ΔΗΜΟΣΘΕΝΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΙΑΝΙΑΣ Ερευνητική Εργασία Α΄ τάξης Σχολικό Έτος 2013-2014 ΚΤΙΣΜΑΤΑ-ΤΟΠΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ Πρόλογος Παιανία! Ένας τόπος με μακρά ιστορία! Μια ιστορία που ξεκινά σε βάθος χρόνου αιώνων, εξελίσσεται και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Αδιάψευστοι μάρτυρες: ιστορικά μνημεία, βυζαντινές εκκλησίες, παραδοσιακά κτίσματα, νεοκλασικά οικοδομήματα, αφηγούνται την ιστορία της πόλης μας! Περιεχόμενα 1.Συλλογική μνήμη και ταυτότητα 2.Παιανία: ένας τόπος με μακρά ιστορία 3.Δημοσθένης ο Παιανιεύς 4.Σπήλαιο Κουτούκι: κτίσμα αρχέγονης μνήμης 5.Βυζαντινές εκκλησίες της Παιανίας α)Η Αγία Τριάδα β) Η Αγία Παρασκευή γ)Ο Άγιος Δημήτριος δ) Ο Άγιος Αθανάσιος 6.Το καμαρόσπιτο 7.Νεοκλασικές επιρροές στην πόλη της Παιανίας 8.Ο Φώτης Κόντογλου αγιογραφεί εκκλησίες της Παιανίας 9.Πηγές-Βιβλιογραφία 1 1. Συλλογική μνήμη και ταυτότητα Συλλογική Μνήμη: Γεγονότα από το παρελθόν τα οποία μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. Η συλλογική μνήμη αναφέρεται πάντα σε μια κοινότητα, μια κοινωνία. Ένας ιστορικός χώρος, ένα μνημείο, ένα κτίσμα, είναι τόποι συλλογικής μνήμης, μάρτυρες της ιστορίας. Ταυτότητα: Ως ταυτότητα ενός προσώπου εννοούμε ότι το χαρακτηρίζει, όπως η καταγωγή, η γλώσσα και οι συνήθειές του. Συλλογική Ταυτότητα: Ως συλλογική ταυτότητα μιας κοινότητας ή ενός λαού, εννοούμε τα στοιχεία που αντιπροσωπεύουν το λαό ή την κοινότητα περιλαμβάνοντας τη θρησκεία, την εθνικότητα, τη γλώσσα, τις παραδόσεις, τη συλλογική μνήμη. Η δική μας Παιανία «Γεννήθηκα στην Αθήνα. Όταν έφτασα στο 4ο έτος, εγκατασταθήκαμε με τους γονείς μου και τα 5 αδέρφια μου στην Παιανία. Ήταν τόσο διαφορετικά, τόσο ήρεμα, τόσο αγνά. Ηρεμούσες μόνο και μόνο που κοίταζες για λίγο το μαγευτικό τοπίο... Ικανό να σε ξελογιάσει και να σε παρασύρει σε άλλες αναμνήσεις και σε άλλα μέρη...» «Κάτι που μου έχει μείνει από την Παιανία είναι όταν ήμουνα μικρή και πήγαινα με τη μαμά μου στο Καμάρθι και μαζεύαμε ανεμώνες. Πηγαίναμε τέλη Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου και μαζεύαμε, είτε μόνες μας είτε με τη θεία μου. Όταν μεγάλωσε και η αδερφή μου ερχόταν μαζί μας μέχρι που έπαθα αλλεργία». «Όταν ήμουν γύρω στα πέντε χρόνια, πηγαίναμε, θυμάμαι, με τη μαμά, τον μπαμπά και τον αδερφό μου, στη Βουή κάθε Καθαρή Δευτέρα και πετάγαμε τον χαρταετό. Ο μπαμπάς τον πέταγε, η μαμά πρόσεχε τον αδερφό μου και εγώ φοβούμουν μην φύγει ο χαρταετός. Ακόμα θυμάμαι το τοπίο, χωρίς καλώδια ρεύματος γύρω, μόνο βράχια και ξερόχορτα, αλλά ποτέ δεν θα ξεχάσω τη θέα που είχε από κει πάνω, αν και δεν πήγαινα κοντά στο γκρεμό που τα έβλεπες όλα, αλλά και από το βάθος όπου ήμουν μπορούσα και έβλεπα το αεροδρόμιο και λίγο πιο πριν. Μια εμπειρία πιο μετά... πήγαμε στη Χαλιδού και είδαμε το παλιό υδραγωγείο της Παιανίας που έπλεναν τα ρούχα οι παλιοί. Τότε το νερό το οποίο έτρεχε οδηγούνταν σε μια γουρνίτσα. Ήταν γραφικά εκεί. Γύρω από αυτό το κτίσμα ανυψώνονταν λεύκες θεόρατες και το έδαφος πράσινο από το χορτάρι. Αφού είδαμε το υδραγωγείο, πήγαμε στην παλιά βρύση, από την οποία προμηθεύονταν νερό όλοι οι κάτοικοι της Παιανίας. Μετά πήγαμε προς το βουνό και είδαμε παλιά αλλά τόσο ωραία σπίτια...» «Είμαι από ξένη χώρα αλλά στην Παιανία έχω ζήσει εδώ και 10 χρόνια. Όταν ήμουν μικρή γύρω στα 7 χρόνια, πηγαίναμε πάνω στο βουνό και στο Σπήλαιο, πηγαίναμε 2 σε διάφορες εκκλησίες και κάναμε βόλτες σε βουνά που υπάρχουν στην Παιανία...Η Παιανία για μένα είναι σαν την πατρίδα μου...» «Κάτι που με έχει αγγίξει στην Παιανία είναι όταν πήγαινα με τον παππού μου, τη γιαγιά μου και τον αδερφό μου για τρύγο. Κάθε Σεπτέμβριο μέχρι την ηλικία 5 χρονών γιατί δεν πηγαίναμε σχολείο. Το πρωί μας ξύπναγε η γιαγιά, μας έντυνε με παλιά ρούχα και μας έβαζε στο αγροτικό μαζί με τις αδερφές μου... Θυμάμαι όταν βγαίναμε στον κεντρικό δρόμο έβλεπα τρακτέρ και αγρότες να έχουν κλείσει το δρόμο. Νόμιζα πως ήταν μια μεγάλη γιορτή και εκεί γνώρισα πολλά παιδιά στην ηλικία μου. Το μεσημέρι τρώγαμε όλοι μαζί γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι όπου πάνω είχε τυρί, ψωμί, ντομάτα και ελιές. Τέλος περίμενα κάθε χρονιά πώς και πώς τον Σεπτέμβριο για να πάμε». «Το σπίτι που γεννήθηκα είναι στην Παιανία. Εκεί μεγάλωσα και έκανα φιλίες. Το σπίτι που μεγάλωσα ήταν μικρό, απέναντι από ένα γραφείο τελετών». «Αν και είμαι κρητικιά, είμαι εδώ από τα παλιά. Με τις άσπρες μας τις πέτρες και να τρέχουμε σαν τις ρουκέτες. Ωραία χρόνια παιδικά, αλλά τώρα πάνε πια. Παιανία όλο αναμνήσεις, Παιανία όλο θλίψεις». «Από την Παιανία μου αρέσει πολύ το Μουσείο Βορρέ γιατί έχει ενδιαφέροντα πράγματα μέσα. Ακόμα η πλατεία του χωριού έχει πολλές καφετέριες όπου μαζεύεται πολύς κόσμος εκεί. Η Παιανία είναι ένα χωριό πυκνοκατοικημένο. Γενικά δεν έχει πολλά αξιοθέατα και δεν υπάρχουν κέντρα διασκέδασης. Μου αρέσει πολύ που κατοικώ στην Παιανία». «Τα παιδικά μου χρόνια στην Παιανία ήταν πολύ ευχάριστα και ξέγνοιαστα. Το καλοκαίρι ήταν η αγαπημένη μου εποχή. Κάθε απόγευμα μαζευόντουσαν συγγενείς, γέλια, χαρές, φωνές, παιδιά να παίζουν και να τραγουδούν. Ένα βράδυ είχαμε μαζευτεί όλα τα παιδιά γύρω απ’ το τραπέζι των μεγάλων κι ακούγαμε ιστορίες, είχαμε συγκινηθεί πολύ γιατί άκουγα το θείο μου που αναπολούσε ιστορίες απ’ τα παλιά. Επίσης κάθε καλοκαίρι πηγαίναμε για σύκα. Σαν πρώτο εγγόνι που ήμουν με είχανε όλοι στα όπα όπα και δεν μου χάλαγαν χατίρι. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τον πρώτο γάμο της ξαδέρφης μου, όλη η γειτονιά να έχει μαζευτεί στο σπίτι του θείου μου για να δούνε τη νύφη και να τη χρυσώσουν. Ατελείωτες οι αναμνήσεις μου απ’ αυτό τον τόπο». «Εγώ, επειδή δεν είμαι ούτε τόσο καιρό στην Παιανία και ούτε έχω γυρίσει παντού, δεν έχω βρει κάτι συγκεκριμένο που να ξεχωρίσω τόσο. Το μόνο που έχω βρει είναι οτι έχει ησυχία και δεν είναι τόσο πυκνοκατοικημένη. Έχει κρατήσει κάποια χαρακτηριστικά του χωριού και έχει κάποια ωραία τοπία, φυσικά κυρίως» «Πριν από 3 χρόνια ξαναπήγα στο πατρικό των παππούδων μου και συνεπώς της μητέρας και του θείου μου. Είχα να πάω πολλά χρόνια και μου φάνηκε τόσο 3 αλλαγμένο αν και ήταν όπως την πρώτη φορά. Ήταν ένα όμορφο νεοκλασσικό, φροντισμένο, προσεγμένο και πολύ ιδιαίτερο για την τότε εποχή. Ένιωθα πολύ ωραία που έμαθα κάποια πράγματα σχετικά με τη ζωή τους, ακόμα ένιωθα ενθουσιασμό και περιέργεια για το πώς ήταν η Παιανία τότε. Βέβαια είδα κάποιες φωτογραφίες αλλά δεν μπορούσα να αρκεστώ μόνο σε αυτές. Έτσι η γιαγιά μου, μου είπε αμέτρητες ιστορίες και εμπειρίες της. ‘Ετσι συνειδητοποίησα οτι είμαι πολύ τυχερή που μένω εδώ και αν μου δινόταν η ευκαιρία θα επέλεγα να μένω εδώ!!!» «Την Παιανία την έχω βαθιά μέσα στην καρδιά. Με τα όμορφά της τα πράσινα και τα πουλιά πολλών ειδών να κελαηδούν. Με το γαλάζιο καλοκαιρινό ουρανό παίζουμε με τα παιδιά της γειτονιάς έξω στον κήπο. Όμως αυτό γινότανε παλιά...». «Στην Παιανία που ζω μου αρέσει πολύ το μουσείο και το τοπίο. Επίσης δεν είναι πολύ πυκνοκατοικημένη και δεν έχει πολύ κόσμο. Αυτό που δεν μου αρέσει είναι που δεν υπάρχουν κέντρα διασκέδασης». «Από την Παιανία δεν έχω καμιά ιδιαίτερη εμπειρία, διότι δεν κατοικώ εδώ οπότε δεν μπορώ να πω τίποτα ιδιαίτερο. Από τους 6 μήνες που είμαι εδώ μου έχει κάνει εντύπωση το τοπίο... η συνήθεια που πηγαίνουν όλα τα παιδιά στην πλατεία σχεδόν κάθε Σάββατο λόγω της οικειότητας που έχουν αποκτήσει, το μικρό σύγχρονο χωριουδάκι όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, οι παππούδες συναντιούνται στα σύγχρονα καφενεία και στις ταβέρνες, ο απλοϊκός τρόπος ζωής των κατοίκων». «Μπορεί να μη γεννήθηκα και να μεγάλωσα στην Παιανία αλλά την αγαπώ πάρα πολύ. Εδώ έκανα φίλους, πάω σχολείο και εκτός από την περιοχή που μένω, τη νιώθω σαν μεγάλο σπίτι. Ξέρω σχεδόν τα πάντα γι αυτήν. Βέβαια το χειμώνα είναι λίγο βαρετή, γιατί είναι χωριό και βγαίνουν σε άλλες περιοχές αλλά αυτό δεν με επηρεάζει». «Όταν ήμουν πιο μικρή είχα πάει με μια φίλη μου στην παιδική χαρά. Μαλώσαμε με ένα παιδί και άρχισε να με κυνηγάει με το ποδήλατο του κι εγώ άρχισα να τρέχω με το δικό μου και για να μη με πιάσει πέρασα τη λεωφόρο Λαυρίου χωρίς να προσέξω άμα έρχεται κανένα αμάξι και φοβόμουνα πάρα πολύ». «Ακόμα θυμάμαι πώς ήταν η Παιανία πριν από κάτι χρόνια. Πρίν από περίπου 10 χρόνια η Παιανία δεν ήταν όπως είναι τώρα. Παντού έβλεπες χωράφια, κάμπους και μικρά δασάκια. Δεν περνούσαν τόσα αυτοκίνητα όσα περνάνε τώρα. Οι δρόμοι δεν ήταν ασφαλτοστρωμένοι, αλλά χωματόδρομοι. Δεν υπήρχαν τόσα σπίτια όσα υπάρχουν σήμερα. Την Παιανία θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε σαν ένα τόπο που πάνε αυτοί που αναζητούν την ηρεμία και τη γαλήνη. Τώρα η Παιανία είναι ένα «σύγχρονο» χωριό. Θα λέγαμε οτι έχει χάσει τη γαλήνη της και όσο περνάνε τα χρόνια όλο και περισσότερο χάνει τη μαγεία της». 4 2. Παιανία: ένας τόπος με μακρά ιστορία Η ονομασία Παιανία είναι αρχαιοελληνική και αποτελεί το όνομα ενός από τους πλουσιότερους Δήμους της αρχαίας Αθήνας, του Δήμου Παιανίας. Η ονομασία Λιόπεσι, κατά μία εκδοχή προέρχεται από την αλβανική λέξη "Λιόπα" που σημαίνει αγελάδα, κατά μια άλλη από τις πατρίδες των Αρβανιτών που την κατοίκησαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η μετονομασία σε Παιανία έγινε με βασιλικό διάταγμα του 1915 πλην όμως καθιερώθηκε πολύ αργότερα. Από το 1830 μέχρι πρόσφατα, η διοικητική έκταση των ορίων της Παιανίας εκτείνεται από την κορυφογραμμή του Υμηττού μέχρι τις νότιες πλαγιές της Πεντέλης, τα βόρεια των Σπάτων και τη ράχη της Βραυρώνας. Σήμερα, τα όρια αυτά έχουν συρρικνωθεί λόγω της επέκτασης άλλων δήμων (Αγία Παρασκευή), της δημιουργίας νέων Δήμων (Γέρακας, Γλυκά Νερά) και των κρατικών απαλλοτριώσεων (Αεροδρόμιο Σπάτων) το οποίο επέβαλε την απαλλοτρίωση μεγάλων τμημάτων καλλιεργήσιμης γης. Η πόλη των 42.762 στρεμμάτων εκτείνεται μέχρι και τις εγκαταστάσεις του Διεθνούς Αεροδρομίου, ενώ εντός των διοικητικών της ορίων διέρχεται και η Αττική Οδός. Οι κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ανέρχονται σε 13.013, ενώ μετά τα έργα που πραγματοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή αναμένεται να φτάνουν περί τις 18.000. Αυτό σημαίνει ότι το 2001 σε κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο αντιστοιχούσαν 304 κάτοικοι και σήμερα ακόμη περισσότεροι. Η περιοχή είναι άνυδρη με κλίμα ξηρό και μεσογειακό. Η χλωρίδα συνίσταται κυρίως σε αμπελώνες, ελαιόδενδρα και λοιπά καλλιεργήσιμα είδη. Οι αυτόχθονες κάτοικοι ασχολούνται μέχρι και σήμερα με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ από το 2004 και έπειτα έχει παρατηρηθεί αύξηση του πληθυσμού από αστούς που αναζητούν κατοικία. Η περιοχή προτιμάται για τα διάσπαρτα ταβερνάκια από διερχόμενους επισκέπτες και ένα περίπατο μέσα στην πόλη. Επίσης η Παιανία παρουσιάζει τουριστικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον με το σπήλαιο της Παιανίας "Κουτούκι", το γειτονικό Λεοντάρι, περιοχή που λέγεται ότι έζησε στην αρχαιότητα ο διάσημος ρήτορας Δημοσθένης και τα βυζαντινά ευρήματα που μαρτυρούν την πλούσια ιστορία της και κατά τη βυζαντινή περίοδο και την Τουρκοκρατία. 5 3. Δημοσθένης ο Παιανιεύς Αθηναίος ρήτορας και μια από τις σπουδαιότερες πολιτικές φυσιογνωμίες του αρχαίου κόσμου. Ήταν γιός του Δημοσθένη από τον δήμο Παιανίας και της Κλεοβούλης. Γεννήθηκε στην Αθήνα μεταξύ του 385- 384 π.Χ. Ο πατέρας του, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα ευκατάστατος, είχε το ίδιο όνομα, αλλά πέθανε όταν ο Δημοσθένης ήταν ακόμα παιδί. Οι κηδεμόνες του Δημοσθένη όμως, καταχράστηκαν αρκετή από την περιουσία του. Ο ρήτορας ξεκίνησε την ρητορική του καριέρα ως λογογράφος. Είχε ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας και έμεινε στην Ιστορία κυρίως για την σφοδρή εναντίωση του στον διαφαινόμενο επεκτατισμό του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας. Με τους τέσσερις Φιλιππικούς λόγους του (η γνησιότητα του τέταρτου αμφισβητείται) και με τους τρεις Ολυνθιακούς του, προσπάθησε να πείσει τους συμπατριώτες του να οργανωθούν για να αντιμετωπίσουν τον από Βορρά κίνδυνο. Το 324 π.Χ. ο Άρπαλος έκλεψε τους βασιλικούς θησαυρούς στα Σούσα και τους μετέφερε στην Αθήνα. Εκεί προσπάθησε να υποκινήσει επανάσταση κατά του Αλεξάνδρου. Στη δίκη που ακολούθησε κατηγορήθηκε και ο Δημοσθένης ότι δωροδοκήθηκε από τον Άρπαλο, κρίθηκε ένοχος και εξορίστηκε. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι Αθηναίοι τον ανακάλεσαν από την εξορία, όμως κυνηγήθηκε και πάλι μετά τον Λαμιακό πόλεμο και κατέφυγε στην Καλαυρία του Πόρου όπου αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο το 322 π.Χ. Ύστερα από 42 χρόνια καθώς λέει ο Πλούταρχος, ο δήμος των Αθηναίων, (η Αθηναϊκή Δημοκρατία), θυμήθηκε να τον τιμήσει όπως του άξιζε, στήνοντας χάλκινο ανδριάντα και ψηφίζοντας να τρέφεται στο πρυτανείο κάθε φορά ο μεγαλύτερος εν ζωή των απογόνων του. Στη βάση του ανδριάντα του χαράχτηκε το περίφημο επίγραμμα: «Αν, Δημοσθένη, είχες δύναμη τόση, όσο νου, τότε δε θα σκύβανε ποτέ σε Μακεδόνων σπαθί οι Έλληνες». Τα τεχνικά μέτρα που εφάρμοσε ο Δημοσθένης είναι ίδια με του Ισοκράτη, το αποτέλεσμα όμως που γύρευε ήταν αντίθετο από εκείνου. Όταν τον ρωτούσαν ποιο είναι στη ρητορική το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο, απαντούσε πάντα έτσι: «η ηθοποιία». Έγραψε περίπου 60 λόγους, 42 δικανικούς, 17 πολιτικούς, 1 πανηγυρικό, καθώς και διάφορες επιστολές. Σώθηκαν 56 προοίμια λόγων και 9 λόγοι χάθηκαν. Τα έργα του κυκλοφόρησαν σε πολλές εκδόσεις και σε διάφορες χώρες. 6 4. Σπήλαιο Κουτούκι: κτίσμα αρχέγονης μνήμης Το «Κουτούκι» είναι το μεγαλύτερο και το ωραιότερο από τα εξήντα (60) περίπου σπήλαια της Αττικής. Βρίσκεται στις ανατολικές παρυφές του κυρίως ορεινού όγκου του Υμηττού και υπάγεται στον Δήμο Παιανίας. Πρώτος εξερευνητής του Σπηλαίου θεωρείται ο δημοσιογράφος Δ. Χατζόπουλος, ο οποίος, με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής, πραγματοποίησε την πρώτη κάθοδο από την φυσική είσοδο του σπηλαίου, όπου προηγουμένως είχε πέσει ένα κατσίκι. Η δημιουργία του οφείλεται στην υψηλή διαλυτότητα των ασβεστόλιθων στο νερό της βροχής. Αυτό είναι και η πρωταρχική αιτία γενέσεως των σπηλαίων. Έτσι έχει δημιουργηθεί και το μεγαλύτερο μέρος του Σπηλαίου της Παιανίας, με πλούσιο βιωματικό διάκοσμο, με ποικιλίες σταλακτιτικών σχηματισμών και υποβλητική ατμόσφαιρα, στοιχεία που ώθησαν στο να δοθούν διάφορα ονόματα στις αίθουσες, τους εξώστες, τις πλατείες και τους διαδρόμους. 7 5. Βυζαντινές εκκλησίες της Παιανίας Όπως σε ολόκληρη την Ανατολική Αττική έτσι και στην Παιανία σώζονται σημαντικές εκκλησίες και εκκλησάκια της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου. Τα περισσότερα από αυτά είναι εξαιρετικά αξιόλογα και προστατεύονται ως μνημεία. Μεταβυζαντινή περίοδος ονομάζεται η περίοδος μετά το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δηλαδή μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Αν και πολλές περιοχές της αυτοκρατορίας, ήδη από το 1204 έχουν καταληφθεί από τους Φράγκους, ο όρος αναφέρεται στους χρόνους μετά τον 15ο αιώνα, ως γενικό ορόσημο του τέλους εποχής. α) Η Αγία Τριάδα Η Αγία Τριάδα βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου στα δυτικά της πόλεως μας. Χρονολογείται τον 12ο αιώνα. Είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο. Ο Ναός έχει δύο εισόδους μια από δυτικά και μια από Νότια. Διακρίνουμε τον τρούλο, την κεραμοσκεπή στέγη με χειροποίητα πλατειά και μεγάλα κεραμίδια. Το καμπαναριό είναι πολύ μεταγενέστερο. Στους τοίχους της Αγίας Τριάδας και στο γύρω χώρο είναι ενσωματωμένα και διάσπαρτα απομεινάρια από παλαιότερο κτίσμα. Ο Ναός περιβάλλεται από μαντρότοιχο και από κυπαρίσσια, πεύκα και ελαιόδεντρα. 8 β) Η Αγία Παρασκευή Βρίσκεται στο κέντρο της Παιανίας, στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ο όρος Παλαιοχριστιανική περίοδος χαρακτηρίζει τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, και τοποθετείται χρονολογικά από τον 4ο έως τον 7ο - 8ο μ.Χ. αιώνα. Ο σημερινός ναός είναι ξυλόστεγη βασιλική των χρόνων της τουρκοκρατίας. Στο εσωτερικό σώζονται σημαντικές τοιχογραφίες, σήμερα ασβεστωμένες, αλλά προχωρούν εργασίες αποκατάστασης τους. Οι αγιογραφίες του τέμπλου είναι έργο του σπουδαίου ζωγράφου Φώτη Κόντογλου, το 1941. γ) Ο Άγιος Δημήτριος 9 Μικρός ναός, σταυροειδής με τρούλο, που δεν έχει καταγραφεί. Πιθανότατα χρονολογείται την περίοδο της Τουρκοκρατίας όπως και τόσα άλλα εκκλησάκια της Ανατολικής Αττικής. Οι γενικές του διαστάσεις είναι περίπου 3 Χ 3 μέτρα. Βρίσκεται δίπλα στον περίβολο του σχολείου μας. δ) Ο Άγιος Αθανάσιος Ο ναός βρίσκεται στα ανατολικά της Παιανίας και ανήκει στη μεταβυζαντινή εποχή. Το ιδιαίτερο στοιχείο που τον χαρακτηρίζει είναι οι φάσεις τις οποίες διασώζει, αφού είναι χτισμένος πάνω στα λείψανα μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Σήμερα σώζονται μόνο νεώτερες τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες αυτές χωρίζονται σε τέσσερα στρώματα, χρονολογημένα όλα στους χρόνους της Τουρκοκρατίας . Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός της εύρεσης επιγραφής με βάση την οποία πρόκειται για επιτύμβια επιγραφή από παλαιοχριστιανικό τάφο. Διάφορα ευρήματα που έχουν εντοπισθεί στη θέση γύρω από το ναό, οδηγούν στο συμπέρασμα της ύπαρξης ανθηρού παλαιοχριστιανικού οικισμού, ο οποίος φαίνεται να συνεχίζεται όχι μόνο κατά τον 11ο και 12ο αιώνα αλλά και στους χρόνους της Τουρκοκρατίας. 10 6. Το καμαρόσπιτο Πρόκειται για τύπο παραδοσιακού σπιτιού που συναντιέται στην Αττική αλλά και σε άλλες περιοχές της νότιας Ελλάδας, όπως στην Κρήτη. Το όνομά του οφείλεται στη μεγάλη καμάρα που χτιζόταν στο μέσο του «μεγάλου σπιτιού» για να στηρίζει τη στέγη, αφού παλαιότερα δεν υπήρχαν τα δομικά υλικά, και οι μέθοδοι στήριξης που υπάρχουν σήμερα. Επισκεφθήκαμε ένα καμαρόσπιτο της Παιανίας. Το κτήριο χρονολογείται από το 1713. Ήταν το σπίτι της εύπορης οικογένειας του Δημητρίου Δάβαρη. Εκεί στεγάζεται σήμερα το Λύκειο Ελληνίδων Παιανίας. Το σπίτι είναι χτισμένο με πέτρα και περιβάλλεται από πολύ μεγάλη αυλή. Για να μπεις στην αυλή, περνάς από την μεγάλη ξύλινη πόρτα, την ντεραυλή, που στεγάζεται από μικρή ξύλινη σκεπή με κεραμίδια. Στον εσωτερικό χώρο του κτηρίου υπάρχει το μεγάλο δωμάτιο που έχει τζάκι. Υπάρχουν δύο εσωτερικές πλαϊνές πόρτες που οδηγούσαν στον αχυρώνα και στον στάβλο. Όλο το κτήριο έχει δύρριχτη στέγη. Δεξιά από το κεντρικό κτήριο και στην ίδια ευθεία κτισίματος, είναι το αμπάρι και το κελάρι. Εξωτερικά, δεξιά από την ντεραυλή είναι ο ΄΄πύργος΄΄. Έχει τζάκι και μια μπαλκονόπορτα που βγάζει στο μεγάλο στεγασμένο μπαλκόνι. Απέναντι από το κεντρικό κτήριο υπάρχει το πηγάδι, η πέτρινη γούρνα όπου έπλεναν τα ρούχα και παραδίπλα το χαγιάτι. Ο χώρος πια έχει αναστηλωθεί και η χρήση του έχει διαφοροποιηθεί. Σε αυτό τον χώρο εκτός από το Λύκειο Ελληνίδων που στεγάζεται εκεί, υπάρχει και η λαογραφική του συλλογή που αποτελείται από δωρεές των κατοίκων της Παιανίας. 11 7. Νεοκλασικές επιρροές στην πόλη της Παιανίας Kατά το τέλος του 18ου και τον 19ο αιώνα εμφανίζεται στην κεντρική Ευρώπη το κίνημα του νεοκλασικισμού στην τέχνη. Εμπνεέται από τον αρχαίο ελληνικό κλασικό πολιτισμό καθώς και τον ρωμαϊκό. Στη νεοκλασική αρχιτεκτονική η μορφή υιοθετεί πολλά στοιχεία από τους αρχαίους ελληνικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Ο νεοκλασικισμός εισάγεται στην Ελλάδα και από τα μεγάλα, επιβλητικά κτήρια περνά στα μικρά, ταπεινά οικοδομήματα. Σε αυτά αναγνωρίζεται από επιμέρους διακοσμητικά στοιχεία όπως ψευδοκίονες, διακοσμητικές ταινίες γύρω από τη στέγη, αετώματα πάνω από τα παράθυρα, μίμηση μαρμάρου στο επίχρισμα της όψης. Περιδιαβαίνοντας τους δρόμους και τα στενά της Παιανίας μπορούμε να διακρίνουμε πολλά κτίσματα με νεοκλασικές επιρροές. 12 8. Ο Φώτης Κόντογλου αγιογραφεί εκκλησίες της Παιανίας Γεννήθηκε στο Αϊβαλί, στις 8 Νοεμβρίου 1895. Ήταν γιος του Νικολάου Αποστολέλλη και της Δέσπως Κόντογλου. Πολυ νωρίς έχασε τον πατέρα του και την κηδεμονία αυτού και τριών μεγαλύτερων αδερφών του ανέλαβε ο θείος του Στέφανος Κόντογλου, ηγούμενος της μονής της Αγίας Παρασκευής, στον οποίο οφείλεται και η χρήση του επωνύμου της οικογένειας της μητέρας του. Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια τα έζησε στο Αϊβαλί. Εκεί τελείωσε το σχολείο το 1912. Στο Γυμνάσιο ήταν συμμαθητής με τον λογοτέχνη και ζωγράφο Στρατή Δούκα και ήταν μέλος μιας ομάδας μαθητών που εξέδιδε το περιοδικό Μέλισσα, το οποίο ο Κόντογλου διακοσμούσε με ζωγραφιές. Το συγγραφικό και εικαστικό του ταλέντο άνθισε νωρίς. Το 1913 μετέβη στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το κλίμα στη Σχολή δεν τον σήκωνε, γι αυτό το 1914 εγκατέλειψε τη Σχολή και έφυγε για την Ευρώπη. Πήγε στο Παρίσι, όπου μελέτησε το έργο διαφόρων σχολών ζωγραφικής. Παράλληλα συνεργαζόταν με το περιοδικό Illustration και το 1916 κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό του περιοδικού για την εικονογράφηση βιβλίου, για την εικονογράφηση της Πείνας του Κνούτ Χάμσουν. Το 1917 έκανε ταξίδια στην Ισπανία και την Πορτογαλία και το 1918 επέστρεψε στην Γαλλία. Τότε έγραψε και το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, το Pedro Cazas. Επέστρεψε στην πατρίδα του το 1919, μετά την λήξη του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου. Εκεί ίδρυσε τον πνευματικό σύλλογο "Νέοι Άνθρωποι", στον οποίο συμμετείχαν επίσης ο Ηλίας Βενάζης, ο Στρατής Δούκας, ο Ευάγγελος Δαδιώτης, ο Πάνος Βαλσαμάκης και άλλοι εξέχοντες λόγιοι, και εξέδωσε το Pedro Cazas και διορίστηκε στο Παρθεναγωγείο Κυδωνίων, όπου δίδασκε Γαλλική Γλώσσα και Ιστορία της Τέχνης. Το 1921 στρατεύεται και μετέχει στη Μικρασιατική Εκστρατεία. 13 Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πήγε αρχικά στη Μυτιλήνη και έπειτα στην Αθήνα, μετά από πρόσκληση Ελλήνων λογοτεχνών που διάβασαν το βιβλίο του και ενθουσιάστηκαν, όπως η Έλλη Αλεξίου, ο Μάρκος Αυγέρης, η Γαλάτεια Καζαντζάκη και ο Νίκος Καζαντζάκης. Το 1923 έκανε ταξίδι στο Άγιο Όρος· εκεί ανακάλυψε τη βυζαντινή ζωγραφική, αντέγραψε πολλά έργα και έγραψε αρκετά κείμενα. Όταν επέστρεψε, εξέδωσε το λεύκωμα Η Τέχνη του Άθω και έκανε μια πρώτη έκθεση με έργα ζωγραφικής του. Το 1925 παντρεύτηκε τη Μαρία Χατζηκαμπούρη και εγκαταστάθηκε στη Νέα Ιωνία. Εργάστηκε ως συντηρητής εικόνων σε μουσεία (στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, στον Μυστρά, στο Κοπτικό Μουσείο στο Κάιρο) και ως αγιογράφος σε ναούς (στην Καπνικαρέα, στην Αγία Βαρβάρα του Αιγάλεω, στον Άγιο Ανδρέα της οδού Λευκωσίας στην Αθήνα, στον Άγιος Γεώργιο Κυψέλης, στα παρεκκλήσια Ζαΐμη στο Ρίο και Πεσμαζόγλου στην Κηφισιά, στη Ζωοδόχο Πηγή στην Παιανία, στη Μητρόπολη της Ρόδου και αλλού), ενώ έκανε και την εικονογράφηση του Δημαρχείου Αθηνών. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αντιδρά στον εκδυτικισμό και στρέφεται στον Χριστιανισμό και την παραδοσιακή αγιογραφία. Ο Κόντογλου εμπνέεται από την ελληνική παράδοση και προσηλώνεται με φανατισμό σε ό,τι θεωρεί καθαρά ελληνικό. Αντιδρώντας στον εκδυτικισμό αγωνίστηκε για την επαναφορά της παραδοσιακής αγιογραφίας: μαζί με τον Κωστή Μπαστιά και τον Βασίλη Μουστάκη κυκλοφόρησαν το περιοδικό ΄΄Κιβωτός΄΄, όπου με άρθρα και φωτογραφικό υλικό ενίσχυαν τον αγώνα του Κόντογλου. Mια τέτοια προσπάθεια περιέκλειε και κάποια μειονεκτήματα: ο Κόντογλου κουβαλούσε από την περίοδο της μαθητείας του στο Παρίσι την αγάπη των Εμπρεσιονιστών για τις πρωτόγονες τέχνες και επιστρέφοντας στην Ελλάδα μελέτησε και αντέγραψε τα έργα της βυζαντινής ζωγραφικής με τέτοια κριτήρια. Έτσι η βυζαντινή εικόνα έπρεπε να είναι καθαρή και ανόθευτη από κάθε άλλη επίδραση. Ένα πνεύμα στρατεύσεως θα χαρακτηρήσει την δημιουργία του, καθώς «ο ίδιος μετά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο θα γράψει πως αποφασίζει να αφιερώσει το τάλαντό του στο Χριστό», κάτι που απουσίαζε στους πρώτους Χριστιανούς και τους Βυζαντινούς. Γι΄αυτό και η ποιοτική διαφορά ανάμεσα στον προπολεμικό και τον μεταπολεμικό Κόντογλου. Πριν τον πόλεμο θα εισηγηθεί στον Αναστάσιο Ορλάνδο, Διευθυντή της Υπηρεσίας αναστηλώσεως και συντηρήσεως αρχαίων και Βυζαντινών μνημείων του Υπουργείου Παιδείας, οι εκκλησίες να χτίζονται και να διακοσμούνται με τοιχογραφίες βυζαντινότροπες. Υπήρξε δάσκαλος του Γιάννη Τσαρούχη, του Νίκου Εγγονόπουλου κ.α. Στην Παιανία αγιογράφησε τη Ζωοδόχο Πηγή (1939-1951) και το τέμπλο της Αγίας Παρασκευής (1941). 14 Ο Φώτης Κόντογλου πέθανε στις 13 Ιουλίου 1965. Τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1961) για το βιβλίο Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας, με το Βραβείο «Πουρφίνα» της Ομάδας των Δώδεκα (1963) για το βιβλίο «Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου» και με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του. Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του ΄30. 15 9. Πηγές – Βιβλιογραφία -Ελληνικά σπήλαια – Παιανία, Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας εκδ. Υπ. Πολιτισμού – Εφορεία -Ε΄Επιστημονική Συνάντηση Νοτιοανατολικής Αττικής, Παιανία, 1991 -Μπούρας Χ., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα, 1969 -Παιανιακά Μελετήματα, εκδ. Συμβολή, Παιανία, 1987 -Παναγία η κυρία των αγγέλων, εκδ. Δημοσθένειου Ενιαίου Λυκείου Παιανίας και Δήμου Παιανίας -Περιοδικό Ο Ρόδακας, Τεύχος 1, Χριστούγεννα 1990 -Περιοδικό Ο Ρόδακας, Τεύχος 2, Άνοιξη 1991 -Περιοδικό Ο Ρόδακας, Τεύχος 5, 1992 -Περιοδικό Παιανία, 1994 -Τσιμπουκίδης Δημήτρης, Ο Δημοσθένης και η Αθήνα, εκδ. Δήμου Παιανίας, 2003 -Χατζησωτηρίου Γεώργιος, Λιοπεσιώτικα και Παιανιακά Νεότερα, (1382-1975), εκδ. Συμβολή, Παιανία, 1995 Διαδίκτυο: Wikipedia, Ιστοσελίδα Δήμου Παιανίας, Ιστοσελίδα Δημοσθένειου Λύκειου Παιανίας, Ιστοσελίδα 1ου Γυμνασίου Κορωπίου, www.eie.gr Βυζαντινά Μνημεία Αττικής Ομάδα Εργασίας ΖΩΗ ΚΟΝΤΟΝΗ, ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΟΥΛΗ, ΙΣΜΗΝΗ ΜΑΡΟΥΛΑ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΟΥΣΤΑΚΑ, ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΠΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΝΕΤΣΙΚΑ, ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΡΙΦΤΗΣ, ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΣΟΥΜΠΟΥΛΟΓΛΟΥ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΠΑΝΟΥ, ΜΑΡΙΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ ΤΑΡΟΥΣΑ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΟΥΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΡΟΝΤΖΑ, ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΝΑΪ, ΜΑΡΙΑ ΦΩΚΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΑΤΖΗ, ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΧΟΥΝΤΑ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ. Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κ. ΚΟΥΝΑΔΗ Ευχαριστούμε θερμά την κ. Σταραμοπούλου για τις πολύτιμες πληροφορίες για την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Ευχαριστούμε θερμά την κ. Αποστόλου και το Λύκειο Ελληνίδων Παιανίας για τη φιλοξενία και την ξενάγηση στους χώρους του. 16
© Copyright 2024 Paperzz
