3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» 3ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΟΛΙΧΝΗΣ (ΜΕΤΕΩΡΑ) «ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΑ» ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ: Μισολίδου Καλλιόπη Ναβροζίδου Κωνσταντίνα Ντανατσίδου Σοφία Τσατσούλης Γεώργιος Κωστίδης Αντώνιος Μεσέρδη Γεωργία Τζέµπελου Ελένη Φιλιππιάδου Ελευθερία Χαλκίδης Κωνσταντίνος Χριστίδου Γεωργία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΤΗΤΗΣ: Καλαφίκης Γεώργιος, Φιλόλογος Μ.Ε. – ∆ρ. Ιστορίας 1 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1) Η Σημασία και η Αξία του Νερού 3 Η Κατανομή του Νερού στη Γη 4 Η Παγκόσμια Κατανάλωση Νερού 4 Σύγχρονα Προβλήματα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων 5 Μετεωρική Αύξηση της Παγκόσμιας Κατανάλωσης Νερού – Λειψυδρία 5 2) Εκτεταμένες Ξηρασίες 6 3) Ερημοποίηση 6 4) Ρύπανση και Μόλυνση των Υδάτων, επιφανειακών και υπογείων 7 5) Ευτροφισμός και η Όξινη Βροχή 8 6) Αλάτωση ή Υφαλμύρωση των Υπόγειων Υδροφορέων 8 7) Πτώση της Στάθμης Ποταμών και Λιμνών, ή και η Εξαφάνισή τους, λόγω της 8 Υπεράντλησης Ύδατος 8) Υποβάθμιση ή Εξαφάνιση Υγροβιοτόπων και Δέλτα Ποταμών 9 9) Αποξήρανση Λιμνών για τη Δημιουργία Αγροτεμαχίων και Βοσκοτόπων 9 10) Δημιουργία Φραγμάτων και Τεχνητών Λιμνών σε Κοίτες Ποταμών 9 11) Εκτροπή Ποταμών 10 12) Απώλειες κατά τη Μεταφορά και Διανομή Νερού 10 13) Χρήση Μολυσμένου Νερού και Σχετικές Ασθένειες στον Άνθρωπο 10 Ο Όρος «Αειφορία» / «Αειφόρος Ανάπτυξη» 11 Συνάρτηση της Αειφορίας με το Νερό 13 Προτάσεις και Λύσεις για «Αειφορική» Διαχείριση και Βιώσιμη 14 Εκμετάλλευση Υδάτινων Πόρων Α) Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδάτινων Πόρων : Παγκόσμια και Ευρωπαϊκή Διάσταση 14 Β) Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης : Η Περιφερειακή Διάσταση 15 Γ) Τοπική Ατζέντα 21 : Η Τοπική Διάσταση 17 Δ) Αειφορική Χρήση του Νερού στη Γεωργία 17 Ε) Αειφόρα Δίκτυα Ύδρευσης/Αποχέτευσης 19 Στ) Αειφόρα Συστήματα Αποχέτευσης Ομβρίων (ΑΣΑΟ) 21 Βιβλιογραφία 23 2 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης (Μετέωρα) ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΑ Η Σηµασία και η Αξία Αξία του Νερού Το νερό είναι ένας απ’ τους πολυτιμότερους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, ο οποίος έχει ουσιαστική σημασία για τη ζωή, διότι αποτελεί βασικό συστατικό όλων των οργανισμών και σπουδαίο φορέα ενέργειας. Το νερό είναι πανταχού παρόν στον πλανήτη μας, αφού συναντάται στους ωκεανούς, στην ατμόσφαιρα και στο έδαφος. Ως «μπλε μαργαριτάρι» χαρακτήρισαν τη Γη οι πρώτοι αστροναύτες, κοιτάζοντάς την απ’ το διάστημα. Ίσως μάλιστα να της ταίριαζε περισσότερο το όνομα «Ωκεανία», καθώς το 74% της επιφάνειάς της καλύπτεται από θάλασσα, ενώ μόλις το 26% από ξηρά. Η ίδια η ζωή γεννήθηκε κι έτσι εξαρτάται άμεσα απ’ το νερό. Σύμφωνα με την επικρατέστερη επιστημονική θεωρία, τα πρώτα βιομόρια σχηματίστηκαν στα βάθη των πρωτόγονων ωκεανών πριν από περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια! Όλοι οι ζωικοί οργανισμοί αντλούν την καταγωγή τους από κείνα τα αρχέγονα οργανικά μόρια. Η ζωή, λοιπόν, εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε από τις ιδιότητες του μέσου στο οποίο γεννήθηκε. Το νερό κατέχει, όντως, ορισμένες μοναδικές φυσικές ιδιότητες: (α) κατ’ αρχάς, είναι η μοναδική ουσία που μπορεί να βρεθεί και στις τρεις καταστάσεις της ύλης: στερεή, υγρή και αέρια (β) επίσης, αντίθετα απ’ τα άλλα υγρά, το νερό διαστέλλεται όταν παγώνει · χωρίς αυτήν την ιδιότητα οι λίμνες και τα ποτάμια στα κρύα κλίματα θα πάγωναν, «παγώνοντας» αντίστοιχα και τους υδρόβιους οργανισμούς (γ) επιπλέον, το νερό έχει την ιδιότητα να διαλύει τις περισσότερες φυσικές ή συνθετικές ουσίες· είναι δηλαδή παγκόσμιος/καθολικός διαλύτης. Με τον τρόπο αυτό «καθαρίζει» την ατμόσφαιρα, τα φύλλα των δέντρων, τις επιφάνειες των κτηρίων κτλ. (δ) τέλος, λόγω της μεγάλης θερμοχωρητικότητας του νερού, οι ωκεανοί λειτουργούν ως θερμοστάτες, συμβάλλοντας τοιουτοτρόπως στη διατήρηση σχετικά σταθερής θερμοκρασίας στη Γη. Αυτή η ιδιότητα είναι επίσης ωφέλιμη στα κύτταρα και στους οργανισμούς, διότι το νερό χρησιμεύει ως εσωτερικός ρυθμιστής θερμότητας, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να διατηρούν τη θερμοκρασία τους σταθερή. 3 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Το νερό αποτελεί βασικό συστατικό των κυττάρων. Το «πράσινο θαύμα» της ζωής, η χλωρίδα, στηρίζεται στο νερό. Είναι ενδεικτικό ότι περίπου το 60% της μάζας ενός δέντρου είναι νερό. Αλλά και η πανίδα είναι άρρηκτα δεμένη μ’ αυτό, αφού το ποσοστό του νερού στους ζωικούς οργανισμούς κυμαίνεται μεταξύ 65% και 80%. Όσον αφορά τον ανθρώπινο οργανισμό, το νερό συνιστά τα 2/3 της μάζας του. Αποτελεί το 75% του εγκεφάλου, το 22% των οστών και το 83% του αίματος και συμβάλλει στην πέψη των τροφών, στην αποβολή των περιττών ουσιών και στον έλεγχο της θερμοκρασίας. Καθίσταται, συνεπώς, προφανές γιατί ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει ορισμένες βδομάδες χωρίς τροφή, αλλά λίγες μόνο μέρες δίχως νερό. Η Κατανοµή του Νερού στη Γη Το 95% των συνολικών υδάτων της Γης είναι θαλασσινό · το υπόλοιπο 5% είναι γλυκό, απ’ το οποίο το 4% είναι παγωμένο στις πολικές περιοχές. Επομένως, όλο το γλυκό νερό ανέρχεται μόλις στο 1% των παγκόσμιων διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων. Δυστυχώς, όμως, το 98,5% και απ’ αυτό είναι υπόγεια ύδατα και μόνο το 1,5% επιφανειακό (σε λίμνες, ποτάμια, ατμόσφαιρα και έδαφος). Σε τελική ανάλυση, μόλις το 0,6% του 1% (!) των συνολικών υδάτων στη Γη είναι πόσιμο. Ωστόσο, ακόμη χειρότερα, μόνο το 5% ακόμη κι αυτού του ελάχιστου κλάσματος, δηλαδή το 0,03% του συνολικού αποθέματος γλυκού νερού της Γης είναι άμεσα προσιτό στον άνθρωπο! Πρόκειται κυρίως για τα επιφανειακά, αλλά και για τα υπόγεια νερά που μπορούν να αντληθούν. Αυτά τα απίστευτα, αλλά απολύτως αληθινά ποσοστά, θεωρούμε ότι αρκούν για να καταδείξουν την ανάγκη για ορθολογική και αειφορική διαχείριση των διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων από την Ανθρωπότητα. Η Παγκόσµια Κατανάλωση Νερού Σύμφωνα με τα παγκόσμια στοιχεία που έχει δημοσιεύσει ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής ύδατος, με ποσοστό 70% της παγκόσμιας κατανάλωσης σε γλυκό νερό. Ακολουθεί η βιομηχανία με πο4 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» σοστό 20%, ενώ η οικιακή χρήση αντιστοιχεί μεν σε μικρότερες ποσότητες (10%), αλλά απαιτεί νερό καλύτερης ποιότητας. Σύγχρονα Προβλήµατα ∆ιαχείρισης Υδάτινων Πόρων Πάμπολλα είναι σήμερα τα προβλήματα που αφορούν στη διαχείριση των υδάτινων πόρων παγκοσμίως, όπως επίσης σε περιφερειακό (ευρωμεσογειακό), αλλά και σε τοπικό (ελληνικό) επίπεδο. 1) Η μετεωρική Αύξηση της Παγκόσμιας Κατανάλωσης Νερού συντελεί ώστε ολόκληροι ανθρώπινοι πληθυσμοί να διαβιούν σε καθεστώς, εντονότερης ή ηπιότερης, Λειψυδρίας. Τις τελευταίες δεκαετίες η αύξηση του πληθυσμού της Γης, η εντατικοποίηση της γεωργίας, η ανάπτυξη της βιομηχανίας και του μαζικού τουρισμού, καθώς και η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και η υπερκατανάλωση είχαν ως αποτέλεσμα τη γεωμετρική αύξηση της ζήτησης σε νερό. Από το 1950 μέχρι σήμερα (που, σύμφωνα με εκτιμήσεις, έχει αυξηθεί 3 έως 6 φορές η παγκόσμια κατανάλωση νερού) η παγκόσμια ζήτηση ύδατος αναπτύσσεται με διπλάσιους ως τριπλάσιους ρυθμούς από την αύξηση του πληθυσμού. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: σήμερα 230.000.000 άνθρωποι σε 26 χώρες πλήττονται από λειψυδρία. Περίπου 1.000.000.000 άνθρωποι στερούνται πρόσβασης σε καθαρό, πόσιμο νερό, ενώ την ίδια στιγμή άλλα 2.500.000.000 άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε συστήματα υγιεινής. Στη χώρα μας φαινόμενα έλλειψης νερού ήδη παρατηρούνται σε περιοχές της νοτιοανατολικής Ελλάδας, στις Κυκλάδες και ειδικά στην ανατολική Κρήτη. Αντίθετα πλεονασματικό υδα- 5 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» τικό δυναμικό διαθέτει η Δυτική και Βόρεια Ελλάδα. Η χώρα μας, επομένως, διαθέτει μεν σχετικά επαρκείς ποσότητες υδάτινων πόρων, αλλά παρατηρείται σημαντική γεωγραφική και εποχιακή ανισοκατανομή τους, που οφείλεται σε γεωφυσικούς, κλιματικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. 2) Οι εκτεταμένες Ξηρασίες. Απ’ άκρου εις άκρον του πλανήτη η εντεινόμενη κλιματική αστάθεια προκαλεί έντονα φαινόμενα ξηρασίας σε περιοχές όπως η Νότια και ΝΑ Ευρώπη, η Αφρική, η Μέση Ανατολή, η Ωκεανία, οι ΝΔ Ηνωμένες Πολιτείες, η Λατινική Αμερική. Κύριος παράγοντας θεωρείται η σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων. Έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές προβλέπουν ότι μέχρι το έτος 2100 η μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί από 10C μέχρι 3,50C. Το 2025 συνολικά 52 χώρες θα θεωρούνται πλέον άνυδρες. 3) Η Ερημοποίηση. Είναι η υποβάθμιση των εδαφών σε άνυδρες, ημιάνυδρες και ξηρές περιοχές που προκαλείται από κλιματικές αλλαγές και ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αλόγιστη και προβληματική διαχείριση των υδάτινων πόρων με μεθόδους που θα αναφερθούν παρακάτω συμβάλλει τα μέγιστα στην ερημοποίηση. Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι 7 εκατομμύρια εκτάρια γόνιμης γης, μια επιφάνεια ίση με την έκταση της Ιρλανδίας, χάνονται παγκοσμίως εξαιτίας αυτού του φαινομένου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υψηλό κίνδυνο διατρέχουν οι 6 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Δυτικές ΗΠΑ, η υποσαχάρια Κεντρική Αφρική, η Εγγύς Ανατολή (Δυτική Ασία) και περιοχές της Αυστραλίας. Στην Ελλάδα το 35% των εδαφών, κυρίως στον νοτιοανατολικό χερσαίο και νησιωτικό χώρο, απειλείται με ερημοποίηση. Αυτό οφείλεται και στη συνεχή μείωση της δασοκάλυψης λόγω των πυρκαγιών, γεγονός που αυξάνει την επιφανειακή απορροή και μειώνει το υδατικό δυναμικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. 4) Η Ρύπανση και η Μόλυνση των υδάτων, επιφανειακών και υπόγειων. Επιπρόσθετα, η μόλυνση των υδατικών πόρων από στερεά και υγρά απόβλητα, οι κλιματικές αλλαγές και οι -συνήθως άστοχες- επεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον επέφεραν τη συνεχή μείωση των υδατικών αποθεμάτων. Πολλές είναι σήμερα οι πηγές ρύπανσης και μόλυνσης των υδάτων: α) η χρήση φωσφορικών και χημικών λιπασμάτων στις γεωργικές καλλιέργειες επιφέρει τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του θεσσαλικού κάμπου, ο οποίος είναι εξαιρετικά επιβαρυμένος εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων β) η αδιάκριτη και ανεπεξέργαστη παροχέτευση βιομηχανικών αποβλήτων και αστικών λυμάτων σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες ρυπαίνει γενικά τόσο τα επιφανειακά, όσο και τα υπόγεια ύδατα με χιλιάδες επικίνδυνες χημικές ουσίες και βαρέα μέταλλα. Η ανεξέλεγκτη λειτουργία χωματερών συντελεί επίσης στη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, καθώς τα βλαβερά υποπροϊόντα της αποσύνθεσης των απορριμμάτων διεισδύουν στο υπέδαφος και ρυπαίνουν τα υπέργεια και υπόγεια ύδατα. Κλειστές θάλασσες, όπως η Κασπία, ο Εύξεινος Πόντος και η Μεσόγειος, αλλά και οι κόλποι του Θερμαϊκού και του Σαρωνικού στην Ελλάδα δέχονται επί δεκαετίες μεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση, που οφείλεται αποκλειστικά σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου κύρια αιτία μόλυνσης των υδάτων είναι τα μη επεξεργασμένα αστικά λύματα, ενώ στις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες τα περισσότερα προβλήματα προέρχονται από τις τοξικές οργανικές ουσίες και τα βαρέα μέταλλα. 7 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» 5) Ο Ευτροφισμός και η Όξινη Βροχή. Ένα παρεπόμενο της μόλυνσης του νερού είναι ο ευτροφισμός και η όξινη βροχή. Ο ευτροφισμός παρατηρείται σε έναν υδάτινο αποδέκτη, όταν εισέρχονται σ’ αυτόν οικιακά, γεωργικά και βιομηχανικά απόβλητα. Τα υγρά αυτά απόβλητα είναι κυρίως αζωτούχα και φωσφορικά. Ο ευτροφισμός συνεπάγεται δευτερογενή ρύπανση, αφού προκαλεί υπερβολική αύξηση των υδρόβιων φυτικών οργανισμών (φυτοπλαγκτόν, φύκια), που καταναλώνουν και στερούν το οξυγόνο απ’ τους υπόλοιπους ζωικούς οργανισμούς (ψάρια). Συνεκδοχικά, πολλοί υδρόβιοι οργανισμοί εξαφανίζονται και έτσι διαταράσσεται η ισορροπία του υδάτινου οικοσυστήματος. Συχνά το πρόβλημα εμφανίζεται με την απόθεση δεκάδων χιλιάδων νεκρών ψαριών στις όχθες ποταμών, λιμνών και κατά μήκος ακτογραμμών. Όξινη βροχή δημιουργείται, όταν οξείδια του αζώτου και του θείου προερχόμενα από τις εκπομπές καυσαερίων των βιομηχανιών διαλύονται στο βρόχινο νερό, σχηματίζοντας ένα βλαβερό όξινο διάλυμα. Ό,τι δηλαδή «ανεβαίνει» ως αέρια εκπομπή, «κατεβαίνει» ως όξινη βροχή. 6) Η Αλάτωση ή Υφαλμύρωση των υπόγειων υδροφορέων. Βασικό πρόβλημα απαρτίζει και η υφαλμύρωση του υπόγειου υδροφορέα με αποτέλεσμα να έχουμε πτώση του υδροφορέα, τη δημιουργία υποπίεσης και την είσοδο της θάλασσας, με αποτέλεσμα ολόκληρες παράκτιες, και όχι μόνο, περιοχές να υφίστανται τις συνέπειες της διάβρωσης και της καθίζησης. Τελευταία, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται σε περιοχές της βόρειας Πελοποννήσου που βρέχονται απ’ τον Κορινθιακό κόλπο, καθώς επίσης και στον θεσσαλικό κάμπο, εξαιτίας των ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων προς ανεύρεση υπόγειων υδατικών αποθεμάτων. 7) Η Πτώση της Στάθμης Ποταμών και Λιμνών, ή ακόμη και η εξαφάνισή τους λόγω της Υπεράντλησης Ύδατος. Η σύγχρονη εκτατική γεωργία με την ακόρεστη «δίψα» της για άρδευση, οι σύνθετες βιομηχανικές δραστηριότητες και οι κολοσσιαίες ανάγκες για ύδρευση και αποχέτευση έχουν συμβάλει στη γενίκευση αυτού του φαινομένου. Η περίπτωση της λίμνης Αράλης στην πρώην Σοβιετική Ένωση είναι χαρακτηριστική: μέχρι τη δεκαετία του ’60 ήταν η τρίτη σε έκταση λίμνη παγκοσμίως, με συνολικό εμβαδό 68.000 τ. χλμ.· πλέον έχει συρρικνωθεί μόλις στο 1/10 της αρχικής της έκτασης! Στη χώρα μας ενδεικτικό αρνητικό παράδειγμα είναι η γειτονική μας λίμνη της Κορώνειας, η οποία έχει απωλέσει πλέον του 90% του υδατικού δυναμικού της, λόγω της υπεράντλησης νερού και της επί δεκαετίες μόλυνσής της από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. 8 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» 8) Η Υποβάθμιση ή Εξαφάνιση υγροβιότοπων και δέλτα ποταμών. Τεράστια περιβαλλοντική πίεση δέχονται σήμερα εκατοντάδες υγροβιότοποι και δέλτα ποταμών σε όλη την Υφήλιο, ακόμη κι αν θεωρούνται προστατευόμενες περιοχές. Βασικό αίτιο η «οικονομική» τους εκμετάλλευση από τον άνθρωπο. Η λίμνη Κορώνεια στη Θεσσαλονίκη αποτελεί και πάλι αρνητικό πρότυπο. 9) Η Αποξήρανση Λιμνών χάριν της δημιουργίας νέων αγροτεμαχίων και βοσκοτόπων. Αυτή η διαδικασία αποτέλεσε παγκόσμια πρακτική τις τελευταίες δεκαετίες για λόγους ευρύτερης οικονομικής ανάπτυξης. Τελικά όμως τα αποτελέσματα ήταν συνήθως τα ακριβώς αντίθετα: δραματική πτώση της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, αλλαγή του μικροκλίματος επί τα χείρω, ερημοποίηση της γης. Στην Ελλάδα τις αρνητικές συνέπειες της αποξήρανσης της λίμνης Κάρλας στη Μαγνησία εξακολουθούν να «γεύονται» οι Θεσσαλοί αγρότες. 10) Η Δημιουργία Φραγμάτων και τεχνητών Λιμνών σε κοίτες Ποταμών. Η μέθοδος αυτή θεωρήθηκε πανάκεια για το πρόβλημα της άρδευσης, της ύδρευσης και της παραγωγής (υδροηλεκτρικής) ενέργειας σε όλον τον κόσμο. Ωστόσο, προκάλεσε και προκαλεί τεράστια προβλήματα. Η κατασκευή λ.χ. του φράγματος του Ασουάν στην Αίγυπτο τη δεκαετία του ’60 μέσω οποίου τιθασεύτηκαν οι πλημμύρες του ποταμού Νείλου, ναι μεν δημιούργησε έναν τεράστιο υδάτινο ταμιευτήρα υπό τη μορφή τεχνητής λίμνης, αλλά επέφερε μείωση της γονιμότητας της γης, καθώς η θρεπτική ιλύς (λάσπη) του ποταμού έπαψε να τροφοδοτεί τα παρόχθια καλλιεργήσιμα εδάφη, όπως προξένησε και τη διάβρωση του δέλτα του Νείλου στις 9 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» εκβολές του με τη Μεσόγειο. Ανάλογα είναι τα προβλήματα που δημιουργεί η κατασκευή στην Κίνα τεράστιων φραγμάτων επί του Κίτρινου ποταμού και του ποταμού Γιανγκτσέ. Γενικά επίσης παρατηρούνται μεγάλες απώλειες νερού σε τέτοιους ταμιευτήρες λόγω εξάτμισης ή διαρροής νερού, διάβρωση εδαφών, αφανισμός βιοτόπων και οικοσυστημάτων, καθώς και καταστροφή ολόκληρων οικισμών και αρχαιολογικών χώρων. 11) Η Εκτροπή Ποταμών. Και αυτή η λύση αξιοποιήθηκε για ευρύτερους αναπτυξιακούς σκοπούς. Οδηγεί, όμως, σε αρνητικές συνέπειες παρόμοιες με κείνες της κατασκευής φραγμάτων και τεχνητών λιμνών. Τρομερή αντιδικία για το περιβαλλοντικό κόστος και τη χρηστική του σκοπιμότητα προκαλεί ακόμη και σήμερα το έργο της εκτροπής του Αχελώου. 12) Οι Απώλειες κατά τη Μεταφορά και τη Διανομή του Νερού. Εξίσου ανυπολόγιστες είναι οι απώλειες κατά τη συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση και διανομή του νερού. Τα μεγέθη είναι πράγματι δυσθεώρητα: εκτιμάται μέσω ενδεικτικών ερευνών ότι ένα ποσοστό που αγγίζει το 50% έως 60% του νερού που προορίζεται για γεωργική ή οικιακή χρήση χάνεται σε κάποιο από τα στάδια συλλογής και επεξεργασίας του, λόγω διαρροών, υπέρ-άρδευσης, εξάτμισης ή, τέλος, εξαιτίας κλοπής. Τα ποσοστά είναι ανάλογα σε όλες τις μεσογειακές χώρες, πλην του Ισραήλ, όπου οι διαρροές μειώθηκαν στο 10%, ποσοστό που θεωρείται σήμερα διεθνώς ως το χαμηλότερο δυνατό επίπεδο απωλειών. Έρευνα σε ελληνικές πόλεις στις αρχές του ’80 έδειξε ότι οι απώλειες στο δίκτυο έφταναν κατά μέσο όρο το 45%. 13) Η Χρήση Μολυσμένου Νερού και οι σχετικές Ασθένειες στον Άνθρωπο. Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας έχει πρόσβαση μόνο σε μολυσμένες πηγές νερού. Αποτέλεσμα είναι ότι εξαιρετικά μολυσματικές ασθένειες, όπως η δυσεντερία, η σαλμονέλωση, ο τύφος, η χολέρα, η ηπατίτιδα και οι διάρροιες κάνουν θραύση στους κατοίκους του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Σύμφωνα με μελέτη της UNICEF, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 4.000.000 παιδιά πέθαιναν κάθε χρόνο από διάρροια στον «αναπτυσσόμενο» κόσμο, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε 3.000.000. Η ανάλυση που κάναμε καταδεικνύει με τον πλέον εμφανή τρόπο, ότι τα προβλήματα σχετικά με τη διαχείριση του νερού είναι, όντως, κολοσσιαία και αφορούν ολόκληρη την Ανθρωπότητα. Οι διαπιστώσεις αυτές συντελούν στη βαθμιαία συνειδητοποίηση ότι η οικονομική ανάπτυξη έχει κάποια όρια που προσδιορίζονται από το πεπερασμένο περιβάλλον της Γης. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν λύσεις που σχετίζονται με την προσπάθεια για αειφορική χρήση των υδάτινων πόρων του Πλανήτη μας. Τι σημαίνουν, όμως, οι όροι «αειφορία» και 10 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» «αειφόρος, αξιοβίωτη ή βιώσιμη ανάπτυξη» και πώς αυτοί συμπλέκονται με την ορθολογική διαχείριση του νερού; Ο όρος όρος «Αειφορία» / «Αειφόρος Ανάπτυξη» Ανάπτυξη» Ο όρος «αειφόρος» αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Σοφοκλή και δηλώνει τον «αειθαλή», εκείνον που είναι πάντα ζωντανός κι ακμαίος. Κατά το επίθετο αυτό πλάστηκε στη νέα ελληνική ο όρος «αειφορία», μια λέξη σύνθετη από το ἀεί = πάντα, και το φέρω = αποφέρω, παράγω · σημαίνει δε τη δυνατότητα να παράγω πάντα. Η ορολογία αυτή επινοήθηκε και χρησιμοποιείται στην ελληνική προκειμένου να αποδώσει τον αγγλικό όρο «sustainability» (ικανότητα διατήρησης/συντήρησης). Αντίστοιχα, το ονοματικό σύνολο «αειφόρος ανάπτυξη» μεταφράζει την αγγλική περίφραση «sustainable growth». Η ορολογία αυτή πρωτοδιατυπώθηκε το 1987 και το βασικό της περιεχόμενο διαμορφώθηκε και ορίστηκε σε μελέτη της «Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη» (WCED, World Commission for the Environment and Development) με τον τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον». Η γνωστή πλέον ως «Έκθεση Brundtland», από το όνομα της Νορβηγίδας πρώην πρωθυπουργού που προέδρευε στην Επιτροπή, όρισε ως «αειφόρο ανάπτυξη αυτή που ικανοποιεί τις παρούσες ανθρώπινες ανάγκες, χωρίς να υπονομεύει ή να μειώνει την δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύπτουν τις δικές τους». Συμπληρωματικός του παραπάνω ορισμού είναι εκείνος της «Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης» (IUCN, International Union for Conservation of Nature), του «Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών» (UNEP, United Nations Environmental Programme), και του «Παγκοσμίου Ταμείου για τη Φύση» (WWF, World Wildlife Fund): «Η ανάπτυξη είναι αειφόρος όταν βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή». Καθίσταται προφανές ότι ο πρώτος ορισμός αναδεικνύει την αναγκαιότητα της αλληλεγγύης και υπευθυνότητας μεταξύ των γενεών, ενώ ο δεύτερος την περιβαλλοντική διάσταση του ζητήματος. Σύμφωνα με τις ανωτέρω ερμηνείες και αναλύσεις: α) Η αειφόρος κατανάλωση είναι το μέγεθος και το είδος της κατανάλωσης που δίνει την δυνατότητα, τόσο σε μάς όσο και στις επόμενες γενιές να καταναλώνουμε όλα τα αγαθά που 11 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» μπορεί να προσφέρει ο πλανήτης μας. Η παραγωγή δεν πρέπει να αλλοιώνει ή να τραυματίζει την Υφήλιο. β) Η αειφόρος κατανάλωση εκτός του ότι φροντίζει για τον άνθρωπο, σέβεται και το περιβάλλον. Λαμβάνει υπόψη ότι η Γη έχει περιορισμένες ικανότητες φυσικής ανανέωσης και παραγωγής προϊόντων και υποστηρίζει την ανάπτυξη με όρους και περιορισμούς. γ) Ο πλανήτης Γη προσφέρει ικανοποιητικό “κεφάλαιο”, τους φυσικούς πόρους και τα προϊόντα τους. Εμείς πρέπει να σεβόμαστε αυτό το κεφάλαιο και να μην το σπαταλάμε. Άρα η ανάπτυξη πρέπει να είναι συμβατή με τη φέρουσα ικανότητα της γης. δ) Να καταναλώνουμε, μόνο όσο δίνουν οι “τόκοι” του φυσικού κεφαλαίου, ώστε να έχουν και οι επόμενες γενιές αποθέματα να καταναλώνουν. Συνεπώς αναφερόμαστε σε ανάπτυξη με διάρκεια στον χρόνο. ε) Άρα, θεμέλιο της αειφόρου ανάπτυξης αποτελεί η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, με στόχο την κάλυψη των ανθρωπίνων αναγκών στο παρόν και στο μέλλον. Η «αειφορία» ως φιλοσοφία και στάση ζωής μάς επιτρέπει α) να αξιολογούμε, να σεβόμαστε και να διατηρούμε τα επιτεύγματα των παλαιότερων γενεών β) να συνειδητοποιούμε τις συνέπειες των καθημερινών συνηθειών, αποφάσεων και επιλογών μας για το παρόν και το μέλλον του πλανήτη Γη γ) να συμμετέχουμε ως ενεργοί πολίτες, γνωρίζοντας τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά μας σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο δ) να υιοθετούμε πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία στηρίζουν την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών σε ένα «αειφόρο» μέλλον. Από καθαρά περιβαλλοντική άποψη, αειφορική ανάπτυξη σημαίνει -εκτός των άλλωναποτελεσματική χρήση των αποθεμάτων νερού και αύξηση των αποδόσεων με τη βοήθεια της τεχνολογίας · επίσης μείωση της ρύπανσης του νερού και προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων. Εξ ορισμού, λοιπόν, η αειφορική ανάπτυξη απαιτεί τη στήριξή της στην ανθρώπινη γνώση, στην αντίληψη των ορίων αντοχής του περιβάλλοντος, στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και στη διαμόρφωση οικουμενικών αξιών. Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι αυτές που χαρακτηρίζουν τον ενεργό πολίτη και οι οικουμενικές αξίες αναφέρονται κυρίως στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην αλληλεγγύη, στον σεβασμό και αποδοχή του άλλου. 12 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Σε τελική ανάλυση, η αειφορία προβάλλεται ως μια σύγχρονη απάντηση στο πρόβλημα των υλικών ορίων της οικονομικής μεγέθυνσης. Ως μια προσπάθεια συμβιβασμού των αντιθέσεων μεταξύ περιβαλλοντικής προστασίας και οικονομικής ανάπτυξης, η αειφορία αποτελεί μια μετριοπαθή αναπτυξιακή και φιλοπεριβαλλοντική προσέγγιση, δεν ταυτίζεται με την οικολογική άποψη της οικοανάπτυξης και βρίσκεται σε αντίθεση με πιο ακραίες οικολογικές ή αναπτυξιακές αντιλήψεις. Συνδεδεμένοι με τους όρους «αειφορία» και «αειφόρος ανάπτυξη» είναι οι όροι «βιωσιμότητα» και «βιώσιμη ή αξιοβίωτη ανάπτυξη» αντίστοιχα. Η βιωσιμότητα ενός οικοσυστήματος διασφαλίζεται όταν οι εισροές και οι εκροές της βιομάζας είναι ποιοτικά και ποσοτικά ισοσκελισμένες, έτσι ώστε το σύστημα να είναι ανανεώσιμο και βιώσιμο στον χρόνο. Συνεπώς, η βιώσιμη ή αξιοβίωτη ανάπτυξη (α) δεν υποσκάπτει τη βιωσιμότητα και την αειφορία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων και αγαθών, (β) είναι συμβατή με τον κοινωνικό χαρακτήρα της ευημερίας και με την ποιότητας ζωής των ανθρώπων, (γ) είναι οικονομικά διηνεκής ανάπτυξη και (δ) εντέλει, εμπεριέχει την ολική ποιότητα τού ν’ αξίζει να τη ζεις, να την απολαμβάνεις, να την εξασφαλίζεις για τον πλησίον και τους απογόνους σου και να την προστατεύεις ως ελεύθερος άνθρωπος με ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Συνάρτηση της Αειφορίας µε το Νερό Το νερό είναι ένας «ευαίσθητος» και περιορισμένος φυσικός πόρος, απαραίτητος για τη διατήρηση της ζωής, την ανάπτυξη και το περιβάλλον. Κατά συνέπεια, η ορθολογική διαχείριση ανανεώσιμων φυσικών πόρων όπως του νερού περιλαμβάνει την εξοικονόμηση και την αποφυγή της εξάντλησης, αλλά και την προστασία από τη ρύπανση και την υποβάθμιση. Αναφορικά με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων το μοντέλο της αειφόρου ανάπτυξης οφείλει να διαθέτει ορισμένες γενικές σταθερές και να διέπεται από κάποιες βασικές αρχές: Γενικές σταθερές: α) Σε διεθνές επίπεδο, όταν μιλάμε για αειφορία εξυπακούεται ότι οι πλουτοπαραγωγικές πηγές του πλανήτη μας απαιτούν προστασία απ’ όλα τα κράτη της Γης, τους παγκόσμιους επιστημονικούς και κοινωνικούς οργανισμούς. 13 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» β) Σε επίπεδο χωρών, το κάθε κράτος της Γης με την κυβέρνησή του οφείλει να παίρνει τα αναγκαία μέτρα, να δημιουργεί κατάλληλη νομοθεσία, να ενημερώνει και να εκπαιδεύει τους πολίτες του, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο κατανάλωση. γ) Σε ατομικό επίπεδο, για τη σωτηρία του πλανήτη μας και για την ύπαρξη μιας αειφόρου κατανάλωσης, ας μην ξεχνάμε ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς την πρακτική συμμετοχή μας. Συνήθως εφαρμόζουμε διάφορες πολιτικές, αλλά μπορεί και να τις διαμορφώνουμε όταν γνωρίζουμε και απαιτούμε. Αντιστοίχως, βασικές αρχές: α) Το νερό είναι πηγή ζωής. Υπόγεια ύδατα, θάλασσες, λίμνες και ποτάμια πρέπει να προστατεύονται διεθνώς. Αρκετές περιοχές της Γης χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα για να έχουν επάρκεια νερού. β) Χρειάζεται ιδιαίτερη μέριμνα από κάθε χώρα για να έχει επάρκεια και καλής ποιότητας υδάτινο πλούτο. Οι υδρεύσεις των πόλεων, οι αρδεύσεις και οι αντλήσεις απαιτούν πολλή προσοχή. Προσοχή να μη γίνεται ο υδάτινος πλούτος μιας χώρας αποδέκτης διαφόρων απορριμμάτων όπως χημικά λιπάσματα κλπ. γ) Πρέπει να σεβόμαστε τον υδάτινο πλούτο μας. Δεν πετάμε απερίσκεπτα τα πάσης φύσεως σκουπίδια μας στη θάλασσα, τη λίμνη ή το ποτάμι, δεν χρησιμοποιούμε πολλά απορρυπαντικά και αυτά που χρησιμοποιούμε προσέχουμε να είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Τέλος, δεν κάνουμε σπατάλη νερού. Προτάσεις και Λύσεις για «Αειφορική» ∆ιαχείριση και Βιώσιµη Εκµετάλλευση Υδάτινων Πόρων «Σκέψου παγκόσμια και δράσε τοπικά !» : αυτή η φιλοσοφία αποτελεί τη «λυδία λίθο» για κάθε δράση που στοχεύει στην αειφορική διαχείριση και βιώσιμη εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων, σε παγκόσμιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Α) Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδάτινων Πόρων : Παγκόσμια και Ευρωπαϊκή Διάσταση Η Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδάτινων Πόρων (ΟΔΥΠ) προωθείται από την «Παγκόσμια Σύμπραξη για το Νερό» (Global Water Partnership, GWP), έναν συνεταιρικό μηχανισμό από φορείς εμπλεκόμενους στην εκμετάλλευση του νερού που έχουν αποδεχτεί τις αρχές που ορίστηκαν στις Διεθνείς Διασκέψεις για το Νερό και το Περιβάλλον (Δουβλίνο 1992) και στην Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Ρίο ντε Τζανέιρο 1992). 14 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Η ΟΔΥΠ στοχεύει στη συντονισμένη ανάπτυξη και διαχείριση των φυσικών πόρων (επιφανειακών και υπόγειων νερών, χερσαίων και υδάτινων οικοσυστημάτων). Μία απ’ τις βασικές επισημάνσεις της ΟΔΥΠ είναι ότι η διαχείριση του νερού πρέπει να βασίζεται και να διενεργείται με τη συμμετοχή όλων όσοι εμπλέκονται στη διαδικασία: Καταναλωτές, οργανώσεις πολιτών, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), ιδιωτικός τομέας, τοπική αυτοδιοίκηση, εθνικές κυβερνήσεις. Μόνον έτσι μπορεί σταδιακά να αλλάξει η κουλτούρα στη χρήση του νερού και να διαμορφωθούν στρατηγικές χρήσης στη βάση της αρχής της αειφορίας. Με αφετηρία αυτό το σκεπτικό η Ευρωπαϊκή Ένωση επεξεργάστηκε τη λεγόμενη «Οδηγία-Πλαίσιο για το Νερό» (Water Framework Directive, WFD). Η Κοινοτική ΟδηγίαΠλαίσιο αποτελεί μια απ’ τις πιο πλήρεις και φιλόδοξες πολιτικές της Ε.Ε. Οι κύριοι στόχοι της Οδηγίας είναι οι εξής: προστασία όλων των υδάτινων πόρων, υπέργειων και υπόγειων, και η διατήρηση της καλής τους κατάστασης η ενεργός συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων πλευρών και σχετιζόμενων φορέων μείωση και έλεγχος της ρύπανσης του νερού απ’ όλες τις πιθανές πηγές υιοθέτηση πολιτικών για αντικειμενικότερη τιμολόγηση του νερού υιοθέτηση ορίων στους δείκτες ποιότητας του νερού εξισορρόπηση ανάμεσα στις ανάγκες του περιβάλλοντος και στις ανάγκες του ανθρώπου Β) Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης : Η Περιφερειακή Διάσταση Τα κύρια συστατικά για ένα αειφόρο υδάτινο μέλλον περιγράφονται εκτενώς στο Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Έγγραφο (European Regional Document). Τα προβλήματα που χρήζουν επίλυσης είναι πολλά: πώς θα ενσωματωθεί η ορθή διαχείριση του νερού στις κλιματικές αλλαγές, πώς θα αναβαθμιστούν οι υφιστάμενες παλαιές υποδομές παροχής νερού και αποχέτευσης των αστικών κέντρων, πώς θα μετατραπούν τα απόβλητα νερού σε πόρους και πώς θα βελτιωθεί η αποδοτικότητα του υδάτινου κύκλου. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές, κύριοι άξονες προς μια αποτελεσματικότερη περιφερειακή διαχείριση του νερού σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι οι εξής : συνεργασία μεταξύ τομέων, εμπλεκόμενων μερών, χωρών και περιφερειών 15 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» κίνητρα για πιο αποδοτική και αειφόρο χρήση του νερού, μέσω της αφύπνισης του δημοσίου αισθήματος καλύτερη πληροφόρηση με σκοπό τη λήψη ορθότερων αποφάσεων σ’ όλα τα επίπεδα νέοι, πιο ολιστικοί τρόποι σκέψης που να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες σε ποιότητα και ποσότητα νερού για όλες τις χρήσεις, όπως και σενάρια για το μέλλον και τις δημογραφικές και κλιματικές αλλαγές μόρφωση κι εκπαίδευση της επόμενης γενιάς επαγγελματιών στον τομέα του νερού. Τα εργαλεία για την ευαισθητοποίηση των κοινωνιών περιλαμβάνουν : τη χρήση εθελοντικών προγραμμάτων και περιφερειακές, εθνικές ή τοπικές συνεργασίες για διάλογο και κοινή χρήση της γνώσης, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ ερευνητών, πολιτικών και πολιτών, όπως και του τομέα του νερού με άλλους τομείς, λ.χ. της οικονομίας και της γεωργίας καμπάνιες ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης των πολιτών, όπως το Παγκόσμιο Έτος Αποχέτευσης Επί του πρακτέου, η Ευρωπαϊκή Ένωση δουλεύει προς την κατεύθυνση ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για τη λειψυδρία και τις ξηρασίες προωθεί την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών για αειφορική διαχείριση αποβλήτων νερού, διότι θεωρεί ότι η επαναχρησιμοποίηση του νερού και των θρεπτικών ουσιών είναι το μέλλον του αποχετευτικού συστήματος της Ευρώπης καθορίζει στρατηγικές για εναρμόνιση των περιφερειακών συνεργασιών και τη δημιουργία δικτύων δράσης για την ορθή χρήση των υδάτινων αποθεμάτων υποστηρίζει την ολοκληρωμένη διαχείριση των δεξαμενών νερού (λίμνες, ποτάμια, υδροφόροι ορίζοντες) της Ευρώπης στηρίζει την επαναχρησιμοποίηση του νερού και τις τεχνολογίες αφαλάτωσης εφαρμόζει ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα για ανταλλαγή πληροφοριών και γνώσης πάνω στον τομέα του νερού. 16 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Γ) Τοπική Ατζέντα 21 : Η Τοπική Διάσταση Η Τοπική Ατζέντα 21 εντάσσεται στην Ατζέντα 21, ένα μη-δεσμευτικό, εθελοντικό σχέδιο δράσης του ΟΗΕ σχετικά με την αειφόρο ανάπτυξη στον 21ο αιώνα. Είναι προϊόν της Διάσκεψης στο Ρίο της Βραζιλίας για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992 κι έχει έκτοτε επικαιροποιηθεί αρκετές φορές. Η Τοπική Ατζέντα 21 αναδεικνύει τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών στη βάση των οικουμενικών περιβαλλοντικών ζητημάτων. Η βαρύτητά τους είναι καίρια για τη διευθέτηση των περιβαλλοντικών θεμάτων σε τοπικό επίπεδο. Καθοριστικός ως προς αυτό είναι ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθότι είναι αρμόδια για τη λήψη αποφάσεων και διαμεσολαβητικός ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), διότι μπορούν να επηρεάζουν και να ευαισθητοποιούν την τοπική κοινή γνώμη. Παράλληλα, ανάλογος αλλά πιο εστιασμένος είναι ο ρόλος των περιβαλλοντικών και οικολογικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), αφού συνιστούν τους πλέον σχετικούς με το αντικείμενο φορείς. Δράσεις που συναπαρτίζουν ένα καλό σύστημα τοπικής περιβαλλοντικής διακυβέρνησης με εξειδίκευση στη χρήση του νερού είναι διάφορες, όπως : η δημιουργία τοπικών δικτύων δράσης με στόχο τη διαμόρφωση ενός τοπικού σχεδίου αειφόρου ανάπτυξης και περιβαλλοντικής διαχείρισης του νερού η ανάπτυξη της τοπικής εθελοντικής εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για το νερό. Στον τομέα αυτό συμπεριλαμβάνονται τα ΜΜΕ η δημιουργία ενός τοπικού παρατηρητηρίου βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του νερού η αντιμετώπιση των εμποδίων και των παλινδρομήσεων εξαιτίας της ασυνεννοησίας και του ελλείμματος επικοινωνίας, η ανταλλαγή εμπειριών και η συγκριτική ανάλυση η εφαρμογή των νόμων, η καλή διοίκηση, η θετική πολιτική Δ) Αειφορική Χρήση του Νερού στη Γεωργία Επειδή η χρήση του νερού στη γεωργία είναι το μεγαλύτερο ποσοστό, η αύξηση της αποτελεσματικότητας στη χρήση του, που τώρα κυμαίνεται μόνο γύρω στο 50%, θα συμβάλει αναμφίβολα στην εξοικονόμηση, αλλά και διασφάλιση του νερού για το μέλλον. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με: 17 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» 1) Εφαρμογή ορθής αρδευτικής πρακτικής βελτίωση ή αντικατάσταση του δικτύου διανομής και μεταφοράς νερού για μείωση των απωλειών και αποτελεσματική συντήρηση του αρδευτικού δικτύου εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων άρδευσης (π.χ. σταγόνες) για εξοικονόμηση σχεδιασμό της άρδευσης με βάση το μικροκλίμα κάθε περιοχής και τις ανάγκες κάθε καλλιέργειας άρδευση συνήθως τις βραδινές ώρες προς αποφυγή μεγάλης εξάτμισης του νερού 2) Εφαρμογή ορθής διαχείρισης του εδάφους επιφανειακή καλλιέργεια του εδάφους για μείωση της απορροής καλλιέργεια κατά ισοϋψείς για συγκράτηση νερού και μείωση της διάβρωσης εφαρμογή της φυτοκάλυψης του εδάφους για μείωση της εξάτμισης του νερού αύξηση της οργανικής ουσίας στο έδαφος για αύξηση της υδατοϊκανότητας χρήση κατάλληλων ζιζανιοκτόνων, ώστε να μειωθεί ο ανταγωνισμός για το νερό και οι απώλειες λόγω διαπνοής απ’ τα ζιζάνια 3) Εφαρμογή ορθής διαχείρισης της καλλιέργειας μελετημένη επιλογή της καλλιέργειας με βάση τη βροχόπτωση, τις δυνατότητες άρδευσης και την απόδοση της καλλιέργειας επιλογή καλλιεργειών που αντέχουν στην έλλειψη νερού και ολοκληρώνουν τον κύκλο τους σε σύντομο χρονικό διάστημα ορθολογική χρήση των λιπασμάτων σύμφωνα με τις ανάγκες της καλλιέργειας και των φυτοφαρμάκων σύμφωνα με τις οδηγίες των ειδικών εφαρμογή μεθόδων βιολογικής εξολόθρευσης των εχθρών και των ασθενειών όταν είναι εφικτό Διαχρονικό παράδειγμα αειφόρου διαχείρισης του νερού στη γεωργία είναι η καλλιέργεια ρυζιού στη ΝΑ Ασία, όπου η σπορά στα ρυζοχώραφα γίνεται μετά τους καλοκαιρινούς μουσώνες και η συγκομιδή τον Οκτώβρη, λίγο πριν απ’ την εποχή της ξηρασίας. 4) Ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση των υποβαθμισμένων νερών. Τα επεξεργασμένα αστικά λύματα μπορούν να αξιοποιηθούν για άρδευση αγροτικών και αστικών εκτά18 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» σεων και εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα. Αποτελούν, μάλιστα, πολύ καλή πηγή πρόσληψης θρεπτικών στοιχείων, όπως το άζωτο, ο φώσφορος και το κάλιο, που βοηθούν στην ανάπτυξη των καλλιεργειών. Ενώ, όμως, σε άλλες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, στο Ισραήλ, στη Γερμανία, στην Κύπρο, στην Αυστραλία και στη Νότιο Αφρική, αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται για δεκαετίες, στην Ελλάδα απουσιάζουν τόσο το νομικό πλαίσιο όσο και οι τεχνικές προδιαγραφές που θα επιτρέψουν την εκμετάλλευση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων, με αποτέλεσμα αυτά να χύνονται σε φυσικούς αποδέκτες (θάλασσα, ποτάμια, λίμνες, υπέδαφος κ.ά.). 5) Διαχείριση της ποιότητας του νερού. Πρόβλημα δεν υφίσταται μόνο με την ποσότητα, αλλά και με την ποιότητα του νερού. Ο τεχνητός εμπλουτισμός του υδροφορέα με πλεονάζοντα ύδατα τον χειμώνα, παράλληλα με την αναπλήρωση του νερού που αντλήθηκε, συμβάλλει θετικά στη διατήρηση της ποιότητας των υδάτων. Ένα φωτεινό παράδειγμα και αξιοπρόσεκτη επιλογή για εφαρμογή εφαρμόσιμων πρακτικών σε κάθε περιοχή που έχει πρόβλημα λειψυδρίας εφάρμοσε ο Μανόλης Γλέζος στην Απεράθου της Νάξου απ’ το 1987. Οι λύσεις αυτές επικεντρώνονται στην αναχαίτιση της ελεύθερης απορροής του βρόχινου νερού προς τη θάλασσα. Στην περίπτωση αυτή η αναχαίτιση των χειμαρρικών νερών γίνεται με 78 χαμηλά φράγματα ανάσχεσης, κι όχι με μεγάλα κοστοβόρα φράγματα αμφίβολης περιβαλλοντικής ωφελιμότητας. 6) Ενημέρωση, εκπαίδευση, επιμόρφωση όλων των εμπλεκομένων, κυρίως βέβαια των χρηστών, δηλαδή των αγροτών. Ε) Αειφόρα Δίκτυα Ύδρευσης/Αποχέτευσης Τέτοιου τύπου δίκτυα ύδρευσης οφείλουν να λειτουργούν στη βάση της κοινωνικής προσφοράς, καθότι απαρτίζουν μια από τις βασικότερες υποδομές για την ποιότητα ζωής και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Απαραίτητες συνιστώσες ενός τέτοιου συστήματος είναι : οι μέθοδοι ελέγχου και ελαχιστοποίησης της απώλειας νερού κατά τη συλλογή, μεταφορά και διανομή του στους καταναλωτές η ανάκτηση του κόστους του νερού μέσω της ανατιμολόγησής του στην κατεύθυνση της εξοικονόμησης οι ενημερωτικές εκστρατείες για την διαφώτιση των οικιακών, αλλά και των επαγγελματιών καταναλωτών, ώστε να αποφεύγουν την υπερκατανάλωση νερού 19 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Τα αειφόρα αποχετευτικά δίκτυα αφορούν στη διαχείριση των αστικών λυμάτων με κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Ενδιαφέρον υπόδειγμα ενός ολοκληρωμένου αποχετευτικού συστήματος αποτελεί εκείνο της Μείζονος Λεμεσού στην Κύπρο, που περιλαμβάνει : Μονάδα βιολογικής επεξεργασίας λυμάτων εκτεταμένο δίκτυο αποχέτευσης για την κάλυψη ολόκληρης της περιοχής Λεμεσού αντιπλημμυρικά έργα (αποσκοπούν πρωτίστως στη συγκέντρωση και αξιοποίηση των ομβρίων υδάτων) και αποβλέπει : στην επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων στη συμπαραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας στην επαναχρησιμοποίηση της επεξεργασμένης λάσπης σε Αειφόρα Συστήματα Διαχείρισης Ομβρίων Σύμφωνα με τον παραπάνω σχεδιασμό, τα επεξεργασμένα λύματα χρησιμοποιούνται κυρίως για άρδευση. Το ανακυκλωμένο νερό μπορεί να αξιοποιηθεί για όλους τους τύπους καλλιεργειών, πλην εκείνων που τα προϊόντα τους καταναλώνονται ωμά. Οι τρόποι, οι συνθήκες και οι προϋποθέσεις άρδευσης με ανακυκλωμένο νερό διαφέρουν ανάλογα με το είδος της φυτείας, όπως καθορίζεται από τον κώδικα ορθής γεωργικής χρήσης. 20 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» Κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη: Η επαναχρησιμοποίηση του ανακυκλωμένου νερού συμβάλλει στην αειφόρο και ορθολογιστική διαχείριση των υδάτινων πόρων. Το ανακυκλωμένο νερό είναι ζωτικής σημασίας για τη γεωργία, αφού αποτελεί τη μοναδική μόνιμη, οικονομική πηγή νερού που υπάρχει ανεπηρέαστη από τις κλιματολογικές συνθήκες. Το κόστος τριτοβάθμιας επεξεργασίας για σκοπούς επαναχρησιμοποίησης είναι πολύ χαμηλότερο από εναλλακτικές πηγές αρδεύσιμου νερού. Χαμηλότερο ενεργειακό κόστος σε σχέση με την άντληση υπόγειου νερού, εισαγωγή ή αφαλάτωση. Μείωση της απόρριψης θρεπτικών ουσιών στο περιβάλλον και της απώλειας γλυκού νερού στη θάλασσα. Έλεγχος της υπεράντλησης υπόγειων και επιφανειακών νερών, εμπλουτισμός τους και βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητάς τους. Συμπαραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας Ο όγκος της λάσπης αποτελεί μεν μόλις το 1-2% του συνολικού όγκου των λυμάτων, εντούτοις μπορεί να μετατραπεί σε αξιοποιήσιμη μορφή. Τελικά, το παραγόμενο βιοαέριο αποθηκεύεται σε αεριοφυλάκιο και αργότερα οδηγείται στις γεννήτριες παραγωγής ενέργειας. Λόγω της ελεγχόμενης παραγωγής βιοαερίου τα επίπεδα εκπομπής ρύπων βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και η συγκέντρωση των εκπεμπόμενων καυσαερίων είναι πολύ χαμηλότερα απ’ τα καθορισμένα όρια. Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένης λάσπης – οφέλη και εφαρμογές Η αποξηραμένη και σταθεροποιημένη λάσπη ελέγχεται για περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα. Η επεξεργασμένη λάσπη, που σημειωτέον διατίθεται δωρεάν, χρησιμοποιείται ως: εδαφοβελτιωτικό στη γεωργία συμπλήρωμα καύσιμης ύλης σε τσιμεντοποιείο περαιτέρω διαχείριση από ιδιωτική εταιρεία για κομποστοποίηση. Στ) Αειφόρα Συστήματα Αποχέτευσης Ομβρίων (ΑΣΑΟ) Τα ΑΣΑΟ αποτελούν σύνολο σειράς πρακτικών διαχείρισης και κατασκευαστικών έργων που αποσκοπούν στην αποχέτευση και έλεγχο των επιφανειακών νερών με πιο αειφόρο τρόπο σε σχέση με τις παραδοσιακές πρακτικές. Σκοπός είναι η επίλυση του προβλήματος στην πηγή με έργα αποχέτευσης ομβρίων υδάτων και αντιπλημμυρικά έργα. Κατά τον σχεδι21 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» ασμό λαμβάνονται υπόψη όχι μόνον ο όγκος, αλλά και η ποιότητα ροής των ομβρίων υδάτων. Τα οφέλη είναι πολυδιάστατα και σημαντικά : ☺ Άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων από πλημμυρικά φαινόμενα ☺ Καλύτερος έλεγχος της έντασης απορροής ☺ Ποιοτική βελτίωση των ομβρίων και εμπλουτισμός των υπόγειων υδάτων ☺ Έργα φιλικά προς το περιβάλλον που ικανοποιούν τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας ☺ Δυνατότητα διατήρησης πανίδας και χλωρίδας στις αστικές περιοχές και ☺ Χαμηλότερο Κόστος. Κατακλείδα Φέτος, το 2013, διανύουμε το Διεθνές Έτος Συνεργασίας για το Νερό. Υπ’ αυτό το πρίσμα οφείλουμε : Να αναγνωρίσουμε την αξία του νερού ως ενός ενιαίου ανανεώσιμου φυσικού πόρου με αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές διαστάσεις · να απορρίψουμε δηλαδή την παραδοσιακή πρακτική της αποσπασματικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων και να ενστερνιστούμε την Οικολογική Αξία του Νερού ! ! ! 22 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης «Νερό και Αειφορία» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελλή Θεολογία, «Το Πολύτιμο Νερό», www.medies.net/ uploaded_files/aqua2006/abstract/5_avdelli_full.pdf Αειφόρος Ανάπτυξη, www.environ-develop.ntua.gr/uploads/k_8. pdf Αειφόρος Κατανάλωση, www.xanthi.ilsp.gr/schools/data/text/ aiforoskatanal.htm Βιώσιμη Ανάπτυξη, www.ekke.gr/estia/gr_pages/F_synerg/Solon/Biws_Anapt_Poiot_Zwhs/Biws_Anapt_se l5-46%20.pdf Βουτυράκης Μανόλης, «Αειφόρος Ανάπτυξη και Νερό», www.ecocrete.gr Το Νερό στη Μεσόγειο. Για την Ενίσχυση της Εκπαίδευσης, για το Περιβάλλον και την Αειφορία και την Προώθηση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων, www.medies.net/uploaded_files/publications/water_greek_full.pdf Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Έγγραφο (European Regional Document) σχετικά με το 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό, www.ewp.eu/wp-content/uploads/2009/04/Hellada.pdf Μυλόπουλος Ιωάννης, «Η Διαχείριση των Υδατικών Πόρων στην Εποχή της Αειφορίας», www.geo.aegean.gr/greek/files/sinedria/ pdf Νερό για τη Ζωή, Νερό για τη βιώσιμη Ανάπτυξη, www.ydravlikos.gr/portal Νερό και Αειφορία, www.pacinst.org/topics/water_and_sustainability Νικολάου Κώστας, «Το Νερό στον Κόσμο», permaculture.gr/gr/?p=201 Οργανόπουλος Ιωάννης, «Αειφορία-Αειφόρος Ανάπτυξη: Αναγκαιότητα-Ορισμοί», users.sch.gr/organopoulos/genika/ aeiforia_aeiforos_anaptyxi_organop_.pdf Παπαϊακώβου Ιάκωβος, «Πράσινη Πολιτική-Αειφόρος Ανάπτυξη», Συμβούλιο Αποχετεύσεων Λεμεσού-Αμαθούντας, www.sbla.com.cy/site/en/component/attachments/download/161.html Χαρτζουλάκης Κ. – Μπερτάκη Μ., «Ορθολογική Διαχείριση του Νερού Ύδρευσης: Αναγκαιότητα για Αειφόρο Αγροτική Ανάπτυξη», www.envifriendly.tuc.gr/gr/docs/activities/25052009/Xartzoulakis.pdf 23
© Copyright 2024 Paperzz
