restorana koji prelaze na ova drvna biogoriva u značajnom porastu u posljednje
dvije godine.
Rekapitulacija ukupne potrošnje drvne biomase za potrebe domaćinstava, komercijalnih objekata i objekata
od javnog značaja kao i za potrebe industrije u Crnoj Gori u 2011.godini predstavljena je u tabeli 5.
Tabela 5: Potrošnja drvne biomase po pojedinim formama u Crnoj Gori u 2011.godini
Forme drvne
biomase
Jedinica
mjere
Ogrijevno drvo
m3
Drvni ostatak iz
šuma, voćnjaka...
m3
Krupni drvni ostatak
iz industrijske
prerade drveta
(okorci, okrajci...)
Sitni drvni ostatak iz
industrijske prerade
drveta (piljevina,...)
m3
Glavne kategorije potrošača
Domaćinstva
703.571
Pekare
10.821
Pečenjare
154
Restorani
9007
1.236
Proizvođači
drvenog uglja
Proizvođači
drvnih briketa
Proizvodnja
drvne sječke
2.765
Škole
Preduzeća za
preradu
drveta
732.911
5.357
251
251
36.510
76
m3
155
20.574
763
Drvni briketi
tona
62
40
Drvne pelete
tona
667
25
m3
5.254
Drveni ugalj
tona
939,2
Ostaci od orezivanja
vinove loze
prm
1.075
Trupci
m3
Otpadno drvo iz
građevinarstva
Auto
servisi
Izvori: 1. Projekat FODEMO/MONSTAT;
UKUPNO
CRNA
GORA
99
22.084
79.498
33
5.899
6.695
106
4
692
5.254
26,5
1.039
73,3
1.075
326.649
326.649
1.8 Tržište drvne biomase u Crnoj Gori
Osnovna karakteristika tržišta drvne biomase u Crnoj Gori predstavlja prisustvo svih formi u kojima
se ona proizvodi u potrošnji različitih kategorija potrošača.
Najzastupljenija forma drvne biomase u potrošnji je ogrijevno drvo.
Prateći zahtjeve tržišta, a prije svega zahtjev potrošača da mogu da kupuju drvo za ogrjev u
količinama i u dimenzijama koje im odgovaraju (bez dodatnih troškova za kraćenje metarskog
drveta) mnogi distributeri (trgovci) u svoju ponudu uvrstili su, pored metarskog, cijepano drvo i
trupčiće (tzv. ćokove).
Za potrebe loženja u domaćinstvima cijepano drvo se proizvodi u dužinama od 25 cm i 33 cm, a za
potrebe restorana, picerija i za loženje u kaminima u dimenzijama od 50 cm i 1,0 m.
Ovakva orijentacija distributera uticala je i na promjene na tržištu ogrijevnog drveta u smislu da su
mnogi proizvođači otpočeli sa proizvodnjom cijepanog drveta u navedenim dimenzijama (slika 7).
Slika 7: Linija za cijepanje drveta i paleta sa cijepanim drvetom proizvođača u okolini Kolašina
(foto: B. Glavonjić, oktobar 2012.)
24
U ponudi stovarišta ogrijeva i distributera ogrijevnim drvetom su dvije vrste paleta sa cijepanim
drvetom različitih dimenzija. Manje palete su dimenzija 1x1x1 m, a velike 1x1x1,8 m (slika 8).
Slika 8: Palete cijepanog drveta u ponudi na tržištu u Crnoj Gori (mala-levo i velika-desno) (foro: B. Glavonjić,
septembar 2012.)
Shodno količini cijepanog drveta cijene malih paleta u Podgorici u septembru 2012.godine iznosile
su 38 EUR.
Cijene ogrijevnog metarskog drveta su različite u zavisnosti ko su prodavaoci i od vrste sortimenta.
U privatnim šumama cijene se kreću od 18-22 EUR/prm fco kamionski put.
Cijene ogrijevnog drveta u gradovima koje se nude krajnjim potrošačima (domaćinstvima) od
strane privatnih preduzetnika (prodaja sa kamiona) su veće u odnosu na cijene na kamionskom
putu i kreću se od 30-35 EUR/prm uključujući i prijevoz do kuće potrošača.
Za uslugu kraćenja metarskog drveta potrebno je platiti dodatnih 2-4 EUR/prm.
Pored metarskog ogrijevnog drveta potrošačima se nudi i cijepano drvo u dužinama od 25 i 33 cm
po cijeni od 38 EUR/prm (cijena u Podgorici, septembar 2012.g.).
Briketi se u najvećoj mjeri pakuju u džakove težine oko 35 kg čija cijena iznosi 100 EUR/toni.
Cijene su bez PDV na paritetu fco proizvođač. Najveće količine briketa proizvođači prodaju
lokalnim potrošačima (domaćinstva) jer im je takav vid prodaje profitabilniji nego da ga sami
distribuiraju u druge gradove s obzirom da bi takav sistem zahtijevao dodatno angažovanje radne
snage i logistike.
Cijene drvnih peleta kod distributera u Pljevljima kreću se oko 180 EUR/toni u zavisnosti od
količine koja se kupuje i perioda u toku godine u kome se vrši nabavka. Pelete koje su u ponudi su
uvožene iz Srbije.
Na tržištu u Podgorici cijene drvnih peleta u septembru 2012.godine iznosile su 200 EUR/toni.
Tržište drvnih peleta je još uvijek neuređeno tako da postoje brojni primjeri reklamacija od strane
25
krajnjih korisnika u smislu neusklađenosti kvaliteta drvnih peleta i peći za njihovo sagorevanje. Ovo
tim pre što su se u prodaji pojavili razni modeli peći iz uvoza bez odgovarajućih atesta i sertifikata
(prije svega iz Kine).
Cijene ćumura su relativno niske i kreću se od 3,3-3,6 EUR/džaku od 15 kg, tj. 0,22-0,24 EUR/kg
na paritetu fco ćumurana. Cijene za krajnje potrošače u gradovima su znatno veće i kreću se od
0,6-0,8 EUR/kg u zavisnosti od proizvođača i distributera.
Kada su u pitanju sistemi distribucije drvnih goriva i načini snabdijevanja pojedinih kategorija
potrošača na tržištu ogrijevnog drveta dominantan je sistem distribucije preko trgovaca tzv.
prodavaoca sa kamiona dok u većim gradovima (Podgorica, Nikšić) postoje stovarišta ogrijeva
preko kojih se vrši distribucija drveta (slika 9).
Slika 9: Stovarište ogrjeva na magistralnom putu Podgorica-Kolašin (foto: B.Glavonjić, septembar 2012.g.)
Ovakva stovarišta u većim gradovima formiraju vlasnici pilana koji kroz koncesioni sistem nabavke
tehničkog drveta proizvode i ogrijevno drvo, a neki od njih imaju svoje linije za cijepanje drveta
koga preko svojih stovarišta prodaju domaćinstvima. U oktobru 2012.godine iz luke Bar otpremljen
je i jedan brod ogrijevnog drveta za Grčku.
Škole, udruženja penzionera, lokalne samouprave i određeni broj drugih kategorija potrošača
snabdijevaju se ogrijevnim drvetom preko Uprave za šume.
Kompletne količine drvnih briketa koji se proizvode u Crnoj Gori koriste se za potrebe domaćeg
tržišta. U strukturi potrošača drvnih briketa dominantno mjesto zauzimaju domaćinstva, a od ostalih
potrošača izdvajaju se restorani i škole. Svaki od navedenih tipova potrošača ima svoje načine
snabdijevanja i kupovine drvnih briketa.
26
Istraživanja su pokazala da u sistemu distribucije drvnih briketa postoje dva dominantno
zastupljena načina, i to: sistem direktne kupovine od proizvođača i sistem snabdijevanja preko
posrednika (preduzetnika).
U zavisnosti od mogućnosti izbora sistema snabdijevanja različite su i cijene po kojima se drvni
briketi nabavljaju.
Istraživanja su pokazala da je sistem distribucije preko posrednika najskuplji i da su cijene u ovom
sistemu veće za 30-40% u odnosu na sistem snabdijevanja direktno od proizvođača.
Kada su u pitanju drvne pelete u sistemu distribucije, u ovom trenutku, značajno mjesto zauzimaju
trgovci i uvoznici kotlova i peći za drvni pelet. Uvoznici se pojavljuju u sistemu distribucije tako što
uz prodaju kotlova i peći nude kupcima i drvne pelete u količinama koje su im potrebne. Ovakvim
načinom ponude potrošačima uvoznici kotlova i peći postižu relativno dobre efekte u smislu
prodaje svojih proizvoda. Ponuda se odnosi kako na domaćinstva tako i na druge komercijalne
potrošače.
Osnovna karakteristika sistema distribucije drvenog uglja u zemljama u regionu jeste da se
distribucija obavlja na dva načina: direktno od strane proizvođača do krajnjih potrošača i
distribucija preko posrednika, supermarketa, benzinskih pumpi i drugih. Prvi način distribucije
zastupljen je kod proizvođača kojima je to osnovna i svakodnevna djelatnost i koji imaju veći broj
ćumurana, svoje prodajne kanale kao i svoja transportna sredstva (kamione).
Sa obzirom da najveći broj proizvođača ćumura u Crnoj Gori ima po jednu ćumuranu i da se
proizvodnjom ćumura bave sezonski (povremeno), takvi proizvođači prodaju ćumura obavljaju
posrednicima (preduzetnicima) koji ga dalje distribuiraju krajnjim potrošačima. U drugom slučaju
proizvođači ćumura nemaju mogućnosti direktne prodaje krajnjim potrošačima jer nemaju svoje
kanale prodaje niti transportna sredstva za distribuciju istog.
Izvoz i uvoz drvnih goriva
Izvoz drvnih goriva iz Crne Gore je u porastu u posljednje četiri godine. Sa 121.399 EUR u
2008.godini izvoz drvnih goriva u 2011.godini dostigao je vrijednost od 748.914 EUR što je
predstavljalo povećanje od 6 puta (grafikon 8).
U strukturi izvoza drvnih goriva u 2011.godini dominantno je učešće okoraka sa pilana i ogrijevnog
drveta (85%), dok su piljevina i drvna sječka učestvovale sa svega 15% (grafikon 9).
Nagli rast potražnje za svim oblicima drvne biomase posebno u Srbiji u posljednje tri godine
izazvao je nagli porast i izvoza okoraka sa pilana, piljevine, i drugih drvnih ostataka iz Crne Gore.
U 2011.godini otpočeo je i izvoz drvne sječke koja se u Crnoj Gori proizvodi u najvećoj mjeri od
okoraka sa pilana i u manjoj mjeri od tanke industrijske oblovine sa mašinama najvećeg uvoznika
drvne sječke iz Srbije.
Najznačajnija tržišta za izvoz drvnih goriva iz Crne Gore su Srbija i Italija.
27
I
i
Izvori: 1. MONSTAT; 2. Kalkulacije Prof. dr Branko Glavonjić
Grafikon 8: Izvoz drvnih goriva iz Crne Gore
I
Izvori: 1. MONSTAT; 2. Kalkulacije Prof. dr Branko Glavonjić
Grafikon 9: Učešće pojedinih vrsta u vrijednosti ukupnog izvoza drvnih goriva iz Crne Gore u 2011.godini
Kada je u pitanju uvoz drvnih goriva ukupna vrijednost njihovog uvoza u 2011.godini iznosila je
262.903 EUR od čega je uvoz drvnih peleta iznosio 143.345 EUR ili 54,5%, a uvoz drvenog uglja
112.758 EUR ili 42,9%. Najznačajnija zemlja iz koje se uvoze drvne pelete je Srbija sa učešćem od
96% u vrijednosti njihovog ukupnog uvoza, a ostatak se uvozio iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske.
Srbija također predstavlja najznačajniju zemlju iz koje se uvozi drveni ugalj (ćumur).
28
1.9 Konkurentni položaj drvne biomase na tržištu goriva u
Crnoj Gori
Konkurentnost drvnih biogoriva u odnosu na ostala goriva može se posmatrati kroz analizu
različitih parametara. U tu svrhu najčešće se koriste dva parametra: cjenovni i ekološki efekti.
Cjenovna konkurentnost najčešće se posmatra u odnosu na cijenu 1 kWh energije. U tom smislu u
tabeli 6 predstavljeni su rezultati analize cjenovne konkurentnosti drvnih i ostalih goriva u Crnoj
Gori.
Tabela 6: Tržišne cijene drvnih goriva u Crnoj Gori (oktobar 2012.godina)
Naziv goriva
Jedinica
mjere
Ogrijevno drvo dužine 1 m €/prm
(M=30%)
Ogrijevno drvo cijepano
dužine 33 cm (M=30%)
Drvni briketi
Drvni peleti
Drveni ugalj
Ugalj Pljevlja
Lož ulje
Električna energija (prosjek za
višu i nižu tarifu za potrošača
koji troši 146 kWh u višoj i 366
kwh u nižoj tarifi)⃰
€/prm
€/toni
€/toni
€/kg
€/toni
€/litru
€/kWh
Cijena u €/ jedinica m jere
30-32
(Sjeverna Crna
Gora)
35 (Podgorica)
38 (Podgorica)
120-130
160-170
0,58-0,65
85
1,00
0,074
Energetska
vrijednost u
kWh/jed.mjere
1840
Cijene u €/kWh
0,016-0,019
1840
0,021
4600
4900
7,2
2977
9,79
1
0,026-0,028
0,033-0,035
0,08-0,09
0,029
0,102
0,074
Izvori: Distributeri naftnih derivata INA i Jugopetrol, Elektroprivreda Crne Gore, Rudnik uglja Pljevlja
U kalkulaciju cijene koštanja električne energije uzeta je prosječna cijena za domaćinstva sa dvotarifnim brojilima u
noćnom režimu rada (akumuliranje TA peći)
Komparativna analiza tržišnih cijena drvnih i ostalih goriva pokazuje da je većina drvnih goriva
cjenovno konkurentna ostalim gorivima što je uticalo na rast njihove potražnje u sezoni grijanja
2010/2011.godina.
Cjenovna konkurentnost drvnih biogoriva u odnosu na fosilna goriva (lož ulje, mazut) i u tom smislu
značajne finansijske uštede se još uvijek ne koriste u sistemima grijanja objekata od javnog
značaja u Crnoj Gori jer se pojedina drvna biogoriva u velikoj mjeri izvoze ili odlažu na deponije, a
u objektima od javnog značaja koriste se uvozna fosilna goriva.
Ukupna količina energije koja je izvezena u 2011.godini u formi drvne sječke, okoraka i piljevine
iznosila je 113,6 miliona kWh. O kakvim količinama energije se radi najbolje potvrđuje podatak da
je za 102 školska objekta u Crnoj Gori koja se griju na lož ulje u 2011.godini utrošeno 3,2 miliona
litara lož ulja čija je energetska vrijednost iznosila 34,6 miliona kWh.
29
U istoj godini prema podacima dva najveća distributera mazuta i lož ulja za potrebe određenog
broja objekata u zdravstvenom sistemu Crne Gore isporučeno je 1,1 milion kg mazuta i 1,3 miliona
litara lož ulja čija energetska vrijednost iznosi oko 25,5 miliona kWh.
To znači da bi se od drvne energije koja je izvezena mogli grijati svi ovi objekti i još bi
ostalo 53,5 miliona kWh za potrebe drugih objekata (objekti javne uprave...).
Pri tom ukupan finansijski efekt izvoza navedenih količina drvnih goriva u 2011.godini
iznosio je 456.157 EUR, dok je grijanje 102 školska objekta lož uljem kao i za navedenu
količinu mazuta i lož ulja za objekte zdravstva Vladu Crne Gore koštalo oko 5,4 miliona EUR.
Prethodnim analizama potrebno je dodati i sljedeću činjenicu koja dodatno potvrđuje izrazitu
cjenovnu konkurentnost drvnih biogoriva u odnosu na fosilna goriva (lož ulje i mazut).
Iako se ogrijevno drvo koristi za grijanje 68% svih školskih objekata u Crnoj Gori troškovi nabavke i
korišćenja ogrijevnog drveta učestvuju sa svega 6% u ukupnim troškovima grijanja svih školskih
objekata (grafikoni 10 i 11). Pri tom 21% od svih školskih objekata se griju na lož ulje ali 84%
ukupnih troškova grijanja školskih objekata upravo sačinjavaju troškovi ovog goriva.
Kakve finansijske uštede je moguće ostvariti korišćenjem navedenih drvnih biogoriva u odnosu na
lož ulje i mazut nije potrebno posebno isticati.
Grafikon 10: Učešće školskih objekata koji koriste pojedine vrste goriva za potrebe grijanja u ukupnom broju
školskih objekata u Crnoj Gori
30
Grafikon 11:
Učešće pojedinih goriva u ukupnim troškovima grijanja školskih objekata u Crnoj Gori u 2011.godini
S obzirom na činjenicu da se u brojnim objektima od javnog značaja, posebno u zdravstvu, koriste
fosilna goriva, a imajući u vidu obavezu koju je preuzela Crna Gora ratifikacijom Kyoto protokola u
pogledu smanjenja emisije CO2, upravo ti objekti od javnog značaja predstavljaju pogodne objekte
za konverziju fosilnih goriva sa drvnim biogorivima.
U tom smislu u tabeli 7 predstavljeni su efekti zamjene lož ulja i mazuta koji su utrošeni za grijanje
školskih i dijela objekata u zdravstvu u 2011.godini sa drvnim biogorivima pri čemu su za potrebe
proračuna usvojeni sljedeći parametri:
-
ukupna količina energije koja je dobivena sagorevanjem lož ulja i mazuta za potrebe
grijanja dijela objekata u zdravstvu: 25,5 miliona kWh
ukupna količina energije koja je dobivena sagorijevanjem lož ulja i mazuta za potrebe
grijanja školskih objekata: 34,6 miliona kWh
Tabela 7: Ekološki efekti zamjene lož ulja i mazuta uglja sa drvnim biogorivima u školskim i djelu objekata u
zdravstvenom sistemu crne Gore za potrebnu količinu energije u iznosu od 60.100.000 kWh u 2011.godini
Vrsta goriva
Lož ulje
Drvna sječka
Drvni briketi
Drvni peleti
Emisija CO2 u kg/kWh
0,269
0,0212
0,02938
0,0267
Ukupna emisija CO2 u tonama za
potreban iznos energije
16.167
1.274
1.766
1.605
Kada bi se za potrebnu količinu energije umjesto lož ulja koristila drvna biogoriva količina
emitovanog CO2 bila bi manja za 9,2-12,7 puta zavisno od forme u kojoj bi se koristilo drvno
biogorivo.
31
Navedeni primjer i rezultati analize dati u tabeli 7 jasno pokazuju sve ekološke prednosti i koristi
koje omogućavaju drvna biogoriva u odnosu na lož ulje i mazut.
S obzirom da u Crnoj Gori postoji nekoliko stotina zdravstvenih objekata (bolnice, domovi zdravlja,
objekti za smještaj starih lica), obdaništa, vrtića, restorana, objekata javne uprave i drugih javnih i
komercijalnih objekata koji koriste električnu enertgiju, ugalj ili druga fosilna goriva za grijanje to su
mogućnosti njihove konverzije gorivima na bazi drvne biomase zaista velike.
U pojedinim regionima gde je visok stepen zagađenosti vazduha kao npr. u Pljevljima i gde je
potvrđeno da je vodeći uzrok vazdušnog zagađenja sagorevanje uglja za potrebe grijanja u
domaćinstvima, konverzija goriva sa uglja na goriva na bazi biomase mogla bi biti rešenje
ekoloških problema grada i zdravstvenih problema njegovih stanovnika. Kako postojeći kotlovi
jednako efikasno sagorevaju i ugalj i drvo , nešto niža cijena toplotne energije po jedinici količine
dobijene iz uglja prevlađujući je i razlog kod domaćinstava za izbor uglja prilikom odluke o izboru
energenta. Jednostavnim mjerama povećanja konkurentnosti cijene drveta u odnosu na ugalj
ekonomski razlozi bi preovladali u korist drveta i povećala se njegova upotreba u domaćinstvima u
Pljevljima čime mi se smanjili i prateći ekološki i zdravstveni problemi stanovnika ovog grada.
32
2 FINALNA POTROŠNJA DRVNE ENERGIJE U
CRNOJ GORI
2.1 Tekuće stanje i učešće drvne energije u ukupnoj
finalnoj potrošnji energije
Analiza tekućeg stanja i učešća drvne energije u ukupnoj finalnoj potrošnji energije i njen doprinos
ostvarivanju nacionalnog cilja 2020 urađena je na bazi novog bilansa drvnih goriva za 2011.godinu
kao i Statističkog energetskog bilansa za 2011.godinu za sve energente u Crnoj Gori.
Novi Bilans drvnih goriva za 2011.godinu urađen je na osnovu dobijenih rezultata istraživanja
potrošnje, izvoza, uvoza i proizvodnje drvnih goriva u Crnoj Gori koje je sprovedeno u okviru
projekta FODEMO/MONSTAT u kome je korišćena nova metodologija koja je u potpunosti
kompatibilna sa metodologijom UNECE/FAO/EUROSTAT.
Prema Statističkom energetskom bilansu za 2011.godinu (MONSTAT, 2012) ukupna finalna
potrošnja energije u toj godini u Crnoj Gori iznosila je 35.083 TJ ili 837.943,4 toe pri čemu je
učešće energije iz ogrijevnog drveta iznosilo 9.693 TJ ili 231.513,4 toe odnosno 27,6%.
Preračunato u kubne metre, prema Statističkom energetskom bilansu, ukupna potrošnja
ogrijevnog drveta u 2011.godini iznosila je 1,08 miliona m3. Dobijeni i ukalkulisani iznos
potrošnje ogrijevnog drveta je izuzetno visok i ne odgovara realnom stanju u pogledu
potrošnje ovog drvnog goriva.
Naime prema rezultatima projekta FODEMO/MONSTAT ukupna potrošnja ogrijevnog drveta u
2011.godini u Crnoj Gori iznosila je 732.911 m3 ili 5,49 m3/domaćinstvu. Iznos potrošnje ogrijevnog
drveta u 2011.godini koji je ukalkulisan u Statistički energetski bilans od 1,08 miliona m3 ili 8,22
m3/domaćinstvu veći je u odnosu na vrijednosti iz projekta FODEMO/MONSTAT za 47,4%, a
prosječna potrošnja od 8,22 m3/domaćinstvu je nerealno visoka imajući u vidu geografske i
klimatske karakteristike pojedinih područja u Crnoj Gori i s tim u vezi značajno manju prosječnu
potrošnju ogrijevnog drveta u domaćinstvima u primorskoj (3,79 m3/domaćinstvu) i centralnoj (5,02
m3/domaćinstvu) oblasti u Crnoj Gori u kojima živi 72,5% od ukupnog broja domaćinstava.
Pored navedenog zbog nedostatka podataka ostala drvna goriva nisu ukalkulisana u Statistički
energetski bilans za 2011.godinu.
Za potrebe izračunavanja energetske vrijednosti drvnih goriva koja se koriste za potrebe
domaćinstava, komercijalnih i objekata od javnog značaja kao i njihovog učešća u ukupnoj finalnoj
potrošnji energije u energetskom bilansu Crne Gore usvojeni su sljedeći elementi, bazirani na
rezultatima provedenih istraživanja u okviru projekta FODEMO/MONSTAT:
-
izračunato je učešće pojedinih vrsta drveta u ukupnoj potrošnji ogrijevnog drveta za
potrebe grijanja gore navedenih korisnika, a zatim su izračunate količine ogrijevnog drveta
po pojedinim vrstama,
33
-
-
vlažnost ogrijevnog drveta u iznosu od 30%;
minimalna energetska vrijednost po metru kubnom „solid wood“ pri vlažnosti od 30% za
slijedeće drvne vrste koje su učestvovale u potrošnji ogrijevnog drveta u 2011.godini:
bukva 2587 kWh/m3; hrast 2713 kWh/m3; ostali tvrdi lišćari 2641 kWh/m3; ostali meki lišćari
2076 kWh/m3, lišćari (mix tvrdih i mekih lišćara) 2.549 kWh/m3;
drvni ostatak (mix lišćara i četinara) pri vlažnosti od 30% = 2.059 kWh/m3;
drvna sječka lišćara (bukva) (vlažnost 30%)=3.326 kWh/t;
drvna sječka četinara (vlažnost 30%) = 3.482 kWh/t;
drvni briketi = 4.550 kWh/t;
drvni peleti= 4.680 kWh/t;
drveni ugalj=8.139 kWh/t;
Na osnovu dobijenih rezultata i provedenih kalkulacija u tabeli 8 data je struktura finalne potrošnje
drvne energije po pojedinim kategorijama potrošača u 2011.godini.
Tabela 8: Struktura finalne potrošnje drvne energije za energetske svrhe u Crnoj Gori u 2011.godini
Kategorije potrošača
Industrija
Građevinarstvo
Saobraćaj
Domaćinstva
Poljoprivreda
Ostali potrošači
UKUPNO
TJ
209,32
6.805,59
260,13
7.275,04
toe
5.000
162.549
6.213
173.761
Izvor: Novi energetski bilans Crne Gore za drvna goriva za 2011.godinu
Ukupna finalna potrošnja drvne energije, koja uključuje potrošnju svih kategorija drvnih goriva, u
2011.godini u Crnoj Gori iznosi 7.275,04 TJ ili 173.761 toe što odgovara vrijednosti od
2.020.844.444 kWh.
O kakvim energetskim vrijednostima i značaju drvne energije se radi najbolje pokazuje činjenica da
drvo predstavlja treći po važnosti energent u finalnoj potrošnji energije u Crnoj Gori, odmah iza
naftnih proizvoda i električne energije.
U poređenju sa finalnom potrošnjom električne energije od 12.290 TJ, vrijednost drvne
energije od 7.275,04 TJ predstavlja 59,2% potrošnje električne energije.
Najznačajniju kategoriju potrošača drvne energije predstavljaju domaćinstva sa potrošnjom od
6.805,59 TJ ili 93% od ukupne finalne potrošnje, a od ostalih kategorija potrošača izdvajaju se
komercijalni objekti (pekare i restorani) dok su na trećem mjestu školski objekti (grafikon 12).
34
Grafikon 12: Učešće pojedinih kategorija potrošača u ukupnoj finalnoj potrošnji drvne energije za energetske
potrebe u Crnoj Gori u 2011.godini
Ako se u statistički bilans goriva Crne Gore za 2011.godinu umjesto postojećih vrijednosti drvne
energije koje su nerealno visoke, uključe vrijednosti drvne energije iz novog energetskog bilansa
drvnih goriva dobivene u projektu FODEMO/MONSTAT, dobija se da je ukupna finalna potrošnja
energije u Crnoj Gori u 2011.godini iznosila 32.665,04 TJ (tabela 9).
Tabela 9: Finalna potrošnja pojedinih goriva za energetske svrhe u Crnoj Gori u 2011.godini prema rezultatima
projekta FODEMO/MONSTAT i Statističkog energetskog bilansa
Kategorije
potrošača
Industrija
Saobraćaj
Domaćinstva
Ostali potrošači
UKUPNO
Drvna goriva
209,32
6.805,59
260,13
7.275,04
Ugalj
138
129
268
Električna
energija
TJ
7.783
72
4.435
12.290
Naftni
proizvodi
Ukupno
6.175
6.446
211
14.305,32
6.518
11.580,59
12.832
261,13
32.665,04
Izvori: 1. Rezultati projekta FODEMO/MONSTAT; 2. Statistički energetski bilans 2011;
U tom slučaju učešće drvnih goriva u odnosu na ostale energente u finalnoj potrošnji energije
iznosilo je 22% (grafikon 13).
35
Grafikon 13: Učešće pojedinih goriva u ukupnoj finalnoj potrošnji energije za energetske svrhe u Crnoj Gori u
2011.godini prema rezultatima projekta FODEMO/MONSTAT i Statističkog energetskog bilansa
2.2 Finalna potrošnja energije u Crnoj Gori i nacionalni
target 2020
Sa aspekta ostvarivanja nacionalnog cilja o dostizanju učešća energije iz obnovljivih izvora od 33%
u ukupnoj finalnoj potrošnji energije u 2020.godini značajno je istaći da je učešće električne i drvne
energije u finalnoj potrošnji u 2011.godini iznosilo 60%, od čega je 22% predstavljala drvna, a 38%
električna energija.
Prema metodologiji određivanja nacionalnog cilja za OIE 2020 za sve zemlje jugoistočne Evrope
od strane Energetske zajednice planirana bruto finalna potrošnja energije Crnoj Gori u 2020.godini
trebalo bi da iznosi 40.256 TJ, od čega energija iz obnovljivih izvora 33% ili 13.284,48 TJ.
Ukupna finalna potrošnja energije iz obnovljivih izvora u Crnoj Gori u 2011.godini
odgovarala je potrošnji samo drvne energije u iznosu od 7.275,04 TJ dok je 4.334 TJ
električne energije koja je proizvedena u hidrocentralama (prema Statističkom energetskom
bilansu 1204 GWh) utrošeno u transformacijama (prema Statističkom energetskom bilansu,
2012). U odnosu na planirani cilj od 13.248,48 TJ u 2020.godini za ‘’nedostajuću količinu
energije iz obnovljivih izvora u iznosu od 5.973,44 TJ’’ potrebno je stimulisati proizvodnju i
potrošnju energije i iz ostalih obnovljivih izvora (vjetar, sunce, ...), s obzirom na činjenicu da
se potencijali ogrijevnog drveta u velikoj mjeri već koriste i da u tom segmentu nisu
moguća značajnija povećanja potrošnje.
36
Pored značaja drvne energije za ostvarivanje nacionalnog cilja 2020 ona ima i višestruki značaj za
smanjenje uvozne zavisnosti Crne Gore kao i njenom doprinosu smanjenju emisije CO2. Taj značaj
najbolje potvrđuju sljedeće činjenice:
-
potrošnja drvne energije od 173.761 toe odgovara količini energije koja se dobija iz
203,3 hiljade tona lož ulja;
-
korišćenjem drvne energije u navedenom iznosu u 2011.godini dat je doprinos
smanjenju uvozne zavisnosti Crne Gore za lož uljem za 162.679.462 EUR, računato
po cijenama lož ulja koje se uvozilo u Crnu Goru u decembru 2011.godine.
-
korišćenjem drvne energije u navedenom iznosu umjesto lož ulja dat je direktan
doprinos smanjenju emisije CO2 u iznosu 0.5 miliona tona.
Navedenim iznosima drvne energije potrebno je dodati i energiju koja se dobija iz ostataka prilikom
orezivanja vinove loze.
U 2011.godini registrovana je potrošnja ostataka iz vinove loze za potrebe grijanja domaćinstava u
iznosu od 1.075 prostornih metara što je u energetskom smislu značilo potrošnju od 1,9 TJ.
Pored korišćenja za grijanje domaćinstava ostaci od orezivanja vinove loze koriste se za
proizvodnju briketa u, za sada, jedinoj fabrici PlantOMP koja se nalazi u blizini Podgorici na
plantažama preduzeća ‘’13 jul’’.
Planirani kapacitet fabrike je 5.000 tona briketa/godišnje, a prema planovima preko 95%
proizvodnje će biti plasirano u izvoz, a ostalih 5% na domaće tržište. Glavna namjena ovog briketa
jeste za potrebe roštilja, mada dimenzije u kojima se proizvodi ne isključuju mogućnost njegovog
korišćenja za potrebe grijanja ( u odgovarajućim uređajima za sagorevanje).
Fabrika je počela sa radom u drugoj polovini 2011.godine , ali imala je niz tehničkih problema i
posluje u određenom kapacitetu ali puna proizvodnja još uvjek nije uspostavljena.
37
3 DRŽAVNE POMOĆI
U posljednjih deset godina Vlada Crne Gore direktno ili u saradnji sa određenim međunarodnim
organizacijama pomogla je razvoj tržišta drvne biomase. Aktivnosti na razvoju tržišta drvne
biomase odvijale su se u više pravca i to:
-
-
-
kroz projektne aktivnosti analizirajući stanje potencijalja i kreirajući dokumenata sa ciljem
da se sagledaju potencijali i mogućnosti u korišćenju drvne biomase za potrebe energije,
zamjene fosilnih goriva sa gorivima na drvnu biomasu, poboljšanja tehnološke
opremljenosti proizvođača, podrške privrednim subjektima u vidu biznis planova za
proizvodnju peleta, briketa i toplotne energije i drugo.
Paralelno sa tim aktivnostima, sprovodile su se i aktivnosti na rekonstrukcijama objekata
od javnog značaja kao što su škole, bolnice, dječji vrtići, domovi zdravlja i zgrade Vladinih
institucija praćene podizanjem svjesti o značaju obnovljivih izvora energije i mjera
energetske efikasnosti..
kroz donošenje podsticaja za proizvodnju električne energije iz biomase tzv. feed-in tarifa.
Sve navedene aktivnosti detaljno su obrađene u sledećim dokumentima i publikacijama:
Studija: Mogućnosti, izazovi i trenutni napredak u razvoju tržišta za drvnu biomasu u Crnoj
Gori)
Brošura: Biomasa kao energent
Publikacija: Potrošnja drvnih goriva u 2011 godini u Crnoj Gori – Novi energetski bilansi za drvna
goriva
Publikacija : Tipovi, karakteristike i potrošnja drvnih goriva u Crnoj Gori
Publikacija: Integrisani model ponude – potražnje drvnih goriva u Crnoj Gori (WISDOM
Montenegro)
Jedan od najznačajnijih elemenata državnih podsticaja za razvoj tržišta drvne biomase u narednih
12 godina predstavljače feed-in tarife za proizvodnju električne energije iz drvne biomase.
Po visini podsticaja za električnu energiju iz biomase izraženih u c€/kWh Crna Gora je u samom
vrhu evropskih zemalja sa iznosima od:
- 13,71 c€/kWh za električnu energiju iz drvne biomase iz šumarstva i
- 12,31 c€/kWh za električnu energiju proizvedenu iz drvne biomase iz drvne industrije
(tabela 10).
38
Tabela 10: Feed-in tarife za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora
VRSTA ELEKTRANE
C€/KWH
MALE HIDROELEKTRANE
DO 3 GWH
10,44
OD 3 DO 15 GWH
7,44
PREKO 15 GWH
5,04
VJETROELEKTRANE
9,60
ELEKTRANE NA ČVRSTU BIOMASU
IZ ŠUMARSTVA I POLJOPRIVREDE
IZ DRVNO-PRERAĐIVAČKE INDUSTRIJE
13,71
12,31
SOLARNE ELEKTRANE (NA ZGRADAMA ILI GRAĐEVINSKIM
KONSTRUKCIJAMA)
ELEKTRANE NA ČVRSTI DEPONIJSKI OTPAD
ELEKTRANE NA GAS IZ OTPADA
ELEKTRANE NA BIOGAS
15,00
9,00
8,00
15,00
Izvor: Podsticajne cijene električne energije iz obnovljivih izvora i visokoefikasne kogeneracije
(“Službeni list CG” br. 52/11)
Pored navedenih fee-in tarifa za proizvodnju električne energije u ovom Akcionom planu za
biomasu za period 2013-2020.godina data je lista podsticajnih mjera što bi trebalo pozitivno da
utiče na buduće investicije u ovoj oblasti s obzirom da u ovom trenutku ne postoji niti jedno
kogenerativno postrojenje na drvnu biomasu.
39
4 INSTITUCIONALNI I ZAKONODAVNI OKVIR
4.1 Međunarodni okvir
POLITIKA EU O BIOMASI
Biomasa potiče od različitih vrsta organskih materija: biljke za proizvodnju energije (sjemenke za
proizvodnju ulja, biljke koje sadrže šećer), šumske biljke, poljoprivredni ili komunalni otpad
uključujući i drvo i kućni otpad.
Biomasa se može koristiti za grijanje, za proizvodnju električne energije i kao bio-gorivo za
transport. Biomasa može da bude u čvrstom stanju (poljoprivr4edne biljke, drvo, slama i ostale
biljke), gasovitom stanju (iz organskog otpada, deponije otpada) ili tečnom stanju (dobijena iz
usjeva kao što su pšenica, uljana repica, soja ili iz ligno-celuloznih
materijala)
(http://ec.europa.eu/energy/renewables/bioenergy/bioenergy_en.htm).
Оbnоvlјivi izvori еnеrgiје: prоmоciја еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа
еnеrgiје
AKT
Dirеktivа 2001/77/ EC Еvrоpskоg pаrlаmеntа i Sаvjеtа sa 27. sеptеmbrа 2001, o prоmоciјi
еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје nа unutrаšnjеm tržištu еlеktričnе еnеrgiје.
SAŽETAK
Dirеktivа 2001/77/EC Еvrоpskоg pаrlаmеntа i Sаvjеtа sa 27. sеptеmbrа 2001, o prоmоciјi
еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје nа unutrаšnjеm tržištu еlеktričnе еnеrgiје i
Dirеktiva 2009/28/ЕC Еvrоpskоg pаrlаmеntа i Sаvеtа sa 23. аprilа 2009 о prоmоciјi kоrišćеnjа
еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа, о izmjеnаmа i kаsniје ukidаnju Dirеktivа 2001/77/EC i 2003/30/EC.
Prоmоciја еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје (ОIЕ) је visоkоg priоritеtа u Еvrоpskој
Uniјi (ЕU) iz nеkоlikо rаzlоgа. То uklјučuје bеzbjеdnоst i divеrsifikаciјu snаbdjеvаnjа еnеrgiјоm,
zаštitu živоtnе srеdinе i sоciјаlnu i еkоnоmsku kоhеziјu.
Dirеktivа prаti Bijeli dokument iz 1997. о оbnоvlјivim izvоrimа еnеrgiје kојi pоstаvlја cilј оd 12
оdstо brutо unutrаšnjе pоtrоšnjе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа zа ЕU-15 dо 2010, оd čеgа bi
еlеktričnu еnеrgiјu prеdstаvlјаlо 22,1%. Оd prоširеnjа ЕU 2004 gоdinе, cilј је 21%. Dirеktivа
tаkоđе prеdstаvlја bitаn diо pаkеtа mjеrа kојih sе trеbа pridržаvаti, dа bi sе ispunilе оbаvеz е
prеuzеtе оd strаnе ЕU u оkviru Kјоtо prоtоkоlа о smаnjеnju еmisiје štеtnih gаsоvа .
Еvrоpskе kоmpаniје su trеnutnо mеđu svjеtskim lidеrimа u rаzvојu nоvih tеhnоlоgiја ОIЕ u vеzi sа
еlеktričnоm еnеrgiјоm. Dirеktivе imајu zа cilј dаvаnje pоdsticаја zа pоvеćаnjе dоprinоsа оvih
еnеrgiја pоštuјući principе nа unutrаšnjеm tržištu .
40
Оbim
Dirеktivа sе оdnоsi nа еlеktričnu еnеrgiјu prоizvеdеnu iz nе-fоsilnih оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје
pоput vjеtrа, sоlаrnе i gеоtеrmаlnе еnеrgiје, еnеrgiје tаlаsа, plimе, hidrоеnеrgеtikе, biоmаsе,
dеpоniјskоg gаsа, kаnаlizаcionog gаsа i еnеrgiје biоgаsа. Dеfiniciје u Dirеktivi 96/92/EC о оpštim
prаvilimа zа unutrаšnjе tržištе еlеktričnе еnеrgiје tаkоđе vаžе i zа оvu Dirеktivu.
Nаciоnаlni cilјеvi zа pоtrоšnju еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа
Držаvе člаnicе kоје su pristupilе ЕU u 2004 mоrајu dа prim jеnjuјu оdrеdbе Dirеktivе 2001/77/ЕC о
prоizvоdnji еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје. Nјihоv ugоvоr o pristupаnju pоstаvlја
nаciоnаlnе cilјеvа zа udiо еlеktričnе еnеrgiје prоizvеdеnе iz оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје (ОIЕ -Е) u
svаkој nоvој držаvi člаnici zbоg čеgа је оpšti cilј оd 21% zа ЕU -25.
Držаvе člаnicе mоrајu usvојiti i оbјаviti, u pоčеtku nа svаkih pеt gоdinа, izvjеštај koji postavlja
indikativne ciljeve države članice za buduću potrošnju energije iz obnovljivih izvora energije za
budućih 10 godina i koji pokazuje koje mjere su bile ili trebaju biti preduzete za postizavanje tih
ciljeva. Države članice trebaju uzeti u obzir referentne vrijednosti postavljene u Aneksu ka Direktivi
država članica o indikativnim ciljevima o procentu energije proizvedene iz obnovljivih izvora
energije u ukupnoj energetskoj potrošnji u 2010. Isto tako moraju biti kompatibilne sa svim
nacionalnim obavezama koje su bile unesene kao dio obaveza prihvaćenih sa Kjoto protokolom.
Prоcjеnа nаciоnаlnih cilјеvа i mјеrа
Оvа prоcjеnа ćе biti prеduzеta nа nаciоnаlnоm nivоu i nivоu Zајеdnicе.
REFERENCE
Akt
Stupanje na snagu
Krajnji rok za prenos
Službeni list
u države članice
Direktiva 2001/77/EC
27.10.2001
27.10.2003
Izmjene
akta
Stupanje na snagu
Krajnji rok za prenos
Službeni list
u države članice
Direktiva 2006/108/CE
1.1.2007
1.1.2007
Direktiva 2009/28/CE
25.6.2009
5.12.2010
i
dopune
OJ L 283 od
27.10.2001
JO L 363 du
20.12.2006
JO L 140 du
5.6.2009
41
Podrška električnoj energiji iz obnovljivih izvora energije
Komisija analizira napravljeni napredak na području obnovljivih izvora energije i izvještava o
porastu proizvodnje i cirkulaciji obnovljivih izvora energije na unutrašnjem tržištu. Javna podrška
igra važnu ulogu u saradnji između država članica. Komisija smatra, da usklađivanje propisa u
oblasti obnovljivih izvora energije u ovom trenutku nije izvodljivo ali bi, na dugi rok, to bio pravi put.
AKT
Saopštenje Komisije za 7. Decembra 2005 " 2. Podrška električnoj energiji iz obnovljivih izvora
energije " [COM(2005) 627 završna verzija – Službeni list C 49 od 28. februar 2006].
SAŽETAK
Ovo saopštenje izvještava o napretku u postizanju ciljeva, postavljenih sa strane država članica, na
području obnovljive energije, kao što su navedeni u prethodnoj Direktivi 2001. Posebno se fokusira
na postojeću javnu podršku, koja pomaže kod promovisanja električne energije proizvedene iz
obnovljivih izvora energije (OIE-E) na tržište.
Postojeće šeme podrške pokrivaju sljedeće:




Nadoknadne tarife postoje u većini država članica. Za ove sisteme je karakteristična određena
cijena, koja je uobičajeno postavljena za razdoblje od oko sedam godina, i koja mora biti plaćena
sa strane elektro-privrednih kompanija (obično sa strane distributera) domaćim proizvođačima
„zelene“ električne energije;
Sistem zelenog sertifikata, trenutno je na snazi u Švedskoj, Velikoj Britaniji, Italiji, Belgiji i Poljskoj.
OIE-E se prodaje po konvencionalnoj tržišnoj cijeni. Kako bi se finansirao dodatni trošak
proizvodnje „zelene“ električne energije i kako bi se osiguralo, da se proizvodi u dovoljnim
količinama, svi potrošači su dužni kupiti određeni broj zelenih sertifikata od proizvođača OIE, u
skladu sa fiksnim procentom (kvotama) njihove ukupne potrošnje električne energije/proizvodnje.
Sistemi nadmetanja postoje u dvije države članice (Irska i Francuska). Prema ovom postupku,
država izda niz poziva za nadmetanje za nabavku OIE, koja se prodaje po tržišnoj cijeni. Dodatni
trošak je prebačen na krajnjeg potrošača u obliku posebnog poreza.
Porezni podsticaji se koriste isključivo u Malti i Finskoj.
Za procjenu izvođenja tih šema podrške, potrebno je:



uzeti u obzir značajne razlike između postojećih nacionalnih, regionalnih i poljoprivrednih resursa
različitih država članica. Što širi raskorak između "proizvodnih troškova" i "podrške", to je sistem
manje efikasan i sporije isplativ.
uzeti u obzir efikasnost različitih programa podrške. Efikasnost se odnosi na sposobnost sistema
za isporuku „zelene“ električne energije;
uporediti dobit sa perspektive investitora i uporediti efikasnost kako bi se naznačila činjenica da
uspjeh pojedinačnog sistema ima glavnu osnovu u finansijskoj podršci ili postoje druge opcije koje
imaju ključan uticaj na tržištu distribucije energije u zemljama, koja su u pitanju.
42
Nacrt za energiju iz obnovljivih izvora
U svjetlu sve veće zavisnosti Evrope od fosilnih goriva, biomasa je jedan od ključnih načina za
obezbjeđivanje sigurnosti snabdijevanja i održive energije u Evropi. Ovo saopštenje postavlja niz
aktivnosti zajednice koje imaju za cilj povećanje potražnje za biomasom, unapređenju
snabdijevanja, prevazilaženja tehničkih prepreka i razvijanje istraživanja.
Plan obnovljivih izvora energije procjenjuje udio obnovljive energije u energetskoj strukturi i
napredak napravljen na tom području.
Plan takođe obuhvata i cilj proizvodnje od 20% od ukupne EU potrošnje energije iz obnovljivih
izvora do 2020 godine, kao i mjere za promovisanje obnovljivih izvora energije u sektorima za
proizvodnju električne energije, bio-goriva, grijanja i hlađenja.
AKT
Saopštenje Komisije za 10. Januar 2007: “Nacrt za energiju iz obnovljivih izvora. Obnovljivi izvori
energije u 21. vijeku: izgradnja održive budućnosti” (COM(2006) 848 završna verzija.
SAŽETAK
Nacrt postavlja dugoročnu strategiju Komisije za obnovljive izvore energije u Evropskoj Uniji (EU).
Cilj ove strategije je omogućiti EU da ispuni dvostruke ciljeve povećanja sigurnosti snabdijevanja
energijom i smanjenja emisije gasova staklene bašte.
Procjena učešća obnovljive energije u energetskoj strukturi i postignuti napredak u zadnjih deset
godina pokazuju, da bi veća i bolja iskorištenost mogla da se postigne iz obnovljivih izvora
energije.
U nacrtu Komisija predlaže postavljanje obaveznog cilja od 20% učešća obnovljivih izvora energije
u energetskoj potrošnji u EU do 2020 godine i obavezan minimalni cilj od 10% za bio-goriva.
Predlaže se takođe stvaranje novog zakonodavnog okvira za poboljšanje i unapređenje korišćenja
obnovljivih izvora energije.
Politike i mjere
Kоmisiја ćе prеdlоžiti m jеrе zа pоbоlјšаnjе unutrаšnjеg tržištа i uklаnjаnjе bаriјеrа zа rаzvој
оbnоvlјivе еnеrgiје u еlеktrоеnеrgеtskоm sеktоru i sеktоru griјаnjа i hlаđеnjа. Те mјеrе su npr.
smаnjеnjе аdministrаtivnih оptеrеćеnjа, pоbоlјšаnjе trаnspаrеntnоsti i pružаnjе infоrmаciја i
prilаgоđаvаnjе i pоvеćаnjе brоја instаlаciја i sistеmа intеr -kоnеkciје.
Kоmisiја ćе tаkоđе prеdlоžiti mjеrе zа pоdršku, pоdsticаnjе i prоmоvisаnjе оbnоvljivih izvоrа
еnеrgiје, uklјučuјući i pоdsticaje/pоdrške sistеmа zа biо -gоrivа i kоrišćеnjе јаvnih nаbаvki, pоsеbnо
u sеktоru trаnspоrtа.
Kоmisiја ćе nаstаviti blisku sa radnju sа оnimа kојi su uklјučеni u sеktоr оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје
(mrеžе vlаsti, еvrоpski rеgulаtоri еlеktričnе i оbnоvlјivе еnеrgiје u industriјi) dа bi оmоgućila bоlјu
intеgrаciјu оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје u еlеktro mrеžu.
43
Pоzаdinа
Оvaj nacrt rada је intеgrаlni diо rеviziје Еvrоpskе еnеrgеtskе pоlitikе kоја sе dеsilа pоčеtkоm 2007
("Еnеrgеtski pаkеt") kао оdgоvоr nа zаhtjеv Еvrоpskоg sаvjеtа u mаrtu 2006 zа dаlјu prоmоciјu
оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје nа duži rоk.
PОVЕZАNI АKТI



Sаоpštеnjе Kоmisiје od 26. mаја 2004 о udjеlu оbnоvlјivе еnеrgiје u ЕU. Izvјеštај Kоmisiје
u sklаdu sа člаnоm 3. Dirеktivе 2001/77/ЕC - prоcjеnа uticаја zаkоnskih i drugih
instrumеnаtа politika Zajednice nа rаzvој dоprinоsа оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје u ЕU i
prijеdlоgа zа kоnkrеtnе аkciје [CОМ (2004) 366 završna verzija – niје оbјаvlјеnо u
Službеnоm listu].
Sаоpštеnjе Kоmisiје od 26. nоvеmbrа 1997 о еnеrgiјi zа budućnоst: оbnоvlјivi izvоri
еnеrgiје – Bijeli dokument za strategiju Zajednice i аkciоni plаn [CОМ (97) 599- završna
verzija niје оbјаvlјеnо u Službеnоm listu].
Zеlеnа knjigа Kоmisiје od 20. nоvеmbrа 1996 о оbnоvlјivim izvоrimа еnеrgiје [CОМ (96)
576 završna verzija - niје оbјаvlјеnо u Službеnоm listu ].
Аkciоni plаn zа biоmаsu
U svijetlu sve veće zavisnosti Evrope od fosilnih goriva, biomasa je jedan od ključnih načina za
obezbjeđivanje sigurnosti snabdijevanja i održive energije u Evropi. Ovo saopštenje postavlja niz
aktivnosti Zajednice koje imaju za cilj povećanje potražnje za biomasom, unapređenju
snabdijevanja, prevazilaženja tehničkih prepreka i razvijanje istraživanja.
AKT
Saopštenje Kоmisiје od 7. dеcеmbrа 2005 – Аkciоni plаn zа biоmаsu [COM(2005) 628 završna
verzija- Službеni list C 49 оd 28.02.2005].
SAŽETAK
Dа bi sе izbоrilа sа pоvеćаnjеm zаvisnоsti оd uvоzа еnеrgiје, Еvrоpskа uniја (ЕU) mоrа uvеsti u
igru nоvu еnеrgеtsku pоlitiku. Тri glаvnа cilја su kоnkurеntnоst, оdrživi rаzvој i sigurnоst
snаbdijеvаnjа.
U tom širom kоntеkstu intеgrisаne i kоhеrеntne еnеrgеtske pоlitike i pоsеbnо prоmоvisаnja
оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје, Kоmisiја predstavlja ovaj Akciоni plаn zа biоmаsu.
Biоmаsа zа griјаnjе
Griјаnjе је, bеz sumnjе sеktоr kојi nајvišе kоristi biоmаsu, i rаdi tо na jednostavan i jeftin način u
smislu tеhnоlоgiје. Меđutim, pаrаdоksаlnо tоmе, biоmаsа rаstе nајspоriје u оvоm sеktоru.
44
Kоmisiја plаnirа dа kоristi rаznе mjеrе zа pоbоlјšаnjе оvе situаciје, uklјučuјući :
 usvајаnjе nоvоg spеcifičnоg zаkоnа о оbnоvlјivim izvоrimа еnеrgiје u griјаnju;
 izmjеnе Dirеktivе о еnеrgеtskim kаrаktеristikаmа zgrаdа;
 sprоvоđеnjе studiја о tоmе kаkо pоbоlјšаti pеrfоmаnsе kоtlоvа nа biоmаsu u
dоmаćinstvimа i kаkо smаnjiti zаgаđеnjе.
Меđutim, izglеdа dа su оbnоvlјivа gоrivа priklаdniја zа upоtrеbu u sistеmimа dаlјinskоg griјаnjа
nеgо zа individuаlnа griјаnjа. Nјihоvu upоtrеbu stоgа trеbа prоmоvisаti kао kоnkurеntnu,
trоškоvnо еfikаsnu i pоgоdnu zа kоrišćеnjе.
Еlеktričnа еnеrgiја iz biоmаsе
Kоmisiја ističе dа pоstојi mnоgо nаčinа zа proizvodnju еlеktričnе еnеrgiје iz оbnоvlјivih izvоrа
еnеrgiје. U оvој оblаsti pаžnjа trеbа dа sе fоkusirа nа Dirеktivu о еlеktričnој еnеrgiјi iz оbnоvlјivih
izvоrа еnеrgiје
Stimulisаnjе snаbdijеvаnjа biоmаsоm
Štо sе tič е pоlјоprivrеdе, rеfоrmа Zајеdničkе pоlјоprivrеdnе pоlitikе (ZPP) је dоn ijеlа spеciјаlnu
pоmоć zа "еnеrgеtskе zasade". U 2006 Kоmisiја ćе prоc ijеniti implеmеntаciјu оvоg i, аkо budе
pоtrеbnо, iznijеti prijеdlоgе kојi оdrаžаvајu cilјеvе Uniје u pоglеdu biо -gоrivа. Pоrеd tоgа kоmisiја
ćе finаnsirаti infоrmаtivnu kаmpаnju о priоritеtimа zа „еnеrgеtskе kulturе“ i izglеdimа zа njihоvо
iskоrišćаvаnjе.
Stаtistikа zа šumаrstvо pоkаzuјu dа оkо 35% gоdišnjеg rаstа u еvrоpskim šumаmа оstаје
nеiskоrišćеno . Dа bi se rijеšilo ovo pitanje, Kоmisiја trеnutnо priprеmа аkciоni plаn, kојi bi trеbаlо
dа budе usvојеn 2006 gоdinе. Plаn ćе prоučiti mоgućnоsti proizvodnje еlеktričnе еnеrgiје iz
drvеtа. Kоmisiја ćе tаkоđе rаzmоtriti uticај еnеrgеtskе upоtrеbе drvеtа i drvnih оstаtаkа nа
industriju vezanu na šume.
Оtpаd је tаkоđе nеdоvоlјnо iskоrišćеn еnеrgеtski rеsurs. Iz tоg rаzlоgа Kоmisiја trеnutnо rаzviја
tеmаtsku strаtеgiјu о prеvеnciјi i rеciklаži оtpаdа, i priprеmа prеdlоg о rеviziјi zаkоnskih okvira о
оtpаdu.
Kоmisiја је pоsеbnu pаžnju pоsvеćuје usvајаnju Еvrоpskih stаndаrdа zа čvrstа gоrivа iz biоmаsе
u cilјu оlаkšаvаnjа trgоvinе, rаzvоја tržištа i pоvеćаnjа pоvjеrеnjа pоtrоšаčа . Еvrоpski kоmitеt zа
stаndаrdizаciјu rаdi nа tоmе dа dеfinišu оvе stаndаrdе.
Štо sе tičе snаbdijеvаnjа, Evropsko tržište za pelete i opiljke je pоkrеnuto uz pоdršku ЕU –
program Intеligеntnа еnеrgiја zа Еvrоpu (2003-2006). Kоmisiја ćе tаkоđе r pоglеdаti kаkо sе
rеzultаti mоgu pоbоlјšаti , sа cilјеm zа еvеntuаlnо uspоstаvlјаnjе tržišnog sistema na nivou
Zajednice.
Nа krајu, аkciоni plаnоvi оlаkšаvајu prоcjеnu biоmаsе nа rаzličitim nivоimа (fizičkоm i
еkоnоmskоm dоstupnоšću , priоritеtimа zа upоtrеbu, mjеrе kоје trеbа prеduzеti, itd ) tе su podržani
оd strаnе Kоmisiје kаkо nа nаciоnаlnоm tаkо i nа rеgiоnаlnоm nivоu.
45
Finаnsirаnjе biоmаsе
Pоdrškа rаzvојu оbnоvlјivih i аltеrnаtivnih izvоrа еnеrgiје је klјučni cilј strukturnih i kоhеziоnih
fоndоvа. ЕU i zеmlје člаnicе zаtо prоmоvišu rаzvој оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје krоz rеgiоnаlnе
pоlitikе.
Kоmisiја, tаkоđе r, ističе dа pоdrškа zа prоizvоdnju biоmаsе i upоtrеbа mоrајu biti u sklаdu sа
politikom državnih pomoći Zajednice.
SRODNI AKTI
 Sаоpštеnjе Kоmisiје Sаvјеtu i Еvrоpskоm pаrlаmеntu - Оbnоvlјivа еnеrgiја Izvještaj
o napretku: Izvјеštај Kоmisiј е u sklаdu sа člаnоm 3. Dirеktive 2001/77/ЕC, člаn 4( 2)
Dirеktivе 2003/30/ЕC, nа implеmеntаciјi ЕU Аkciоnоg plаnа za biоmаsu, CОМ (2005)
628 [CОМ (2009) 192 završna verzija – niје оbјаvlјеnо u Službеnоm listu]. Оvај izvеštај
оpisuје nаprеdаk оstvаrеn u оblаsti оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје. U sеktоru еlеktričnе
еnеrgiје, је udiо оbnоvlјivih izvоrа еnеrgiје pоrаstао u nеkim držаvаmа člаnicаmа. Pоrеd
tоgа, sеktоr trаnspоrtа је pоdigао svој udiо оbnоvlјivе еnеrgiје zа 1,6 pоеnа оd 2004. I
pоrеd оvоg pоzitivnоg trеndа, Еvrоpskа uniја vjеrоvаtnо nеćе uspijеti dа ispuni svоје
cilјеvе zа оbnоvlјivu еnеrgiјu dо 2010 gоdinе. Zаtо је nеоphоdnо dа Еvrоpskа kоmisiја
nаstаvi dа оhrаbruје držаvе člаnicе dа primjеnе pоstојеćе zаkоnе i аkо је pоtrеbnо dа sе
pоkrеnе prеkršајn е pоstupkе dа bi оsigurаli dаlјi nаprеdаk kа pоstizаnju оvih cilјеvа.
 Saopštenje Kоmisiје sa 19. оktоbrа 2006 - Аkciоni plаn zа еnеrgеtsku еfikаsnоst:
Rеаlizоvаnjе pоtеnciјаlа [COM(2006) 545 završna verzija –niје оbјаvlјenо u Službеnоm
listu].
 Saopštenje Kоmisiје sa 26. mаја 2005 Sаvjеtu i Еvrоpskоm pаrlаmеntu, "Udiо оbnоvlјivih
izvоrа еnеrgiје u ЕU" [COM(2004) 366 završna verzija – niје оbјаvlјеnо u Službеnоm listu ].
Promocija korišćenja energije iz obnovljivih izvora energije – Direktiva o
obnovljivim izvorima energije (Direktiva 2009/28/EC )
Direktiva o obnovljivim izvorima energije (Direktiva 2009/28/EC) Evropskog parlamenta i Savjeta
sa 23. aprila 2009, koja se bavi promovisanjem korišćenja energije iz obnovljivih izvora i dopunama
i posljedičnom zamjenom Direktiva 2001/77/EC i 2003/30/EC.
Ova Direktiva uspostavlja zajednički okvir za korišćenje energije iz obnovljivih izvora sa ciljem, da
se ograniči emisija gasova staklene bašte i promoviše čistiji transport. U tom smislu, nacionalni
akcioni planovi su definisani, kao i procedure za korišćenje bio-goriva.
SAŽETAK
Ova Direktiva uspostavlja zajednički okvir za izradu i promociju energije iz obnovljivih izvora.
46
Nacionalni ciljevi i mjere
Svaka od država članica ima izračunatu ciljnu vrijednost, skladno sa procentom energije, koju
dobija iz obnovljivih izvora u njenoj bruto konačnoj potrošnji do 2020. Ta ciljna vrijednost je
usklađena sa cjelokupnim ciljem „20-20-20“ za Evropsku uniju.
Nacionalni akcioni planovi obnovljivih izvora energije
Države članice treba da uspostave nacionalni akcioni plan koji opredjeljuje udio korišćenja
obnovljivih izvora energije u transportu, kao i u proizvodnji električne energije i grijanja u 2020. Taj
akcioni plan mora uzeti u obzir efekte drugih mjera za postizanje energetske efikasnosti na
konačnu energetsku potrošnju (veće smanjenje u energetskoj potrošnji će zahtijevati manju
potrošnju energije iz obnovljivih izvora za postizanje cilja). Ovi planovi će u isto vrijeme uspostaviti
procedure za reforme planiranja i sheme naplate i dostupa do elektro-energetske mreže i
promovisati energiju iz obnovljivih izvora.
Ključni elementi :
 U prosjeku obnovljivi izvori energije će morati da osiguraju prosječno 20% finalne
energetske potrošnje do 2020 godine, sa obaveznim nacionalnim ciljnim vrijednostima.
 Dok struktura obnovljivih izvora energije za postizanje ciljeva može da varira, države
članice moraju predstaviti Nacionalni Akcioni plan za obnovljive izvore energije (NREAP)
do juna 2010, koji će ukazati kako će obezbijediti adekvatne obnovljive izvore energije.
 U skladu sa Direktivom 2009/28/EC komisija je usvojila, odlukom Komisije br. C(2009)
5174 prijedlog za uspostavljanje Nacionalnog akcionog plana obnovljive energije NREAP,
a to uključuje minimalne zahtjeve Direktive 2009/28/EC i namijenjena je svim državama
članicama. U skladu sa članom 4 Direktive 2009/28/EC upotreba ovog prijedloga – ove
šablone je obavezna.
 Države članice se ohrabruju da završe šablon-obrazac kao dio svojih NREAP, koja želi da
im pomogne da ispitaju svoje zalihe (domaćih i uvezenih) biomasa kao i korišćenje
biomase iz 3 glavna izvora: sektor baziran na šumama, poljoprivredi i komunalnom otpadu.
Implikacije ove Direktive za dalji rast korišćenja biomase, posebno drveta, potencijalno su ogromni,
iako je predviđeno da bi druga dva izvora biomase, dugoročno gledano, mogla da povećaju svoj
procent iskorišćenosti u odnosu na energiju baziranoj na drvnoj energiji.
Saradnja između država članica
Države članice mogu “razmijeniti” određenu količinu energije iz obnovljivih izvora koristeći statistički
transfer, i postaviti zajedničke projekte vezane za proizvodnju električne energije i grijanja iz
obnovljivih izvora.
Moguće je također i uspostaviti kooperaciju sa trećim partnerom. Uslovi koji moraju biti ispunjeni su
slijedeći:
 električna energija mora da se koristi u zajednici;
 električna energija mora biti proizvedena u novim pogonima (poslije Juna 2009);
 količina proizvedene i izvezene električne energije ne smije da koristi drugu podršku.
47
Garancija porekla
Svaka država članica mora da garantuje porijeklo električne energije, energije za grijanje i hlađenje
koja se proizvodi iz obnovljivih izvora energije. Informacija sadržana u garanciji o porijeklu je
normirana i trebala bi biti priznata u svim državama članicama. Takođe se može koristiti kao izvor
informacija za korisnike o sastavu različitih izvora električne energije.
REFERENCE
Akt
Stupanje na snagu
Krajnji rok za
transponovanje u
državama članicama
Službeni list
Direktiva 2009/28/EC
25.6.2009
5.12.2010
OJ l140 of 5.6.2009
POVEZANI AKT

Izvještaj Komisije sa 25. februara 2010 Savjetu i Evropskom parlamentu o održivosti
uslova za korišćenje čvrste i gasovite biomase u proizvodnji električne energije, grijanja
i hlađenja (COM (2010)) 11 završna verzija – nije objavljeno u službenom listu. Ovaj
izvještaj je praćen procjenom uticaja (SEC(2010)65 ) i rezimeom procijene uticaja
(SEC(2010)66 ). Ovaj izvještaj izlaže rezultate procijene koje je sprovela komisija o zahtjevima
o održivosti šeme za korišćenje biomase kao zamjene za bio-goriva i bio-tečnosti (odnosno,
čvrstih i tečnih goriva za proizvodnju električne energije, grijanja i hlađenja).
Važnost biomase za postizavanje ciljeva u 2020
Na osnovu podataka Nacionalnog akcionog plana za obnovljivu energiju, data je procjena da su
države EU27 u 2005. koristile 3,165.2 PJ (75,0 Mtoe) biomase, od čega je 954,6 PJ (22,8 Mtoe)
korišćeno u svrhu proizvodnje električne energije, 2,202.3 PJ (52,6 Mtoe) za grijanje i hlađenje i
3,1 Mtoe za biogoriva. Na temelju Nacionalnog akcionog plana za obnovljivu energiju data je
procjena, da će u 2020 biti potrebno 7,594.9 PJ (181,4 Mtoe) kako bi se dostigli postavljeni ciljevi;
od toga 6,355.6 PJ (151 Mtoe) za struju, grijanje i hlađenje i 1,240.9 PJ (29,6 Mtoe) za biogoriva.
48
Očekivana potrošnja biomase
Potencial biomase (EEA)
Slika 10: Uspoređenje očekivane potrošnje i ekološko kompatibilnog potencijala biomase u 2020
(Podaci iz RENEP, Tehnička procjena Akcionih planova obnovljive energije).
Na osnovu gornje slike moguće je zaključiti da je očekivana potrošnja biomase veća od
procjenjenog potencijala u Belgiji, Danskoj i Holandiji, gdje bi uvoz biomase trebao igrati važnu
ulogu. Za druge države članice je očekivana potrošnja biomase približno jednaka procijenjenom
potencijalu biomase (Češka, Njemačka, Finska, Švedska, Irska, Letonija i Portugal), što znači da
ne postoji velika mogućnost za povećanje. U nekoliko država članica potrošnja biomase bi se
mogla dodatno povećati budući da je još uvijek veliki dio potencijala biomase neiskorišćen
(Austrija, Grčka, Španija, Francuska, Litvanija i Rumunija), dok u nekoliko drugih (Estonija,
Litvanija, Poljska, Slovenija i Slovačka) očekuje se potrošnja biomase koja iznosi manje od 50% od
potencijala biomase.
Najveći doprinos u korišćenju biomase za električnu energiju, grijanje, hlađenje i bio-goriva će biti u
Njemačkoj sa 1371 PJ (32,8 Mtoe), Francuskoj sa 977,0 PJ (23,3 Mtoe), Velikoj Britaniji sa 634,1
PJ (15,1 Mtoe), Italiji sa 599,6 PJ (14,3 Mtoe) i Švedskoj sa 553,0 PJ (13,2 Mtoe).
Doprinos u proizvodnji električne energije sa strane bioenergije će iznositi 837,7 PJ (231.971 GWh)
u 2020, što predstavlja 19,4% električne energije od OIE. Očekuje se povećanje proizvodnje
električne energije iz biomase sa 245,1 PJ (69.039 GWh) u 2005 na 837,73 PJ (231.971 GWh) u
2020, što znači 3,4 puta više nego u 2005 (592,63 PJ (162.932 GWh) povećanje). Ako to
uporedimo sa gotovo 954,6 PJ (22,8 Mtoe) biomase, koja se je 2005 koristila za proizvodnju
električne energije, te 1,394.2 PJ (33,3 Mtoe) biomase korišćene u 2007 (AEBIOM); očekivano
korišćenje biomase u proizvodnji električne energije u 2020 je oko 3,177.8 PJ (75,9 Mtoe)
49
Količina električne energije proizvedena u 2020 od čvrste biomase će biti 155.246 GWh, bio-gas će
doprinijeti 63.978 GWh, a bio-goriva 12.747 GWh električne energije. Jedan dio električne energije
proizvedene iz obnovljivih izvora, (53,6% bio-električne energije) ili 124.231 GWh, u 2020 će biti
proizvedena pomoću kogeneracije (kombinacija toplote i elektrike). Uspoređenja radi, količina
električne energije proizvedene u kogeneracijskim postrojenjima u 2005 je iznosila 32.598 GWh
(47,2% cjelokupne bio-električne energije).
U sektoru korišćenja biomase za grijanje u 2020, čvrsta biomasa će osigurati 3,391.2 PJ (81,0
Mtoe), bio-gas 187,1 PJ (4,5 Mtoe) i bio-goriva 209,3 PJ (5,0 Mtoe) energije za grijanje i hlađenje.
Prema Nacionalnim akcionim planovima za obnovljivu energiju, koje su predale sve države članice,
predloženi cilj predviđa povećanje u korišćenju energije iz biomase za grijanje i hlađenje od
2,210.3 PJ (52,6 Mtoe) u 2005 na 3,798.2 PJ (90,5 Mtoe) u 2020, odnosno porast od 70%.
Očekuje se i povećanje doprinosa toplana za daljinskog grijanja u proizvodnji energije iz biomase
od tri puta. Korišćenje energije iz biomase u toplanama za daljinsko grijanje će se povećati sa
244,8 PJ (5,8 Mtoe) u 2005 na 743,6 PJ (17,8 Mtoe) u 2020, a udio toplotne energije proizvedene
iz biomase u sistemima za daljinsko grijanje će predstavljati 18,1% cjelokupne energije za grijanje
dobijene iz biomase.
Francuska će imati vodeću ulogu u 2020 po pitanju korišćenja biomase u domaćinstvima i sa 134,0
PJ (3200 ktoe) će predstavljati 18,0% od cjelokupnog korišćenja biomase u domaćinstvima. Ostale
vodeće države članice po pitanju korišćenja biomase u domaćinstvima su Švedska sa 131,5 PJ
(3141 ktoe), Njemačke sa 107,2 PJ (2560 ktoe), Danska sa 62,2 PJ (1486 ktoe), Rumunjska sa
54,4 PJ (1300 ktoe) i Finska sa 52,8 PJ (1260 ktoe). Prve tri zemlje (Francuska, Švedska i
Njemačka) će koristiti više od 50% cjelokupne energije dobivene iz biomase na području EU27.
Daljinsko grijanje na biomasu će se u najvećem dijelu koristiti u Francuskoj, koja će sa 309,8 PJ
(7400 ktoe) predstavljati 18,2% od daljinskog grijanja i hlađenja na području EU27. Ostale članice
sa važnim udjelom daljinskog grijanja iz biomase će biti Njemačka sa 250,2 PJ (5975 ktoe), Italija
sa 151,6 PJ (3620 ktoe), Austrija sa 121,6 PJ (2905 ktoe) i Rumunija sa 112,0 PJ (2676 ktoe).
Prve tri zemlje (Francuska, Njemačka i Italija) će predstavljati 48,2% cjelokupne proizvodnje
energije za daljinsko grijanje na osnovi biomase.
50
Tabela 1: Predviđena količina proizvedene električne energije [GWh] i toplote [MWh] od čvrste biomase za razdoblje
2005 - 2020, (Podaci iz RENAP)
Proizvodnja električne energije (GW)
Zemlja / Godina
Belgija
2005
2010
2015
Proizvodnja toplote (MW)
2020
2005
2010
2015
2020
1521
2580
5145
9575
476
669
1138
1947
0
0
490
514
724
734
916
1053
Češka
560
1306
3065
3294
1351
1706
2137
2350
Danska
2960
3578
5312
6345
1714
2178
2426
2470
10044
17498
21695
24569
6794
7516
8389
8952
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
505
612
626
607
8
28
567
687
176
188
362
453
Grčka
n.a.
73
73
364
951
1012
1128
1222
Španija
2029
3719
4660
7400
3441
3550
3997
4850
Francuska
3341
4506
8366
13470
9067
9870
12500
15900
Italija
3477
4758
6329
7900
1629
2206
3404
5254
Kipar
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
4
16
20
24
Letonija
5
8
271
642
1113
1013
1139
1343
Litvanija
3
98
533
810
685
657
851
973
19
25
77
190
16
19
39
70
Mađarska
n.a.
1870
1988
2688
n.a.
812
800
1225
Malta
n.a.
0
86
86
n.a.
0
0
0
Holandija
4758
5103
11189
11975
540
573
604
650
Austrija
2507
4131
4223
4530
3025
3400
3447
3591
Poljska
1340
5700
8950
10200
n.a.
3846
3996
4636
Portugal
934
1092
1468
1468
1785
1514
1515
1484
Rumunija
0
48
1450
1950
0
2793
2919
3845
Slovenija
82
150
272
309
401
415
483
497
Slovačka
27
540
725
850
357
443
540
630
Finska
9640
3930
5300
9860
5450
2710
3300
3940
Švedska
7452
10513
13574
16635
6992
7800
8607
9415
Velika Britanija
4347
5500
7990
20590
493
305
904
3612
Bugarska
Njemačka
Estonija
Irska
Luksemburg
n.a. – podatak nije dostupan („not available“).
51
Strategija za konkurentnu, održivu i sigurnu energiju
Ciljevi ovog saopštenja su dio Strategije 2020 Evropske unije i inicijative „Resource Efficient Europe“.
Namjera je postići dalekosežne promjene u načinu na koji Evropa proizvodi i troši energiju, na osnovu već
postignutih napredaka na području energetske politike.
AKT
Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom privrednom i socijalnom odboru i Odboru
regija 10. novembar 2010 - Energija 2020 Strategija za konkurentnu, održivu i sigurnu energiju [COM (2010)
639 konačni dokument - nije objavljen u Službenom listu].
SAŽETAK
Ovo Saopštenje određuje energetsku strategiju Evropske komisije za razdoblju do 2020. Strategija je
strukturirana oko pet prioriteta:
 ograničavanje korišćenja energije u Evropi;
 izgradnja pan-evropskog integrisanog energetskog tržišta;
 osnaživanje potrošača i postizanje najvišeg nivoa sigurnosti i bezbjednosti;
 proširenje evropskog vođstva u razvoju energetske tehnologije i inovacija;
 jačanje spoljne dimenzije energetskog tržišta EU.
Evropska industrija mora ostati konkurentna. Kako bi se postigla ušteda na ovom području, Komisija želi
poboljšati energetsku efikasnost i re-definisati ciljeve strategije Evropa 2020. Za postizanje navedenog
potrebno je uvođenje zahtjeva eko-dizajna za proizvode sa visokom potrošnjom energije i resursa, npr.
putem obilježavanja.
Osiguravanje slobodnog kretanja energije pomoću unutrašnjeg tržišta – Komisija mora osigurati
izvršenje propisa o unutrašnjem energetskom tržištu. Kako bi to postigla, namjerava uspostaviti plan
evropske infrastrukture za razdoblje 2020-2030, koji se odnosi na razvoj Evropske mreže operatera
prenosnog sistema za prirodni gas i Evropske mreže operatera prenosnog sistema za električnu energiju.
Razvoj inovativnih tehnologija za proizvodnju energije – Ova strategija ima za cilj podržati lansiranje
inovativnih, novih tehnologija sa visokim performansama i niskim udjelom ugljenika na evropsko
tržište. Jedno rješenje je implementacija tzv. „SET-Plan-a“ (Strategic Energy Technologies) koji bi mogao
pomoći kod smanjenja raskoraka između istraživanja i tehnološkog razvoja. Istraživački projekt ITER
(International Thermonuclear Experimental Reactor) bi trebao isto tako da se razvije.
Komisija također namjerava pokrenuti nove velike evropske projekte vezane na:
 pametne mreže, koje povezuju cijeli sistem električne mreže;
 skladištenje struje;
 održiva proizvodnja bio-goriva velikog obima;
 ušteda energije u gradovima i ruralnim područjima.
Jačanje spoljnih veza – Ova strategija ima za cilj učvršćenje unutrašnjeg tržišta s jedne i podsticanje
saradnje susjednih zemalja na unutarnjem tržištu, sa druge strane. Kako bi se to postiglo, potrebno je
uskladiti postojeće međunarodne sporazume sa pravilima unutrašnjih tržišta sa ciljem jačanja saradnje
između država članica i sklapanje novih sporazuma.
52
Nacrt za energetiku 2050
15-og. decembra 2011 (SEC (2011) 885 konačni dokument), je Evropska komisija donijela saopštenje
"Nacrt za energiju 2050". EU se obavezuje ka smanjenu emisije gasova staklene bašte od strane razvijenih
zemalja kao zajednice. U Nacrtu za energiju 2050 Komisija istražuje izazove, koji su bili postavljeni za
postizanje ciljeva za de-karbonizaciju EU, uz istovrijemeno osiguranje energetske snabdijevenosti i
konkurentnosti.
Ovaj Nacrt je usklađen sa Nacrtom za kretanje ka konkurentnoj nisko-ugljeničnoj privredi u 2050 (COM
(2011) 112 konačni dokument, mart 2011) i "Energija 2020 - strategija za konkurentnu, održivu i sigurnu
energiju" (COM (2010) 639, novembar 2010.).
Obnovljivi izvori energije: veliki igrač u evropskom energetskom tržištu
Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom privrednom i socijalnom odboru i Odboru
regija (COM (2012) 271, jun 2012).
U 2007 Evropska unija je postavila ambiciozan cilj postizanja 20% udjela energije iz obnovljivih izvora
energije i 10% udjela obnovljivih izvora energije u saobraćaju do 2020, te je navedene ciljeve podržala
nizom pratećih politika.1 Cilj vezan na obnovljivu energiju je glavni cilj strategije Evropa 2020 za pametan
održiv razvoj.
Na početku 2012 su ovi uslovi već pokazali prve rezultate i EU je trenutno na putu da postigne svoje
ciljeve2.
Ovo Saopštenje objašnjava kako se obnovljiva energija integriše u pojedinačna tržište. Daje neke smjernice
o trenutnom okviru u razdoblju do 2020 i ocrtava moguće političke opcije za razdoblje poslije 2020 kako bi
se osigurao kontinuitet i stabilnost, koji omogućava rast proizvodnje evropskih obnovljivih izvora energije do
2030 i kasnije. Propraćeno je sa Radnim dokumentom za osoblje i Procjenom uticaja.
Na osnovu trenutnog stanja, na više područja se vode aktivnosti za dalje povećanje doprinosa obnovljivih
izvora energije u EU energetskom miksu, za jačanje ujedinjenog evropskog energetskog tržišta, za
uklanjanje tržišnih barijera i regulatornih prepreka, za poboljšanje efikasnosti šema podrške za obnovljivu
energiju, za unapređenje razvoja energetske infrastrukture, za povećanje uključenosti potrošača u
energetska tržišta i za osiguranje održivosti.
Takođe će olakšati međunarodnu saradnju u razvoju obnovljive energije sa omogućavanjem punog
korišćenja mehanizama za saradnju koji bi mogli pomoći, u razvoju obnovljivih izvora energije na području
južnog Mediterana.
1
To uključuje administrativne reforme, mrežna pravila i desetogodišnje nacionalne akcione planove za obnovljivu
energiju.
2 U 2009 i 2010 rast obnovljivih izvora energije značajno se povećala. U stvari, EU je već dosegla svoj prvi privrijemeni
cilj za 2011/2012 u 2010.
53
Komisija je na osnovu saopštenja preduzela četiri glavne aktivnosti koje će:




nastaviti integraciju obnovljivih izvora energije u unutrašnje energetsko tržište i nasloviti pitanje
podsticaja za investicije u proizvodnju energije na tržištu;
pripremiti smjernice o najboljim praksama i iskustvima stečenim preko podrške za podsticanje veće
predvidljivosti, ekonomičnosti, izbjegavanja prekomjerne naknade kada je to dokazano i razvijanja
veće dosljednosti članica;
promovisati i usmjeravati povećano korišćenje mehanizama saradnje, čime bi se omogućilo
postizanje nacionalnih obavezujućih ciljeva država članica uz pomoć trgovanja sa obnovljivim
izvorima energije, i tako smanjilo njihove troškove.
osigurati poboljšanje regulatornog okvira za energetsku saradnju na Mediteranu, uz napomenu da
bi integrisano regionalno tržište u Magrebu olakšalo velike investicije u regiji i omogućilo Evropi
uvesti dodatne obnovljive izvore električne energije.
Definicije drvnih goriva (prema EN 14588:2010)
Drvna goriva, goriva na bazi drveta, bio-goriva drvnih derivata: sve vrste bio-goriva potiču
direktno ili indirektno od drvne biomase.
Drvna biomasa: biomasa iz drveća, grmlja i žbunja.
Drvno gorivo; energetsko drvo: drvno gorivo gdje je originalni sastav drveta očuvan (preuzeto iz
FAO, jedinstvene terminologije bioenergije (UBET)).
Drvo za ogrijev: isječena drvna goriva koja se koriste u domaćinstvima za peći, kamine i centralno
grijanje (NAPOMENA: drva najčešće imaju jednaku dužinu, obično u rasponu od 150 mm do
1000 mm).
Sječeno drvo : sječeno drvno gorivo gdje većina materijala ima dužinu 200 mm i više.
Sječka: parčići drvne biomase u obliku komada sa definisanom veličinom čestica koji su rezultat
mehaničkog tretmana oštrim oruđem kao što je nož. (NAPOMENA: drvne sječke imaju nepravougaoni oblik sa tipičnom dužinom 5-50 mm i male debljine u poređenju sa drugim
dimenzijama.)
Drvni peleti: stisnuto bio-gorivo, napravljeno od mljevene drvne biomase sa ili bez dodataka,
obično cilindričnog oblika, različite dužine obično 5 do 40 mm, sa slomljenim krajevima.
54
Spisak relevantnih standarda i drugih normativnih dokumenata za čvrsta bio
goriva Podaci iz CEN (http://www.cen.eu/, 2012)
Referentni standard
Naziv
CEN/TR 15569:2009
Čvrsta bio-goriva – Vodič za sistem garancije kvaliteta
CEN/TS 151493:2006
Čvrsta bio-goriva – Metod za određivanje raspodijele veličine čestica - Dio 3:
Metoda rotacijskog zaslona
CEN/TS 15150:2005
Čvrsta bio-goriva – Metod za određivanje gustine čestica
CEN/TS 153701:2006
Čvrsta bio-goriva – Metod za određivanje ponašanja topljenja pepela - Dio 1:
Metoda karakterističnih temperatura
EN 14588:2010
Čvrsta bio-goriva – Terminologija, definicije i opisi
EN 14774-1:2009
Čvrsta bio-goriva – Određivanje sadržaja vlage – Metoda sušenja u peći - Dio 1:
Ukupno vlage – Referentna metoda
EN 14774-2:2009
Čvrsta bio-goriva - Određivanje sadržaja vlage - Metoda sušenja u peći - Dio 2:
Ukupno vlage – Pojednostavljena metoda
EN 14774-3:2009
Čvrsta bio-goriva - Određivanje sadržaja vlage - Metoda sušenja u peći - Deo 3:
Vlaga u uzorku za opštu analizu
EN 14775:2009
Čvrsta bio-goriva – Određivanje sadržaja pepela
EN 14778:2011
Čvrsta bio-goriva – Uzimanje uzoraka
EN 14780:2011
Čvrsta bio-goriva – Priprema uzoraka
EN 14918:2009
Čvrsta bio-goriva – Određivanje toplotne vrijednosti
EN 14961-1:2010
Čvrsta bio-goriva – Specifikacije i klase goriva - Dio 1: Opšti zahtjevi
EN 14961-2:2011
Čvrsta bio-goriva - Specifikacije i klase goriva - Dio 2: Drvne pelete za neindustrijsku upotrebu
EN 14961-3:2011
Čvrsta bio-goriva - Specifikacije i klase goriva - Dio 3: Drvni briketi za neindustrijsku upotrebu
EN 14961-4:2011
Čvrsta bio-goriva - Specifikacije i klase goriva - Dio 4: Drvni opiljci za neindustrijsku upotrebu
EN 14961-5:2011
Čvrsta bio-goriva - Specifikacije i klase goriva - Dio 5: Drva za ogrjev za neindustrijsku upotrebu
EN 15103:2009
Čvrsta bio-goriva – Određivanje zapreminske gustine
55
Referentni standard
Naziv
EN 15104:2011
Čvrsta bio-goriva – Određivanje ukupnog sadržaja ugljenika, vodonika i azota Instrumentalne metode
EN 15105:2011
Čvrsta bio-goriva – Određivanje sadržaja vodo-rastvorljivih hlorida, natrijuma i
kalijuma
EN 15148:2009
Čvrsta bio-goriva – Određivanje sadržaja isparljive materije
EN 15149-1:2010
Čvrsta bio-goriva - Određivanje raspodijele veličina čestica - Dio 1: Metoda
oscilirajućeg zaslona upotrebivši otvora sita 1 mm i više
EN 15149-2:2010
Čvrsta bio-goriva – Određivanje raspodijele veličina čestica – Dio 2:
Metoda vibrirajućeg zaslona upotrebivši otvora sita 3,15 mm i manje
EN 15210-1:2009
Čvrsta bio-goriva - Određivanje mehaničke izdržljivosti peleta i briketa - Deo 1:
Pelete
EN 15210-2:2010
Čvrsta bio-goriva – Određivanje mehaničke izdržljivosti peleta i briketa - Dio 2:
Briketi
EN 15234-1:2011
Čvrsta bio-goriva – Uvjerenje o kvalitetu goriva - Dio 1: Opšti zahtjevi
EN 15289:2011
Čvrsta bio-goriva – Određivanje ukupnog sadržaja sumpora i hlora
EN 15290:2011
Čvrsta bio-goriva – Određivanje glavnih elemenata - Al, Ca, Fe, Mg, P, K, Si, Na
i Ti
EN 15296:2011
Čvrsta bio-goriva – Konverzija analitičkih rezultata iz jedne osnove u drugu
EN 15297:2011
Čvrsta bio-goriva - Određivanje sporednih elemenata - As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg,
Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, V i Zn
56
4.1 Institucionalni i zakonodavni okvir u Crnoj Gori
POLITIKA CRNE GORE O BIOMASI
Nacionalna šumarska politika (2008) – dokument definiše ciljeve razvoja šumarskog sektora u
Crnoj Gori i akcioni plan za sprovođenje politike. Implementacija NŠP omogućuje intenzivnije i
planirano korišćenje biomase. Tri izjave o politici su direktno povezana sa razvojem iskorišćavanja
biomase:
 Izjava o politici br. 5 – Šumarstvo i zaštita šuma u primorskom regionu neophodni su za
razvoj sistema za upravljanje proizvodnjom biomase za snabdijevanje južnog regiona Crne
Gore.
 Izjava o politici br. 19 – Promocija drvnih proizvoda kao građevinskog materijala i
energenta preko pilotnih projekata za izgradnju sistema grijanja, valorizacije drvnih
ostataka za proizvodnju peleta i opiljaka , analiziranje mogućnosti za finansiranje projekta
biomase kroz »Clean Development Mechanism« - CDM, definisanje podsticajne politike za
nabavku opreme i instalacija za grijanje domaćinstva na biomasu.
 Izjava o politici br. 31—Razvoj ljudskih resursa u šumarstvu i preradi drveta obezbeđuje
razvoj profesionalnih programa za biomasu i korišćenje drveta za gorivo kao obnovljivog
izvora energije.
Energetska politika Crne Gore (2011) obezbeđuje veću proizvodnju energije iz obnovljivih izvora
kroz razvoj ko-generacijskih sistema, promocijom upotrebe obnovljivih izvora energije za grijanje,
razvojem novih tehnologija za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora i stimulacijama za korisnike
obnovljivih izvora energije. Energetska politika obezbeđuje izradu Programa korišćenja i razvoja
korišćenja obnovljivih izvora energije i ko-generacije, pripremu sistema za promociju i sufinansiranje korišćenja obnovljivih izvora energije te razvoj propisa, koji će podržati veće korišćenje
obnovljivih izvora energije.
ZAKONODAVSTVO CRNE GORE O BIOMASI
Zakon o šumama (2010) – U zakonu o šumama, biomasa je definisana kao jedan od značajnih
šumskih produkata. Stoga je uvedeno nekoliko mjera za zaštitu i razvoj šuma u Crnoj Gori.
Pored rada šumarske službe, uspostavljene su mjere koje podržavaju veću proizvodnju biomase u
šumama kao što su: prevencija šumskih požara, pošumljavanje degradiranih područja, kontrola i
sistem planiranja sprovođenja sječe drveća. Biomasa je veoma važan izvor goriva za grijanje,
posebno u ruralnim područjima. Zato Zakon o šumama obezbeđuje posebne mehanizme za
održavanje biomase za stanovništvo u ruralnim područjima iz državnih šuma.
57
Zakon o energetici (2010) – U Zakonu o energetici je biomasa prepoznata kao jedan od
značajnijih obnovljivih izvora energije. U skladu sa Zakonom se razvoj i korišćenje obnovljivih
izvora energije utvrđuje kroz program razvoja i korišćenja obnovljivih izvora energije, a razvoj i
korišćenje visoko-efikasne kogeneracije se utvrđuje sa programom razvoja i korišćenja visokoefikasne kogeneracije. Kroz oba navedena programa predviđeno je i definisanje obaveznog
minimalnog udjela obnovljivih izvora energije u ukupnom snabdijevanju električnom energijom,
kojeg je dužan da preuzme svaki snabdjevač električne energije. Program razvoja i korišćenja
obnovljivih izvora energije sadrži nacionalni cilj korišćenja obnovljivih izvora energije i rokove,
odnosno dinamiku njegovog ostvarivanja sa podsticajnim mjerama. Sprovođenje programa prati
nadležno Ministarstvo i izvještaj o njegovom sprovođenju dostavlja Vladi svake druge godine u
kojem se direktno na biomasu nadovezuju dva sadržaja:
 procjena raspoloživosti biomase za korišćenje u energetske svrhe i
 ocjena promjene cijena i načina korišćenja zemljišta koji su rezultat povećanog korišćenja
biomase i ostalih obnovljivih izvora energije.
Podsticajne mjere za korišćenje obnovljivih izvora energije i kogeneracije, koje Zakon definiše i
koje se posredno odnose i na biomasu su ograničene na podsticajnu cijenu za proizvedenu
električnu energiju. Zakonom je predviđeno, da Vlada može da ograniči podsticaje ili da prestane
da podstiče izgradnju novih kapaciteta u slučaju negativnih uticaja na ekonomiju ili cijenu električne
energije.
Za nadzor i praćenje stanja u oblasti obnovljivih izvora energije i kogeneracije Zakon je ovlastio
Regulatornu agenciju za energetiku i odredio postupke za istraživanje i utvrđivanje potencijala
obnovljivih izvora energije.
Zakon obavezuje proizvođače toplote i organe jedinica lokalne uprave, da su dužni da pri izboru
tehnologije za proizvodnju toplote i pri izboru rješenja za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili
industrijsku upotrebu, prednost daju tehnologijama koje u potpunosti ili djelomično koriste
obnovljive izvore energije ili visoko-efikasnu kogeneraciju.
Zakon o energetskoj efikasnosti (2010) – Zakon se na biomasu i ostale obnovljive izvore
energije odnosi samo posredno sa uključivanjem podsticaja korišćenja obnovljivih izvora energije.
Kao mjera energetske efikasnosti se smatra i korišćenje obnovljivih izvora energije za energetsko
efikasnu proizvodnju električne odnosno toplotne energije, ako:
 se proizvedena električna energija koristi djelomično ili u potpunosti za zadovoljavanje
potreba objekta u kojem se instalacija (postrojenje) nalazi i
 obnovljivi izvor energije već nije obuhvaćen podsticajnom mjerom ili ako električna energija
proizvedena iz obnovljivog izvora nije namijenjena prodaji.
Ako ispunjavaju navedene uslove mogu pravna i fizička lica koristiti podsticajna sredstva
namijenjena za projekte energetske efikasnosti.
Zakon o životnoj sredini (2008) – Zakon određuje, da se zaštita životne sredine sprovodi i u cilju
racionalnog korišćenja energije i podsticanja upotrebe obnovljivih izvora energije i tako se
posredno nadovezuje na korišćenje biomase. Isto tako Zakon za pravna lica i preduzetnike, koji
koriste obnovljive izvore energije (i biomasu) dopušta utvrđenje poreskih, carinskih i drugih
olakšica.
58
STRATEGIJE I AKCIONI PLANOVI CRNE GORE O BIOMASI
Nacionalna Šumarska Strategija / Program razvoja sektora: Novi zakon o šumama predviđa
pripremu Nacionalne Šumske Strategije kao „dugoročnog dokumenta, koji precizira i sprovodi
ciljeve i smjernice za razvoj šuma i šumarstva, predviđenih u Nacionalnoj šumarskoj politici i sadrži
plan neophodnih mjera kao i finansijska i podsticajna sredstva za njihovo izvođenje”. Trenutno su
neke osnove (podaci, studije i pregledi) u Nacionalnoj šumarskoj Strategiji u različitim fazama
pripreme.
Nacionalni akcioni plan za suzbijanje nezakonitih aktivnosti u šumarstvu (2009) – je jedan od
najvažnijih dokumenata za sektor šumarstva u ovom trenutku. Ovaj akcioni plan bi mogao biti
realizovan boljom saradnjom između državnih institucija i sa poboljšanjem tehničkih sposobnosti
tih institucija. NAP za borbu protiv ilegalnih aktivnosti je prihvaćen prije pripreme EU Uredbe broj
995/2010, te je potrebno u bliskoj budućnosti pripremiti nekoliko preporuka za njegovu
nadogradnju i usklađenje. Dinamika implementacije NAP za borbu protiv nezakonitih aktivnosti u
šumarstvu u velikoj mjeri zavise od ograničenih ljudskih kapaciteta. Zadovoljavajući napredak je
napravljen posebno u preko-graničnoj saradnji i saradnji između institucija. Međutim, inspekcijski
organi i drugi državni organi kao i privatna šumarska preduzeća, treba da budu dodatno ojačani u
osoblju i u tehničkom smislu kako bi se obezbjedilo efikasnije sprovođenje zakonskih rešenja i
NAP.
U skladu sa EU propisima koji se odnose na plasman drveta i drvnih proizvoda na tržištu, kao i
novog Zakona o šumama Crne Gore, planirano je da se uvede bar-kod sistem za označavanje
drvenih proizvoda koji bi trebao da pojednostavi i olakša monitoring drvnih proizvoda i aktivnosti
vezane za njihovu prodaju. Član 56 ovog zakona precizira, da se posječeno stablo može izvući sa
mjesta sječe tek nakon tehničkog prijema drveta, što podrazumijeva mjerenje, registraciju i
obilježavanje drvnih proizvoda (pečat, bar-kod, itd) i tek posle utvrđenja, da je područje sječe bilo
uređeno skladno sa šumskim redom. Radi se o novim elementima zakona, koji se razlikuju od
prošlih metoda prodaje drveta. Uz to, treba imati u vidu, da je bar kod sistem integralni dio lanca za
nadzor/monitoring vlasništva nad drvnim proizvodima, koji se plasiraju na tržište EU.
Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. Godine – Bijela Knjiga (2007) – predstavlja
polaznu osnovu za evropski model održivog i strateškog razvoja energetskog sektora Crne Gore.
Od devet možemo izdvojiti tri cilja, koja se direktno ili indirektno povezuju sa biomasom:
 Cilj 5 – Stvaranje uslova za veće korišćenje obnovljivih izvora energije, kombinovane
proizvodnje električne i toplotne energije (CHP) i korišćenje fosilnih goriva sa čistim
tehnologijama.
 Cilj 8 – Održiva proizvodnja i korišćenje energije u odnosu na zaštitu životne sredine i
međunarodna saradnja u ovoj oblasti, naročito oko smanjenja emisije gasova staklene
bašte (GHG).
 Cilj 9 – Podrška istraživanjima, razvoju i promociji novih, čistih i efikasnih energetskih
tehnologija i vođenju energetske politike na stručnim i naučnim osnovama.
59
Među glavnim strateškim opredjeljenjima istupaju:
 Opredjeljenje 7 – Preduzeti odlučne mjere da se održi bar 20% udio obnovljivih izvora
energije u ukupnoj potrošnji primarne energije u Crnoj Gori.
 Opredjeljenje 13 – Podrška razvoju i ubrzano uključivanje obnovljivih izvora energije,
korišćenje energije sunca za dobivanje toplotne energije, zamjena industrijskih i malih
kotlarnica kogeneracijama na tečni naftni gas (TNG) i tečna goriva, uvođenje drugih
sistema lokalne energetike u energetski sistem države.
U okviru strategije uvođenja obnovljivih izvora energije su biomasa i biljni otpaci prepoznati kao
važan obnovljiv izvor energije, koji ima znatan potencijal za korišćenje. Zbog toga Strategija
predviđa izgradnju kogeneracijskih postrojenja ukupne snage 5 MW i time ostaje mogućnost da
potencijalni privatni investitori izraze svoj interes. Biomasa se isto tako spominje kao vid energije u
sistemu kogeneracije povezane sa strategijom snabdijevanja toplotnom energijom na lokacijama
Pljevlja i Nikšić, a zatim Bjelo Polje, Cetinje i Berane u prvom koraku, i u manjim lokalnim
zajednicama u opštinama Kolašin, Žabljak i Plužine, ali samo u slučaju korišćenja otpadne toplote
iz industrijskih procesa, spaljivanja otpada ili korišćenja biomase.
U oblasti energije iz biomase Strategija preporučuje:
 Izvršenje dodatne procjene raspoloživosti resursa biomase u CG i izradu studije
izvodljivosti u lokalnim uslovima da bi se mogao utvrditi ekonomski potencijal korišćenja
biomase u konkretnim projektima.
 Izgraditi kogeneracije na biomasu (najmanje 5 MW).
Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. Godine – Akcioni plan 2008-2012 (2008) –
prepoznaje biomasu kao jednog od obnovljivih izvora energije sa mogućnošću razvoja u Crnoj
Gori. Ključni sadržaj br. 5 – Izgradnja i eksploatacija obnovljivih izvora energije kroz Program 5.1 –
Program razvoja obnovljivih izvora energije (bez hidro potencijala) predviđa:
 donošenje Odluke o modelu implementacije projekata korišćenja energije biomase,
 izradu studija za daljnji razvoj u toj oblasti,
 promociju upotrebe biomase za proizvodnju energije i
 periodično poboljšanje Programa u dijelu koji se odnosi na iskorišćavanje energije
biomase.
Projekat 10.5.5 – Projekat korišćenja biomase za kombinovanu proizvodnju toplotne i električne
energije predviđa ubrzanje izgradnje objekata na biomasu u odnosu na Strategiju, bazirajući se na
interesu potencijalnih investitora i vlade. Kroz projekat je planirana izrada studije opravdanosti,
određivanje lokacije, izrada idejnog rješenja, projektovana je i sama izgradnja postrojenja za
kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije na biomasu od 2-3 MW u Beranama.
Strategija energetske efikasnosti republike Crne Gore (2005) – utvrđuje, da Crna Gora može
više nego udvostručiti postojeće korišćenje OIE (i biomase), ali će bez posebnih mjera, samo mali
procent ekonomskog potencijala obnovljivih izvora biti realizovan. Strategija definiše barijere za
dalji razvoj OIE, definiše spisak učesnika u postupku otklanjanja tih barijera i njihovu ulogu,
definiše prioritetne sektorske aktivnosti i predviđa osnivanje Crnogorske jedinice za energetsku
efikasnost, čiji zadatak će biti i promocija korišćenja OIE.
60
Akcioni plan energetske efikasnosti za period 2010-2012 (2010) – definiše mjere za
poboljšanje energetske efikasnosti među kojima se nalaze na primjer informativne kampanje
korišćenja OIE, izrada Studije mogućnosti primjene visoko-efikasne kogeneracije i moguća
implementaciju relevantne direktive za ovu oblast i finansijski podsticaji za korišćenje malih sistema
za grijanje na biomasu za domaćinstva. Akcioni plan predviđa nove mjere poboljšanja u razdoblju
2013-2015 vezanih na promociju modernih sistema na biomasu. Uz to Akcioni plan definiše i
horizontalne mjere, kao što su Promocija finansijskih mehanizama za održivu energiju i
alternativnih mehanizama finansiranja i Uvođenje zahtjeva i kriterijuma energetske efikasnosti u
prostorno planiranje i razvoj infrastrukturnih investicija, koji bi mogli imati važan uticaj i na
atraktivnost korišćenja biomase.
Strategija regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014 (2011) – posebno na području Sjevernog
regiona prepoznaje biomasu i ostale OIE kao šansu za dalji regionalni razvoj. Sa druge strane
prepoznaje, da su bila u praksi evidentna brojna ograničenja i izazovi za održivo upravljanja
prirodnim resursima. Strategija je definisala strateški cilj Regionalni razvoj i zaštita životne sredine,
u kojem je definisala i prioritetnu temu Održivo upravljanje i korišćenje prirodnih resursa. Na
osnovu toga je posebno u Sjevernom regionu predvidjela prioritetni pravac djelovanja Unaprediti
upravljanje šumama uz veći stepen uključenosti lokalnih samouprava i zajednica, koji se odnosi i
na korišćenje biomase.
Akcioni plan za implementaciju strategije regionalnog razvoja za 2012. do 2014. godine
(2012) – se fokusira na ostale OIE, dok ni jedan projekat nije direktno vezan na biomasu.
Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (2007) – prepoznaje, da su OIE relativno
neiskorišteni. Zbog toga je strategija definisala prioritetne zadatke koji su direktno ili posredno
povezani sa biomasom u oblastima Energetika, Nove tehnologije, Šume i definisala mjere za
postizanje prioritetnih zadataka.
Akcioni plan Nacionalne strategije održivog razvoja za 2011-2012. godinu (2011) – definiše
mjere za postizanje ciljeva Strategije. Među postavljenim mjerama se na biomasu nadovezuju
posebno mjere Stvaranje uslova za veće korišćenje obnovljivih izvora energije i kogeneracije,
Osigurati održivo upravljanje šumama i dobivanje FSC certifikata i Obnavljanje i sanacija
degradiranih šuma.
61
5 PREGLED PREPREKA
5.1 Institucionalne i administrativne prepreke
Vlada Crne Gore je u proteklih pet godina sprovela veliki broj aktivnosti na harmonizaciji domaće
regulative sa regulativom Evropske unije posebno u oblasti obnovljivih izvora energije kako bi
stvorila povoljnu klimu za investiranje i povećanje proizvodnje i potrošnje tzv. zelene energije.
I pored ove nesporne činjenice u ovom trenutku postoje određene institucionalne prepreke koje
usporavaju aktivnosti u segmentu investiranja u području drvne biomase kao jednom od značajnih
potencijala kojima raspolaže Crna Gora. Najznačajnije od njih predstavljene su u nastavku:
-
neefikasno korišćenje sredstava iz inostranih donacija i kreditnih linija kao posljedica
nepostojanja jedinstvenog organa Vlade pod čijom bi nadležnošću bila sva ta sredstva i iz
koga bi se usmjeravale aktivnosti na investicijama, podsticajima, razvoju politike i tržišta
obnovljivih izvora energije. Koliko je ovaj problem ozbiljan ukazuje činjenica da je Crna Gora u
proteklih pet godina dobila, po raznim osnovama (donacije, povoljne kreditne linije i drugo),
značajna sredstva u svrhu razvoja proizvodnje energije iz obnovljivih izvora. Sredstva su
dobijana i usmjeravana preko različitih Ministarstava, agencija, domaćih nevladinih
organizacija kao i međunarodnih organizacija. Najveći dio sredstava je utrošen na izrade
Strategija, Studija i brojnih drugih dokumenata. Uz uvažavanje činjenice da su neki od
navedenih elemenata zaista potrebni jer daju okvire i smjernice u okviru politike, veliki broj
ostalih projekata nije imao nikakve efekte u pogledu praktične implementacije. Zbog toga u
ovom trenutku Crna Gora značajno zaostaje u odnosu na neke druge zemlje Regiona po
pitanju uspješne implementacije projekata u praksi u segmentu efikasnog korišćenja drvne
biomase. Kao rezultat navedenog postojeće podsticaje iz feed-in tarifa za proizvodnju
električne energije iz drvne biomase u Crnoj Gori nema ko da koristi.
-
nepostojanje tzv. jednog ‘’šaltera’’ (one stop shop concept) za dobijanje svih potrebnih
dozvola koje su u nadležnosti Ministarstava ili agencija za izgradnju fabrika drvnih goriva i
postrojenja za proizvodnju električne energije iz biomase u značajnoj mjeri otežavaju i
poskupljuju investicije u ovoj oblasti. Postojeća regulativa je vrlo zahtjevna u pogledu
propisanih procedura i vremenskih rokova za dobijanje dozvola.
-
nepostojanje zakonskih rešenja o javno-privatnom partnerstvu otežava uvođenje privatnih
kompanija koje bi bile spremne da investiraju u izgradnju lokalnih sistema daljinskog grijanja
objekata od javnog značaja i šire.
-
nepostojanje domaćih regulatornih tijela za kontrolu kvaliteta drvnih biogoriva, opreme za
njihovu proizvodnju kao i uređaja za sagorevanje biomase koji se u Crnu Goru trenutno uvoze
62
-
bez ikakve obaveze dobivanja atesta i sertifikata. Kao rezultat navedenog na tržištu drvnih
biogoriva novije generacije i uređaja za njihovo sagorevanje dominiraju proizvodi izuzetno
niskog kvaliteta sa relativno visokim cijenama u poređenju sa zemljama u regionu.
-
-
-
koordinacija između pojedinih institucija na izradi podzakonskih akata koja su od značaja za
razvoj tržišta i implementaciju projekata iz oblasti obnovljivih izvora energije je nedovoljna, a
protok informacija o planovima na izradi podzakonskih akata u praksi je najčešće sveden na
lične kontakte pojedinaca u tim institucijama.
Kordinacija na nivou donosilaca odluka pri izboru tipa grijanja, kao dugoročno orjentisanog
plana za korišćenje sopstvenih lako dostupnih izvora biomase za energiju prilikom renoviranja
objekata od javnog interesa. Jednom zamjenjeni sistemi grejanja sa lož ulja ili uglja na
biomasu u upotrebi ostaju 20 narednih godina i smanjuje se uvoz, a jača domaća privredna
djelatnost proizvodnje i tržišta biomase.
visoki troškovi i dugačko vrijeme za sakupljanje propisane dokumentacije za dobijanje dozvola
i saglasnosti kao i nepridržavanje rokova propisanih podzakonskim aktima za razmatranje
podnijete dokumentacije.
5.2 Ekonomske prepreke
Ekonomske prepreke razvoju tržišta drvne biomase mogu se posmatrati sa različitih aspekata.
Jedan od aspekata predstavlja uticaj postojeće regulative na ekonomsku isplativost proizvodnje,
transporta i korišćenja drvne biomase. U tom smislu posebnu prepreku daljem razvoju tržišta
biomase u Crnoj Gori predstavlja tretman piljevine i drugih ostataka u procesima prerade drveta u
Zakonu o upravljanju otpadom (Sl. list Crne Gore", br. 64/11 od 29.12.2011). Prema tom Zakonu
piljevina i drvni ostatak su svrstani u kategoriju neopasnog otpada i samim tim podležu
procedurama izvoza/uvoza, plaćanja taksi i drugim procedurama koje se odnose na otpad. Zbog
toga:
- uvoz piljevine nije dozvoljen u Crnu Goru
- uvoz neopasnog otpada je dozvoljen na osnovu dozvola koje izdaje Agencija za zaštitu
životne sredine Crne Gore pod uslovom da se uvezeni neopasni otpad preradi
- dozvole za uvoz neopasnog otpada se izdaju najduže na period od godine dana,
- izvoz neopasnog otpada je dozvoljen i za taj izvoz nije potrebna dozvola od Agencije već je
dovoljno da je izvoznik upisan u Registar izvoznika.
Međutim, u istom tom Zakonu u čl. 8: Sporedni proizvodi predviđeno je sporedne proizvode
predstavlja:
1) Materija ili predmet koji nastaje kao rezultat proizvodnog procesa, čiji primarni cilj nije
proizvodnja te materije ili predmeta, nije otpad već sporedni proizvod pod uslovom da:
- je dalja upotreba materije ili predmeta izvjesna;
63
- se materija ili predmet može upotrijebiti direktno, odnosno bez dodatnog
proizvodnog postupka ili ako se proizvodni postupak sprovodi u okviru uobičajene
industrijske prakse;
- se materija ili predmet proizvodi kao sastavni dio proizvodnog postupka;
- materija ili predmet ispunjava sve zahtjeve za namijenjenu upotrebu u pogledu bezbjednosti
proizvoda, zaštite životne sredine i zdravlja ljudi, u skladu sa zakonom.
Piljevina i drugi drvni ostaci iz primarne prerade drveta u potpunosti ispunjavaju uslove iz člana 8
Zakona o upravljanju otpadom za dobijanje statusa sporednog proizvoda i s tim u vezi izuzimanja
iz svih procedura koje su predviđene za otpadne materije, a koji u značajnoj mjeri poskupljuju
korišćenje drvnog ostatka iz prerade drveta.
Pored navedenog jedna od značajnih ekonomskih prepreka razvoju potrošnje drvne biomase,
posebno za proizvodnju električne energije, predstavlja činjenica da je drvna biomasa tržišna
kategorija i da je njena cijena podložna rastu usled rasta potražnje. Ovo je posebno važno za one
investitore koji se opredijele za investiranje u proizvodnju električne energije jer u postojećim feedin tarifama nisu predviđeni mehanizmi za korekciju podsticajnih cijena električne energije u
zavisnosti od rasta cijena inputa (posebno biomase) u periodu od 12 godina.
5.3 Prepreke u području eksploatacije drvne biomase
Raspoloživi potencijali za korišćenje šumske drvne biomase se trenutno nedovoljno koriste u
energetske svrhe. Razlozi su brojni, a neki od najznačajnijih su:
-
nepostojanje sistema za daljinsko grijanje niti za grijanje objekata od javnog značaja (škole,
bolnice i drugi) koji bi koristili drvnu sječku kao glavni energent proizvedenu od šumskog
drvnog ostatka. Zbog toga određene količine šumskog drvnog ostatka još uvijek ostaju u šumi
i ne koriste se za energetske potrebe objekata, posebno u opštinama koje su bogate šumom i
u kojima bi njena proizvodnja i transport bili ekonomski isplativi. Pored navedenog potrebno je
istaći i činjenicu da se model proizvodnje drvnih sortimenata u šumama u državnom vlasništvu
u Crnoj Gori zasniva na koncesijama i da koncesionari u potpunosti raspolažu drvnom
biomasom koja im je doznačena za sječu na godišnjem nivou, uključivši i drvni ostatak koji
nastaje u procesu izrade drvnih sortimenata. Zbog nepostojanja tržišta drvne sječke
koncesionari nisu još uvijek zainteresovani za prikupljanje, izvlačenje i usitnjavanje šumskog
drvnog ostatka.
-
s obzirom da su koncesije na korišćenje drvne biomase u državnim šumama u najvećoj mjeri
podijeljene postojećim preduzećima za preradu drveta na period od 7-35 godina, to praktično
znači da će svaka nova investicija u izgradnju fabrika za proizvodnju drvnih goriva u Crnoj
Gori biti otežana jer će potencijalni investitori teško dobiti mogućnost korišćenja drvne
biomase u državnim šumama. S druge strane privatni šumovlasnici posjeduju uglavnom male
64
površine pod šumama, a usled neposjedovanja adekvatne mehanizacije, radne snage i drugih
elemenata veoma teško mogu biti pouzdan partner u lancu snabdijevanja drvnom sirovinom
budućih fabrika ili postrojenja na drvnu biomasu. U takvim okolnostima potencijalni privatni
investitori ne mogu biti sigurni da će imati siguran i stabilan izvor snabdijevanja drvnom
sirovinom po odgovarajućim cijenama na duži rok, a upravo ovaj faktor predstavlja jedan od
ključnih faktora za donošenje odluke o investiranju u sferu proizvodnje drvnih goriva.
-
šumske komunikacije i putevi se sporo grade pa je otvorenost šuma nedovoljna zbog čega su
i potencijali za drvnu biomasu za energiju u brojnim šumskim područjima nedostupni za
korišćenje. S druge strane stanje postojećih šumskih komunikacija je takvo da u mnogim
slučajevima postoje ograničenja u pogledu pristupa velikih kamiona i mehanizacije za
usitnjavanje drvnog ostatka. Zbog toga se u Crnoj Gori na velikom broju lokacija i dalje koristi
volovska i konjska zaprega za izvlačenje komercijalnih drvnih sortimenata.
-
nedovoljna informisanost i svijest donosioca odluka o značaju i prednostima korišćenja drvne
biomase za energetske potrebe. Ovaj razlog je veoma izražen u sistemu donošenja odluka na
lokalnom (opštinskom) nivou u čijoj nadležnosti se nalaze odluke za grijanje objekata
opštinske administracije. Kao potvrda navedene konstatacije mogu da posluže primjeri iz onih
opština koje su bogate šumama, a u kojima objekti opštinske administracije i drugi javni
objekti još uvijek koriste mazut kao glavni energent koji se u Crnu Goru uvozi po visokim
cijenama.
-
nedostatak pravih informacija, analiza i kvalitetnih podataka o potencijalima i stanju u pogledu
nivoa korišćenja drvne biomase u Crnoj Gori u energetske svrhe uticao je na pojavu kvazi
analiza koje su doprinijele da se u sistemu odlučivanja stvori jedna pogrešna percepcija da
drvna biomasa ne može da ispuni zahtjeve u pogledu komercijalne isplativosti prikupljanja i
proizvodnje drvnih goriva niti u pogledu zahtjeva za postizanjem odgovarajuće temperature u
prostorijama objekata koji se griju. Ovakvi stavovi su prisutni i u sistemu odlučivanja u
šumarskom sektoru što znatno otežava pokretanje aktivnosti na korišćenju resursa koji
postoje u oblasti šumskog drvnog ostatka. Podaci nedavno realizovane Nacionalne inventure
šuma djelimično će uticati na ublažavanje naprijed navedene percepcije, ali njihova snaga nije
dovoljna da promijeni zacementiranu percepciju pojedinaca u sistemu odlučivanja. Čak i
velike količine drvne biomase koja se u formi piljevine, sječke i krupnog drvnog ostatka
trenutno izvozi iz Crne Gore nisu dovoljan argument za promjenu negativne percepcije prema
drvnoj biomasi.
-
negativna percepcija dijela stručne javnosti, ali i pojedinaca u sistemu odlučivanja na nivou
lokalnih opštinskih administracija dijelom je rezultat nekoliko propalih projekata u kojima se
pokušala uvesti drvna biomasa u formi drvne sječke u sistem za grijanje javnih objekata
administracije u tri grada u Crnoj Gori.
65
-
prethodnim preprekama potrebno je dodati i jednu koja se odnosi na klimatske aspekte
obavljanja poslova u šumarstvu. Klimatski faktori - dugotrajna zima i snijeg u sjevernom
regionu koji je bogat biomasom u značajnoj mjeri utiču na ukupan broj mjeseci u kojima se
mogu obavljati aktivnosti preduzeća u šumarstvu (često ne prelazi sedam mjeseci u toku
godine).
-
Podizanje svjesti javnosti o prednostima korišćenja biomase u sledećim aspektima:
Ekološki - prednost korišćenja zelene – čiste energije iz biomase,
Kvalitativni - uklanjanjem drvnog ostatka iz šume i slabo kvalitetnog drvnog materijala i granjevine
obezbeđuje se drvna biomasa za energiju i anulira se zahvat po kvalitetu čime se popravlja
kvalitet šuma Crne Gore i njen genetski potencijal.
Zdravstveni – odnose se na zdravstveno stanje šume i sposobnost da prirasta, vezujući ugljenik i
oslobađajući kiseonik.
Zaštitni -Uklanjanjem drvne biomase koja u tekućim uslovima ostaje u šumi sprečavaju se požari i
sprečava širenje bolesti i štetočina šumskog drveća
-
nepostojanje asocijacija i udruženja za drvnu biomasu na nacionalnom nivou dodatno otežava
proces komunikacije i uspostavljanje partnerstva između šumarskog sektora i ostalih učesnika
na tržištu drvne biomase.
5.4 Prepreke na tržištu drvne biomase i ponuđača
opreme i usluga
Glavne prepreke u ovom području su:
-
ograničen broj donijetih nacionalnih standarda za drvnu biomasu kao i neprimjenjivanje
njihovih odredbi od strane proizvođača i trgovaca drvnih goriva kao i trgovaca uređajima za
njihovo sagorevanje uticali su na pojavu čestih sporenja na relaciji potrošač-trgovac uređaja
za njihovo sagorevanje. Naime, tokom sezone grijanja 2010/2011.godina pojavile su se
reklamacije korisnika drvnih peleta koje su u Crnu Goru uvezene bez ikakvih sertifikata o
kontroli kvaliteta a koje su bile upućene zastupljenim servisima proizvođača kotlova i peći koji
se također u velikim količinama uvoze u Crnu Goru jer su se pojavljivali česti problemi u
njihovom radu. Predstavnici proizvođača kotlova i peći odbijali su takve reklamacije sa
obrazloženjima da kvaliteta drvnih peleta nije adekvatan odredbama standarda i da je uzrok
problema u radu uređaja loša kvaliteta drvnih peleta, a ne kvalitet uređaja.
66
S druge strane i trgovci kao uvoznici drvnih peleta odbijali su bilo kakve prigovore na njihov
kvalitet sa obrazloženjem da oni posjeduju odgovarajuće sertifikate čak iz inostranih
laboratorija u kojima je potvrđeno da je kvalitet njihovih peleta u skladu sa evropskim
standardima. U takvim odnosima potrošači trpe najveću štetu.
-
nedovoljna edukovanost potrošača, posebno u segmentu domaćinstava, o značaju i
prednostima korišćenja drvnih goriva u odnosu na fosilna goriva (ugalj, mazut) jedan je od
važnih elemenata sporog rasta tržišta drvnih goriva novije generacije u Crnoj Gori. Podizanje
svjesti potrošača je neophodno čak i kod korišćenje drveta za ogrijev kao najzastupljenijeg
energenta u smislu predstavljanja prednosti i ušteda upotrebom energetski efikasnijih kotlova.
U tom segmentu se malo radilo i uradilo u Crnoj Gori. Urađeno je nekoliko brošura, održano
nekoliko seminara za predstavnike lokalne administracije, a od ostalog promotivnog materijala
mogu se izdvojiti jedino flajeri i male brošure proizvođača kotlova i peći koji uz promociju
svojih proizvoda vrše i edukaciju potrošača. Zbog toga je i potrošnja drvnih peleta i briketa u
Crnoj Gori značajno ispod nivoa potencijala tržišta. Prethodno je napomenuto da se drvna
sječka uopšte ne koristi u energetske svrhe što sve zajedno pokazuje koliki je stepen
neiformisanosti i needukovanosti potrošača. Prva značajnija aktivnost na uključivanju
domaćinstava u sistem podsticaja od strane bankarskog sektora preko Ministarstva ekonomije
i Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja i luksemburškog projekta FODEMO za nabavku
uređaja za sagorevanje drvnih goriva realizovano je i predstavlja prvi pozitivan primjer širenja
aktivnosti na segment domaćinstava koji predstavlja najbrojnijeg i najvećeg potrošača
ogrijevnog drveta u Crnoj Gori.
-
nepostojanje trgovinskih centara za drvnu biomasu (Biomass Trade Centers) slabi ponudu i
sužava izbor potencijalnim korisnicima zbog čega su oni orjentisani na kupovinu ogrijevnog
drveta u najvećem broju slučajeva sa kamiona. Istraživanja o potrošnji drvne biomase u Crnoj
Gori koja su sprovedena u okviru projekta MONSTATA su pokazala da 75% domaćinstava
nabavlja ogrijevno drvo od trgovaca sa kamiona. Sam podatak govori koliko je veliki prostor
sa osnivanje i uvođenje centara za drvnu biomasu sa kompletnom ponudom svih vrsta drvnih
goriva i odgovarajućim garancijama u pogledu kvaliteta.
5.5 Prepreke na području finansiranja
Glavne prepreke na području finansiranja predstavljaju:
-
nedostatak podsticaja kroz fiskalnu politiku je izražen posebno u segmentu stope poreza na
dodatu vrijednost. Naime stopa PDV za drvo i drvna goriva u Crnoj Gori je identična stopi PDV
koji se plaća na ugalj. To ukazuje da se Vlada ne bavi dovoljno problematikom obnovljivih
izvora energije kakvo je drvo u segmentu politike koja se odnosi na oporezivanje.
67
-
postojeće visoke kamatne stope komercijalnih banaka kao i nedostatak fondova i povoljnih
kreditnih linija za finansiranje projekata iz oblasti zelene energije od strane države djeluje
destimulativno na potencijalne investitore za ulaganje u izgradnju fabrika i postrojenja
baziranih na drvnoj biomasi.
-
nepostojanje podsticajnih mjera za domaćinstva i ostale korisnike za kupovinu uređaja za
sagorevanje drvnih biogoriva sa visokim nivoom energetske efikasnosti kao što je to slučaj u
Austriji i drugim zemljama Zapadne Evrope.
5.6 Znanje i osposobljenost
Ključna prepreka u ovom segmentu postojećih prepreka bržem razvoju tržišta drvne biomase u
Crnoj Gori predstavlja nedostatak domaćih eksperata u ovoj oblasti u smislu poznavanja
tehnologije proizvodnje pojedinih drvnih goriva, vrsta i karakteristika drvne biomase, projektovanja,
analiza ekonomsko-finansijskih efekata investiranja i drugih elemenata koji su od značaja za
donošenje odluka potencijalnih investitora.
Pored navedenog potrebno je dodati i činjenicu da najveći broj domaćih drvoprerađivača ne smatra
značajnim investiranje u znanje i izradu kvalitetnih projekata od strane eksperata već odluku o
investicijama donose na bazi ‘’viđeno kako funkcioniše kod drugog’’ i na osnovu preporuka
trgovaca koji prodaju uglavnom polovnu opremu iz zemalja Zapadne Evrope. Rezultat ovakvog
pristupa su brojni promašaji u izboru tehnologija, postavljanju tehnoloških procesa i drugih
elemenata u proizvodnji drvnih goriva zbog čega ti isti ‘’investitori’’ postaju taoci sopstvenih
pogrešnih odluka nakon čega za svoje neznanje pokušavaju da okrive nekog drugog, a najčešće
državu pod izgovorom da ne vodi dovoljno brige o proizvođačima. Postojeći primjeri pogrešnih
investicija u proizvodnju drvnih goriva i preduzeća koja ne rade dodatno doprinose širenju
negativne percepcije o drvnoj biomasi kod domaće stručne javnosti.
Iako je u posljednjih nekoliko godina organizovano nekoliko stručnih ekskurzija u zemlje Zapadne
Evrope koje su podržale domaće institucije i neke od međunarodnih organizacija, a tokom kojih su
domaći drvoprerađivači kao i predstavnici institucija, lokalnih zajednica i sektora šumarstva imali
priliku da se upoznaju sa praktičnim primjerima i efektima funkcionisanja fabrika i sistema
daljinskog grijanja baziranih na drvnoj biomasi, to nije stvorilo potrebnu kritičnu masu znanja i
spremnosti na preduzimanje aktivnosti na praktičnoj realizaciji sličnih projekata u Crnoj Gori. Pri
tom, iako je bilo nekoliko pokušaja još uvijek ne postoji izraženo liderstvo u znanju i
prepoznatljivosti domaćih stručnjaka iz oblasti drvne biomase u Crnoj Gori.
Svemu prethodnom potrebno je dodati i činjenicu da u stručnim školama u srednjem obrazovanju
kao i na nekim tehničkim fakultetima u Crnoj Gori ovoj problematici nije dat nikakav ili veoma mali
značaj u nastavnim i studijskim programima. Kao rezultat navedenog su tehničari i inženjeri koji
završavaju obrazovanje sa nikakvim ili minimalnim znanjima o vrstama, karakteristikama i značaju
drvnih biogoriva.
68
6 POTENCIJALI I GLAVNI IZVORI SNABDIJEVANJA ZA
ODRŽIVU PROIZVODNJU DRVNE BIOMASE U MNE
6.1 Drvna biomasa iz šuma
Crna gora je jedna od najšumovitijih zemalja u Europi. Šume pokrivaju 60% površine države, što je
u vrhu Europskog prosjeka u tom pogledu. Ta činjenica govori o tome, da ima Crna Gora pored
drugih drvnih potencijala i veliki potencijal drvne biomase iz šuma. Kod prikaza površina šuma
upotrebljeni su podatci iz Nacionalne inventure Crne gore (NICG). Pošto zbog zakonskih
ograničenja sječa nije dozvoljena u svim šumama u Crnoj Gori (npr. nije dozvoljena u nacionalnim
parkovima, zaštitnim šumama itd.), u proračunima su upotrijebljeni podaci za šume, u kojima je
sječa dozvoljena. Površine šuma prikazane su u Tabeli 11.
Tabela 11: Površina šuma u ukupnoj površini države, strukturirano po vlasništvu 3
Ukupna površina4
Ukupna površina svih šuma
Površina šuma, gdje je dozvoljena sječa
Državno vlasništvo
Privatno vlasništvo
Površina (ha)
1.382.000
827.000
676.000
335.000
341.000
%
60 % (na ukupno površinu)
49% (82 % na površinu šuma)
49,6 % (na površinu, gdje je
dozvoljena sjeća)
50,4 % (na površinu, gdje je
dozvoljena sjeća)
Sječa dozvoljena je na malo više od 80% površine svih šuma odnosno na polovini površine Crne
Gore. Po vlasništvu površina šuma, gdje je dozvoljena sječa (u nastavku je kod svih izračunata
upotrjebljena površina), podijeljena je polovina na državno i polovina na privatno vlasništvo.
Teorijski potencijal drvne biomase iz šuma je sva biomasa koju bi teorijski mogli iskorištavati, a da
pri tome ne bi doveli u pitanje održivo gazdovanje šumom. Definisana je u planovima gazdovanja
šumama kao mogući etat svih sortimenata, znači i kvalitetno i nekvalitetno drvo. Stvarni potencijal
drvne biomase iz šuma, što znači drvo, koje je odgovarajuće za energetsku upotrebu, znatno je
manji od teorijskog potencijala. On je ključnog značaja kod razumijevanja održive proizvodnje
drvne biomase iz šuma. Stvarni potencijal procjenjuje se na osnovu podataka Nacionalne inventure
Crne gore NICG i procjene etata onih sortimenata, koje je racionalno moguće koristiti za energiju.
Osnovni podatci o drvnoj zalihi i potencijalima prikazani su u tabeli 12:
3
Pod „šumom“ u Nacionalnoj inventuri (NICG) podrazumijeva se površina šume, koja nije manja od 0,5 ha i
pokrivenost viša od 10%. Površine „šumsko zemljište“ razumije se površina, ne manja od 0,5 ha i pokrivenost
manja od 10% (npr.: grupe makije, gariga). U nastavku upotrebljavati će se informacije, koje su rezultat podataka iz
pristupačnih tačaka NICG.
4 Rezultati Nacionalne inventure šuma Crne Gore
69
Tabela 12: Osnovni podaci o zapremini, prirastu i etatu odvojeno na četinare i lišćare
Četinari
Lišćari
Ukupno
Zapremina m3 zapremina/ha Prirast m3 Etat m3
Procenat %
41.953.000
62 1.181.000
935.000
45
63.022.000
93 1.344.000 1.123.000
55
104.975.000
155 2.525.000 2.058.000
100
Svi podatci su rezultat NICG. Bitan za procjenu potencijala drvne biomase iz šuma je dozvoljena
sječa – etat. Kao mogući etat i time i potencijal drvne biomase upotrjebljen je scenarij 2 iz NICG,
koji se bazira na tablicama prinosa, koje uključuju sječu i konverziju iz izdanačkih u visoke šume.
Tabela 13: Procjena potencijala drvne biomase iz šuma, gdje je dozvoljena sječa na osnovu podataka NICG
Površina šuma, gdje je dozvoljena sječa (ha)
Drvna zaliha u šumama, gdje je dozvoljena sječa (m3)
Prirast u šumama, gdje je dozvoljena sječa (m3)
Etat četinari (m3)
Etat lišćari (m3)
Etat ukupno (m3)
Procjena potencijala drvne biomase - četinari (m3)
Procjena potencijala drvne biomase – lišćari (m3)
Procjena potencijala drvne biomase – ukupno (m3)
676.000
104.975.000
2.525.000
935.000
1.123.000
2.058.000
249.000
837.000
1.086.000
Za procjenu potencijala drvne biomase iz šume upotrjebljeni su podaci o sortimentima za
„ogrijevno drvo“ i „otpad“5. Kod četinara postavljalo se pitanje, da li bi mogli upotrebiti i kategoriju
„ostali sortimenti“, ali se na kraju procijenilo, da su to sortimenti, koji sami po sebi pružaju
mogućnost više dodate vrijednosti ako se upotrebe po svojoj namjeni i zbog toga nijesu toliko
pogodni za energiju. Iz Tabele 13 vidi se, da bi se moglo u Crnoj Gori upotrebiti 1 milion m3 drvne
biomase, od toga najviše kod lišćara (77%).
5
Otpad: drvni ostatak – račve, gule, ostaci pri krojenju, ostaci pri čišćenju trasa dalekovoda, oštećena i zaražena
stabla, strugotina, isječak, okrajci, odresci, ovršak, dijelovi debljih grana, koje nemaju dužinu, kora oblovine,
necijepivi kraći komadi, stope grana, odresci sljepica
70
23%
četinari
liščari
77%
Grafikon 14: Procent drvne biomase podijeljeno na četinare i lišćare
Od drvnih vrsta najviše kod u potencijalima biomase iz šuma pridonosi bukva i to više od 60 %, što
je iz aspekta korišćenja drva za energiju povoljno. Sve druge vrste su manje zastupane, što se vidi
iz Grafikona 15.
Grafikon 15: Zastupanost drvnih vrsta u drvnoj biomasi iz šuma
Za buduće planiranje proizvodnje i upotrebe drvne biomase značajni je geografski raspored
potencijala. Najjasnija slika geografskog rasporeda potencijala drvne biomase vidi se, kada
upotrebimo podatke NICG po bioregionima i opštinama. Regionalno najviše mogućnosti korišćenja
71
i snabdijevanja drugih regiona sa biomasom postoji u sjevernim i centralnim dijelovima Crne gore,
koji i sada efikasno snabdijevaju zemlju sa ogrijevnim drvom . Struktura potencijala po
bioregionima, koja je prikazana u Grafikonu 16, pokazuje, da je od prilike 90 % sve drvne biomase
u istočnom, sjevernom i srednjom bioregionu. U ta područja treba da se u budućnosti više ulaže u
efikasniju upotrebu drvne biomase a i u promociju njene proizvodnje za još bolje snabdijevanje
drugih regiona.
Grafikon 16: Potencijali drvne biomase po regionima
Još detalnije informaciju geografske raspodjele drvne biomase iz šuma pruža nam slika visine
drvne biomase po opštinama, gdje je jasno vidi lokalna distribucija tog potencijala. U apsolutnom
po biomasi iz šuma najjače su opštine Pljevlja, Bijelo Polje, Kolašin, Andrijevica, Nikšić i Podgorica.
72
Slika 11: Visina drvne biomase iz šuma po opštinama u m 3
73
Kada uporedimo vrijednosti drvne biomase po površini (m3/ha), onda imamo najviše potencijala u
opštinama: Pljevlja, Mojkovac, Kolašin i Andrijevicia
Slika 12: Visina drvne biomase po opštinama u m 3/ha
74
Kod mogućnosti snabdijevanja drvnom biomasom potrebno je naglasiti, da su te procjene vezane
na čitavu teritoriju države, bez razmatranja otvorenosti šuma sa šumskim komunikacijama (vlake i
šumski putevi).
Na osnovu sadašnjih informacija otvorenost šuma u Crnoj Gori je vrlo niska. U postojećim
dokumentima u šumarstvu nije preciziran numerički cilj otvaranja sa putevima i vlakama, poznate
su jedino izjave u politici u Nacionalnom šumskom programu Crne Gore, gdje je na više mjesta
naglašena potreba o otvorenosti šuma. Otvorenost je za razumijevanje mogućnosti korišćenja
drvne biomase od izuzetnog značaja, jer ništa ne znači veliki potencijal, koji je nepristupačan.
Otvaranje šuma treba da bude jedna od najznačajnijih mjera u strategiji korišćenja drvne biomase.
U tom svijetlu treba da se osvrnemo i na nivo opremljenosti sa mehanizacijom za sječu, izvlačenje
drveta, transport i preradu drvne biomase (izrada sječki, mehanička izrada cjepanica,...), koja je na
niskom nivou, i zbog toga ovoj privrednoj grani je potrebna podrška u cilju razvoja.
Konačno trebamo napomenuti strukturu vlasništva (Grafikon 17), koja ima veliki uticaj na održivo
snabdijevanje potrošača a i na ruralni razvoj.
Grafikon 17: Struktura drvne biomase iz šuma po vlasništvu
Naročito zbog većih zaliha i boljih šuma, najveći potencijali drvne biomase dolazi iz državnih šuma.
To ne znači, da bi mogli privatno vlasništvo zapostavljati. Proizvodnja drvne biomase je od
izuzetnog značaja u ruralnom razvoju zemlje. Nepovoljna struktura privatnog vlasništva, loša
opremljenost za rad u šumi, neotvorenost šumskim putevima faktori su, koji značajno utiču na
sadašnje i buduće održivo snabdijevanje drvnom biomasom iz šuma i na razvoj ruralne okoline.
Pri tome treba napomenuti, da tržište snabdijevanja drvnim cjepanicama funkcioniše, treba ga
nadgraditi sa produkcijom drugih proizvoda na bazi biomase, koji će se razvijati paralelno sa
potražnjom, a i podići na viši tehnološki nivo. U tom pogledu naročito su značajna udruženja
privatnih vlasnika šuma, koji bi mogli biti značajan faktor kod održivog snabdijevanja tržišta
drvnom biomasom iz šuma.
75
4.2. Potencijali energije iz vinogradarstva u Crnoj Gori
S obzirom na činjenicu da Crna Gora raspolaže značajnim površinama pod vinovom lozom i da je
vinogradarstvo značajna privredna grana posebno u centralnom i južnom regionu Crne Gore to su
značajni i potencijali u pogledu količina i energetske vrijednosti drvnog ostatka koji nastaje u tom
sektoru. U 2011.godini ukupna površina pod vinovom lozom u Crnoj Gori iznosila je oko 4,5 hiljada
ha na kojoj se nalazilo 18,44 miliona čokota vinove loze (tabela 14). Na osnovu poznatih
parametara o količinama drvne biomase po hektaru koja nastaje u procesu orezivanja vinove loze,
a koji se mogu staviti u funkciju proizvodnje goriva na godišnjem nivou sa ekonomskog aspekta
(isplativosti) (Cavalaglio G., Cotana S. University of Perugia – Biomass Research Centre) u
vinogradarstvu u Crnoj Gori nastane 12.543 tone drvnog ostatka čija energetska vrijednost iznosi
37.629 MWh.
Tabela 14: Količina i energetska vrijednost drvnog ostatka koji nastaje u vinogradarstvu u Crnoj Gori
Vlasništvo
Broj čokota
vinove loze
Državne
plantaže
9. 126. 842
Privatne
plantaže
9. 314. 515
Ukupno
18. 441. 357
Prosječna količina
ostataka nakon
orezivanja loze u
kg/čokotu
Ukupno
(tona)
Energetska
vrijednost ostatka
u
kWh/toni
(Vlažnost=25%)
13.690
1,5
13.972
Ukupno
(MWh)
41.070
3.000
27.662
41.916
82.986
Izvori: Statistički godišnjak 2012., MONSTAT; 2. Plantaže 13 Jul d.o.o. Podgorica, 3. Cavalaglio
G., Cotana S. University of Perugia – Biomass Research Centre
Slika 13: Drvni ostaci u vinogradarstvu
76
Na osnovu sprovedenih terenskih istraživanja sve do 2010.godine cjelokupna količina drvnog
ostatka koji je nastajao na državnim plantažama se spaljivala. Prema podacima iz preduzeća
13.Jul a.d. Podgorica godišnje se spaljivalo oko 14 miliona kg drvnog ostatka (slika 13.). Počevši
od 2011.godine ostaci od orezivanja vinove loze u preduzeću ‘’13 jul Plantaže’’ se organizovano
sakupljaju za potrebe fabrike briketa od vinove loze koja se nalazi neposredno uz plantaže.
Drvni ostatak sa privatnih plantaža se u najvećoj mjeri spaljuje s obzirom da ne postoji
organizovano sakupljanje u svrhu korišćenja za energetske potrebe. U određenom broju
domaćinstava se koriste manje količine drvnog ostatka za pečenje rakije i grijanje.
4.3 Potencijali drvene biomase iz drvne industrije
Imajući u vidu činjenicu da je pilanska proizvodnja dominantan vid proizvodnje najvećeg broja
preduzeća u Crnoj Gori, kao i činjenicu da postojeće fabrike i pogoni namještaja svoju proizvodnju
u najvećoj mjeri baziraju na proizvodnji pločastog namještaja, sagledavanje potencijala energije
koja nastaje i koja se koristi u drvnoj industriji ističe u prvi plan potrebu sagledavanja potencijala u
oblasti pilanske prerade drveta.
Rezultati sprovedenih istraživanja u projektu FODEMO/MONSTAT pokazali su da se godišnje u
preduzećima za primarnu preradu drveta u Crnoj Gori preradi 326.649 m 3 tehničke oblovine od
čega 81% ili 264.586 m3 sačinjavaju četinari, a ostatak od 19% predstavljaju lišćari (podatak se
odnosi na 2011.godinu). U procesima primarne prerade drveta u 2011.godini nastalo je ukupno
119.453 m3 drvnog ostatka od čega 77.769 m3 krupnog (okorci, okrajci) i 41.684 m3 sitnog drvnog
ostatka (piljevina).
Struktura drvnog ostatka i njegova energetska vrijednost predstavljeni su u tabeli 15.
77
Tabela 15: Struktura i energetska vrijednost drvnog ostatka u primarnoj preradi drveta u Crnoj Gori
Vrsta drvnog ostatka
Količina
m3
u Energetska vrijednost Ukupna količina
u kWh/m3 (w=40%)
energije u MWh
Krupni drvni ostatak od bukve
19.948
2.481
49.491
Krupni drvni ostatak od hrasta
447
2.602
1.163
Krupni drvni ostatak od ostalih lišćara
103
2.406
248
Krupni drvni ostatak od jele/smrče
56.118
Krupni drvni ostatak od ostalih
četinara
1.153
1.793
100.620
1.855
2.139
Sitni drvni ostatak od bukve
8.009
2.481
19.870
Sitni drvni ostatak od hrasta
168
2.602
437
Sitni drvni ostatak od ostalih lišćara
196
2.406
472
Sitni drvni ostatak od jele/smrče
32.970
1.793
59.115
Sitni drvni ostatak od ostalih četinara
341
1.855
633
UKUPNO
119.453
234.187
Izvori: 1. Projekat FODEMO/MONSTAT; 2. Kalkulacije: Prof.dr Branko Glavonjić
Od navedene količine za sopstvene potrebe preduzeća u 2011.godini utrošeno je svega 27.983 m3
ili 23,4%, a ostatak je plasiran na domaće tržište i u izvoz.
78
7 CILJEVI PLANA
7.1 Zaključci i analize
1. Crna Gora ima dovoljno resursa drvne biomase za podmirenje svojih potreba ali se oni
trenutno ne koriste na potpuno zadovoljavajući način u smislu energetske efikasnosti jer se
najveće količine ogrijevnog drveta troše u sistemima i uređajima za grijanje koji u veoma
stari i energetski neefikasni često sa efikasnoću ispod 25%.
2. Politika energetske efikasnosti objekata treba da deluje paralelno sa podizanjem svjesti o
energetski efikasnijim uređajima za grijanje kako bi se dugoročno gledano ostvarili
ekonomski benifiti i postigao bolji kvalitet života domaćinstava.
3. Buduća politika u oblasti šumarstva i energetike treba biti orjentisana prema kreiranju
ambijenta da se raspoložive količine drvne biomase koriste prvenstveno za podmirenje
domaćih potreba ali na energetski efikasniji način, kako se ne bi desilo da kroz eventualne
strane direktne investicije dođe do takvih situacija u kojima bi drvna biomasa bila
preusmjerena u izvoz, a da se pri tome lokalne potrebe ne podmire.
4. Imajući u vidu enormno veliku potrošnju energije za grijanje objekata od javnog značaja za
koju se koriste fosilna goriva, a prije svih mazut i lož-ulje koji se uvoze potrebno je u što
kraćem vremenu zamijeniti njihov uvoz sa drvnim bio gorivima čime će se dati značajan
doprinos kako u jačanju domaće privrede, snižavanju uvoza i spoljnotrgovinskog deficita,
snižavanju energetske zavisnosti Crne Gore i pozitivnim ekološkim efektima.
5. S obzirom da je postojeće tržište drvne biomase nedovoljno uređeno i transparentno to
znači veoma visoki gubitak države kroz neplaćanja PDV-a, za ogrijevno drvo koje je u
prometu u segmentu privatnih preduzetnika. Takođe, uređenje tržišta bi u značajnoj mjeri
suzbilo nelegalne aktivnosti u šumarstvu i otvorilo novu privrednu granu koja bi mogla
zaposliti značajan broj stanovnika posebno u sjevernim regionima.
6. Tržište će se razvijati samo uz istovremeni tehnološki razvoj efikasne upotrebe drvne
biomase i podsticanjem upotrebe savremenih sistema grijanja na drvnu biomasu.
79
7. Nepostojanje institucionalnog okvira podrške domaćinstvima za edukaciju, zamjenu i
nabavku savremenih i energetski efikasnih sistema i uređaja za sagorevanje drveta i
drvnih goriva, doprinijelo je značajno visokoj potrošnji energije u ovom sektoru posmatrano
po m2 površine za grijanje, po članu domaćinstva i drugim elementima u odnosu na
prosjek u zemljama u Regionu (Srbija, Hrvatska, Slovenija) i u EU.
8. Nepostojanje diversifikacije u korišćenju drvne biomase kao ni tržišta za pojedine oblike
drvnih goriva (pre svega drvne sječke i peleta), pre svega u javnom i komercijalnom
sektoru, ne otvara nove razvojne mogućnosti za industriju u smislu proizvođača i
snabdjevača ovih goriva.
9. Nepostojanje subvencija i drugih mjera podsticaja za preduzetnike, privatne vlasnike šuma
i njihova udruženja u ruralnim područjima u smislu organizovanja i nabavke opreme ne
doprinosi njihovom uključivanju u lanac snabdijevanja, a time se i ne koriste potencijali koji
postoje u tim područjima.
10. Uz gornju tačku veliki dio šuma nije otvoren za proizvodnju biomase. Država bi trebala
pronaći mehanizme za otvaranje nepristupačnog etata preko izgradnje infrastrukture i
opremanje proizvođača
11. Država treba da kreira uslove kako bi se u doglednoj budućnosti omogućilo podizanje
energetskih zasada brzorastućih drvenastih vrsta za energetske potrebe kako bi se
omogućila sirovina za rastuću oblast bioenergije, ali i valorizovale šumske površine
zahvaćene degadacionim i devastacionim procesima.
12. Stanje životne sredine u pojedinim gradovima tokom sezone grijanja je takvo da je, zbog
korišćenja fosilnih goriva kao što su ugalj, mazut i lož-ulje, ‘’ugrožen’’ normalan život
stanovništva zbog enormno visokih emisija CO2 i drugih štetnih gasova (azot dioksid,
sumpor dioksid, praškaste materije, i drugih). Prelaz na daljinsko grijanje objekta i
korišćenje biomase kao izvora energije za ta postrojenja mogli bi doprinijeti poboljšanju
stanja životne sredine.
80
7.2 Ciljevi
U okviru akcionog plana predloženi su sljedeći ciljevi:
A. Podići značaj šumarstva u sektoru energetike kroz optimizaciju proizvodnje drvne
biomase iz šuma u Crnoj Gori
Cilj je ne samo povećati potrošnju biomase u Crnoj Gori, nego i povećati efikasnost njene
potrošnje. Taj cilj će se ostvariti preko osposobljavanja i opremljenosti privatnog sektora
za proizvodnju različitih oblika biomase, preko povezivanja i preko stvaranja mogućnosti za
pristup do biomase preko otvaranja šuma putevima i vlakama. Drvna biomasa iz šuma jedan
je glavnih potencijala obnovljivih izvora energije u Crnoj Gori.
Vrlo je značajno, da se njeni potencijali komentarišu na stručnom nivou, kojeg može obezbjediti
jedino sektor šumarstva. Ta raspoloživost sa informacijama o njenim potencijalima, istovremeno sa
stručnim pristupom kod planiranja omogućava, njeno održivo korišćenje.
Da bi iskoristili što više potencijala u šumama, potrebno je omogućiti otvorenost šuma šumskim
komunikacijama (šumski putevi i šumske vlake), podići stepen opremljenosti vlasnika šuma i
izvođača radova u šumi za sječu, izvlačenje, transport i pripremu drvne biomase u raznim oblicima.
Proizvođače drvne biomase u šumi potrebno je povezivati u udruženja vlasnika šuma i u
proizvodne lance, u kojima bi stvorili transparentu struju prerade i upotrebe biomase. Na taj način
podigli bi ekonomski efekat proizvođača i smanjili troškove potrošača, a to ima veliki efekat na
razvoj ruralnih područja.
Potrebno je i podići nivo savjetovanja za efikasnu proizvodnju i upotrebu drvne biomase.
B. Edukacija proizvođača i korisnika drvne biomase, kao i preduzeća koja se bave
prodajom i ugradnjom sistema za grijanje
Cilj je podići stepen edukacije svih u lancu korišćenja biomase tu su važni i proizvođači,
potrošači, kao i oni koji nude usluge vezane za sisteme grijanja u objektima i zgradama. To
će se postići preko savjetodavne službe u šumarstvu i preko edukativnih kampanja za
potrošače.
Edukacija je jedan od ključnih faktora, koji može unaprijediti korišćenje biomase u Crnoj Gori.
Trenutno stanje karakteriše, da se korišćenje drvne biomase zbog krize povećava, a time se ne
povećava i efikasnost korišćenja biomase.
Trenutno u Crnoj gori postoje veoma ograničeni sistemi efikasnog korišćenja drvne biomase. Što
više, većina sistema na biomasu je zastarjela i neefikasna, stoga postoji veoma veliki potencijal za
unapređenje korišćenja drvne biomase kako u domaćinstvima tako i u javnom sektoru.
Posebnu pažnju treba staviti i na trgovce i instalatere sistema za grijanje, koji mogu uticati na
povećanje efikasnosti korišćenja drvne biomase u Crnoj Gori.
81
C. Umrežavanje proizvođača drvne biomase
Cilj je organizovanje tržišta drvne biomase u Crnoj Gori. Cilj će se postići preko edukacije
proizvođača i preko podsticaja za udruživanje od strane države. U Crnoj Gori tržište drvne
biomase nije optimalno organizovano.
Tržište se može bolje organizovati preko udruživanja i umrežavanja proizvođača drvne biomase,
koji bi mogli dalje pokriti i potrebe velikih potraživača, kao što bi mogli biti daljinski sistemi grijanja
na biomasu za gradove ili veće javne objekte. Veća ponuda različitih oblika biomase na tržištu će
generisati i potražnju za tom biomasom, koja je puno jeftinija od fosilnih goriva.
D. Uspostavljanje daljinskih sistema grijanja na drvnu biomasu
Cilj je uspostaviti daljinske sisteme grijanja na drvnu biomasu pogotovo u javnim
objektima. Cilj se može ostvariti preko državnih sistema zelenih javnih nabavki. U Crnoj Gori
postoje gradovi i sela, koji su okruženi šumama, a gdje se za grijanje objekta još uvijek koriste
fosilna goriva. To pogotovo važi za javne objekte. Grijanje na fosilna goriva pogotovo na ugalj u
nekim sredinama uzrokuju i loš kvalitet vazduha pogotovo u toku sezone grijanja.
Uspostavljane daljinskih sistema grijanja na biomasu će dugoročno rezultirati smanjenjem emisija
sa jedne, a sa druge strane i smanjenju troškova grijanja objekta. Tu treba naravno voditi i pažnju
kod izgradnje energetski efikasnih zgrada.
Korišćenje biomase za grijanje će stvoriti i mogućnost za lokalno stanovništvo, koje ima u
vlasništvu šume da svoju biomasu ponudi na tržištu i time poboljša svoj materijalni položaj.
E. Razvoj državne politike na području biomase
Cilj je razvoj novih politika koje će omogućiti povećanje korišćenja drvne biomase u Crnoj
Gori na ekonomsko opravdani način. To će se stvoriti pogotovo preko ulaganja u daljinske
sisteme grijanja na biomasu, potporama proizvođačima i njihovim udruženjima i
sredstvima, namijenjenim javnim zgradama i domaćinstvima, za implementaciju mjera
energetske efikasnosti i prelazak na nove sisteme grijanja. Trenutno Crna Gora nema jasne
državne politike sa mjerama za poticanje energetske efikasnosti i korišćenje drvne biomase u
energetske svrhe. Tu politiku i mjere treba dogovoriti sa različitim sektorima i postupno je
nadograđivati.
F. Monitoring korišćenja biomase
Cilj monitoringa je praćenja stanja na području korišćenja biomase u Crnoj Gori sa ciljem,
da se na njegovoj osnovi predlažu mjere za povećanje i za efikasniju upotrebu biomase u
Crnoj Gori. Rezultate akcionog plana korišćenja drvne biomase treba pratiti i na toj osnovi
predlagati nove aktivnosti i mjere, koje će povećati efikasnost korišćenja biomase u energetske
svrhe.
82
8
AKCIONI PLAN KORIŠĆENJA DRVNE BIOMASE U CRNOJ GORI
CILJ A: Podiči značaj šumarstva kroz optimizaciju proizvodnje drvne biomase iz šuma u Crnoj Gori
Broj
A.1
A.2
Aktivnost
Pozicija
sektora šumarstva
u sektoru
energetike kroz
usmjeravanje i
poticanje
korišćenja
biomase iz šuma
Izrada
informacionog
sistema drvne
biomase iz šuma
Kratki opis aktivnosti
Sektor šumarstva usmjerava
gazdovanje šumom na čitavoj teritoriji
zemlje. Ima kadrove i znanje, da
aktivno sarađuje kod svih aktivnosti,
koje se odnose na korišćenje
potencijala za proizvodnju drvne
biomase iz šuma, kod aktiviranja
ljudskih potencijala a i kod razvoja
nacionalne politike upotrebe
obnovljivih izvora energije. Sa
informacijama može aktivno da
učestvuje kod odluka vezanih za
snabdijevanje i korišćenje drvne
biomase na lokalnom i nacionalnom
nivou.
Informacioni sistemi, koji pružaju
relevantne informacije o potencijalima
biomase, visini potražnje,
omogućavaju modelisanje kod
donošenja odluka, već postoje,
trebala bi samo implementacija u CG.
Osnova takvog sistema su kvalitetne
informacije o svim izvorima biomase
(o šumama već postoje), o potražnji
odnosno korišćenju na teritoriji CG i
druge statističke informacije. Sa
takvim sistemom (primjer sistem
WISDOM, razvijen na FAO) CG bi
mogla da donosi relevantne odluke
na svim nivoima.
Vrsta aktivnosti*
Legislativna, stručna,
savjetodavna
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
1. Osnivati zajedničko tijelo
za efikasnu upotrebu
obnovljivih izvora energije
na nacionalnom nivou,
gdje bi moralo šumarstvo
da bude punopravni
partner.
2. Kod stručnih dokumenata
i u osnovama gazdovanja
pružati informacije o
drvnoj biomasi iz šuma.
3. Upotreba već postojećih
informacija i izrada
specijalnog
informacionog sistema za
efikasnu i održivu
upotrebu drvne biomase
iz šuma.
4. U šumarstvu ostvariti
okolinu i kadrove, koji bi
bili sposobni pružati
relevantne informacije
onima, koji primaju
odluke, te proizvođačima
i potrošača.
1.
Stručna
2.
Primiti odluku za
izradu informacionog
sistema na nivou
države, vodeći pri
tome treba da je
šumarstvo zbog već
postojećih informacija.
Zbog dobrih iskustva u
regiji predlažemo
odluku za
implementaciju
sistema WISDOM
(FAO).
Potražiti izvore
financiranja za izradu i
Rezultati i učinci
aktivnosti
Rezultati:
 Informacije o
mogućnostima korišćenja
drvne biomase u šumsko
gazdinskim osnovama
 Uključivanje šumarstva
kod primanja odluka na
svim nivoima
 Izrada informacionog
sistema za balansiranje
proizvodnje i potrošnje
drvne biomase iz šuma
 U šumarskim institucijama
odrediti dio zadataka
(vrjemena) i kadrova za
potrebe rada na tom
području
 Aktivno se pojavljivati u
javnosti i medijima
Učinci:
 Vidljivost šumarstva kao
značajnog aktera u
primanju odluka i
savjetovanju
 Nacionalna i lokalna
politika odnosno odluke
primljene u okvirima
održivog gazdovanja
šumom
 Zakoni i dokumenti, koji
uvažavaju informacije
šumarstva
 Stručno obučeni kadrovi
na Upravi za šume
Rezultati:
 Informacije o
uravnoteženoj bilanci
između ponude i potražnje
biomase u CG
 Mogućnost izrade modela
na svim nivoima
uvažavajući potrošnju u
zemlji
Ciljne grupe
Odgovornost za
implementaciju
Zaposleni u sektoru
šumarstva, zaposleni u
sektoru za energetiku,
gradonačelnici.
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja, Uprava za
šume Crne Gore, Uprava za
kadrove
Politika,
Stručna javnost
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja, Uprava za
šume, Sektori odgovorni za
energetiku, Statistički ured
Izvori finansiranja
Budžet Uprave za šume,
Uprave za kadrove,
međunarodni fondovi (za
izradu informacionog
sistema).
Međunarodni fondovi, FAO
Predviđeni rok za
implementaciju
Novembar 2013 i dalje
2014
Učinci:
 Racionalne odluke o
načinu korišćenja
biomase (jačina kotlova,
vrsta sistema,…)
83
Broj
Aktivnost
Kratki opis aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
3.
4.
5.
1.
A.3
Povećanje
stepena
otvorenosti šuma
sa šumskim
komunikacijama
Potencijale drvne biomase iz šuma
moguće je efikasno i ekonomsko
pozitivno koristiti samo kad su šume
otvorene šumskim komunikacijama
(šumski putevi, šumske vlake). Stanje
u tom pogledu u CG nije dobro, što
znači, da je od izuzetnog značaja, da
se organizovano počinje sa njihovom
izgradnjom, naročito u predjelima,
gdje je otvorenost lošija od prosjeka.
Sa izgradnjom šumskih komunikacija
postigli bi sniženje troškova šumske
proizvodnje i omogućili iskorištavanje
nepristupačne drvne mase u
šumama. Šumski putevi otvaraju ne
samo šumu nego i nestvorena sela,
planine, značajne su za turizam, zbog
toga u taj proces mora se uključiti i
lokalne zajednice.
2.
3.
Stručna, legislativna,
finansijska
4.
5.
A.4
Aktivnosti za
podizanje stepena
tehničke
opremljenosti
proizvođača
Tehnička opremljenost vlasnika
šuma, koncesionara drugih izvođača
radova u šumi je na niskom nivou.
Nizak je i stepen opremljenosti
proizvođača raznih oblika drvne
biomase iz šuma. Zbog toga
efikasnost radova je niska, nizak je i
ekonomski efekat proizvodnje. Sa
savjetovanjem i finansijskim mjerama
treba podiči stepen opremljenosti za
rad u šumi i za proizvodnju drvne
biomase, na taj način i podiči stepen
bezbjednosti na radu.
1.
Stručna, legislativna,
finansijska
2.
3.
implementaciju
sistema.
Osnivati nacionalni tim,
koji bi izvodio projekat
zajedno za
međunarodnim
konsultantima.
Analiza postojećih
izvora informacija i
dograđivanje sa
onima, koje još ne
postoje.
Izrada sistema,
promocija rezultata,
upotreba u praksi.
Izraditi kartu
otvorenosti i na osnovu
potencijala opredijeliti
prioritetne otvaranja
zatvorenih predjela
U zakonima i kroz
pristupačne programe
kreirati finansijske
mjere za finansiranje ili
so-finansiranje
izgradnje
Izraditi kriterije
pružanja finansijskih
mjera.
Promovisati izgradnju
šumskih puteva i vlaka
u zatvorenim
perspektivnim
predjelima. U taj
proces uključiti
udruženja vlasnika
šuma, lokalne
zajednice, vlasnike
šuma.
Usmjeravati i
kontrolisati izgradnju i
protok subvencija
Izraditi analizu
opremljenosti za
izvođenje šumske
proizvodnje i za
proizvodnju drvne
biomase iz šuma
U zakonima i kroz
pristupačne programe
kreirati finansijske
mjere za finansiranje ili
so-finansiranje
nabavke tehničkih
sredstava
Izraditi kriterije
pružanja finansijskih
Rezultati i učinci
aktivnosti
Ciljne grupe
 Stručno usmjereni
nacionalni i lokalni
dokumenti i zakoni
Rezultati:
 Veća otvorenost šuma
šumskim komunikacijama
 Dostupnost
neiskorištenog potencijala
drvne biomase
 Sniženje troškova šumske
proizvodnje
 Više mogućnosti za razvoj
ruralne okoline
Odgovornost za
implementaciju
Izvori finansiranja
Predviđeni rok za
implementaciju
Vlasnici šuma, lokalne
zajednice
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja, Uprava za
šume
Budžet države, sredstva EU
kroz pregovore o pristupanju
2013 i dalje
Vlasnici šuma,
koncesionari, izvođači
radova u šumi,
proizvođači drvne
biomase
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja, Uprava za
šume
Budžet države, sredstva EU
kroz pregovore o pristupanju
2013 i dalje
Učinci:
 Više drvne biomase iz
šuma na tržištu
 Veća zarada ruralne
okoline, vlasnika šuma i
lokanih zajednica
Rezultati:
 Bolja opremljenost
vlasnika šuma,
koncesionara, izvođača
radova u šumi,
proizvođača drvne
biomase
 Manji troškovi proizvodnje
 Bezbedniji rad u šumi
 Više mogućnosti za razvoj
ruralne okoline
Učinci:
 Više drvne biomase iz
84
Broj
Aktivnost
Kratki opis aktivnosti
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
4.
5.
1.
2.
A.5
Uspostava
zaštitnog znaka za
kvalitetna drvna
goriva
proizvedena u
Crnoj Gori
Kvalitet drvnih goriva ima veliki uticaj
na efikasnost sistema biomase.
Prenos EU standarda kvalitete je
rješenje koje garantuje da će samo
kvalitetna drvna goriva ući na tržište.
Razvoj nacionalnog zaštitnog znaka
za kvaliteta drvna goriva pruža priliku
za promociju kvalitetnih drvnih goriva.
3.
4.
Promotivna, razvojna
5.
6.
7.
8.
mjera.
Promovisati nabavku
šumske mehanizacije i
opreme i mehanizacije
za proizvodnju drvne
biomase. Upotrebiti
sve moguće
informacione kanale
(sajmovi, mediji,
demonstracije,…)
Usmjeravati i
kontrolisati izgradnju i
protok subvencija
Analiza postojećih
laboratorija za
analiziranje drvnih
goriva
Uspostava mreže
laboratorija sa
adekvatnom opremom
Edukacija kadrova za
rad u tim laboratorijama
Uspostava sistema za
akreditaciju laboratorija
Promocija laboratorija
među proizvođačima
drvne biomase
Uspostava sistema
obezbjeđenja
adekvatne kontrole
kvaliteta za
proizvođače drvne
biomase
Edukacija potrošača
Uspostava zaštitnog
znaka
Rezultati i učinci
aktivnosti
Ciljne grupe
šuma na tržištu
 Veća zarada ruralne
okoline
Odgovornost za
implementaciju
Izvori finansiranja
Predviđeni rok za
implementaciju
Rezultati:
 Mreža laboratorija sa
akreditacijom za testiranje
drvnih goriva skladno sa
EU CEN standardima
 Kvalitetna drvna goriva na
tržištu
 Mogućnost izvoza na EU
tržište
 Uspostavljen zaštitni znak
Učinci:

 Kvalitetna drvna goriva na 
tržištu

 Povećana efikasnost
sistema za grijanje na
drvnu biomasu
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
 Podignuta svijest
korisnika drvnih goriva
 Mogućnosti za izvoz
drvnih goriva
kontrolisanog visokog
kvaliteta na EU tržište
Laboratorije
Proizvođači
Domaćinstva i ostali
konačni potrošači
Ministarstva odgovorna za
energetski sektor, životnu
sredinu, istraživanje i razvoj
IPA (CBC)fondovi
2013 i dalje
85
CILJ B: Edukacija proizvođača i korisnika drvne biomase, kao i preduzeća koja se bave prodajom i ugradnjom sistema za grijanje
Broj
B.1
Aktivnost
Kampanja za
podizanje savjesti
Kratki opis aktivnosti
Javnost nema jasnu predstavu o
drvnim gorivima, osobito ako pričamo
o potencijalnim negativnim uticajima
njihovog korišćenja. Sa druge strane
ni pozitivni uticaji njihovog korišćenja
u prošlosti nisu bili dovoljno
promovisani. Kampanja za podizanje
savjesti može da postigne bitne
učinke na pojedine ciljne grupe i na
efikasnost korišćenja drvne biomase,
količinu iskorišćene drvne biomase i
na sam okoliš (vezano na emisije i
pepeo).
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Promotivna, edukativna
1. Analiza postojećih
potrošača drvne biomase
2. Analiza postojećih
tehnologija proizvodnje i
potrošnje drvne biomase
3. Definisanje ciljnih grupa
4. Analiza postojećih
mogućnosti za
nadogradnju tehnologija
proizvodnje i potrošnje
drvne biomase
5. Priprema ciljne kampanje
6. Promotivne aktivnosti za
različite ciljne grupe (od
škole do eksperta,
proizvođača i
domaćinstava)
1.
B.2
Promocija
korišćenja drvnih
goriva u
domaćinstvima
Domaćinstva su glavni korisnici
drvnih goriva u Crnoj Gori, koja
potroše više od 80% sve drvne
biomase, koja se danas koristi.
Trenutno koriste stare tehnologije sa
niskom efikasnošću i visokim
emisijama. Prosječna potrošnja
energije/m2/godinu je danas do 4
puta veća nego u sličnim zemljama
(na primjer u Srbiji ili Sloveniji).
B.3
Razvoj sistema
edukacije za
instalatere sistema
grijanja na
biomasu,
Sistemi za grijanje na biomasu su
specifični zbog čega je neophodno,
da je projektiranje, instaliranje i
održavanje izvođeno sa strane
adekvatno osposobljenih stručnjaka.
Promotivna, edukativna
Promotivna, edukativna
Analiza postojećih
tehnologija za
proizvodnju i korišćenje
drvne biomase
2. Priprema promotivnih
materijala za ciljne
grupe
3. Organizacija radionica
na lokalnom nivou
4. Organizacija
demonstrativnih i
promotivnih događaja –
prikaz upotrebe
modernih tehnologija
na lokalnom nivou
5. Edukacija medija sa
edukacijom novinara
6. Priprema i promocija
primjera dobre prakse
7. Organizacija ekskurzije
za posjetu primjera
dobre prakse (u Crnoj
Gori)
1. Analiza postojećeg
edukativnog sistema za
instalatere sistema za
grijanje na biomasu,
dimnjačare i
Rezultati i učinci
aktivnosti
Rezultati:
 Korišćenje modernih
sistema za grijanje na
drvnu biomasu u
domaćinstvima i ostalim
zgradama
 Razvoj tržišta za
kvalitetna drvna goriva
 Povećan udio drvnih
goriva u bruto domaći
energetski potrošnji
Učinci:
 Povećana podrška
javnosti za projekte
vezane na biomasu
 Korišćenje drvne biomase
u domaćinstvima i ostalim
zgradama
 Povećana savjest
korisnika drvnih goriva o
njihovom kvalitetu
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
Rezultati:
Korišćenje modernih sistema
za grijanje u domaćinstvima
Korišćenje kvalitetnih drvnih
goriva
Zamjena fosilnih goriva
Povećani udio drvnih goriva u
bruto potrošnji energije
Promotivni materijali
Učinci:
 Povećana podrška
javnosti za projekte
vezane na biomasu
 Korišćenje drvne biomase
u domaćinstvima i ostalim
zgradama
 Povećana savjest
korisnika drvnih goriva o
njihovom kvalitetu
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
Rezultati:
 Mreža adekvatno
osposobljenih instalatera
sistema za grijanje na
biomasu, dimnjačara i
Ciljne grupe
Odgovornost za
implementaciju
Viri finansiranja
Predviđeni rok za
implementaciju
 Domaćinstva
 Djeca
 Poljoprivrednici i
vlasnici šuma
 Kreatori politika
 Proizvođači
Ministarstvo ekonomije i
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja
Domaćinstva
Ministarstva odgovorna za
ekonomiju i održivu energiju
Budžet i EU projekti
Decembar 2014
 Instalateri sistema
grijanja na biomasu
 Dimnjačari
 Projektanti
Ministarstvo ekonomije
Budžet i EU projekti
Decembar 2015
Decembar 2013
86
Broj
Aktivnost
dimnjačare i
projektante
B.4
B.5
Razvoj
savjetodavne
mreže
Savjetovanje na
području
proizvodnje i
upotrebe drvne
biomase iz šuma
Kratki opis aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Samo takav kadar može da iskoristi
sve pozitivne potencijale korišćenja
biomase.
Trenutno ima nedostatak tehničkih
informacija i eksperta sa područja
drvnih goriva. Isto tako nema primjera
dobre prakse i iskustava sa
modernim tehnologijama.
Bez dobrog savjetovanja (pružanje
znanja onima koji to žele ili trebaju)
mogućnosti za efikasno korišćenje
drvne biomase iz šuma neće postići
obim, kojeg omogućavaju potencijali
u šumama. Šumarstvo sa kadrovima
pokrila čitavu teritoriju države, zbog
toga ta pozicija omogućava izvođenje
savjetodavnih aktivnosti za promociju
proizvodnje i efikasne upotrebe drvne
biomase na ruralnim područjima
(vezano najviše na aktivnosti 1.3 i
1.4). Sveobuhvatne informacije mogu
se pružati samo u saradnji sa drugim
sektorima, što vodi u povezivanje
šumarstva sa energetskim i
poljoprivrednim sektorom.
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
projektante
2. Priprema materijala za
izvođenje treninga
3. Razvoj edukativnog
sistema
4. Treninzi za instalatere
sistema za grijanje na
biomasu, dimnjačare i
projektante
5. Razvoj sistema za
sertifikovanje stručne
spreme usvojene na
treninzima
Promotivna, edukativna
1. Izrada Pred-studija
izvodljivosti za
organizaciju
savjetodavne mreže
2. Izrada zakonskog okvira
za organizaciju
savjetodavne mreže
3. Procjena troškova za
njezin rad i određivanje
potencijalnih izvora za
financiranje
4. Izbor lokacija
5. Izbor eksperata
6. Nabavka tehničkog
materijala za
savjetodavce
7. Treninzi za eksperte
1.
Savjetodavna,
promotivna
2.
3.
U procesu
neformalnog
obrazovanja obuka
šumarskih kadrova za
savjetovanje na
području proizvodnje i
upotrebe drvne
biomase.
Izraditi modul za
izvođenje savjetovanja
o proizvodnji i
korišćenju drvne
biomase, koji bi bio na
raspolaganju za
izvođenje savjetovanja
na Upravi za šume.
U tu svrhu povezivati
se sa kadrovima iz
Rezultati i učinci
aktivnosti
Ciljne grupe
projektanata
 Profesionalna instalacija i
održavanje sistema za
grijanje
Učinci:
 Povećana efikasnost
korišćenja drveta
 Zadovoljni potrošači
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
 Osposobljeni investitori,
arhitekti, planeri i
potencijalni korisnici
Rezultati:
 Uspostavljena
savjetodavna mreža za
proizvodnju, preradu i
korišćenje drvne biomase
 Obučeni eksperti
osposobljeni za rad u
mreži
 Izbor tehničkog materijala
i svih potrebnih tehničkih
podataka,
 Kancelarije na lokalnom
nivou, koje su lako
dostupne lokalnom
stanovništvu
Učinci:
 Obučeni proizvođači i
korisnici drvnih goriva
 Povećan kvalitet projekta
povezanih sa biomasom
 Povećana implementacija
modernih i efikasnijih
sistema za grijanje
Rezultati:
 Obučen kadar u
šumarstvu, koji može
pružati savjetodavne
usluge na području
biomase
 Veći interes vlasnika
šuma, izvođača radova,
proizvođača drvne
biomase za mogućnosti,
koje pružaju različite
mjere podrške za bolju
opremljenost i veću
otvorenost šuma
 Veći interes za instalaciju
efikasnijih sistema na
biomasu
Domaćinstva, institucije
lokalne zajednice, privatni
investitori
Vlasnici šuma,
koncesionari, izvođači
radova u šumi,
proizvođači drvne
biomase, lokalne
zajednice, domaćinstva
Odgovornost za
implementaciju
Ministarstva odgovorna za
ekonomiju i održivu energiju u
saradnji sa lokalnim
zajednicama
Uprava za šume
Institucije, koje promovišu
efikasnu upotrebu energije
Poljoprivredni sektor
Viri finansiranja
Predviđeni rok za
implementaciju
Budžet
Decembar 2015
Budžet države, Uprave za
šume, Uprave za kadrove,
sponzorska sredstva
2013 i dalje
87
Broj
Aktivnost
Kratki opis aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Glavni koraci u
izvođenju aktivnosti
4.
5.
6.
7.
drugih sektora i
zajedno promovisati
efikasnu upotrebu
biomase za energiju.
Upotrebiti sve moguće
načine proširivanja
informacija i znanja
(radionice, mediji, lično
savjetovanje, sajmovi,
dobre prakse).
Izrada promotivnih i
stručnih materijala.
Potražiti primjere
dobre prakse, naročito
one, koji su dobili
subvencije, i upotrebiti
ih za promociju.
Uključivati
snabdjevače i trgovce
različite opreme,
mehanizacije, sistema
biomase
Rezultati i učinci
aktivnosti
Učinci:
 Veća otvorenost šuma
 Bolja opremljenost za rad
u šumi i proizvodnju drvne
biomase
 Bolje iskorišćeni
potencijali drvne biomase
u šumi
 Veća zarada i time bolji
razvoj ruralne okoline
Ciljne grupe
Odgovornost za
implementaciju
Viri finansiranja
Predviđeni rok za
implementaciju
88
CILJ C: Umrežavanje proizvođača drvne biomase
Broj
C.1
Aktivnost
Promocija
proizvodnje drvnih
goriva kao
dopunske
aktivnosti
poljoprivrednih
domaćinstava
Kratki opis aktivnosti
Poljoprivrednici i vlasnici šuma
raspolažu sa potencijalom biomase –
sa korišćenjem drveta niske kvalitete i
ostataka mogu da kreiraju nove
aktivnosti i nove izvore prihoda za
svoja domaćinstva. Diversifikacija
aktivnosti na poljoprivrednim
domaćinstvima je od velikog značaja.
Vrsta aktivnosti*
Promotivna
Glavni
koraci
u Rezultati
izvođenju aktivnosti aktivnosti
1. Analiza poljoprivrednih
domaćinstava i ostali
mogućnosti za
proizvodnju drvne
biomase
2. Promocija proizvodnje
drvne biomase među
poljoprivrednim
domaćinstvima
3. Promocija novih,
modernih i efikasnih
tehnologija za
proizvodnju, čuvanje i
upotrebu drvne biomase
1.
2.
C.2
Promocija i
regulacija
korišćenja
recikliranog drveta
za proizvodnju
energije
Drvo može na kraju cikla uvijek biti
korišćeno kao gorivo. Ali u ovoj fazi
drvo već može biti zagađeno sa
teškim metalima ili drugim opasnim
kemikalijama, zbog čega treba uvesti
adekvatan nadzor.
Edukativna, legislativna
3.
4.
5.
C.3
Razvoj tržišnih i
logističkih centara
za drvnu biomasu
Važna tema u procesu promocije
korišćenja drvne biomase je i stabilno
tržište i bezbjedan dostup do
kvalitetnih drvnih goriva tokom cijele
godine. Tržišni i logistički centar
predstavlja „servisnu stanicu“ za
kvalitetna drvna goriva, koja bi trebala
biti vođena sa strane lokalnih
proizvođača drven biomase, vlasnika
šuma i lokalnih privatnih investitora.
Prodaja biomase preko takvih centara
kreira dodatu vrijednost za sve
uključene.
Promotivna, investiciona
Procjena dostupnih
količina drveta za
reciklažu
Priprema
zakonodavstva za
skupljanje drveta za
reciklažu i prostora za
izvođenje te aktivnosti
Priprema
zakonodavstva o toke
što smije da se koristi
za gorivo a što treba da
se tretira kao otpad
Edukacija proizvođača
i potrošača drveta za
reciklažu
Edukacija inspekcije za
kontrolu proizvodnje
1. Analiza postojeće
proizvodnje i potražnje
drvnih goriva
2. Determinacija optimalnih
lokacija tržišnih i
logističkih centara za
drvnu biomasu
3. Promocija tržišnih i
logističkih centara za
drvnu biomasu među
potencijalnim
investitorima
4. Izrada Pred-studija
izvodljivosti za izabrane
i
učinci
Rezultati:
 Nove aktivnosti i novi
prihodi domaćinstava
 Implementacija modernih i
efikasnih tehnologija u
poljoprivrednim
domaćinstvima
 Povećana proizvodnja
drvnih goriva
Učinci:
 Razvoj ruralnih područja
 Diversifikacija aktivnosti
poljoprivrednih
domaćinstava
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
 Lokalno proizvedena
drvna goriva (prihodi
ostaju u lokalnoj sredini)
Rezultati:
 Smanjena količina smeća
i smanjeno opterećenje
deponija
 Reciklaža drveta i
proizvodnja goriva
 Otvaranje novih radnih
mjesta
 Priprema zakonodavstva
za korišćenje recikliranog
drveta
Učinci:
 Povećanje dostupnog
drveta
 Smanjen uticaj na šume
(smanjena nelegalna
sjeća)
Rezultati:
 Privatne investicije u
sektoru biomase
 Sigurna opskrba sa
drvnim gorivima
 Opskrba sa kvalitetnim
drvnim gorivima
Učinci:
 Razvoj ruralnih područja
 Povećana proizvodnja i
korišćenje drvne biomase
 Uspostavljeno regionalno
tržište i proizvodnja za
Ciljne grupe
Odgovornost
implementaciju
 Poljoprivrednici i
vlasnici šuma
 Poljoprivredna
domaćinstva
 Zvaničnici odgovorni
za pripremu programa
ruralnog razvoja
Preduzeća za
snabdevanje sa
vodom, lokalne
zajednice, ministarstva
 Proizvođači drvnih
goriva
 Poljoprivrednici i
vlasnici šuma
 Domaćinstva
 Predstavnici lokalnih
zajednica
 Kreatori politika
za
Viri finansiranja
Predviđeni rok
implementaciju
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja
IPARD
Decembar 2014
Ministarstvo odgovorno za
životnu sredinu
Budžet
Decembar 2014
Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja i Ministarstvo
ekonomije
IPARD
Decembar 2015
za
89
Broj
Aktivnost
Kratki opis aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Glavni
koraci
u Rezultati
izvođenju aktivnosti aktivnosti
primjere
5. Promocija tržišnih i
logističkih centara za
drvnu biomasu među
potencijalnim
potrošačima
6. Edukacija upravljača i
proizvođača za rad u
tržišnim i logističkim
centrima za drvnu
biomasu
i
učinci
drvna goriva
 Osposobljeni proizvođači i
prodavači drvnih goriva
Ciljne grupe
Odgovornost
implementaciju
za
Viri finansiranja
Predviđeni rok
implementaciju
za
90
CILJ D: Uspostavljanje daljinskih sistema grijanja na drvnu biomasu
Broj
D.1
D.2
Aktivnost
Uspostava javnoprivatnog
partnerstva u
sistemima za
grijanje na daljinu
(za sisteme iznad
1 MW)
Potpora privatnim
investitorima u
izgradnju manjih
(mikro) sistema za
grijanje na daljinu
(za sisteme do
1MW)
Kratki opis aktivnosti
Investicije u sisteme grijanja na
daljinu su prilično visoke. Sa
uspostavom javno privatnog
partnerstva takvi sistemi mogu se
financirati sa privatnim kapitalom i
javnim investicijama (lokalne
zajednice) i na taj način postići nižu
cijenu energije. Glavnu pažnju treba
posvetiti projektima, koji zahvaćaju i
poboljšanje energetske efikasnosti
samih zgrada (mijenjanje prozora,
izrada adekvatne fasade/izolacija).
Investicije u mikro sisteme daljinskog
grijanja su visoke, ali ih mogu pokriti
manji privatni investitori. Glavnu
pažnju treba posvetiti manjim
investicijama u manjim naseljima i
gusto naseljenim selima. Isto tako bi
arhitekti trebali u fazi projektiranja
uzeti u obzir mogućnost korišćenja
takvih sistema u novim zgradama.
Vrsta aktivnosti*
Promotivna, regulativna,
legislativna, edukativna
Promotivna, regulativna,
legislativna, edukativna
Glavni
koraci
u Rezultati
izvođenju aktivnosti aktivnosti
8. Analiza postojećeg
zakonodavstva i
mogućnosti uspostave
javno-privatnog
partnerstva
9. Identifikacija
legislativnih prepreka
10. Otklanjanje legislativnih
prepreka
11. Priprema univerzalnih
primjera ugovora za
lokalne zajednice i
privatne investitore
12. Izrada Pred-studija
izvodljivosti za izabrane
primjere
13. Potpora lokalnim
zajednicama u procesu
pripreme i potpisivanja
dugogodišnjih ugovora
(15-20 godina)
1. Analiza postojećeg
zakonodavstva i
mogućnosti za
implementaciju mikro
sistema za grijanje
2. Identifikacija
legislativnih prepreka
3. Otklanjanje legislativnih
prepreka
4. Priprema univerzalnih
primjera ugovora za
lokalne zajednice i
privatne investitore
5. Izrada Pred-studija
izvodljivosti za izabrane
primjere
6. Edukacija privatnih
investitora
7. Edukacija arhitekata za
adekvatno projektiranje
novih zgrada
8. Promocija mikro
sistema za grijanje
među potencijalnim
korisnicima
i
učinci
Rezultati:
 Modernizacija postojećih
sistema za grijanje na
daljinu (ugalj ili nafta)
 Implementacija modernih
sistema za grijanje na
daljinu u manjim naseljima
i selima
 Povećan udio drvnih
goriva u bruto domaći
energetski potrošnji
 Smanjeni troškovi grijanja
u javnim zgradama
Ciljne grupe
Odgovornost
implementaciju
 Lokalne zajednice
 Privatni investitori
 Kreatori politika
Ministarstvo ekonomije,
opštine
za
Viri finansiranja
Predviđeni rok
implementaciju
Budžet države i opština
Decembar 2015
za
Učinci:
 Investicije u moderne
sisteme grijanja na daljinu
 Povećana efikasnost
korišćenja drveta
 Privatne investicije u
javnim zgradama
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
Rezultati:
 Modernizacija postojećih
sistema za grijanje (ugalj
ili nafta)
 Implementacija modernih
sistema za grijanje u
manjim naseljima i selima
 Edukacija arhitekata i
planera
 Pred-studije izvodljivosti
za izabrane primjere
Učinci:
 Investicije u moderne
sisteme grijanja na daljinu
 Povećana efikasnost
korišćenja drveta
 Smanjene emisije tvrdih
čestica i ostalih
zagađivača
 Podignuta savjest
arhitekata, planera i
potencijalnih korisnika
 Privatni investitori
 Kupci novih stanova
 Arhitekti, projektanti i
planeri
 Vlasnici kuća i stanova
Ministarstvo ekonomije
Decembar 2015
91
CILJ E: Razvoj državne politike na području biomase
Broj
E.1
E.2
E.3
Aktivnost
Politička i
financijska
podrška
domaćinstvima i
privatnim
investitorima
Podrška razvoju
novih CHP
sistema
Nastavak zamjene
sistema za
grijanje, njihova
instalacija i
efikasno
korišćenje energije
u javnim objektima
Kratki opis aktivnosti
Trenutno nema sistema za odštete
odnosno bilo kojeg drugog
mehanizma za financijsku podršku
investitora. Investicije u sisteme
biomase su skuplji, pa je potrebna
financijska podrška investitorima za
prelazak sa fosilnih goriva na
obnovljiva goriva.
Trenutno nema CHP sistema u Crnoj
Gori. Udio elektrike proizveden sa
drvne biomase je 0, pa u ovom
sektoru ima potencijala za dalji
razvoj.
Javni objekti su jedni od najvećih
potrošača energije za grijanje, a
troškovi za grijanje predstavljaju veliki
teret za budžet lokalnih zajednica i
državni budžet. Efikasnije korišćenje
energije i prelazak na obnovljive
izvore energije su financijsko i
okolišno prihvatljiviji i mogu
predstavljati primjer dobre prakse za
ostale potrošače i privatne investitore.
Vrsta aktivnosti*
Glavni
koraci
u Rezultati
izvođenju aktivnosti aktivnosti
Financijska
1. Razvoj zakonodavnog
okvira za podsticaje i
ostale oblike financijske
podrške
2. Definiranje izvora za
financiranje
3. Definiranje uloga za
dodavanje financijskih
podrška vezanih za
efikasne sisteme
grijanja, zagađenje itd. i
definiranje ograničenja
za visinu financijskih
podrška
4. Raspis za investitore
5. Sistem kontrole
korišćenja financijskih
podrška
Edukativna, financijska,
legislativna
Edukativna, legislativna
1. Podrška kod izvođenja
studija izvodljivosti za
CHP privatnim
investitorima
2. Identifikacija i
otklanjanje prepreka za
investitore – poseban
pažnja na području
otklanjanja legislativnih
prepreka
3. Tehnička podrška
investitorima
1. Analiza financijskih
učinaka zamjene
postojećih sistema za
grijanje u javnim
zgradama
2. Izrada Pred-studija
izvodljivosti
3. Edukacija i promocija
rješenje koja uključuju
drvnu biomasu među
javnim službenicima koji
su odgovorni za sisteme
grijanja u javnim
zgradama
4. Tehnička podrška
5. Implementacija pilotnih
projekata
6. Promocija primjera
dobre prakse
i
učinci
Rezultati:
 Uspostavljen sistem za
financijsku podršku
 Uspostavljen sistem za
nadzor korišćenja
financijskih podrška
 Povećana potražnja za
modernim sistemima
grijanja
Učinci:
 Smanjen uticaj na šume
(smanjena nelegalna
sjeća)
 Povećana efikasnost
korišćenja drvnih goriva
 Smanjene emisije CO2 i
ostalih stakleničkih
gasova i tvrdih čestica
Rezultati:
 Privatne investicije u
izgradnju modernih CHP
sistema
 Proizvodnja zelene
energije iz drvne biomase
Učinci:
 Povećana efikasnost
korišćenja potencijala
drvne biomase
 Nove mogućnosti
zapošljavanja u ruralnim
područjima
 Povećani udio obnovljivih
izvora energije u konačnoj
proizvedenoj energiji
Rezultati:
 Smanjeni troškovi grijanja
u javnim zgradama
 Korišćenje kvalitetnih
drvnih goriva
 Razvoj lokalnog tržišta za
kvalitetna drvna goriva
Učinci:
 Povećana efikasnost
korišćenja potencijala
drvne biomase
 Nove mogućnosti
zapošljavanja i prihoda u
ruralnim područjima
 Smanjene emisije CO2 i
ostalih stakleničkih
gasova i tvrdih čestica
 Povećan kvalitet života u
javnim zgradama
Ciljne grupe
Odgovornost
implementaciju
Domaćinstva, privatni
investitori
za
Viri finansiranja
Predviđeni rok
implementaciju
Ministarstva odgovorna za
ekonomiju i održivu energiju
Budžet
Decembar 2014
Privatni investitori
Ministarstva odgovorna za
ekonomiju i održivu energiju
Budžet
Decembar 2014
Lokalne zajednice, javni
činovnici
Ministarstva odgovorna za
lokalne zajednice, edukaciju i
zdravstvo
Budžet, Budžet lokalnih
zajednica
Decembar 2014
za
92
CILJ F: Monitoring korišćenja biomase
Broj
Aktivnost
Kratki opis aktivnosti
Vrsta aktivnosti*
Glavni
koraci
u Rezultati
izvođenju aktivnosti aktivnosti
1.
F.1
Razvoj sistema za
redovno praćenje
uticaja proizvodnje
i korišćenja drvnih
goriva
Drvna goriva koriste domaćinstva i
ostali potrošači u zemlji. Izvori
resursa su različiti, ali glavni je šuma.
Postoje razlike između zvaničnih
podataka i stvarne potrošnje. Za bolje
razumijevanje i planiranje daljeg
razvoja potrebno je razviti sistem za
redovno praćenje uticaja proizvodnje i
korišćenja drvnih goriva.
2.
Informaciona
3.
4.
Analiza postojećeg
sistema za redovno
praćenje uticaja u
privatnim šumama
Poboljšanje suradnje
između šumarskog i
energetskog sektora i
statističkih službi
Podizanje kapaciteta
na području statističkih
analiza i istraživanja
potrošnje drvnih goriva
Stalni i periodični
sistem statističkih
istraga i javno redovno
objavljivanje
statističkih podataka
i
učinci
Rezultati:
 Kvalitetni podaci o
potencijalima, resursima i
njihovom korišćenju
 Periodične publikacije
statističkih podataka
Učinci:
 Odluke donesene na
osnovu realnih situacija
na regionalnom nivou
 Kvalitetni podaci o
potražnji i potrošnji
Ciljne grupe
Šumari, statističari u
šumarskom i
energetskom sektoru,
kreatori politika
Odgovornost
implementaciju
Ministarstvo nadležno za
šumarstvo, MONSTAT
za
Viri finansiranja
Predviđeni rok
implementaciju
Budžet
Decembar 2013
za
93
94

Razvojna strategija i doprinos Hrvatskih šuma d.o.o. sektoru OIE

Gradnja drvetom u Srbiji

Biomasa - Green Partnerships

1.D _stolari_ Izborni - matematika u struci

“For a greener future of rural area”

Svojstva obnovljivih izvora energije ne možemo

Preuzmite rad - ForestFires.ba

Preuzmite rad - ForestFires.ba

FRONTAL-zaštitni premaz protiv pucanja čela(fronti) drvenih