Μέθοδοι Έρευνας στις Επιχειρήσεις και την Οικονομία Τσουκάτος Ευάγγελος Βρόντης Δημήτριος Σελίδες ISBN13 Τόπος Έκδοσης Έτος Έκδοσης Διαστάσεις Εξώφυλλο Εσωτερικό βιβλίου Εκδότης 720 978-960-9495-39-4 Θεσσαλονίκη 2014 21x29cm Σκληρό καπάκι Έγχρωμο Δίσιγμα (www.disigma.gr) Σύντομα περιεχόμενα Πώς θα χρησιμοποιήσετε το βιβλίο xvii Ξενάγηση xxii Πρόλογος xxv Συντελεστές xxvii Ευχαριστίες του εκδότη xxix 1 Έρευνα στις επιχειρήσεις, τη διοίκηση και την οικονομία, ερευνητικά ημερολόγια και ο σκοπός αυτού του βιβλίου 2 2 Διαμόρφωση και αποσαφήνιση του ερευνητικού αντικειμένου 26 3 Κριτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας 70 4 Ερευνητικές Φιλοσοφίες και Προσεγγίσεις 126 5 Διαμόρφωση του ερευνητικού σχεδιασμού 158 6 Διαπραγμάτευση πρόσβασης και ερευνητική δεοντολογία 208 7 Επιλογή δειγμάτων 258 8 Χρήση δευτερογενών δεδομένων 304 9 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων μέσω παρατήρησης 340 10 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ημιδομημένες, εις βάθος και ομαδικές συνεντεύξεις 372 11 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ερωτηματολόγια 416 12 Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων 472 13 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων 544 14 Σύνταξη και παρουσίαση της έκθεσης του ερευνητικού σας έργου 594 Βιβλιογραφία 627 Παραρτήματα 638 Γλωσσάρι 653 Ευρετήριο 673 v 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd v 8/12/2014 11:50:58 μμ Περιεχόμενα Πώς θα χρησιμοποιήσετε το βιβλίο xvii Ξενάγηση xxii Πρόλογος xxv Συντελεστές xxvii Ευχαριστίες του εκδότη xxix 1 Έρευνα στις επιχειρήσεις, τη διοίκηση και την οικονομία, ερευνητικά ημερολόγια και ο σκοπός αυτού του ι λίου 2 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 2 1.1 Εισαγωγή 2 1.2 Η φύση της έρευνας 4 1.3 Έρευνα στους τομείς των επιχειρήσεων, της διοίκησης και της οικονομίας 6 1.4 Η ερευνητική διαδικασία 12 1.5 Τήρηση ερευνητικού ημερολογίου ή σημειωματάριου έρευνας 13 1.6 Σκοπός και δομή αυτού του βιβλίου 15 1.7 Περίληψη 19 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 19 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 19 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Έναρξη του ημερολογίου προβληματισμού ή του σημειωματάριού σας 20 Αναφορές 20 Περαιτέρω μελέτη 21 Περίπτωση 1: Έκθεση στοιχείων από έρευνα στους τομείς των επιχειρήσεων και της διοίκησης 22 Mark Learmonth Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 24 vii 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd vii 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα 2 Διαμόρφωση και αποσαφήνιση του ερευνητικού αντικειμένου 26 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 26 2.1 Εισαγωγή 26 2.2 Χαρακτηριστικά ενός «καλού» ερευνητικού αντικειμένου 28 2.3 Παραγωγή και βελτίωση ερευνητικών ιδεών 30 2.4 Μετατροπή ιδεών σε ερευνητικά έργα 40 2.5 Σύνταξη ερευνητικής πρότασης 50 2.6 Περίληψη 59 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 60 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 60 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Από τις ερευνητικές ιδέες σε μια πρόταση έρευνας 61 Αναφορές 61 Περαιτέρω μελέτη 63 Περίπτωση 2: Τεχνολογία αυτοε υπηρέτησης: Η συμπαραγωγή λάπτει τη συνδημιουργία α ίας; 63 Toni Hilton Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 3 Κριτική ανασκόπηση της ι λιογραφίας 67 70 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 70 3.1 Εισαγωγή 70 3.2 Η κριτική επισκόπηση 73 3.3 Διαθέσιμες πηγές βιβλιογραφίας 82 3.4 Σχεδιασμός της στρατηγικής της βιβλιογραφικής αναζήτησης 90 3.5 Βιβλιογραφική αναζήτηση 97 3.6 Ανάκτηση και αξιολόγηση βιβλιογραφικών πηγών 105 3.7 Καταγραφή της βιβλιογραφίας 108 3.8 Χρήση συστηματικής επισκόπησης 112 3.9 Λογοκλοπή 113 3.10 Περίληψη 115 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 115 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 117 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Κριτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας 117 Αναφορές 117 viii 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd viii 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα Περαιτέρω μελέτη 119 Περίπτωση 3: Ατομική απόδοση στο χ ρο εργασίας: Συστηματική επισκόπηση 119 Céline Rojon Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 4 Ερευνητικές ιλοσοφίες και Προσεγγίσεις 123 126 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 126 4.1 Εισαγωγή 126 4.2 Κατανόηση της ερευνητικής σας φιλοσοφίας 127 4.3 Ερευνητικές προσεγγίσεις 143 4.4 Περίληψη 149 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 150 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 150 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Διάγνωση της φιλοσοφίας σας στην έρευνα 151 Αναφορές 152 Περαιτέρω μελέτη 153 Περίπτωση 4: Οργανωσιακά μαθήματα σε ένα αγγλικό περιφερειακό θέατρο Dawn Langley και Paul Tosey 153 Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 156 5 Διαμόρφωση του ερευνητικού σχεδιασμού 158 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 158 5.1 Εισαγωγή 158 5.2 Επιλογές και συνοχή στο σχεδιασμό της έρευνας 159 5.3 Επιλογή ερευνητικού σχεδιασμού ποσοτικών, ποιοτικών ή πολλαπλών μεθόδων 161 5.4 Αναγνώριση της φύσης του ερευνητικού σχεδιασμού σας 170 5.5 Επιλογή ερευνητικής στρατηγικής ή στρατηγικών 173 5.6 Επιλογή χρονικού ορίζοντα 190 5.7 Ερευνητική Δεοντολογία 191 5.8 Ποιότητα του ερευνητικού σχεδιασμού 191 5.9 Ο ρόλος σας ως ερευνητής 195 5.10 Περίληψη Ερωτήσεις αυτοελέγχου 196 197 ix 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd ix 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 198 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Απόφαση για τον ερευνητικό σας σχεδιασμό 198 Αναφορές 199 Περαιτέρω μελέτη 201 Περίπτωση 5: Η καριέρα της Σανγκίτα 202 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Διαρκής μελέτη περίπτωσης: Έρευνα συναισθηματικής εργασίας 204 Μέρος 1: Βι λιογραφικό υλικό και ένα πιθανό ερευνητικό σχέδιο; 204 Karen Handley και Lindsay Williams Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 6 Διαπραγμάτευση πρόσ ασης και ερευνητική δεοντολογία 206 208 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 208 6.1 Εισαγωγή 208 6.2 Θέματα σχετικά με την απόκτηση παραδοσιακής πρόσβασης 210 6.3 Θέματα σχετικά με τη διαδικτυακή πρόσβαση 214 6.4 Στρατηγικές για απόκτηση πρόσβασης 216 6.5 Η δεοντολογία της έρευνας και γιατί πρέπει να ενεργείτε δεοντολογικά 226 Ζητήματα δεοντολογίας σε συγκεκριμένα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας 236 Εισαγωγή στις αρχές της προστασίας και της διαχείρισης δεδομένων 247 Περίληψη 249 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 250 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 250 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Διαπραγμάτευση πρόσβασης και αντιμετώπιση ζητημάτων δεοντολογίας 251 Αναφορές 251 Περαιτέρω μελέτη 253 Περίπτωση 6: Ο αντίκτυπος του χρ ματος στις επιλογές προ όντων από τα παιδιά 253 6.6 6.7 6.8 Zoe Jowers Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 255 x 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd x 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα 7 Επιλογή δειγμάτων 258 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 258 7.1 Εισαγωγή 258 7.2 Δειγματοληψία με πιθανότητα 262 7.3 Δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα 281 7.4 Περίληψη 291 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 292 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 294 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Η χρήση της δειγματοληψίας ως μέρος της έρευνάς σας 295 Αναφορές 295 Περαιτέρω μελέτη 296 Περίπτωση 7: Σύγκριση ρετανικ ν και γαλλικ ν αντιλή εων και προσδοκι ν για διαδικτυακές αγορές σούπερ μάρκετ 297 Marie Ashwin και Alan Hirst Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 8 ρήση δευτερογεν ν δεδομένων 300 304 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 304 8.1 Εισαγωγή 304 8.2 Τύποι δευτερογενών δεδομένων και χρήσεις τους στην έρευνα 307 8.3 Εντοπισμός δευτερογενών δεδομένων 314 8.4 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα δευτερογενών δεδομένων 317 8.5 Αποτίμηση πηγών δευτερογενών δεδομένων 321 8.6 Περίληψη 331 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 331 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 332 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Αποτίμηση της καταλληλότητας των δευτερογενών δεδομένων για την έρευνά σας 332 Αναφορές 333 Περαιτέρω μελέτη 334 Περίπτωση 8: Αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς μια μεγάλη χρηματοοικονομική εταιρεία 335 Graham Dietz Διαρκής μελέτη περίπτωσης: Έρευνα συναισθηματικής εργασίας 337 xi 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xi 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα Μέρος 2: Η άδεια συλλογής πρωτογεν ν δεδομένων είναι αδύνατη. Τι δευτερογενή δεδομένα να χρησιμοποιήσω; 337 Karen Handley και Lindsay Williams 338 Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 9 Συλλογή πρωτογεν ν δεδομένων μέσω παρατήρησης 340 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 340 9.1 Εισαγωγή 340 9.2 Συμμετοχική παρατήρηση 342 9.3 Δομημένη παρατήρηση 355 9.4 Περίληψη 362 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 363 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 364 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Καθορισμός της καταλληλότητας της παρατήρησης 364 Αναφορές 364 Περαιτέρω μελέτη 365 Περίπτωση 9: Επιλογές στρατηγικής σε μια ριμη αγορά 366 Hester Nienaber Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 10 Συλλογή πρωτογεν ν δεδομένων με ημιδομημένες, εις άθος και ομαδικές συνεντεύ εις 369 372 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 372 10.1 Εισαγωγή 372 10.2 Τύποι συνέντευξης και η σχέση τους με το σκοπό της έρευνας και την ερευνητική στρατηγική 374 10.3 Πότε χρησιμοποιούνται οι ημιδομημένες και οι εις βάθος συνεντεύξεις 378 10.4 Θέματα ποιότητας δεδομένων που σχετίζονται με ημιδομημένες και εις βάθος συνεντεύξεις 380 10.5 Προετοιμασία για ημιδομημένες ή εις βάθος συνεντεύξεις 384 10.6 Διεξαγωγή ημιδομημένων ή εις βάθος συνεντεύξεων 388 10.7 Διοικητική μέριμνα και πόροι 398 10.8 Ομαδικές συνεντεύξεις και ομάδες εστίασης 400 xii 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xii 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα 10.9 Συνεντεύξεις μέσω τηλεφώνου, Internet και intranet 404 10.10 Περίληψη 408 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 408 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 409 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Χρήση ημιδομημένων ή εις βάθος συνεντεύξεων στην έρευνά σας 410 Αναφορές 410 Περαιτέρω μελέτη 411 Περίπτωση 10: Οργανισμοί σε ένα λεπτό; 412 Samantha Warren Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 11 Συλλογή πρωτογεν ν δεδομένων με ερωτηματολόγια 414 416 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 416 11.1 Εισαγωγή 416 11.2 Επισκόπηση της χρήσης ερωτηματολογίων 419 11.3 Απόφαση για τα δεδομένα που απαιτούνται 423 11.4 Σχεδιασμός του ερωτηματολογίου 428 11.5 Παράδοση και συλλογή του ερωτηματολογίου 452 11.6 Περίληψη 458 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 459 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 461 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Χρήση ερωτηματολογίων στην έρευνά σας 461 Αναφορές 462 Περαιτέρω μελέτη 463 Περίπτωση 11: Ποσοτική α ιολόγηση της επιθυμίας των φοιτητ ν για αυτοαπασχόληση 464 Victoria Harte και Jim Stewart Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 12 Ανάλυση ποσοτικ ν δεδομένων 467 472 Mark Saunders, Philip Lewis, Adrian Thornhill και Catherine Wang Στόχοι κεφαλαίου 472 12.1 Εισαγωγή 472 12.2 Προετοιμασία, καταχώριση και έλεγχος δεδομένων 474 xiii 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xiii 8/12/2014 11:50:59 μμ Περιεχόμενα 12.3 Εξερεύνηση και παρουσίαση δεδομένων 487 12.4 Περιγραφή δεδομένων με χρήση στατιστικών παραμέτρων 502 12.5 Εξέταση σχέσεων, διαφορών και τάσεων με χρήση στατιστικών παραμέτρων 508 12.6 Περίληψη 528 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 529 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 531 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Ποσοτική ανάλυση των δεδομένων σας 531 Αναφορές 532 Περαιτέρω μελέτη 533 Περίπτωση 12: ιλιόμετρα τροφίμων, αποτυπ ματα άνθρακα και αλυσίδες τροφοδοσίας 534 David Oglethorpe Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 13 Ανάλυση ποιοτικ ν δεδομένων 540 544 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 544 13.1 Εισαγωγή 544 13.2 Ποιοτικά δεδομένα 546 13.3 Η απόφαση για αναλυτική προσέγγιση 548 13.4 Προετοιμασία των δεδομένων σας για ανάλυση 550 13.5 Βοηθήματα ανάλυσης 553 13.6 Γενικές αναλυτικές προσεγγίσεις 556 13.7 Συγκεκριμένες προσεγγίσεις ανάλυσης: επαγωγικές διαδικασίες 566 13.8 Συγκεκριμένες προσεγγίσεις ανάλυσης: συμπερασματικές διαδικασίες 578 13.9 Χρήση λογισμικού CAQDAS 581 13.10 Περίληψη 583 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 584 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 584 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Ποιοτική ανάλυση των δεδομένων σας 585 Αναφορές 585 Περαιτέρω μελέτη 587 xiv 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xiv 8/12/2014 11:51:00 μμ Περιεχόμενα Περίπτωση 13: Δημιουργία χ ρων γραφείου φιλικ ν προς το περι άλλον 587 Catherine Cassell και Bill Lee Διαρκής μελέτη περίπτωσης: Έρευνα συναισθηματικής εργασίας 589 Μέρος 3: Ένα αναθεωρημένο ερευνητικό ερ τημα, διάφορα δευτερογενή δεδομένα, αλλά τι συμ αίνει με την ανάλυση; 589 Karen Handley και Lindsay Williams Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου 14 Σύντα η και παρουσίαση της έκθεσης του ερευνητικού σας έργου 591 594 Mark Saunders Philip Lewis και Adrian Thornhill Στόχοι κεφαλαίου 14.1 Εισαγωγή 594 594 14.2 Ξεκινήστε να γράφετε 596 14.3 Η δομή της έκθεσης έργου 598 14.4 Οργάνωση του περιεχομένου της έκθεσης έργου 608 14.5 Ανάπτυξη κατάλληλου στιλ γραψίματος 612 14.6 Ικανοποίηση των κριτηρίων αξιολόγησης 617 14.7 Προφορική παρουσίαση της έκθεσης 617 14.8 Περίληψη 619 Ερωτήσεις αυτοελέγχου 619 Ερωτήσεις ανασκόπησης και συζήτησης 620 Εξέλιξη του ερευνητικού σας έργου: Σύνταξη της έκθεσης έργου 620 Αναφορές 620 Περαιτέρω μελέτη 621 Περίπτωση 14: Η παρουσίαση του ερευνητικού έργου της Κλερ 622 Lindy Blair Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοελέγχου Βιβλιογραφία 625 627 xv 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xv 8/12/2014 11:51:00 μμ Περιεχόμενα Παραρτήματα 1 Το σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών Harvard 638 2 Υπολογισμός του ελάχιστου μεγέθους δείγματος 650 3 Πίνακας τυχαίων αριθμών 652 Γλωσσάρι 653 Ευρετήριο 673 Για καθηγητές • Πλήρες εγχειρίδιο καθηγητών που μπορείτε να λάβετε. • Διαφάνειες του PowerPoint που μπορείτε να λάβετε και να χρησιμοποιήσετε για παρουσιάσεις. Επίσης: Την ενημερωμένη δικτυακή τοποθεσία υποστήριξης του βιβλίου που παρέχει τις παρακάτω δυνατότητες: • Εργαλείο αναζήτησης που θα σας βοηθήσει να εντοπίζετε συγκεκριμένα στοιχεία. • Αποτελέσματα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και εργαλεία δημιουργίας προφίλ για αποστολή αποτελεσμάτων εξετάσεων τους καθηγητές. • Διαδικτυακή βοήθεια και υποστήριξη για τη χρήση της δικτυακής τοποθεσίας και αντιμετώπιση προβλημάτων. xvi 00_CONT_METHODOI EREYNAS.indd xvi 8/12/2014 11:51:00 μμ Κεφάλαιο 11 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ερωτηματολόγια Στόχοι κεφαλαίου Μέχρι το τέλος αυτού του κεφαλαίου θα: • κατανοείτε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης ερωτηματολογίων για τη συλλογή δεδομένων, • γνωρίζετε διάφορους τύπους ερωτηματολογίων που συμπληρώνονται από τον ερωτώμενο ή από το συνεντεύκτη, • έχετε επίγνωση της ανάγκης συνδυασμού διάφορων μεθόδων συλλογής δεδομένων μέσα στα πλαίσια ενός ερευνητικού έργου, • μπορείτε να επιλέγετε και να αιτιολογείτε τη χρήση κατάλληλων ερωτηματολογίων για διάφορα ερευνητικά σενάρια, • είστε σε θέση να σχεδιάζετε, να δοκιμάζετε πιλοτικά και να ολοκληρώνετε ένα ερωτηματολόγιο, • γνωρίζετε μεθόδους ενίσχυσης του ποσοστού ανταπόκρισης και διασφάλισης της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας των δεδομένων που έχετε συλλέξει, • είστε σε θέση να εφαρμόζετε τη γνώση, τις ικανότητες και την κατανόηση που αποκτήσατε στο δικό σας ερευνητικό έργο. 11.1 Εισαγωγή Στα πλαίσια της έρευνας στους τομείς των επιχειρήσεων και της διοίκησης, η μεγαλύτερη χρήση ερωτηματολογίων σε περιπτώσεις εφαρμογής στρατηγικής δημοσκόπησης (Ενότητα 5.5). Ωστόσο, ερωτηματολόγια χρησιμοποιούνται επίσης όταν ακολουθούνται στρατηγικές πειράματος και μελέτης περίπτωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν πολλοί ορισμοί του όρου «ερωτηματολόγιο» (Oppenheim, 2000). Κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο αποκλειστικά και μόνο για ερωτηματολόγια όπου αυτός που απαντά στις ερωτήσεις καταγράφει ο ίδιος τις απαντήσεις του. Άλλοι τον χρησιμοποιούν ως έναν πιο γενικό όρο, που συμπεριλαμβάνει συνεντεύξεις όπου οι ερωτήσεις τίθενται είτε πρόσωπο με πρόσωπο είτε τηλεφωνικά. Σ’ αυτό το βιβλίο χρησιμοποιούμε τη λέξη ερωτηματολόγιο ως γενικό όρο που περιλαμβάνει όλες τις μεθόδους συλλογής δεδομένων κατά τις οποίες μια σειρά ατόμων καλούνται να απαντήσουν στο ίδιο σύνολο ερωτήσεων, που τίθενται στην ίδια προκαθορισμένη σειρά (deVaus, 2002). Ως εκ τούτου, περιλαμβάνει δομημένες συνεντεύξεις αλλά και τηλεφωνικά ερωτηματολόγια, καθώς και ερωτηματολόγια στα οποία οι ερωτήσεις απαντώνται χωρίς την παρουσία του συνεντεύκτη, όπως, π.χ., τα διαδικτυακά ερωτηματολόγια. Το φάσμα των μεθόδων συλλογής δεδομένων που εμπίπτουν σ’ αυτή την ευρεία κατηγορία περιγράφεται στην επόμενη ενότητα (11.2), μαζί με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. 416 11_METHODOI EREYNAS.indd 416 9/12/2014 9:18:17 πμ Η χρήση ερωτηματολογίων συζητείται σε πολλά βιβλία ερευνητικών μεθόδων. Κάποια από αυτά αφιερώνουν λίγες σελίδες στα ερωτηματολόγια και τη χρήση τους, ενώ άλλα προσδιορίζουν επακριβώς τον τρόπο κατασκευής και χρήσης τους, όπως, π.χ., η μέθοδος προσαρμοσμένης σχεδίασης του Dillman (2009). Η χρήση ερωτηματολογίου είναι μία από τις πιο δημοφιλείς μεθόδους συλλογής δεδομένων όταν ακολουθείται στρατηγική δημοσκόπησης. Λόγω του ότι κάθε άτομο (ερωτώμενος) καλείται να απαντήσει στο ίδιο ακριβώς σύνολο ερωτήσεων, αποδεικνύεται αποτελεσματικός τρόπος συλλογής δεδομένων, με τη μορφή απαντήσεων από ένα μεγάλο δείγμα, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να αναλυθούν ποσοτικά (Κεφάλαιο 12). Ωστόσο, πριν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε ένα ερωτηματολόγιο, θα θέλαμε να σας προειδοποιήσουμε ότι πολλοί συγγραφείς (για παράδειγμα, Bell, 2010, Oppenheim, 2000) υποστηρίζουν ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να παραχθεί ένα καλό ερωτηματολόγιο απ’ όσο μπορεί να πιστεύετε. Πρέπει να διασφαλίσετε ότι θα συλλεχθούν τα ακριβή δεδομένα που χρειάζεστε προκειμένου να απαντήσετε στο ερευνητικό σας ερώτημα (ερωτήματα) και να επιτύχετε τους στόχους σας. Αυτό είναι υψίστης σημασίας διότι είναι μάλλον αδύνατο να έχετε περισσότερες από μια ευκαιρίες να συλλέξετε τα δεδομένα που χρειάζεστε. Δε θα μπορείτε να επιστρέψετε στους ερωτώμενους, που συνήθως επιλέγουν να παραμένουν ανώνυμοι, για να συλλέξετε επιπρόσθετα δεδομένα με χρήση ενός άλλου ερωτηματολογίου. Τέτοια ζητήματα συζητιούνται στην Ενότητα 11.3. Τα ερωτηματολόγια είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής. Οι καθηγητές σας ενδεχομένως ζητούν από εσάς και τους συμφοιτητές σας να συμπληρώσετε ερωτηματολόγια αξιολόγησης του μαθήματος. Ομοίως, όταν επισκεπτόμαστε ένα τουριστικό αξιοθέατο ή γευματίζουμε σε ένα εστιατόριο, μας δίνεται συχνά η δυνατότητα να συμπληρώσουμε μια κάρτα ή φόρμα υποβολής σχολίων. Το Αποστακτήριο Auchentoshan Whisky, το οποίο ανήκει στην εταιρεία ποτών Morrison Bowmore Distilleries Ltd, δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι επισκέπτες του αποστακτηρίου μπορούν να ξεναγηθούν σε όλη την παραγωγική διαδικασία του ουίσκι Single Malt και να παρακολουθήσουν ακόμα και τη διαδικασία της τριπλής απόσταξης, η οποία συνήθως συνδέεται μόνο με το ιρλανδικό ουίσκι. Μπορούν επίσης να γευτούν κάποιο από τα πολλά Αποστακτήριο Auchentoshan Single Malt ουίσκι του Auchentoshan. Στο τέλος της Πηγή: © Morrison Bowmore Distillers Ltd ξενάγησης, οι ξεναγοί ρωτούν τους επισκέπτες αν θα ήθελαν να συμπληρώσουν μια φόρμα υποβολής σχολίων μιας σελίδας. Η φόρμα ξεκινά με μια σύντομη εισαγωγή τονίζοντας τη σημασία της γνώμης των επισκεπτών και ότι βοηθά στη βελτίωση του αποστακτηρίου: κάνουμε αυτό και για να έχετε την ευκαιρία να κερδίσετε ένα δωρεάν μπουκάλι από το Single Malt ουίσκι μας, θα είμαστε ευγνώμονες αν εκφράζατε τη γνώμη σας για τη σημερινή σας εμπειρία – ευχαριστούμε. ▲ Εδώ στο Αποστακτήριο Auchentoshan είμαστε αφοσιωμένοι στη συνεχή βελτίωση των προϊόντων, των υπηρεσιών και της εταιρείας μας. Για να μας βοηθήσετε να το 417 11_METHODOI EREYNAS.indd 417 9/12/2014 9:18:18 πμ KΕΦΑΛΑΙΟ 11 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ερωτηματολόγια ▲ Το εισαγωγικό αυτό κείμενο ακολουθείται από οκτώ ερωτήσεις: Παρακαλούμε αξιολογήστε τα ακόλουθα, σύμφωνα με τους βαθμούς που αναγράφονται: 1. Ξενάγηση & Κατάστημα Αποστακτηρίου Βαθμολογία Βαθμολογία 5 = Άριστη Υποδοχή και φιλικότητα του προσωπικού μας. Πόσο ενημερωτική ήταν η ξενάγηση; 4 = Πολύ καλή Πόσο ενδιαφέρουσα ήταν η ξενάγηση; 3 = Καλή Η γνώση του ξεναγού. 2 = Μέτρια Η ξενάγησή μας σε σύγκριση με άλλα αποστακτήρια που ίσως έχετε επισκεφθεί 1 = Κακή Σχέση ποιότητας και κόστους. Ποικιλία προϊόντων στο κατάστημα. Ποια είναι η γνώμη σας για την παρουσίαση του DVD; Όνομα του ξεναγού σας: 4. Έχετε επισκεφθεί ξανά το Αποστακτήριο Auchentoshan; Ναι □ Όχι □ 5. Θα μας συστήνατε σε άλλους ή θα μας επισκεπτόσασταν και πάλι Ναι □ Όχι □ στο μέλλον; 7. Σχόλια/Βελτιώσεις (Παρακαλούμε πείτε μας τη γνώμη σας ή ποιες βελτιώσεις θα μπορούσαμε να κάνουμε). Απόσπασμα από το ερωτηματολόγιο του Auchentoshan όπως αναπαράγεται κατόπιν άδειας της Morrison Bowmore Distillers Ltd. Επίσης συλλέγονται στοιχεία για τον ερωτώμενο, όπως το όνομα, η χώρα και η ηλεκτρονική του διεύθυνση. Οι επισκέπτες καλούνται να σημειώσουν αν είναι άνω των 18 ετών, που είναι η νόμιμη ηλικία κατανάλωσης αλκοόλ. Η Anne Kinnes, διευθύντρια του Κέντρου Επιχειρήσεων Επισκεπτών και Ανάπτυξης της Morrison Bowmore, δηλώνει: «Έχουμε δεσμευτεί να προσφέρουμε υπηρεσίες παγκοσμίου επιπέδου σε όλα τα κέντρα επισκεπτών μας και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να βελτιώσουμε τις υπηρεσίες μας είναι να ακούμε τους πελάτες μας. Μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε είναι η φόρμα υποβολής σχολίων και η χρήση των πληροφοριών που συλλέγουμε, και μ’ αυτό τον τρόπο μπορούμε να βελτιώσουμε την εμπειρία των επισκεπτών μας». Αυτά τα δεδομένα βοηθούν το Αποστακτήριο Auchentoshan να διατηρεί υψηλά επίπεδα ικανοποίησης επισκεπτών. 418 11_METHODOI EREYNAS.indd 418 9/12/2014 9:18:24 πμ Επισκόπηση της χρήσης ερωτηματολογίων Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου επηρεάζει το ποσοστό απόκρισης, την αξιοπιστία και την εγκυρότητα των δεδομένων που συλλέγετε. Τόσο το ποσοστό απόκρισης όσο και η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των δεδομένων σας μπορούν να μεγιστοποιηθούν με: • προσεκτικό σχεδιασμό των ερωτήσεων, • σαφή και ευχάριστη διάταξη του ερωτηματολογίου, • καθαρή εξήγηση του σκοπού του ερωτηματολογίου, • πιλοτική εφαρμογή και έλεγχο, • προσεκτικά σχεδιασμένη και εκτελεσμένη αποστολή των ερωτηματολογίων προς συμπλήρωση και επιστροφή των συμπληρωμένων. Όλα αυτά παρουσιάζονται στις Ενότητες 11.4 και 11.5. Στην Ενότητα 11.4 πραγματευόμαστε το ζήτημα του σχεδιασμού του ερωτηματολογίου σας. Η αποστολή - παράδοση και η επιστροφή του ερωτηματολογίου εξετάζονται στην Ενότητα 11.5 σε συνδυασμό με τις ενέργειες που θα σας βοηθήσουν να εξασφαλίσετε υψηλά ποσοστά απόκρισης. 11.2 Επισκόπηση της χρήσης ερωτηματολογίων Πότε χρησιμοποιούμε ερωτηματολόγια Έχουμε διαπιστώσει ότι πολλοί χρησιμοποιούν ερωτηματολόγια για να συλλέξουν δεδομένα χωρίς να εξετάσουν άλλες μεθόδους, όπως, π.χ., η μελέτη δευτερογενών πηγών (Κεφάλαιο 8), η παρατήρηση (Κεφάλαιο 9) και οι ημιδομημένες ή μη δομημένες συνεντεύξεις (Κεφάλαιο 10). Η συμβουλή μας είναι να αξιολογείτε όλες τις πιθανές μεθόδους συλλογής δεδομένων και να επιλέγετε την πλέον κατάλληλη για το ερευνητικό ερώτημα και τους στόχους σας. Τα ερωτηματολόγια συνήθως δεν ενδείκνυνται για διερευνητικές ή άλλες έρευνες που απαιτούν πολυάριθμες ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (Ενότητες 10.2 και 10.3). Λειτουργούν καλύτερα όταν οι ερωτήσεις είναι τυποποιημένες και είστε σίγουροι ότι θα ερμηνευτούν με τον ίδιο τρόπο από όλους τους ερωτώμενους (Robson, 2011). Τα ερωτηματολόγια συνήθως χρησιμοποιούνται στην περιγραφική ή την επεξηγηματική έρευνα. Η περιγραφική έρευνα, που συνήθως χρησιμοποιεί ερωτηματολόγια συμπεριφοράς και απόψεων, καθώς και ερωτηματολόγια εταιρικών πρακτικών, θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε και να περιγράψετε τη μεταβλητότητα διαφόρων φαινομένων. Αντίθετα, η επεξηγηματική ή αναλυτική έρευνα θα σας βοηθήσει να εξετάσετε και να εξηγήσετε τη σχέση μεταξύ μεταβλητών, ιδιαίτερα των αιτιωδών σχέσεων. Αυτοί οι δύο ερευνητικοί σκοποί έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σχεδιασμού (Gill και Johnson, 2010), κάτι που θα συζητήσουμε αργότερα (Ενότητα 11.3). Αν και τα ερωτηματολόγια πολύ συχνά χρησιμοποιούνται ως η μόνη μέθοδος συλλογής δεδομένων, ίσως είναι προτιμότερο να συνδυάζονται με άλλες μεθόδους στα πλαίσια ενός ερευνητικού σχεδιασμού πολλαπλών μεθόδων (Ενότητες 5.3 και 5.5). Για παράδειγμα, ένα ερωτηματολόγιο που διερευνά τη συμπεριφορά των καταναλωτών μπορεί να συμπληρωθεί με εις βάθος συνεντεύξεις με σκοπό τη διερεύνηση και την κατανόηση αυτής της συμπεριφοράς (Ενότητα 10.3). Φυσικά, η χρήση ενός σωστά διατυπωμένου ερωτηματολογίου συνήθως απαιτεί λιγότερες ικανότητες και ευαισθησία απ’ ό,τι οι ημιδομημένες ή εις βάθος συνεντεύξεις (Jankowicz, 2005). Τύποι ερωτηματολογίων Ο σχεδιασμός ενός ερωτηματολογίου διαφέρει ανάλογα με το πώς παραδίδεται προς συμπλήρωση, πώς επιστρέφεται ή συλλέγεται, καθώς και ανάλογα με το είδος της επαφής με τους ερωτώμενους (Εικόνα 11.1). Τα αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια συμπληρώνονται από τους ίδιους τους ερωτώμενους. Τέτοια ερωτηματολόγια μπορεί να αποστέλλονται ηλεκτρονικά μέσω Internet ή intranet (διαδικτυακά ερωτηματολόγια) ή να αποστέλλονται ταχυδρομικά στους ερωτώμενους οι οποίοι τα επιστρέφουν επίσης ταχυδρομικά μετά τη συμπλήρωσή τους (ταχυδρομικά ερωτηματολόγια) ή να παραδίδονται ιδιοχείρως σε κάθε ερωτώμενο και να συλλέγονται αργότερα επίσης ιδιοχείρως (παράδοση και συλλογή ερωτηματολογίου). Οι απαντήσεις των ερωτηματολογίων που συμπληρώνονται από το συνεντεύκτη καταγράφονται από το συνε419 11_METHODOI EREYNAS.indd 419 9/12/2014 9:18:24 πμ KΕΦΑΛΑΙΟ 11 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ερωτηματολόγια Ερωτηματολόγια Αυτοσυμπληρούμενα Ερωτηματολόγια Ταχυδρομικά Internet ερωτηματολόγια (ερωτηματολόγια web) και intranet Συμπληρούμενα από το συνεντεύκτη Παράδοση Τηλεφωνικά και συλλογή ερωτηματολόγια ερωτηματολογίων Δομημένη συνέντευξη Εικόνα 11.1 Τύποι ερωτηματολογίων ντεύκτη με βάση τις απαντήσεις κάθε ερωτώμενου. Τα ερωτηματολόγια μέσω τηλεφώνου είναι γνωστά ως τηλεφωνικά ερωτηματολόγια. Η τελευταία κατηγορία ερωτηματολογίων, οι δομημένες συνεντεύξεις, αναφέρεται σε εκείνα τα ερωτηματολόγια όπου οι συνεντεύκτες συναντούν από κοντά τους ερωτώμενους και θέτουν ερωτήσεις πρόσωπο με πρόσωπο. Αυτές διαφέρουν από τις ημιδομημένες και μη δομημένες (εις βάθος) συνεντεύξεις (Ενότητα 10.2), καθώς υπάρχει μια καθορισμένη σειρά ερωτήσεων, από την οποία οι συνεντεύκτες δεν πρέπει να αποκλίνουν. Η επιλογή ερωτηματολογίου Η επιλογή ερωτηματολογίου επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες που έχουν σχέση με το ερευνητικό ερώτημα (ερωτήματα) και τους στόχους σας (Πίνακας 11.1) και συγκεκριμένα: • • • • τα χαρακτηριστικά των ερωτώμενων από τους οποίους επιθυμείτε να συλλέξετε δεδομένα, τη σημασία της προσέγγισης ενός συγκεκριμένου ατόμου ως ερωτώμενου, τη σημασία του να μη νοθεύονται ή διαστρεβλώνονται οι απαντήσεις των ερωτώμενων, το μέγεθος του δείγματος που απαιτείται για την ανάλυσή σας, λαμβάνοντας υπόψη το πιθανό ποσοστό απόκρισης, • τους τύπους ερωτήσεων που χρειάζεται να θέσετε προκειμένου να συλλέξετε τα δεδομένα σας, • τον αριθμό ερωτήσεων που χρειάζεται να θέσετε προκειμένου να συλλέξετε τα δεδομένα σας. Αυτοί οι παράγοντες δεν έχουν ίση βαρύτητα για την επιλογή ερωτηματολογίου και, για κάποια ερευνητικά ερωτήματα ή στόχους, μπορεί να μην έχουν καμία. Ο τύπος ερωτηματολογίου που θα επιλέξετε θα καθορίσει το πόσο σίγουροι μπορείτε να είστε για το αν οι ερωτώμενοι είναι τα άτομα που επιθυμείτε να απαντήσουν στις ερωτήσεις σας και κατά συνέπεια, για την αξιοπιστία των απαντήσεων που θα πάρετε (Πίνακας 11.1). Ακόμα και αν αποστείλετε ένα ταχυδρομικό ερωτηματολόγιο σε ένα διευθυντή μιας εταιρείας ονομαστικά, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να διασφαλίσετε ότι ο διευθυντής θα είναι ο ερωτώμενος. Θα μπορούσε να το συμπληρώσει ο βοηθός του ή κάποιος άλλος! Τα ερωτηματολόγια μέσω Internet και intranet, και ιδιαίτερα αυτά που παραδίδονται με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, προσφέρουν μεγαλύτερο έλεγχο διότι οι περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν και απαντούν οι ίδιοι στα email τους. Με τα ερωτηματολόγια παράδοσης και συλλογής, μπορείτε ίσως, κατά τη συλλογή, να ελέγξετε ποιος έχει απαντήσει στις ερωτήσεις. Τα ερωτηματολόγια που συμπληρώνονται από το συνεντεύκτη σας δίνουν τη δυνατότητα να διασφαλίζετε απόλυτα ότι οι ερωτώμενοι είναι αυτοί που θέλετε, κάτι που βελτιώνει την αξιοπιστία των δεδομένων σας. Επιπλέον, μπορείτε να καταγράψετε κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με τους μη ερωτώμενους, ώστε να κάνετε κάποια εκτίμηση για το βαθμό μεροληψίας που προκαλείται από τις αρνήσεις. Οποιαδήποτε νόθευση των απαντήσεων των ερωτώμενων μειώνει την αξιοπιστία των δεδομένων (Πίνακας 11.1). Μερικές φορές, αν δεν έχουν επαρκή γνώση ή εμπειρία, μπορεί να απαντούν στην τύχη ή κατά προσέγγιση, μια τάση γνωστή ως ανενημέρωτη απάντηση. Αυτό είναι πολύ πιθανό να συμβαίνει όταν για να δοθούν απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο, παρέχονται κάποια κίνητρα (Ενότητα 11.5). Οι ερωτώμενοι των αυτοσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων σπάνια απαντούν απλά για να σας ευχαριστήσουν ή επειδή θεωρούν πως συγκεκριμένες απαντήσεις είναι περισσότερο κοινωνικά επιθυμητές (Dillman, 2009). Μπορεί, ωστόσο, να συζητούν τις ερωτήσεις με άλλους, νοθεύοντας έτσι την απάντησή τους. Οι ερωτώμενοι σε τηλεφωνικά ερωτηματολόγια και δομημένες συνεντεύξεις είναι πιθανό να απαντούν για να σας ευχαριστήσουν, 420 11_METHODOI EREYNAS.indd 420 9/12/2014 9:18:24 πμ 11_METHODOI EREYNAS.indd 421 Κλειστού τύπου ερωτήσεις αλλά όχι τόσο σύνθετες, μόνο απλή ροή, πρέπει να παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ερωτώμενο. 4–8 εβδομάδες από την αποστολή (εξαρτάται από τον αριθμό των υπενθυμίσεων). Διαφέρει, πιθανώς 30–50% μέσα σε οργανισμούς/μέσω intranet, 11% ή χαμηλότερο μέσω Internet. 6–8 σελίδες A4 Κλειστού τύπου ερωτήσεις αλλά όχι τόσο σύνθετες, περίπλοκη ροή αν γίνεται χρήση λογισμικού, πρέπει να παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ερωτώμενο. 2–6 εβδομάδες από τη διανομή (εξαρτάται από τον αριθμό των υπενθυμίσεων). Αν είναι μέσω ιστοσελίδας, ο σχεδιασμός της ιστοσελίδας. Συνδρομή σε διαδικτυακό λογισμικό. Όχι Αυτόματα Πιθανό ποσοστό απόκρισης Μέγεθος ερωτηματολογίου Κατάλληλοι τύποι ερωτήσεων Χρονική διάρκεια ολοκλήρωσης της συλλογής Κόστος Ρόλος του συνεντεύκτη/εργαζόμενου στον τομέα Καταχώριση δεδομένων Παράδοση και συλλογή των ερωτηματολογίων, ενίσχυση συμμετοχής του ερωτώμενου. Εργαζόμενοι στον τομέα, ταξίδια, φωτοτυπίες, γραμματειακή υποστήριξη, καταχώριση δεδομένων. γ Τηλεφωνική συνέντευξη με τη βοήθεια υπολογιστή Περιστασιακά νοθευμένα με συμβολή ή διαστρεβλωμένα/επινοημένα από το συνεντεύκτη. Διαφέρει ανάλογα με την τοποθεσία Συνεντεύκτες, ταξίδια, γραμματειακή υποστήριξη, φωτοτυπίες και καταχώριση δεδομένων αν δε γίνεται χρήση του CAPIδ, προγραμματισμός, λογισμικό και υπολογιστές αν γίνεται χρήση του CAPI. Η απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις καταχωρίζεται κατά τη συλλογή με τη χρήση του CATIγ. Η απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις μπορεί να καταχωρισθεί κατά τη στιγμή της συλλογής με τη χρήση του CAPIδ Ενίσχυση συμμετοχής του ερωτώμενου, καθοδήγηση του ερωτώμενου μέσω των ερωτηματολογίων, απάντηση στις ερωτήσεις των ερωτώμενων. Συνεντεύκτες, τηλεφωνικές κλήσεις, γραμματειακή υποστήριξη, φωτοτυπίες και καταχώριση δεδομένων αν δε γίνεται χρήση του CATIγ, προγραμματισμός, λογισμικό και υπολογιστές αν γίνεται χρήση του CATI. Εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος, τον αριθμό των συνεντευκτών κτλ., αλλά πιο αργά από τα αυτοσυμπληρούμενα στο ίδιο μέγεθος δείγματος. Υψηλό, πιθανώς 50–70% Εξαρτάται από τον αριθμό των συνεντευκτών. Περιστασιακά νοθευμένα ή επινόηση του συνεντεύκτη. Υψηλή δ Προσωπική συνέντευξη με τη βοήθεια υπολογιστή Μπορούν να σχεδιαστούν κλειστού τύπου ερωτήσεις έτσι ώστε οι απαντήσεις να μπορούν να καταχωρισθούν με τη χρήση συσκευών οπτικής ανάγνωσης όταν το ερωτηματολόγιο επιστραφεί. Ταχυδρομικά τέλη αποστολής και επιστροφής, φωτοτυπίες, γραμματειακή υποστήριξη, καταχώρηση δεδομένων. Εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος, τον αριθμό των εργαζόμενων στον τομέα κτλ. Εξαρτάται από τον αριθμό των εργαζομένων στον τομέα. Μπορεί να έχει νοθευτεί με τη συμβολή άλλων. Πηγές: Εμπειρίες των συγγραφέων, Baruch and Holtom (2008), deVaus (2002), Dillman (2009), Oppenheim (2000) β Συζητείται στην Ενότητα 12.2. Ανοικτές και κλειστές ερωτήσεις, συμπεριλαμβανομένων των σύνθετων ερωτήσεων, σύνθετη ροή. 6–8 σελίδες A4 Μεγάλο, μπορεί να είναι γεωγραφικά διασκορπισμένο. Μέγεθος δείγματος α Συζητείται στο Κεφάλαιο 7. Μέχρι μισή ώρα Διαφέρει, πιθανώς 30–50% . Χαμηλή Πιθανότητα νόθευσης ή διαστρέβλωσης των απαντήσεων του ερωτώμενου. Χαμηλή αλλά μπορεί να ελεγχθεί κατά τη συλλογή. Χαμηλή Οποιοσδήποτε επιλεγμένος κατά όνομα, οικογένεια, οργανισμό, στο δρόμο κτλ. Υψηλή μέσω email Άτομα με τα οποία μπορείτε να επικοινωνήσετε στο τηλέφωνο, επιλεγμένα κατά όνομα, οικογένεια, οργανισμό κτλ. Βεβαιότητα ότι έχει απαντήσει το σωστό άτομο. Δομημένη Συνέντευξη Άτομα με τα οποία μπορείτε να επικοινωνήσετε μέσω αλληλογραφίας, επιλεγμένα κατά όνομα, οικογένεια, οργανισμό κτλ.. Τηλεφωνικά Άτομα με γνώσεις πληροφορικής που μπορούν να επικοινωνήσουν μέσω email, ή η προσέγγισή τους να γίνει μέσω Internet ή intranet. Παράδοση και Συλλογή Χαρακτηριστικά πληθυσμού για τον οποίο είναι κατάλληλα. Ταχυδρομικά Μέσω Internet και intranet Χαρακτηριστικό Πίνακας 11.1 Κύρια χαρακτηριστικά των ερωτηματολογίων Επισκόπηση της χρήσης ερωτηματολογίων 421 9/12/2014 9:18:24 πμ KΕΦΑΛΑΙΟ 11 Συλλογή πρωτογενών δεδομένων με ερωτηματολόγια λόγω της επαφής που έχουν μαζί σας, αν και ο αντίκτυπος αυτού μπορεί να ελαχιστοποιηθεί από σωστές τεχνικές διεξαγωγής συνέντευξης (Ενότητες 10.5 και 10.6). Οι απαντήσεις μπορούν επίσης να νοθευτούν ή να διαστρεβλωθούν όταν καταγράφονται. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι συνεντεύκτες μπορεί να επινοούν απαντήσεις. Γι’ αυτό το λόγο, γίνονται συχνά τυχαίοι έλεγχοι στους συνεντεύκτες από τις εταιρείες δημοσκοπήσεων. Κατά τη σύνθεση της έκθεσης έργου, αναμένεται να δηλώσετε το ποσοστό απόκρισης. Εκεί, θα πρέπει να είστε προσεκτικοί ώστε να μην κάνετε αβάσιμους ισχυρισμούς όταν κάνετε συγκρίσεις με τα ποσοστά απόκρισης άλλων δημοσκοπήσεων. Ενώ τέτοιες συγκρίσεις θέτουν το ποσοστό απόκρισης της δημοσκόπησής σας σε κάποιο πλαίσιο, ένα υψηλότερο από το σύνηθες ποσοστό απόκρισης δε σημαίνει πως τα ευρήματά σας είναι αμερόληπτα (Rogelberg και Stanton, 2007). Ομοίως, ένα χαμηλότερο του συνήθους ποσοστό απόκρισης δε σημαίνει απαραίτητα ότι οι απαντήσεις εμπεριέχουν μεροληψία. Ο τύπος ερωτηματολογίου που θα επιλέξετε θα επηρεάσει τον αριθμό των ανθρώπων που θα δεχθούν να απαντήσουν σε αυτό (Ενότητα 7.2). Τα ερωτηματολόγια που συμπληρώνονται από το συνεντεύκτη συνήθως έχουν υψηλότερο ποσοστό απόκρισης από τα αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια (Πίνακας 11.1). Το μέγεθος του δείγματος και ο τρόπος με τον οποίο έχει επιλεχθεί θα έχουν επιπτώσεις στην εμπιστοσύνη που θα μπορείτε να έχετε στα δεδομένα σας και στο βαθμό στον οποίο θα μπορείτε να γενικοποιήσετε τα ευρήματά σας (Ενότητα 7.2). Τα μεγαλύτερα ερωτηματολόγια παρουσιάζονται καλύτερα στα πλαίσια μιας δομημένης συνέντευξης. Επιπλέον, μπορεί να περιλαμβάνουν πιο σύνθετες ερωτήσεις από τα τηλεφωνικά ή τα αυτοσυμπληρούμενα (Oppenheim, 2000). Η παρουσία ενός συνεντεύκτη (ή η χρήση διαδικτυακού λογισμικού όπως, π.χ., το Skype ή το Viber) διευκολύνει, εκτός των άλλων, τη δημιουργία υποομάδων ερωτώμενων που θα απαντήσουν σε διαφορετικές ερωτήσεις με τη χρήση μιας ερώτησης φίλτρου (Ενότητα 11.4). Η καταλληλότητα των διαφορετικών τύπων ερωτήσεων επίσης διαφέρει μεταξύ μεθόδων. Η επιλογή ερωτηματολογίου θα επηρεαστεί και από τους διαθέσιμους πόρους (Πίνακας 11.1) και συγκεκριμένα: • • • • το διαθέσιμο χρόνο για την ολοκλήρωση της συλλογής δεδομένων, τις οικονομικές απαιτήσεις της συλλογής και καταχώρισης των δεδομένων, τη διαθεσιμότητα συνεντευκτών και βοηθητικού προσωπικού, τη χρήση αυτόματης εισαγωγής δεδομένων. Ο χρόνος που απαιτείται για τη συλλογή δεδομένων αυξάνεται σημαντικά σε περιπτώσεις χρήσης ερωτηματολογίων παράδοσης και συλλογής, καθώς και δομημένων συνεντεύξεων όπου τα δείγματα είναι γεωγραφικά διασκορπισμένα (Πίνακας 11.1). Ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτού του περιορισμού είναι η επιλογή του δείγματος με τη βοήθεια της δειγματοληψίας κατά συστάδες (Ενότητα 7.2). Εάν το ερωτηματολόγιό σας δεν είναι διαδικτυακά υποβοηθούμενο (Internet ή intranet) ή δε χρησιμοποιείται η μέθοδος της προσωπικής συνέντευξης με τη βοήθεια υπολογιστή (CAPI) ή της τηλεφωνικής συνέντευξης με τη βοήθεια υπολογιστή (CATI), θα πρέπει να εξετάσετε το κόστος της αναπαραγωγής των ερωτηματολογίων, της γραμματειακής υποστήριξης και της καταχώρισης των δεδομένων σε υπολογιστή για την ανάλυση. Για τα ταχυδρομικά και τηλεφωνικά ερωτηματολόγια, πρέπει επίσης να εκτιμηθεί το κόστος των ταχυδρομικών τελών και των τηλεφωνικών κλήσεων. Αν εργάζεστε για έναν οργανισμό, το κόστος των ταχυδρομικών τελών μπορεί να μειώνεται με ειδικές συμφωνίες δωρεάν ταχυδρομικών τελών επιστροφής των ερωτηματολογίων. Αυτό σημαίνει ότι πληρώνετε μόνο τα ταχυδρομικά τέλη αποστολής και μια μικρή χρέωση για το χειρισμό των ερωτηματολογίων που επιστρέφονται. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα ποσοστά απόκρισης (βλ. Πίνακα 11.4 παρακάτω). Όλα τα δεδομένα που θα προκύψουν από τα ερωτηματολόγια θα αναλυθούν μέσω υπολογιστή. Μερικά διαδικτυακά εργαλεία δημοσκοπήσεων (π.χ., τα Snap Surveys™, Sphinx Survey™ και SurveyMonkey™) σας επιτρέπουν να σχεδιάσετε τα ερωτηματολόγιά σας και να συλλέξετε, να καταχωρίσετε και να αναλύσετε τα δεδομένα μέσω του ίδιου λογισμικού. Από τη στιγμή που τα δεδομένα σας έχουν ήδη κωδικοποιηθεί και καταχωρισθεί στον υπολογιστή, μπορείτε να τα αναλύσετε πολύ πιο γρήγορα και πιο προσεκτικά απ’ ό,τι θα γινόταν αν τα αναλύατε χειροκίνητα (Ενότητα 12.2). Ένας πρακτικός κανόνας υπαγορεύει ότι πρέπει να αναλύετε τα δεδομένα του ερωτηματολογίου μέσω υπολογιστή αν έχουν συλλεχθεί από 30 ή περισσότερους ερωτώμενους. 422 11_METHODOI EREYNAS.indd 422 9/12/2014 9:18:24 πμ Απόφαση για τα δεδομένα που απαιτούνται Πλαίσιο 11.1 Φοιτητική έρευνα Κλειστού τύπου ερώτηση σχεδιασμένη για μια οπτική συσκευή ανάγνωσης Το ερευνητικό έργο του Μπεν απαιτούσε να στείλει ένα ερωτηματολόγιο σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Απέκτησε άδεια να χρησιμοποιήσει την οπτική συσκευή ανάγνωσης του πανεπιστημίου του, ώστε να καταχωρίσει τα δεδομένα από το ερωτηματολόγιό του. Στο ερωτηματολόγιό του, δίνονται σαφείς οδηγίες στους ερωτώμενους για το πώς να σημειώσουν την απάντησή τους: Σε περίπτωση λάθους, σβήστε την απάντησή σας με μια γόμα. 1 Παρακαλούμε σημειώστε όλους τους τύπους μουσικής που συνήθως ακούτε: Παρακαλούμε χρησιμοποιήστε ένα μολύβι για να σημειώσετε τις απαντήσεις σας με μια γραμμή: [—] Ροκ και Ποπ [ ] Χορευτική [ ] Κινηματογραφική μουσική [ ] Τζαζ και μπλουζ [ ] Κάντρι [ ] Χαλαρή [ ] Φολκ [ ] Παγκόσμια [ ] Κλασική [ ] Άλλο [ ] (παρακαλούμε περιγράψτε): .................................... Για μεγαλύτερες δημοσκοπήσεις, πιθανόν χρειάζεται να αυτοματοποιήσετε την καταγραφή και την καταχώριση των δεδομένων. Για τα ερωτηματολόγια μέσω Internet και intranet, αυτό συνήθως γίνεται στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου και, όπου υπάρχει λογισμικό αυτοματοποίησης, το κόστος είναι ελάχιστο. Για παράδειγμα, το SurveyMonkey™, ένα διαδικτυακό εργαλείο δημοσκόπησης για τη δημιουργία, παράδοση και συλλογή απαντήσεων μέσω διαδικτυακών ερωτηματολογίων, χρεώνει 25 ευρώ περίπου για περισσότερες από 1.000 απαντήσεις το μήνα, ενώ μια δημοσκόπηση με ερωτηματολόγιο 10 ή λιγότερων ερωτήσεων και 100 ή λιγότερες απαντήσεις προσφέρεται δωρεάν (SurveyMonkey, 2014). Για τα αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια, η καταγραφή και η καταχώριση δεδομένων είναι πιο απλές για τις ερωτήσεις κλειστού τύπου, όπου οι ερωτώμενοι επιλέγουν τις απαντήσεις τους από μια προκαθορισμένη λίστα (Πλαίσιο 11.1). Το κάθε σημάδι διαβάζεται με τη χρήση μιας οπτικής συσκευής ανάγνωσης, η οποία αναγνωρίζει και μετατρέπει τα σημάδια σε δεδομένα, με ρυθμό που μπορεί να ξεπερνά τις 200 σελίδες ανά λεπτό. Τα δεδομένα των ερωτηματολογίων που συμπληρώνονται από το συνεντεύκτη μπορούν να καταχωρισθούν απευθείας στον υπολογιστή τη στιγμή της συνέντευξης με τη χρήση προγραμμάτων λογισμικού CATI ή CAPI. Μ’ αυτούς τους δύο τύπους λογισμικού, διαβάζετε τις ερωτήσεις στον ερωτώμενο από την οθόνη και καταχωρίζετε τις απαντήσεις τους απευθείας στον υπολογιστή. Λόγω του κόστους του εξοπλισμού σάρωσης υψηλής ταχύτητας και χωρητικότητας, του λογισμικού και του προγραμματισμού πριν τη δημοσκόπηση, η χρήση των CATI και CAPI είναι οικονομικά προσιτή μόνο για μεγάλες δημοσκοπήσεις ή όπου το υλικό και το λογισμικό χρησιμοποιούνται πολλές φορές. Είναι σχεδόν βέβαιο πως θα κάνετε συμβιβασμούς κατά την επιλογή των ερωτηματολογίων σας. Οι συμβιβασμοί αυτοί θα αφορούν αποκλειστικά και μόνο τη συγκεκριμένη έρευνά σας, καθώς η απόφαση για το ποιο ερωτηματολόγιο είναι το πλέον κατάλληλο δεν μπορεί να ληφθεί ανεξάρτητα από το ερευνητικό σας ερώτημα (ερωτήσεις) και τους στόχους και τον πληθυσμό ή το δείγμα από το οποίο θα συλλέξετε τα δεδομένα. 11.3 Απόφαση για τα δεδομένα που απαιτούνται Απαιτήσεις ερευνητικού σχεδιασμού Αντίθετα με τις εις βάθος και ημιδομημένες συνεντεύξεις (Κεφάλαιο 10), οι ερωτήσεις που τίθενται στα ερωτηματολόγια χρειάζεται να προκαθοριστούν με ακρίβεια. Ενώ στις εις βάθος και ημιδομημένες συνεντεύξεις μπορείτε να διερευνήσετε περαιτέρω τα ζητήματα, αυτό δεν είναι δυνατό με τα ερωτηματολόγια. Επιπλέον, ένα ερωτηματολόγιο σας προσφέρει μόνο μία ευκαιρία για να συλλέξετε δεδομένα, καθώς είναι δύσκολο να εντοπίσετε τον ερωτώμενο ή να επιστρέψετε προκειμένου να συλλέξετε πρόσθετες πληροφορίες. Αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος 423 11_METHODOI EREYNAS.indd 423 9/12/2014 9:18:24 πμ
© Copyright 2024 Paperzz
