Η ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΩΣ
ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ
ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΝ 19Ο ΚΑΙ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ
Από την εποχή του Ιπποκράτη η επιστημονική ιατρική κάνοντας τα πρώτα της
βήματα προσπαθούσε να ορίσει αρχές και κανόνες, ώστε η νέα επιστήμη να
προστατεύσει τον τίτλο της και να ανακουφίσει τον ανθρώπινο πόνο.
Γενικά η πρώτη ιατρική στηριζόταν κυρίως στην κλινική διαγνωστική. Μόνο από το
τελευταίο μισό του 19ου αιώνα κατόρθωσε να βρει τα πραγματικά αίτια των
ασθενειών και να γίνει ουσιαστικά επιστημονική με τη σύγχρονη έννοια.
Σ’ αυτό το ταξίδι επηρεάστηκε κυρίως από δύο παράγοντες:
Α) Τις φυσικές επιστήμες και την τεχνολογία και
Β) Τις κοινωνικές και πολιτιστικές εξελίξεις.
Ο 19ος αιώνας δεν ήταν μόνο η εποχή της προαγωγής και της εφαρμογής των
φυσικών επιστημών, αλλά και η εποχή των μεγάλων κοινωνικών ιδεολογιών και της
διαμόρφωσης της εθνικής συνείδησης των λαών.
Ο διαφωτισμός και η γαλλική επανάσταση απελευθέρωσαν την ιατρική από τις
εμμονές και τη δογματική προσκόλληση στην παράδοση. Η επανάσταση κατάργησε
όλα τα παλαιά πανεπιστήμια και τα άλλα παραδοσιακά ιδρύματα, αλλά και το
διαχωρισμό ανάμεσα στους ιατρούς και τους χειρούργους και δημιούργησε το ενιαίο
ιατρικό επάγγελμα (ιατροχειρουργικές σχολές).
Μία άλλη επανάσταση, η βιομηχανική, συνέβαλε και αυτή στην ιατρική εξέλιξη. Οι
βιομηχανίες αύξησαν την αστικοποίηση και δημιουργήθηκαν άθλιες συνθήκες
κατοικίας για πολλούς πρώην αγρότες που έρχονταν για δουλειά στις πόλεις. Ο
τυφοειδής πυρετός και η φυματίωση έκαναν θραύση. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη
δημιουργία των μεγάλων νοσοκομείων των αρχών του αιώνα, ώστε η συγκεκριμένη
περίοδος να ονομαστεί «περίοδος της νοσοκομειακής ιατρικής» και διαδέχτηκε τις
προηγούμενες περιόδους της «ιατρικής της βιβλιοθήκης» και της «ιατρικής της
κλίνης».
Μόνο όταν οι δύο τομείς της νοσοκομειακής ιατρικής, α) η κλινική παρατήρηση και
β) η αυτοψία έδωσαν ό,τι μπορούσαν να δώσουν, η ιατρική πέρασε στη νέα της φάση,
την «εργαστηριακή ιατρική». Η ιατρική από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να
εφαρμόζει την αναισθησία και αναπτύχθηκαν η μικροβιολογία και η αντισηψία ασηψία.
Η κυτταρική θεωρία (ότι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα που προέρχονται
από άλλα κύτταρα) αποτέλεσε τη βάση της σύγχρονης βιολογικής σκέψης. Οι
ανακαλύψεις στη βακτηριολογία και τη φαρμακευτική και οι εφαρμογές που
συντελούνται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και το πρώτο μισό του 20ου είναι
ραγδαίες.
Η εξήγηση του λειτουργικού ρόλου του DNA το 1961 και η αποκρυπτογράφησή του
στο τέλος του 20ου αιώνα έφερε την ιατρική μπροστά σε ένα τεράστιο πεδίο
εφαρμογών, αλλά δημιούργησε και μεγάλες ηθικές διαμάχες και κινδύνους.
Σήμερα οι θεραπείες και τα νοσηλευτικά ιδρύματα βελτιώθηκαν τόσο που δεν
συγκρίνονται με αυτά προ 50 ετών.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η βελτίωση της υγείας με αποτέλεσμα την αύξηση του
μέσου όρου ζωής περίπου κατά τριάντα χρόνια.
Η υγεία στην Κω το πρώτο μισό του 20ου αιώνα αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της
ιατρικής ιστορίας του τόπου μας.
Ασθένειες που κάποτε θεωρούνταν κοινωνικές μάστιγες σήμερα έχουν εκλείψει.
Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να αναδείξει όλα τα στοιχεία που βρήκα μέχρι
σήμερα και αφορούν όλο το φάσμα της υγείας στην Κω. Σε μία εποχή που το ιατρικό
επάγγελμα ήταν πολύ πιο δύσκολο από ό,τι σήμερα, το ισχυρότερο όπλο που είχε ο
γιατρός ήταν η ανθρωπιά του, ήταν η σχέση του με τον άρρωστο. Με τα ελάχιστα
μέσα που διέθετε (εργαλεία, εργαστήρια, κτλ.) έπρεπε να κάνει την δουλειά του και
να μετακινείται με το γαϊδούρι του. Είναι πραγματικά παράξενο πού έβρισκαν την
δύναμη εκείνοι οι γιατροί για να πολεμούν το θάνατο άοπλοι, σε μία εποχή που ο
μέσος όρος ζωής ήταν ο μισός απ’ ότι σήμερα.
Για όλα αυτά ο μισθός ήταν ελάχιστος, συνήθως σε είδος, μία κότα ή μερικά αυγά,
διότι αυτή τη δυνατότητα είχαν τότε οι περισσότεροι νησιώτες.
Πολλά πράγματα έχουμε να διδαχθούμε εμείς οι νέοι γιατροί από τους παλιούς
συναδέλφους μας, απ’ τον αγώνα που έκαναν οι γιατροί και οι παππούδες μας να
αντιμετωπίσουν τις ασθένειες και να βελτιώσουν τη ζωή τους τα δύσκολα χρόνια της
κατοχής.
Σε όλους αυτούς τους συναδέλφους αφιερώνω αυτό το άρθρο ως ένδειξη σεβασμού,
αλλά και χρέους ώστε να μην ξεχαστεί το έργο τους.
TOYPKOKPATIA
Την εποχή της τουρκοκρατίας οι νησιώτες είχαν αναπτύξει ένα αυτόνομο σύστημα
υγειονομικής περίθαλψης, ικανό να εξυπηρετεί τις ανάγκες ολόκληρου του
κοινωνικού συνόλου και ιδιαίτερα των ασθενέστερων στρωμάτων. Στηριζόταν στους
λεγόμενους κοινοτικούς γιατρούς (ιατροί της κοντότας). Οι κάτοικοι συμμετείχαν και
εξέλεγαν και τους γιατρούς της κοντότας.
Ο αριθμός των γιατρών με τις ζώνες κατανομής ήταν ικανός για να καλύψει τις
ανάγκες των κατοίκων. Στα μεγάλα νησιά εκτός από τους ανειδίκευτους γιατρούς
υπήρχαν και γιατροί ειδικοτήτων, όπως οφθαλμίατροι, μαιευτήρες, χειρούργοι.
Oι κοινοτικοί γιατροί πληρώνονταν με το σύστημα της «κοντότας». Δηλαδή, ο
γιατρός πληρωνόταν από το Δήμο για τις υπηρεσίες του και τη φαρμακευτική
περίθαλψη. Οι ιδιώτες γιατροί πληρώνονταν με την επίσκεψη ή συνολικά κάθε έτος.
Στα καθήκοντα του γιατρού, εκτός από την παροχή ιατροχειρουργικής φροντίδας,
ήταν επίσης και:
α) Nα συμβουλεύει για ιατρικά θέματα και να εμβολιάζει τους δημότες χωρίς αμοιβή.
β) Nα παρασκευάζει τα φάρμακα, όπου δεν υπήρχε δημοτικό νοσοκομείο.
γ) Nα αναφέρει στις δημοτικές υπηρεσίες τυχόν μεταδοτικά νοσήματα.
δ) Να συνεργάζεται με το Δήμο για τη λήψη γενικών μέτρων προφύλαξης του
πληθυσμού.
ε) Στα λιμάνια υπήρχαν γιατροί, για τον έλεγχο τυχόν μεταδοτικών ασθενειών από τις
αφίξεις πλοίων.
στ) O γιατρός έπρεπε να κατοικεί στον ίδιο τόπο, που ασκούσε το επάγγελμά του.
Οι φαρμακοποιοί και τα φάρμακα καλύπτονταν από τους Δήμους.
Tο 1911 το σύστημα της «κοντότας» άλλαξε για μερικούς Δήμους. Ο Δήμος κάλυπτε
μόνο τους άπορους, ενώ οι εύποροι πλήρωναν μία χρυσή λίρα το χρόνο, ανεξαρτήτως
ασθένειας, κάτι σαν ασφάλεια. Επίσης πλήρωναν και τα φάρμακα. (Υπουργείο
ανοικοδομήσεως. Δωδεκάνησος. Α. Γενική περιγραφή. Αθήνα 1947. Σελ. 277 – 279).
Στο τέλος της τουρκοκρατίας το μοναδικό νοσοκομείο στα Δωδεκάνησα ήταν το
υποτυπώδες πολιτικό νοσοκομείο (HOPITAL DES INDIGENTS) στη Ρόδο, που
λειτούργησε από το 1889 έως το 1925. Δημιουργήθηκε για να περιθάλπει ασθενείς
των ασθενέστερων τάξεων απ’ όλη τη Δωδεκάνησο, που υπέφεραν από οξείες νόσους
μικρής διάρκειας. Σύμφωνα με τον κανονισμό του νοσοκομείου τα νοσήλια ήταν 2
λιρέτες την ημέρα. Όσοι δεν είχαν να πληρώσουν, πλήρωνε τα νοσήλιά τους ο Δήμος,
στον οποίο ανήκαν. Mε την είσοδό του, ο ασθενής όφειλε να καταβάλει 30 λιρέτες,
το ποσό δηλαδή 15 ημερών νοσηλείας, αν όμως παρέμενε λιγότερες ημέρες, το
υπόλοιπο του επιστρεφόταν με την έξοδό του. (Circolare Aρ. 70 τις 10/9/1912 idem.
Αρ. 143. τις 15/5/1914).
ΙΤΑΛΟΚΡΑΤΙΑ
Στην αρχή της ιταλοκρατίας, το υγειονομικό σύστημα της Δωδεκανήσου παρέμεινε
αναλλοίωτο. Υπήρχαν ακόμη πολλοί πρακτικοί, οι οποίοι ασχολούνταν με ιατρικά
και φαρμακευτικά επαγγέλματα. Τα πρώτα διατάγματα που αφορούσαν την υγεία
ήταν οι υγειονομικοί κανονισμοί για την πρόληψη μεταδοτικών ασθενειών
(Ordinanza .148, 153, 154) και το Κυβερνητικό διάταγμα D. G. 287, της
10ης/11/1917 περί ασκήσεως υγειονομικών επαγγελμάτων που αποτελούνταν από 5
άρθρα και ρύθμιζε τα υγειονομικά επαγγέλματα ως κάτωθι:
ΑΡΘΡΟ 1. Η άσκηση της ιατροχειρουργικής, της μαιευτικής, της οδοντιατρικής, της
κτηνιατρικής και της φαρμακευτικής στα κατειλημμένα νησιά επιτρέπεται μόνο σ’
εκείνους που κατέχουν νόμιμο πτυχίο.
ΑΡΘΡΟ 2. Οιοσδήποτε μέχρι σήμερα ασκεί ένα από τα ανωτέρω επαγγέλματα σαν
πρακτικός, χωρίς να κατέχει το ανάλογο δίπλωμα, μετά τη δημοσίευση του παρόντος
διατάγματος μπορεί να αποκτήσει άδεια για να συνεχίσει την εργασία που μέχρι
σήμερα ασκούσε, εφόσον υποβάλλει ανάλογη αίτηση στη Διοίκηση του Σώματος
Κατάληψης, στην Πολιτική Επιτροπή για την διαχείριση των νησιών. Στην αίτηση θα
πρέπει να επισυνάπτεται βεβαίωση από το Δήμαρχο, όπου να αποδεικνύεται ότι ο
αιτών έχει ασκήσει σαν πρακτικός και για έξι συνεχή χρόνια το επάγγελμα με
ικανοποιητικό τρόπο.
ΑΡΘΡΟ 3. Το όριο κατάθεσης της αίτησης, χωρίς παράταση, είναι η 28η/2/1918.
ΑΡΘΡΟ 4. Οι παραβάτες των προδιαγραφών του παρόντος διατάγματος θα
τιμωρούνται με χρηματική ποινή, όχι μικρότερη από 100 λιρέτες, εκτός από τις
μεγαλύτερες ποινές, όπως ορίζει ο ποινικός κώδικας.
ΑΡΘΡΟ 5. Το παρόν διάταγμα θα τεθεί αμέσως σε εφαρμογή, καταργώντας
οποιαδήποτε προηγούμενη σχετική διάταξη.
Ρόδος 10/11/1917
Υπογραφή:
Ο αντιστράτηγος Διοικητής του σώματος κατοχής
Vittorio Elia
Μετά τη συνθήκη της Λοζάννης το 1923, όταν τα Δωδεκάνησα περιήλθαν οριστικά
στην Ιταλία άρχισε η πραγματική παρέμβαση στην υγεία. Με την κατασκευή
νοσοκομείων και την καλύτερη οργάνωση, το υγειονομικό σύστημα
εκσυγχρονίστηκε.
Κατά τη διάρκεια της ιταλοκρατίας το σύστημα υγείας βασιζόταν:
Α) Στους ιατρούς της κοντότας που είχαν έδρα στα χωριά και τις πόλεις των
διαφόρων νησιών.
Β) Στα τρία νοσοκομεία Ρόδου, Κω, Λέρου. Τα δύο πρώτα ήταν πολιτικά νοσοκομεία
και το τρίτο του πολεμικού ναυτικού, αλλά δεχόταν και πολίτες.
Γ) Στα ειδικά ιατρεία (τραχωματικά, αφροδισίων νοσημάτων, κ.ά.)
Δ) Στην υπηρεσία των γιατρών στα λιμάνια της Δωδεκανήσου. (Στο B. U. 67, της
27ης/10/1925, περί μισθοδοσίας αυτών των γιατρών, προκύπτει, ότι μετά τη Ρόδο, ο
υψηλότερος μισθός, 350 λιρέτες, δινόταν στο γιατρό της Kω και ο χαμηλότερος, 100
λιρέτες, στους γιατρούς της Xάλκης, Αστυπάλαιας και Tήλου).
Ε) Στους ιδιώτες ιατρούς που υπήρχαν στα Δωδεκάνησα.
Το 1928 με το Β.U. Αρ. 139, της 12ης Αυγούστου 1928, για πρώτη φορά στη
Δωδεκάνησο, μπήκε σε εφαρμογή η νομοθεσία ασφαλειών, περί ατυχημάτων και
επαγγελματικών ασθενειών, όπως ίσχυε στην Ιταλία.
Μέχρι όμως το 1932 ανήκαν ακόμη στο Δήμο αρκετές υγειονομικές λειτουργίες,
όπως εμβολιασμοί για τη διφθερίτιδα και την ανεμοβλογιά που ήταν υποχρεωτικοί.
Mε το διάταγμα της 21ης Δεκεμβρίου 1932 η Υγειονομική Υπηρεσία Δωδεκανήσου
πέρασε στη δικαιοδοσία του Γενικού Γραμματέα της Κυβέρνησης της Κτήσης.
Oι εκτρώσεις απαγορεύονταν στα νησιά και οι γιατροί ήταν υποχρεωμένοι, σύμφωνα
με το διάταγμα 57, της 19ης Ιουλίου1930, να καταγγέλλουν τις παραβάτισσες.
Mε το διάταγμα 92, της 22ης Μαΐου 1930, ιδρύεται Σχολή Μαιών στο Βασιλικό
Νοσοκομείο της Ρόδου.
Σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του Δήμου Κω των ετών 1931 και 1932 υπήρχαν
κονδύλια, που αφορούσαν στην υγεία και αναφέρονται:
Στο δημοτικό ιατρό και τη μαία, στους εμβολιασμούς, στη δωρεάν χορήγηση
φαρμάκων σε απόρους, στη νοσηλεία απόρων ασθενών και στην ετήσια χορηγία προς
το νοσοκομείο της Κω. (ΓΑΚ. Αρχείο Ι.Δ.Δ. Φακ.410/1931)
Σε όλα σχεδόν τα νησιά, η διοίκηση της υγειονομικής πολιτικής ανήκε στην Ιταλική
Διοίκηση. Δημιουργήθηκαν τα σύγχρονα νοσοκομεία, με τμήματα ειδικοτήτων
αρκετών κλινών και σχετικά φτηνά νοσήλια για τους απόρους. Λειτουργούσαν και
εξωτερικά ιατρεία στα νοσοκομεία της Ρόδου, Kω και Λέρου, με οργανωμένη
ιατροφαρμακευτική υπηρεσία από τους Δήμους.
ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΩ
1) ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Ένα μικρό τούρκικο, στρατιωτικό νοσοκομείο λειτούργησε την τελευταία περίοδο
της τουρκοκρατίας στην περιοχή, δυτικά του ποταμού της Αναβολιάς, όπως φαίνεται
και στο χάρτη του Dubois, (De Co Insula. Αρχείο Α. Μαρκόγλου) του 1884, καθώς
και στο χάρτη της Κω του 1902 από το βιβλίο του R. Herzog (Heilige Gesetze von
Kos. Βερολίνο 1928), όπου περιγράφεται σαν Lazaret, δηλαδή λοιμοκαθαρτήριο ή
νοσοκομείο λοιμωδών. Το οποίο όμως βρίσκεται ανατολικά από τον ποταμό. Ο Ιακ.
Ζαράφτης στα «Κωία» (Κως 1921, σ. 62.), αναφέρει ότι το 1917, υπήρχε ακόμη το
ερειπωμένο κτήριο. (Πέραν τῆς Ἀναβολιᾶς ἐκεῖ πρός Α. ἦτο ἐν περιοχῆ το Τουρκικόν
στρατιωτικόν νοσοκομείον, ὅπερ εἶναι τώρα κατερειπωμένον..... ). Άλλες
πληροφορίες για την οικονομία και κοινωνία της Δωδεκανήσου στα τέλη του 19 ου
αιώνα προέρχονται από τα ημερολόγια της Νομαρχίας Αρχιπελάγους. (Μιλτ. Ι.
Λογοθέτη. Δωδεκανησιακά Χρονικά. Τόμος ΙΑ Αθήνα 1986. Σελ.91–117). Στο
ημερολόγιο του 1986 – 1987 (1304) αναφέρεται το τουρκικό νοσοκομείο της Κω, το
οποίο είναι και το μοναδικό της Δωδεκανήσου. (Επίσης Τίμου Κουτσουράδη. Η
Ιατρική στην Κω κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα (1947). Κωακά (7ος)
σ. 110.)
2) ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΕΙΟΝ ΚΑΙ ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΕΙΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ
Στην Κω, το πρώτο πολιτικό νοσοκομείο λειτούργησε την περίοδο της
Τουρκοκρατίας. Άρχισε να χτίζεται το 1877, κοντά στην εκκλησία της Παναγιάς του
Φόρου. Τα έξοδα κατασκευής καλύφθηκαν από τη δωρεά του Αντωνίου Γ.
Παντελόγλου.
Το 1886 δημιουργήθηκε μια επιτροπή, η οποία θα επέβλεπε την οικοδόμηση του
κτηρίου του νοσοκομείου, που θα ονομαζόταν «ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΕΙΟΝ ΚΑΙ
ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΕΙΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ».
Μέχρι το 1896 δαπανήθηκαν 65.000 τουρκικά γρόσια και το κτήριο ήταν ακόμη
ημιτελές.
Μετά τον σεισμό του 1933 θα στεγαστούν εκεί τα δημοτικά σχολεία και το
Ιπποκράτειο Ημιγυμνάσιο.
Ο Ιάκωβος Ζαράφτης αναφέρει: (Εντός τῆς ὀδοῦ ταύτης μετά 10 μ. δεξιά τῷ
είσερχομένῳ ὑπάρχει ἵδρυμα ἡμιτελές άλλά πλουσίως τεθεμελιωμένον καί άρκούντως
εύρύχωρον μετά πύλης ὁλομαρμαρίνου. Τοῦτο εἷναι τό Πολιτικόν Νοσοκομείον,
ἱδρυθέν δαπάναις κληροδοτήματος του Άντ, Παντελόγλου δυστυχῶς μόνον ἄχρις
ὀροφῆς τῆς πτώτης, σχήματος τετραγώνου μήκους 28μ. καί πλάτους 18μ. περί δέ τάς
τρείς πλευράς αύτού ὑπάρχουσιν έκτισμένα τα δωμάτια αύτού μετά εὐρυχώρου
διαδρόμου οὗ το ἔξω μέρος εἶν' ἁψιδωτόν. Είς τήν τετάρτην πλευράν πρός Ν. ὑπάρχει
ο παλαιός ναός του Σταυρού..........)
Ο Α. Παντελόγλου έκανε τη δωρεά για τη δημιουργία του νοσοκομείου στη μνήμη
της κόρης του Αικατερίνης, γι' αυτό υπήρχε και η μαρμάρινη πινακίδα στην είσοδο.
(Τόν άγαθόν φιλαθρωπέης δόμου άνέγειρε Άντωνάκης Γεωργίου Παντελόγλου
έπίκλην, ὅσια πολλά ρέξας και πρίν ποῇ Κῴων ές μνάμαν θυγατρός, ἧς Αίκατερίνης,
Άσβέστοιο πόθοιο παρήγορον τόν λίπε πότμος πρωτοτόκοιο κόρης άργαλέη νούσω,
Τοὔνεκεν ὑψιμέδοντα λίτεσθ' ὅσοι ἔνθ' εἴσιτε ές μαρμάρων τάξαι ίδρυτάων ψυχᾶν
1879). ( Ιάκωβου Ε. Ζαράφτου. ΚΩΙΑ. Α΄ Τόμος. Κως 1921.Σελ. 62 - 63.)
Το κτήριο με διάφορες προσθήκες υπάρχει και σήμερα και κατοικείται από ιδιώτες.
3) ΥΓΕΙΟΝΟΜΕΙΟ
Επίσης από το χάρτη του Dubois του 1884, φαίνεται το υγειονομείο, που βρισκόταν
στην περιοχή της Αύρας, στο ύψος της Μητρόπολης. Την υπηρεσία αυτή τη
χειριζόταν μία διεθνής ιδιωτική εταιρία. Προτελευταίος υπάλληλος ήταν ο Κων/νος
Θεοδωρίδης από την Κωνσταντινούπολη. Πριν έρθει στην Κω υπηρετούσε στο
υγειονομείο του Μπατίκ στην Βουλγαρία. Στην Κω έμενε στο κτήριο του
υγειονομείου και οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν (καραντίν μεμορούμ). Λίγο πριν την
ιταλική κατάληψη μετατέθηκε στο Καμερούν (Μαρτυρία της εγγονής του Ζαφείρας
Οικονομίδη). Στην ύπαρξη επίσης του υγειονομείου αναφέρεται και ο πλοίαρχος του
ιταλικού θωρηκτού Napoli, που κατέλαβε την Κω το Μάιο του 1912 και αναφέρει ότι
υπήρχε στην Κω ένας υγειονομικός υπάλληλος. (Κων/νος Κογιόπουλος. Κως 1912, η
αρχή της Ιταλικής κατοχής. Κως 1999. Σελ.71)
Στον πρώτο τόμο των «Κωίων», το 1917, αναφέρεται ότι υπάρχει ακόμη το κτήριο
του υγειονομείου και λειτουργεί (Παρέκει πρός Α. μετά τινάς άποθήκας το
Ὑγειονομείον......) (Ιάκωβου Ε. Ζαράφτου. ΚΩΙΑ. Α΄ Τόμος. Κως 1921.Σελ. 62 - 63.)
3) ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ
Α) Την περίοδο της τουρκοκρατίας λειτουργούσε ένα δημοτικό φαρμακείο στην
Πλατεία Πλατάνου, στο Δημαρχείο από τον γιατρό Μιχ. Παρθενιάδη και τον
Στέφανο Σταυράκη.
Β) Το 1929 μαζί με το νοσοκομείο κτίστηκε και το φαρμακείο, με δική του αυτόνομη
έξοδο.
Γ) Άλλα φαρμακεία που λειτούργησαν στην Κω είναι του Γρηγορίου Γρηγοριάδη,
του Μίσιου, του Νικήτα Μαά και του Γεράσιμου Φραζάκη (Τίμου Κουτσουράδη. Η
ιατρική στην Κω τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Κωακά τόμος 7ος. Κως
2002 Σελ. 104 -105)
4) ΤΟ ΣΥΦΙΛΙΔΟΚΟΜΕΙΟ
Η σύφιλη ήταν μία από τις μεγαλύτερες μάστιγες της εποχής.
Το 1909 Ο Ehrlich χρησιμοποιώντας κάποιο αρσενικούχο σκεύασμα (αρσφαιναμίνη)
σε αλληλοδιάδοχα σχήματα κατάφερε στην 606η προσπάθεια να λάβει ασφαλές
θεραπευτικό αποτέλεσμα. Το φάρμακο ονομάστηκε 606 ή σαλβαρσάνη. Βελτιούμενο
συνεχώς παρουσιάστηκε με την τελική του μορφή, τη νεοσαλβαρσάνη ή 914.
Το 606 είναι το πρώτο χημειοθεραπευτικό φάρμακο που χρησιμοποιήθηκε στην
ιατρική και αποτέλεσε σταθμό στη θεραπευτική προσπάθεια.
Το 1921 χρησιμοποιήθηκαν άλατα βισμουθίου, αλλά η οριστική καταπολέμηση της
νόσου επήλθε το 1943 από την πενικιλίνη.
Την περίοδο της ιταλικής κατοχής η αντιμετώπιση της νόσου στηριζόταν κυρίως στην
πρωτογενή πρόληψη με τους ελέγχους των οίκων ανοχής και των ιεροδούλων.
Δημιουργήθηκαν και τα ειδικά ιατρεία (ambulatori anticeltici). Η πρώτη αναφορά γι’
αυτήν τη νόσο γίνεται στο κυβερνητικό διάταγμα B.U. 215 της 21ης/11/1927.
«Αναρρωτήριο Αφροδισίων νοσημάτων (κελτικό αναρρωτήριο).Οργανώθηκε ιατρείο –
αναρρωτήριο αφροδισίων νοσημάτων στη Ρόδο για προφύλαξη από τα αφροδίσια
νοσήματα.»
Στην Κω λειτουργούσε αναρρωτήριο για αφροδίσια νοσήματα μέχρι το 1929, στις
φυλακές στο κάστρο. Κατόπιν έγινε προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα συφιλιδοκομείο
στο νησί. Στην αρχή προτάθηκε να αναβαθμιστεί ο χώρος στις φυλακές, στο κάστρο
της Κω και απορρίφτηκε η λειτουργία του στον χώρο του νοσοκομείου. (ΓΑΚ.
Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ.133/1929).
Το 1937 αναφέρεται η πιθανότητα να λειτουργήσει το αναρρωτήριο αφροδισίων
πλησίον των οίκων ανοχής, που άρχισαν να κατασκευάζονται στο σημερινό
συγκρότημα της οδού Κλεοπάτρας. Τα σχέδια προέβλεπαν ότι θα διέθετε 5 κρεβάτια,
ιατρείο, κουζίνα, μπάνια, πλυσταριό κ.τ.λ. (ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ.
Φακ.133/1939). Δεν είναι γνωστό πόσο και πώς λειτούργησε. Πάντως το 1940
(ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ.437/1940) έγιναν έργα στο συφιλιδοκομείο και
αναφέρονται έξοδα ύψους 5.110 λιρετών για την κατασκευή περιμετρικού τοίχου και
την επίπλωση ενός δωματίου.
5) ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ
Με την πρώτη άφιξη των Άγγλων το Σεπτέμβριο του 1943, αναφέρεται η δημιουργία
στρατιωτικού νοσοκομείου κοντά στην Αλυκή (Λινοπότη). Αναφέρεται ότι υπήρχε
μικρό γερμανικό στρατιωτικό αναρρωτήριο, όπου, από πληροφορίες, έγιναν εκεί
μέχρι και εγχειρήσεις σκωληκοειδεκτομής σε πολίτες. Επίσης οι Άγγλοι επιτάξανε
κάποιο σχολείο, που χρησιμοποιούσαν σαν οδοντιατρική κλινική με κρεβάτια
εκστρατείας.
Oι Γερμανοί έφτιαξαν υπόγειο στρατιωτικό νοσοκομείο στην Αντιμάχεια, πιθανώς
στην είσοδο του χωριού, εκεί που είναι οι μύλοι, στην περιοχή Λατσία. Το
νοσοκομείο αυτό αναφέρεται στη συνθήκη παράδοσης των γερμανικών
στρατευμάτων της Δωδεκανήσου (Kως. παράγραφος 8, ένδειξη χάρτη 311039. W.O.
201/1758 - 8071).
6) ΤΟ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο αποτελεί το πρώτο πραγματικό νοσοκομείο του νησιού
που με επεκτάσεις και βελτιώσεις λειτουργεί έως σήμερα.
Mε το διάταγμα 25, της 15ης Ιουνίου 1925, αποφασίστηκε η απαλλοτρίωση του
χώρου, στην περιοχή που βρισκόταν κάποτε το τουρκικό νεκροταφείο, όπου θα
χτιζόταν ένα αναρρωτήριο ή ένα μικρό νοσοκομείο.
Tο ίδιο θέμα επαναλαμβάνεται και στα διατάγματα 2, της 1ης Ιανουαρίου 1926 και
193, της 14ης Οκτωβρίου 1926.
Το 1926 άρχισε να κτίζεται το επονομαζόμενο “ospedaletto - ambulatorio”, σε σχέδια
των Di Fausto και Buscaglione ενταγμένο σε ένα ευρύ κατασκευαστικό πρόγραμμα,
που προέβλεπε την κατασκευή επίσης ενός μεγάλου ναού, της σημερινής
Μητρόπολης, του συγκροτήματος των σχολείων και ενός φαρμακείου. Το 1928 είχε
ολοκληρωθεί και το 1929 άρχισε να λειτουργεί. Το 1930 έγινε επέκταση από το
μηχανικό Petracco και το 1940 προστέθηκε στο πίσω μέρος του νοσοκομείου μια νέα
πτέρυγα που επικοινωνεί με ένα διάδρομο. (Simona Martinoli, Eliana Perotti,
Architettura coloniale nel Dodecaneso 1912 –1943. Σελ. 199)
Η σύμβαση λειτουργίας, που αποτελούνταν από 7 άρθρα υπογράφτηκε μεταξύ των
τριών μερών [δηλαδή α) της Κυβέρνησης των νησιών του Αιγαίου, β) του podesta
της Κω και γ) του γενικού προέδρου της A.N.M.I. (Εθνική Ένωση Ιταλών
Ιεραποστόλων)] το Δεκέμβριο του1928.
ΣΥΜΒΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΚΩ
Μεταξύ του γενικού γραμματέα της Κυβέρνησης των νησιών του Αιγαίου, του
Podesta της Κω, και του γενικού προέδρου της εθνικής διαχείρισης για την βοήθεια
προς τους Ιταλούς ιεραποστόλους, αντιπροσώπων αντίστοιχα της Κυβέρνησης της
κτήσης των νησιών του Αιγαίου, του Δήμου της Κω και της Εθνικής Ένωσης των
Ιταλών ιεραποστόλων (A.N.M.I.), νομίμως εξουσιοδοτημένοι συμφώνησαν τα
κάτωθι:
1) Η Ένωση θα δέχεται δωρεάν στο νοσοκομείο που της ανήκει και ονομάζεται
Ιπποκράτειο της Κω μέχρι πέντε απόρους ασθενείς την ημέρα, οι οποίοι θα
καλύπτονται από τον podesta ή τον regente της Κω.
Ο αριθμός των ημερών νοσηλείας για απόρους, όπως αναφέρεται στα
ανωτέρω, θα αθροίζεται κάθε χρόνο. Οι άποροι θα νοσηλεύονται στα
κρεβάτια των δύο θαλάμων πολλαπλών κλινών που υπάρχουν.
2) Δεν θα γίνονται δεκτοί στο νοσοκομείο ασθενείς με μεταδοτικές ή χρόνιες
ασθένειες.
3) Η Ένωση δεσμεύεται να λειτουργήσει εξωτερικό ιατρείο στο χώρο του
νοσοκομείου, που θα δέχεται δωρεάν τους απόρους.
4) Ο διευθυντής του νοσοκομείου πρέπει να έχει πτυχίο από ιταλικό
πανεπιστήμιο.
5) Σε αντάλλαγμα των υποχρεώσεων της Ένωσης, όπως αναφέρεται παραπάνω,
η Κυβέρνηση των νησιών του Αιγαίου και ο Δήμος της Κω δεσμεύονται για
10 χρόνια να δίνουν στη διαχείριση του νοσοκομείου 15.000 λιρέτες ανά έτος
έκαστος, δηλαδή συνολικά 30.000 το χρόνο.
6) Η Κυβέρνηση δίνει την άδεια να λειτουργήσει και ένα φαρμακείο πλησίον του
νοσοκομείου με τιμές πώλησης ανάλογες των άλλων φαρμακείων.
7) Η παρούσα σύμβαση έχει διάρκεια 10 έτη αρχίζοντας από την πρώτη
Ιανουαρίου του 1929.
Δεκέμβριος 1928
Ακολουθούν οι υπογραφές των τριών μερών:
α) Ο γενικός γραμματέας της κυβέρνησης των νησιών : Crivellari
β) Ο podesta της Κω : Ennea Brunetti
γ) Ο γενικός πρόεδρος της A.N.M.I.: Alberto Gazelli di Ressana
Το 1929 αρχίζει τη λειτουργία του. Το νοσοκομείο ονομάστηκε «Ospedale
Ippocrateo». Τη διαχείριση και τη νοσηλευτική ανέλαβαν οι φραγκισκανές καλόγριες
της Αγίας Καρδιάς (Sacro Cuore), με διευθύνουσα την καλόγρια Tarchisia Bochero,
οι οποίες έμεναν στο διπλανό κτήριο, όπου στεγάζεται σήμερα το Ιπποκράτειο
Γυμνάσιο και τότε ήταν το παρθεναγωγείο.
ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΑΥΤΩΝ (ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ)
Το νοσοκομείο διέθετε δύο θέσεις, την «αρχοντική» ή πρώτη θέση και τη «λαϊκή» ή
τρίτη θέση. Δεύτερη θέση, δεν υπήρχε. Υπήρχε όμως και η θέση των απόρων, που
δεν πλήρωναν.
Το νοσοκομείο νοσήλευε ασθενείς και των δύο φύλων, που έπασχαν από οξείες
νόσους ή που χρειάζονταν ελαφρές χειρουργικές επεμβάσεις.
Αποκλείονταν αυτοί που έπασχαν από ψυχικά νοσήματα, από μολυσματικές και
μεταδοτικές ασθένειες, καθώς και οι χρόνιοι ασθενείς και οι φυματικοί.
Γίνονται δεκτοί οι άποροι από την Κω που είναι γραμμένοι στους καταλόγους
απόρων του Δήμου και όλοι οι άποροι ασθενείς από τους άλλους Δήμους, αρκεί να
φέρουν το πιστοποιητικό απορίας από την «Reggenza» της Κω.
Πριν την εισαγωγή τους οι ασθενείς εξετάζονταν από το διευθυντή του νοσοκομείου
και από το δημοτικό ιατρό, που θα έπρεπε να αποκλείσουν ότι ο ασθενής έπασχε από
κάποια ασθένεια, που δεν έπρεπε να νοσηλευθεί στο νοσοκομείο.
Οι ασθενείς της πρώτης θέσης νοσηλεύονταν σε μονόκλινα δωμάτια και πλήρωναν 40
λιρέτες την ημέρα. Οι ασθενείς της τρίτης θέσεις νοσηλεύονταν σε θαλάμους
πολλαπλών κλινών και πλήρωναν 20 λιρέτες την ημέρα.
Στις τιμές περιλαμβάνονταν η τροφή, η διαμονή και τα κοινά φάρμακα, ενώ δεν
περιλαμβάνονταν οι ιατρικές πράξεις.
Κατά την εισαγωγή του ο ασθενής έπρεπε να καταβάλλει το ποσό που αντιστοιχούσε
σε τουλάχιστον δέκα ημέρες νοσηλείας. Στη συνέχεια κάθε δέκα ημέρες έπρεπε να
ανανεώνει την πληρωμή, ενώ κατά την έξοδό του λάμβανε το τυχόν υπόλοιπο ποσό.
Το κόστος των ιατρικών πράξεων ήταν για την πρώτη θέση 10 λιρέτες και δωρεάν για
τους απόρους.
Τρεις φορές την εβδομάδα λειτουργούσε το εξωτερικό ιατρείο δωρεάν για τους
απόρους. Για τους άλλους το κόστος ήταν 10 λιρέτες για ιατρικές πράξεις και 5
λιρέτες για ενέσεις και απλές επεμβάσεις.(ΓΑΚ. Αρχείο Ι.Δ.Δ. Φακ.289/1929)
Για εγχειρήσεις οι ασθενείς στέλλονταν στο νοσοκομείο της Ρόδου.
ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ
ΝΟΣΟΣ
Παράσταση και επέμβαση σε φυσιολογικό τοκετό
Επέμβαση σε τοκετό με εμβρυουλκία
Περιστροφή
Επέμβαση σε τοκετό με πρόωρο πλακούντα, αιμορραγίες κ.τ.λ.
Εμβρυοτομία
Απόξεση μήτρας
Κολποπερινεοπλαστική
ΕΛΑΦΡΕΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΝΟΣΟΣ
Ραφή δερματικών τραυμάτων
Τιμή Α΄
θέσης
Τιμή Β΄
θέσης
600
800
1.000
1.000
1.200
400
400
350
400
400
400
500
200
300
Τιμή
Από 50 έως 100
Παροχέτευση επιπολής αποστημάτων
Παροχέτευση εν τω βάθει αποστημάτων και φλεγμονών,
μαστίτιδες, κ.τ.λ.
Για τις άλλες ελαφρές χειρουργικές πράξεις
Από 50 έως 100
Από 200 έως 400
Από 100 έως 400
ΝΟΣΗΛΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ ΕΩΣ ΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1929
Τους πρώτους έντεκα μήνες της λειτουργίας του νοσοκομείου η κίνηση των ασθενών
ήταν η εξής:
1) Νοσηλεύτηκαν 114 άτομα (35 γυναίκες, 79 άνδρες).
2) Ηλικίας από 5 έως 65 ετών.
3) Ορθόδοξοι 68, Καθολικοί 25, Μουσουλμάνοι 17, Εβραίοι 4.
4) Ασθένειες. Η ελονοσία ήταν η συχνότερη ασθένεια, ακολουθεί η πνευμονία, ο
τύφος, οι εντερίτιδες, η γρίπη, οι τοκετοί, οι τραυματισμοί, οι καρδιακές και
νεφρικές νόσοι.
5) Απεβίωσαν 3. Ένας μουσουλμάνος 20 ετών από περιτονίτιδα και ένας 28 από
νεφρική ανεπάρκεια. Επίσης μία ορθόδοξη 29 ετών από ελονοσία.
6) Τα έξοδα πλήρωσαν: 1) Ο Δήμος σε 23 ασθενείς, 2) Η Reggenza σε 19
ασθενείς και 3) 62 ασθενείς πλήρωσαν οι ίδιοι.
7) Οι άποροι στο Δήμο της Κω το 1933 ήταν 200 ορθόδοξες οικογένειες και 193
μουσουλμανικές.
8) Τόπος προέλευσης των ασθενών ήταν:
Α) Πόλη της Κω : 69 ασθενείς,
Β) Ασφενδιού : 14 ασθενείς,
Γ) Πυλί : 11 ασθενείς,
Δ) Αντιμάχεια : 7 ασθενείς,
Ε) Ζηπάρι : 3 ασθενείς,
Στ) Κέφαλος : 2 ασθενείς,
Ζ) Πλατάνι : 3 ασθενείς,
Η) Εκτός της νήσου Κω: Αλικαρνασσός 3 ασθενείς, Νίσυρος 1 ασθενής,
Αστυπάλαια 1 ασθενής και Σύμη 1 ασθενής.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ
Α) ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ 1929
Τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του νοσοκομείου, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο
του1929 είχε έσοδα = 9.387 λιρέτες, έξοδα = 3.905 λιρέτες, κέρδος = 5.482 λιρέτες.
Το έτος 1940 – 1941 έσοδα = 309.009 λιρέτες, έξοδα = 218.316 λιρέτες, κέρδος =
90.693 λιρέτες.
Β) 1941 -1942
Το έτος 1941 – 1942: α) Πρώτο τρίμηνο (έσοδα = 156.365 λιρέτες, έξοδα = 70.999
λιρέτες, κέρδος = 85.366 λιρέτες), β) Δεύτερο τρίμηνο (έσοδα = 84.700 λιρέτες,
έξοδα = 103.492 λιρέτες, ζημιά = 20.792 λιρέτες), γ) Τρίτο τρίμηνο (έσοδα = 145.245
λιρέτες, έξοδα = 130.207 λιρέτες, κέρδος = 15.038 λιρέτες).
(ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ.316/1943)
ΚΙΝΗΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟ 1929
Α) Επισκέφτηκαν τα εξωτερικά ιατρεία = 604
Β) Νοσηλεύτηκαν για παθολογικές ασθένειες = 69
Γ) Νοσηλεύτηκαν για χειρουργικές παθήσεις = 20
Δ) Πέθαναν από παθολογικά αίτια = 3
Ε) Πέθαναν από χειρουργικές παθήσεις = 1
Στ) Κοινές χειρουργικές επεμβάσεις = 2
Ζ) Μαιευτική = 9
Η)Γυναικολογία = 5
ΚΙΝΗΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟ 1930
Α) Επισκέφτηκαν τα εξωτερικά ιατρεία = 2.830
Β) Νοσηλεύτηκαν για παθολογικές ασθένειες = 90
Γ) Νοσηλεύθηκαν για χειρουργικές παθήσεις = 20
Δ) Πέθαναν από παθολογικά αίτια = 1
Ε) Πέθαναν από χειρουργικές παθήσεις = 1
Στ) Κοινές χειρουργικές επεμβάσεις = 2
Ζ) Μαιευτική = 4
Η)Γυναικολογία = 8
ΚΙΝΗΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΤΟ 1931
Η δράση του νοσοκομείου το 1931, από την ετήσια έκθεση που κατέθεσε η
διευθύντρια αδελφή Tarcisia Bochiero. ( Γ.Α.Κ. αρχείο Ι.Δ.Δ. φακ. 239/1930)
Α) Επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία = 4.908
Β) Νοσηλεύθηκαν = 136
Γ) Πέθαναν = 2
Δ) Μαιευτικές πράξεις = 7
Εκτός από τους πολίτες στο νοσοκομείο νοσηλεύονταν και στρατιώτες. Το 1940
λειτουργούσε με το πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα ως εξής :
A) Το τμήμα για πολίτες. Αποτελούνταν από το παθολογικό και μαιευτικό τμήμα,
καθώς και το τμήμα μολυσματικών νόσων και μηνιγγίτιδας, συνολικά 25-30
κλινών.
B) Tο δεύτερο τμήμα ήταν αποκλειστικά για στρατιώτες. Συνολικά 15-20 κλίνες.
Στον οικονομικό απολογισμό τον Μάρτιο του1940, που ήταν το πρώτο έτος
του πολέμου, τα έσοδα από πολίτες ασθενείς ήταν 19.559 λιρέτες, ενώ από
τους στρατιωτικούς 24.045, δηλαδή οι νοσηλείες των στρατιωτικών
υπερέβαιναν εκείνες των πολιτών.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
Το προσωπικό του νοσοκομείου αποτελούνταν από τις καλόγριες με την ηγουμένη,
το διευθυντή- ιατρό, τις νοσοκόμες και το βοηθητικό προσωπικό. (ΓΑΚ. Ιταλικό
αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ. 316/1943)
Το 1942 το προσωπικό του νοσοκομείου αποτελούνταν από :
Α) Έξι καλόγριες : Tarcisia Boschiero (ηγουμένη), Paola Feltrin, Arsenia Demagistri,
Lisa Pozzi, Valentina Buratti και Lia Piattoni.
Β) Το Διευθυντή-ιατρό: Στέφανο Χατζηδιάκο. Διευθυντές υπήρξαν επίσης ο Ennea
και ο AntonioBrunetti).
Γ) Νοσοκόμες/οι: Ειρήνη Χατζηγιώργη, Γιώργος Καρπαθάκης και Cesare Cenci.
Δ) Βοηθητικό προσωπικό : Πλαγκέτη Σοφία, Τσάμπαλας Δημήτριος, Vlani
Giuseppina.
Πριν το Ρόδιο γιατρό Στέφανο Χατζηδιάκο, διευθυντής ήταν ο φραγκολεβαντίνος
ιατρός Ennea Brunetti. Επίσης υπηρέτησαν και αρκετοί στρατιωτικοί γιατροί.
Οι στρατιωτικοί ιατροί που υπηρετούσαν στην Κω το 1943 : Εκτός το διευθυντή Σ.
Χατζηδιάκο, που είχε τη μεγάλη ιταλική υπηκοότητα και το βαθμό του λοχαγού,
υπήρχαν επίσης οι λοχαγοί Cambale και Castoldi, οι υπολοχαγοί Lanzini,
Maslowischy, Cenci, Avallone και οι ανθυπολοχαγοί De Leonibus, και Cardinale.
(Κων/νος Κογιόπουλος. Η ιταλική ανακωχή 8/9/1943. Η εκτέλεση των Ιταλών
αξιωματικών στο Λινοπότη και η δίκη του στρατηγού Mueller. Κωακά Τόμος Ε΄ 1995.
Σελ. 337).
ΟΙ ΚΟΝΤΟΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΧΟΡΗΓΟΎΜΕΝΑ ΙΑΤΡΕΊΑ ΤΗΣ ΚΩ
Η κοντότα ήταν περίπου ένα σύστημα σαν τα σημερινά περιφερειακά ιατρεία που
οργάνωσαν οι δήμοι και οι κοινώτητες τησ Δωδεκανήσου. Το 1934 οι γιατροί της
«κοντότας» έπαψαν να είναι δημοτικοί υπάλληλοι και έγιναν κρατηκοί υπάληλοι και
άρχισε ο θεσμός του επιχορηγούμενου ιατρού.
Σε εγκύκλιο του 1937 κατανέμεται ο χώρος ευθύνης του κάθε ιατρού και το
μισθολόγιο του.
Ενδεικτικό είναι το έγγραφο με αριθμό 2414, της 22ης Σεπτεμβρίου 1937, από την
διοίκηση της Kω προς τις Κοινότητες του νησιού, σχετικά με την υγειονομική
υπηρεσία. Για τα χωριά της Kω διατηρείται ακόμη το καθεστώς της «κοντότας».
Και η εγκύκλιος αναφέρει:
Όσον αφορά την υγειονομική υπηρεσία των χωριών του νησιού της Kω, η
κυβέρνηση της κτήσεως έλαβε την εξής απόφαση:
1) Μειώνεται η περιφέρεια, που υπηρετεί ο γιατρός Ζερβάνος, που περιορίζεται στις
περιοχές Ασφενδιού και Ζηπάρι.
2) Δημιουργείται νέα «κοντότα» (περιφερειακό) ιατρείο για το Πυλί - Λινοπότη
(Anguillara), όπου αναλαμβάνει ο γιατρός Παπαχρήστου.
3) Δημιουργείται μια νέα «κοντότα» (περιφερειακό) ιατρείο στην Καρδάμαινα και
αναλαμβάνουν οι δύο γιατροί, που διαμένουν εκεί, ο γιατρός Ανδριωτάκης και ο
γιατρός Γρηγοριάδης και μοιράζονται μεταξύ τους το ποσό πληρωμής τους.
4) Μένει άνευ μεταβολής η «κοντότα» της Κεφάλου και της Αντιμάχειας, που
υπηρετεί ο γιατρός Σεβαστιανός Ηλίας.
O μισθός είναι σταθερός από 500 μέχρι 600 λιρέτες το μήνα, που θα καταβάλει κάθε
κοινότητα. Θα μειωθεί συνεπώς ο μισθός του γιατρού Ζερβάνου και θα μείνει
αναλλοίωτος εκείνος του γιατρού Ηλία.
Oι παρούσες διατάξεις θα ισχύσουν από 1η Οκτωβρίου 1937.
Από αποδείξεις πληρωμής το 1942, από το κοινοτικό ταμείο του Ασφενδιού, οι
μισθοί των γιατρών Ζερβάνου και Διακομανώλη, ήταν 594 λιρέτες για τον καθένα.
(Κ. Δ. Κογιόπουλου. Ιατρική περίθαλψη κατά την Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα και
ιδιαίτερα στην Κω. Ομιλία στο Ι΄ Πολιτιστικό Συμπόσιο της Στέγης Γραμμάτων και
Τεχνών Δωδεκανήσου. Κως 27 – 30/8/1997).
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ
Λοιμώδη ή μεταδοτικά ονομάζονται τα νοσήματα, που οφείλονται σε μικρόβια,
δηλαδή πρωτόζωα, σχιζομύκητες, ιούς, παράσιτα, κτλ.
Η δράση τους είναι παρόμοια. Πρώτα μπαίνουν στον οργανισμό και γίνεται η
μόλυνση. Ακολουθεί η λανθάνουσα περίοδος της επώασης. Μετά εμφανίζονται τα
συμπτώματα της νόσου (λοίμωξη). Και ακολουθεί η ανάρρωση ή ο θάνατος.
Τα λοιμώδη νοσήματα, οι μεγάλες λοιμικές μάστιγες του παρελθόντος, όπως η
ευλογιά, η πανώλη, η χολέρα και η πολιομυελίτιδα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί και η
ελονοσία και η διφθερίτιδα έχουν περιοριστεί και πιθανώς να εξαφανιστούν κάποτε.
Οι επιδημίες μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα καθόρισαν την πορεία της
ανθρωπότητας περισσότερο απ’ άλλα σημαντικά γεγονότα, όπως π.χ. η επιδημία της
γρίπης του 1918 με 20.000.000 έως 80.000.000 θύματα, που ξεπέρασε ακόμη και
τους νεκρούς του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. (E. H. Ackerknecht. Ιστορία της
ιατρικής. Αθήνα 1998. Σελ.257)
Παραδόξως τα θύματα ήταν κυρίως νέοι και υγιείς. Κρούσματα της υπήρξαν και στα
Δωδεκάνησα.
Ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακαλύψουν το γονίδιο που
έκανε τόσο θανατηφόρο τον υιό, ώστε να προφυλάξουν την ανθρωπότητα από μία
πιθανή επανεμφάνιση της.
ΘEPAΠEIEΣ KAI MEΣA ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Στην αρχή του αιώνα, η θεραπευτική δεν είχε αλλάξει και πολύ από την ιπποκρατική
πρακτική. Μέχρι το 1880 τα περισσότερα φάρμακα ήταν αμφιβόλου ενέργειας και
παρασκευάζονταν, είτε από ορυκτά, υπό μορφή αλάτων, είτε από φυτικές και ζωικές
ουσίες. Από τη δεκαετία του 1920, η φαρμακολογία έκανε σιγά - σιγά προόδους και
έφθασε στο σημερινό επίπεδο.
Για πρώτη φορά τον 20ο αιώνα μπήκαν κεφάλαια στη φαρμακολογία, όπως η
χημειοθεραπεία, η οροθεραπεία, η ορμονοθεραπεία, η βιταμινοθεραπεία.
Aκόμη και σήμερα παραμένει σε μεγάλη κυκλοφορία ένα φάρμακο από εκείνη την
εποχή, η γνωστή σε όλους ασπιρίνη, φάρμακο με πολλές χρήσεις.
Από το οπλοστάσιο της ιατρικής έλειπε η πενικιλίνη και τα αντιβιοτικά, που
ανακαλύφθηκαν στην Αγγλία, στο τέλος του πολέμου και βοήθησαν πολύ στη
θεραπεία των λοιμώξεων και ιδιαίτερα στα πολεμικά τραύματα, γι’ αυτό και
αργότερα η συμμαχική νίκη στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αποδόθηκε σε τρία
μεγάλα όπλα: 1) το αεροπλάνο «Ντακότα», 2) το Jeep και 3) την πενικιλίνη.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΟΙΜΩΔΕΙΣ ΝΟΣΟΥΣ
Τα μέτρα κατά των λοιμωδών νόσων ήταν το μεγαλύτερο όπλο αντίστασης εκείνης
της εποχής και ήταν τα παρακάτω:
1) Η υποχρεωτική δήλωση από τον ιατρό ή από τον αρχηγό της οικογένειας, σε κάθε
ύποπτο κρούσμα ή θάνατο από τις εξής λοιμώδεις νόσους : Ασιατική χολέρα, κίτρινο
πυρετό, πανώλη, ευλογιά, εξανθηματικό τύφο, οστρακιά, επιδημική εγκεφαλονωτιαία
μηνιγγίτιδα, πολιομυελίτιδα, ληθαργική εγκεφαλίτιδα, δυσεντερία, ιλαρά, υπόστροφο
τύφο, κοιλιακό τύφο, παράτυφο, μελιταίο πυρετό, κοκίτη, επιλόχειο πυρετό, λέπρα,
λύσσα, σπληνάνθρακα.
2) Βεβαίωση της νόσου. Με την επιβεβαίωση της νόσου, οι αρχές προβαίνουν σε
απομόνωση του ασθενούς.
3) Η αναζήτηση των μικροβιοφόρων.
4) Προφυλακτικός εμβολιασμός για ορισμένες ασθένειες όπως η ευλογιά, η χολέρα, η
πανώλη, ο κοιλιακός τύφος, ο παράτυφος, η φυματίωση και η δυσεντερία. Επίσης η
προφυλακτική χρήση ορισμένων ορών, όπως ο αντιδιφθεριδικός, ο αντιτετανικός και
ο αντιπανωλικός.
5) Μυοκτονίες και εντομοκτονίες.
6) Νεκροσκοπία.
7) Απαγόρευση μεταφοράς νεκρών.
8) Απαγόρευση συναθροίσεων.
9) Γενικά μέτρα: Έλεγχος τροφίμων, ύδατος, ενδυμάτων, κλείσιμο σχολείων, ίδρυση
μικροβιολογικών εργαστηρίων, οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας.
ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ
Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ιατρικής του 20ου αιώνα είναι η
χημειοθεραπεία, που βοήθησε να αντιμετωπισθούν τρομερές νόσοι της εποχής και
κυρίως η σύφιλη και η ελονοσία.
Αυτός ο νέος τομέας γεννήθηκε από τις ανακαλύψεις του ιατρού και φυσικού Paul
Ehrlich (1854 – 1915) με τη διάσημη θεωρία των πλευρικών αλύσεων.
Η αρσφαιναμίνη (Salvarsan) ή 606 και η νεοαρσφαιναμίνη (Neosalvarsan) ή 914,
αντιμετώπισαν τη σύφιλη το 1909.
Πρώτα το κινίνο και αργότερα η αταβρίνη (Atabrin) και η πλασμοκίνη (Plasmochin)
υπήρξαν τα πρώτα πραγματικά φάρμακα για την ελονοσία.
Το 1935 είναι το έτος - σταθμός για την αντιβίωση με την εισαγωγή των
σουλφοναμιδών. Το 1940 η πενικιλίνη άλλαξε εντελώς τη θεραπευτική των
λοιμώξεων, που προκαλούνται από στρεπτόκοκκους, σταφυλόκοκκους,
μηνιγγιτιδόκοκκους και γονόκοκκους.
Το εμβόλιο B.C.G. το 1924 και η στρεπτομυκίνη έκαμψαν και αυτή την τρομερή
κοινωνική νόσο.
ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Α) TA ΛΟΙΜΩΔΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
1) Η ΕΛΟΝΟΣΙΑ ήταν η πιο συνηθισμένη ασθένεια, που έπληττε την Κω με
αρκετούς θανάτους και δυσμενή επίδραση στην υγεία των παιδιών, τα
περισσότερα απ’ τα οποία ήταν καχεκτικά, αναιμικά, με μεγαλοσπληνία.
Οι κύριοι δότες της ασθένειας στα Δωδεκάνησα ήταν δύο τύποι κουνουπιών,
τα ανωφελή επιποίκιλτος και δικρανωτός.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Η ελονοσία εκτός των θανάτων που προκαλούσε, προσέβαλε τον πληθυσμό,
με τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομία τους θερινούς και φθινοπωρινούς
μήνες.
Επίσης μείωνε σοβαρά τις γεννήσεις. Έτσι άρχισε ο ανθελονοσιακός αγώνας.
Η έρευνα και η μελέτη για τον καθορισμό της ενδημικότητας της ελονοσίας
ήταν οι σπληνικοί, παρασιτικοί και ανωφελικοί δείκτες. Ο ελονοσιολόγος
αφού μελετούσε τα πορίσματα των δεικτών και των λοιπών ερευνών επέλεγε
τη στρατηγική επέμβασης στη νόσο.
Η περιστολή της νόσου ήταν το σοβαρότερο πρόβλημα υγείας την εποχή του
μεσοπολέμου.
Οι μέθοδοι καταπολέμησης ήταν:
Α) Καταστροφή των ανωφελών,
Β) Προφύλαξη απ’ τα τσιμπήματα των ανωφελών και
Γ) Θεραπεία των πασχόντων ατόμων που στηριζόταν στο κινίνο, που
θεωρούνταν το ειδικό φάρμακο της ελονοσίας. Είναι ένα φυσικό σχιστοκτόνο,
ανθελονοσιακό
και
ανακόπτει
τους
πυρετικούς
παροξυσμούς.
Χρησιμοποιείται και σήμερα. Περιορίζει την κλινική εμφάνιση της νόσου όχι
όμως και τη μόλυνση.
Στα Δωδεκάνησα την περίοδο της Ιταλοκρατίας το κινίνο ανήκε στο κρατικό
μονοπώλιο που έδινε το δικαίωμα να το διανέμουν δωρεάν οι Δήμοι. Το
κινίνο πωλούνταν από τα πρατήρια καπνού της T..E.M.I. (Ιταλική Βιομηχανία
Καπνών του Αιγαίου). Κάθε κατάστημα που είχε άδεια πώλησης κινίνου,
έπρεπε να αναρτήσει ειδική πινακίδα που ανέφερε (QUI SI VENDE
CHININO DI STATO), δηλαδή εδώ πωλείται κρατικό κινίνο.
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΝΩΦΕΛΩΝ
Γινόταν με δύο τρόπους:
1) Καταστροφή στο υδρόβιο στάδιο, με παρεμβάσεις ώστε να μην υπάρχουν
στάσιμα ύδατα, επιχωματώσεις και επικάλυψη (επίπαση) των υδάτων με
πετρέλαιο ή πράσινο των Παρισίων (Verde Di Parisi), που έγινε για πρώτη
φορά χρήση στην Ιταλία το 1924. (Κ. Α. Δήμησσα Εγχειρίδιον πρακτικής
ελονοσιολογίας Αθήνα 1937. Σελ. 132)
2) Χρήση ειδικών προνυμφοφάγων ψαριών, κυρίως το είδος γκαμπούζια
(φοξίνοι). Στην Ιταλία χρησιμοποιούνταν από το 1926.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ ΑΠΟ ΤΑ ΤΣΙΜΠΗΜΑΤΑ
Η μηχανική προφύλαξη στηριζόταν στην κάλυψη των εισόδων των σπιτιών με
μεταλλικά, δικτυωτά πλέγματα και στην ατομική ειδική στολή για όσους
έμεναν έξω το βράδυ.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩ
Δυστυχώς η Κως λόγω των πολλών στάσιμων υδάτων που είχε, ήταν πρώτη
σε κρούσματα ελονοσίας από όλα τα Δωδεκάνησα.
Η κατάστασης ήταν τρομερή και ταλαιπωρούσε τους περισσότερους
κατοίκους του νησιού. Στο περιοδικό «Φωνή της Δωδεκανήσου» έτος β΄ Αρ.
40 της 16ης/Αυγούστου/1924, σε μία ανταπόκριση από την Κω αναφέρει:
«Συμπληρωματικώς προς όσα εγράψατε εις το προηγούμενον φύλλον περί των
ελωδών πυρετών και της καπνοκαλλιέργειας εν Κω επιστέλλω υμίν τα έξης :
« Όλος ο κόσμος εφέτος εδώ, όλα τα χωριά επιδίδονται εις την καπνοφυτεία.
Αν και συμφέρει όμως από οικονομικής απόψεως, από υγιεινής είναι
επιβλαβέστατη. Τα καπνά πέρυσι επωλήθησαν προς 15—18 δραχμάς την οκάν.
Εφέτος δεν θα τιμώνται ολιγώτερον και συνάγεται τούτο εκ του ότι ο Μουϊτής
Βέης δανείζει απέναντι των καπνών, τα όποια θα γίνουν εφέτος προς 10
δραχμάς την οκάν. Τα καπνά είναι τόσον πολλά, ώστε η Κως τρέφει 2.500—
3.000 Σαμίους. Αι δε εργατικαί χείρες, ενώ επαρκούν εις τα άλλα χωριά, είναι
ακόμη ανεπαρκείς εις το Πυλί. Ελπίζουν ούτω οι πτωχοί της Κω, ότι θα ζήσουν
κάπως ανεξαρτήτως και θα ανακύψουν εκ της πενίας, εν τω μεταξύ όμως οι
ελώδεις λυμαίνονται όλην ανεξαιρέτως την Κω. Οι εργάται σηκώνονται από της
1 μ. μεσονύκτιον και κόβουν φύλλα. Εκεί τους παίρνει κάποτε ο ύπνος. Η
υγρασία λοιπόν και οι κώνωπες των ελωδών μερών γίνονται πρόξενοι
επιδημίας τόσο φοβεράς, ώστε πολλοί πρίσκονται. Τοιουτοτρόπως η επιδημία
αρχίσασα από των αρχών Ιουνίου εξακολουθεί αποσκελετώνουσα τους νέους
και εξολοθρεύουσα τους γέροντας. Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί ήδη εργάτας,
προκειμένου να ανεγείρει νοσοκομείον εις την Κω, Ιταλικήν σχολήν,
Δημαρχείον και Τελωνείον».
Ενδεικτικά το 1934 o διοικητής των καραμπινιέρων Cossimo Assuma
ενημέρωσε το γενικό γραμματέα της κτήσης για το σοβαρό πρόβλημα της
ελονοσίας στην Κω.
Την περίοδο από τον Ιανουάριο έως τον Αύγουστο 1934 από τις καταγγελίες
των ιατρών στο αστυνομικό τμήμα του νησιού οι ασθενείς συνολικά ήταν 585
άτομα, κατανεμημένα ως εξής:
Στο Δήμο Κω = 73 ασθενείς, στο Ασφενδιού = 192, στο Πυλί = 12,
στην Καρδάμαινα = 76 και στην Αντιμάχεια = 121. Το κρατικό κινίνο που
μοιράζουν οι Δήμοι δε φθάνει για όλους τους ασθενείς.
Τον Οκτώβριο του1934 επισκέφθηκε την Κω ο αρχίατρος της Δωδεκανήσου
Pietro Secchi, για να κάνει επιτόπια έρευνα.
Στην έκθεσή του αναφέρει ότι η κατάσταση δεν είναι τόσο σοβαρή.
Στα χωριά Κέφαλο, Αντιμάχεια, Πυλί, Ασφενδιού, Πλατάνι και τις
παραπλήσιες εξοχές, η πορεία της νόσου ήταν σταθερή με μικρή υποχώρηση.
Τα περιστατικά σ΄ αυτά τα χωριά ήταν παλιά, κυρίως στη χρόνια μορφή, και
καμιά δεκαριά νέα περιστατικά σε κάθε χωριό. (ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου
Αρ. Φακ.455/1934)
Το χωριό που υπέφερε περισσότερο ήταν το Πυλί, ιδίως τους μήνες Μάιο και
Ιούνιο, λόγω της γειτνίασης με το Λινοπότη.
Το 1936 το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου καταγγέλθηκαν 60
υποτροπιάζοντα περιστατικά και 4 καινούργια και υπολογίζονταν περίπου
άλλα 100 που δεν επισκέφθηκαν γιατρό. (ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ.
Φακ.171/1936).
Στην πόλη της Κω δεν υπάρχει ενδημική μορφή και τα περιστατικά που
καταγγέλλονται είναι αγρότες που έρχονται για εργασία στην πόλη. Ούτε στα
χωριά Κέφαλο, Αντιμάχεια και Καρδάμαινα υπάρχει ενδημική μορφή. Τα
περιστατικά συναντιούνται στο Μαστιχάρι, Μαρμάρι και Τιγκάκι λόγω των
αγροτικών εργασιών.
Ο ανθελονοσιακός αγώνας δεν ήταν καλά οργανωμένος και οι ασθενείς δεν
είχαν την σωστή θεραπεία, γι' αυτό το κινίνο το μοίραζαν οι καραμπινιέροι
(πρώτα το μοίραζαν οι Δήμοι) σύμφωνα με τις λίστες των ιατρών.
Κατά τη διάρκεια της αγγλικής κατοχής τους πρώτους 8 μήνες του 1946, η
Κως είναι το νησί με το μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων στα Δωδεκάνησα =
1.703. (Β. Γ. Βαλαώρα. Δωδεκάνησος. Α΄ Τόμος Γενική περιγραφή.
Υπουργείο ανοικοδομήσεως. Αθήνα 1947. Σελ. 305)
Η Ελληνική Διοίκηση άρχισε αμέσως το πρόγραμμα ανθελονοσιακού αγώνα
με την χρήση του DDT. Ύστερα από δέκα έτη, το 1957 σημειώθηκαν μόνο
τρία κρούσματα.
(Για τον ψεκασμό Δήμων, Κοινοτήτων και Οικισμών καταναλώθηκαν 285
τόνοι εντομοκτόνου και 35 τόνοι πετρελαίου μέχρι το 1951).
2) ΟΙ ΤΥΦΙΚΕΣ, ΠΑΡΑΤΥΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΕΣ
ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Στα Δωδεκάνησα έφθαναν τα 150 με 165 κρούσματα ετησίως. (Το έτος 1949
δηλώθηκαν 97 κρούσματα με 4 θανάτους). Το 1931 υπάρχει η αναφορά του
διευθυντή του νοσοκομείου Κω, όπου αναφέρεται ότι το πρώτο τρίμηνο του
έτους σημειώθηκαν 7 κρούσματα.
Η ελληνική διοίκηση άρχισε αμέσως τους αντιτυφικούς εμβολιασμούς, την
παρακολούθηση της ύδρευσης, τη συστηματική χλωρίωση και τη βελτίωση
μέχρι και ριζική ανακατασκευή των κοινοτικών υδραγωγείων.
3) ΛΟΙΠΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Κατά τη διάρκεια της ελληνικής διοίκησης δεν σημειώθηκε καμία επιδημία,
εκτός ίσως από την επιδημία της Ασιατικής γρίπης, που προκάλεσε 6
θανάτους σε άτομα ηλικιωμένα και πάσχοντα από χρόνια νοσήματα.
Β) ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
Έτσι ονόμαζαν τότε νοσήματα, όπως η σύφιλη, η φυματίωση κτλ.
1) ΑΦΡΟΔΙΣΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
Τα αφροδίσια νοσήματα ήταν αρκετά διαδεδομένα γι’ αυτό συστάθηκε ειδικό
αντιαφροδισιακό τμήμα στη Ρόδο και άρχισε η εφαρμογή των νεότερων
θεραπειών, ώστε το 1958 ν’ αναφερθούν μόνο 8 χρόνιοι συφιλιδικοί, που ήταν
θετικοί κατά Vasserman, σε όλα τα Δωδεκάνησα.
2) ΤΡΑΧΩΜΑ
Το 1947 το 20% των κατοίκων στα Δωδεκάνησα. έπασχε από τράχωμα. Στην
Κω ευτυχώς η κατάσταση ήταν ικανοποιητική, εκτός από την Κέφαλο που ο
αριθμός των ασθενών ήταν αυξημένος. Γενικά στο νησί έπασχε μόνο το 1%
των κατοίκων.
Το 1947 ιδρύθηκε το αντιτραχωματικό ιατρείο Κεφάλου. (Γεωργίου
Τακτικού. Ο αντιτραχωματικός αγώνας εν Ελλάδι. Αρχεία Υγιεινής. Περίοδος
Τρίτη έτος 6ο Αθήνα Ιούλιος – Δεκέμβριος 1948. Τεύχη 7 – 12. Σελ. 123 –
136).
3) ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ
Την περίοδο της Ιταλοκρατίας οι σοβαρά πάσχοντες φυματικοί
αποστέλλονταν σε Σανατόριο στην Ιταλία. Έγιναν αρκετές προτάσεις για
δημιουργία σανατορίου στη Ρόδο, αλλά δεν ευδοκίμησαν. Όταν ανέλαβε η
ελληνική διοίκηση, το ποσοστό της φυματίωσης ήταν αρκετά υψηλό.
Ιδρύθηκε Σανατόριο δυνάμεως 100 θέσεων στην Ελεούσα της Ρόδου.
Γ) ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Την περίοδο της κατοχής δεν υπήρχαν ψυχίατροι ή ψυχιατρική κλινική στα
Δωδεκάνησα και τα υπάρχοντα νοσοκομεία δεν νοσήλευαν τους ψυχικά
πάσχοντες.
Πριν το 1922 θέματα που αφορούν τη ψυχική υγεία στα Δωδεκάνησα δεν
είναι γνωστά.
Το 1222 έγινε ειδική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης των νησιών και της
νομαρχίας του Catanzaro, ώστε να νοσηλεύονται οι ψυχικά ασθενείς στο
ψυχιατρείο του Cirifalco.
Η συμφωνία του 1922 διατηρήθηκε σίγουρα μέχρι το 1942, τουλάχιστον όπως
αναφέρουν τα στοιχεία στο Αρχείο της Ρόδου.(Γ.Α.Κ. Αρχείο Ι.Δ.Δ.
Φακ.60/1942).
Ο πόλεμος που άρχισε το 1940, με τον αγγλικό στόλο να κυριαρχεί στη
Μεσόγειο, δυσκόλεψε αρκετά την επικοινωνία των νησιών με την Ιταλία και
οι επιβατικές αεροπορικές επικοινωνίες ήταν ελάχιστες. Τα στοιχεία που
υπάρχουν φθάνουν μέχρι το 1942, όπου γίνεται προσπάθεια να βρεθεί ένα
ψυχιατρείο κοντά στο Bari ή στο Bridisi που είναι τα λιμάνια προορισμού
(Γ.Α.Κ. Αρχείο Ι.Δ.Δ. Φακ.60/1942). Τελικά επιλέγεται η Bisceglie που είναι
κοντά στο Βari, αλλά δεν διευκρινίζεται αν κατέληξαν σε συμφωνία.
Στα Decretti Governatoriali (κυβερνητικά διατάγματα) υπάρχει η αστυνομική
διάταξη D. G. 10. Regolamento di polizia της 18/1/28 που αναφέρει:
V. ΤΙΤΛΟΣ. Διατάξεις σχετικές με επικίνδυνα για την κοινωνία άτομα ή άτομα
που έχουν ανάγκη μέριμνας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι.. Περί ψυχικά ασθενών, ζητιάνων, υπόπτων ατόμων και
αποφυλακισμένων. Άρθρα 35 – 39.
Σύμφωνα μ΄ αυτή τη διάταξη οι ιατροί πρέπει να καταγγέλλουν εντός δύο
ημερών στην αστυνομία τους ψυχικά ασθενείς, που είναι επικίνδυνοι για τον
εαυτό τους ή τους άλλους. Εν συνεχεία να ενημερώνονται οι συγγενείς τους και
να αναλαμβάνουν την επίβλεψή τους. Διαφορετικά ακολουθείται η διαδικασία
του νόμου που προβλέπει και εγκλεισμό.
Τελικά από τα στοιχεία των φακέλων στα Γ.Α.Κ. τρεις ασθενείς από την Κω
μία χριστιανή γυναίκα και δύο άνδρες μουσουλμάνοι νοσηλεύτηκαν στο
Cirifalco.
Δ) ΛΕΠΡΑ
Για τη μεγάλη αυτή μάστιγα του παρελθόντος που μεταδιδόταν με τις ρινικές
εκκρίσεις, την περίοδο της τουρκοκρατίας υπάρχουν λίγες πληροφορίες που
αφορούν την Κω. Στο Ψαλίδι κοντά στην εκκλησία Ευαγγελίστρια υπήρξε ένα
μικρό σπίτι απομόνωσης λεπρών που λειτούργησε μέχρι το τέλος του 19ου
αιώνα. (Τ. Γ. Κουτσουράδη . Η ιατρική στην Κω τον 19ο και το πρώτο μισό
του 20ου αιώνα. Κωακά τ. 7ος Κως 2002 σ. 112).
Το 1910 ο Ζαμπακό Πασσάς επιφόρτισε τον Λέριο ιατρό Ιωαννίδη να
καταγράψει τα περιστατικά λέπρας στα Δωδεκάνησα. Στην Κω αναφέρει μόνο
ελάχιστες περιπτώσεις. (Χ. Σ. Ευαγγέλου. Η λέπρα εν Ελλάδι. Αρχεία υγιεινής.
Γενική διεύθυνση υγιεινής. Περίοδος Τρίτη, έτος 6ο Ιανουάριος – Ιούνιος
1948 σ. 12 – 34)
Την περίοδο της ιταλοκρατίας όλοι οι λεπροί έπρεπε να απομονώνονται
(Legge II – 2/1926 αρ. 272) σε δερματολογικές κλινικές ή σε απομονωμένα
σπίτια. Το 1932 έγινε το λεπροκομείο της Τήλου για να απομονωθούν εκεί
όλοι οι λεπροί της Δωδεκανήσου.
Για την Κω υπάρχει μία αναφορά για έναν λεπρό το 1929 που ζούσε
απομονωμένος σε ένα σπιτάκι στο Γιαππιλί τουλάχιστον ως το 1931. Επίσης
το 1936 κάποιος από το Ασφενδιού, ο οποίος πρώτα νοσηλευόταν στο
λεπροκομείο του Αγίου Βαρνάβα Αττικής και όταν επέστρεψε στην Κω
απομονώθηκε σε ένα σπίτι έξω από την Καρδάμαινα. (Γ.Α.Κ. Αρχείο Ι.Δ.Δ.
Φακ.437/1935).
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ
Από τα αίτια θανάτων στην Κω το 1938 (Πηγή:Ληξιαρχείο Κω) και στα Δωδεκάνησα
το 1941 (Β. Γ. Βαλαώρα. ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ. Α: Γενική περιγραφή. Υπουργείο
Ανοικοδομήσεως. Αθήνα 1947, σ. 302), διαφαίνονται οι σημαντικότερες ασθένειες
που ταλαιπωρούσαν τότε τον πληθυσμό. Σήμερα η κατάσταση άλλαξε και αρκετές
από αυτές τις ασθένειες δεν υπάρχουν πια ή απλώς δεν είναι θανατηφόρες.
ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ
Αίτια θανάτου το
1938 στην Κω
Αίτια θανάτου το 1941 στα
Δωδεκάνησα
Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες
Τυφοειδής, παρατυφοειδής πυρετός
Εξανθηματικός τύφος
Ευλογιά, πανώλη, χολέρα
Κοκίτης
Διφθερίτιδα
Οστρακιά
Φυματίωση αναπνευστικού
2
συστήματος
Άλλες φυματιώσεις
Γρίπη
Σύφιλη
Ελονοσία
Άλλες λοιμώδεις και παρασιτικές
2
νόσοι
Καρκίνος ( καλοήθεις ή κακοήθεις 3
όγκοι)
Χρόνιοι ρευματισμοί και αρθρίτιδα
Διαβήτης
1
1
1
Γυναίκες Σύνολο Επί 100 Επί
Θανά 100.000
-των
κατοίκων
3
24
4
0
23
1
1
69
16
2
0
20
0
0
56
40
6
0
43
1
1
125
2
0,3
0
2,1
0,1
0,1
6,2
31
5
0
33
1
1
97
1
3
15
52
9
7
22
16
59
7
6
19
31
111
16
13
41
1,5
5,5
0,8
0,6
2
24
86
12
10
32
2
5
39
38
77
3,8
60
19
3
22
7
41
10
2
0,5
32
8
Αλκοολισμός
Άλλες χρόνιες δηλητηριάσεις,
τοξινώσεις
Κινητική αταξία (νευροσύφιλη )
Εγκεφαλική αιμορραγία
Άλλες νόσοι νευρικού συστήματος
Καρδιακές νόσοι
Άλλες νόσοι κυκλοφορικού
συστήματος
Βρογχίτιδα, βρογχοπνευμονία
Πνευμονία
Άλλες νόσοι αναπνευστικού
συστήματος
Διάρροια και εντερίτιδα
Σκωληκοειδίτιδα
Νόσοι ήπατος και χοληφόρων οδών
Άλλες νόσοι πεπτικού συστήματος
Νεφρίτιδα
Άλλες νόσοι ουροποιητικού
συστήματος
Σηψαιμία και επιλόχειες μολύνσεις
Άλλες νόσοι της κύησης
Δερματικές νόσοι
Αδυναμίες εκ γενετής
Γηρατειά
Αυτοκτονίες
Ανθρωποκτονίες
Βίαιοι θάνατοι και ατυχήματα
Αιτίες θανάτου μη καθοριζόμενες
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΟΛΩΝ ΤΩΝ
ΑΙΤΙΩΝ
7
15
0
13
7
28
0,4
1,4
5
22
13
54
17
88
22
12
55
19
74
16
25
109
36
162
38
1,2
5,5
1,8
8
1,9
19
84
28
125
29
5
1
6
2
4
6
3
3
1
2
2
5
5
1
29
57
12
15
51
7
44
108
19
2,2
5,3
0,5
34
84
15
1
2
3
2
1
8
82
4
12
37
65
66
2
9
23
54
148
6
21
60
119
7,3
0,3
1
3
5,9
114
5
16
46
147
13
6
19
0,9
15
0
0
2
32
109
6
6
26
83
1.079
7
19
3
31
121
3
3
12
59
948
7
19
5
63
230
9
9
38
142
2.027
0,4
0,9
0,2
3,1
11,4
0,5
0,5
1,9
7
100
5
15
4
49
178
7
7
29
110
15,7
1
6
8
2
9
1
1
40
17
3
1
28
68
ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΗΣ
ΚΩ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1932
Στις 20/1/1933 το γραφείο υγιεινής της Κω με υπεύθυνο ιατρό τον Alessandro
Brunetti έστειλε στο γραφείο υγιεινής της Ρόδου την ετήσια υγειονομική έκθεση που
αφορούσε το προηγούμενο έτος 1932.
Είναι σημαντική αυτή η αναφορά διότι από την έκθεση των συγκεντρωτικών
αποτελεσμάτων του 1933 είναι εμφανής όλη η υγειονομική κατάσταση στην Κω
εκείνο το έτος.
Α) ΕΠΙΔΗΜΙΚΕΣ – ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Το έτος 1932 ήταν πραγματικά θετικό σχετικά με τις μολυσματικές ασθένειες.
Υπήρξαν μόνο δύο περιπτώσεις ιλαράς στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, δύο
ύποπτες περιπτώσεις διφθερίτιδας και μία περίπτωση τετάνου, τον οποίο
χειριστήκαμε με μεγάλες δόσεις αντιτετανικού ορού.
Και στις 5 περιπτώσεις ελήφθησαν όλα τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα.
Β) ΕΛΟΝΟΣΙΑ
Παρά τη μεγάλη ξηρασία και παρά τα προφυλακτικά μέτρα ήπιας εξυγίανσης
εδάφους, όπως άσπρισμα των δεξαμενών και καθάρισμα κάθε 15 ημέρες,
πετρελαίωση του έλους της Λάμπης και όπου αλλού υπάρχουν στάσιμα ύδατα,
κλείσιμο των διόδων μεταξύ των υδάτων του δρόμου και των υπονόμων, απολύμανση
με ασβέστη και πετρέλαιο μία φορά τον μήνα όλων των πηγαδιών σε κάθε σπίτι της
Κω, περιοδική καθαριότητα στις εκβολές των ρυακιών προς τη θάλασσα, ο αριθμός
των περιπτώσεων της ελονοσίας στην Κω και σε όλο το νησί είχε σημαντική αύξηση
συγκρητικά με πέρυσι.
Κατά τη γνώμη μου από τα διάφορα περιστατικά που επισκέφθηκα προκύπτει ότι
είναι σπανιότατα τα περιστατικά πρωτογενούς ελονοσίας. Αντιθέτως το μεγαλύτερο
μέρος των ασθενών παρουσιάζουν μεγάλο όγκο σπλήνας.
Ο υπογράφων πιστεύει ότι πρέπει αυτά τα άτομα να έχουν προσβληθεί αρκετά χρόνια
πριν από χρόνια ελονοσία, την ξεπέρασαν ή δεν την θεράπευσαν σωστά, γι' αυτό
υπήρξε επιδείνωση που προκαλεί την παρούσα κρίση που προέρχεται από την ελλιπή
διατροφή, την κακή ένδυση και την μελαγχολική κατάσταση. Αν όλα αυτά
προστεθούν τότε προκαλούν ένα αποτέλεσμα σωματικής και ψυχικής κόπωσης, που
είναι η βασική αιτία για την επιδείνωση της χρόνιας ή λανθάνουσας ελονοσίας σε
οξεία μορφή.
Προτείνω για το έτος 1933 να προστεθεί στον αγώνα εναντίον των κουνουπιών και το
σύστημα για επίπαση με το « πράσινο των Παρισίων » και για την περίοδο Μαρτίου –
Νοεμβρίου να προσλαμβάνεται ένας υγειονομικός υπάλληλος έξυπνος και εργατικός,
ο οποίος κάτω από την επίβλεψη και την καθοδήγηση του υγειονομικού αξιωματικού,
θα επιφορτιστεί με την εξυγίανση του εδάφους, αλλά και θα έχει την ειδική υπηρεσία
να ενημερώνει για τον ανθελονοσιακό αγώνα σε κάθε σπίτι εποίκου. Επίσης να
συγκεντρώσει τον αριθμό των ασθενών που υπάρχουν εδώ, τους οποίους ο
υγειονομικός γιατρός θα θεραπεύει δωρεάν. Για τους απόρους θα αναλάβει ο Δήμος.
Η κυβέρνηση θα αναλάβει να χορηγεί δωρεάν το κινίνο.
Με αυτό το σύστημα ο γράφων είναι πεπεισμένος ότι θα φθάσουμε σε ένα
αποτέλεσμα πρακτικό και ικανοποιητικό.
Γ) ΠΥΡΕΤΟΣ ΑΠΟ ΤΣΙΜΠΗΜΑΤΑ ΣΚΝΙΠΑΣ
Αυτή η ασθένεια ήταν ηπιότερη σε σύγκριση με πέρυσι. Υπήρξαν μόνο σποραδικά
ελαφρά περιστατικά.
Δ) Η ΓΡΙΠΗ
Όπως και τα προηγούμενα έτη τους χειμερινούς μήνες υπάρχει η συνηθισμένη
καλοήθης επιδημία γρίπης. Υπήρξαν ελάχιστες βρογχοπνευμονικές επιπλοκές.
Οι περισσότεροι ασθενείς θεραπεύτηκαν με τις συνηθισμένες σπιτικές συνταγές,
χωρίς να παρουσιαστεί ανάγκη ιατρικής παρέμβασης.
Ε) Η ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ
Τα περιστατικά φυματίωσης που επισκέφτηκαν το εξωτερικό ιατρείο του
Ιπποκρατείου Νοσοκομείου είναι λιγότερα από το προηγούμενο έτος.
Η θνησιμότητα παραμένει η ίδια, 5 άτομα το 1931 και 5 το 1932.
ΣΤ) ΑΛΛΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Σε μία περίπτωση “Sodoku”, που προήλθε από δάγκωμα ποντικού στη συνοικία του
Αγίου Νικολάου, δόθηκε αμέσως θεραπεία με αρσενοβενζόλη και θεραπεύθηκε
τελείως.
ΓΕΝΙΚΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Α) ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ
Τον Απρίλιο εμβολιάσθηκαν όλοι οι μαθητές των σχολείων. Ένα ειδικό συνεργείο
στα βασικά σημεία της πόλης εμβολίασε όλο τον πληθυσμό και ειδικά τα βρέφη. Ο
αριθμός των εμβολιασθέντων ανέρχεται περίπου σε 1.000 άτομα.
Β) ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ
Γίνονται έλεγχοι όλων των επαγγελματιών κάθε μήνα και πάντοτε όποτε ζητείται.
Περιοδικά γίνεται και στα σχολεία.
Οι υγειονομικές συνθήκες και η θνησιμότητα είναι ικανοποιητικές με ελάχιστα
απρόοπτα.
Γ) ΒΡΩΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ
Εξετάστηκαν διάφορα δείγματα ύποπτων τροφίμων σε κονσέρβες με ψάρια, κρέατα
κ.ά. Εξετάστηκαν συνολικά βιοχημικά και στο μικροσκόπιο.
Δ) ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΚΩΝ
Διατέθηκαν με τις ανάλογες προφυλάξεις οι κόκκοι “Zelio”, που προκάλεσαν
ευεργετικό αποτέλεσμα στην καταστροφή και στην απομάκρυνση των ποντικιών.
Ε) ΘΑΝΑΤΩΣΗ ΑΔΕΣΠΟΤΩΝ ΣΚΥΛΙΩΝ
Περίπου 80 αδέσποτα σκυλιά περισυνελέχθηκαν από το μπόγια και θανατώθηκαν.
Τους καλοκαιρινούς μήνες υπήρξε μια σοβαρή επιδημία κόρυζας, που κτύπησε
ιδιαίτερα τα σκυλιά καλής ράτσας. Τα περισσότερα από αυτά τα σκυλιά
εγχειρίστηκαν χωρίς καλά αποτελέσματα.
ΣΤ) ΣΥΦΙΛΙΔΟΚΟΜΕΙΟ
Οι πόρνες ελέγχονται κανονικά δύο φορές την εβδομάδα. Εκείνες που βρίσκονται
ασθενείς νοσηλεύονται για θεραπεία στο συφιλιδοκομείο.
Καταγγέλλεται ο αριθμός των ασθενών στο παρόν γραφείο. Υπήρξε μόνο μία
περίπτωση βλεννορραγίας από κάποιο στρατιώτη του στρατοπέδου.
Ζ) ΣΦΑΓΕΙΑ
Η κατάργηση των βόθρων απορρόφησης και η αντικατάστασή τους με αγωγό που
οδηγεί τα κατάλοιπα στη θάλασσα απάλλαξε το σφαγείο από τις οσμές και τις μύγες,
ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Κανονικά τα κρέατα εξετάζονται από το γιατρό
Χατζηπέτρο, αλλά αν είναι ύποπτα ή αμφισβητούμενα εξετάζονται από τον γράφοντα
για την τελική διάγνωση σχετικά με τη διοχέτευσή τους στην αγορά.
Η) ΑΠΟΛΥΜΑΝΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ
Όπου υπάρχει ασθενής ή θάνατος από μολυσματική ασθένεια γίνεται καθαρισμός με
ασβέστη, κρυολίνη, θείο και φορμαλδείνη.
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
Καρδιαγγειακές παθήσεις = 22
Νεφρικές νόσοι = 6
Πνευμονικές νόσοι = 18
Γαστρεντερικές νόσοι = 7
Φυματίωση = 5
Σηψαιμίες = 3
Νεοπλάσματα = 3
Ατυχήματα = 3
Γεννηθέντα νεκρά έμβρυα = 6
Δυσκρασικές παθήσεις = 14
21Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑΣ, ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ
ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Στις 22 – 30 Σεπτεμβρίου 1930 έγινε στη Ρόδο και στην Κω το σπουδαιότερο ιατρικό
συνέδριο στα Δωδεκάνησα την περίοδο της ιταλικής κατοχής.
Το συνέδριο οργανώθηκε από την ιταλική ιατρική εταιρία Υδρολογίας,
Κλιματολογίας και φυσικοθεραπείας.
Επίτιμος πρόεδρος ήταν ο κυβερνήτης Mario Lago. Οι σύνεδροι ήταν 150 –200.
Αναχώρησαν από το Μπρίντιζι με το πλοίο Cita di Trieste στις 22 Σεπτεμβρίου.
Έφθασαν στη Ρόδο το απόγευμα της 24ης Νοεμβρίου. Στις 25 και 26 έγιναν οι
επιστημονικές συναντήσεις, όπου παρουσιάστηκαν τα έργα και οι θεραπείες των
ιαματικών πηγών της Δωδεκανήσου, από τους καθηγητές P. Piccinini, G. Gasperini,
και τον Δρ. Ε. Brunetti.
Το βράδυ της 27ης Σεπτεμβρίου αναχώρησαν για Κω, όπου έφθασαν το πρωί στις
6:00. Επισκέφθηκαν το Ασκληπιείο και τον πλάτανο του Ιπποκράτους, όπου και
τοποθέτησαν μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα. Αναχώρησαν το απόγευμα για τον
Πειραιά και από κει στις 28 Νοεμβρίου για το Μπρίντιζι.
ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΚΩ
ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ
Ιαματική λουτροθεραπεία ονομάζεται η εφαρμογή των ιαματικών νερών στη
θεραπευτική του ανθρώπου.
Το είδος αυτό της θεραπείας αποτελεί μέρος της φυσικοθεραπείας, δηλαδή η
χρησιμοποίηση των φυσικών μέσων στη θεραπευτική.
Τον 18ο έως και τις αρχές του 20ου αιώνα η έλλειψη αποτελεσματικών φαρμάκων
είχε σαν αποτέλεσμα τη διόγκωση του φάσματος των θεραπειών, που εφάρμοζαν στις
λουτροπόλεις, ενίοτε με υπερβολή.
Οι φυσικοθεραπείες, όπως οι ηλεκτροθεραπείες, φωτοδερμοθεραπείες,
ραδιοθεραπείες, αεροθεραπείες, κλιματοθεραπείες, μαλαξοθεραπείες και
λουτροθεραπείες, στις αρχές του αιώνα αποτελούσαν βασική θεραπευτική μέθοδο,
ιδίως των χρόνιων παθήσεων, όπως αρθρίτιδες και ηπατοπάθειες.
Η Κως διαθέτει αρκετές πηγές θερμών υδάτων. (Β. Γ. Βαλαώρα ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ. Α.
Γενική περιγραφή. Υπουργείο Ανοικοδομήσεως. Αθήνα 1947. σ. 159 –165)
Α) Εμπρός θερμά (Πηγή του Ιπποκράτη),
Β) Πίσω θερμά (Πηγή της Αγίας Ειρήνης),
Γ) Του Ασκληπιείου,
Δ) Του Κοκκινόνερου, κ.τ.λ.
Α) ΕΜΠΡΟΣ ΘΕΡΜΑ
Σε απόσταση 12 χλμ. από την πόλη της Κω βρίσκεται η θερμοπηγή, που ρέει στη
θάλασσα. Πρόκειται για υπέρτονο αλιπηγή θερμοκρασίας (40ο - 48ο C) (Τα λουτρά
της Ελλάδας Περιηγητικός οδηγός . Αθήνα 2001. Σελ.67) Η παροχή της κυμαίνεται
από 25 – 35 κ.μ./ώρα. (Βασίλη Χατζηβασιλείου. Οι ιαματικές πηγές της Κω. Τα
Κωακά (7ος) 2002. Σελ.64)
Τα ιαματικά ύδατα φαίνεται να είναι γνωστά από την αρχαιότητα (Ιάκωβου Ζαράφτη.
Κώια. Τόμος 2Ος Κως 1922. Σελ.90). Επί ιταλικής κατοχής ονομαζόταν πηγή του
Ιπποκράτους και το νερό μεταφερόταν με υδροφόρα πλοία στη Ρόδο, όπου γινόταν η
ανάμειξη με νερά της Καλλιθέας και έφτιαχναν τα μείγματα προς πόση, Κολομπάκι
και Serena, που διανέμονταν στο υδροθεραπευτήριο της Καλλιθέας.
Την ίδια εποχή τους θερινούς μήνες διάφοροι ιδιώτες έφτιαχναν καμπίνες από άχυρο
ή ξύλινες που τις ενοικίαζαν στους λουόμενους που έρχονταν με καΐκια από τη Κω.
(Μαρτυρία Διαμαντή Γιαννιού). Τη δεκαετία του 1950 κτίστηκε ένα διώροφο κτήριο
180 τ.μ. με 8 λουτήρες, που λειτούργησε έως το 1970 σαν υδροθεραπευτήριο. Σήμερα
λειτουργεί σαν ταβέρνα.
Β) ΤΑ ΠΙΣΩ ΘΕΡΜΑ (ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ)
Σε μία παρθένα περιοχή της Κω την Αγία Ειρήνη βρίσκεται η ομώνυμη θερμοπηγή.
Ρέει κοντά στην εκκλησία και είναι γνωστή από την αρχαιότητα, είναι υπόθερμος,
χλωρονατριούχος, οξυανθρακική. Υπάρχουν υπολείμματα από τις ιταλικές
εγκαταστάσεις. Το νερό της Αγίας Ειρήνης μεταφερόταν στη Ρόδο και
καταναλωνόταν όπως ήταν, χωρίς προσμείξεις.
Γ) Άι - ΣΟΥΛΑΣ
Η υπόθερμη μεταλλική πηγή του Άι-Σουλά βρίσκεται σε λόφο νότια του
Ασκληπιείου. Στην αρχαιότητα το νερό της οδηγιόταν στο Ασκληπιείο. (Βασίλη
Χατζηβασιλείου. Οι ιαματικές πηγές της Κω. Τα Κωακά (7ος)Κως 2002, Σελ.68).
Δ) ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟΝΕΡΟ, ΜΑΜΜΑΛΙΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΟΣ
Το Κοκκινόνερο είναι υδροανθρακική οξυπηγή με θερμοκρασία 22ο C και
χαρακτηρίζεται ως απλή ακρατοπηγή.
Στα ποτάμια του Μαμμαλιού, στην οροσειρά του Δικαίου και στον Κάλαμο στην
Κέφαλο υπάρχουν επίσης ιαματικές πηγές.
Ε) ΒΟΛΚΑΝΟΙ
Ανατολικά του Κοκκινόνερου βρίσκονται σε λάκκους με λάσπη θερμοκρασίας 16ο C
τα Βολκάνια ή Βόρκα. Συχνά έρχονταν εδώ για λασπόλουτρα οι Κώοι, που υπέφεραν
από δερματοπάθειες και αρθριτικά. (Βασίλη Χατζηβασιλείου. Οι ιαματικές πηγές της
Κω. Τα Κωακά (7ος) Κως 2002, Σελ.72).
Πρόκειται για υδροθειούχο οξυανθρακική πηγή, που ονομάζεται και Βόρκα ή
Βουλκάνια (Τα λουτρά της Ελλάδας Περιηγητικός οδηγός . Αθήνα 2001. Σελ.68)
Παρόμοια πηγή βρίσκεται και στην Κέφαλο.
Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΩ
Στις 22 Απριλίου 1933 ένας τρομερός σεισμός κατέστρεψε την πόλη της Κω. Οι
νεκροί και οι τραυματίες από την καταστροφή ήταν αρκετοί και το υγειονομικό
σύστημα του νησιού δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει σε όλο αυτό το έργο. Το
Ιπποκράτειο νοσοκομείο δεν επαρκούσε.
Η ιταλική διοίκηση κινητοποιήθηκε αμέσως και έστηνε βοήθεια σε φάρμακα, ιατρούς
και στρατιώτες. Συγχρόνως απέστειλε τους τραυματίες στα νοσοκομεία της Ρόδου
και της Λέρου.
Για το νοσοκομείο της Λέρου υπάρχει η αναφορά του διευθυντή της υγειονομικής
υπηρεσίας του νοσοκομείου της αεροπορίας της Λέρου ( Infermeria – R. Aeroporto
“G. Rossetti” ), λοχαγού ιατρού Mario Sangiovanni σχετικά με τον σεισμό της κω.
(ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ.498/1933).
Στην έκθεση αναφέρεται η κινητοποίηση της ναυτικής βάσης της Λέρου αμέσως
μόλις έγινε γνωστό το γεγονός. Ο ιατρός Mario Sangiovanni που ασκούσε χρέη
διευθυντή, μαζί με τον ιατρό Αλεξιάδη, άνδρες της αεροπορίας και το περισσότερο
υγειονομικό υλικό που υπήρχε στο στρατιωτικό και το πολιτικό φαρμακείο της
Λέρου, ήρθαν στην Κω στις 5 το απόγευμα της 23ης/4/33.
Στην Κω η κατάσταση ήταν τραγική. Στο νοσοκομείο υπήρχαν τραυματίες στα
κρεβάτια και στα ράντζα, ακόμη και έξω από το κτήριο. Ο διευθυντής ιατρός Brunetti
ήταν σε απόγνωση στην προσπάθειά του να σώσει τις ζωές των τραυματιών. Αμέσως
δημιουργήθηκε ένα δεύτερο χειρουργικό κρεβάτι και άρχισε να δουλεύει. Φώτα δεν
υπήρχαν και χρησιμοποιούσαν λάμπες πετρελαίου. Ευτυχώς ως το βράδυ το
ηλεκτρικό φως επανήλθε. Το βράδυ έφθασε στην Κω και ο καθηγητής Gallina,
διευθυντής του νοσοκομείου της Ρόδου με βοήθεια και υλικό. Συγχρόνως όλοι οι
Έλληνες ιατροί της Κω και των γύρω νησιών ήρθαν να βοηθήσουν.
Το ίδιο βράδυ σε συνεργασία με τον καθηγητή Gallina αποφασίστηκε να
μεταφερθούν στη Λέρο οι 50 ελαφρύτερα τραυματισμένοι και οι σοβαρά τραυματίες
στο νοσοκομείο της Ρόδου.
Οι λόγοι αυτής της μεταφοράς ήταν η αδυναμία του νοσοκομείου της Κω να
αντεπεξέλθει λόγω προσωπικού και χώρων, οι κακές καιρικές συνθήκες (συνεχής
βροχή και κρύο) και η έλλειψη τροφίμων. Έτσι το ίδιο βράδυ αναχώρησε από την
Κω η πρώτη αποστολή που υποδέχθηκε ο ανθυπίατρος Tergilla και ο Λέριος ιατρός
Μπουλαφέντης. Οι γυναίκες τραυματίες μεταφέρθηκαν στο αναρρωτήριο της
αεροπορικής βάσης και οι άνδρες στο αναρρωτήριο της ναυτικής βάσης. Το πρωί της
επομένης, στις 24/Απριλίου μια δεύτερη αποστολή που συνόδευε ο ιατρός Αλεξιάδης
έφθασε στη Λέρο. Συνολικά μεταφέρθηκαν στη Λέρο 51 τραυματίες, 29 στο
αναρρωτήριο της αεροπορίας και 22 στο νοσοκομείο του ναυτικού. Ο ιατρός
Αλεξιάδης βοήθησε με κάθε τρόπο, όχι μόνο στην θεραπεία αλλά έκανε ακόμη και
τον μεταφραστή. Γυναίκες εθελόντριες από τη Λέρο έκαναν τις νοσοκόμες. Ακόμη
και οι τρεις νοσοκόμοι του αναρρωτηρίου βοήθησαν, παρά τη μεγάλη επιδημία
γρίπης που υπήρχε στο νησί.
Συνολικά οι τραυματίες έμειναν μέχρι να γίνουν καλά σε σύνολο 664 ημερών
νοσηλείας, που κόστισαν 3.382,3 λιρέτες. Απεβίωσαν δύο συνέπεια των τραυμάτων
1) στις 28/4/1933 η ορθόδοξη Βλάχου Διονυσία του Γεωργίου, 2) στις 6/5/1933 ο
εβραίος Galanti Salomon του Bohor.
Στο νοσοκομείο της Ρόδου μεταφέρθηκαν 28 και απεβίωσε ένας στις 13/5/1933, ο
Βραχνάς Σπύρος του Ιωάννη. Στο νοσοκομείο της Κω έμειναν 15 τραυματίες.
Σύμφωνα με την καταγραφή, μέχρι τις 25 Απριλίου 1933 οι νεκροί από το σεισμό
ανέρχονταν σε 130, από τους οποίους οι 100 ήταν ορθόδοξοι, οι 27 μουσουλμάνοι και
οι 3 εβραίοι.
Ο σεισμός της Κω είναι το τραγικότερο γεγονός που συνέβη στη νεότερη ιστορία του
νησιού και άλλαξε εντελώς την εικόνα του.
ΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν μπορεί βέβαια να γίνει λόγος για διατάξεις
εργατικού δικαίου.
Η σύμβαση εργασίας ρυθμίζεται από άγραφους κανόνες, όπως και σε άλλες περιοχές
του δικαίου (εμπορικό, κτλ.).
Μία από τις σημαντικότερες ενέργειες της ιταλικής διοίκησης ήταν η κοινωνική
πολιτική, δηλαδή η εργατική νομοθεσία και οι κοινωνικές ασφάλειες.
Η μητροπολιτική, κοινωνική και εργατική νομοθεσία δεν εφαρμόσθηκε αμέσως στα
νησιά. Όσο όμως αναπτύσσεται η οικονομική ζωή στα Δωδεκάνησα αρχίζουν να
θεσπίζονται και οι προστατευτικές διατάξεις του εργατικού δικαίου, αλλά πρόσεχαν
να προσαρμόζεται η νομοθεσία, έτσι ώστε να μην επιβαρύνονται οι βιομηχανικές
επιχειρήσεις, που ανήκαν κυρίως σε Ιταλούς.
Οι λόγοι που την επέβαλαν :
1) Η εγκατάσταση Ιταλών εποίκων μόνιμα στα νησιά με σκοπό την εθνολογική
μεταβολή του πληθυσμού και τη δημιουργία μιας ιταλικής άρχουσας τάξης
εργατών και υπαλλήλων.
2) Η εργατική νομοθεσία ευνοούσε κυρίως τους υπαλλήλους και τους
ειδικευμένους εργάτες. Η οργάνωση της εργασίας στηριζόταν στο φτηνό
ημερομίσθιο για τους κατώτερους εργάτες, που ήταν κυρίως Έλληνες.
Η Ιταλική διοίκηση έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στα ζητήματα εργασίας. Δημιούργησε
σχετική υπηρεσία με μεγάλη διοικητική ανεξαρτησία.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Στην Ιταλία μέχρι το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ίσχυαν οι
αλληλοβοηθητικές ασφαλίσεις με πολλές χιλιάδες προαιρετικών ταμείων. Επίσης
υπήρχε και ο νόμος 1910 περί ασφαλίσεως εγκύων και λεχουσών. Το 1923
ψηφίστηκε ο νόμος περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως κατά της αναπηρίας και του
γήρατος. Το ίδιο έτος έγινε η ενοποίηση όλων των υγειονομικών υπηρεσιών.
( Οι υπηρεσίες της υγιεινής των πόλεων και γενικά όλες οι υπηρεσίες υγιεινής και
δημόσιας υγείας σε οποιαδήποτε δημόσια διοίκηση και αν ανήκουν οφείλουν να
συναρμοσθούν και να εξομοιωθούν σύμφωνα με τις διατάξεις του Υπουργείου
Εξωτερικών για την προστασία της υγιεινής και δημόσιας υγείας. Επίσης και οι
υπηρεσίες υγιεινής στρατού, ναυτικού και αεροπορίας. Gazzeta Ufficiale 15/1/24
Φύλλο αρ. 12 D.R. 2889 της 30/1/1923. Άρθρον 1.)
Α) Ασφάλιση ασθένειας. Ο πρώτος νόμος σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση
κατά της φυματίωσης ήταν το N.Δ. 2055 της 27ης/10/1927 και για την ασφάλιση
ασθένειας ο νόμος 138 της 11ης/1/1943 με τη συγχώνευση του μεγαλύτερου μέρους
των αλληλοβοηθητικών οργανισμών.
Β) Ασφάλιση αναπηρίας. Η υποχρεωτική ασφάλιση κατά της αναπηρίας εισήχθη με
το Ν.Δ. 603 της 21/4/1919 και επί πλέον με τα νομοθετικά διατάγματα 1827 της
4ης/10/1935 και το 636 της 14ης/4/1939.
Γ) Ασφάλιση εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών. Η Ιταλία
έχει μεγάλη παράδοση σ’ αυτόν τον ασφαλιστικό κλάδο. Είναι η πρώτη χώρα στον
κόσμο που εισήγαγε το θεσμό της ασφάλισης κατά των εργατικών ατυχημάτων,
αρχικώς προαιρετικά με τον νόμο 1473 της 8ης/7/1883. Ο πρώτος νόμος για τα
εργατικά ατυχήματα ισχύει από τις 17/3/1898 και για τις επαγγελματικές ασθένειες
από τις 13/5/1929. Τις βασικές διατάξεις για τα ατυχήματα περιλαμβάνει το Βασ.
Διάταγμα 1765 της 17ης/8/1935 και για τις επαγγελματικές ασθένειες ο νόμος 445 της
12ης/4/43.
Δ) Ασφάλιση ανεργίας. Ο αρχικός νόμος είναι Ν.Δ. της 19ης/10/1919. Τις βασικές
διατάξεις περιλαμβάνουν τα νομοθετικά διατάγματα της 4ης/10/1935 και της
14ης/4/1939.
Ε) Οικογενειακές παροχές. Ο πρώτος νόμος που εισήχθη ο θεσμός είναι της
17ης/6/1937.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΑ
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
Ι) ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ
Το 1928 με το διάταγμα αρ. 139 της 12ης Αυγούστου, επεκτάθηκε στα Δωδεκάνησα
η μητροπολιτική νομοθεσία, που αφορούσε αυτά τα θέματα.
Ο ασφαλιστικός φορέας ήταν το Istituto Nazionale per l’ Assicurazione contro gli
infortuni sul lavoro με έδρα τη Ρώμη και διέθετε υποκατάστημα στη Ρόδο και
λειτουργούσε επίσης στην Κω και τη Λέρο.
Η ασφάλεια εφαρμοζόταν υποχρεωτικά και χωρίς διάκριση σε Έλληνες και Ιταλούς.
Αφορούσε εργάτες εργαστηρίων, εργοστασίων, τεχνικών έργων, εκφορτώσεων και
αργότερα συγκοινωνίας. Ασφαλίζονταν και οι επιχειρήσεις αλιέων, που
απασχολούσαν πάνω από 5 άτομα και είχαν ακτίνα δράσεως πέρα των 10 χλμ.
ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ
Καθορίζονταν ανά κατηγορίες ανάλογα με το βαθμό κινδύνου της επιχείρησης και
της δουλειάς του εργάτη. Ολόκληρο το ασφάλιστρο επιβάρυνε τον εργοδότη, ο
οποίος ήταν υποχρεωμένος να αναφέρει την πρόσληψη ή την απόλυση εργατών.
ΠΑΡΟΧΕΣ
Τις παροχές τις δικαιούνταν ο εργάτης ακόμη και εάν ο εργοδότης δεν είχε
εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.
1) Επίδομα. Καταβαλλόταν λόγω προσωρινής ανικανότητας, σε κάθε εργάτη την
τέταρτη ημέρα αποχής από τη δουλειά του και ισοδυναμούσε με τα 2/3 των
αποδοχών.
2) Σύνταξη Σε περιπτώσεις μόνιμης ανικανότητας προς εργασία ο εργάτης
δικαιούνταν το ½ του μισθού του (2/3 από το 1939).
3) Σύνταξη στα μέλη της οικογένειας. Σε περίπτωση θανατηφόρου ατυχήματος,
η χήρα ή ο χήρος έπαιρναν το ½ του μισθού, από 1/5 κάθε παιδί ή γονέας του
εργάτη, σε μέγιστο σύνολο όμως τα 2/3 του μισθού.
4) Ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη.
5) Νοσοκομειακή περίθαλψη. Στα νοσοκομεία της Δωδεκανήσου. Στη Ρόδο
γίνονταν οι σημαντικότερες χειρουργικές επεμβάσεις εκτός ορισμένων που
μεταφέρονταν στην Ιταλία.
6) Προθετικά μηχανήματα.
ΙΙ) ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ
Ήταν ξεχωριστός ασφαλιστικός φορέας από την ασφάλιση ατυχήματος και
ονομαζόταν «Fondo malattia Lavoratori delle Isole Italiane dell’ Egeo» με έδρα τη
Ρόδο, που επεκτεινόταν στην Κω και τη Λέρο.
Άρχισε τη λειτουργία του τον Οκτώβριο του1930 με το διάταγμα αρ. 294.
ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ
Ανάλογα με τις αποδοχές τους οι εργαζόμενοι κατατάσσονταν σε 9 κλάσεις
εισφορών.
Ο εργοδότης πλήρωνε το μισό ποσό και το άλλο μισό ο εργάτης,
ΠΑΡΟΧΕΣ
1) Επίδομα ασθενείας. Ποσό ίσο με ½ του μισθού για περίοδο 120 ημερών.
2) Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Περιελάμβανε νοσοκομειακή, χειρουργική,
και μαιευτική περίθαλψη. Για 150 ημέρες τον χρόνο και για άλλες 100 σε
περίπτωση χρόνιας ασθένειας. Η μαιευτική ασφάλιση ήταν πλήρης.
3) Βοήθημα τοκετού. Καταβαλλόταν ορισμένο ποσό.
Δικαίωμα στην ασφάλιση (όχι όμως νοσοκομειακή) είχαν και τα μέλη της
οικογένειας. Σύζυγος και παιδιά μέχρι 14 ετών (18 των υπαλλήλων και 16 για
μαθητές και παιδιά με διανοητικά ή σωματικά προβλήματα).
4) Έξοδα κηδείας. Ποσό ίσο με αποδοχές 20 ημερών.
ΙΙΙ) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ
Με το D.G. 173 της 29ης Μαΐου 1941 καθιερώθηκαν στα Δωδεκάνησα τα
οικογενειακά επιδόματα.
ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ
Α) Κυβερνητικό διάταγμα D.G. 173 29/Μαΐου/1941. Εισφορά = 4,5% (3,5% ο
ασφαλισμένος και 1% ο εργοδότης)
Β) Κυβερνητικό διάταγμα D.G. 492. 21/Δεκεμβρίου/1942. Εισφορές = 12% ( 2% ο
ασφαλισμένος και 10% ο εργοδότης ).
ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ
Καταβάλλονται όσο διαρκεί η σύμβαση. Τα επιδόματα δίδονταν στις κάτωθι
περιπτώσεις :
1) Σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος.
2) Σε περίπτωση ασθενείας.
3) Σε εγκυμοσύνη και τοκετό, για ένα μήνα πριν τον τοκετό και ένα μήνα μετά.
4) Σε περίπτωση στράτευσης.
IV) ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΩΝ
Στα Δωδεκάνησα υπήρχαν πολλοί ναυτικοί που ασκούσαν το επάγγελμα του
σπογγαλιέα, ιδίως στην Κάλυμνο και τη Σύμη.
Τα ατυχήματα που συμβαίνουν στους δύτες, οφείλονται στην απότομη αλλαγή πίεσης
και είναι :
Α) Αερώδης εμβολή, που μπορεί να προκαλέσει από απλή παράλυση κάτω άκρων
έως και θάνατο.
Β) Αιμορραγίες.
Γ) Ασφυξία.
Ο ιταλικός κανονισμός του 1921, που ρύθμιζε την άσκηση της σπογγαλιείας, ήταν
από τους πιο εκσυγχρονισμένους.
Το 1937 εκσυγχρονίστηκε περισσότερο με το Βασιλικό διάταγμα 1764, το οποίο
ρύθμιζε την προκαταβολή, το μισθό και τα ποσοστά επί των σπόγγων ως εξής :
1/10 κατά τη ναυτολόγηση,
3/10 μέχρι την ημέρα αναχώρησης,
4/10 σε δόσεις στην οικογένεια κατά τη διάρκεια του ταξιδιού,
2/10 στο τέλος του ταξιδιού κατά την εκκαθάριση.
ΑΣΦΑΛΙΣΗ
Με το D.G. αρ. 21 της 29ης/3/22 δημιουργήθηκε το ταμείο ασφάλισης των
σπογγαλιέων, που διοικούνταν από το λιμενάρχη της Ρόδου. Σκοπός του ήταν η
ασφάλιση και η αποζημίωση σε περίπτωση ατυχήματος.
ΠΑΡΟΧΕΣ
Τις αποζημιώσεις έδινε το ταμείο σε περιπτώσεις ατυχημάτων ή θανάτων στους δύτες
ή στους τεχνικούς .
Σε περίπτωση τραυματισμού ή ασθένειας κατά τη διάρκεια της εργασίας, ο εργοδότης
πληρώνει τα έξοδα θεραπείας μέχρι 120 ημέρες και μέχρι 80 ημέρες σε άλλες
περιπτώσεις.
V. ΠΑΙΔΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ
Εκτός τους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς και τα επιδόματα πολυτέκνων,
λειτουργούσαν στη Ρόδο βρεφοκομείο και ορφανοτροφείο, όπου φιλοξενήθηκαν και
παιδιά από την Κω.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣTPATIΩTIKH ΔIOIKHΣH
Ο Ερυθρός Σταυρός στο τέλος της γερμανικής κατοχής, έφερε βοήθεια στην Κω που
ανέρχεται σε 320.468 Κg. σε δύο αποστολές.
Κατά την διάρκεια διανομής τροφίμων του Ε.Σ. έγινε ο βομβαρδισμός της Πλατείας
Ελευθερίας από ελληνικά αεροπλάνα που αστόχησαν με αποτέλεσμα να σκοτωθούν
αρκετά άτομα μαζί και ο υπεύθυνος της διανομής Μάνος Παρθενιάδης.
Mε το τέλος του πολέμου και την άφιξη των Άγγλων, οι στερήσεις, ο υποσιτισμός και
η έλλειψη φαρμάκων κατά τα έτη 1940-1945, έφεραν τον πληθυσμό σε απελπιστική
κατάσταση.
H βρετανική, στρατιωτική διοίκηση έστρεψε την προσοχή της, στο κεφάλαιο μόνο
της νοσοκομειακής περίθαλψης και δεν άλλαξε τίποτε από την ιταλική νομοθεσία.
Διατήρησε το θεσμό των κοινοτικών ιατρείων για τους απόρους, μαζί με τα
απαραίτητα μέτρα καταπολέμησης των επιδημικών νοσημάτων και ίδρυσε το
πρόσκαιρο νοσοκομείο «Θέρμαι» με 204 κλίνες, το σανατόριο Βάρης με 35 κλίνες,
το νοσοκομείο Λέρου με 30 κλίνες, που παρείχαν δωρεάν υπηρεσίες. Εκτός αυτών
λειτούργησαν και τα νοσοκομεία Ρόδου και Kω, που μέχρι και το 1947 διευθύνονταν
από τον καθολικό Αρχιεπίσκοπο.
Στην Kω ο Δήμος ανέλαβε το νοσοκομείο και το φαρμακείο, που στεγάζονταν στον
ίδιο χώρο.
Tο 1946 στην Kω λειτουργούν α) το «Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, δύναμης 60 κλινών,
β) η ιδιωτική κλινική του Πέρου με 19 κλίνες και γ) η κλινική αφροδισίων
νοσημάτων με 9 κλίνες.
Υπάρχουν 14 γιατροί, από τους οποίους οι 4 είναι μόνο ειδικοί, 4 οδοντίατροι και 1
δημόσιος υγιεινολόγος-γιατρός, ο E. Ζερβάνος. Υπάρχουν επίσης και 3 μαίες.
Στα χωριά υπάρχουν 5 ιατροί. Ο Μιχ. Διακομανώλης στο Ασφενδιού, ο Σ.
Παπαχρήστου στο Πυλί, ο I. Μπιλλίρης στην Αντιμάχεια, ο Σεβ. Ηλίας στην
Καρδάμαινα και ο N. Tηλιακός στην Κέφαλο.
H αναλογία ιατρών - πολιτών στα Δωδεκάνησα είναι 1/1.000 και θεωρείται αρκετά
καλή για τα διεθνή δεδομένα.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ - ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ
Από την άνοιξη του 1945 ο επίατρος κ. B. Τσαβαρής σε συνεργασία με το Υπουργείο
Υγιεινής και το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, άρχισαν την οργάνωση της υγειονομικής
υπηρεσίας στα ζητήματα διατροφής και υγείας του πληθυσμού.
Ο Ερυθρός Σταυρός με τη βοήθεια του Υπουργείου Υγιεινής έστειλε στα
Δωδεκάνησα μια ομάδα εθελοντών αδελφών για να δημιουργηθεί ο πρώτος
υγειονομικός πυρήνας, σε συνεργασία με την ελληνική στρατιωτική αποστολή, διότι
δεν επιτρεπόταν από τους Άγγλους αποστολή υγειονομικού προσωπικού.
Τότε ιδρύονται από τον Ερυθρό Σταυρό και τα πρώτα ιατρεία και παιδικοί σταθμοί
κυρίως για τη διανομή γάλακτος.
Το 1946 ο επίατρος Β. Τσαβαρής που ήταν αποσπασμένος στην Ελληνική αποστολή
έφερε στην Αθήνα τα αποτελέσματα λειτουργίας του υγειονομικού πυρήνα για το
πρώτο έτος, που μελετήθηκαν από τον υγειονομικό επιθεωρητή κ. Λαμπρινόπουλο, ο
οποίος ήρθε και στα Δωδεκάνησα. Από την εγκατάσταση του πρώτου Έλληνα
διοικητή ναυάρχου Ιωαννίδη μέχρι και της ενσωμάτωσης των νησιών με την Ελλάδα
οι υγειονομικές υπηρεσίες ήταν στα χέρια των Άγγλων.
Στις 19/11/46 το Υπουργείο Υγιεινής συνιστά κεντρική υπηρεσία στα Δωδεκάνησα
με έδρα τη Ρόδο και με εντολή να ασκεί κάθε αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγιεινής,
μέχρι να επεκταθεί στα Δωδεκάνησα η νομοθεσία που ίσχυε στο ελληνικό κράτος.
Συγχρόνως ανεφοδίασε τον υγειονομικό πυρήνα με όλα τα αναγκαία για τη
λειτουργία του.
Στην Κω υπήρχε το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο με 60 κρεβάτια και το νοσοκομείο
αφροδισίων με 12 κρεβάτια. (Υπουργείο Υγιεινής. Γενική διεύθυνση υγιεινής.
Οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας της Δωδεκανήσου. Αρχεία Υγιεινής. Περίοδος
Τρίτη Έτος 5ον Τεύχη 1-3 Ιανουάριος – Μάρτιος/1947 σ. 110 – 111)
Tο 1947 δημιουργήθηκε η υγειονομική υπηρεσία και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
της στρατιωτικής διοικήσεως Δωδεκανήσου, αρ. φύλλου 26, της 5ης Ιουνίου 1947.
Ανέλαβε διευθυντής ο επίατρος κ. B. Τσαβαρής και αποσπάστηκαν σ’ αυτήν οι
υπάλληλοι του Υπουργείου Υγιεινής, Δ. Κωτσομύτης και Ευάγ. Ζερβάνος, ιατροίυγιεινολόγοι, ο Θ. Συντροφιός, επιθεωρητής φαρμακείων, ο Χ. Τσακαλίδης,
προϊστάμενος οικονομικών υπηρεσιών και ένας μικροβιολόγος- γιατρός.
Αποτελούνταν από τις εξής περιφερειακές υγειονομικές υπηρεσίες:
1) Υγειονομικό Κέντρο Ρόδου.
2) Υγειονομικό Κέντρο Kω.
3) Κρατικό Νοσοκομείο Ρόδου.
4) Κρατικό Νοσοκομείο Kω. (Ιπποκράτειο)
5) Σανατόριο Ρόδου.
6) Νοσοκομείο Λέρου.
7) Βουβάλειο Δημοτικό Νοσοκομείο Καλύμνου.
Mε την απόφαση, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της στρατιωτικής διοικήσεως
Δωδεκανήσου, αρ. φύλλου 38, της 7ης Ιουλίου 1947, περί συστάσεως Δημοτικών
Νοσοκομείων, άρχισε πλέον να λειτουργεί η υγειονομική περίθαλψη στα ελεύθερα
Δωδεκάνησα.
Oι νόμοι, που διέπουν τις κοινωνικές ασφάλειες, προσωρινά άρχισαν με την
προκήρυξη αρ. 77, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της στρατιωτικής διοικήσεως
Δωδεκανήσου, αρ. φύλλου 67, της 30ης Αυγούστου 1947.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ
Όταν ανέλαβε η ελληνική στρατιωτική διοίκηση οργάνωσε αμέσως το υγειονομικό
σύστημα
Με την απόφαση του στρατιωτικού διοικητή (αρ. πρωτ. 38762/285) στις 15/10/1947
και την προσθήκη της απόφασης με αρ. πρωτ. 15066 τέθηκε σε ισχύ ο νόμος για την
προσωρινή εισαγωγή του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων (Ειδικός
Λογαριασμός Κοινωνικής Ασφαλίσεως Δωδεκανήσου = Ε.Λ.Κ.Α.Δ.).
Η δημιουργία του Ε.Λ.Κ.Α.Δ., ο οποίος αποτελεί μια πρωτοτυπία, διότι ήταν ο
μοναδικός ασφαλιστικός οργανισμός στην Ελλάδα, που απ’ τις πρώτες ημέρες της
ίδρυσής του παρείχε πάσης φύσεως περίθαλψη, όχι μόνο στους κυρίως
ασφαλισμένους, αλλά και σε όλα τα προστατευόμενα μέλη της οικογένειάς τους,
μέτρο το οποίο δεν εφάρμοζε την εποχή εκείνη ούτε το Ι.Κ.Α.
Οι εισφορές των ασφαλισμένων ήταν 2% για τους ασφαλισμένους και 4% για τους
εργοδότες.
Ο οργανισμός κάλυπτε όλους ανεξαιρέτως τους εργαζομένους με οποιαδήποτε
ιδιότητα και αν εργάζονταν, σαν φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Με τον Ε.Λ.Κ.Α.Δ.
καλύπτονταν οι κίνδυνοι ασθενείας, ατυχήματος, επιδομάτων κυοφορίας, λοχείας
θηλασμού και βοηθήματα κηδείας.
Η αποζημίωση λόγω ασθενείας ή ατυχήματος ισοδυναμούσε με το 60% του
ημερομισθίου τους και διαρκούσε για 180 ημέρες για τις περιπτώσεις ατυχημάτων.
Όλα αυτά παρέχονταν στους ασφαλισμένους αμέσως μόλις συμπλήρωναν 50 μόνο
ημερομίσθια.
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΩΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Α) Σωματική εργασία
Β) Διανοητική εργασία
ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Α) 10 ώρες ημερησίως
Β) 8 ώρες ημερησίως
ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ
ΑΝΑΠΑΥΣΗ
Μερική
ΑΠΟΔΟΧΕΣ
ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ
Ουδεμία κρατική επέμβαση
στην ρύθμιση των
ημερομισθίων.
ΔΩΡΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ
Προαιρετικά
ΑΜΟΙΒΗ ΝΥΚΤΕΡΙΝΗΣ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΑΜΟΙΒΗ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗΣ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΑΔΕΙΑ ΜΕ
ΑΠΟΔΟΧΕΣ
Ουδεμία προσαύξηση
Α) 8 ώρες ημερησίως
Β) 8 ώρες ημερησίως και 7 για
τράπεζες και ανώνυμες εταιρίες
Ολική. Μία ημέρα την
εβδομάδα.
Κρατική παρέμβαση που
οριοθετεί το κατώτερο όριο.
Με υπουργικές αποφάσεις και
συλλογικές συμβάσεις.
Υποχρεωτικά.
25 ημερομίσθια τα
Χριστούγεννα και 15 το Πάσχα.
Προσαύξηση κατά 25%
Ουδεμία προσαύξηση
Προσαύξηση κατά 75%
Μερική μόνο για τους
υπαλλήλους
Υποχρεωτική για τον εργοδότη,
και δικαίωμα για κάθε
εργαζόμενο.
Επιτρέπεται η ίδρυση και
λειτουργία εργατικών
σωματείων με το νόμο της
28ης/1/1914.
Από το 1936 στην Ελλάδα
υπάρχει δικτατορικό καθεστώς.
Υπόκειται στην κρίση του
δικαστηρίου.
ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ
Απαγορευόταν από το
φασιστικό καθεστώς.
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟΛΥΣΕΩΣ
ΜΙΣΘΩΤΩΝ
ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΓΙΑ
ΑΠΑΙΤΗΣΗ
ΔΕΔΟΥΛΕΥΜΕΝΩΝ
Ουδεμία
Αστική ευθύνη του εργοδότη.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ
ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ
Ουδεμία
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ
Ουδεμία
ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ
Ικανοποιητική ασφάλεια
ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΛΟΓΩ
ΑΠΟΛΥΣΗΣ
Ήταν αξιόλογη για τους
υπαλλήλους. Δεν προβλεπόταν
για τους εργάτες.
Αστική και ποινική ευθύνη του
εργοδότη.
Κατοχύρωση
φορτοεκφορτωτών,
ξενοδοχοϋπαλλήλων,
αρτεργατών, κτλ.
Απαγορεύεται η εργασία στους
ανηλίκους κάτω των 14 ετών,
και κάτω των 16 στις
ανθυγιεινές εργασίες.
Ασφάλιση του εργαζομένου
στις πολλαπλές κοινωνικές
ασφαλίσεις.
Ικανοποιητική για υπαλλήλους
και εργάτες.
ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΤΑ
ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ
Για τα μέλη της οικογένειας
ήταν προαιρετική.
ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ
ΑΝΕΡΓΙΑΣ
Ουδεμία
Υποχρεωτική σε όλους τους
εργαζόμενους και τα μέλη της
οικογένειας. Επίσης
ασφάλιση γήρατος, θανάτου,
ατυχήματος.
Επίδομα που ανέρχεται στο
70% του μισθού, για 180 ημέρες
το χρόνο.
Δωδεκάνησος. Έτος Β’ Τεύχη 13, 14, 15. Ιαν. Φεβρ. Μαρτ./1958. Σελ 53 – 54
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ι) ΑΠΟΡΙΑ
Ο μεγάλος αριθμός απόρων στα νησιά επέβαλε την άμεση παρέμβαση. Γρήγορα
συστάθηκαν επιτροπές απορίας σε όλα τα επαρχία για να καταγραφούν οι άποροι και
να τους δοθούν τα βοηθήματα. Όπως α) Εργασία στα εκτελούμενα έργα (πρόγραμμα
πρόνοιας διά της εργασίας), β) Δωρεάν νοσοκομειακή και φαρμακευτική κάλυψη,
γ) Δωρεάν διανομές τροφίμων (μέχρι τις 31/12/1952), τα τρόφιμα των γενικών
διανομών διατίθενται στη μισή τιμή απ’ όσο πουλιούνται στην υπόλοιπη Ελλάδα,
δ) Δωρεάν μετακίνηση εντός και εκτός Δωδεκανήσου των ασθενών και ε) Έκτακτες
παροχές (χρηματικά βοηθήματα, ιματισμός, κτλ.).
ΙΙ) ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΤΟΥ ΑΜΑΧΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ
Τα πολεμικά γεγονότα και οι βόμβες που έμειναν διάσπαρτες σε όλα τα νησιά με το
τέλος του πολέμου προκάλεσαν πολλά θύματα, είτε νεκρούς είτε αναπήρους.
Τα πρώτα εφτά χρόνια 104 ανάπηροι από ακρωτηριασμούς κάτω άκρων στα
Δωδεκάνησα εστάλησαν στο κέντρο αποκαταστάσεως αναπήρων στην Αθήνα για
θεραπεία και επαγγελματική εκπαίδευση.
Επίσης έγινε προσπάθεια εκπαίδευσης τυφλών.
ΙΙI) ΣΤΕΓΑΣΗ
Το πρόβλημα στέγης στα Δωδεκάνησα ήταν σημαντικό από τον καιρό της ιταλικής
κατοχής. Ο πόλεμος όμως το διόγκωσε κυρίως στη Ρόδο, την Κω και τη Λέρο.
Το στεγαστικό πρόβλημα οφειλόταν στην έλλειψη κατοικιών, την επιστροφή πολλών
προσφύγων και την άφιξη Ελλήνων δημοσίων υπαλλήλων.
Οι υπάρχουσες κατοικίες ήταν: Α) παλιές και Β) είχαν υποστεί αρκετές καταστροφές.
Α) Όσον αφορά στην παλαιότητα των κατοικιών:
α) Το 74% των κατοικιών κτίστηκε προ του 1912, σύνολο 26.263 κατοικίες,
β) Το 23% κτίστηκε από το 1912 και μέχρι το 1940, σύνολο 8.309 κατοικίες και
γ) Το 3% μόνο κτίστηκε μετά το 1940. Κτίστηκαν σύνολο 1.058 κατοικίες(3).
Β) Υπέστησαν ζημιές από τον πόλεμο το 10% μερικώς, το 2% καταστράφηκαν
εντελώς και έμειναν χωρίς συντήρηση το 13%. Δηλαδή, όταν ανέλαβε η Ελληνική
Διοίκηση, το 25% των οικοδομών, περίπου 10.000 κτήρια ήταν λιγότερο ή
περισσότερο γκρεμισμένα ή ετοιμόρροπα.
Και επειδή το πρόβλημα στέγης ήταν άμεσο η ελληνική διοίκηση αναγκάστηκε να
στεγάσει μεγάλο αριθμό κατοίκων στα δημόσια κτήρια, κυρίως στα
εγκαταλελειμμένα ιταλικά στρατόπεδα, τα οποία επισκεύασε και αναμόρφωσε.
ΙV) ΙΔΡΥΜΑΤΑ
Με την απόφαση 16614/12-6-47 περί συστάσεως φιλανθρωπικών ιδρυμάτων
λειτούργησαν στη Ρόδο τα παρακάτω:
Α) Ορφανοτροφείο αρρένων «Βασίλισσα Όλγα». Άρχισε τη λειτουργία του τον
Ιούνιο του1947.
Β) Βρεφοκομείο – Ορφανοτροφείο θηλέων Ρόδου. Άρχισε τη λειτουργία του τον
Ιούνιο του1947.
Γ) Πρεβεντόριο Βάρης Ρόδου «Άγιος Ανδρέας». Άρχισε τη λειτουργία του τον
Ιανουάριο του 1949. Σ΄ αυτό εισέρχονται ανά τετράμηνο αδενοπαθή και καχεκτικά
παιδιά.
Δ) Οίκος Ευγηρίας Δωδεκανήσου. Άρχισε τη λειτουργία του τον Ιανουάριο του 1948.
VI) ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΑ
Λειτουργούν στις μητροπόλεις Λέρου - Καλύμνου και Καρπάθου – Κάσου.
VIΙ) ΕΘΝΙΚΕΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΙΣ
Τα συσσίτια και οι κατασκηνώσεις άρχισαν να λειτουργούν τον Ιούνιο του1947 (Αρ.
πρωτ. 19241/375) και μέχρι το τέλος του 1948 είχαν φιλοξενήσει 1.177 παιδιά.
VIΙΙ) ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ – ΟΙΚΟΚΥΡΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ
Με την απόφαση 8939/634 της 17ης -7-1948 ιδρύθηκε παιδικός σταθμός στη Ρόδο και
οκτώ αγροτικές, μεταβατικές, οικοκυρικές σχολές σε όλα τα νησιά, καθώς και
νυχτερινές σχολές χειροτεχνίας και εμπορικές σχολές.
Οι προσπάθειες αυτές της ελληνικής διοίκησης με τα άμεσα μέτρα που ελήφθησαν,
συνετέλεσαν το ταχύτερο δυνατό στην βελτίωση της κοινωνικής ασφάλισης, και της
υγείας στα Δωδεκάνησα. (Το έργον της ελληνικής διοικήσεως εις την Δωδεκάνησον
1947 – 1954. Ρόδος 1954. σ. 37. Και το περιοδικό Δωδεκάνησος. Έτος Β’ Τεύχη 13,
14, 15. Ιαν. Φεβρ. Μαρτ./1958. Σελ 53 – 54. Το πρώτο ασφαλιστικό καθεστώς στα
Δωδεκάνησα ).
ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΪΑΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ
ΙΑΤΡΟΙ
Οι ιατροί όπως και οι άλλοι επιστήμονες, σύμφωνα με το κυβερνητικό διάταγμα αρ.
196 της 1ης/12/1929, υποχρεώνονταν να σπουδάσουν στην Ιταλία ή μετά το τέλος των
σπουδών τους στην Ελλάδα να πάνε στην Πίζα και άλλες πόλεις της Ιταλίας για δύο
χρόνια και να παρακολουθήσουν ειδικά σεμινάρια για να είναι έγκυρο το πτυχίο τους.
Κατόπιν όταν επέστρεφαν στα Δωδεκάνησα αποκτούσαν την άδεια ασκήσεως
επαγγέλματος.
Έτσι στις 16/1/931 για πρώτη φορά ανακοινώνονται με το κυβερνητικό διάταγμα αρ.
14 τα πρώτα ονόματα των Δωδεκανησίων επιστημόνων.
Αυτοί είναι δικηγόροι, ιατροί, οδοντίατροι, φαρμακοποιοί, κυρίως Έλληνες, αλλά και
μερικοί Εβραίοι.
Οι ιατροί από την Κω είναι οι κάτωθι :
Αλεξιάδης Εμμανουήλ
Ανδριωτάκης Νικόλαος
Μπιλλήρης Βασίλειος
Μπρουνέτη Αντόνιο
Χατζηπέτρος Χρήστος
Καραδέλογλου Συμεών
Γεωργιάδης Γεώργιος
Παρθενιάδης Μιχαήλ
Πέτρου Βασίλειος
Σαρρής Νικήτας
Σταματάκης Αφεντούλης
Σούνιο Δημήτριος
Θυμανάκης Απόστολος
Ζερβάνος Ιωάννης
Με το διάταγμα αρ. 22 της 1ης/1/1931 πήρε άδεια άσκησης επαγγέλματος ο ιατρός
Διακομανώλης Εμμανουήλ
Με το διάταγμα αρ. 89 της 15ης/4/1933 τέσσερις ιατροί έλαβαν άδεια άσκησης
επαγγέλματος μετά από παρακολούθηση στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, εκτός ενός
από το Πανεπιστήμιο της Γένοβας.
Παπαχρήστος Σεβαστιανός του Χρήστου
Παρθενιάδης Αλέξιος του Μιχαήλ
Περίδης Εμμανουήλ του Αντωνίου
Σεβαστιανός Ηλίας του Σεβαστιανού
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ
Με το διάταγμα αρ. 14 της 16ης/1/1931 δύο πρακτικοί οδοντίατροι πήραν άδεια
άσκησης επαγγέλματος.
Πρακτικοί οδοντίατροι
1) Φωτόπουλος Αθανάσιος
2) Μαυρουδής Λάζαρος
Με το διάταγμα αρ. 183 της 1ης/10/1931 ένας οδοντίατρος πήρε άδεια άσκησης
επαγγέλματος.
Μορόσο Μάρκος
Με το διάταγμα αρ. 40 της 6ης/2/1933 ένας οδοντίατρος πήρε άδεια άσκησης
επαγγέλματος.
Χρηστάκης Χρήστος
ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ
Με το διάταγμα αρ. 14 της 16ης/1/1931 δύο φαρμακοποιοί πήραν άδεια άσκησης
επαγγέλματος.
1) Γρηγοριάδης Γρηγόριος
2) Σταυράκης Στέφανος
Στο τέλος του 1947 ιδρύεται ο Ιατρικός Σύλλογος Κω με την επωνυμία
«ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ». (Χαράλαμπου Κιάρη . Τα σαράντα χρόνια του ιατρικού συλλόγου
Κω. Κωακά 6ος Αθήνα 1998 σ. 348)
ΑΓΓΛΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Σύμφωνα με το ημερολόγιο της εφημερίδας « ΧΡΟΝΟΣ » ( Ημερολόγιον 1946.
Επιμέλεια Β. Χ. Μαλαϊάκη. Έκδοση εφημερίδος «ΧΡΟΝΟΥ» )
η διάρθρωση της αγγλικής διοίκησης είχε ως εξής:
Γενικός διοικητής Δωδεκανήσου, Ταξίαρχος C. H. Gormley O.B.E.
Α) Επιτελικός αξιωματικός αναπληρωτής Γενικού Διοικητή, Αντισ/χης S. E. Grundy
O. B. E.
Β) Επιτελικός αξιωματικός υπεύθυνος για όλα τα νησιά, Ταγ/χης G. M. Miles Baiden
Γ) Επιτελικός αξιωματικός διευθυντής διοικήσεως και επιμελητείας, Ταγ/χής J. N.
Ward.
Δ) Επιτελικός αξιωματικός, Λοχαγός T. B. Thompson.
Ε)Προσωπάρχης και διευθυντής προσωπικού Βρετανικής Στρατιωτικής διοίκησης, Ν.
Θ. Ζούμης.
Στ)Προϊστάμενος διεύθυνσης δημόσιας υγιεινής, Αντισ/ρχης J. R. Hayman.
Tο ανώτερο προσωπικό δημόσιας υγιεινής ήταν:
Περιφερειακός υγειονομικός επιθεωρητής Ρόδου, ιατρός Οικονομίδης.
Γραφείο υγιεινής, Διακοβασιλείου Βασίλειος
Ο δημόσιος ιατρός στην Κω ήταν ο Ζερβάνος Ε.
ΙΑΤΡΟΙ ΚΩ
Ι. Π. Ζερβάνος
Χρ. Χατζηπέτρου
Εμμ. Αλεξιάδης
Γ. Σ. Γεωργιάδης
Δ. Γ. Γρηγοριάδης
Θ. Πέρος
Ν. Μαλλιάς
Κ. Χατζηθεμιστοκλής
Στ. Χατζηδιάκος
Εμ. Περίδης
Ιππ. Ιωαννίδης
Α. Μπρουνέττη
Α. Πλατανίστας
Γ. Γιαβάσης
Μ. Διακομανώλης (Ασφενδιού)
Σ. Παπαχρήστος (Πυλί)
Ηλ. Σεβαστιανός (Καρδάμαινα)
Ι. Μπιλλίρης (Αντιμάχεια)
Ν. Τηλιακός (Κέφαλος)
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ
Ι. Μαλλιάς
Χρ. Χρηστάκης
Α. Φωτόπουλος
ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ
Γερ. Φραζάκης (Φαρ. Ασκληπιός )
ΜΑΙΕΣ
Χ. Σεβαστοπούλου
Κ. Κουνούπη
Μ. Παρασκευά
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Σύμφωνα με την απογραφή που έγινε την 19η/10/1947, το Υγειονομικό προσωπικό
στα Δωδεκάνησα είναι αρκετά αυξημένο ως κάτωθι: (ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Συνθήκες,
Νόμοι, Στατιστικές, Χάρτες 1947 – 1997 Συλλογή – Επιμέλεια Τρ. Α. Γεροζήσης.
Βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1997.)
ΚΩΣ
ΣΥΝΟΛΟ
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ
ΙΑΤΡΟΙ
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ
ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ
ΜΑΙΕΣ
ΝΟΣΟΚΟΜΟΙ
23
154
4
34
3
54
6
81
16
156
ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ
Στις 22/6/1947 έγιναν οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη Δ.Σ. του νεοσύστατου
Φαρμακευτικού Συλλόγου Δωδεκανήσου. (Νέα εκ των νήσων, Φαρμακευτικός
Σύλλογος Ρόδου. Δωδεκανησιακή Επιθεώρηση. Τεύχος 7/Ιουνίου /1947.)
Από τις εκλογές εξελέγησαν :
α) Πρόεδρος: Γρ. Μαλλίδης,
β) Αντιπρόεδρος: Ν. Φανουράκης,
γ) Γραμματέας: Αντ. Αγαπητίδης,
δ) Ταμίας: Β. Φωτάκης και
ε) Σύμβουλος: Φρ. Φραντζής.
ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ ΚΩ
Δημήτριος Γρηγοριάδης (ιατρός), φαρμακείο χωρίς υπεύθυνο φαρμακοποιό και
Γεράσιμος Φραζάκης, φαρμακείο χωρίς υπεύθυνο φαρμακοποιό.
ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΙΔΕΑ
Το ότι η Κως είναι η γενέτειρα του πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτη δεν πέρασε
απαρατήρητο. Οι Ιταλοί αρχαιολόγοι με τις ανασκαφές, την αναστήλωση του
Ασκληπιείου και την ανακάλυψη του επονομαζόμενου αγάλματος του Ιπποκράτη
βοήθησαν στις έρευνες γύρω από αυτόν. Ονόμασαν το νοσοκομείο της Κω
«IPPOCRATEO».
Η πρώτη ελληνική δημαρχία με δήμαρχο τον Γ. Κουτσουράδη θεώρησε καθήκον της
να αναδείξει και να προβάλει την ιπποκρατική ιδέα. Όταν ο γιατρός Βάσος Βεργής
πρότεινε την ιδέα του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών,
έγινε αμέσως δεκτή από το Δήμο που άρχισε να εργάζεται για την εφαρμογή αυτής
της ιδέας. (Β. Χατζηβασιλείου. Ιστορία της νήσου Κω. Κως 1990. σ. 619 – 620).
Αλλά και ο πρώτος Έλληνας στρατιωτικός διοικητής ταγματάρχης Κωνσταντίνος
Κρεκούκιας προσπάθησε να βοηθήσει στην ανάδειξη της Κω σαν τόπου συνάντησης
των ιατρών του κόσμου. Σε συνεργασία με τους ιατρούς της Κω προσπάθησαν να
δουν πως θα μπορούσε πλέον με την Ελληνική Διοίκηση να εφαρμοστεί αυτή η ιδέα.
(αναφορά του Κωνσταντίνου Κρεκούκια στον συγγραφέα τον Ιούνιο του 2002).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Επί τουρκοκρατίας ο χώρος της υγείας ήταν αποκλειστικότητα των Δήμων.
Από την ιταλική κατοχή η υγειονομική πολιτική σιγά σιγά περνάει στην ιταλική
διοίκηση και στις καθολικές θρησκευτικές αποστολές. Η υγεία και η πρόνοια είναι οι
προνομιακοί χώροι για το πρόγραμμα ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.
Μετά τη συνθήκη της Λοζάνης το 1923 τα Δωδεκάνησα πέρασαν οριστικά σε ιταλικά
χέρια. Ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα που άρχισε ο Mario Lago ήταν το νέο
νοσοκομείο και η αναδιοργάνωση της υπηρεσίας υγιεινής το Φεβρουάριο του 1925.
(…una nuova luminosissima prova dell’ azione civilizzatrice dell’ Italia…MdR.
19/2/1933 L’ assistenza sanitaria nel possedimento.)
Η κατασκευή του δεν έγινε μόνο για τις τοπικές ανάγκες. Υπήρχαν και σοβαρές
πολιτικές σκοπιμότητες που αφορούσαν ολόκληρη την περιοχή της Ανατολικής
Μεσογείου. Ο ρόλος του ήταν να γίνει το κέντρο όλης της ιταλικής υγειονομικής
οργάνωσης στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως δημιουργήθηκε μετά τη συνθήκη της
Λοζάνης.( L’ Ospedale Regio Vanto di Rodi. Γ.Α.Κ. Αρχείο Ι.Δ.Δ. Φακ. 128/1927).
Οι διάφορες θρησκευτικές οργανώσεις και το φασιστικό κόμμα έκαναν την
προπαγάνδα και την πολιτική τους μέσα από ανθρωπιστικές πράξεις και
φιλανθρωπία.
Η καθολική και ιταλική προπαγάνδα περνούσε μέσα από την Εθνική Ένωση Ιταλών
Ιεραποστόλων (Α.Ν.Μ.Ι.) και τα τάγματα των Ιταλίδων καλογριών είχαν εξαπλωθεί
στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Τουρκία, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο.
Οι σχέσεις του ιταλικού κράτους με την Α.Ν.Μ.Ι. είναι εμφανείς. Η ένωση είχε
σκοπούς εθνικούς και θρησκευτικούς, όπως αναφέρει ο τίτλος της και αποδεικνύεται
από τις συμφωνίες που έκανε με την κυβέρνηση της Δωδεκανήσου.
Τα νοσοκομεία, τα σχολεία και τα φιλανθρωπικά ιδρύματα ήταν το κέντρο αυτής της
πολιτικής. Τα λειτουργούσαν μόνο Ιταλοί ιατροί και Ιταλίδες καλόγριες. Ποτέ δεν
επιτράπηκε μέχρι την απελευθέρωση να εργασθούν εκεί ορθόδοξοι ιατροί ή
επιστήμονες άλλων θρησκευτικών δογμάτων.
Η Α.Ν.Μ.Ι. χρηματοδοτούσε εν μέρει την κατασκευή των νοσοκομείων και έλεγχε
τη διοίκησή τους. Η κυβέρνηση και οι δήμοι πλήρωναν ένα σταθερό ποσό κάθε χρόνο
και τα νοσήλια των απόρων, οι δε άλλοι ασθενείς πλήρωναν από μόνοι τους. Έτσι
συντηρούνταν το νοσοκομείο μέχρι το 1937, που ο De Vecchi κρατικοποίησε τα
καθολικά ιδρύματα αφήνοντας όμως τις Ιταλίδες καλόγριες να συνεχίζουν το έργο
τους.
Ο έτερος σημαντικός λόγος για τη δημιουργία ενός νέου και οργανωμένου
συστήματος υγείας στα Δωδεκάνησα ήταν οικονομικός. Η Ιταλία είχε σκοπό να
δημιουργήσει χωριά εποίκων στη Ρόδο και την Κω. Χωρίς ένα οργανωμένο και
αποτελεσματικό υγειονομικό σύστημα η πολιτική αυτή δεν θα επέδιδε.
Μερικές ασθένειες της εποχής, όπως π.χ. η ελονοσία, ήταν ικανές να επηρεάσουν
ολόκληρη την οικονομία.
Επί της ιταλικής κατοχής το υγειονομικό σύστημα οργανώθηκε καλύτερα και η υγεία
στα Δωδεκάνησα σημείωσε πρόοδο, γι' αυτό και οι Δωδεκανήσιοι συγκριτικά με την
Ελλάδα είχαν μικρότερο δείκτη θνησιμότητας.
Οι σκοπιμότητες κατά την εφαρμογή του νέου υγειονομικού συστήματος στα
Δωδεκάνησα είναι εμφανείς. Ο έλεγχος των προνομιακών και φιλανθρωπικών δομών
από την καθολική εκκλησία Οι Έλληνες γιατροί είχαν μικρά εισοδήματα και
απαγορευόταν να διορισθούν στα νοσοκομεία. Εφόσον αναλάμβαναν γιατροί της
«κοντότας», έπρεπε να έχουν πιστοποιητικό πολιτικών φρονημάτων, χωρίς καμιά
εγγύηση στη δουλειά τους, αφού οι φασίστες εύκολα απέλυαν ή εξορίζαν όποιον δεν
τους άρεσε. Οι υπόλοιποι ήταν υπό παρακολούθηση και ο κάθε γιατρός είχε δικό του
φάκελο.
Ενδεικτικό για αυτή την κατάσταση είναι το άρθρο στην εφημερίδα
«ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗ» στις 18/6/1934, που αντιμετώπισε με καχυποψία και
επιφύλαξη το νέο θεσμό των επιχορηγούμενων ιατρών στην Κω.
ΚΩΣ
«..................Η Ιταλία, απεφάσισε να αποκτήση εν Δωδεκανήσω, μετά από τα
επιχορηγούμενα υπ’ αυτής ελληνικά σχολεία, τα οποία ούτω κατέστησεν φυτώρια καλλιέργειας των φασιστικών ιδεωδών και του φιλοϊταλικού πνεύματος εις τας συνειδήσεις
των Ελληνοπαίδων και ιατρούς επιχορηγουμένους.
Ούτω προ μηνός περίπου εδιώρισεν ως τον πρώτον τούτον επιχορηγούμενόν της ιατρόν
εν Κω, τον συμπολίτην μας ιατρόν κ. ......... επί της περιφερείας των χωρίων Ασφενδιού
και Πυλίου με μηνιαίον μισθόν 800 λιρετών !
Και εις πάσαν μεν άλλην περίπτωσιν άλλου καθεστώτος η πράξις αύτη της Διοικήσεως
δεν θα είχε καμμίαν σημασίαν, πέραν του ότι μία Διοίκησις, διορίζει έναν ιατρόν ως
ιατρόν πτωχών χωρικών και τον οποίον μισθώνει αυτή η ιδία η Κυβέρνησις αντί των
Δήμων των δυο τούτων χωρίων, και του ότι ο κ. ιατρός αυτός, βιοπαλαιστής,
αποδέχεται τον διορισμόν του, τον οποίον και θα εδικαιούτο να θεωρήσει ως ευτυχές
δι’ αυτόν γεγονός με τόσον γενναίον μάλιστα μισθόν.
Τί άλλο απλούστερον τούτου και ποία σχόλια επί της πράξεως αυτής της Κυβερνητικής
μερίμνης... θα είχαν την θέσιν των, άλλα από επαίνους δια την μέριμναν της
Κυβερνήσεως υπέρ των υπηκόων της ;
Βεβαίως είπαμε εάν η διορίζουσα Κυβέρνησις δεν ήτο η φασιστική Κυβέρνησις του
Μουσολίνι και εάν η μέριμνά της θα εστρέφετο εις αποικίας άλλης εκτός των
Δωδεκανησίων, τους οποίους, αυτή αύτη η Κυβέρνησις του Νέρωνος, σκοτώνει σαν
σκυλιά, το πράγμα δεν θα είχε την βαθυτέραν του έννοιαν ως και τας βαθυτέρας του
εξηγήσεις.
Αλλ’ η διορίσασα τον συμπολίτην ιατρόν ως επιχορηγούμενον της, είναι ή φασιστική
Κυβέρνησις του Μουσολίνι, η οποία δεν μπορεί ποτέ να σκέπτεται διά το καλόν και την
υγείαν των τυραννουμένων της σκλάβων, τους οποίους διά παντός μέσου εξοντώνει,
ατιμάζει, εξευτελίζει, σκοτώνει ...
Να γιατί ο νεοεγκατασταθείς ούτος θεσμός υπό της Ιταλικής Κυβερνήσεως, ο των
επιχορηγουμένων της ιατρών, οφείλει να μας απασχολήση επί των βαθύτερων
επιδιώξεων των τυράννων μας, επί της εθνικής μας υποστάσεως.
Δεν στρεφόμεθα κατά προσώπων την στιγμήν αυτήν, διότι ο διορισθείς ιατρός ως
επιχορηγούμενος της Ιταλικής Κυβερνήσεως, όχι μόνον τυγχάνει άριστος επιστήμων,
αλλά και ως πολίτης, μεταξύ των καλλιτέρων εκ των συμπολιτών μας, δι’ αυτό και
αποφεύγομεν να αναφέρωμεν το όνομά του.
Αλλ΄ ακριβώς η εκλογή τούτου, εκ των αρίστων μεταξύ του ιατρικού κόσμου της Κω,
όσον και μεταξύ των καλυτέρων χαρακτήρων, υπό της Ιταλικής Κυβερνήσεως, μας
εμβάλλει εις σοβαρωτέρας σκέψεις επί των εκ του θεσμού τούτων επιδιώξεων εκ
μέρους της, σκοτίων σκοπών. Διότι είναι γνωστόν ότι μέχρι τούδε η Ιταλική Κυβέρνησις
εξέλεξε τους εκλεκτούς... της, εκ των αποβρασμάτων.
Τί να συμβαίνει άραγε εις την προκειμένην περίπτωσιν του διορισμού του ιατρού ...
ως επιχορηγουμένου της ιατρού ;
Να πιστεύσωμεν ότι ο ιατρός κ. .. ... ηλλοιώθη τον χαρακτήρα και έγινεν εκλεκτός της
ιταλικής Κυβερνήσεως ; Κάθε άλλο. Γνωρίζομε τόσον καλά και στο βάθος τον
διορισθέντα ιατρόν, ώστε πάσα αντίθετος υπόνοιά μας, θα ήτο εναντίον της αληθείας.
Αλλά τότε ;
Πώς αυτή η αρωγή εις την προκειμένην περίπτωσιν των «γούστων» της Ιταλικής
Κυβερνήσεως δια τους υπ’ αυτής κρινομένους ως εκλεκτούς της ; Να υποθέσομεν ότι
ήλλαξε νοοτροπίαν η Ιταλική Κυβέρνησις και ότι του λοιπόν θα προκρίνει τους καλούς
και εναρέτους, ως τους ανθρώπους της προτιμήσεώς της; Δεν το φανταζόμεθα! Οι
διάφοροι Λακερδήδες και Κατσιματίδαι και Γαϊτανόπουλοι.... και... καί.. ων «ουκ έστιν
αριθμός» κάθε άλλο, ή περί τούτου μας πείθωσιν, οι εκλεκτοί της ούτοι εκ των
Ισκαριωτών της Δωδεκανήσου.
Αλλά τότε πώς εδιώρισεν τον ιατρόν κ. .... εις την Κυβερνητικήν αυτήν θέσιν και
μάλιστα με τον καταπλήσσοντα μισθόν των 800 λιρεττών μηνιαίως, γαλαντομίαν
πρωτοφανή διά την Ιταλίαν προς Έλληνα επιστήμονα, δεδομένου δ' ότι επέτρεψεν
απλώς να διατηρηθώσιν άλλοι ιατροί διορισθέντες υπό των κατά τόπους Δημαρχιών,
πριν ή αύται μεταβληθούν εις comyarcata, δηλ. εις Δημαρχίας με Δημάρχους Ιταλούς,
με μισθόν 300 ! θαυμάσατε λιρεττών, κατά μήνα ;
Και το δεύτερον συμπαρομαρτούν αυτό γεγονός, έρχεται πλέον να μας ενισχύση εις τάς
απόψεις μας, περί των επιδιώξεων της Ιταλικής Κυβερνήσεως, εκ του υπ’ αυτής
καθιερωθέντος τούτου θεσμού!
Πιστεύομεν ότι με την ανάλυσίν μας δεν θα πειράξωμεν καθόλου τα νεύρα του
συμπολίτου μας ιατρού κ. ..., διότι ως αναφέραμεν, δεν μας ενδιαφέρει το πρόσωπόν
του, αλλά ο θεσμός το επικίνδυνον τούτο, άλλως τε ο διορισθείς ιατρός, συμπαθής εις
όλους μας, ατυχής και βιοπαλαιστής υπήρξεν εκ χαρακτήρος και ο ίδιος αρκετά
μεμψίμοιρος και λεπτολόγος δι’ άλλους, εις όχι παρομοίας με την ιδικήν του
περίπτωσιν, αλλά πολύ ανεπαισθητοτέρας και άνευ πολύ σημασίας περιστάσεις πέριξ
άλλων δημιουργούμενων, που να μην δικαιούται να μας μέμφεται, διότι κάμνομεν
απλώς το εθνικόν μας καθήκον, πάνω από μια κατάστασιν που θα δημιουργηθεί αύριον
εν Δωδεκανήσω, με την καθιέρωσιν τού υπό της Ιταλικής Κυβερνήσεως, θεσμού των
επιχορηγουμένων ιατρών, οίτινες όλοι δεν πρόκειται να είναι όλοι ηθικοί, αλλ’ ούτε και
πρόκειται να μην καταστώσιν μελλοντικώς επιβλαβέστατα μιάσματα προς εθνοκτόνον
υπόσκαψιν του εθνικού ήθους εν ταις Νήσοις μας, μεταξύ των απλοϊκών χωρικών.
Διότι, αν «ομιλίαι κακαί...φθείρουσιν ήθη χρηστά», αργύρια πολλαπλά... φθείρουσι
πολλαπλώς... ωσαύτως! Το... σκυλί γαβγίζει εκεί που... τρώει, κατά την λαϊκήν
παροιμίαν και δικαιούμεθα και ημείς άρα να φοβούμεθα ότι οι μέλλοντες να
διορισθώσιν εκ των ημετέρων, επιχορηγούμενοι ιατροί της Ιταλικής Κυβερνήσεως, θα
επιχορηγηθούν και με ωρισμένας επιχορηγητικάς εκ μέρους των αβαρίας του εθνικού
των εγώ, υπέρ εξυπηρετήσεως των μισθοδοτών των, Ιταλικών Αρχών !
Θα μας παρετηρείτο όμως ότι πας κανών... με τας εξαιρέσεις του. Αυτό θέλομεν να
πιστεύωμεν και ημείς, τόσον δια τον εκ της πρωτευούσης Κω συμπολίτην μας ιατρόν κ.
... όσον και δια τον συνδιορισθέντα με τον πρώτον τούτον, έτερον ιατρόν κ. Ηλίαν
Σεβαστιανόν εκ του χωρίου Κεφάλου, επιχορηγηθέντα, επιταχθέντος και τούτου διά την
περιφέρειαν του χωρίου του.
........Ξεύρουν να πέρνουν πάντα οι Ιταλοί, περισσότερα απ’ ό,τι δίνουν. Η ιστορία είναι
τοις πάσιν γνωστή, κοινή, κοινοτάτη. Ας προσέξουν λοιπόν οι ιατροί μας, οι δυστυχείς
αυτοί οφειλέται των Ιταλικών Αρχών της Δωδεκανήσου, διότι ασφαλώς, οι καινούργιοι
πιστωταί... των, αι Ιταλικαί Αρχαί, είναι εκ των χειρίστων!
Αλλ’ ερωτάται, τι επιδιώκει η Ιταλική Κυβέρνησις με την γαλαντομίαν αυτήν προς τινας
εκ των Δωδεκανησίων ιατρών μας ;
θί εξηγήσωμεν : Η Ιταλική Κυβέρνησις εις την Δωδεκάνησον, διεξεδίκησε παντός
είδους διεισδήσεις, εφ’ όλων των κοινωνικών στρωμμάτων.
Διαλύει την ολότητα των Δωδεκανησίων, προστατευτικώ ... τω τρόπω υπέρ της μίας ή
άλλης τάξεως, σκοτώνει η Ιταλία θωπεύουσα, δηλητηριάζει, προσφέρουσα το
δηλητήριον εντός χρυσού κυπέλου.
Επροστάτευσεν τους γεωργούς της Δωδεκανήσου με την ίδρυσιν της Τραπέζης της
Σικελίας, ήτις εχορήγησεν μικροδάνεια εις αυτούς, ίνα. τους απορροφά κάθε καρπόν
του ιδρώτος των και όχι μόνον αυτό, αλλά ενώ αισχροκερδεί εις βάρος του γεωργού,
τον καθυπέταξεν, του αφήρεσε το ψωμί του από τα χείλη του και τον υποχρέωσε με
τρόπον... να στείλη και τα παιδιά του εις τα σχολεία τα ιταλικά ... όχι εις τα ...
επιχορηγούμενα, ελληνικά τοιαύτα, ήτοι εις τα εργαστήρια εις τα οποία χαλκεύεται η
ψυχή των παιδιών των χωρικών μας, με ιταλικάς ιδέας, από δασκάλους Έλληνας, την
ψυχήν ιταλικωτέρους των Ιταλών, ως συμβαίνει με όλους τους εξωμότας, όρα και
cavaliero Γούναρην εις Ασφενδίου.
Τους εργάτας της Δωδεκανήσου απησχόλησε, σε Κυβερνητικάς εργασίας (ανέγερσιν
Μεγάρων ή οδοποιίας) τους έδωκε ένα ψίχουλο. ..στα πεινασμένα τους χείλη, ένα
ημερομίσθιο όξος επί του ... Γολγοθά, αλλά πάντας φαίνεται ότι τους ευρίσκει πόρον
ζωής (θανάτου δηλητήριον) και με το δικαίωμα αυτό η Ιταλική Κυβέρνησις,
καθυποτάσσει τον πτωχόκοσμον των Νησιών μας, εις τα σχέδια των μαύρων
εξευτελιστικών της σχεδίων ποικιλοτρόπως.
Έξω της μεγαλοψύχου ταύτης ιταλικής μερίμνης των Αρχών της Δωδεκανήσου, έμενεν
ο διανοούμενος Κόσμος και μάλιστα το υποφέρον «συνάφι» των ιατρών μας.
Η Ιταλική Κυβέρνησις όμως, εσκέφθη ότι ο ρόλος ενός ιατρού εις ένα χωριό, είναι
ίσως ή και ανώτερος εις τας συνειδήσεις του πληθυσμού της υπαίθρου απ’ ότι και ο
ρόλος του «παπά» ή και του «δασκάλου».
Γιατί να μην χρησιμοποίηση και τους ανέργους και πειναλέους Δωδεκανησίους ιατρούς
αντί πινακίου φακής;
Τί θα στοιχίσουν επί του προϋπολογισμού δαπανών εν Δωξεκανήσω
ολίγαι
εκατοντάδες χιλιάρικων λιρεττών; Άλλως και όλα ο λαός θα τα πλήρωση.
Λοιπόν με τον επιχορηγούμενον της ιατρόν εκ των ημετέρων, η ιταλική Κυβέρνησις
σκοπεί να βλέπη και να ακούη ό,τι γίνεται στου κάθε χωριανού το σπητικό, αλλ’ όχι
μόνον αυτό. Διά του επιχορηγουμένου ιατρού, η ιταλική Κυβέρνησις αποσκοπεί και θα
επιδίωξη να κατευθύνη την Κοινήν γνώμη εις τα χωριά της Δωδεκανήσου, προς τας
κατευθύνσεις των σχεδίων της των εξιταλιστικών. Από τον ούτω υπ’ αυτής διορισθέντα
ή διορισθησόμενον ιατρόν η Διοίκησις θα αναμείνη να πη στον χωρικό της
Δωδεκανήσου να μην ... «ακούη τους κομπογιαννίτες ψευτοπατριώτες συγχωριανούς
του επί της σημασίας του κάθε υπ’ αυτής λαμβανομένου μέτρου και το οποίον ο ιατρός
επιχορηγούμενος θα επαινεί, μαζύ την Κυβέρνησιν και την στοργικότητά της; Υπέρ του
Λαού; Για να θολώνη τα... νερά !»
Και ο χωρικός μας, θα κρέμεται, από τα χείλη του ιατρού του, απ’ όπου θα εξαρτάται
και η υγεία αυτού και της «φαμιλιάς» του.
Ιδού ο άμεσος ρόλος του επιχορηγούμενου ιατρού. Εις το εξής εις την Δωδεκάνησον,
όστις ιατρός, μισθοδοτούμενος από το «governo» θα φροντίζη όλο και κάτι το πιό
εξυπηρετικό να προσφέρη εις την Ιταλικήν Κυβέρνησιν, μισθοδότριάν του. Φυσικωτάτη
άλλως τε συνέχεια, όπως συνέβη και με τους επιχορηγουμένους δασκάλους. Υπάρχει
όμως πίσω από την «φάμπρικαν» αυτήν του καινούργιου θεσμού των επιχορηγουμένων
ιατρών και ο έμμεσος σκοπός των επιδιώξεων της Ιταλικής Κυβερνήσεως. Διά της
καθιερώσεως των επιχορηγουμένων ιατρών, διοριζομένου ενός τοιούτου επί δύο ή και
πολλάκις επί τριών χωρίων, εκτοπίζονται εκείθεν άλλοι τέσσαρες ή και πέντε ή και
περισσότεροι, διότι εφ’ όσον ο χωρικός με την φτώχεια του, εις την οποίαν τον
κατεδίκασεν η αγρία ιταλική φορολογία, έχει τον ιατρόν του δωρεάν, για ποιόν λόγον να
πλήρωση για να πάρη άλλον ιατρόν; Και τοιουτοτρόπως η Ιταλική Κυβέρνησις, διαιρεί
τον ιατρικόν κόσμον μας στα Νησιά μας, εις δύο παρατάξεις, εις την των ευνοουμένων
της .... τους οποίους διώρισεν ή θα διορίζει και εις τους μη ευνοουμένους της, τους
οποίους θα καταδικάζη εις τον εξ ασιτίας ... θάνατον και αυτούς τους τελευταίους θα
αναγκάζη να σιωπούν ... κλείνοντες του λοιπού το στόμα, εις ότι...βλέπουν με την ελπίδα
να καταστούν και αυτοί επιχορηγούμενοι ή να απέρχωνται της Δωδεκανήσου, ενώ
ταυτοχρόνως θα αποκαρδιώνει την μαθητιώσαν Νεολαίαν από τας επιστήμας επίδοσίν
των, αχρηστεύουσα και διά του τρόπου τούτου, τα Ελληνικά Γυμνάσια, όσα ακόμη
μένουν ανοικτά και λειτουργούν !
Αυτόν τον φαύλον κύκλον δημιουργεί καθ’ ημάς ο νεοφανείς ούτος ρυθμός των
επιχορηγουμένων ιατρών, ο επινοηθείς υπό της Ιταλικής Κυβερνήσεως, χάριν των ως
άνω αναπτυχθέντων σκοτίων, πανούργων και εξιταλιστικών της επί των Νήσων μας
σχεδίων της. Έτσι ημείς τα βλέπομεν και εκ καθήκοντος ειδοποιούμεν επί των
επικειμένων κινδύνων εκ του ρόλου των, τους εκ των ημετέρων επιχορηγηθέντων
ιατρούς, ίνα τα έχωσιν υπ’ όψιν των. Ευχόμενοι και ελπίζοντες όπως τα ιταλικά
αργύρια εις την προκειμένην περίπτωσιν, πέσουν επί αγόνου ... εδάφους.
Θα παρακολουθήσωμεν την δράσιν των νεωστί διορισθέντων ιατρών, όμως και θέλομεν
να πιστεύωμεν ότι δεν θα μας δώσουν την δυσάρεστον αφορμήν, να ασχοληθώμε με
αυτούς. Ήδη πληροφορούμεθα ότι και άλλοι μνηστήρες, διεκδικούν θέσιν
επιχορηγουμένοιυ ιατρού, υποστηρίζοντες χάριν τούτου την υποψηφιότητα ως δημάρχου
του Γαϊτανοπούλου, του τέρατος τούτου, όστις τους υπόσχεται διορισμόν διά των
μέσων... του παρά τη Ιταλική Κυβερνήσει.
Τα περί άλλων νέα μας, εκτεταμένως εις προσεχή μου.»
Με τα αυστηρά μέτρα που έλαβαν οι Ιταλοί απαγορευόταν να διορισθεί Έλληνας
γιατρός στο νοσοκομείο της Κω. Έχουν διασωθεί τα έγγραφα που δείχνουν την
κρυφή διαπραγμάτευση μεταξύ της διευθύνουσας ηγουμένης Tarcisia Boscheiro και
του κυβερνήτη Mario Lago για την ανάληψη της διεύθυνσης του νοσοκομείου από
έναν ιατρό που να μην είναι ορθόδοξος. Λόγω της δυσκολίας να βρεθεί Ιταλός ιατρός
στην Κω και επειδή το νοσοκομείο ήταν έτοιμο, πίεσαν τον φραγκολεβαντίνο ιατρό
Ennea Brunetti, που τότε ήταν διορισμένος Δήμαρχος (Podesta) της Κω να αναλάβει
τη διοίκηση του νοσοκομείου (ΓΑΚ. Ιταλικό αρχείο Ρόδου Αρ. Φακ.289/1929).
Τελικά διαφώνησαν στο μισθολογικό. Ο ιατρός Ε. Brunetti έμεινε λίγο στο
νοσοκομείο της Κω και αναχώρησε για τη Ρόδο όπου ανέλαβε διευθυντής των
λουτρών της Καλλιθέας. Τη διεύθυνση τελικά ανέλαβε ο αδελφός του Antonio
Brunetti και όταν εκείνος αποσύρθηκε, ανέλαβε ο ροδίτης ιατρός Στέφανος
Χατζηδιάκος που ήταν μεν ορθόδοξος, αλλά είχε πάρει τη μεγάλη ιταλική
υπηκοότητα και ήταν αξιωματικός του ιταλικού στρατού. Έτσι το νοσοκομείο αλλά
και η υγειονομική πολιτική παρέμενε αυστηρά σε ιταλικά χέρια.
Το 1944 ο υποδιοικητής Faralli, ενώ κατέρρεε ο άξονας και η μοίρα της
Δωδεκανήσου δεν θα ήταν πια η ίδια, κατάλαβε το μεγάλο λάθος του De Vecchi και
μετέφερε την ιδιοκτησία των νοσοκομείων στην καθολική εκκλησία της Ρόδου.
Βέβαια ήταν πια αργά. Οι Κώοι με βίαιο τρόπο κατέλαβαν το νοσοκομείο. Οι
μετεγγραφές αυτές ήταν άκυρες και έτσι το νοσοκομείο πέρασε στο ελληνικό κράτος
με την απελευθέρωση. Το 1947 το Βατικανό αναγκάστηκε να παραδώσει τα σχολεία
και τα άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα των Δωδεκανήσων στους Δήμους, αρνήθηκε
όμως να παραδώσει τα νοσοκομεία. Αλλά ήταν πια αργά.
Όμως όσο και αν φαίνεται παράξενο ακόμη και σήμερα το Βατικανό δεν έχει ξεχάσει
αυτά τα ιδρύματα και κάνει προσπάθειες για να τα αποκτήσει, μέχρι τώρα όμως δεν
φαίνεται να αποδίδει αυτή η προσπάθεια. (Καθημερινή Δωδεκάνησος Αρ. 1493 της
9ης/11/2002).
ΚΩΝ/ΝΟΣ Δ. ΚΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ
ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ
kostaskogiopoulos.wordpress.com

ε δ ώ

Εφημερίδα Ελληνόπυργος

εδώ - Κοινή Γνώμη

Πρόγραμμα Συνεδρίου

Κατεβάστε σε μορφή PDF