ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΜΟΣ KAI ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ
Δρ. ΕΛΕΝΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΥ-ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗ
ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ-ΗΘΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ
(ΠΩΣ;): Πώς κάθε φορά οι ανάγκες και οι τυχαίοι παράγοντες ευνοούν ή όχι
την παρατήρηση, τον έλεγχο και την μετάδοση των πληροφοριών ; Πώς
περιγράφονται οι αναγκαίοι και πώς οι διαλεκτικοί όροι της γνώσης; Πώς
περιγράφω τις αλληλοεξαρτήσεις των προσώπων και των πραγμάτων ; Πώς
επιλέγω να μιλήσω σε σχέση με ό,τι προτίθεμαι να πράξω; Πώς επιλέγω
στόχους και μέσα; Πώς επιλέγω το ίδιο ή το διαφορετικό(ελεύθερη ενέργεια);
Πώς επιλέγω το χρήσιμο; Πώς προσεγγίζω την αλήθεια κατά περίπτωση
(αποχρών λόγος);
Η έννοια της επιλογής ως στήριγμα της εκλεκτικιστικής-σκεπτικιστικής
στάσεως.(Ε.ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΥ- ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗ, Η διαμόρφωση του νεώτερου εκλεκτικισμού
και το πνεύμα του εγκυκλοπαιδισμού, Αθήνα, Ι.Ε.Ε.Ν.Φ , 2004, σσ. 151-154)
Οι επιλογές των ανθρώπων θα είναι ολίσθημα, εὰν δεν εμπίπτουν στα σχέδια
της θείας προνοίας. Οι έξεις της ψυχής είναι καθοριστικὲς ως πρὸς τὴν ουσία των
ψυχικών ενεργειών και την τάση της ψυχής είτε να αναδεικνύει τις θετικὲς ως
προς τα άλλα όντα δυνάμεις της είτε να τις ακυρώνει. Συνεπώς ο τρόπος και η
μορφὴ της επιλογής εξαρτώνται απὸ τις ψυχικὲς δυνάμεις και σημαίνουν τελικώς
την μεγαλύτερη ή την μικρότερη ευχέρεια προς παραγωγήν έργου. Η
παρατήρηση του αντικειμενικού αγαθού και η διάκριση των χαρακτηριστικών
του απὸ τα αντίστοιχα του υποκειμενικού αγαθού, ανάγονται στην δυνατότητα
του προσώπου να ελέγχει την μετάβαση (ή την μετάδοση) των ενεργειών του απὸ
την αυθορμητικότητα στην ελεύθερη συνειδητὴ ενέργεια που συνδέεται πρὸς
ηθικὲς αξίες, και προς κοινωνικὲς υποχρεώσεις. Η οργάνωση της
προσωπικότητος θεμελιώνεται στην αφομοίωση εξωτερικών χαρακτηριστικών,
που συγκρίνονται, επιλέγονται και συνδυάζονται κατά την κρίση του
υποκειμένου. Τότε είναι δυνατὸν οι λειτουργικές δομὲς οργανισμών να
εγγράφονται και να αξιοποιούνται αναλόγως στην επιστήμη, στην τεχνική και
στην τέχνη.
Ο νους ενεργεί επιλεκτικώς. Η ενέργεια ενὸς όντος υπακούει στην ουσία της
φύσεως και της ψυχής του. Ο νους είναι δυνατὸν να εντοπίσει και να επιλέξει το
αφῃρημένο, το ουσιώδες μέσῳ σχετικών όρων, δηλαδὴ του αισθήματος και της
λειτουργίας της αντιλήψεως. Οι εφαρμογὲς των αρχών (νοητικών, λογικών) δεν
υπονοούν επιλογή, αν και είναι αρχὲς της ελευθέρας ενεργείας του ανθρώπου. Οι
επιλογὲς πρέπει να μην κλονίζουν την τάξη της ενότητος των όντων.
Εμφανίζονται υπὸ την μορφὴν αξιολογικών κρίσεων σχετικώς προς την ιεραρχία
των αγαθών. Η επιλεκτικότης υποστηρίζεται απὸ υποκειμενικοὺς όρους, ενώ τα
αντικείμενα της επιλογής και η κατηγοριοποίηση αυτών είναι ή υπονοούν
πραγματικούς, αναγκαίους και όχι διαλεκτικοὺς όρους. Η επιλογὴ πρέπει να
Δρ Ελένη N. Μαργαρίτου
εκφράζει την ενότητα διαχρονικώς. Συνεπώς σπουδαίος οδηγὸς για την επιλογὴ
είναι η μνήμη και ο πρακτικὸς λόγος. Η εμπειρία ως προσπάθεια εκ μέρους του
ανθρώπου αποκτήσεως κάθε είδους αντιλήψεως συνδέεται προς την ανάλυση
και την σύνθεση που θεμελιώνονται στην δυνατότητα επιλογής: Η παρατήρηση
και η εκφορὰ μιας αντιληπτικής κρίσεως σημαίνει ότι κατὰ λογικὴν
αναγκαιότητα η κρίση θα τεθή ως προκείμενη για τον συλλογισμό. ΄Αρα αποκτώ
εμπειρίαν σχετικώς προς την παρατήρηση και τον συλλογισμό, σημαίνει αποκτώ
εμπειρίαν ως προς το να επιλέγω έννοιες σχετικώς προς ό,τι προτίθεμαι να
πράξω και να εκφράσω σε κάθε περίπτωση.
Δεν επιλέγουμε κάτι για ν᾿ ανήκει σ᾿ εμάς. Επιλέγουμε τα μέσα (νοητικά,
ψυχικά, υλικά), για να διαχειρισθούμε τα αγαθὰ και να ελέγξουμε τς ευρύτατες
συνέπειες απὸ την χρήση αυτών. Η ιστορία της φιλοσοφίας μας ωθεί να
επιλέξουμε μεταξὺ της ταυτίσεως των αρχών στις οποίες βασίζεται η συμπαντικὴ
αρμονία με τον νουν, την πρώτη αρχή, και των σχέσεων που απορρέουν από την
δημιουργικὴ ελεύθερη ενέργεια της πρώτης αιτίας και αναλογούν στις
πεπερασμένες δυνατότητες των όντων. Επίσης η ιστορία τῆς φιλοσοφίας
φανερώνει ένα ευρὺ πεδίο αιτιών, τελών καὶ συνεπειών που σημαίνουν τόσο την
α-διαφορία των μέσων που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος για να
πραγματοποιήσει τον σκοπὸ της δημιουργίας, όσο και την επιτυχή ή ανεπιτυχή
επιλογὴ κριτηρίων απὸ τον άνθρωπο, προκειμένου ν᾿ αξιοποιήσει ή να
παραβλέψει τα σημεία. Η επιλογὴ της «καλύτερης οδού» συνδέεται προς την
ελευθερία της βουλήσεως, και πάντοτε η ικανότης της επιλογής ωριμάζει
περισσότερο στον βαθμὸ που αντιπαρατίθενται κρίσεις του τύπου «θα μπορούσα
να…» / «μπορώ να...», και λιγότερο προς την εμβάθυνση σε ντετερμινιστικὲς
αντιλήψεις.
Η ουσία της ελευθερίας συνίσταται στον τρόπο της επιλογής και στην
εφαρμογὴ της αρχής του αποχρώντος λόγου σε κάθε περίπτωση. Η πεπερασμένη
φύση του ανθρώπου επηρεάζει αρνητικῶς την δυνατότητα της ωφελιμότερης
επιλογής. ΄Οσο μεγαλύτερη είναι η εμπειρία σχετικώς προς τις μορφὲς της ζωής,
σε συνδυασμό με την γνώση και την βούληση για να πραγματοποιηθούν, τόσο
ευκολότερα είναι δυνατὸν να χαρακτηρισθή ως τέλεια η ηθικὴ οργάνωση του
βίου, δηλαδὴ ως φρόνιμη επιλογὴ των μέσων προκειμένου να επιτευχθούν τα
τέλη. Η χρήση συγκρίσεων δεν δείχνει ότι η προτίμηση και η επιλογὴ σημαίνουν
την απόλυτη αλήθεια, αλλὰ την «αίσθηση» της αλήθειας σε κάθε περίπτωση,
την διαφορετικὴ επιλογὴ της ύλης των αισθημάτων που υπάγουμε σ᾿ ένα γένος
και σε κατηγορίες για να οργανώσουμε την γνώση.
Από την ανωτέρω ανάλυση διαπιστώνουμε πως υπάρχει άρρηκτος δεσμὸς
μεταξὺ της ελευθερίας της επιλογής και της δυνατότητος ή των βαθμών
διαφοροποιήσεως των επιλογών.
Δρ Ελένη N. Μαργαρίτου
Η επιλογὴ είναι ενέργεια μόνο όταν προσδιορίζεται ή βεβαιώνεται η δυνατότης
ή η ικανότης να ενεργήσει ο άνθρωπος με φρόνηση, δηλαδή αποτελεσματικώς.
Η προϋπόθεση της επιλογής είναι η φυσικὴ δύναμη, η ευκαιρία, τα μέσα για
δράση, η άσκηση συγκεκριμένων ικανοτήτων, όταν η ελευθερία της βουλήσεως
συνδυάζεται προς την αλυσίδα των αιτιών και με σημασίες σταθερὲς («είναι
ικανὸς να…») ή με σημασίες καιρικές («ακόμη δεν ολοκληρώνεται η
ενέργεια…»), υποδηλώνεται η προτίμηση κάποιας κατηγοριακής μορφής και οι
τρόποι εφαρμογής της. Πάντοτε οι δεύτερες αλήθειες πρέπει να συνδέονται προς
τις πρώτες αλήθειες. Η ανάπτυξη των συλλογισμών συνδέεται προς την
προτίμηση της πιο απλής αρχής ή της πιὸ κοινής αρχής (της ιδέας του όντος και
των τρόπων εφαρμογής της). Η «έξοδος» του νου απὸ σειρὲς ιδεών και γνωμών
είναι η τελικὴ έκφραση της λογικής συμφιλιώσεως των ιδεών και των
πραγμάτων. Πρέπει να καθορίζεται τι προηγείται της επιλογής, τι ακολουθεί και
τι μεσολαβεί, ώστε η επιλογὴ να έχει προοπτικὴ. Η επιλογὴ θεμελιώνεται σε
φαινομενολογικὲς ερμηνείες της πράξεως.
Δρ. ΕΛΕΝΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΥ-ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗ

Β` Γυμνασίου - Γεωλογία

συνεντευξη του αντιπροεδρου της ελληνικης κυβερνησης και

ΚΕΦ 2 ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Επιστολή Σχολικού Συμβούλου Μουσικής