ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΑΔΟΧΑ ΣΧΟΛΕΙΑ πρόγραμμα προετοιμασίας υλικού για τη δημιουργία σχολικού μουσείου Υπεύθυνος καθηγητής: Κ. Αντύπας To 1914 ο Πειραιάς απέκτησε το δεύτερο γυμνάσιό του, στην οδό Αφεντούλη. Το όνομα του νέου σχολείου ήταν δήλωνε αυτό που πραγματικά ήταν: Δεύτερον Γυμνάσιον Αρρένων. Δεύτερο Γυμνάσιο: Ακουαρέλα του Α. Σκοπελίτη Το πρώτο γυμνάσιο, η σημερινή Ιωνίδειος, λειτουργούσε ήδη από το 1847, αλλά πλέον δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του αυξανόμενου πειραϊκού πληθυσμού. Το Πρώτο Γυμνάσιο Αρρένων (Ιωνίδειος). Διακρίνεται η πλατεία Κοραή, με χώμα και οπωροφόρα δένδρα. Το Δεύτερο Γυμνάσιο εγκαταστάθηκε σε ένα από το ωραιότερα κτήρια του Πειραιά, σε ένα νεοκλασικό χτισμένο το 1876 με έξοδα της υδραϊκής παροικίας, ως Γυμνάσιο Θηλέων ή Παρθεναγωγείον, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής. Το 1929 εξομοιώνεται η εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, χωρίς, βεβαίως, να καταργηθούν τα γυμνάσια αρρένων και θηλέων. Το Ράλλειον Παρθεναγωγείον, που λειτουργούσε από το 1855, μετονομάζεται σε Ράλλειον Γυμνάσιον Θηλέων, και ταυτόχρονα δρομολογείται η ίδρυση του Δευτέρου Γυμνασίου Θηλέων. Ἐτσι ο Πειραιάς, στα μέσα της δεκαετίας του 1930 διέθετε τέσσερα δημόσια εξατάξια γυμνάσια: το Πρώτο και το Δεύτερο Αρρένων, τη Ράλλειο και το Δεύτερο Θηλέων. Δεύτερο Γυμνάσιο: Κάτοψη Το 1970 το κτήριο της οδού Αφεντούλη γκρεμίστηκε, όπως γκρεμίστηκε η Ράλλειος, το Ρολόι, όλη η σειρά των νεοκλασικών στην παραλία της Φρεαττύδας· η απριλιανή χούντα είχε αποφασίσει να ισοπεδώσει όχι μόνο τα κτήρια, αλλά και την ιστορική μνήμη του Πειραιά, καταστρέφοντας ανεπανόρθωτα εκείνο που ο Giovanni Favaretto Fisca, δήμαρχος της Βενετίας κατά τη δεκαετία του 1960, θεωρούσε ως «την πιο μαγική και ανθρώπινη πόλη της Μεσογείου». Δεύτερο Γυμνάσιο: Έναρξη των εργασιών κατεδάφισης, 1970 Η προσπάθειά μας είναι να συμπυκνώσουμε την ιστορία του Δεύτερου Αρρένων και του Δεύτερου Θηλέων, καθώς και των διαδόχων σχολείων, του Πρώτου και του Έκτου Λυκείου, σε ένα μικρό μουσείο που στόχος μας είναι να λειτουργήσει από τον Σεπτέμβριο του 2014, εκατό χρόνια μετά την ίδρυση του Δευτέρου Γυμνασίου Αρρένων. Σήμερα θα εκθέσουμε τα αποτελέσματα της πρώτης διερευνητικής προσπάθειάς μας. Συγκεκριμένα, ερευνήσαμε τα στοιχεία που καταγράφηκαν στα μαθητολόγια του Δεύτερου Γυμνασίου Θηλέων τα χρόνια μεταξύ 1936 και 1945. Τα συμπεράσματα αυτής της πρώτης προσπάθειας θα οριστικοποιηθούν μετά την παραβολή και των άλλων επισήμων εγγράφων του σχολείου (αποφάσεις συλλόγου καθηγητών, απουσιολόγια, ποινολόγια κ.λπ.) καθώς και ανεπίσημων στοιχείων, όπως τετράδια και βιβλία μαθητών, φωτογραφίες ή προσωπικές μνήμες. Επί του παρόντος θα αναφέρουμε κάποια επιμέρους συμπεράσματα από το σχολικό έτος 1936-1937. ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1936-7 Αριθμός μαθητριών ΠΡΩΤΗ 31 ΔΕΥΤΕΡΑ 74 44 ΤΡΙΤΗ 45 49 ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ 90 ΕΚΤΗ Στην πρώτη Γυμνασίου εγγράφηκαν 74 μαθήτριες. Από αυτές οι 51 είχαν γεννηθεί στον Πειραιά και 4 στις γύρω αστικές περιοχές. Τρεις μαθήτριες είχαν γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη, 10 σε νησιά και 6 σε ηπειρωτικές περιοχές της Ελλάδας. (5)Στην αμέσως επόμενη τάξη, τη Δευτέρα, βρίσκουμε 49 κορίτσια: 27 είναι γεννημένες στο Πειραιά, 2 στους γειτονικούς δήμους, 5 στην Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη, 7 σε νησιά και 8 σε ηπειρωτικές περιοχές. Στην τρίτη Τάξη γράφτηκαν 90 μαθήτριες: 50 είναι Πειραιώτισσες, 3 Αθηναίες,6 από περιοχές που ανήκαν πλέον στην Τουρκία, 17 από νησιά και 14 από δήμους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στην τετάρτη, από τις 45 μαθήτριες στον Πειραιά γεννήθηκαν 35, σε γειτονικούς δήμους 3, σε εδάφη της Τουρκίας 2, σε νησιά 1 και σε ηπειρωτικούς δήμους 4. Η πέμπτη είχε 44 μαθήτριες: 18 από τον Πειραιά, 1 από την Αθήνα, 8 από τη Μ.Ασία και την Κωνσταντινούπολη, 5 από νησιά και 2 από ηπειρωτικές περιοχές. Τέλος, η έκτη είχε 31 μαθήτριες: 16 είχαν γεννηθεί στον Πειραιά, 2 σε γειτονικούς δήμους, 6 είχαν γεννηθεί σε Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και Πόντο, 5 σε νησιά και 2 σε ηπειρωτικές περιοχές. ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1936-7 Τόπος γέννησης μαθητριών (σε απόλυτους αριθμούς) 36 45 30 187 ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟΙ ΔΗΜΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ 15 ΝΗΣΙΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Με βάση αυτούς τους αριθμούς μπορούμε να συμπεράνουμε τα εξής: Οι οικογένειες των μαθητριών σε ποσοστό άνω του 50% ήταν γηγενείς ή είχαν εγκατασταθεί στον Πειραιά και στους γύρω δήμους τουλάχιστον 15-20 χρόνια πριν το 1936. Στην πέμπτη και στην έκτη φοιτούσε μεγάλο ποσοστό προσφύγων (18,2% και 16,7% αντίστοιχα), ενώ στις μικρότερες τάξεις το ποσοστό τους είναι μειωμένο, κάτι φυσικό, αφού το 1936 στην πρώτη Γυμνασίου γράφτηκαν κορίτσια που, συνήθως, είχαν γεννηθεί μετά το 1922. Το αντίστροφο συμβαίνει με την εσωτερική μετανάστευση. Ενώ στις τρεις πρώτες τάξεις το ποσοστό των κοριτσιών που οι οικογένειές τους είχαν μεταναστεύσει στον Πειραιά κυμαίνεται μεταξύ 20-30 %, στις τρεις τελευταίες το αντίστοιχο ποσοστό είναι εμφανώς. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι, όσο περνούσαν τα χρόνια, ο Πειραιάς ήλκυε όλο και περισσότερες οικογένειες από μη αστικές περιοχές. Το εντυπωσιακό πάντως είναι ότι η μεγάλη πλειονότητα των εσωτερικών μεταναστών προέρχεται από νησιά, ενώ οι υπόλοιποι κατάγονται από παραθαλάσσιες πόλεις, όπως το Γαλαξίδι ή το Ναύπλιο. Οι συνέπειες των πολέμων φαίνονται και σε μια άλλη καταγραφή: Ορφανές από πατέρα είναι το 12,1% των μαθητριών της πρώτης Γυμνασίου, το 16,32% των κοριτσιών της Δευτέρας, το 11,1% της Τρίτης, το 15,6% της τετάρτης, 7,9% της πέμπτης και το 12,9% της έκτης. Κοκκινιά, 1923. Οικογένεια προσφύγων: παιδιά, γυναίκες, ηλικιωμένοι. Οι άνδρες παραγωγικής ηλικίας ίσως χάθηκαν κάπου στη Μ. Ασία. ΟΡΦΑΝΕΣ ΑΠΟ ΠΑΤΕΡΑ 18 ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΕΚΑΤΟΝ ΤΩΝ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ 16 14 12 10 8 6 4 2 0 ΠΡΩΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΕΚΤΗ Αν κρίνουμε από το επάγγελμα του πατέρα, το Δεύτερο Θηλέων ήταν το σχολείο των μεσαίων τάξεων του Πειραιά, αφού οι ανώτερες τάξεις έστελναν τα κορίτσια τους στα ιδιωτικά και στη Ράλλειο, ενώ τα κορίτσια των κατώτερων τάξεων δεν συνέχιζαν στο Γυμνάσιο. Οι περισσότεροι δήλωναν αυταπασχολούμενοι επαγγελματίες, κυρίως έμποροι και καταστηματάρχες. Για παράδειγμα, στην πρώτη Γυμνασίου το ποσοστό αυτών των επαγγελματιών φθάνει το 35%. Ακολουθούν οι ναυτικοί (16,2%), οι ιδιωτικοί υπάλληλοι (13,51%), οι ειδικευμένοι εργάτες, όπως μηχανικοί ή υαλουργοί (10,81%). Είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχουν μόλις 3 άτομα από τα 74 που δηλώνουν εργάτες, 2 στρατιωτικοί και μόλις ένας είναι βέβαιο ότι διέθετε πανεπιστημιακό πτυχίο. Τα ίδια περίπου ποσοστά εντοπίζονται και στην δευτέρα τάξη: το 28,5% είναι μαγαζάτορες και ελεύθεροι επαγγελματίες, το 12,25% ναυτικοί, 10,2% ιδιωτικοί υπάλληλοι· στις υπηρεσίες του λιμανιού απασχολούνταν 3 από τους 49, άλλοι 3 ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, 3 στρατιωτικοί, 3 δημόσιοι υπάλληλοι και μόλις ένας εργάτης. Η εικόνα ουσιαστικά δεν αλλάζει στις επόμενες τάξεις· απλώς εμφανίζονται σποραδικά κάποια άγνωστα επαγγέλματα, όπως κοσμηματογράφος, ένας δηλώνει με υπερηφάνεια Γυμνασιάρχης(!), κάποιοι καταγράφονται ως εργοστασιάρχες – πιθανότατα ιδιοκτήτες μικρών βιοτεχνιών γύρω από την οδό Ρετσίνα , ενώ κάποιοι άλλοι προσδιορίζουν με ακρίβεια την άνοδό τους στην εργασιακή ιεραρχία: αρχιμηχανικός και όχι απλώς μηχανικός. Προπολεμική μπακαλοταβέρνα στην Αγία Σοφία (Μανιάτικα) Δεν υπήρχαν ιδιαίτερα προβλήματα πειθαρχίας στο Δεύτερο Γυμνάσιο Θηλέων το 1936-37. Βεβαίως η διαγωγή κοσμία δεν είναι κάτι σπάνιο, κυρίως όσο μεγαλύτερες είναι οι τάξεις, αλλά εν πάση περιπτώσει έχουμε μόλις δύο χαρακτηρισμούς «διαγωγή καλή και μία «διαγωγή επίμεμπτο» (θα έχει ενδιαφέρον να βρούμε από τις αποφάσεις του συλλόγου καθηγητών ποιο ήταν το έγκλημα αυτής της μαθήτριας της Α Γυμνασίου του έτους 1937 που τιμωρήθηκε με τόσο βαρύ χαρακτηρισμό). Πάντως, όλες οι μαθήτριες της έκτης αποφοίτησαν με διαγωγή κοσμιωτάτη. Ήταν πράγματι τόσο εξαιρετικό το ήθος εκείνης της έκτης ή οι δάσκαλοι δεν ήθελαν να σπιλώσουν την υπόληψη αυτών των κοριτσιών της πειραϊκής μεσαίας τάξης; ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΓΩΓΗΣ (ΣΕ ΑΠΟΛΥΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ) 80 70 60 50 40 ΚΟΣΜΙΟΤΑΤΗ ΚΟΣΜΙΑ 30 20 10 0 ΚΑΛΗ-ΕΠΙΜΕΜΠΤΟΣ Όμως, η ζωή στο Δεύτερο ήταν πολύ δύσκολη για τις αμελείς μαθήτριες. Από τα 74 κορίτσια της πρώτης προήχθησαν μόλις 32· άλλες 28 παραπέμφθηκαν για επανεξέταση τον Σεπτέμβριο και 14 έμειναν στην ίδια τάξη. Στη δευτέρα πρέπει να είχαν περάσει καλύτερες μαθήτριες: από τις 49 κατάφεραν να προαχθούν οι 28, επανεξεταστέες ήταν 18 και έχασαν την τάξη μόλις 3. Η τρίτη ήταν επίσης μια δύσκολη τάξη. Όχι μόνο έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό διαγωγής κοσμίας και καλής (22,2%), αλλά πέρασαν μόνο 39 από τις 91 κοπέλες που φοιτούσαν στην τάξη αυτή· 18 έμειναν στην τάξη και άλλες 31 παραπέμφθηκαν για επανεξέταση. Εδώ εμφανίζονται και οι πρώτες εγκαταλείψεις: τρεις μαθήτριες σταμάτησαν το σχολείο στη μέση της χρονιάς. Στην τετάρτη οι εγκαταλείψεις έχουν αυξηθεί: 3 κορίτσια από τα 45 δεν συνέχισαν το σχολείο και άλλα 3 δήλωσαν ότι επιθυμούν μετεγγραφή. Από τις 39 μαθήτριες της τετάρτης που είχαν απομείνει πέρασαν οι 28 και έμειναν επανεξεταστέες οι 11. Η πέμπτη είχε πολύ αυστηρούς καθηγητές, όπως φαίνεται από το βαθμολόγιο, αλλά και από τα τελικά αποτελέσματα: 2 εγκατέλειψαν, 4 έχασαν την τάξη, 18 ξανάδωσαν το Σεπτέμβριο (κυρίως αρχαία ελληνικά) και μόλις 20 πέρασαν την τάξη. Πάντως, στην έκτη, το σχολείο έδειξε τη μέγιστη επιείκεια, όπως συμβαίνει πάντοτε με όλες τις τάξεις τελειοφοίτων. Αποφοίτησαν και οι 31 δεσποινίδες και όλες με διαγωγή κοσμιοτάτη, όπως είδαμε παραπάνω ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 1936-1937 (ΣΕ ΑΠΟΛΥΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 ΠΡΟΑΧΘΕΙΣΕΣ ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΤΕΕΣ ΑΠΟΡΙΦΘΕΙΣΕΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΑΣΕΣ Η χρονιά 1936-7 αποτελεί τη βάση εκκίνησης και το μέτρο σύγκρισης για τις καταστάσεις που θα εμφανιστούν αργότερα. Και η σύγκριση αυτή θα γίνει πραγματικά δραματική, όταν διαβάζουμε τα στοιχεία των τάξεων κατά τη γερμανική κατοχή και αργότερα, κατά την εποχή του εμφυλίου και της μεγάλης μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα. Ελπίζουμε ότι το Σεπτέμβριο του 2014 θα μπορέσουμε να μιλήσουμε με περισσότερα στοιχεία και περισσότερες διαπιστώσεις. Αρκετοί μαθητές της Α και Β τάξης του 6ου Λυκείου Πειραιά αφιέρωσαν τμήμα του ελεύθερου χρόνου τους γι’ αυτή τη διερευνητική προσπάθεια επεξεργασίας του υπάρχοντος υλικού. Είναι αλήθεια ότι ξεκινήσαμε με πολλές φιλοδοξίες σχετικά με τους ρυθμούς ολοκλήρωσης του έργου. Οι φιλοδοξίες αυτές δεν εκπληρώθηκαν, όμως απέμεινε κάτι πολύ ουσιαστικό· πλέον γνωρίζουμε πώς θα κινηθούμε στο μέλλον, ώστε να επιτύχουμε τον τελικό μας στόχο: τον Σεπτέμβριο του 2014 να λειτουργήσει το μικρό μουσείο που έχουμε σχεδιάσει. Πάντως ούτε κι αυτή η μικρή αρχή θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς την παρουσία δύο ανθρώπων: η Ιωάννα Καιροφύλαξ και ο Γιώργος Φερεντίνος, και οι δύο μαθητές της Α τάξης, σήκωσαν, ουσιαστικά, όλο το βάρος της προσπάθειας, από τον Οκτώβριο που ξεκινήσαμε μέχρι και τον Μάιο, προσφέροντας δεκάδες ώρες από τον πολύτιμο χρόνο τους για την αποδελτίωση κιτρινισμένων μαθητολογίων 80 ετών. Το ανεκμετάλλευτο κομμάτι της δουλειάς τους και, κυρίως, η μέθοδος εργασίας, την οποία έπρεπε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός, σίγουρα θα αποτελέσουν τη βάση για τη συνέχεια της προσπάθειας. Κ. Αντύπας
© Copyright 2024 Paperzz
