ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ DESENZANO ΤΟΥ GARDA ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ MANERBIO-LENO (BS) A.S.L. TREVIGLIO – CARAVAGGIO ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ MARTINENGO (BG) ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΔΟΙΚΗΣΗ MELLINO MELLINI ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ PALAZZOLO S/O (BS) ΤΟΠΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ COMO ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ A.S.L. ΤΟΥ LONGONE ΣΤΟ SEGRINO (CO) ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ C.T.O. – TORINO ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ GAETANO PINI ΚΕΝΤΡΟ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΠΟΡ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ S. GERARDO – MONZA ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟΥ GUBBIO ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΤΑΛΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΑΦΡΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΑ RIZZOLI- BOLOGNA A.S.L. PAVIA ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΟΝΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ DESENZANO ΤΗΣ GARDA – ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ MANERBIO – LENO ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑΣ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΚΟΠΟ. ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΚΑΙ ΦΟΡΗΤΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ. ΕΞΕΤΑΣΗ 5 ΕΤΩΝ Συνεργάτες: Dott. PIERANTONIO RAVANELLI Dott.ssa R. Bonelli Dott. A.Pelliccioli – Dott. F. Pezzali Dott.ssa P. Facchi – Dott.ssa A. Fappani (Διευθυντής) (Υπηρεσία βοηθείας αποκατάστασης) (Βοηθοί υπηρεσίας αποκατάστασης) (Εθελοντές υπηρεσίας αποκατάστασης) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρήση των μαγνητικών πεδίων με θεραπευτικό σκοπό δεν είναι πρόσφατη. Τέτοιου είδους πηγές ενέργειας χρησιμοποιούνται εδώ και αρκετές δεκαετίες, αρχικά με τη χρήση συσκευών που παράγουν μαγνητικά πεδία χαμηλής συχνότητας (< 100 Hz) και μεταβλητής έντασης (από 1 ως 100 Gauss) (ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ) και, πιο πρόσφατα, χρησιμοποιώντας συσκευές με ΧΑΜΗΛΗ ΕΝΤΑΣΗ και ΥΨΗΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ( φέρουσα συχνότητα 29 MHz) (ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, EMT) για την επίτευξη καλύτερων και πιο ολοκληρωμένων θεραπευτικών αποτελεσμάτων, χωρίς καμία παρενέργεια. Τέτοιοι τύποι συσκευών, παράγοντας παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, δεν προκαλούν σημαντικές θερμικές μεταβολές (στο μέγιστο +0,2 - 0,4 ˚C για τη Μαγνητοθεραπεία). Αυτή η απουσία θερμικής ανόδου καθιστά συνεπώς χρήσιμες τις συσκευές ακόμα και στις περιπτώσεις επιδερμικής και υποδερμικής φλόγωσης σε συνθήκες υπερθερμίας (αντίθετα από αυτές που εκπέμπουν μικροκύματα). ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αν και δεν είναι ακόμα γνωστή σε βάθος η αλληλεπίδραση ανάμεσα στη μαγνητική ενέργεια και τον οργανισμό, θεωρείται ότι τα μαγνητικά πεδία δρουν ως αποτέλεσμα επαγωγικών μικρορευμάτων (ΔΡΑΣΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ-ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ) και/ή με άμεση μαγνητική δράση (ΔΡΑΣΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ-ΜΗΧΑΝΙΚΗ). Α) ΔΡΑΣΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ-ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ. Τα επαγωγικά μικρορεύματα προκαλούν ιοντικές μεταβολές στο επίπεδο των μεμβρανών ανάμεσα στο εσωτερικό και εξωτερικό κυτταρικό περιβάλλον, αύξηση της χρήσης O2 και αποκατάσταση του δυναμικού της μεμβράνης. 2 Β) ΔΡΑΣΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ-ΜΗΧΑΝΙΚΗ. Διαμέσου της δράσης της πόλωσης και της μετακίνησης των κινούμενων κυτταρικών και υπο-κυτταρικών στοιχείων, θα επηρέαζε τη διαδικασία των ενζύμων και των κυτοχρωμάτων, τη διάχυση μέσω των βιολογικών μεμβρανών και την ταχύτητα μετακίνησης των βιολογικών υγρών στα αγγεία και στις ενδοκυτταρικές περιοχές. Τέτοια βιολογικά αποτελέσματα θα προκαλούσαν επίσης: 1) ΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ 2) ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ DNA 3) ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ (αύξηση στην κατανάλωση του O2, στην ενέργεια, στην πρωτεϊνική σύνθεση και στη σύνθεση του κολλαγόνου) 4) ΔΡΑΣΗ ΕΝΖΥΜΑΤΙΚΗ 5) ΔΡΑΣΗ ΑΓΓΕΙΑΚΗ (αύξηση στην ενζυματική περιφερική ροή, αύξηση μικροκυκλοφορίας) 6) ΔΡΑΣΗ ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ (κυρίως στο οστό, διευκολύνοντας τη διαδικασία της οστεογένεσης) 7) ΔΡΑΣΗ ΘΕΡΜΙΚΗ (σπάνια ή καθόλου) ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Με βάση τα προαναφερθέντα βιολογικά αποτελέσματα, έχουν συμπεριληφθεί στις γενικές ενδείξεις για τη θεραπεία διαφόρων τομέων της παθολογίας: Α) πρόσφατα κατάγματα και καθυστερήσεις στην επούλωση Β) ψευδάρθρωση Γ) νόσος του Σούντεκ και οστεοπόρωση Δ) εκφυλιστικές και φλεγμονώδεις αρθροπάθειες (αρθρίτιδα, περιαρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα στη φάση της παρόξυνσης) Ε) αρθροπάθειες Στ) πληγές από κατάκλιση Ζ) ψωρίαση ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Είναι οι ίδιες που είναι κοινές σε όλες τις φυσικές θεραπείες (φορείς βηματοδότη, γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης). ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ) ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ Στο δικό μας Κέντρο Φυσικής Αποκατάστασης και Θεραπείας χρησιμοποιείται ήδη εδώ και αρκετά χρόνια η Μαγνητοθεραπεία ως θεραπευτική μέθοδος. Εδώ και πέντε χρόνια εισήχθη η χρήση των συσκευών EMT, αρχικά συσκευών σταθερών ή φορητών σε καροτσάκι και, στη συνέχεια, φορητών συσκευών μικρού όγκου, που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους τους ασθενείς, είτε στο Νοσοκομείο είτε στο σπίτι, με σκοπό να εφαρμοστεί η θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια 24 ωρών και χωρίς να προκληθούν εμπόδια στις συνηθισμένες δραστηριότητες του ασθενούς, αυξάνοντας έτσι την ατομική 3 συμμόρφωση (compliance) ακόμη και για τις θεραπείες που παρατείνονται για μεγάλες περιόδους. Η απουσία θερμικών, μηχανικών και/ή επίπονων αισθημάτων είναι επίσης καλά ανεκτές από τον ασθενή. ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΣΕ ΧΡΗΣΗ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ Εκτός από τη Μαγνητοθεραπεία με Σωληνοειδή, χρησιμοποιούμε σταθερές και φορητές συσκευές τύπου «MAGNETO FIELD». Από ίδια εταιρεία έχουν επίσης χορηγηθεί μικρές φορητές συσκευές (ENBIOS) για χρήση τόσο νοσοκομειακή όσο και οικιακή. Και οι δύο συσκευές είναι EMT με φέρουσα συχνότητα 20,00 MHz. Οι σταθερές συσκευές τροφοδοτούνται μέσω εσωτερικών επαναφορτιζόμενων μπαταριών με τον κατάλληλο αντάπτορα. Οι φορητές συσκευές τροφοδοτούνται με μπαταρία 9 Volt και αποτελούνται από ένα σταθερό δοχείο από σκληρό πλαστικό, από μια επιφάνεια με ακτινοβολία, που αποτελείται με τη σειρά της από δύο ξεχωριστά και ομόκεντρα τμήματα, το ένα εκ των οποίων εκτελεί καθήκοντα κεραίας εκπομπής και το άλλο ουδέτερου πόλου. Στο εσωτερικό είναι τοποθετημένη μια πλακέτα κυκλώματος που παράγει το μαγνητικό παλλόμενο πεδίο συντονισμένο σε συχνότητα από 100 ως 1000 Hz. Δύο LED τοποθετημένα στο καπάκι της συσκευής δείχνουν τη σωστή λειτουργία της, καθώς επίσης και την ταχύτητα της δέσμης κυμάτων. Η συσκευή τοποθετείται στο σημείο προς θεραπεία και στερεώνεται διαμέσου μια ελαστικής ταινίας. Η μοναδική διαφορά ανάμεσα στη φορητή και στη σταθερή συσκευή έγκειται στην δυνατότητα της τελευταίας, να τροποποιεί την παλλόμενη συχνότητα και να επιλέγει διάφορα προγράμματα θεραπείας με συχνότητες μεγαλύτερες και χρόνους θεραπείας μειωμένους. Ανεξάρτητα από αυτό, η μεθοδολογία της θεραπείας προβλέπει την τοποθέτηση της συσκευής πάνω στην περιοχή προς θεραπεία για μεταβαλλόμενο χρόνο συνεδρίας και για έναν αριθμό συνεδριών διαφορετικό, σύμφωνα με το τύπο, την έκταση και τη σοβαρότητα της παθολογίας. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το εύρος των παθολογιών προς θεραπεία και τον αριθμό των ατόμων που υπόκεινται σε τέτοιες θεραπείες, είμαστε υποχρεωμένοι να τυποποιήσουμε εν μέρει τη χρήση μιας τέτοιας μεθοδολογίας για τη λειτουργία στην παθολογία, τις περιοχές τοποθέτησης και το χρονικό διάστημα της θεραπείας. Συνεπώς η δική μας μεθοδολογία προβλέπει: 1) αρχικά την κλινική αξιολόγηση και το θεραπευτικό προγραμματισμό, ανεξάρτητο ή συνδυασμένο 2) συγκεκριμένη θεραπεία με EMT σταθερό ή φορητό, δεικνύοντας τον αριθμό των συνεδριών, το χρόνο της θεραπευτικής εφαρμογής και το εύρος της συχνότητας σε περίπτωση θεραπείας με σταθερή συσκευή (MAGNETO FIELD και ENBIOS ) 3) Τελική αξιολόγηση και μετά από ένα χρονικό διάστημα (90 ημέρες) όσον αφορά το συμπτωματολογικό και κλινικό αποτέλεσμα (κλίμακα 0 ως 10) και τις ενδεχόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες. Στο περιβάλλον μιας πιο ευρείας χρήσης αυτής της μεθοδολογίας, έχει γίνει ως εκ τούτου διαχωρισμός σε ομάδες ορισμένων παθολογιών, στις οποίες μπορεί να εφαρμοστεί ένας πιο συγκεκριμένος και επιλεκτικλος έλεγχος, με σκοπό την κλινική 4 αξιολόγηση και στατιστικό. Με βάση τις ενδείξεις της συγκεκριμένης θεραπείας εξετάσαμε τις ακόλουθες ομάδες παθολογιών: 1) ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ (οστεοαρθρίτιδα) ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ (αρθρίτιδα, RAA, ρευματοειδής αρθρίτιδα) 2) ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ (ωμο-βραχιόνια, επικονδυλιακή, ισχιακή κτλ) 3) ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΝ ΣΕ ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ 4) ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ (νόσος του Σούντεκ) 5) ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ 6) ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ Η ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ, ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ 7) ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ 8) ΕΛΚΗ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΦΛΕΒΙΤΙΔΕΣ 9) ΝΕΥΡΑΛΓΙΕΣ (έρπητας ζωστήρ κτλ), ΜΥΟΣΙΤΙΔΑ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ ΧΡΟΝΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Για τη σταθερή ΕΜΤ, οι χρόνοι είναι τυποποιημένοι στα 30 λεπτά για τους ασθενείς που δε νοσηλεύονται. Ο χρόνος θεραπείας ποικίλει ανάλογα με την παθολογία και τη σοβαρότητά της (μπορεί να χρειαστούν 10 συνεδρίες ή πολλαπλάσιες των 10). Για τους ασθενείς που νοσηλεύονται η θεραπεία είναι ίδια για τις πιο κοινές παθολογίες, ενώ ποικίλει για τους τραυματισμένους (κατάγματα, νόσος του Σούντεκ, οστεοπόρωση, αυτές που καταλήγουν σε εγχείριση) και για όσους έχουν έλκη κατάκλισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο χρόνος θεραπείας ξεπερνά τα 30 λεπτά και μπορεί να παραταθεί σε μερικές ώρες ή για όλη τη νυχτερινή περίοδο, για να μην εμποδιστεί η δραστηριότητα του νοσηλευόμενου ασθενούς κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε διαφορετικές περιπτώσεις καταφεύγουμε σε συνδυασμό με άλλες φυσικές θεραπείες. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Έχουν αποκλειστεί από την κλινική αξιολόγηση της θεραπευτικής ανταπόκρισης οι περιπτώσεις στις οποίες έχουμε καταφύγει σε συνδυασμό με άλλα είδη φυσικής θεραπείας, με σκοπό να μη νοθευτεί η αντικειμενικότητα του αποτελέσματος. Έχουν χρησιμοποιηθεί ως παράμετροι αξιολόγησης: 1) υποκειμενικά συμπτώματα (πχ πόνος) με υποκειμενική βαθμολόγηση (που αναφέρεται από τον ασθενή, μέσω της Αναλογικής-Αριθμητικής Κλίμακας που εκφράζεται με αριθμούς από το 0 ως το 10, πριν και μετά τη θεραπεία) 2) αντικειμενικά συμπτώματα διαπιστωμένα από το χειριστή (και αυτά αξιολογημένα με την Αναλογική-Αριθμητική Κλίμακα) -κατάσταση των αρθρώσεων (στις περιπτώσεις παθολογίας των αρθρώσεων) -μυϊκή σύσπαση -ακαμψία -έκταση της περιοχής του δερματικού τραύματος 3) οργανικές εξετάσεις (RX κτλ) 5 Επίσης χωρίστηκαν σε ομοιογενείς ομάδες οι ασθενείς με ίδιες παθολογίες που θεραπεύτηκαν με άλλες μεθόδους, και αξιολογήθηκε η παρουσία ή απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών. Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στη θεραπεία με φορητές συσκευές, παραβάλλοντας τα αποτελέσματα με εκείνα των σταθερών συσκευών με μεγαλύτερη ισχύ και γκάμα συχνοτήτων. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ Μέσα σε 5 χρόνια εφαρμόστηκε συνολικά ως Μονοθεραπεία σε 6.419 ασθενείς (4.005 γυναίκες και 2.414 άντρες) διαφόρων ηλικιών (από 10 ως 90 ετών) σε ένα σύνολο 126.613 συνεδριών (με ένα μέσο όρο 20 συνεδριών ανά ασθενή) διαχωρισμένων ως εξής: 1) ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ: Νο 2.835 (1.822 Γ & 1.013 Α) 2) ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΩΜΟ-ΒΡΑΧΙΟΝΙΕΣ, ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΕΣ: Νο 1.528 (1.082 Γ & 446 Α) 3) ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΕΙΣ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΕΙΣ: Νο 821 (409 Γ & 412 Α) 4) ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ (ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΝΤΕΚ): Νο 102 (84 Γ & 18 Α) 5) ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ: Νο 208 (163 Γ & 45 Α) 6) ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ, ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ, ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ: Νο 612 (284 Γ & 328 Α) 7) ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ: Νο 104 (6 Γ & 98 Α) 8) ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΦΛΕΒΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΑ ΕΛΚΗ: Νο 87 (61 Γ & 26 Α) 9) ΝΕΥΡΙΤΙΔΕΣ (ΕΡΠΗΤΑΣ), ΜΥΟΣΙΤΙΔΕΣ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ: Νο 122 (94 Γ & 28 Α) Οι εκφυλιστικές και φλεγμονώδεις Αρθροπάθειες και οι Περιαρθρίτιδες αντιπροσωπεύουν τις δυο πιο πολυπληθείς ομάδες, με μεγαλύτερο ενδιαφέρον στις φάσεις παρόξυνσης των φλεγμονών και του πόνου σε αυτές τις παθολογίες. Από άποψη βελτίωσης ή σταθεροποίησης της εκφυλιστικής διαδικασίας, πράγματι, δεν είμαστε ακόμα σε θέση να χρησιμοποιήσουμε αξιόπιστες μεθοδολογίες αναίμακτου ελέγχου. Περιοριζόμαστε σε μια αξιολόγηση κυρίως συμπτωματολογική, υποκειμενική (πόνος) και αντικειμενική (βελτίωση στις αρθρώσεις, στην κίνηση, στο βάδισμα και στην συνολική δραστηριότητα του υποκειμένου). Όσον αφορά την Περιαρθρίτιδα, αντιθέτως, μπορούμε να ωφεληθούμε, σε μερικές περιπτώσεις, από την υπερηχογραφία των μαλακών μελών γύρω από τις αρθρώσεις. Οι πιο συχνοί εντοπισμοί στους οποίους εφαρμόστηκε θεραπεία είναι: - ράχη (κυρίως αυχενική και οσφυϊκή) - ώμοι (αρθρώσεις ωμο-βραχιόνιες κτλ) - αγκώνες - ισχία (αρθρώσεις ισχίου, μηρού) - γόνατα - πόδια (αρθρώσεις κνήμης, ταρσού) - χέρια και καρποί 6 Ο χρόνος θεραπείας είναι 30 λεπτά, ενώ η μέση διάρκεια του κύκλου των θεραπειών ήταν 19,72 (δηλαδή 20 συνεδρίες). Κατά τη διάρκεια της θεραπείας και στις πρώτες 3-4 συνεδρίες ο ασθενής αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη βελτίωση που αυξάνει κατά τη διάρκεια διαδοχικών συνεδριών. Υπάρχει ένα περιορισμένο ποσοστό ασθενών που αποκαλούνται «non responders» (~3%), που δεν αντιλαμβάνονται κανένα όφελος από τη θεραπεία, λόγω διαφορετικών αιτίων (στάση σώματος, βάρος, συνήθειες στον τρόπο ζωής και στην εργασία, σχετικές πολυπαθολογίες, υπερευαισθησία στον πόνο, κατάθλιψη). Για να μετατρέψουμε σε ποσοστά το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε, είτε από την υποκειμενική πλευρά (από την πλευρά του ασθενούς) είτε από την αντικειμενική πλευρά (από την πλευρά του εξεταστή), και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον μεγάλο αριθμό των ασθενών στους οποίους εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος, καταφύγαμε στην Αναλογική Αριθμητική Κλίμακα και για τις δύο όψεις του προβλήματος. Εκφράζονται με μια βαθμολογία από το 0 ως το 10 τα υποκειμενικά συμπτώματα (πόνος, διάφορες ανικανότητες) και τα αντικειμενικά (κατάσταση των αρθρώσεων, συσπάσεις, κινήσεις και βάδισμα) πριν και μετά τη θεραπεία, με την επιφύλαξη να τις επιβεβαιώσουμε όχι πριν από 90 ημέρες από το τέλος του κύκλου (όταν αυτό ήταν δυνατό). Καθορίζεται: 0 = μέγιστος βαθμός συμπτωματολογίας πόνου και ανικανότητας 10 = απουσία συμπτωματολογίας Έχει γίνει επιπλέον ένας ποιοτικός διαχωρισμός στα αποτελέσματα: ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΜΕΤΡΙΟ ΚΑΛΟ ΑΡΙΣΤΟ από 0 ως 2 από 3 ως 5 από 6 ως 8 από 9 ως 10 7 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ακολουθώντας το πρωτόκολλο που τέθηκε επιτεύχθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα που αναφέρονται στις μεμονωμένες παθολογικές ομάδες στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος. 1.ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 2.835 (1.822 Γ , 1.013 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Αυχενικό τμήμα της ράχης 592 Οσφυϊκό τμήμα της ράχης 478 Αρθρώσεις ωμο-βραχιόνιες 604 Αρθρώσεις ισχίου-μηριαίες 327 Γόνατα 419 Αρθρώσεις κνήμης-ταρσού 178 Χέρια 237 Μέσος αριθμός θεραπειών: 15 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, ανικανότητα) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 19.221 Μέσος όρος = 6,78) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 8% (227 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 10% (283) ΚΑΛΟ = 54% (1.531) ΑΡΙΣΤΟ = 28% (794) Αντικειμενικό (Αρθρώσεις, κίνηση, συσπάσεις) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 18.711 Μέσος όρος = 6,60) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 8% (227 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 12% (340) ΚΑΛΟ = 58% (1.644) ΑΡΙΣΤΟ = 22% (624) 8 2. ΩΜΟ-ΒΡΑΧΙΟΝΙΕΣ ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΕΣ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 1.528 (1.082 Γ , 446 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Ράχη (αρθρώσεις ωμο-βραχιόνιες) 1.198 Αγκώνας (επικονδύλιο, επιτροκλέα) 295 Ισχίο (αρθρώσεις ισχίου, μηρού) 35 Μέσος αριθμός θεραπειών: 20 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, ανικανότητα) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 10.819 Μέσος όρος = 7,08) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 14% (214) ΚΑΛΟ = 61% (932) ΑΡΙΣΤΟ = 25% (382) Αντικειμενικό (Αρθρώσεις, κίνηση, συσπάσεις) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 10.604 Μέσος όρος = 6,94) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 14% (214) ΚΑΛΟ = 68% (1.039) ΑΡΙΣΤΟ = 18% (275) Παρατηρήσεις: Στις οξείες μορφές, κυρίως στις περιοχές που δεν έχουν υποστεί φόρτο (εκτός των ισχιο-μηριαίων), υπάρχει ξεκάθαρη βελτίωση της υποκειμενικής συμπτωματολογίας και μια βέβαιη ομοφωνία ανάμεσα στην υποκειμενική και την αντικειμενική αξιολόγηση όσον αφορά τη βελτίωση (εκτός από το ισχίο που είχε το μικρότερο θετικό αποτέλεσμα: στην κατηγορία ΜΕΤΡΙΟ, το 83% είναι του ισχίου). Δεν υπήρξαν υποκείμενα non responders. Όλοι είχαν τουλάχιστον ένα μέτριο αποτέλεσμα (συνήθως εκείνοι με παθολογία και συμπτωματολογία χρόνια, που χρονολογούνται από μεγάλο διάστημα). 9 3. ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 821 (409 Γ , 412 Α) Εκ των οποίων ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ = 282 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ = 509 ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ = 30 Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Άκρα 1.198 Γόνατα 108 Λεκάνη 197 Ράχη 203 Μέσος αριθμός θεραπειών: 28 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, λειτουργικός περιορισμός) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 5.402 Μέσος όρος = 6,58) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 2% (17 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 18% (148) ΚΑΛΟ = 68% (558) ΑΡΙΣΤΟ = 12% (98) Αντικειμενικό (ολική κινητικότητα, βάδισμα) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 5.394 Μέσος όρος = 6,57) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 2% (17 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 19% (156) ΚΑΛΟ = 70% (575) ΑΡΙΣΤΟ = 9% (73) Παρατηρήσεις: Αν πρέπει να βγει κάποιο συμπέρασμα για το μέσο όρο του αριθμού των συνεδριών αυτών των υποκειμένων, φτάνουμε σε ένα μέσο όρο 28 συνεδριών και μια μέση περίοδο θεραπείας 60 λεπτών. Όσον αφορά την οστεοπόρωση, οι ακτινολογικοί έλεγχοι που έγιναν μετά την εφαρμογή της θεραπευτικής μεθόδου, δεν κατάφεραν να δείξουν βελτιώσεις ή αξιοσημείωτες αλλαγές. Επιτεύχθηκαν όμως θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την συμπτωματολογία του πόνου. Για τα κατάγματα και την έκβαση της ψευδάρθρωσης, η θεραπεία μείωσε το χρόνο σχηματισμού του οστικού τύλου, αν και σε πολλές περιπτώσεις (204 από 218) δεν μπόρεσε ο ασθενής να ακολουθήσει για περισσότερο χρόνο (λόγω της αποχώρησης από το νοσοκομείο δεν υπήρχε η δυνατότητα να ακολουθήσει τη θεραπεία). Από τους ακτινολογικούς ελέγχους που έγιναν στις 30, 60 και 90 ημέρες στις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος, και που παρουσιάστηκαν για τον έλεγχο, αποδεικνύεται μια πιο ταχεία και ολοκληρωμένη 10 οστεοποίηση (που μπορεί να αξιολογηθεί σε 8-12 ημέρες λιγότερες από τις αναμενόμενες). Ενδιαφέρον γεγονός είναι η απουσία των αλγοδιστροφικών συνδρόμων (Νόσος του Σούντεκ) στους ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με ΕΜΤ. Για να προλάβουμε τις δυσκολίες της θεραπείας μετά την αποχώρηση από το νοσοκομείο, χρησιμοποιήθηκαν συσκευές φορητές με μπαταρία (ENBIOS) για να συνεχιστεί η θεραπεία σε οικιακό επίπεδο. Ο μέσος όρος των 28 ημερών, πράγματι, αφορά τέτοιο τύπο θεραπείας (σε μερικές περιπτώσεις από 30 ως 60 οικιακές ημέρες και για ¾ ώρες ή και περισσότερο). Οι περιπτώσεις που κουράραμε με αυτή τη μεθοδολογία ήταν 125, με ένα μέσο όρο θεραπείας 3 ωρών την ημέρα (βασιζόμενοι στην αξιοπιστία των δεδομένων που μας παρείχαν οι ασθενείς). Για τα κατάγματα, όπως είπαμε ήδη, θεωρούμε ότι μπορούμε να τονίσουμε κυρίως την απουσία επιπλοκών (τύπου Νόσος του Σούντεκ) και την μέτρια μείωση του χρόνου οστικής αναγέννησης (δίχως άλλο δύσκολα αξιολογίσιμο, υπολογίσιμο και συσχετιζόμενο). 4. ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ (ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΝΤΕΚ) Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 102 (84 Γ , 18 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Καρπός Πόδι 57 45 Μέσος αριθμός θεραπειών: 50 συνεδρίες (συνεχόμενες και/ή σε κύκλους) Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, δυσκολία στο βάδισμα) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 571 Μέσος όρος = 5,59) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 10% (10 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 28% (29) ΚΑΛΟ = 60% (61) ΑΡΙΣΤΟ = 2% (2) Αντικειμενικό (οίδημα, πόνος κατά την πίεση των δακτύλων, αρθρική δυσκαμψία) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 561,82 Μέσος όρος = 5,50) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 10% (10 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 31% (32) ΚΑΛΟ = 57% (58) ΑΡΙΣΤΟ = 2% (2) 11 Παρατηρήσεις: Όπως ακριβώς με τα Κατάγματα και την Οστεοπόρωση, η θεραπεία χρειάζεται μια χρονική περίοδο πιο μεγάλη (κατά μέσο όρο 50 συνεδρίες). Επεμβαίνουμε στο οίδημα, στον πόνο και στην ελάττωση κατάθεσης ασβεστίου στα οστά. Τις περισσότερες φορές σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σκόπιμο να συνδυάζουμε τη Λειτουργική Επαναφορά, την Ηλεκτροθεραπεία, την Υδροκινησιοθεραπεία, την Υδρογαλβανοθεραπεία κτλ, για να επιτύχουμε ένα πιο ξεκάθαρο αποτέλεσμα. Στις περιπτώσεις που περιγράφηκαν χρησιμοποιήθηκε μόνο η ΕΜΤ για τη χρονική διάρκεια που αναφέραμε. 5. ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 208 (163 Γ , 45 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Άνω άκρα 208 Μέσος αριθμός θεραπειών: 20 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (αίσθηση βάρους στα άκρα, πόνος, οιδήματα) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 1.508 Μέσος όρος = 7,25) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 1% (2 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 9% (19) ΚΑΛΟ = 61% (127) ΑΡΙΣΤΟ = 29% (60) Αντικειμενικό (οιδήματα, φλεβίτιδες) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 1,421 Μέσος όρος = 7,12) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 1% (2 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 12% (25) ΚΑΛΟ = 60% (125) ΑΡΙΣΤΟ = 27% (56) Παρατηρήσεις: Το αυξημένο ποσοστό των καλών και άριστων αποτελεσμάτων (είτε υποκειμενικά είτε αντικειμενικά) αποδεικνύει την ικανότητα της ΕΜΤ στο αγγειακό φλεβικό πεδίο. 12 6. ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 612 (284 Γ , 328 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Αρθρώσεις καρπού και χεριών 191 Αρθρώσεις κνήμης και ταρσού και πόδια 184 Γόνατα 169 Αγκώνες 68 Μέσος αριθμός θεραπειών: 20 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, αίσθηση βάρους και λειτουργικού περιορισμού) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 4.327 Μέσος όρος = 7,07) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 19% (116) ΚΑΛΟ = 49% (300) ΑΡΙΣΤΟ = 32% (196) Αντικειμενικό (οιδήματα, αστάθεια στις αρθρώσεις) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 4.284 Μέσος όρος = 7,00) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 20% (122) ΚΑΛΟ = 57% (3068) ΑΡΙΣΤΟ = 30% (184) Παρατηρήσεις: Το αποτέλεσμα θεραπειών σε τέτοιες παθολογίες που προκαλούνται μετά από τραυματισμούς και/ή χειρουργικές επεμβάσεις είναι καλά, είτε υποκειμενικά είτε αντικειμενικά. Στο 80% των ασθενών επιτεύχθηκε καλό ή άριστο αποτέλεσμα όσον αφορά τον περιορισμό του πόνου και τη θεραπεία του οιδήματος και του προκύπτοντος λειτουργικού περιορισμού. 13 7. ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 104 (6 Γ , 98 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Κάτω άκρα 104 Μέσος αριθμός θεραπειών: 30 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος κατά την ανάπαυση και κούτσαμα, θερμικές μεταβολές) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 606,20 Μέσος όρος = 5,82) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 3% (3 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 38% (40) ΚΑΛΟ = 51% (53) ΑΡΙΣΤΟ = 8% (8) Αντικειμενικό (αίσθηση θερμότητας στην αφή, τροφικές μεταβολές, περιφερικός σφυγμός) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 577 Μέσος όρος = 5,54) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 5% (5 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 44% (46) ΚΑΛΟ = 46% (48) ΑΡΙΣΤΟ = 5% (5) Παρατηρήσεις: Τα καλά και άριστα αποτελέσματα ανάμεσα στο 51% και στο 59%, είναι μια ικανοποιητική έκβαση, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας την οργανική παθολογία και τη χρονιότητα. Ανταποκρίνονται κυρίως οι μεταβολές με ένα ακόμα βασικό λειτουργικό μέλος (αγγεισπαστική). Η βελτίωση αφορά πρωταρχικά τον πόνο κατά την ανάπαυση και το κούτσαμα, την αίσθηση ψύχους και τις τροφικές μεταβολές στα άκρα (κυάνωση, ωχρότητα, μικρά έλκη). 14 8. ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΦΛΕΒΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΛΚΗ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 87 (61 Γ , 26 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Περιοχές του ιερού οστού και γύρω από αυτό 51 Περιοχές γύρω από τον τροχαντήρα 12 Περιοχές της πτέρνας και των σφυρών 24 Μέσος αριθμός θεραπειών: 40 συνεδρίες (για 3 ώρες κατά μέσο όρο την ημέρα, συμπεριλαμβανομένων και των νοσηλευόμενων στην Ορθοπεδική και τη Χειρουργική κατά τις νυχτερινές ώρες) Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 558,54 Μέσος όρος = 6,42) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 2% (2 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 30% (26) ΚΑΛΟ = 46% (40) ΑΡΙΣΤΟ = 22% (19) Αντικειμενικό (καθαρισμός ελκών, τροφισμός, επούλωση) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 555,06 Μέσος όρος = 6,38) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 2% (2 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 30% (26) ΚΑΛΟ = 48% (42) ΑΡΙΣΤΟ = 20% (17) Παρατηρήσεις: Για να επιτύχουμε ένα αξιοπρόσεκτο αποτέλεσμα η θεραπεία πρέπει να είναι χρονικά μεγαλύτερη (2-3 ώρες ημερησίως) και πιο μακροχρόνια. Τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν (σε συνδυασμό με χειρουργική θεραπεία και τοπική χρήση φαρμάκων) μπορούν να θεωρηθούν κάτι παραπάνω από ικανοποιητικά (68% ανάμεσα σε καλά και άριστα) είτε για τον καθαρισμό των ελκών, είτε γα τη διαδικασία τροφισμού και την επούλωσή της. Θα επιτυγχάνονταν μεγαλύτερα αποτελέσματα αν μπορούσε να αυξηθεί ο χρόνος έκθεσης τους ασθενούς στη θεραπεία, έτσι ώστε να σημειωθεί μια βελτίωση απευθείας ανάλογη με τη διάρκεια. 15 9. ΝΕΥΡΙΤΙΔΕΣ (ΕΡΠΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ-ΕΡΠΗΤΙΚΕΣ), ΜΥΟΣΙΤΙΔΕΣ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπευτική μέθοδος: 122 (94 Γ , 28 Α) Τμήματα του σώματος στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπευτική μέθοδος: Λαιμός 17 Θώρακας 33 Γλουτιαίος 5 Καρποί 54 Πόδια 7 Γάμπες 6 Μέσος αριθμός θεραπειών: 20 συνεδρίες Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική (ποσοστό ποιοτικών αποτελεσμάτων): Υποκειμενικό (πόνος, λειτουργικός περιορισμός) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 786 Μέσος όρος = 6,44) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 32% (39) ΚΑΛΟ = 48% (59) ΑΡΙΣΤΟ = 20% (24) Αντικειμενικό (λειτουργικός περιορισμός, πόνος κατά την πίεση των δακτύλων και στους ελιγμούς μετακίνησης) (Βασικό = 0 Τέλος κύκλου = 772,76 Μέσος όρος = 6,33) ΜΗΔΕΝΙΚΟ = 0% (0 ασθ.) ΜΕΤΡΙΟ = 34% (41) ΚΑΛΟ = 48% (59) ΑΡΙΣΤΟ = 18% (22) Παρατηρήσεις: Κουράροντας ασθενείς με παθήσεις που τείνουν να γίνουν χρόνιες και ανθεκτικές στη θεραπεία, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε (κυρίως όσον αφορά τις ερπητικές και μετα-ερπητικές νευρίτιδες) μπορεί να θεωρηθεί καλό, ακόμα και σε αναλογία με άλλες φυσικές θεραπείες που χρησιμοποιήθηκαν, και ανώτερο από τις διηθητικές και φαρμακολογικές θεραπείες (κυρίως όσον αφορά τη διάρκεια του θεραπευτικού οφέλους και την απουσία παράπλευρων επιδράσεων). 16 ΝΕΥΡΙΤΙΔΕΣ, ΜΥΟΣΙΤΙΔΕΣ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΑ ΦΛΕΒΙΚΑ ΕΛΚΗ 122 87 104 612 ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ 208 102 821 1.528 2.835 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΕΙΣ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ Ω/Β ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΕΣ ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 20 40 30 20 20 50 28 20 15 ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ 6,44 6,42 5,82 7,07 7,25 5,59 6,58 7,08 6,78 Α.Α.Κ. ΥΠΟΚΕΙΜΕ ΝΙΚΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 6,33 6,38 5,54 7,00 7,12 5,50 6,57 6,94 6,60 Α.Α.Κ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕ ΝΙΚΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Στους παρακάτω πίνακες αναγράφονται όλα τα αποτελέσματα. 17 1. ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 54% Μέτριο 10% Καλό 58% Άριστο 28% Μηδενικό 8% Μέτριο 12% Άριστο 22% Μηδενικό 8% 2. ΩΜΟ-ΒΡΑΧΙΟΝΙΕΣ ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΕΣ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 68% Καλό 61% Μέτριο 14% Μηδενικό 0% Άριστο 25% Μέτριο14 % Άριστο 18% Μηδενικό 0% 3. ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 68% Καλό 70% Μέτριο 19% Μέτριο 18% Μηδενικό 2% Άριστο 12% Μηδενικό 2% Άριστο 9% 18 4. ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ (ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΝΤΕΚ) Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 60% Μέτριο 28% Καλό 57% Μέτριο 31% Μηδενικό 10% Άριστο 2% Μηδενικό 10% Άριστο 2% 5. ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 60% Καλό 61% Μέτριο 9% Μηδενικό 1% Άριστο 29% Μέτριο 12% Μηδενικό 1% Άριστο 27% 6. ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 49% Μέτριο 19% Καλό 50% Άριστο 32% Μηδενικό 0% Μέτριο 20% Άριστο 30% Μηδενικό 0% 19 7. ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 51% Καλό 46% Μέτριο 44% Μέτριο 38% Μηδενικό 3% Άριστο 8% Μηδενικό 5% Άριστο 5% 8. ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΦΛΕΒΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΛΚΗ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 48% Καλό 46% Μέτριο 30% Μέτριο 30% Μηδενικό 2% Άριστο 22% Μηδενικό 2% Άριστο 20% 9. ΝΕΥΡΙΤΙΔΕΣ, ΜΥΟΣΙΤΙΔΕΣ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ Ποιοτικά υποκειμενικά αποτελέσματα Ποιοτικά αντικειμενικά αποτελέσματα Καλό 48% Καλό 48% Μέτριο 34% Μέτριο 32% Μηδενικό 0% Άριστο 20% Μηδενικό 0% Άριστο 18% 20 ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΕΣ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Σε κανένα από τα Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία δεν εμφανίστηκαν σημαντικές παράπλευρες ανεπιθύμητες ενέργειες. Σε 5 ασθενείς (2 Γ με φλεβική ανεπάρκεια, από τους 208 ασθενείς, δηλαδή στο 0,96%, και 3 Α με μετατραυματικό οίδημα στα κάτω άκρα, από τους 602 ασθενείς, δηλαδή το 0,49%), εμφανίστηκε εκχύμωση στο σημείο θεραπείας μετά από μια μακριά περίοδο νυχτερινής θεραπείας. Όλοι νοσηλεύτηκαν και υποβλήθηκαν σε περίπου 6 ώρες νυχτερινής θεραπείας με ΕΜΤ. Κανείς δεν αντιλήφθηκε συμπτώματα και η εκδήλωση, άλλωστε μέτρια, υποχώρησε μέσα σε λίγες ημέρες (5-6 ημέρες). Παράλληλα πρέπει να επισημανθούν, για τη μέγιστη αντικειμενικότητα και σοβαρότητα της έρευνας, 3 επεισόδια εγκαύματος 1ου βαθμού (ερύθρημα) που εκδηλώθηκαν με αίσθηση καύσου και πόνο με κνησμό στην περιοχή στην οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία, εξαιτίας ενός λάθους στη ρύθμιση του μήκους κύματος σε μία από τις φορητές συσκευές, το οποίο διορθώθηκε άμεσα. Πρέπει να προσθέσουμε ότι δεν παρουσίασαν όλοι οι ασθενείς που κουράραμε με την ίδια συσκευή τα προαναφερθέντα συμπτώματα. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Θελήσαμε να κάνουμε έναν εκτεταμένο επανέλεγχο σε διάφορες ομάδες παθολογιών στις οποίες εφαρμόστηκε ΕΜΤ με βιοσυντονισμό μέσα σε ένα διάστημα 5 ετών. Βγήκαν συμπεράσματα που αφορούν τις ομάδες των παθολογιών στις οποίες εφαρμόστηκε θεραπεία στο περιβάλλον της έκθεσης διαφόρων τομέων επέμβασης. Όσον αφορά τις συμπερασματικές υποθέσεις μπορούν να υπογραμμιστούν μερικές βασικές συνοπτικές εκτιμήσεις: 1. αξιοσημείωτος αριθμός θεραπειών είτε συνολικά (νο 6.419 ασθενείς) είτε σε συνδυασμό με τις ομάδες που εξετάστηκαν. Τέτοιος αριθμός θεραπειών, αν και αξιολογημένες μετά από κριτική και κυρίως υποκειμενική θεώρηση (και εν μέρει εμπειρική) μπορεί να δώσει μια καλύτερη αντίληψη για το συνολικό αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε αναφορικά με τις έρευνες, ακόμη και τις πιο λεπτομερείς και αποδείξιμες εγγράφως, αλλά που πραγματοποιήθηκαν σε περιορισμένο αριθμό υποθέσεων. 2. ομοφωνία στα θεραπευτικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν, με την έννοια της εκδήλωσης μιας ντοκουμενταρισμένης βελτίωσης συμπτωμάτων με την αξιολόγηση των υποκειμενικών συμπτωμάτων (Κλίμακα Αναλογική Αριθμητική) άμεσα παραβαλλόμενη με την αξιολόγηση των αντικειμενικών συμπτωμάτων που παρατηρήθηκαν από το γιατρό. Αυτό τείνει να αποκλείσει ένα απλό αποτέλεσμα εικονικού φαρμάκου (placebo) από την εφαρμογής των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων (φαίνεται η σχέση ανάμεσα στην αξιολόγηση του ασθενούς και την αντικειμενική αξιολόγηση του εξεταστή) 3. η αξιολόγηση έγινε σε Υποκείμενα στα οποία εφαρμόστηκε θεραπεία μόνο με ΕΜΤ, για την προαναφερθείσα περίοδο, και επομένως δεν είναι νοθευμένη από θεραπευτικές επιρροές άλλου τύπου 4. τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν, κυρίως τύπου ποιοτικού, είναι σε γενικές γραμμές καλά. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας το ποσοστό επί τοις εκατό των Υποκειμένων στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία, βγαίνει 21 ένα μέσο ποσοστό επί τοις εκατό (αποτέλεσμα του αθροίσματος των αποτελεσμάτων «καλά» και «άριστα») που προβάλλεται στην παρακάτω σύνοψη: 1)ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Κ.Α.Α Υποκειμενική 82% (Καλά και Άριστα) Κ.Α.Α. Αντικειμενική 80% («Κ» + «Α») 2)ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ Ω/Β, ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΕΣ Κ.Α.Α Υποκειμενική 86% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 86% («Κ» + «Α») 3)ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ, ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΕΙΣ, ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΕΙΣ Κ.Α.Α Υποκειμενική 80% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 79% («Κ» + «Α») 4)ΝΕΥΡΟΑΛΓΟΔΙΣΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ Κ.Α.Α Υποκειμενική 62% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 59% («Κ» + «Α») 5)ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΦΛΕΒΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Κ.Α.Α Υποκειμενική 90% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 87% («Κ» + «Α») 6)ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ Κ.Α.Α Υποκειμενική 81% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 80% («Κ» + «Α») 7)ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Κ.Α.Α Υποκειμενική 59% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 51% («Κ» + «Α») 8)ΠΛΗΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΦΛΕΒΙΚΑ ΕΛΚΗ Κ.Α.Α Υποκειμενική 68% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 68% («Κ» + «Α») 9)ΝΕΥΡΙΤΙΔΕΣ, ΜΥΟΣΙΤΙΔΕΣ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ Κ.Α.Α Υποκειμενική 68% («Κ» + «Α») Κ.Α.Α. Αντικειμενική 66% («Κ» + «Α») Φαίνεται συνεπώς πρέπον να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η θεραπεία των διαφόρων προαναφερθεισών παθολογιών ωφελείται από τη χρήση ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΜΕ ΒΙΟΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ, το ίδιο, αν όχι περισσότερο, από άλλες μεθόδους φαρμακολογικής και φυσικής θεραπείας. Επιπλέον η θεραπεία, μην προκαλώντας ανεπιθύμητα και δυσάρεστα αποτελέσματα για τον ασθενή, είναι καλώς ανεκτή από τον ίδιο, αυξάνοντας τη συμμόρφωση (compliance) και τα οφέλη, ακόμα και τα υποκειμενικά, μειώνοντας επίσης την 22 καταφυγή σε φάρμακα (έτσι όπως συμβαίνει, άλλωστε, με τις άλλες μεθοδικές φυσιοθεραπείες γενικά). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BASSET C.A.L.., MITCHELL S. N., NORTON L., PILLA A. A.: “Repair of non union be resistant pseudoarthrosis and non union by pulsing electromagnetic fields”. Ορθοπεδική Κλινική Rel. Res., 124, 8, 1977. BETTELLI A., MONTANARI G., LAZZARINI T., E COLL. : “Effetti della Eettromagnetoterapia sul dolore di varia etiologia”. Atti XXXIV, Εθνικό Συνέδριο S.I.A.A.R.T.I. – Perugia, Οκτώβρης 1982. BISTOLFI F.: “Campi magnetici in medicina”. Minerva Medica, 1986. CAROLI G. C.: “Possobilita attuali e future dei campi magnetici”. Εκσυγχρονισμός ιατρικής μαγνητοθεραπείας, 7, 63, 2985. DEBELLE M.: “Effets therapeutiques des ondes magnetiques de haute frequence pulsees”. I. Belge Rhum. Med Phys., 30, 330-349, 1975. FELLUS M.: “effetto terapeutico di trasmissione di onde Hertziane di potenza molto bassa”. Bruxelles Medical, 57, 12, 1977. FELLUS M.: “Frequenze UHF specifiche per stimolazione cellulare e processi di guarizione”. 2nd Annual Brag, Oxford, 1982. FISCHER H. A.: “Electromagnetic Bio-Information”. Σελ. 175, Urban & Schwarz. Munchen 1979. HAIMOVICI N.: “Aggiornamenti in elettromagnetomedicina 2”. 70-77, Ed. S.I.M.M.E., Modena, 1983. PRESMAN A. S.: “Electromagnetic fields and life”. Plenum Press, N.Y., London 1970. YASUDA I., FUKUDA E.: “On the piezoelectric effect on bone”. Journal of Physiology of Japanese Soc., 12, 1158-1169, 1957. 23 ASL TREVIGLIO-CARAVAGGIO-ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ MARTINENGO (BG) ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ-ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ, ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ Dott.ssa NADIA VENTURA Dott. MICHELE ALBERGATI Mft. SILVANO PEZZOTTI ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρήση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων για θεραπευτικό σκοπό ανάγεται αρκετές δεκαετίες πριν. Αρχικά, χρησιμοποιούνταν μαγνητικά πεδία χαμηλής συχνότητας (μικρότερη των 100 Hz) και ποικίλης έντασης (από 1 ως 100 Gauss) (Κλασική Μαγνητοθεραπεία, MT), ενώ τώρα προτιμάται η χρήση συσκευών χαμηλής έντασης και αυξημένης συχνότητας (μέχρι 20 MHz), που παράγουν παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία (Ηλεκτρομαγνητοθεραπεία, EMT). Εφαρμοσμένη κατ’ αυτόν τον τρόπο η EMT δεν προκαλεί σημαντικές τοπικές θερμικές μεταβολές, επιτρέποντας την ταχεία διάδοση της επαγωγικής θερμότητας και αυξάνοντας τη θερμοκρασία στις περιοχές στις οποίες εφαρμόζεται η θεραπεία μόνο μερικά δέκατα. Αυτό επιτρέπει τη χρήση αυτής της μεθοδολογίας ακόμα και στις περιπτώσεις οξέων φλεγμονωδών αρτηριοπαθειών, επιδερμικών και υποδερμικών. Τα βιολογικά αποτελέσματα της ΕΜΤ δεν είναι εντελώς γνωστά. Ο μηχανισμός δράσης των Ηλεκτρομαγνητικών Πεδίων (CEM), που εκπέμπονται με τη μορφή παλλόμενου τετραγωνικού κύματος, μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: - - μετατροπές με την έννοια της επαναφοράς στο κανονικό της ηλεκτρικής αγωγιμότητας στις τραυματισμένες περιοχές, οι οποίες έχουν προηγουμένως αλλοιωθεί από τη φλεγμονώδη παθολογία αποκατάσταση της ισορροπίας των ανταλλαγών στους ηλεκτρολύτες της μεμβράνης που εξαρτώνται από την αντλία Na+/K+ αύξηση της αιματικής περιφερικής ροής για περιφερική αγγειοδιαστολή διαμόρφωση κάποιων μηχανισμών νευρο-ορμονικού τύπου και διέγερση του ανοσοβιολογικού συστήματος (κυτταρική ανοσοποίηση) Τα αποτελέσματα της ΕΜΤ μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε σε διαφοροποιημένα πεδία, με βάση τα εξής: - αντιφλεγμονώδη και αντι-οιδηματική δράση διέργερση της επανόρθωσης των ιστών sensu lato αναλγητική δράση αγγειοδιασταλτική δράση νευρο-ορμονορυθμιστική δράση ανοσοδιαμορφωτική δράση 24 Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να αξιολογηθεί αναδρομικά η ικανότητα μιας τέτοιας μεθοδολογίας στα άτομα στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία σε διάστημα ενός έτους στο Κέντρο μας. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Αξιολογήθηκαν οι ασθενείς που εισήλθαν κατά τη διάρκεια του έτους 1994 στη δική μας Υπηρεσία Ανάκτησης και Λειτουργικής Επαναφοράς, για να εφαρμοστούν σε αυτούς κύκλοι ΕΜΤ, με διάφορες ενδείξεις. Η ένδειξη αυτής της θεραπευτικής μεθοδολογίας δόθηκε από ειδικές ιατρικές απεικονίσεις και στη συνέχεια επιβεβαιώθηκε από τον ειδικό Φυσίατρο. Η συσκευή που χρησιμοποιήθηκε («MAGNETO FIELD») είναι σταθερού τύπου, με φέρουσα συχνότητα 20 MHz. Αυτή η συσκευή είναι μια πολυλειτουργική μονάδα: έχουν προβλεφθεί σ’ αυτή16 προκαθορισμένα θεραπευτικά προγράμματα, με εύρος (range) μεταβλητής συχνότητας από πρόγραμμα σε πρόγραμμα (από 100 ως 5.000 Hz) και τη δυνατότητα χειροκίνητου προγραμματισμού. Έχοντας διαθέσιμες στο σύνολο 4 εξόδους, μπορούμε, αν θέλουμε, να κουράρουμε ταυτόχρονα δύο διαφορετικά ανατομικά τμήματα με διαφορετική παθολογία στον ίδιο ασθενή, ή δύο διαφορετικούς ασθενείς. Η μεθοδολογία της θεραπείας προβλέπει ένα μεταβλητό χρόνο συνεδρίας, συνήθως καθορισμένο στα 30 λεπτά, και έναν αριθμό συνεδριών διαφορετικό ανάλογα με τον τύπο, την έκταση και τη σοβαρότητα της παθολογίας στην οποία εφαρμόζεται η θεραπεία. Πραγματοποιήθηκαν, γενικά, 10 συνεδρίες. Στις περιπτώσεις καθυστέρησης της επούλωσης των καταγμάτων, ψευδάρθρωσης ή Νόσου του Σούντεκ, οι κύκλοι επαναλήφθηκαν. Η συνολική μέση διάρκεια των θεραπειών κατέληξε να είναι 12,19 συνεδρίες. Οι ασθενείς που κουράραμε ήταν συνολικά 723, εκ των οποίων 261 άντρες και 462 γυναίκες, με ένα σύνολο 8814 συνεδριών. Οι παθολογίες στις οποίες εφαρμόστηκε η ΕΜΤ αναφέρονται στον πίνακα 1. Τα τμήματα στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία, με το σχετικό αριθμό ασθενών και συνεδριών, αναφέρονται στον πίνακα 2. Στην αρχή και στο τέλος κάθε θεραπείας, για τις παθολογίες με στοιχεία αλγογόνου, ζητήθηκε από τους ασθενείς να βαθμολογήσουν τη συμπτωματολογία μέσω της Αναλογικής-Οπτικής Κλίμακας του πόνου (VAS), με αρίθμηση από το 0 ως το 10 (0 = απουσία πόνου, 10 = μέγιστος πόνος που μπορούν να ανεχτούν). Στο τέλος της θεραπείας, ζητήθηκε από τους ασθενείς ο βαθμός ανεκτικότητας αυτής, αξιολογημένος σαν υποκειμενική συμμόρφωση (compliance) και αν εμφανίστηκαν ή όχι παρενέργειες. Οι καθυστερήσεις στην επούλωση των καταγμάτων (νο 34) αξιολογήθηκαν μέσω ακτινογραφιών ελέγχου στις 30, 60 και 90 ημέρες από την έναρξη της θεραπείας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν αναφέρονται στους πίνακες 3 και 4. Σαν παρενέργειες, παρατηρήθηκε η εμφάνιση ερυθρήματος στην περιοχή της θεραπείας σε 3 ασθενείς (0,41%). Το πρόβλημα λύθηκε αλλάζοντας τη ρύθμιση της συσκευής (μήκος κύματος). Στον πίνακα 4 αναφέρεται μια ποιοτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, προβάλλοντας κατά προαίρεση την αξία Άριστο σε μια επί τοις εκατό μείωση του πόνου >50% σε σχέση με το σημείο έναρξης, Καλό για μία μείωση του πόνου 25 ανάμεσα στο 25% και 50% και Μέτριο αν <25%. Χρησιμοποιούμε τον όρο Μηδενικό σε περιπτώσεις ατομικών μεταβολών μικρότερων του 10%. Σχετικά με τις καθυστερήσεις επούλωσης του κατάγματος, ανεξάρτητα από το σημείο του ίδιου του κατάγματος, επιτεύχθηκε ένας άριστος σχηματισμός του οστικού τύλου σε 14 περιπτώσεις (41,2%), καλός σε 15 περιπτώσεις (44,1%), μέτριος σε 5 περιπτώσεις (14,7%), όπως έδειξε η αξιολόγηση μέσω ορθοπεδικής κλινικής ακτινογραφίας. Σχετικά με την ποιοτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές («Μηδενικό») συνολικά σε 37 υποκείμενα (5,1%) ανεξάρτητα από τις περιοχές της θεραπείας. Σαν τελική αξιολόγηση των ερωτηθέντων ασθενών, η ΕΜΤ ήταν σε όλες τις περιπτώσεις καλά δεκτή και ανεκτή, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας και την απουσία σημαντικών παρενεργειών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης αποδεικνύουν ότι η ΕΜΤ είναι μια φυσική θεραπεία με χαρακτηριστικά άριστης ανεκτικότητας από πλευράς ασθενών και με καλή αποτελεσματικότητα στον έλεγχο επώδυνων συνδρόμων κάθε είδους, και επιπλέον χρήσιμη στη συντόμευση του χρονικού διαστήματος σχηματισμού του οστικού τύλου. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας φυσικής θεραπείας, εκτός από όφελος για τους ασθενείς όσον αφορά την ποιότητα ζωής τους, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για τη μείωση της κατανάλωσης αναλγητικών και αντιφλεγμονωδών φαρμάκων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BASSET C. A. L., PAWLUK R. J., PILLA A. A.: “Augmentation of bone repair by inductively coupled electromagnetic fields”. Science, 184, 575, 1974. CAROLI G. C.: “Possobilita attuali e future dei campi magnetici”. Aggiorn. Di elettromagnetomedicina, 7, 63, 1985. HONNART F., PATEL A. : « Etude de l’action de l’energie electromagnetique de haute frequence en chirurgie ortopedique et traumatologie. A propos de 65 cas ». Gaz. Med. De France, 87, no 17, 9-5-80, 2196-2198. JOHNSON C. C.: « Biological effects og Electromagnetic waves ». Boulder, 1975. PRESMAN A. S.: “Electromagnetic fields and life”. Plenum Press, N. Y., London, 1970. SCOTT J., HUSKINSSON E. C.: “Graphic representation of pain”. 2, 175-184, 1976. ZECCA L., COSTI P.: “Sulle possibili terapeutiche delle onde elettromagnetiche pulsate”. 3o Congresso Mondiale delle Medicine Naturali, Firenze 1977. WARNKE U., POPP F. A.: “Electromagnetic Bio-Information”. Σελ. 195, Urban & Schwarzenberg, Munchen 1979. 26 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: παθολογίες στις οποίες εφαρμόστηκε η ΕΜΤ. ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ (οστεοαρθρίτιδα σε επώδυνη φάση) ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΕΣ Αυχενική αρθρίτιδα Σπονδυλαρθρίτιδα οσφυϊκή-του ιερού οστού Αρθρίτιδα γόνατος Αρθρίτιδα ισχίου Περιαρθρίτιδα ωμο-βραχιόνια Επικονδυλίτιδα ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΝΤΕΚ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 2: περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπεία. Νο ΑΣΘΕΝΩΝ Α Γ Νο ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ Α Γ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 12 5 7 107 44 63 8.92 310 124 186 2964 1178 1786 9.56 206 53 153 3383 781 2602 16.42 55 21 34 665 274 391 12.09 30 9 21 312 88 224 10.40 20 11 9 264 121 143 13.20 40 17 23 482 165 317 12.05 34 12 22 476 139 337 14.00 Καρποί 16 9 7 161 98 63 10.06 ΣΥΝΟΛΟ 723 261 462 8814 2888 5926 12.19 ΠΕΡΙΟΧΗ Ράχη αυχενική Ράχη οσφυϊκή Γόνατα Ώμοςβραχίονας Ισχίομηρός Αγκώνες Κνήμηταρσός Χέρια 27 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπεία. VAS αρχική (μέσος όρος) VAS τελική (μέσος όρος) Δ% Ράχη αυχενική 7.2 5.9 -18.0 Ράχη οσφυϊκή 7.9 4.3 -45.6 Γόνατα 8.5 4.2 -50.6 Ώμος-βραχίονας 6.8 3.3 -51.5 Ισχίο- μηρός 6.3 4.3 -31.7 Αγκώνες 8.3 6.0 -27.7 Κνήμη- ταρσός 5.9 4.5 -23.7 Χέρια 5.4 3.9 -27.7 Καρποί 6.7 4.6 -31.3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ποιοτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Ράχη αυχενική Μέτριο Ράχη οσφυϊκή Καλό Γόνατα Άριστο Ώμος-βραχίονας Άριστο Ισχίο- μηρός Καλό Αγκώνες Καλό Κνήμη- ταρσός Μέτριο Χέρια Καλό Καρποί Καλό 28 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΛΟΜΒΑΡΔΙΑΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ MELLINO MELLINI ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ PALAZZOLO S./O. ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΚΟΠΟ Dott.ssa GOZZINI ANNA LINO FRATUS (Διευθύντρια στο Τμήμα Λειτουργικής Αποκατάστασης και Επαναφοράς) (Θεράπων Αποκατάστασης) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εδώ και πολλά χρόνια τα παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία υψηλής συχνότητας (C.E.M.) χρησιμοποιούνται με θεραπευτικό σκοπό. Χάρη στην αντιφλεγμονώδη, αναλγητική και αγγειακή δράση τους, το πεδίο εφαρμογών τους είναι πολύ ευρύ. Η χρήση τέτοιων πεδίων ευνοείται επίσης από την απόλυτη απουσία παρενεργειών και θερμικών, μηχανικών και επώδυνων αισθήσεων. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σε αυτά τα πειράματα έχουν χρησιμοποιηθεί 2 τύποι συσκευών: το μοντέλο “MAGNETO FIELD” και το μοντέλο “ENBIOS”. Το “magneto field” είναι μια συσκευή με φέρουσα συχνότητα 20,00 MHz, που παράγει ένα παλλόμενο C.E.M. με συχνότητες από 100 ως 5.000 Hz, εφοδιασμένο με προκαθορισμένα προγράμματα τέτοια ώστε να μπορούμε να επιλέξουμε το πιο κατάλληλο είδος συχνοτήτων και χρόνων θεραπείας. Τα ηλεκτρόδια μπορούν να είναι μέχρι 4, αποτελούμενα από μια κεραία που περιέχεται μέσα σε ένα κέλυφος από σκληρό πλαστικό. Η τροφοδοσία γίνεται με επαναφορτιζόμενες μπαταρίες με φορτιστή που παρέχεται. Το “Enbios” είναι μία φορητή συσκευή που τροφοδοτείται από μία μπαταρία 9 V. Αποτελείται από ένα σκληρό πλαστικό κέλυφος, μια επιφάνεια ακτινοβολίας με δύο ξεχωριστές και ομόκεντρες περιοχές που εκτελούν καθήκοντα κεραίας εκπομπής και ουδέτερου πόλου. Οι συχνότητες είναι συντονισμένες από 100 ως 2.000 Hz και δύο LED τοποθετημένα στο κέλυφος δείχνουν τη σωστή λειτουργία της συσκευής. Η μεθοδολογία της θεραπείας είναι ίδια και για τους δύο τύπους συσκευών: αρκεί να τοποθετηθεί η κεραία στην περιοχή προς θεραπεία και να αφεθεί να δράσει για ένα χρονικό διάστημα ανάλογο με το είδος της παθολογίας (συνήθως η διάρκεια της θεραπείας είναι 30 λεπτά) και για έναν αριθμό συνεδριών ο οποίος εξαρτάται επίσης από τη σοβαρότητα και το είδος της πάθησης. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ Η μελέτη αναφέρεται σε ένα σύνολο 150 ασθενών οι οποίοι, το 1994, συμμετείχαν σε θεραπευτικές συνεδρίες με C.E.M. χρησιμοποιώντας τις προαναφερθείσες συσκευές. Λήφθηκαν υπ’ όψιν οι ακόλουθες παθολογίες: 1. ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ 2. ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ 3. ΑΥΧΕΝΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ 4. ΟΣΦΥΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ, ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΟΣΤΟΥ 5. ΜΥΙΚΕΣ ΣΥΣΠΑΣΕΙΣ 6. ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ 7. ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ 29 Στον πίνακα 1 αναγράφονται τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν. Υπογραμμίζεται ότι, για να εξαφανιστεί η φλεγμονή από την περιοχή που σχετίζεται με μυϊκά προβλήματα και για να επιτραπεί η ανάκτηση των δραστηριοτήτων στην τενοντίτιδα, επαρκούν λίγες συνεδρίες (περίπου 4/8 και 3/6). Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ικανοποιητική διαδικασία της επούλωσης των καταγμάτων στα οποία εφαρμόστηκε η θεραπεία, με βελτίωση στο σχηματισμό του οστικού τύλου. Σε γενικές γραμμές τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν σε χρόνιες παθολογίες (οστεορθρίτιδα, οστεοπόρωση, κατάλοιπα καταγμάτων). 30 Αριθμός περιπτώσεων 11 3 22 38 22 30 14 Παθολογίες στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπεία ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ ΑΥΧΕΝΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΟΣΦΥΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ, ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΟΣΤΟΥ ΜΥΙΚΕΣ ΣΥΣΠΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΕΣ 90 744 182 465 270 36 136 Αριθμός συνεδριών 6,42 24,8 8,27 12,23 12,27 12 12,36 Μέσος όρος θεραπειών ΜΕΤΡΙΟ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΜΕΤΡΙΟ ΚΑΛΟ ΕΠΑΡΚΕΣ ΚΑΛΟ Τελικό αποτέλεσμα Πίνακας 1 31 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΟΜΒΑΡΔΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΜΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ LONGONE ΣΤΟ SEGRINO ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ: ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Dott. ALMICI GIANMARIO Διευθυντής στο τμήμα Λειτουργικής Αποκατάστασης και Επαναφοράς ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι πρώτες μελέτες πάνω στα μαγνητικά πεδία στην Ιατρική οφείλονται στον Ελβετό γιατρό Παράκελσο το XVI αιώνα: από τότε η τεχνολογία και η κλινική εμπειρία έχουν επιτρέψει να εδραιωθεί η χρήση των παλλόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων υψηλής συχνότητας με θεραπευτικό σκοπό. Η ιδέα να χρησιμοποιηθεί αυτός ο τύπος των κυμάτων γεννιέται από τη γνώση ότι ο άνθρωπος εκτίθεται διαρκώς σε φυσικά και τεχνητά μαγνητικά πεδία (γήινος μαγνητισμός), και από τη βεβαιότητα ότι δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ βλαβερές συνέπειες, υποκειμενικές ή αντικειμενικές. Το πεδίο εφαρμογής είναι πάρα πολύ ευρύ και συμπεριλαμβάνει τόσο οξείες όσο και χρόνιες μορφές. Η θεραπευτική εφαρμογή των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων επιτρέπει ένα πιο ισχυρό αναλγητικό και αντιφλεγμονώδες αποτέλεσμα με συνέπεια μια πιο πρώιμη, πιο έντονη και πιο διαρκή βιολογική επίδραση. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν χρησιμοποιώντας τη συσκευή ηλεκτρομαγνητοθεραπείας μοντέλο “ENBIOS”. Το “Enbios” είναι μία φορητή συσκευή τροφοδοτούμενη από μία μπαταρία 9 V, που αποτελείται από ένα δοχείο με διπλό κέλυφος από σκληρό πλαστικό, από μια επιφάνεια ακτινοβολίας με δύο ξεχωριστά και ομόκεντρα μέρη, εκ των οποίων το ένα εκτελεί χρέη κεραίας και το άλλο ουδέτερου πόλου. Στο εσωτερικό είναι τοποθετημένη μια πλακέτα κυκλώματος που παράγει το παλλόμενο μαγνητικό πεδίο, συντονισμένο σε συχνότητα από 100 ως 1.000 Hz. Δύο LED τοποθετημένα στο κέλυφος δείχνουν τη σωστή λειτουργία της συσκευής, καθώς και την ταχύτητα σκαναρίσματος. Η μεθοδολογία της θεραπείας προβλέπει την τοποθέτηση της συσκευής (στερεωμένης με μια ελαστική ταινία) πάνω στην περιοχή προς θεραπεία, για ένα μεταβλητό χρονικό διάστημα και για έναν αριθμό συνεδριών ανάλογα με τον τύπο, την έκταση και τη σοβαρότητα της παθολογίας. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ Η περιπτωσιολογία μας αναφέρεται σε ένα σύνολο 16 ασθενών που συμμετείχαν από τον Ιούνιο του 1994 ως τον Ιούνιο του 1995 σε θεραπευτικές συνεδρίες με C.E.M., χρησιμοποιώντας την προαναφερθείσα συσκευή. Οι θεραπείες στις οποίες εφαρμόστηκε είναι οι ακόλουθες: 1. 2. 3. 4. 5. ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ ΟΣΦΥΙΚΗ ΑΡΘΡΘΙΤΙΔΑ, ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΟΣΤΟΥ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΚΑΙ ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΗ ΜΥΩΝ 32 6. ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΚΑΡΠΙΑΙΟΥ ΣΩΛΗΝΑ 7. ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΓΟΝΑΤΟΣ Στον πίνακα 1 παρατίθενται τα αποτελέσματα στα οποία καταλήξαμε. Θεωρούμε σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι, παρ’ όλο τον περιορισμένο αριθμό των περιπτώσεων που εξετάστηκαν, τα αποτελέσματα υπήρξαν πειστικά, κυρίως όσον αφορά τις οξείες παθολογίες και αυτές της επούλωσης καταγμάτων. Επισημαίνεται επίσης το χαμηλό νούμερο των συνεδριών που ήταν απαραίτητες για τη θεραπεία της παθολογίας, ειδικά από τη στιγμή που χρησιμοποιήθηκαν φορητές συσκευές, δηλαδή μικρότερης ισχύος σε σχέση με σταθερές συσκευές. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αποδεικνύεται η αποτελεσματικότητα της συσκευής «Enbios», για μαγνητοθεραπεία με παλλόμενη υψηλή συχνότητα, στην αναλγητική θεραπεία παθολογιών των αρθρώσεων και ρευματικών που τέθηκαν σε πειραματισμό. Επιπλέον επιτεύχθηκε μια καλή τροφική επίδραση στην οστική μήτρα στις καθυστερήσεις επούλωσης. 33 1 1 2 ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΕΙΣ ΜΥΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΡΠΙΑΙΟΥ ΣΩΛΗΝΑ ΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΓΟΝΑΤΟΣ 90 744 182 465 3 36 270 2 ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ 136 Αριθμός περιπτώσεων 3 4 ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΟΣΦΥΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ, ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΟΣΤΟΥ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΚΑΙ ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ Αριθμός περιπτώσεων Παθολογίες στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπεία 20 10 10 45 60 20 40 Αριθμός συνεδριών ΜΕΤΡΙΟ ΜΕΤΡΙΟ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟ Τελικό αποτέλεσμα Πίνακας 1 34 Ορθοπεδικά Ινστιτούτα Rizzoli - Bologna ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ UHF ΚΑΙ ΕΝΟΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ LF ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΡ (ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΕ 487 ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ) PROF. L. D’ URSO (Διευθυντής του Τμήματος Αναισθησίας και Αποκατάστασης) –DR. G. CAROLI – DR. C. M. COSTA Μετά από συστηματικά πειράματα με T.E.N.S. καταλήξαμε να εφαρμόζουμε, με σχεδόν τυχαίο τρόπο, ένα εκσυγχρονισμένο σύστημα «ηλεκτρομαγνητοθεραπείας» που φαίνεται επαναστατικό, όταν ένας οδηγός μοτοσικλέτας, ταλαιπωρημένος από ένα τραυματισμό, μας πληροφόρησε ότι είχε ήδη δοκιμάσει σε μια ανάλογη προηγούμενη περίπτωση μια τέτοια θεραπεία με καλά αποτελέσματα. Δε γνωρίζαμε απόλυτα τις προϋποθέσεις της θεραπευτικής δράσης μιας τέτοιας μεθοδολογίας, το πώς οι διάφορες διαδικασίες αποκατάστασης των ιστών επηρεάζονταν με σαφή τρόπο είτε σε κυκλοφορικό επίπεδο, είτε σε ενδοκρινικό και νευροεκβλαστικό, με την επαναφορά στο φυσιολογικό των διαφόρων ενζυματικών συνθέσεων και της διαδικασίας των εντοπισμένων φλεγμονών. Πάνω σ’ αυτή τη βάση ο ασθενής υποβλήθηκε σε θεραπεία σε εξειδικευμένο κέντρο με ικανοποιητικά αποτελέσματα, αλλά κυρίως με μια ταχεία λειτουργική αποκατάσταση. Από αυτές τις σημειώσεις, εμβαθύνοντας σε γνώση σε αυτά που όσα έχουν ήδη γραφτεί μας αναφέρουν ως μοναδικές ή πολλαπλές ενδείξεις, αρχίσαμε να εφαρμόζουμε αυτόν τον τύπο θεραπείας κυρίως στους τραυματισμούς των σπορ. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΧΡΗΣΗΣ Τα σπορ απαιτούν μια θεραπεία που να επιτρέπει την ταχεία επιστροφή του αθλητή στην αγωνιστική δραστηριότητα μετά από ένα ατύχημα. Τώρα, θεωρώντας ότι τα «στρες» του κινητικού συστήματος είναι στον αθλητή στατιστικά συχνά, με διαφορετικές ενδείξεις από σπορ σε σπορ, είμαστε διατεθειμένοι σαν γιατροί του F.M.I. να επαληθεύσουμε τι πλεονέκτημα μπορεί να προέλθει από τη χρήση αυτής της θεραπευτικής μεθοδολογίας. Η συσκευή χρησιμοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να γίνει χρήση είτε στο κρεβάτι του ασθενούς είτε στις πρώτες βοήθειες στο νοσοκομείο, στην Υπηρεσία πρώτων βοηθειών στα Ασθενοφόρα, και κυρίως να προσαρμόζεται τέλεια στις απαιτήσεις του αθλητικού γιατρού. Λόγω όλων αυτών οι διαστάσεις και το βάρος της συσκευής μειώθηκαν αισθητά, κάνοντάς το υπερβολικά εύχρηστο και πρακτικό. Το συγκεκριμένο λειτουργεί με επαναφορτιζόμενη μπαταρία 12 V που επιτρέπει μια αυτονομία περίπου 10 ωρών και τη χρήση ακόμα και σε μέρη που δεν είναι εφοδιασμένα με ηλεκτρική ενέργεια. Η πιο αξιοσημείωτη καινοτομία στο θέμα της ενέργειας που παράγεται, σε σύγκριση με τα μοντέλα δεύτερης γενιάς του καθ. Fellus, έγκειται στο συνδυασμό ενός απόλυτα ελεγχόμενου ηλεκτρικού πεδίου UHF με ένα μαγνητικό πεδίο LF, με παραμέτρους που μπορούν να προγραμματιστούν. Η σχέση αυτή επιτρέπει να επιτύχουμε, ταυτόχρονα, ένα άριστο θεραπευτικό αποτέλεσμα, αναλγητικές και αντισπαστικές λύσεις. Το ηλεκτρικό πεδίο UHF είναι αθερμικό και δίνει συχνότητες ανάμεσα στα 30 και 250 MHz («βασική» συχνότητα και «αρμονική» συχνότητα). Αυτό το πεδίο UHF, 35 κατάλληλα συγχρονισμένο με τις συχνότητες συντονισμού των πρωτεϊνών, θα δρούσε σαν επαναπολωτής πρωταρχικά στις πρωτεϊνικές δομές. Κατά δεύτερον θα μεγάλωνε τη διαφορά ηλεκτρικού δυναμικού ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό του κυττάρου. Το πρώτο αποτέλεσμα, πάντα ελεγχόμενο, είναι η επιστροφή στη φυσιολογική λειτουργία της «αντλίας Na-K» με ταχεία εξάλειψη του κυτταρικού οιδήματος και αξιοσημείωτη επιτάχυνση των διορθωτικών παραγόντων. Η προτεινόμενη από τον Καθ. V.M. Fellus θέση, έρχεται σε απόλυτη συμφωνία με τις πραγματικές γνώσεις των πεδίων της κλασικής βιοφυσικής και της κβαντικής βιοχημείας. Όλα τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν ενισχύουν την αρχική θέση αποδεικνύοντας με τρόπο πιο γενικό αποτελέσματα σε κυτταρικό επίπεδο και στο επίπεδο του S.N.C. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ Υποβλήθηκαν σε θεραπεία πολυάριθμοι ασθενείς που παρουσίαζαν παθήσεις ορθοπεδικού-τραυματολογικού τύπου. Τονίζεται ότι επρόκειτο αποκλειστικά για αθλητές, στην πλειοψηφία τους οδηγοί μοτοσικλετών, αλλά και καλαθοσφαιριστές, ποδοσφαιριστές, ποδηλάτες κτλ. Δεν συμπεριλήφθηκαν στη στατιστική έρευνά μας τα υποκείμενα που δεν ήταν αθλητές και εκείνα που νοσηλεύονταν στην εντατική θεραπεία. Η ηλικία κυμάνθηκε ανάμεσα στα 18 και 35 έτη. Τα 18 έτη ως κατώτερο όριο της έρευνάς μας δεν είναι κάτι τυχαίο, αλλά υπαγορευμένο απ’ το γεγονός ότι σκόπιμα δε θελήσαμε να επέμβουμε με θεραπεία σε υποκείμενα με χόνδρους ακόμα ευαίσθητους, μέχρις ότου οι τρέχουσες μελέτες πάνω σ’ αυτό το υποκείμενο, που πραγματοποιούνταν από την καθ. Mary Dison (Guys Hospital Medical School LONDON) να ολοκληρωθούν (τα πρώτα μέχρι τώρα αποτελέσματα μας ενθαρρύνουν στη συνέχιση της έρευνας). Μερικοί αθλητές που είχαν ήδη επωφεληθεί από την εφαρμογή θεραπείας με ηλεκτρομαγνητικά κύματα σε άλλη έρευνα, δέχτηκαν τη φυσική θεραπεία που προτάθηκε από εμάς με ενθουσιασμό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα πλεονεκτήματα που αποκτήθηκαν στο παρελθόν. Τα αποτελέσματα ήταν στο σύνολό τους ικανοποιητικά, με μια αθλητική απόδοση υψηλότατου επιπέδου. Σ’ αυτό το σημείο μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: «τι τροποποιούν στην πραγματικότητα τα ηλεκτρικά/μαγνητικά πεδία;» Τα γραπτά, κυρίως μέσω των εργασιών των Young, Wilson, Wright, Gualtierotti, Silvi, μας λένε ότι οι επιρροές που πραγματοποιούνται είναι πολυάριθμες: - αύξηση της περιφερικής αιματικής ροής - διέγερση του μυϊκού σπασμού (ραβδωτού και λείου) - επιτάχυνση στη διάδοση του νευρικού ερεθίσματος - αντιφλογιστική και αντι-οιδηματική δράση - τροποποιήσεις στη διαπερατότητα των κυτταρικών μεμβρανών με βελτίωση της λειτουργίας τους - επίδραση με νευρορυθμιστικές διαδικασίες σε φλοιό, διάμεσο εγκέφαλο, υποθάλαμο, επινεφρίδια, ήπαρ, σπλήνα Όλο αυτό θα μας παρέπεμπε σε αποτελέσματα που δεν έχουν ερευνηθεί πλήρως, αλλά τα υποθέτουμε, και που αφορούν τους χημικούς μεσολαβητές: τις ενδορφίνες, τις προσταγλαδίνες, τις ελεύθερες ρίζες. Η πολυπλοκότητα αυτών των δράσεων θα μπορούσε να προκαλέσει καχυποψία. Μερικοί A.A. επικαλούνται «επίδραση εικονικού φαρμάκου» («effeto placebo»), αλλά ας μην ξεχνάμε ότι τα κλινικά στοιχεία που συγκεντρώσαμε πραγματοποιήθηκαν και σε ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση, με αποτελέσματα 36 πολύ ικανοποιητικά. Σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε ότι δεν σημειώθηκαν ποτέ επιβαρύνσεις, επιδεινώσεις και βλαβερές παρενέργειες. Μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι δεν βρήκαμε αληθινές αντενδείξεις, παρά μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις κατά τις οποίες ο αθλητής αντιτάθηκε για δικούς του λόγους σ’ αυτό τον τύπο θεραπείας. Γι’ αυτό το λόγο, γνωρίζοντας ότι παρέχουμε στον αθλητή κάτι έγκυρο που δεν τον βλάπτει, ενθουσιαστήκαμε με αυτή τη μέθοδο. Σίγουρα το να προσφέρουμε στον αθλητή μια θεραπευτική μέθοδο που να τον φέρνει στα ίδια επίπεδα με άλλες χώρες, σε αγωνιστικό επίπεδο, και κυρίως λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι ήδη πολλοί καταφεύγουν σε εφαρμογές ενεργητικών πεδίων, είναι ένα κίνητρο περισσότερο από δικαιολογημένο. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Η ένδειξη είναι εκείνη των παθήσεων ορθοπεδικής-τραυματολογικής φύσεως (εξαρθρώσεις, μώλωπες, ρήξεις, αιματώματα, τενοντίτιδες, θυλακίτιδες, φλεγμονώδη μυϊκά-τενόντια σύνδρομα, περιαρθρίτιδες, κατάγματα, πληγές, εγκαύματα). Οι τρόποι εφαρμογής ήταν σταθεροί με χρονικές περιόδους της τάξεως των 35-40 λεπτών μέσα στο εικοσιτετράωρο, με εφαρμογή των ηλεκτροδίων είτε σε επαφή με το δέρμα, όταν η κατάσταση το επέτρεπε, είτε πάνω σε επίδεσμο, είτε σε γύψο. Η συσκευή επιτρέπει την ταυτόχρονη θεραπεία δύο διαφορετικών περιοχών. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων αποτυπώθηκε σύμφωνα με: Α) υποκειμενική ανταπόκριση του ασθενούς (μη χαρακτηρίσιμη αλλά υπερβολικά πρακτική) Β) αντικειμενική εξέταση Γ) ατομική και λειτουργική ανταπόκριση του αθλητή (αθλητική απόδοση) Τα αποτελέσματα ταξινομήθηκαν ως εξής: - άριστο: λειτουργική αποκατάσταση 75-100% - καλό: αποκατάσταση της λειτουργικότητας του τμήματος υπό εξέταση 5075% - μέτριο: με λειτουργική αποκατάσταση 25-50%, σε σχέση με τη βασική κατάσταση - αρνητικό: όλα τα υπόλοιπα Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από εμάς, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την πολύπλοκη ψυχοσωματική δομή του αθλητή, δεν μπόρεσαν μας αποτρέψουν από τη σύγκριση με μια έρευνα στα τυφλά, επειδή πρόκειται για ειδικούς ασθενείς που χρειάζεται να θεραπευτούν έγκαιρα και γιατί κάθε καθυστέρηση ή διαφορετική θεραπεία μπορεί να προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις ή αμφισβήτηση. Επιπλέον είναι πολύ σημαντικό κάθε συμπτωματική θεραπεία να ακολουθεί μια αιτιολογική μελέτη του τραύματος (παράδειγμα: στον ασθενή του De Quervain, αν η θεραπεία με αυτά τα κύματα μπορεί να επιτρέψει την ταχεία εξαφάνιση Της φλεγμονής και του πόνου με εμφανή θεραπεία, δεν αποκλείεται ότι η επιστροφή στη δραστηριότητα με υπερβολικές συμπεριφορές θα επαναφέρει τον ερεθισμό του τενόντιου ελύτρου. Χωρίς διόρθωση που να τροποποιεί τη βιομηχανική της αθλητικής κίνησης, αυτή η θεραπεία καταλήγει να είναι λογικά άχρηστη). Τα στοιχεία αξιολογήθηκαν με κλινική ομοφωνία και το συγκινησιακό κομμάτι, καθώς και το ψυχοσωματικό υπόβαθρο του αθλητή εξετάστηκαν προσεκτικά από το γιατρό. 37 Η περιπτωσιολογία που συγκεντρώθηκε από εμάς στο επίπεδο των αθλητών είναι σημαντικά μεγάλη και συμπεριλαμβάνει όλα τα τραύματα που είναι πιο συνηθισμένα στα σπορ. Νο περιπτώ σεων Άριστα Καλά Μέτρια Μηδενι κά Πίνακας 1 (Τα αποτελέσματά μας για την εφαρμογή της θεραπείας σε 436 αθλητές) Θυλακίτιδα Μώλωπες Εξαρθρώσεις Κατάγματα Πληγές-εγκαύματα 16 32 34 31 5 12 12 8 3 14 14 8 5 5 5 10 3 1 3 5 51 29 11 11 0 Περιαρθρίτιδες Φλεγμ. Σύνδρομα μ/τ 21 8 8 3 2 223 61 97 58 17 18 436 9 144 3 158 4 101 2 33 Ενδείξεις Μυϊκές ρήξεις Συνολικά ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Το ποσοστό των άριστων αποτελεσμάτων έφτασε το 33% (33,03%). Εκείνο των καλών αποτελεσμάτων ξεπέρασε το 36% (36,24%) με ένα σύνολο πολύ ικανοποιητικών αποτελεσμάτων της τάξεως του 69,27%. Τα μέτρια αποτελέσματα αξιολογήθηκαν στο 23,16%. Ενώ τα μηδενικά αποτέλεσαν το 7,57%. Μηδενικ ά 2 1 1 1 0 0 11 2 4 3 2 10 51 3 15 2 17 3 13 2 6 Καλά 2 Άριστα 1 3 0 0 1 Νο περιπτώ σεων Μέτρια Πίνακας 2 (Τα αποτελέσματά μας για την εφαρμογή της θεραπείας σε 51 αθλητές μπάσκετ-ποδοσφαίρου) Μώλωπες Εξαρθρώσεις Κατάγματα Πληγές-εγκαύματα 3 7 12 1 3 4 1 3 4 Περιαρθρίτιδες Φλεγμ. Σύνδρομα μ/τ 2 Ενδείξεις Μυϊκές ρήξεις Συνολικά 6 1 1 38 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Το ποσοστό των άριστων αποτελεσμάτων έφτασε το 29% (29,41%). Εκείνο των καλών αποτελεσμάτων ξεπέρασε το 33% (33,33%) με ένα σύνολο πολύ ικανοποιητικών αποτελεσμάτων της τάξεως του 62,74%. Τα μέτρια αποτελέσματα αξιολογήθηκαν στο 25,49%. Ενώ τα μηδενικά αποτέλεσαν το 11,77%. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Λαμβάνοντας υπ ‘όψιν τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: - μεγάλη ευκολία χρήσης τόσο στο νοσοκομείο όσο και αθλητικά στάδια και σε χώρους που δεν είναι εφοδιασμένοι με ηλεκτρικό ρεύμα - ευνοϊκή και ταχεία ανταπόκριση στη θεραπεία - αξιοσημείωτα ποσοστά με άριστα αποτελέσματα, η χρήση των συσκευών που εκπέμπουν ηλεκτρικά πεδία UHF συνδυαζόμενα με μαγνητικά πεδία LF, είναι πλέον συνηθισμένη στις υπηρεσίες μας επείγουσας τραυματολογίας και τραυματολογίας των σπορ. 39 Υπηρεσία Αποκατάστασης και Λειτουργικής Επαναφοράς C.T.O. Torino Διευθύντρια: Dott.ssa SARACCO RUELLA Η ΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑ-ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΩΝ ΟΙΔΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΩΝ M. CARLONE – L. GRANERO – G. NOVELLONE – G. DIAFERIA ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η θεραπεία με τα μαγνητικά πεδία υψηλής συχνότητας και χαμηλής έντασης, χρησιμοποιήθηκε από τους Συγγραφείς στη θεραπεία των μετα-τραυματικών οιδημάτων και αιματωμάτων. Υποδεικνύονται τα αιτιοπαθογεννετικά φαινόμενα του εντοπισμένου οιδήματος και των αιματωμάτων, με την κατηγοριοποίηση των τελευταίων με βάση τη μορφή και την έκταση, καθώς και με τη χρονολόγηση των χρωματικών αλλαγών. Το τραυματικό συμβάν προκαλεί μα σειρά μεταβολών που θα διορθώνονταν με τις C.E.M.P. Τα αποτελέσματα συγκεντρώθηκαν σε μια κλινική καρτέλα και φαίνονται ενθαρρυντικά για τη συνέχιση των κλινικών πειραμάτων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Οιδήματα- Αιματώματα- Ηλεκτρομαγνητοθεραπεία με επαφή. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θεραπεία με ηλεκτρομαγνητικά πεδία υψηλής και χαμηλής συχνότητας αποτελεί αιτία μελετών και πειραμάτων πάνω σε μια σειρά παθολογιών ποικίλων και πολυάριθμων. Εμφανίζονται θετικά αποτελέσματα πάνω σε: - οίδημα πόνο φλεγμονή καθυστερήσεις ουλοποίησης καθυστερήσεις επούλωσης περιφερική φλεβική και αρτηριακή ανεπάρκεια Σε αυτή τη μελέτη αναλύσαμε πιο εξειδικευμένα τις περιπτώσεις δράσης της μαγνητοθεραπείας στις μετα-τραυματικές παθολογίες των μαλακών ιστών. Συγκεκριμένα την επίδραση στη μείωση του οιδήματος που περιγράφηκε και στην ταχύτητα επούλωσης του αιματώματος, αντικειμενικά στοιχεία συχνής σύγκρισης και συχνά επίμονα σε αυτόν τον τύπο των παθολογιών. Στους πίνακες που φτιάχτηκαν βάσει της μελέτης, συγκεντρώθηκαν οι αιτιοπαθογεννετικοί μηχανισμοί του οιδήματος που περιγράφηκε και των αιματωμάτων. Το τραυματικό συμβάν στους μαλακούς ιστούς θα ήταν υπεύθυνο για τις παρακάτω αλλαγές: 40 Μείωση της διαφοράς δυναμικού της μεμβράνης με αντιστροφή της αντλίας νατρίουκαλίου Διείσδυση ιόντων νατρίου και νερού σε κυτταρικό επίπεδο Οίδημα Μείωση των ενζυματικών διαδικασιών εμπόδιση της πόλωσης των διάμεσων βιοπολυμερών (κολλαγόνο) ρήξη των αγγειακών τοιχωμάτων με αιματική έκχυση Αιμάτωμα Ο βιολογικός μηχανισμός της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας θα συνίστατο στην επαναπόλωση των κυτταρικών δομών, στις οποίες εμποδίστηκε η πόλωση λόγω ενός μηχανικού, χημικού ή φυσικού τραυματικού γεγονότος, επαναφέροντας στα φυσιολογικά τη λειτουργία της αντλίας νατρίου- καλίου και, άρα, το κυτταρικό ηλεκτρικό δυναμικό, με επακόλουθο την εξαφάνιση του οιδήματος και την επιτάχυνση των επουλωτικών διαδικασιών. Οι περιπτώσεις δράσης μπορούν να σχηματοποιηθούν ως εξής: ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΑ ΟΙΔΗΜΑΤΑ Α) επαναφορά των φυσιολογικών λειτουργιών της αντλίας νατρίου- καλίου για αύξηση του ηλεκτρικού δυναμικού της μεμβράνης Β) αύξηση του ηλεκτρικού δυναμικού των διάμεσων βιοπολυμερών (κολλαγόνο) με συνέπεια την επιτάχυνση των επουλωτικών διαδικασιών στους μαλακούς ιστούς και δραστηριοποίηση της κινητικότητας των ενζύμων. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΑ ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ Α) Αύξηση του ηλεκτρικού δυναμικού των διάμεσων βιοπολυμερών (κολλαγόνο) με συνέπεια την επιτάχυνση των επουλωτικών διαδικασιών των μαλακών ιστών και δραστηριοποίηση της κινητικότητας των ενζύμων. Β) Ενεργή αγγειοδιαστολή και μείωση της αιματικής γλοιότητας με διευκόλυνση των αιμο-ιστολογικών ανταλλαγών. Γ) Πιθανή δράση στην ινωδόλυση. Πρέπει να προσδιορίσουμε, συνεπώς, ότι οι βιολογικές επιδράσεις που επαληθεύονται εκθέτοντας ένα μέρος του ανθρώπινου σώματος σε παλλόμενα μαγνητικά πεδία, 41 μελετήθηκαν από διάφορους Συγγραφείς, αλλά δεν είναι ακόμα εντελώς ξεκάθαρες, ούτε σε κυτταρικό ούτε σε οργανικό επίπεδο,. Το σίγουρο είναι ότι δεν παρατηρήθηκαν ποτέ βλαβερές υποκειμενικές και αντικειμενικές επιδράσεις. Κύτταρα που καλλιεργήθηκαν στο γυαλί, εκτεθειμένα σε παλλόμενα μαγνητικά πεδία παρουσιάζουν μια αύξηση στις μιτώσεις χωρίς κυτταρικές μεταλλάξεις. Φαίνεται, άρα, ότι η δράση της διευκόλυνσης και της ομαλοποίησης της ηλεκτρικής αγωγιμότητας στην άρρωστη ανατομικά περιοχή, επαληθεύεται και επιβεβαιώνεται από τις πιο πρόσφατες έρευνες. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Στην περίοδο που συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στο δεύτερο εξάμηνο του 1987 και το μήνα Απρίλη του 1988, υποβλήθηκαν σε θεραπείες μαγνητοθεραπείας 65 ασθενείς (35 άντρες και 30 γυναίκες) με ηλικίες από 20 ως 75 έτη. Το κριτήριο επιλογής των ασθενών ήταν η παρουσία οιδήματος ή αιματώματος μετά από τραυματισμό (μώλωπες, διαστρέμματα, κατάγματα, μετεγχειρητικά). Υποβλήθηκαν σε θεραπεία 50 οιδήματα και 15 αιματώματα. Η διάρκεια της κάθε συνεδρίας ήταν 30 λεπτά και με μέγιστο αριθμό τις 25 θεραπείες. Όλοι οι ασθενείς φροντίστηκαν με πολλή προσοχή, για να είναι πιο πειστικά τα αποτελέσματα και να αποφευχθεί οποιαδήποτε άλλη παρόμοια θεραπεία, φυσική ή ιατρική. Χρησιμοποιήθηκε μια γεννήτρια ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: - βασική συχνότητα 27,125 MHz με αρμονικές μέχρι 350 MHz τροφοδοσία 220 V, 50 Hz ισχύς απορρόφησης από το δίκτυο 3-5 W, παρεχόμενη ισχύς 0,5-1 W με λιγότερο από 1 mW/cm² στο δέρμα παλλόμενη εκπομπή με δυνατότητα συχνοτήτων με επανάληψη των παλμών ως εξής: 5, 10, 20, 40, 80, 160, 320, 640 κύμα τετραγωνικής μορφής διαστάσεις της γεννήτριας περίπου 18Χ20Χ9 και βάρος 2,7 kg Για κάθε ασθενή ετοιμάστηκε μία καρτέλα παρατηρήσεων όλων των κλινικών στοιχείων που εξετάστηκαν στην αρχή και στο τέλος της θεραπείας. Οι παράμετροι που αξιολογήθηκαν είναι οι ακόλουθες: - - - ένταση του πόνου κατά την ανάπαυση, την ενεργή κίνηση, την παθητική κίνηση, με αντίσταση, κατά την πίεση των δακτύλων και κατά το βάδισμα που αξιολογήθηκε με την αναλογική- οπτική κλίμακα από το 0 ως το 10. Οίδημα, αξιολογημένο μέσω μέτρησης της περιφέρειας από την άρθρωση σε σύγκριση με την παράπλευρη περιοχή. Αιμάτωμα, αξιολογημένο σε κάθε έλεγχο με την περιγραφή της έκτασης και των χρωματικών εναλλαγών σε σχέση με τις αλλαγές των χρωστικών του αίματος στους ιστούς Αρτιότητα των αρθρώσεων, αξιολογημένη μέσω γωνιομετρικής μέτρησης του εύρους της άρθρωσης χρησιμοποιώντας τη μέθοδο «Ο-ουδέτερο». 42 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Για να αξιολογήσουμε τη βελτίωση των παραμέτρων που εξετάστηκαν ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία: - - - για την ένταση του πόνου υπολογίστηκε και το αποτέλεσμα για κάθε μορφή πόνου (αριθμητική διαφορά ανάμεσα στις τιμές πριν και μετά) και το συνολικό αποτέλεσμα (μέσος όρος των προηγούμενων αποτελεσμάτων) για το οίδημα υπολογίστηκε η αριθμητική διαφορά των τιμών μετρημένων σε εκατοστά για το αιμάτωμα καταγράφηκε ο απαραίτητος αριθμός των ημερών για την ολοκληρωτική θεραπεία σε σχέση με τους στάνταρ χρόνους μιας τυχαίας θεραπείας για τη θεραπεία προβλημάτων στις αρθρώσεις υπολογίστηκε ο μέσος όρος των διαφορών των τιμών που καταγράφηκαν για κάθε κίνηση και υπολογίστηκε μια τιμή σε ποσοστό % που εκφράζει τη βελτίωση σε σχέση με τη διαφορά μεταξύ μέγιστης και ελάχιστης τιμής των φυσιολογικών αρθρώσεων και των προβληματικών αρθρώσεων Τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν είναι τα ακόλουθα: -βελτίωση του πόνου: Μέσος όρος Πόνος κατά την ανάπαυση Πόνος κατά την ενεργητική κίνηση Πόνος κατά την παθητική κίνηση Πόνος με χρήση αντίστασης Πόνος κατά την πίεση των δακτύλων Πόνος κατά το βάδισμα :2,01 :1,86 :2,21 :2,24 :1,72 :2,15 :1,58 -βελτίωση του οιδήματος: Μέσος όρος σε εκατοστά :1 -βελτίωση του αιματώματος: Μέσος όρος των ημερών θεραπείας :10 -βελτίωση των αρθρικών προβλημάτων: Μέσος όρος των βαθμών μέγιστης κ ελάχιστης τιμής :20˚ Μέσος όρος % στην κίνηση :29% Στο τέλος της θεραπείας εξακριβώθηκε μια αισθητή βελτίωση των παραμέτρων που εξετάστηκαν, πιο συγκεκριμένα μια σημαντική μείωση των οιδημάτων, κυρίως των πρόσφατων, και του πόνου με τον τρόπο που περιγράφηκε. Στα αιματώματα μπορούμε να αναφέρουμε μια μείωση των στάνταρ χρόνων απορρόφησης, παρ’ όλο που ο πολύ μικρός αριθμός των περιπτώσεων στις οποίες εφαρμόστηκε η θεραπεία δεν επιτρέπει το σχηματισμό κρίσεων που να μπορούν να επιβεβαιωθούν με πιο ευρείες περιπτωσιολογίες. Επιπλέον υπογραμμίζεται, προς επιβεβαίωση των στοιχείων που καταγράφηκαν, η άριστη ανεκτικότητα αυτής της μεθοδολογίας, η απλότητα της εφαρμογής της και η σχεδόν απόλυτη απουσία των ανεπιθύμητων παρενεργειών, τοπικών και γενικών. 43 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΤΑΣΗ ΕΚΧΥΜΩΣΕΙΣ Λεπτές διηθήσεις που περιορίζονται στην επιφάνεια του σπασίματος των τριχοειδών και των μικρών φλεβών ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΧΥΜΩΣΕΩΝ Πολύ εκτεταμένη διήθηση ΕΚΧΥΜΩΜΑΤΑ Έντονη διήθηση με διάχυτη εξοίδηση μη κυματιστή ΣΦΡΑΓΙΣΕΙΣ Πολυάριθμες εκχυμώσεις σε σημεία συσχετιζόμενα και συμβάλλοντα ΠΕΤΕΧΕΙΕΣ Συσχετιζόμενες και κεγχροειδείς εκχυμώσεις μεμονωμένες ΓΡΑΜΜΙΚΕΣ ΕΚΧΥΜΩΣΕΙΣ Επιμυκημένες εκχυμώσεις σε ραβδώσεις ή λωρίδες ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ Αιμορραγική εστία εντοπισμένη σε μια τυχαία κοιλότητα του υποδόριου για την καταστροφή των ιστών ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΧΥΜΩΣΕΩΝ - χρωματισμός: (ανάμεσα στην 4η / 6η μέρα) ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΚΟΥΡΟ ΜΠΛΕ ΒΙΟΛΕ για μείωση του οξυHb σε Hb -χρωματισμός: (ανάμεσα στην 6η / 8η μέρα) ΠΡΑΣΙΝΟ για μείωση του Hb στην αιμοσιδηρίνη -χρωματισμός: (ανάμεσα στην 9η /12η μέρα) ΚΙΤΡΙΝΟ για μετατροπή της αιμοσιδηρίνης σε αιματοϊδίνη -χρωματισμός: (ανάμεσα στη 12η / 18η μέρα) από την περιφέρεια στο κέντρο ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΟ ΟΙΔΗΜΑ Συσσώρευση διάμεσου υγρού σε μη φυσιολογική ποσότητα στους ιστούς Τοπικά αίτια Τραυματισμοί μώλωπες, διαστρέμματα, κατάγματα Μολυσματικά του δέρματος και υποδόρια ή των ιστών σε βάθος Αποφρακτικά ή ΦΛΕΒΙΚΑ (θρομβοφλεβίτιδα, χρόνια φλεβική ανεπάρκεια, εξωτερική Συμπιεστικά συμπίεση στους λεμφαδένες, όγκοι, ανευρύσματα, δεσίματα) ΛΕΜΦΟΕΙΔΕΙΣ (βρεγματικές ή εμφράξεις αυλού, εξωτερικές συμπιέσεις, μετεγχειρητικά) δυσλιπιδοιμικάλιπίδοιμα αλλεργικά Αιτιοπαθογένεση αύξηση της υδροστατικής πίεσης στα τριχοειδή αύξηση της διαπερατότητας των τριχοειδών μείωση της πίεσης του όγκου των πρωτεϊνών 44 ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΧΥΜΩΣΕΙΣ Έκχυση αίματος στους ιστούς, που προκλήθηκε από πράξη μωλωπισμού ικανή να σπάσει τα αγγειακά τοιχώματα χωρίς την πρόκληση ασυνέχειας του δέρματος επιφανειακές έκχυση στο δέρμα και υποδόρια Βαθιές εκχύσεις στη συνένωση των μυών, συνδετικές περίοδοι, βλεννογόνοι, ουρογόνοι υμένες, σπλάχνα Αίτια Μηχανικά από συμπίεση για σύνθλιψη των αγγειακών τοιχωμάτων μέχρι τη ρήξη Εκχυμώσεις από έλξη για σκίσιμο των αγγείων από μία δύναμη μωλωπισμού εφαπτόμενη Δυναμικά από αποσυμπίεση για ταχεία μείωση της ατμοσφαιρικής πίεσης η οποία, διαταράσσοντας τη φυσιολογική ισορροπία ανάμεσα σε εξωτερική και ενδοαγγειακή πίεση καθορίζει υπερέκταση των αγγειακών τοιχωμάτων μέχρι τη ρήξη από δύναμη για απότομες και βίαιες αυξήσεις της ενδοαγγειακής πίεσης κατά τη διάρκεια των ηθελημένων ή αντανακλαστικών φυσικών δυνάμεων με αγγειακές ρήξεις και διάμεσες αιμορραγίες 45 Σχολή Ιατρικής του Μιλάνο – Ινστ. G. Pini – Κέντρο Τραυματολογίας των Σπορ E. MEANI – M. MERLO ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Πρέπει να σημειωθεί ότι με τον όρο ΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ υποδηλώνεται η χρήση για θεραπευτικούς σκοπούς, τόσο των ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΧΑΜΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ, όσο και του ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΤΖΙΑΝΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ. Για μερικούς, αυτές οι τελευταίες, δε θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στο περιβάλλον της ΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ, παρ’ όλα αυτά, για τους σκοπούς αυτής της σύντομης πραγμάτευσης δεν θεωρούμε απαραίτητο το «διαχωρισμό» τους, γιατί υπάρχουν πολλά σημεία επαφής ανάμεσα στους δύο τύπους της εκπομπής ενέργειας, είτε στη φυσική τους μορφή, είτε στη βιολογική δράση τους, είτε, τέλος, όσον αφορά τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Τι εννοούμε λέγοντας ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ; Όταν ένα ρεύμα διατρέχει ένα πηνίο ή έναν αγωγό, παράγεται στο γύρω χώρο ένα μαγνητικό πεδίο. Οι μεταβολές του πεδίου προκαλούν με τη σειρά τους την κυκλοφορία ηλεκτρικών ρευμάτων στα ενδιαφερόμενα κυκλώματα του ίδιου του πεδίου. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται ρεύματα στο εσωτερικό μιας άρθρωσης εφαρμόζοντας γύρω από αυτή διάφορα μαγνητικά πεδία. Το μαγνητικό πεδίο προέρχεται από αλληλοατομικά και αλληλομοριακά δακτυλιοειδή ρεύματα. Παράγεται, μεταξύ άλλων, από κινούμενα φορτία, άρα από ηλεκτρικά ρεύματα και πεδία που μεταβάλλονται με αξιοσημείωτη ταχύτητα. Οι γραμμές ροής διεισδύουν σε κάθε ύλη με διαφορετική ένταση. Θεωρούνται ΠΑΡΑΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ (παραμαγνητική διαπερατότητα >> 1) το οξυγόνο, το ατομικό υδρογόνο, οι ελεύθερες ρίζες, τα ένζυμα κτλ, και ΔΙΑΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ (μαγνητική διαπερατότητα << 1) εκείνες των οποίων το μαγνητικό πεδίο εισάγει μια στιγμιαία μαγνητική θέση στην αντίθετη κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο μέρος των οργανικών και διαμαγνητικών υλών, χαρακτηρίζονται πράγματι, από μαγνητική ουδετερότητα ή από ένα ελάχιστο ποσό ενέργειας. Τα θεραπευτικά μαγνητικά πεδία είναι σε θέση να φέρουν αυτές τις ύλες έξω από την ουδέτερη μαγνητική κατάσταση. Η χρήση των συσκευών ικανών να παράγουν μαγνητικά ή ηλεκτρομαγνητικά πεδία επεκτάθηκε, στο τέλος της δεκαετίας του ’70, σε πολυάριθμες εφαρμογές της Ιατρικής, ακόμη επειδή η θεραπεία με μαγνητικά πεδία είναι απλή και ανώδυνη. Πολυάριθμες δημοσιευμένες μελέτες τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν τη βιοενεργητική δράση των μαγνητικών πεδίων στον οργανισμό. Μια τέτοια βιολογική δράση θα μπορούσε να ανακεφαλαιωθεί ως εξής: 1) ΙΟΝΙΖΟΥΣΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ, με: Α) αύξηση της κυτταρικής διαπερατότητας (επιλεκτική), από την οποία συνεπάγεται η αποκατάσταση της φυσιολογικής διαφοράς δυναμικού της μεμβράνης. Από αυτή τη βιοφυσική δράση προέρχεται η θεραπευτική ικανότητα όσον αφορά το οίδημα, τη φλεγμονή και τον πόνο, δεδομένου ότι το οίδημα έχει προκληθεί από την είσοδο, διαμέσου μίας 46 κυτταρικής μεμβράνης χωρίς πόλωση, Na και νερού, την οποία ακολουθεί μία απελευθέρωση λυσσοσομιακών ενζύμων, υπεύθυνων για τη φλεγμονή και εν κατακλείδει για τον πόνο. Β) ιονισμός των πρωτοπλασματικών μορίων. Η δράση των μαγνητικών πεδίων θα εξηγούνταν ακόμη και στο επίπεδο του πρωτεϊνικού μορίου, συστατικού του ιστού του κολλαγόνου, που ήδη υπό φυσιολογικές συνθήκες κατέχει μία πολικότητα διαφορετική στα δύο άκρα. Η αύξηση του επιπέδου πόλωσης θα προκαλούσε την αναδιοργάνωση της πρωτεϊνικής δομής με την ανακατασκευή των φυσιολογικών μοριακών δεσμών. Γ) αυξημένη διαπερατότητα στο Ca++, με ακόλουθη δραστηριοποίηση των πολυάριθμων ενζύμων που εξαρτώνται από το ασβέστιο (συνθετάση, ATPάση, αλδολάση, αδενυλική κυκλάση). Η θερμοκρασία των ιστών δε θα υφίστατο λοιπόν σημαντικές αυξήσεις. Δ) πιθανές μεταβολές της κατάστασης συγκέντρωσης του νερού, όντας τα μόρια του νερού ΔΙΠΟΛΙΚΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ, με τη σειρά τους συγκεντρωμένα σε συσσωματώματα πολυολών. 2) ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ του οστού. Εδώ και πολλά χρόνια, οι Fukada και Yasuda (1957) και οι Basset και Becker (1962) απέδειξαν τις πιεζοηλεκτρικές ιδιότητες του οστού. Τέτοιες ιδιότητες συνίστανται στην ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικών δυναμικών από την πλευρά του οστού των οποίων η κατασκευή αλλοιώνεται από μηχανικές πιέσεις. Τα ηλεκτρικά δυναμικά οφείλονται στις αλλοιώσεις των ινών κολλαγόνου. Τα πειράματα έδειξαν ότι στις περιοχές αρνητικής πόλωσης (ερέθισμα συμπίεσης), επιταχύνονται οι διαδικασίες απόθεσης οστικής μάζας, ενώ στις περιοχές θετικά φορτισμένες (δύναμη έλξης), γίνεται η οστεοκλαστική απορρόφηση. Άρα το παλλόμενο μαγνητικό πεδίο (χαμηλής συχνότητας, τύπου εναλλασσόμενου ημιτονοειδούς και χαμηλής έντασης), εφαρμοσμένο και εξωτερικά, με μη επιθετική τεχνική, επιταχύνει το σχηματισμό του οστεϊκού τύλου. 3) ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ Με συχνότητα ελαφρώς αυξημένη (750Hz) και ένταση επίσης αυξημένη, προκαλείται μια διέγερση τέτοια που να προκαλεί σε κεντρικό επίπεδο μια ανταπόκριση με ανασταλτική έννοια στον ήδη υπάρχοντα πόνο (GATE THEORY του Melzach Wall) 4) ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΕΚΚΡΙΣΗ ΕΝΔΟΡΦΙΝΩΝ, ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΩΝ, ΚΤΛ Η άμεση διέγερση του διεγκεφαλικού- υποφυσιακού συστήματος ή των επινεφριδίων, προκαλεί τη συστηματική απελευθέρωση ουσιών που επηρεάζουν τη ρύθμιση των φλεγμονωδών διαδικασιών αλλά και τον έλεγχο του πόνου. 47 Στην κλινική πρακτική χρησιμοποιούνται συνεχή μαγνητικά πεδία και εναλλασσόμενα μαγνητικά πεδία, ακόμα και σε συνδυασμό. Η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό αυτά τα πεδία συνδέεται με το γεγονός ότι έχουν διαφορετικές επιδράσεις σε διαφορετικούς τύπους ιστού. Τα συνεχή πεδία προκαλούν επιδράσεις «αναβολικού» τύπου, ενώ τα εναλλασσόμενα καθορίζουν αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα των συνεχών, επιδρώντας ως διεγερτικά του κυτταρικού μεταβολισμού. Για παράδειγμα, τα εναλλασσόμενα πεδία ενεργοποιούν ελαφρώς την APTάση, ενώ τα συνεχή έχουν με αυτή την έννοια την ικανότητα ενός μικρότερου χρονικού διαστήματος. Αντιθέτως, τα συνεχή πεδία, εμποδίζουν τη γλυκογονόλυση, ευνοώντας τη συσσώρευση των αποθεμάτων του μυϊκού γλυκογόνου. Όσον αφορά τις κλινικές εφαρμογές, με απλά λόγια, μπορούμε να πούμε ότι ΤΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ: ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΙΣΤΩΝ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙΔΗΜΑΤΟΣ ΠΟΝΟΥ ΑΛΛΕΡΓΙΑΣ ΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΝΕΥΡΟΕΚΒΛΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Πρέπει να τονίσουμε ότι οι βιοφυσικές και θεραπευτικές δράσεις που προέρχονται από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία σε διάφορους τομείς της Ιατρικής στερούνται, ακόμη και σήμερα, μίας πειστικής απόλυτης επίδειξης των φυσικο-κλινικών φαινομένων που καταγράφηκαν από τη δράση ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Κατά δεύτερον, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διαχωρίσουμε τις αντικειμενικές παραμέτρους για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της θεραπείας με ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Και αυτό είτε γιατί οι επιλεγμένες ενδείξεις, σε πολλές ειδικότητες ανάμεσα στις οποίες και η αθλητική τραυματολογία, είναι πολύ συχνά το σχεδόν αποκλειστικό σύμπτωμα του «πόνου», είτε γιατί είναι προσωρινά σπάνια, τουλάχιστον για τη δική μας εμπειρία, η μεμονωμένη χρήση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων σε σύγκριση με τα διάφορα παθολογικά κάδρα στα οποία υιοθετούν κατά προτίμηση «θεραπευτικούς συνδυασμούς». Για παράδειγμα Μαγνητοθεραπεία + τοπική Κρυοθεραπεία στην μυο-τενόντια, φλεγμονώδη- εκφυλιστική, από υπερβολικό φόρτο παθολογία. Καθώς επίσης και Μαγνητοθεραπεία + τεχνητά βοηθήματα του επιδερμικού ιστού στις ευρείες επιδερμικές απονεκρώσεις (εκτεθειμένα κατάγματα κτλ) ή ακόμα Μαγνητοθεραπεία + ορθοπεδικές θεραπείες και ιατρική θεραπεία επανασβεστοποίησης στις καθυστερήσεις οστικής επούλωσης. Όλα τα παραπάνω δεν διατυπώθηκαν για μειώσουμε εκ των προτέρων την αξία της θεραπείας με μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία, αλλά για να υπογραμμίσουμε τη δυνατότητα να εμβαθύνουμε στη μελέτη των μηχανισμών δράσης και ταυτόχρονα να βελτιώσουμε τις γνώσεις στις αποτελεσματικές θεραπευτικές δυνατότητες της μαγνητοθεραπείας. Είναι άρα μάλλον δύσκολο να διατυπώσουμε μια αξιόπιστη κατάσταση των ενδείξεων της Μαγνητοθεραπείας στην γενική Ορθοπεδική και Τραυματολογία. 48 Σύμφωνα με αναφορές από διάφορους Συγγραφείς θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής ΟΙ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ – ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: - ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΚΑΙ ΨΕΥΔΑΡΘΡΩΣΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ (ΔΙΑΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΩΛΩΠΕΣ) ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΥΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΑΡΘΡΙΤΙΔΕΣ ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ (ΟΞΕΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΕΣ) ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΟΣΦΥΑΛΓΙΕΣ ΚΑΙ ΟΣΦΥΟΪΣΧΙΑΛΓΙΕΣ ΝΕΥΡΑΛΓΙΕΣ ΜΥΟ-ΤΕΝΟΝΤΙΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ (ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ, ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ, ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ) ΑΡΘΡΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ «ΜΟΥΔΙΑΣΜΕΝΕΣ» ΠΛΗΓΕΣ Δε λείπουν αξιόπιστες μελέτες και αναφορές για την ικανότητα των μαγνητικών και ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, αλλά κάποιες δυσκολίες προκύπτουν στην αντικειμενική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Εμείς με βάση την τετραετούς διάρκειας εμπειρία που ωρίμασε σ’ αυτόν τον τομέα στο Κέντρο Τραυματολογίας των Σπορ του Ορθοπεδικού Ινστιτούτου G. Pini του Μιλάνο, θεωρούμε ότι μπορούμε να συντάξουμε αυτή τη λίστα των ενδείξεων της ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: ΟΞΕΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΣΕΩΝ (με αντιφλεγμονώδη και αντιοιδηματογενή σκοπό) ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΠΟΝΟΥ ΑΠΟ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΜΩΛΩΠΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΟΥΛΩΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑ-ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ Ή ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΣΕΩΝ (ακαμψία, ύδραρθρος, κτλ) ΤΕΝΟΝΤΙΑ ΠΕΡΙΟΣΤΙΤΙΔΑ, ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ- TENDINOSI, ΤΕΝΟΝΤΙΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗ , (βραχιόνια επικονδυλίτιδα, αχιλλειοδυνία, «άλγος στη βουβωνική χώρα», τενοντίτιδα στο “πόδι της χήνας”, γόνατο του άλτη κτλ) ΠΟΝΟΙ ΣΤΗ ΡΑΧΗ (π.χ. του αθλητή ρίψεων) ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΙΚΟΥ ΥΜΕΝΑ ΤΟΥ ΓΟΝΑΤΟΣ KAI ΤΟΥ ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΥ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΕΣ ΜΥΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ ΜΥΑΛΓΙΕΣ ΑΠΟ ΥΠΕΡΦΟΡΤΩΣΗ ΟΣΤΕΟΧΟΝΔΡΩΣΗ (προγενέστερη κνημιαία απόφυση, πτέρνα) 49 ΘΥΛΑΚΙΤΙΔΑ (οξείες και χρόνιες) ταρσικά άλγη και περιτονίτιδες ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΚΑΡΠΙΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑΡΣΙΚΟΥ ΣΩΛΗΝΑ Στο Κέντρο Τραυματολογίας των Σπορ του Μιλάνο χρησιμοποιήσαμε τα ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ σε όλα τα είδη ασθενειών που μπορούμε να συναντήσουμε στην Αθλητική Τραυματολογία . Χρησιμοποιήσαμε ένα όργανο με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ UHF ΚΑΙ ΕΝΟΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΕ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΡΤΖΙΑΝΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΕΚΠΟΜΠΗ 50-200 MHz ΕΚΠΟΜΠΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΕΥΛΥΓΙΣΤΩΝ ΚΕΡΑΙΩΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΣΕ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΟΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΩΣ ΕΚ ΤΟΥΤΟΥ ΧΑΜΗΛΕΣ ΤΙΜΕΣ ΙΣΧΥΟΣ (0,5 – 2 Mw/cm²) ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΛΜΩΝ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΟ: ΑΠΟ 8 ΩΣ 64 ΑΘΕΡΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣ Επιλέξαμε να εφαρμόσουμε τη θεραπεία συστηματικά: Α) σε όλες τις περιπτώσεις οξείας τραυματολογίας στις οποίες υπήρχαν ιδιαίτερα έντονα τα φαινόμενα του οιδήματος, της φλεγμονής και του πόνου ή στις οποίες υπήρχαν εμφανή σημάδια επιδερμικού πόνου (από φλύκταινες μέχρι περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένη απώλεια ύλης) Β) περιπτώσεις παθολογίας από υπερβολικό φόρτο, γενικά μυο- τενόντιες, λίγο επιδεκτικές σε βελτίωση με φαρμακολογική θεραπεία ή με την παραδοσιακή φυσιοθεραπεία. Γ) περιπτώσεις με προβλήματα στη θεραπεία του τραύματος ή επίμονη εξοίδηση των αρθρώσεων. Οι περιπτώσεις με τις οποίες ασχοληθήκαμε μέσα στο διάστημα των 4 ετών, από το 1981 μέχρι το 1984, ήταν περισσότερες από 500, όλες υπό καθεστώς νοσηλείας, με τη δυνατότητα λοιπόν να πραγματοποιήσουμε διάφορες εφαρμογές κατά τη διάρκεια της ημέρας (σε γενικές γραμμές από 2 ως 4, ωριαίες, ½ ώρα με συνεχή εκπομπή και ½ ώρα με εναλλασσόμενη ηλεκτρομαγνητική εκπομπή). Χρησιμοποιήθηκαν ουσίες και μεγαλύτερες συχνότητες για την οξεία παθολογία (σε γενικές γραμμές τραυματική), μέσες ή κατώτερες για την υποδόρια ή χρόνια (για παράδειγμα tendinosi, τενόντιος φλεγμονή). Στο 80 % των περιπτώσεων χρησιμοποιήσαμε τις ηλεκτρομαγνητικές εκπομπές σε συνδυασμό με άλλα θεραπευτικά μέσα: - ΤΟΠΙΚΗ ΚΡΥΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΦΑΡΜΑΚΑ 50 - ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑΣ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Δεν είμαστε σε θέση, σε αυτό το σημείο, να παρέχουμε ακριβή στοιχεία και συμπεράσματα από την εμπειρία μας στη θεραπεία με ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Αυτό κυρίως για τους εξής λόγους: Α) πριν απ’ όλα, ο τρόπος και η διάρκεια των θεραπειών περιορίστηκαν για περισσότερο από ένα χρόνο εμπειρικά σε μεμονωμένες περιπτώσεις διαφορετικής παθολογίας, με απουσία, σε πρώτη φάση, πινάκων αναφοράς, που ολοκληρώθηκαν μόνο στη συνέχεια με τη βοήθεια της εμπειρίας διάφορων πειραματιστών Β) χρησιμοποιήσαμε στο 80% των περιπτώσεων, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, συνδυαστικές θεραπείες, και από αυτό προέρχεται η δυσκολία να διαχωρίσουμε ανάμεσα στις μεμονωμένες θεραπείες την αξία των θετικών αποτελεσμάτων Γ) βασικός παράγοντας στη δική μας περιπτωσιολογία ήταν ο «πόνος», συχνά με ελαφρά ή απόντα σημάδια φλεγμονής. Από αυτή την άποψη θεωρούνται συχνά συζητήσιμα τα κριτήρια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή ενός τέτοιου συμπτώματος. Με την ευκαιρία αυτή θεωρούμε έγκυρο το θερμογραφικό έλεγχο των υποκλινικών φλεγμονών, που ήδη πραγματοποιήθηκε από κάποιους Συγγραφείς για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της θεραπείας με μαγνητικά πεδία. Παρ’ όλα αυτά που γράψαμε, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι η θεραπεία με ηλεκτρομαγνητικά πεδία αποδείχτηκε, σύμφωνα με τη δική μας εμπειρία, στο σύνολό της αποτελεσματική. Συγκεκριμένα μπορούμε να παρέχουμε τα εξής στοιχεία: 1) τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν στις παθήσεις με χαρακτηριστικό τις φλεγμονές (διαστρέμματα του γόνατος και του αστραγάλου, ύδραρθροι ή μετεγχειρητικές αιματαρθρώσεις, μετα-τραυματική μυο-τενόντια παθολογία, κτλ),εκεί όπου οι μορφές με χαρακτήρα κυρίως εκφυλιστικό (π.χ. χρόνια τενοντίτιδα) αποδείχτηκαν λιγότερο ευαίσθητες σε θεραπείες μεγαλύτερης διάρκειας 2) Ιδιαίτερα πλεονεκτήματα παρουσίασε η θεραπεία σε σχέση με τα οιδήματα και τις ενοχλήσεις κατά την μετεγχειρητική επούλωση 3) Τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν με την ταυτόχρονη διέγερση, με δευτερεύουσες κεραίες, της αντίστοιχης περιοχής στο σύστημα υποθαλάμουυποφυσίου και/ή στους αδένες των επινεφριδίων 4) Δεν επαληθεύτηκαν ποτέ αρνητικές επιδράσεις μετά ή κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ούτε σε τοπικό ούτε σε γενικό επίπεδο. Όλα αυτά μπορεί να είναι λίγα αλλά μπορεί να είναι και πολλά. Αποτελέσματα όμως στο σύνολό τους ενθαρρυντικά, μας ωθούν στη συνέχιση των κλινικών πειραματισμών και είναι προγραμματισμένη μία πιο συστηματική μελέτη για τα επόμενα 2 χρόνια, βασισμένη σε 2 κριτήρια: 51 1) η επιλεκτική χρήση περιπτώσεων για αποκλειστική θεραπεία με ηλεκτρομαγνητικά πεδία (άρα χωρίς καμία άλλη θεραπεία σε συνδυασμό) 2) η συγκριτική χρήση, σε σχέση με τα διάφορα είδη παθήσεων, απ’ τη μία των ΚΑΘΑΡΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ, και από την άλλη των ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ. Συμπερασματικά ο Ιατρός θα πρέπει να αντιμετωπίσει με περίσκεψη, αλλά και χωρίς αδικαιολόγητες προκαταλήψεις ή σκεπτικισμούς, κάθε καινοτομική τεχνολογία που φαίνεται να διευκολύνει ή να βοηθά στην πραγματοποίηση του έργου του, χωρίς να ξεχνά, μεταξύ άλλων, ότι, στη σχέση με τον ασθενή, του απέδιδαν πάντα ένα συγκεκριμένο βαθμό χαρίσματος, και τώρα πια και ένα μέρος… «μαγνητισμού». 52 ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΙΒΑΣΤΗΚΕ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΝΑΚΕΙΑ Καθ. Vittorio Alfieri Διευθυντής Φυσίατρος, Νέο Νοσοκομείο της Monza Loredana Bassan Καθηγήτρια θεραπεύτρια της Σχολής για Θεράποντες Αποκατάστασης, Πανεπιστήμιο του Μιλάνο Εδώ και μερικά χρόνια έχουν εισαχθεί στον εξοπλισμό της φυσιοθεραπείας, αρχικά γνωστοποιημένα από θορυβώδη διαφήμιση, μερικά όργανα που δημιουργούν μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Οι συσκευές διατίθενται στο εμπόριο χωρίς προληπτική πιστοποίηση από κυβερνητικό έλεγχο, όπως συμβαίνει σε αντίθεση σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στη Σουηδία και στις Η.Π.Α., για τις πραγματικές παραμέτρους της ενέργειας που εκπέμπεται, για τις πραγματικές βιολογικές επιδράσεις και, κυρίως, για την αποτελεσματικότητα ή μη στις παθολογίες που ενδείκνυνται. Σε γενικές γραμμές οι κατάλογοι που συνοδεύουν αυτές τις συσκευές δεν παρέχουν αξιόλογα επιστημονικά στοιχεία. Οι παράμετροι της παρεχόμενης ενέργειας που δηλώνεται από τις διάφορες κατασκευαστικές εταιρείες είναι οι πιο ποικίλες και δεν αναφέρονται πάντα στις οδηγίες. Οι θεραπευτικές ενδείξεις που αναφέρονται από τους κατασκευαστές των συσκευών για μαγνητοθεραπεία και ηλεκτρομαγνητοθεραπεία είναι οι πιο ανόμοιες. Παραθέτουμε εδώ στη συνέχεια αυτές που αναφέρονται συχνότερα: βρογχικό άσθμα, έλκος στομάχου, διαβήτης, αιμορραγίες, καρδιαγγειακές παθήσεις, υπέρταση, υπόταση, κατάγματα, οστεοαρθρίτιδα, αρθρίτιδα, νευραλγίες, κυτταρίτιδα, ατονία, αϋπνία, μυϊκά τραβήγματα, μώλωπες, ψωρίαση, οίδημα, αγχο-καταθλιπτικό σύνδρομο, νόσος του Παρκινσον, επιληψία, ποδάγρα, φλεγμονές μήτρας, φλεγμονές τραχήλου, δυσμηνόρροια, ηπατική κύρωση, ωτίτιδα, αμυγδαλίτιδα, μυϊκή ατροφία, τροφικά έλκη, πληγές από κατάκλιση, αποφρακτικές αρτηριοπάθειες. Αυτή η σύγχιση των παραμέτρων και των ενδείξεων προέρχεται από κάποιους παράγοντες: 1) δεν υπάρχει στην Ιταλία ένας οργανισμός ελέγχου για όλα αυτά τα μηχανήματα και τις πρακτικές που έχουν ως σκοπό τη θεραπεία φυσιοαποκατάστασης των ασθενειών ή των φυσικών και ψυχικών παθήσεων. 2) Η εξειδικευμένη προετοιμασία στις φυσικές επιστήμες των γιατρών που θέλουν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις θεραπευτικές μεθόδους δεν είναι τέτοια που να τους επιτρέπει μια αξιολόγηση των συσκευών και των παραμέτρων ενέργειας. 3) Ο κλάδος του μηχανικού βιο-ιατρού (βιο-μηχανικός) δεν είναι αναγνωρισμένος στις ιταλικές δημόσιες δομές υγείας και επιπλέον είναι υποτιμημένος. Όσα προείπαμε δε σημαίνουν ότι η μαγνητοθεραπεία και η ηλεκτρομαγνητοθεραπεία δεν αναπτύσσουν μια σημαντική βιολογική δράση και δεν έχουν θεραπευτικά 53 αποτελέσματα. Το ζήτημα έγκειται στην επιλογή των παραμέτρων που θα χρησιμοποιηθούν, σε σχέση με τις ενδείξεις. Ότι τα μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία μπορούν να προκαλέσουν βιολογικές επιδράσεις είναι γνωστό πάρα πολύ καιρό. Αρκεί να σκεφτούμε ότι εκτιθέμαστε στο γήινο μαγνητικό πεδίο, όπου υπάρχουν μόνιμοι φυσικοί μαγνήτες γύρω από τους οποίους το πεδίο είναι περισσότερο ή λιγότερο αυξημένο, και ότι περιβαλλόμαστε από αναλλασσόμενο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο που προκαλείται από τις ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, από τα καλώδια υψηλής έντασης και όλες τις συσκευές που παράγουν ή χρησιμοποιούν ηλεκτρισμό και, συνεπώς, δημιουργούν ηλεκτρομαγνητικά πεδία και ούτω καθεξής. Αρκεί να σκεφτούμε, επίσης, ότι επιδημιολογικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στην Ε.Σ.Σ.Δ. σε εργάτες που εκτέθηκαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία διαφόρων συχνοτήτων, έδειξαν εκδήλωση σημαντικών νευροψυχικών ενοχλήσεων, όπως υπνηλία, κεφαλαλγία, ανορεξία, σεξουαλικές διαταραχές, ευερεθιστότητα. Η παρατήρηση των βιολογικών επιδράσεων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στα ανοιχτά μέρη ή κλειστά περιβάλλοντα, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως: η ένταση της ακτινοβολίας, η συχνότητά της, η διάρκεια στην έκθεση, η απόσταση από την πηγή κ.α. Γι’ αυτό σε όλες τις βιομηχανοποιημένες χώρες έχουν εκδοθεί νόμοι προστασίας που αφορούν τόσο τα άτομα που δραστηριοποιούνται σε περιβάλλοντα ιδιαιτέρως εκτεθειμένα, όσο και τους πληθυσμούς που βρίσκονται κοντά στις πηγές παραγωγής των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Τέλος πρέπει να θυμίσουμε ότι ήδη, εδώ και πολλές δεκαετίες, χρησιμοποιούμε ηλεκτρομαγνητικά κύματα με θεραπευτικό σκοπό, για παράδειγμα τα ρεύματα υψηλότατης συχνότητας (μαρκονιθεραπεία) και τα μικροκύματα (ρανταρθεραπεία). Η δράση τους στον οργανισμό εξηγείται μέσω μιας παραγωγής θερμότητας στο εσωτερικό των ιστών, που οφείλεται στη διείσδυση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων σε οργανικά συστήματα συγκρίσιμα με μια σειρά συμπυκνωτών και υδροηλεκτρικών κυττάρων. Η διαπερατότητα του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου και η παραγωγή θερμότητας εξαρτώνται από την αγωγιμότητα του μέσου και τη συχνότητα του ρεύματος. Συγκεκριμένα, η διαπερατότητα μειώνεται με την αύξηση της συχνότητας (μέχρι το περιβάλλον των φωτο-συχνοτήτων, μετά η διαπερατότητα αυξάνεται υπερβολικά στο περιβάλλον των ιονίζοντων ακτινοβολιών), ενώ η θερμική επίδραση αυξάνεται κατ’ άμεση αναλογία με τη συχνότητα και την ένταση (με εξαίρεση το παραπάνω). Αντίθετα τα μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία που χρησιμοποιούνται σήμερα δεν προκαλούν παραγωγή θερμότητας (η απώλεια ενέργειας σε θερμότητα είναι πάντα παρούσα μα αμελητέα) και η δράση τους φαίνεται ότι μπορεί να αποδοθεί στις επιδράσεις του μαγνητικού πεδίου και στα ηλεκτρικά δυναμικά που εισάγονται στην ροή του ρεύματος. Σε αυτό το άρθρο θα αναφερθούμε στην ηλεκτρομαγνητοθεραπεία, αναβάλλοντας για άλλη φορά κάποια σημείωση για τη μαγνητοθεραπεία, και στη σύγκριση των βιολογικών επιδράσεων αυτών των δύο ενεργειών. Το ενδιαφέρον για τις αθερμικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων εκδηλώθηκε αφού ο Basset (1954) ανακάλυψε το φαινόμενο του πιεζοηλεκτρισμού στον οστικό ιστό, αφού οι Fukada και Yasuda (1957) απέδειξαν ότι αυτές οι ιδιότητες οφείλονται στο κολλαγόνο και αφού άλλοι Συγγραφείς παρατήρησαν ότι όλες οι οργανωμένες πρωτεϊνικές δομές κατέχουν αυτή την ίδια ιδιότητα. Η πιεζοηλεκτρική επίδραση (αύξηση του επιπέδου πόλωσης άρα παραγωγή ηλεκτρικών φορτίων υπό τη δράση μηχανικών παλμών και, αντίστροφα, παραγωγή 54 ελαστικών δονήσεων υπό τη δράση ενός μεταβλητού ηλεκτρικού πεδίου) είναι μια ιδιότητα κάποιων ορυκτών κρυστάλλων όπως ο χαλαζίας (χρησιμοποιείται στην παραγωγή υπερηχητικών δονήσεων), αλλά είναι και φυσικό χαρακτηριστικό των υγρών οργανικών κρυστάλλων που είναι οι ίνες κολλαγόνου, από τις οποίες είναι πλούσιος ο οστικός ιστός, το δέρμα, οι τένοντες. Στον οστικό ιστό που δέχεται πίεση παράγονται αρνητικά φορτία που ευνοούν την απόθεση ασβεστίου, η οποία σχετίζεται την αγγειακή διείσδυση, την εξειδίκευση μονοκύτταρων στοιχείων μη διαφοροποιημένων στους οστεοβλαστούς, και το σχηματισμό άλλου οστικού ιστού. Στις οστικές περιοχές στις οποίες ασκείται έλξη αναπτύσσονται θετικά ηλεκτρικά φορτία, που, μέσω μιας αντίστροφης διαδικασίας, οδηγούν σε αραίωση. Οι επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συχνότητας, έντασης, διάρκειας μονών παλμών και τρόπο παροχής, είναι πολύ πολύπλοκες, ακόμα όχι εντελώς αναγνωρισμένες και ανάλογες με τα φυσιο-χημικά χαρακτηριστικά των ιστών. Αλλά η βασική επίδραση στους τραυματισμένους ιστούς που φαίνεται να έχει αποδειχτεί, είναι η άρση του δυναμικού του τραύματος και η επαναφορά της ισορροπίας των αλλαγών της μεμβράνης. Αυτό επαληθεύεται επειδή άτομα και μόρια συμπεριφέρονται σαν διπολικοί μαγνήτες, που, υπό την επιρροή ενός μεταβλητού ηλεκτρομαγνητικού πεδίου, τείνουν να πολωθούν. Η επαναφορά της πόλωσης των μεμβρανών και των βιοπολυμερών ενισχύει τις δομές και επαναφέρει την ισορροπία στις αποδιοργανωμένες λειτουργίες. Ένα αδύναμο μαγνητικό πεδίο είναι επαρκές για την επίτευξη του σκοπού αυτού, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στη διάγνωση με NMR (nuclear magnetic resonance) (μαγνητικός πυρηνικός συντονισμός), που χρειάζεται ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο για την επίτευξη ενός μαζικού μαγνητισμού. Για να μειώσουμε στο ελάχιστο τις θερμικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, αυτά παρέχονται διαρκώς με παλμούς (παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, CEMP) και με χαμηλή ένταση. Αυτό συνδέεται με την ενέργεια που μεταδίδεται από τα κύματα και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως ισχύς και μετριέται σε Watt/cm² ή στα υποπολλαπλάσιά της (mW/cm² ή μW/cm²). Ο καθορισμός των ορίων της ισχύος επιβάλλεται και από τα κυβερνητικά όργανα ελέγχου των Η.Π.Α. κα της Ε.Σ.Σ.Δ. με αφορμή των βλαβερών επιδράσεων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Πιο συγκεκριμένα, για τα κύματα των ραδιοσυχνοτήτων, το όριο στις Η.Π.Α. είναι 5 mW/cm² (μέχρι πρόσφατα ήταν 10 mW/cm²), ενώ στην Ε.Σ.Σ.Δ. και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης είναι 10 mW/cm², εξαιτίας μιας διαφορετικής θεωρητικής επιβολής. Ο θεωρητικός βασικός μηχανισμός δράσης θα ήταν κατάλληλος για να εξηγήσει το εύρος και την ποικιλία των κλινικών ενδείξεων. Στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι. Παραβλέποντας τις δυσκολίες και τη σύγχιση λόγω της εμπορικής δραστηριότητας που αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου, και παρά την βιβλιογραφική παραγωγή, κυρίως κλινική, που υπάρχει ήδη, δεν υπάρχει ακόμα στην επιστημονική βιβλιογραφία μια αποκλειστική ενασχόληση με το ζήτημα, βασισμένη στην απόκτηση συγκεκριμένων στοιχείων, ικανή να μας δώσει σαφείς ενδείξεις για τις παραμέτρους της ενέργειας επαρκώς ορισμένες, εκτός από μερικά στοιχεία που έχουν ήδη παγιωθεί. Και είναι τουλάχιστον αμφίβολο ότι παράμετροι τόσο ανόμοιες και συχνά ακαθόριστες μπορούν να προκαλέσουν ετερογενείς επιδράσεις. Στο Εθνικό Συνέδριο της Ιταλικής Ένωσης Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης που έγινε στη Βερόνα τον Οκτώβρη του 1983 παρουσιάστηκαν ενδιαφέρουσες σχέσεις στις κλινικές επαληθεύσεις για την αποτελεσματικότητα των διαφόρων φυσικών θεραπειών με όργανα. Οι επαληθεύσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω πολυκεντρικών ερευνών, με μελέτες συγκρινόμενες διπλά-τυφλές. Από τη σύγκριση 55 των σχέσεων του Caldana κα των συνεργατών του στην ηλεκτρομαγνητοθεραπεία και του Pinat και των συνεργατών του σε μαρκόνι και ραντάρ που αφορούν τις πιο διαδεδομένες αρθρορευματικές παθήσεις, μπορεί να παρατηρηθεί ότι , όσον αφορά το πιο σημαντικό σύμπτωμα που είναι ο πόνος, τα αποτελέσματα των 3 μεθόδων θεραπείας με όργανα είναι παρόμοια με μικρές διαφορές. Μα το πιο εκπληκτικό στοιχείο, και αυτό που προκαλεί μια σειρά συλλογισμών, προερχόμενο από την εργασία πάνω στην ηλεκτρομαγνητοθεραπεία (στην πολυκεντρική έρευνα που διηύθυνε ο Caldana χρησιμοποιεί διάφορους τύπους συσκευών που παρέχουν παραμέτρους ενέργειας πολύ ανόμοιες) είναι ότι, με την τεχνική του διπλά-τυφλού το % ποσοστό των βελτιώσεων αποδείχτηκε μεγαλύτερο με τη θεραπεία (εικονικού φαρμάκου) (placebo) (με σβηστή συσκευή) παρά με την πραγματική θεραπεία. Η πραγματική κατάσταση των γνώσεων δείχνει ότι πολλές μελέτες και πολλές έρευνες πρέπει να διεξαχθούν ακόμα για να επαληθευτεί αν υπάρχουν άλλες παράμετροι και ενδείξεις πέρα από εκείνες που έχουν ήδη επισημανθεί. Φαίνεται λοιπόν προφανές ότι στηριζόμαστε σήμερα, στην κλινική πρακτική, στις παραμέτρους ενέργειας που έχουν εισπράξει την πιο ένθερμη θεωρητική υποστήριξη, πειραματική και κλινική, και που είναι οι χαμηλές συχνότητες του Basset και οι υψηλές συχνότητες του Fellus. Ο Basset, από τα Orthopedic Research Laboratories του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, μετά από χρόνια μελετών και πειραμάτων, επέλεξε δύο τύπους ενέργειας, παρατηρώντας τις διαφορετικές συμπεριφορές των ιστών, και πιο συγκεκριμένα του οστικού ιστού, μετά από έκθεσή τους στη δράση τους. Από το 1979 ως το 1983 οι δύο θεραπευτικές μέθοδοί του εφαρμόστηκαν σε πάνω από 30.000 άτομα. Ο πρώτος τύπος προβλέπει χωριστούς θετικούς παλμούς, σχεδόν ορθογώνιους, διάρκειας 380 ms σε συχνότητα 72 Hz. Αυτός ο τύπος παρουσιάζει κλινικές επιδράσεις σε: νεανική ψευδάρθρωση (ή έμφυτη), νέκρωση της μηριαίας κεφαλής, τενοντίτιδα των κοιλοτήτων των περιστρεφόμενων μερών της ράχης, πιθανόν (πειραματικές μελέτες σε εξέλιξη) οστεοπόρωση από τη μη χρήση. Επιπλέον είναι σε εξέλιξη πειραματικές μελέτες πάνω στην αναγέννηση της περιφερικής νευρική ίνας που διακόπτεται, μέσω ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου που παράγεται από αυτές τις παραμέτρους. Ο άλλος τύπος ενέργειας που υιοθετήθηκε από τον Basset βασίζεται σε συνεχείς ορθογώνιους θετικούς παλμούς διαρκείας 5 ms με συχνότητα 15 Hz. Κάθε παλμός διαρκεί 200 ms. Αυτός ο τύπος αποδείχτηκε πιο αποτελεσματικός στην απόθεση ασβεστίου στην χόνδρους σε καθυστέρηση επούλωσης ή σε μία ψευδάρθρωση και στην επιτάχυνση της επούλωσης ενός πρόσφατου κατάγματος. Οι δύο τύποι έχουν διαφορετικές ενδείξεις επειδή προκαλούν βιολογικές επιδράσεις σε διαφορετικά μέρη. Για παράδειγμα οι συνεχείς παλμοί στα 15 Hz αυξάνουν την ποσότητα Ca++ στα κύτταρα, ενώ η συνεχής εκπομπή στα 72 Hz τη μειώνει. Τα πεδία που παράγονται κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν δρουν μόνο τροποποιώντας το μεταβολισμό του ασβεστίου, αλλά και μέσω άλλων μηχανισμών που πρόκειται να ξεκαθαριστούν. Για παράδειγμα έχει ήδη αποδειχθεί η επιρροή τους στην αντιγραφή του DNA. Και τα δύο πεδία βελτιώνουν επιπλέον την αιματική ροή και διεγείρουν την αγγειακή αναγέννηση. Ο βιοφυσικός Marcel Fellus περί του τέλους της δεκαετίας του ’70, ανέπτυξε μια θεωρία που βασίζεται στην κβαντική φυσική, πάνω στις βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, που την έκανε πράξη με έναν εξοπλισμό που παράγει ηλεκτρομαγνητικά κύματα, της τάξεως των ραδιοσυχνοτήτων, με αμελητέα θερμική επίδραση. 56 Η βασική συχνότητα είναι 27,125 MHz, δηλαδή εκείνη της μαρκονιθεραπείας, που όμως παρέχεται σε χαμηλή ισχύ (από 0,5 ως 2 mW/cm²) με συνεχείς παλμούς προγραμματισμένους από 10 ως 1280 το λεπτό. Η συσκευή έγινε με τρόπο ώστε η φέρουσα συχνότητα των 27,125 MHz να είναι σε θέση να αναπτύξει αρμονικές των 136,5 – 162,8 – 225 MHz, οι οποίες να μπορούν να συντονιστούν με τις συχνότητες δόνησης των πρωτεϊνικών δομών, που είναι από 130 ως 225 MHz. Ενδιαφέρων φαίνεται ο συνδυασμός ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου υψηλής συχνότητας με ένα μαγνητικό πεδίο χαμηλής έντασης. Μέσω ποιου ή ποιων εσωτερικών μηχανισμών αναπτύσσονται οι συνέπειες αυτής της αλληλεπίδρασης δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο. Μα είναι επιβεβαιωμένο ότι το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο που παράγεται κατ’ αυτόν τον τρόπο προκαλεί την επαναφορά της πόλωσης των κυτταρικών δομών και την επαναφορά στο φυσιολογικό των αλλαγών της μεμβράνης, κυρίως της αντλίας νατρίου/καλίου. Η πιο εμφανής επίδραση είναι η μείωση του κυτταρικού και ενδοκυτταρικού οιδήματος, όπου υπάρχει, και η ελάττωση των φαινομένων της φλεγμονής, και επιπλέον μια βελτίωση του τροφισμού και της κυτταρικής δραστηριότητας. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι όλα τα ήδη φλεγμονών, επιφανειακών και σε βάθος, ωφελούνται από τα CEMP υψηλής συχνότητας: τόσο στην ορθοπεδική και την τραυματολογία, όσο και στη γυναικολογία και τη δερματολογία. Έχει παρατηρηθεί επίσης μια επιτάχυνση της διαδικασίας απόθεσης ασβεστίου στον οστικό τύλο μετά τα κατάγματα. Αλλά η πιο σημαντική ίσως δράση των παλλόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στα 27,125 MHz είναι εκείνη στο επίπεδο των τροφικών ελκών. Είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα, σε σχέση με όσα συμβαίνουν με άλλες συντηρητικές μεθόδους, με την οποία διαβητικά και αγγειακά έλκη και πληγές από κατάκλιση, «ναρκωμένες» από καιρό, καθαρίζουν και αρχίζουν να επουλώνονται. Μπορούμε να κλείσουμε λέγοντας ότι τα παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία δεν είναι η παγκόσμια πανάκεια, αλλά επιδεικνύουν μια θεραπευτική δραστηριότητα πολύ αυξημένη για καθορισμένες παραμέτρους ενέργειας και για καθορισμένες ενδείξεις. Είναι πιθανό ότι παράμετροι και ενδείξεις θα αλλάξουν με την πρόοδο των μελετών. 57 Γενικό Νοσοκομείο του Gubbio – Τμήμα Αναισθησίας και Αναζωογόνησης – Διευθυντής: Dott. Giuseppe Montanari ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΝΟ ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑΣ Α. Bettelli – N. Bondi – A. Monacelli – T. Lazzarini – A.M. Sargentini – G.G. Corbucci – G. Montanari Από πολύ καιρό είναι γνωστά τα οφέλη του ηλεκτρομαγνητισμού στα βιολογικά συστήματα του οργανισμού, παρ’ όλο που οι μηχανισμοί μέσω των οποίων παράγονται δεν είναι ακόμα εντελώς ξεκάθαροι. Θεωρείται άρα ότι η δράση της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας έγκειται στο να επαναφέρει, κυρίως στο πεδίο του πόνου, τις: ΜΟΡΙΑΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ - συγχρονισμός δονήσεων. Διατήρηση της συγκεκριμένης διπολικής ροπής. ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Α) πρωτεϊνική και φοσφωλιπιδική σταθεροποίηση της μεμβράνης, σύμφωνα με το νόμο διατήρησης της ενέργειας Β) σταθεροποίηση των ενζυματικών αποθεμάτων, σύμφωνα με το νόμο μετατροπής της ενέργειας Γ) εμπόδιση των «απελευθερώσεων» των βλαβερών διάμεσων (πεπτιδάση, αραχδονικά, κινίνες, λυσοσωμικά ένζυμα, κτλ) ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ - διέγερση της ανάπτυξης, αρμονική ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ - διατήρηση ή επαναφορά της ομοιόστασης μέσω της επαναφοράς της ισορροπίας του πληροφοριακού συστήματος Μερικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής θεραπείας φαίνεται ότι λείπουν από αυτή τη λίστα. Ακόμη κι εμείς μπορέσαμε να παρατηρήσουμε, πράγματι, πως η ηλεκτρομαγνητοθεραπεία δρα με τρόπο διεγερτικό, στις περιπτώσεις έλλειψης ή καθυστέρησης της ιστολογικής ανάπτυξης (π.χ. «ναρκωμένες» πληγές και κιρσώδη έλκη), και με αντίθετο τρόπο, δηλαδή κατασταλτικό, στις περιπτώσεις υπερβολικής ανάπτυξης (π.χ. δερματικές ερπητικές εκδηλώσεις, χηλοειδή). Αυτές οι δράσεις, φαινομενικά αντίθετες, βρίσκουν μια πιο ακριβή εξήγηση αν συμπεριληφθούν στη θεωρία των Popp και Warnke, δηλαδή ότι ο πληροφοριακός κυτταρικός και ενδοκυτταρικός «φορέας» («Carrier») φαίνεται να είναι ηλεκτρομαγνητικού τύπου. Κάθε μορφή εξωτερικής επίθεσης θα είχε βλαβερό αποτέλεσμα στην ηλεκτρομαγνητική ισορροπία, άρα στο ιδιαίτερα πολύπλοκο διαμορφωτικό βιολογικό σύστημα. Η πιθανή δράση της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας θα ήταν να επαναφέρει ισορροπία και, συνεπώς, τάξη στο σύστημα των πληροφοριών, παρέχοντας την επαρκή ηλεκτρομαγνητική ενέργεια για να καταστήσει τις ίδιες ως φορείς. 58 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για να επαληθεύσουμε την θεραπευτική επίδραση της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας κουράραμε 120 ασθενείς, προσβληθέντες από πόνο διάφορης αιτιολογίας, οι οποίοι διαχωρίστηκαν από εμάς σε δύο μεγάλες ομάδες (πίνακας 1). Η πρώτη ομάδα συμπεριλαμβάνει ασθενείς με οξεία συμπτωματολογία, από αίτια τραυματισμού και μη. Η δεύτερη ομάδα συμπεριλαμβάνει ασθενείς με χρόνια συμπτωματολογία. Χρησιμοποιήθηκε μια συσκευή για ηλεκτρομαγνητοθεραπεία υψηλής συχνότητας. Αυτή η συσκευή έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την παραγωγή παλλόμενων μαγνητικών πεδίων κατά την οποία, μια εκπομπή ενέργειας υπό τη μορφή τετραγωνικού κύματος, διάρκειας 65 ms, ακολουθείται από ένα διάλειμμα 1.600 ms. Αυτό το διάλειμμα εξασφαλίζει την ολοκληρωτική διασκόρπιση θερμότητας και την απουσία αδιαβατικής επίδρασης σε ιστολογικό επίπεδο, χαρακτηριστικό που μας επέτρεψε να κουράρουμε ασθενείς με μετα-τραυματική οξεία παθολογία, με αιματικές εκχύσεις, όπου η εφαρμογή μιας πηγής θερμότητας θα ήταν υπερβολικά βλαβερή. Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά είναι εκείνα που έχουν σχέση με τη συχνότητα της εκπομπής (27,12 MHz) και με τη χαμηλή μέση ένταση (38 W), δεδομένου ότι η θεραπευτική επίδραση συνδέεται με τη συχνότητα κι όχι με την ένταση. Άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της συσκευής είναι η τοποθέτηση μιας κεραίας εκπομπής σε επαφή με την περιοχή προς θεραπεία, δεδομένου ότι η ένταση του CM είναι αντιστρόφως ανάλογη με τον κύβο της απόστασης της εκπομπής. Αυτός ο τύπος κεραίας επιτρέπει να μεταδοθούν ελάχιστα φορτία ενέργειας μέχρι το βάθος των 20 cm. Οι ασθενείς υποβλήθηκαν, με βάση το είδος της παθολογίας και την ανταπόκριση στη θεραπεία, σε έναν αριθμό συνεδριών που ξεκινάει από το ελάχιστο των 10 μέχρι το μέγιστο των 30. Η εφαρμογή διαρκούσε κατά μέσο όρο 20 λεπτά σε τοπικό επίπεδο, στα οποία προσθέτονταν 10 λεπτά για τη διέγερση των επινεφριδίων και 10 λεπτά για την ηπατική διέγερση. Κατά τη διάρκεια όλου του κύκλου της θεραπείας αποκλείστηκαν ιατρικές ή άλλες φυσικές θεραπείες. Πριν ξεκινήσει η θεραπεία συμπληρωνόταν μια καρτέλα αναλγησίας, όπου πέρα από το φυσιολογικό και παθολογικό ιστορικό του ασθενούς, συγκεντρωνόταν ένα ακριβές ιστορικό για τον πόνο. Η ένταση του πόνου αξιολογούνταν εφαρμόζοντας ένα δικό μας προϋπάρχον πρωτόκολλο που προβλέπει: 1) τη χρήση της απλής σημασιολογικής κλίμακας του Hood τροποποιημένη, βασισμένη δηλαδή σε μια «ποιοτική» αξιολόγηση της έντασης του πόνου 2) τη χρήση του οπτικού ανάλογου των Scott-Huskisson 3) την αξιολόγηση των ωρών του ύπνου και της «κατάστασης απόδοσης» (performance status) σύμφωνα με τους K-B. Σε όλες τις απαντήσεις των ασθενών υπήρχε μια κλίμακα βαθμολόγησης από το 1 ως το 4, η οποία μεταφερόταν σε ένα κατάλληλο γράφημα που επέτρεπε την καθημερινή καταγραφή της πορείας του πόνου μέσω των μεταβολών των αθροισμάτων των διαφόρων σημείων. 59 Οι παράμετροι αξιολογούνταν καθημερινά για τις πρώτες 7 μέρες, μετά με διαλείμματα 2/3 ημερών. Στην περίπτωση της φροντίδας των αρθρώσεων, οι επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας αξιολογούνταν, πέρα από την πορεία της συμπτωματολογίας του πόνου, μετρώντας το βαθμό του περιορισμού λειτουργίας της κίνησης των μεμονωμένων αρθρώσεων, συμπεριλαμβάνοντας τις αξιολογήσεις στις λειτουργικές κατηγορίες που έχουν προταθεί από την American Rheumatism Association. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (πίνακας 2) Οι 45 ασθενείς από την πρώτη ομάδα είχαν εξαιρετικά αποτελέσματα με εξαφάνιση της συμπτωματολογίας του πόνου και της κλινικής συμπτωματολογίας στο 88% των περιπτώσεων, μετά από ένα κύκλο θεραπείας 10 ημερών. Επαληθεύτηκε μια ξεκάθαρη βελτίωση ήδη από την 5η/6η συνεδρία. Σε πολλούς από αυτούς τους ασθενείς καταφύγαμε σε διήμερη διέγερση με σκοπό να μειώσουμε τη διάρκεια της θεραπείας και να επιταχύνουμε τη διαδικασία επούλωσης, εφ’ όσον επρόκειτο για επαγγελματίες αθλητές, που βρίσκονταν στην ανάγκη να επανέλθουν στην αγωνιστική δραστηριότητα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Οι επιτυχίες ήταν πιο περιορισμένες στην ομάδα με τενοντίτιδα, παρόλο που η θεραπεία παρατάθηκες σε 20/30 συνεδρίες. Παρ’ όλα αυτά, και σε αυτή την προσπάθεια, το τελικό αποτέλεσμα ήταν καλό στο 40% των περιπτώσεων και ανεπαρκές στο 60%. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει όμως να ληφθεί υπ’ όψιν το γεγονός ότι οι αθλητές, για αγωνιστικούς λόγους, αρνήθηκαν την παράλληλη με τη θεραπεία ακινησία και συνέχισαν τη φυσική δραστηριότητα. Τα αποτελέσματα στα υποκείμενα με μη τραυματική οξεία παθολογία ήταν καλά στο 70% των περιπτώσεων, με εξαφάνιση της συμπτωματολογίας του πόνου και της κλινικής συμπτωματολογίας μετά από περίπου 25 εφαρμογές της ηλεκτρομαγνητοθεραπείας. Σε αυτή την ομάδα συμπεριλάβαμε και 2 περιπτώσεις Έρπητα Ζωστήρ, στις οποίες η θεραπεία ξεκίνησε μία εβδομάδα μετά την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων. Οι δερματικές εκδηλώσεις και η συμπτωματολογία του πόνου υποχώρησε εντελώς σε 18/20 μέρες. Στο 30% των περιπτώσεων τα αποτελέσματα ήταν επαρκή με μείωση, αλλά όχι εξαφάνιση της συμπτωματολογίας του πόνου. Αυτοί οι ασθενείς ήταν όμως σε θέση να αναλάβουν και πάλι τις φυσιολογικές δραστηριότητές τους χωρίς χορήγηση φαρμάκων. Για τους ασθενείς με χρόνια παθολογία τα αποτελέσματα ήταν πιο ασταθή: καλά σε περίπου 30% των υποκειμένων. Το ποσοστό ανεβαίνει όμως στο 45% αν απαλείψουμε από την περιπτωσιολογία τα περιστατικά με χρόνια τενοντίτιδα (στην οποία ήταν ήδη δύσκολη η θεραπεία της οξείας μορφής) και της οσφυοϊσχιαλγίας με ταυτόχρονη ύπαρξη κοίλης δίσκου, που έγκειται, συνεπώς, στην αρμοδιότητα χειρουργού. Στο 40% των περιπτώσεων τα αποτελέσματα ήταν επαρκή, με μείωση της συμπτωματολογίας του πόνου χωρίς πλήρη εξαφάνιση, βελτίωση της κατάστασης απόδοσης (performance status) με μόνη απαγόρευση τις βαριές εργασίες, και με ελάττωση του βαθμού του λειτουργικού περιορισμού χωρίς ολοκληρωτική αποκατάσταση της κίνησης των αρθρώσεων. Το υπόλοιπο 30% έδωσε αποτελέσματα που αξιολογήθηκαν ως ανεπαρκή. Το ποσοστό των αποτυχιών κατεβαίνει στο 15% εκεί όπου εξαιρούνται οι περιπτώσεις χειρουργικής αρμοδιότητας. Σε αυτή την ομάδα συμπεριλήφθηκαν 2 περιπτώσεις 60 έρπητος ζωστήρ από αρκετούς μήνες με πολύ σοβαρές δερματικές βλάβες. Μετά από μια θεραπεία 30 συνεδριών οι δερματικές βλάβες εξαφανίστηκαν ενώ ο πόνος παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητος. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων σε ποσοστό επί τοις εκατό, εξαχθείσα από τις παραμέτρους των οποίων η αξιοπιστία είναι γενικά αναγνωρισμένη, μας ωθεί να συμπεράνουμε ότι η θεραπεία παρουσιάζει ένα ενδιαφέρον θετικό επίπεδο (93%) στη θεραπεία της οξείας μετα-τραυματικής παθολογίας αλγογόνου. Τα αποτελέσματα αναφέρονται τόσο στον πόνο, όσο και στη λειτουργική ανικανότητα από μετα- τραυματικό οίδημα ή αιμάτωμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η θεραπεία είναι, κατά την άποψή μας, κατάλληλη σαν μοναδική θεραπευτική υποστήριξη δεδομένου ότι στην ολοκλήρωση και ταχύτητα των αποτελεσμάτων προστίθεται το βασικό πλεονέκτημα της απόλυτης απουσίας ανεπιθύμητων παρενεργειών. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τους ασθενείς με οξεία μη τραυματική συμπτωματολογία του πόνου, στους οποίους τα γενικά αποτελέσματα είναι ουσιαστικά συγκρίσιμα με εκείνα της πρώτης ομάδας. Διαφορετική αξιολόγηση επιβάλλεται για την ομάδα των ασθενών με χρόνια παθολογία, όπου η χρονιότητα της ασθένειας παίζει εμφανώς ένα ρόλο στην αντίσταση όσον αφορά τις ωφέλιμες επιδράσεις του ηλεκτρομαγνητισμού. Υπό το φως όλων αυτών των εκτιμήσεων μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ηλεκτρομαγνητοθεραπεία παίζει ένα σημαντικό ρόλο σαν μοναδική θεραπεία του οξέος πόνου, είτε μετα- τραυματικού είτε όχι. Έναν ακόμη αποτελεσματικό ρόλο φαίνεται να παίζει αυτή στο μεγαλύτερο μέρος των μορφών του χρόνιου πόνου με τους οποίους ασχοληθήκαμε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BARNOTY J.: Nature, 200, 86, 1963 BASSET C. A. L.: Science, 137, 1063, 1962 BECKER R. O.: Clin. Orthop. Rel. Res., 141, 6, 1979 BURR H. S.: Rev. Biol., 10, 322, 1955 CONE C. M.: Nature, 246, 110, 1973 FISCHER H. A.: Electromagnetic Bio- Information, σελ. 175, Urban & Schwarzenberg, Munchen, 1979 FUKADA E.: Biorheology, 5, 199, 1968 HOUDE R. W., WALLENSTEIN S. L. E AK.: Analgesics, Academic Press Inc., New York, 1965 KONIG H. L.: Electromagnetic Bio- Information, σελ. 25, Urban & Schwarzenberg, Munchen, 1979 MONTANARI G., BONSIGNORI M., CALABRESI F., CARRATELLI L., MANGIOTTA L., MORICCA G., VAONA G. L., VENTAFRIDDA : European Journal of Rheumatology and Inflammation MONTANARI G.: Effetti antalgici dei corticosteroidi, “Elementi di fisiopatologia clinica e terapia del dolore” Lega Italiana contro il Dolore MONTANARI G., BATTELLI A., CORBUCCI G. C., LAZZARINI T. : Atti tavola rotonda congresso nazionale SIAARTI, Bologna, 1981 PESCHKA W. : Electromagnetic Bio-Information, σελ. 81, Urban & Schwarzenberg, Munchen, 1979 PRESMAN S. A.: Biofizika, 9, 131, 1964 SCOTT J., HUSKISSON E. C.: Graphic representation of pain, 2, 175-184, 1976 WARNKE U., POPP F. A.: Electromagnetic Bio-Information, σελ. 195, Urban & Schwarzenberg, Munchen, 1979 YASUDA I.: BoneJoint Surg., 27, 1292, 1955 YASUDA I.: Clin., Orthop., 1977 61 ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΕΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΙΤΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΜΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΑΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΜΩΛΩΠΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ ΜΥΟΣΙΤΙΔΑ ΜΙΚΡΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΘΥΛΑΚΙΤΙΔΑ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ ΠΑΡΑΤΕΝΟΝΤΙΕΣ ΚΥΣΤΕΣ ΠΕΡΙΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ IGROMI ΟΣΦΥΑΛΓΙΕΣ ΑΥΧΕΝΟ-ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΕΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ (ΙΣΧΙΟ, ΓΟΝΑΤΟ, ΚΤΛ) ΠΟΝΟΙ ΣΤΟ ΜΕΤΑΤΑΡΣΙΟ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΕΠΟΥΛΩΣΗΣ ΡΑΧΙΑΙΟΙ ΠΟΝΟΙ ΑΠΟ ΠΙΕΣΗ ΚΥΣΤΕΣ ΣΤΙΣ ΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΘΥΛΑΚΙΤΙΔΑ ΕΡΠΗΤΑΣ ΕΡΠΗΤΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Νο ΑΣΘΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΕΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ 45 ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΕΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΜΗ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ 20 ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 55 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΑ 88% ΚΑΛΑ 5% ΑΝΕΠΑΡΚΗ 7% ΚΑΛΑ 70% ΑΝΕΠΑΡΚΗ 30% ΑΡΙΣΤΑ (15%) ΚΑΛΑ ΑΝΕΠΑΡΚΗ (15%) 31% 40% 29% ΠΙΝΑΚΑΣ 2 62 G. MONTANARI G.BETTELLI T.LAZZARINI Βιοιατρικό Κέντρο FIDAL –Gubbio Διευθυντής: Dott. G. Montanari ΠΑΛΛΟΜΕΝΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΛΑΦΡΙΑΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΠΟΡ Παρμένο από: Atti dello “Stage Internazionale sul Tennis” – Chianciano Terme – 23-24 Ιουλίου 1983 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τεράστια αύξηση, τα τελευταία χρόνια, στην εξάσκηση των σπορ, όχι πάντα με κατάλληλη προπόνηση σε αναλογία με τη δύναμη που παράγεται ή τις συγκεκριμένες κινήσεις του σώματος για την αθλητική ειδικότητα, έχει προκαλέσει μια εντυπωσιακή αύξηση των ελαφρών οξέων τραυμάτων από τα σπορ. Ανάλογη αύξηση έχουν, ακόμα και για τους επαγγελματίες αθλητές, ο συνολικός φόρτος και οι ρυθμοί προπόνησης, ο πρώτος όχι πάντα ανάλογος με τη σωστή δυναμική των αθλητικών κινήσεων, και οι δεύτεροι μιας βιολογικής ρύθμισης στην οποία ο αθλητής είναι υποκείμενος. Η άμεση συνέπεια επαληθεύεται από την προοδευτική αύξηση της παθολογίας από υπερβολικό λειτουργικό φόρτο που αντιμετωπίζεται, με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα, στα ιατρεία ή στο Κέντρο Ιατρικής των Σπορ. Οι δύο παθολογίες μαζί αντιπροσωπεύουν ένα πρόβλημα που συνδέεται με μια διπλή σειρά παραγόντων, φαινομενικά αντίθετων μεταξύ τους: την ανάγκη να μην καταφύγουμε σε ακινησία και να χρησιμοποιήσουμε περιόδους ανάπαυσης πολύ σύντομες, ειδικά στις περιόδους έντονης προπόνησης ή αγώνων - το επαγγελματικό καθήκον να αποφύγουμε, μέσω μιας λαθεμένης και/ή ανολοκλήρωτης θεραπείας, την πιθανότητα η παθολογία από υπερβολικό φόρτο να γίνει χρόνια και τα κατάλοιπα που πιθανόν να παραμείνουν από μια ελαφριά οξεία τραυματική παθολογία. Η λύση στο πρόβλημα φαίνεται πραγματικά δύσκολη και, για να είμαστε πλήρως ενημερωμένοι, είναι αρκετό να ξαναδούμε την κριτική ανάλυση και το σχετικό follow-uπ, που δημιουργήθηκαν από την PFORRINGER για την παθολογία κνήμηςταρσού 100 αθλητών υψηλού επιπέδου. Το ενδιαφέρον μιας τέτοιας έρευνας έγκειται κυρίως σε δύο βασικά συμπεράσματα τα οποία προσθέτει ο Συγγραφέας: - 1) η σημασία των λεγόμενων επαναλαμβανόμενων «ευτελών τραυμάτων», στον καθορισμό μιας παθολογίας που, με τον καιρό, οδηγεί σχεδόν πάντα στη δημιουργία επώδυνων κατάλοιπων και περιορισμών της λειτουργικότητας. 2) Η βλάβη που προκαλείται από ακατάλληλες θεραπείες στην θυλακώδη και συνδετική παθολογία που, πολύ συχνά, τείνει να εξελιχθεί σε αστάθεια των αρθρώσεων. Από αυτά τα δύο σημεία προέρχεται στην αθλητική ιατρική η ανάγκη να βρεθεί μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο προβλήματα που παρατέθηκαν, αλλά που είναι καλό να επαναλάβουμε: 63 να μην σταματήσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα την προπόνηση και την πιθανότητα του αθλητή για συμμετοχή σε αγώνες, ειδικά κατά τη διάρκεια της περιόδου μεγάλης αγωνιστικής δραστηριότητας - να μην προκαλέσουμε μέσω μιας ακατάλληλης θεραπείας τραυμάτων που συνδέονται με την αθλητική δραστηριότητα, την πιθανότητα να γίνει η παθολογία χρόνια και να προκαλέσει λειτουργικό περιορισμό, που θα επιδράσει αρνητικά στην απόδοση του αθλητή. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί ένα τελευταίο στοιχείο, που όμως δεν είναι δευτερευούσης σημασίας: - να αποφύγουμε την υπερβολική χρήση φαρμάκων, και κυρίως κορτιζόνης που, ειδικά σε χέρια όχι πολύ έμπειρα, παράγουν ένα αποτέλεσμα μερικές φορές αμελητέο άμεσα, αλλά συχνά προκαλούν στη συνέχεια σοβαρές βλάβες (ρήξεις τενόντων, σκισίματα) με την άσκηση δύναμης. Η έρευνα της λεπτής αυτής ισορροπίας οδήγησε την αθλητική ιατρική στη χρήση πολλών τεχνολογικών θεραπειών που, με τον καιρό, πάντα απογοήτευαν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Ο ERMAN σε μια έκδοση μερικά χρόνια πριν κατατάσσει αυτές τις θεραπείες σε: - 1) ΗΛΕΚΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ γαλβανικά ρεύματα ρεύματα χαμηλής συχνότητας ρεύματα υψηλής συχνότητας στατικός ηλεκτρισμός 2) ΦΩΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 3) ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 4) ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ 5) ΜΗΧΑΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Επιβεβαιώνει ότι, σε 25 χρόνια πρακτικής, τις χρησιμοποίησε όλες. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ανάγκες που επισημάναμε προηγουμένως και μη θέλοντας να επαναλάβουμε ολόκληρο τον πειραματισμό του Erman, αλλά αντίθετα δείχνοντας εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα άλλων Συγγραφέων και σε εμάς τους ίδιους σε προηγούμενες έρευνες, πραγματοποιημένες σε ανάλογες παθολογίες σε υποκείμενα που δεν εξασκούν τον αθλητισμό, θελήσαμε να γράψουμε για τις δυνατότητες που προσφέρει αυτό το πεδίο τεχνικής θεραπευτικής της παλλόμενης ηλεκτρομαγνητοθεραπείας υψηλής συχνότητας. Αυτός ο τύπος θεραπείας ευχερώς χρησιμοποιημένος εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, έγκειται στην εκμετάλλευση των τοπικών επιδράσεων που προκαλούνται από ηλεκτρομαγνητικά πεδία χαμηλής έντασης (της τάξεως των 5-6 Volts) αλλά πολύ υψηλής συχνότητας (27 MHz) που εκπέμπονται σε μορφή παλλόμενου τετραγωνικού κύματος. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό, που συνίσταται στο διαχωρισμό σε περιόδους εκπομπής της τάξεως δεκάδων μικροδευτερολέπτων με παύσεις 20 ή 30 φορές πιο μεγάλες, επιτρέπει την αποφυγή της συσσώρευσης θερμότητας σε ιστολογικό επίπεδο (αδιαβατική επίδραση), η οποία καθιστά υπερβολικά επικίνδυνους άλλους τύπους εκπομπής υψηλής συχνότητας. Η επίδραση που προκαλείται από αυτό τον τύπο ηλεκτρομαγνητοθεραπείας σε ιστολογικό επίπεδο, και που ανάγεται πιθανόν σε μια εξισορρόπηση των δυναμικών της μεμβράνης εμφανώς αλλοιωμένων από τον τραυματισμό, εκδηλώνεται με: 64 Α) μια ταχεία εξάλειψη του μετα-τραυματικού οιδήματος Β) μία σημαντικά πιο γρήγορη απορρόφηση του αιματώματος Γ) μια πρόωρη ανακούφιση από τον πόνο Δ) μια ταχεία επαναφορά της λειτουργικότητας Αυτά τα αποτελέσματα αποκτήθηκαν, από τον πειραματισμό μας σε πάνω από 400 περιπτώσεις σε υποκείμενα με φυσιολογική φυσική δραστηριότητα, με μια συσκευή εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων υψηλής συχνότητας, που ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά εκπομπής που προαναφέρθηκαν. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Η δική μας περιπτωσιολογία αφορά 100 υποκείμενα, με ηλικίες από 18 ως 38 έτη, επιλεγμένα ανάμεσα σε εκείνα που εξετάστηκαν από εμάς για παθολογία ορθοπεδικήτραυματολογική από σπορ. Μια τέτοια παθολογία αφορά: το μυϊκό, το μυϊκό-τενόντιο, το τενόντιο σύστημα, και το σύστημα των αρθρώσεων. Αφορά επιπλέον τους εκφυλισμούς από λειτουργικό φόρτο (Πίνακας 1). Οι ασθενείς διαχωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες, η κάθε μία αποτελούμενη από 50 υποκείμενα. Κάθε μία από αυτές τις ομάδες χωρίστηκε κατόπιν σε δύο υποομάδες, σύμφωνα με το αν η παθολογία ήταν οξεία ή χρόνια (Διάγραμμα 2). Η πρώτη ομάδα υποβλήθηκε σε ηλεκτρομαγνητοθεραπεία, η δεύτερη ομάδα υποβλήθηκε σε θεραπεία με παραδοσιακή ιατρική (FANS στις κοινές δόσεις και ποσολογίες) και με τα παραδοσιακά είδη φυσικής θεραπείας (ραντάρ, μαρκονιθεραπεία, υπέρηχοι, κτλ). Η κλινική πρόοδος αξιολογούνταν κάθε 2 ημέρες μέσω: Α) της συνολικής κρίσης του ιατρού Β) της σύνταξης του οπτικού ανάλογου των Scott-Huskisson Γ) της αξιολόγησης του βαθμού του λειτουργικού περιορισμού των αρθρώσεων που ενδεχομένως μας ενδιαφέρουν Δ) της αξιολόγησης της «κατάστασης απόδοσης» (performance status) προσαρμοσμένης στις απαιτήσεις και τις αθλητικές δραστηριότητες. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (Διάγραμμα 3) Όσον αφορά τους ασθενείς της πρώτης ομάδας, που υποβλήθηκαν σε ηλεκτρομαγνητοθεραπεία, είχαμε τα εξής: 1) στα υποκείμενα με οξεία παθολογία α) το 69,5% των κλινικών θεραπειών σε 10 μέρες (25 υποκείμενα) β) το 25% των κλινικών θεραπειών σε 60 μέρες (9 υποκείμενα) γ) το 5,5% έγιναν χρόνιες (2 υποκείμενα) 2) στους ασθενείς με χρόνια παθολογία α) το 21,5% των κλινικών θεραπειών σε 30 μέρες (3 υποκείμενα) β) το 50% των κλινικών θεραπειών σε 120 μέρες (7 υποκείμενα) γ) το 28,5% με σταθεροποίηση των καταλοίπων (4 υποκείμενα) 65 Από τα υποκείμενα τα οποία σταθεροποιήθηκαν οι τρεις έπασχαν από τενοντίτιδα, για την οποία είναι γνωστές οι δυσκολίες της ιατρικής, φυσιοθεραπευτικής και χειρουργικής θεραπείας. Όσον αφορά του ασθενείς της δεύτερης ομάδας, είχαμε τα εξής: 1) στα υποκείμενα με οξεία παθολογία α) το 12,5% των κλινικών θεραπειών σε 10 μέρες (4 υποκείμενα) β) το 40,5% των κλινικών θεραπειών σε 60 μέρες (13 υποκείμενα) γ) το 34,5% των βραδέων θεραπειών σε 120 μέρες (11 υποκείμενα) δ) το 12,5% έγιναν χρόνιες (4 υποκείμενα) 2) στους ασθενείς με χρόνια συμπτωματολογία α) το 11% των θεραπειών σε 30 μέρες (2 υποκείμενα) β) το 27,5% των θεραπειών σε 120 μέρες (5 υποκείμενα) γ) το 61,5% είχαν σταθεροποίηση των καταλοίπων (11 υποκείμενα) Η ανάλυση των αποτελεσμάτων δείχνει ξεκάθαρα, προκαλώντας αρχικά έκπληξη και σε εμάς, πώς η χρήση της παλλόμενης ηλεκτρομαγνητοθεραπείας υψηλής συχνότητας μας επέτρεψε να προσεγγίσουμε σημαντικά τις 3 θέσεις που αναζητούσαμε με βάση τις ανάγκες μας, τουλάχιστον για ότι αφορά το είδος των παθολογιών που κουράραμε. Παρατηρείται, πράγματι, ότι οι αθλητές που υποβλήθηκαν σε θεραπεία δεν ακινητοποιήθηκαν ποτέ εντελώς αλλά αντίθετα, με την θεραπεία του συμπτώματος του πόνου, τους επιτράπηκε να ξαναγυρίσουν στην προπόνηση αλλά με περιορισμένο φόρτο εργασίας. Θεωρούμε λοιπόν ότι αυτή η θεραπευτική τεχνική μπορεί να βρει την κατάλληλη θέση στο σύνολο των θεραπευτικών αθλητικών τεχνικών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BECKER R.O.: Clin. Orthop. Rel. Res., 141, 6, 1979 BERNARD J. HERSH: “The adjunctive Application of diapulse therapy for foot traumas”. Current Podiatry, Φεβρουάριος 1972 BETTELLI A., MONTANARI G., LAZZARINI T. E COLL.: “ Effetti della Elettromagnetoterapia sul dolore dia varia etiologia”. Atti XXXIV Congresso Nazionale S.I.A.A.R.T.I. – Perugia, Οκτώβριος 1982 BRAUN G. M.: “Plsed electromagnetic energy: a new therapeutic modality in Podiatry”. Journal Amer. Pod. Ass., 55: 700, 1965 ERMAN JEROME J.: “Physical medicine in Podiatry: a new concept”. Journal Amer. Pod. Ass., Ιούνιος 1970 FISCHER H. A.: “Electromagnetic Bio-Information”. Σελ. 175, Urban & Schwarzenberg, Munchen 1979 KAPLAN E. G. E COLL.: “Clinical evaluation of diapulse as adjunctive therapy following foot surgery”. Journal Amer. Pod. Ass., Volume 58, no 5. PESCHKA W.: “Elecrtomagnetic Bio-Information”. Σελ. 81, Urban & Schwarzenberg, Munchen 1979 PFORRINGER W.: “Sceletal changes at the lower extremities in top athletes” PFORRINGER W., ROSEMEYER B., BAR H. W.: “Sporttraumatologie Sportartspezifische Verletzungen und Uberlastungsschaden”. Perimed-Verlag, Erlangen 1981 PRESMAN A. S.: “Electromagnetic fields and life”. Plenum Press, N.Y., London 1970 STEINBERG, MARVIN D.: “Diapulse therapy in general Podiatry practice”. Journal Amer. Pod. Ass., Volume 54: 849-852, 1964 ZULLI, LOUIS P.: “Pulsed high frequency electromagnetic energy for adjunctive care of foot lesions”. Journal Amer. Pod. Ass., Volume 58: 8, 1968. 66 Ύδραρθρος αιματαρθρώσεις Μετα-τραυματικές θυλακίτιδες υγρώματα Μηνίσκος Μυϊκές συσπάσεις και ρήξεις Τενοντίτιδα Μυο-τενόντιες φλεγμονές Μυϊκές θλάσεις Μυοσίτιδα Φλεγμονή του αρθρικού θυλάκου ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΣΕΩΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΜΥΙΚΟΥ, ΜΥΙΚΟΥΤΕΝΟΝΤΙΟΥ, ΚΑΙ ΤΕΝΟΝΤΙΟΥ Περιαρθρίτιδες Ισχιαλγίες Αρθρίτιδα γόνατος Πόνοι του μετατάρσιου Άλγη πτέρνας Οσφυαλγίες και οσφυοϊσχιαλγίες ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΦΟΡΤΟ Πίνακας 1 67 68 ΗΛΕΚΤΡΟΜ. - ΟΞΕΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ - ΟΞΕΙΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜ. - ΧΡΟΝΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ – ΧΡΟΝΙΕΣ 69 10 ημέρες 30 ημέρες Συμπτ. οξεία ηλεκτρομ. 60 ημέρες Συμπτ. χρόνια ηλεκτρομ. 120 ημέρες Κατάληξη σε χρόνιο Συμπτ. οξεία παραδ. Ιατρ. Συμπτ. χρόνια παραδ. Ιατρ. ΦΥΣΙΚΕΣ, ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ, ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ, ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ 70 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Οι πρώτες μελέτες στα μαγνητικά πεδία στην Ιατρική οφείλονται στον Ελβετό γιατρό Παράκελσο τον XVI αιώνα, αλλά ήδη 5000 χρόνια πριν οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τους μαγνήτες (Magnetite-φυσικοί μαγνήτες) για κάποιες μορφές πόνου. Στη σύγχρονη εποχή ήταν ο Γερμανός βιολόγος Leudsen (1929) που ανακάλυψε εκ νέου αυτό το φαινόμενο, το οποίο εξετάστηκε σε βάθος από τις Γαλλικές, Αμερικάνικες, Ρώσικες και Γιαπωνέζικες σχολές. Ο Γάλλος βιοφυσικός V. M. Fellus, με βάση τη σύγχρονη κβαντική φυσική, επεσήμανε μία θεωρία σε απόλυτη συμφωνία με τις τελευταίες θεμελιώδεις ανακαλύψεις στη φυσική και τη βιολογία πραγματοποιώντας σε αυτές τις βάσεις τις σύγχρονες συσκευές ηλεκτρομαγνητοθεραπείας, από τις οποίες προέρχονται άμεσα, σαν τεχνολογικός καρπός πιο εξελιγμένος, οι MAGNETO FIELD ΚΑΙ ENBIOS, που παράγουν ένα ηλεκτρικό πεδίο UHF απόλυτα ελεγχόμενο και ένα μαγνητικό πεδίο με προγραμματιζόμενη ένταση. ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Ετυμολογικά το ελληνικό «ενεργόν» σημαίνει «αυτό που θέτει σε κίνηση». Το μαγνητικό πεδίο δημιουργείται από ένα μαγνήτη (calamita) που δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας μόνιμος μαγνήτης. Ένα σύρμα που διατρέχεται από ρεύμα δημιουργεί γύρω του ένα μαγνητικό πεδίο με κλειστές γραμμές ισχύος που το περιβάλλουν. Μία ή περισσότερες σπείρες που διατρέχονται από ρεύμα (σωληνοειδή) αποτελούν το ανάλογο ενός μόνιμου μαγνήτη. Αν το ρεύμα είναι συνεχές και το σύρμα είναι σταθερό, το μαγνητικό πεδίο θα είναι σταθερό ή στατικό. Αν το ρεύμα είναι εναλλασσόμενο, τέτοιο θα είναι και το μαγνητικό πεδίο. Οι ηλεκτρομαγνήτες αποτελούνται από έναν πυρήνα από μαγνητιζόμενο υλικό (σίδηρο-μαγνητικός) που περιβάλλεται από σπείρες οι οποίες διατρέχονται από ρεύμα. Αυτό το τελευταίο παράγει ένα μαγνητικό πεδίο που μαγνητίζει τον πυρήνα. Οι γραμμές ισχύος τρέχουν κατά μήκος του μαγνητικού κυκλώματος. Η παρουσία του σιδηρο-μαγνητικού πυρήνα δεν είναι απαραίτητη, αν και χρησιμεύει στην αύξηση του πεδίου. Η ένταση του πεδίου μπορεί, σε έναν ηλεκτρομαγνήτη, να ποικίλει από την τιμή 0 μέχρι υψηλές τιμές (50.000 Gauss). Στα μόνιμα ηλεκτρομαγνητικά πεδία δεν υπάρχει μεταβολή. Το γήινο μαγνητικό πεδίο έχει 0.5 Gauss. Από όσα προείπαμε βγαίνει το συμπέρασμα ότι ένα μαγνητικό πεδίο δημιουργείται από ρεύματα με ηλεκτρικό φορτίο. Ο Maxwell μεταβολές ότι αλλαγές ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων, συνδεόμενων μεταξύ τους, παράγουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα που μεταδίδονται στο χώρο με την ταχύτητα του φωτός. 71 Άρα ένα εναλλασσόμενο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο συνδέεται πάντα με ένα ηλεκτρικό και αντίστροφα, και παράγει επαγωγική ηλεκτροκινητήρια ισχύ. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τους τρόπους μεταβολής γι αυτά τα πεδία, καθώς και τα επαγωγικά φαινόμενα (δηλαδή τα δυναμικά και τα επαγωγικά ρεύματα στο εσωτερικό του σώματος που εκτίθεται στο πεδίο). Πώς να εξηγήσουμε όμως σε αυτό το σημείο το μαγνητισμό των μόνιμων μαγνητών (calamite)? Ανακαλύφθηκε πως το μαγνητικό πεδίο που δημιουργήθηκε από έναν μόνιμο μαγνήτη σύγκειται σε μία συνεχή κίνηση στοιχειακών σωματίων (σήμερα γνωρίζουμε 300 στοιχειακά σωμάτια) που κατευθύνεται από το βόρειο στο νότιο πόλο, και πως η συγκέντρωση αυτών των σωματίων είναι μεγαλύτερη στη γραμμή ισχύος του μαγνήτη (εικόνα 1). Β Ν Για παράδειγμα, ο μαγνήτης συμπεριφέρεται σαν μία αντλία σωματίων και ενός ηλεκτρονίου Ε. Τοποθετημένος σε ένα σημείο Ο αλληλεπιδρά με τα σωμάτια σε κίνηση και υπόκειται μια μετακίνηση ως αποτέλεσμα της ισχύος που δημιουργείται από αυτή την αλληλεπίδραση. Συμβολίζεται το υπάρχον πεδίο στο σημείο Ο με το σύμβολο ΟΗ, το λεγόμενο άνυσμα του πεδίου, η κατεύθυνση του οποίου δείχνει την κατεύθυνση μετακίνησης του βασικού φορτίου και το μήκος του οποίου είναι ανάλογο της εντάσεως του πεδίου ή καλύτερα της εντάσεως της αλληλεπίδρασης που δημιουργείται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο αποτελείται από την ταυτόχρονη παρουσία των δύο πεδίων με διαφορετικά χαρακτηριστικά, μαγνητικού και ηλεκτρικού. Σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή t1 τα δύο ανύσματα, το μαγνητικό άνυσμα HH και το ηλεκτρικό άνυσμα HE συναντώνται στο σημείο Α στο χώρο και είναι - | (κάθετα) μεταξύ τους και τοποθετημένα σε ένα επίπεδο - | - στη γραμμή εκπομπής ενέργειας. Η τιμή τους μεταβάλλεται μέχρι να φτάσουν περιοδικά σε μια ίδια τιμή. Το νούμερο Ν των περιόδων (ή κύκλων)/ sec ονομάζεται F (frequenza di emissione) συχνότητα εκπομπής. Η ταχύτητα εκπομπής στο κενό και στον αέρα είναι 300.000 km/sec< και ονομάζεται λ = μήκος κύματος (lunghezza d’ onda), η απόσταση που διανύεται από την εκπομπή κατά τη διάρκεια του κύκλου. 72 λ = ( 300.000/F) λ και F μεταβάλλονται σε αντίστροφη λειτουργία Τα πεδία ή οι κινήσεις των σωματίων έχουν μία δράση σε ατομικό ή μοριακό επίπεδο και θα έχουν συνεπώς και συγκεκριμένες επιδράσεις σε κυτταρικό, μακροσκοπικό, ακόμη και οργανικό επίπεδο. Σύμφωνα με το νόμο της διατήρησης της ενέργειας, η ηλεκτρομαγνητική ενέργεια που απορροφάται από έναν ιστό συναντάται ακέραια, αλλά υπό διαφορετική μορφή, μετά. Ένα μέρος της ενέργειας που απορροφήθηκε θα μετατραπεί σε ενέργεια διαφορετικού τύπου (μηχανική, χημική, ηλεκτρική) (Ο νόμος της θερμοδυναμικής). Η υπόλοιπη θα είναι σε μορφή θερμότητας. Δεν υπάρχουν γνωστά συστήματα μετατροπής ενέργειας τα οποία να μην παράγουν θερμότητα. Η συσσώρευση θερμότητας θα προκαλέσει θερμικές επιδράσεις, ενώ η απόλυτη διασπορά θα προκαλέσει αθερμικές επιδράσεις. Υπάρχοντας στα ανώτερα έμβια όντα διάφοροι μηχανισμοί θερμορύθμισης με σκοπό να διατηρούν σταθερή την οργανική θερμοκρασία, μπορούμε να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα λοιπόν για αντισταθμισμένες θερμικές επιδράσεις, για εξισορροπημένες θερμικές επιδράσεις και για επιδράσεις υπερθερμίας, ανάλογα με τους βαθμούς διασποράς της παραγόμενης θερμότητας . Είναι βέβαιο ότι στους 37˚ και pH 7 ≈ η μεταβολική κυτταρική ισορροπία ωφελείται και συνεπώς το ίδιο και τα ενζυματικά συστήματα. Τα πρωτεϊνικά μόρια συμπεριφέρονται σαν βασικοί μαγνήτες οι οποίοι, υπό την επήρεια ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου UHF σχηματίζουν σειρές που ακολουθούν τις γραμμές ισχύος του πεδίου, όπως θα έκαναν τα ρινίσματα σιδήρου. Αυτή η εξαιρετική ανακάλυψη που έγινε το 1950 από τους Γιαπωνέζους φυσικούς Fukuda και Yasuda, συνέβαλλε στην απόδοση στο κολλαγόνο, των αιτίων των πιεζοηλεκτρικών αντιδράσεων της πρωτεϊνικής και οστικής δομής. Οι πρωτεϊνικές δομές είναι πράγματι προικισμένες με πιεζοηλεκτρικές και σιδηροηλεκτρονικές ιδιότητες και είναι στην πραγματικότητα μεταλλάκτες που φέρουν ένα εσωτερικό φυσιολογικό ηλεκτρονικό δυναμικό που μπορεί να τροποποιηθεί από φυσικές μεταβολές μηχανικού, θερμικού και ηλεκτρομαγνητικού τύπου. Τα διπολικά μακρομόρια στο γυαλί, πράγματι, υποβαλλόμενα στη δύναμη ενός πεδίου, ξεκινούν μια μικρομετρική περιστροφή, επιστρέφοντας στην αρχική τους θέση όταν το πεδίο διακόπτεται. Έτσι οι πρωτεΐνες συμπεριφέρονται σαν υγροί κρύσταλλοι που μετατρέπουν μια φυσική μεταβολή σε μια ηλεκτρονική κίνηση. Γι’ αυτό αυτές, αν υποβληθούν σε μια μεταβολή ηλεκτρομαγνητικού πεδίου πολώνονται σε ένα ανεβασμένο επίπεδο που αποτελεί ένα απόθεμα ενέργειας που μπορεί να εξυπηρετήσει στην επαναφορά της πόλωσης των κυτταρικών μεμβρανών με βλάβη ή των βιοπολυμερών με προβλήματα στην πόλωση. Βακτηριδιακές αποικίες που υποβάλλονται σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία βελτιώνουν την κυτταρική ποιότητα με αύξηση της ταχύτητας ανάπτυξής τους και των ιδιοτήτων της άμυνας του οργανισμού. Ένα οστό που υποβάλλεται σε μηχανική δύναμη εμφανίζει, κατά την αλλοίωση, αρνητικά ηλεκτρικά φορτία στο κοίλο μέρος και θετικά στο κυρτό (πιεζοηλεκτρική επίδραση από πίεση = δύναμη-βάρος). Αυτή η ιδιότητα παρέχεται από τις ίνες κολλαγόνου που συμπεριφέρονται όπως προείπαμε, σαν υγροί κρύσταλλοι. Κάθε πρωτεϊνικός δεσμός (βιοπολυμερές) παρουσιάζει όμοια χαρακτηριστικά σε κάθε ιστό (εκτός από το σμάλτο των δοντιών). 73 Ένα οστό ή μία πλάκα από κερί μέλισσας, αν τριφτούν, συσσωρεύουν αρνητικά φορτία στην επιφάνεια, που όχι μόνο δε σβήνονται με το πέρασμα ενός δακτύλου από την επιφάνεια, όπως συμβαίνει με το βακελίτη, αλλά αντίθετα εμφανίζονται άλλα ηλεκτρομαγνητικά φορτία, που προέρχονται από την εσωτερική μάζα της ύλης. Αυτό είναι το φαινόμενο γνωστό ως ELECTRECT, δηλαδή τα φορτία που παράγονται από το πιεζοηλεκτρικό φαινόμενο συλλαμβάνονται από την ίδια τη μάζα της ύλης και γι’ αυτό τροποποιούν το ηλεκτρικό επίπεδο. Το μόριο του κολλαγόνου είναι ένα σπιράλ που αποτελείται από αλυσίδες διπολικών πρωτεϊνών, δηλαδή με διαφορετική πολικότητα στα δύο άκρα. Τέτοια μόρια είναι ενωμένα μεταξύ τους σαν μαγνήτες με αντίθετες πολικότητες. Αν αλλάξει στην ύφανση του μορίου το επίπεδο πόλωσης υπάρχει τάση για αταξία και αποδιοργάνωση της δομής. Αν αντίθετα το επίπεδο πόλωσης ανέβει η πρωτεϊνική δομή ενισχύεται. Τα βιοπολυμερή που τοποθετούνται σε ένα μαγνητικό ερτζιανό πεδίο σε νερό και σε γυαλί προσανατολίζονται σύμφωνα με τις γραμμές ισχύος του πεδίου, δηλαδή κάθετα στην εκπομπή ενέργειας. Ξεκινά μια κίνηση μικρομετρικής περιστροφής των πρωτεϊνών, προσανατολισμού του πεδίου. Αν το πεδίο διακοπεί αυτές επιστρέφουν στην αρχική θέση. Το διπολικό μόριο παρουσιάζει μια συχνότητα ταλάντωσης ή δόνησης πάνω στην οποία πρέπει να συντονιστεί η συχνότητα του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Όταν οι δύο συχνότητες, ληφθείσα και εκπέμπουσα συντονιστούν λέγεται ότι υπάρχει ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ και η εκπέμπουσα είναι πάνω στην συχνότητα συντονισμού των πρωτεϊνών. Επιτυγχάνεται έτσι η μέγιστη απόδοση με την πιο χαμηλή δυνατή κατανάλωση ενέργειας, με τη μικρότερη μείωση ενέργειας ή θερμότητας. Αν τα συστήματα εκπομπής και λήψης δεν είναι συγχρονισμένα, χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί περισσότερη ενέργεια και παράγεται περισσότερη θερμότητα. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ Ο H. R. Hertz το 1988 κατάφερε για πρώτη φορά να παράξει και να καταγράψει ηλεκτρομαγνητικά κύματα, και ο Μαρκόνι, μια δεκαετία μετά, εφηύρε και πειραματίστηκε με συσκευές που χρησιμοποιούσαν αυτά τα κύματα, με σκοπό να μεταδώσει σήματα από απόσταση. Σήμερα, όπου κι αν ζει κάποιος, στην πόλη, στην εξοχή, στη μέση της θάλασσας ή ακόμη και στο κενό, περιβάλλεται από ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Με αυτόν τον όρο εννοούμε ένα ευρύ πεδίο ακτινοβολιών από εκείνες που εκπέμπονται από καλώδια μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι τις ακτίνες γάμα που εκπέμπονται από ραδιενεργές πηγές, συμπεριλαμβάνοντας και τα ραδιοκύματα και το φως. Οι βιολογικές επιδράσεις των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων, χρησιμοποιούμενες για τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές μεταδόσεις, για τα ραντάρ και για κάποιες ιατρικές εφαρμογές, είναι γνωστές από καιρό. Πράγματι για περισσότερα από 60 χρόνια χρησιμοποιούνται τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα στη φυσιοθεραπεία. Συστηματικές μελέτες, στις οποίες τέτοια κύματα χρησιμοποιούνταν για να μελετηθούν συγκεκριμένες κυτταρικές δραστηριότητες, έγιναν στη Γερμανία και στις Η.Π.Α. πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά μόνο με τη συνεχώς αυξανόμενη χρήση αυτών των κυμάτων άρχισαν να παρατηρούνται οι πιθανές συνέπειες που μια υπερβολική χρήση ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων μπορούσε να προκαλέσει. Κατά τη διάρκεια της πολεμικής περιόδου, ο σχεδιασμός ηλεκτρονικών συσκευών έθεσε το πρόβλημα των πιθανών ρίσκων που σχετίζονταν λειτουργικά με τη χρήση 74 των συσκευών που ήταν σε θέση να εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. Μόνο στη δεκαετία του ’50, μετά από μερικά περιστατικά που συνέβησαν σε τεχνικούς που εργάζονταν με συσκευές ραντάρ, γεννήθηκε ο προστατευτισμός ενάντια στις μη ιονίζουσες ακτινοβολίες, εν μέρει βασισμένος στο μοντέλο της παλαιότερης προστασίας των ιονιζουσών ακτινοβολιών. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ Στα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, τόσο στα φυσικά όσο και σε αυτά που παράγονται απ’ τον άνθρωπο, υπάρχουν ηλεκτρικά φορτία με μεταβαλλόμενη κίνηση. Αν παραχθεί ένα εναλλασσόμενο ηλεκτρικό ρεύμα, είτε κάνοντας το ρεύμα να εναλλάσσεται στο χρόνο σε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα, είτε κάνοντας τα ηλεκτρικά φορτία να δονηθούν, εμφανίζεται ένα φαινόμενο ηλεκτρικής και ταυτόχρονα μαγνητικής φύσεως, που επιτρέπει τη μεταφορά ενέργειας σε απόσταση. Με άλλα λόγια, διαχέεται ενέργεια στο γύρω χώρο. Η μεταφορά ενέργειας γίνεται μέσω της μετάδοσης ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα μεταξύ τους είναι η συχνότητα και το μήκος κύματος. Συχνότητα και μήκος κύματος συνδέονται με μία σχέση παρά πολύ απλή και, ανάλογα με τη συχνότητα, τους δίνονται διαφορετικά ονόματα. Σε εκείνα που ανακάλυψε ο Hertz και που εφάρμοσε ο Μαρκόνι δόθηκε το όνομα ραδιοκύματα. Αλλά και το φως αποτελείται από ηλεκτρομαγνητικά κύματα διαφόρων συχνοτήτων, όπως οι ακτίνες Χ που εκπέμπονται από καθοδικούς σωλήνες ή οι ακτίνες γάμα που εκπέμπονται από ραδιενεργές πηγές. Η κβαντική φυσική διδάσκει ότι ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα σύνολο μικρών ποσοτήτων ενέργειας, τα «κβάντα», που διαχέονται στο κενό σαν σωμάτια. Η φέρουσα ενέργεια κάθε «κβάντου» συνδέεται με τη συχνότητα του κύματος: όσο πιο υψηλή είναι η συχνότητα, τόσο περισσότερη είναι η ενέργεια που μεταδίδεται από κάθε «κβάντο». Στον πίνακα 1 καταγράφουμε ένα σχήμα ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, ταξινομημένων ανάλογα με τη συχνότητα, το αντίστοιχο μήκος κύματος και την ενέργεια των «κβάντων» και την ονοματολογία που χρησιμοποιείται για να τις ξεχωρίζουμε. Πίνακας 1 – ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ Τάξη Ραδιοσυχνότητα Μικροκύματα Υπέρυθρη ακτινοβολία Φως Υπεριώδες Ακτίνες Χ Ακτίνες γ Μήκος κύματος (m) >104 – 0,3 0,3 – 10-3 -3 10 – 7,8 x 10-7 7,8 x 10-7 – 3,8 x 10-7 3,8 x 10-7 – 6 x 10-10 10-9 – 6 x 10-12 10-10 - <10-14 Συχνότητα (Hz) <3 x 104 – 108 108 – 3 x 1011 3 x 1011 – 3,8 x 1014 3,8 x 1014 – 7,9 x 1014 7,9 x 1014 – 5 x 1017 3 x 1017 – 5 x 1019 3 x 1018 ->3 x 1022 Ενέργεια (eV) <1,242x10-10-4,14x10-7 4,14x10-7-1,242x10-3 4,14 x 10-3 – 1,573 1,573 – 3,271 3,271 – 2,07 x 103 1,242 x 103 –2,07 x 105 1,242x104->1,242x108 Μια από τις πιο κοινές επιδράσεις των ακτινοβολιών είναι η απόσπαση ηλεκτρονίων από τα άτομα ή, όπως λέγεται στη φυσική, ο ιονισμός. Επειδή συμβαίνει αυτό, όμως, είναι απαραίτητο η ενέργεια του «κβάντου» να είναι μεγαλύτερη από μια συγκεκριμένη τιμή, που να ανταποκρίνεται στην ενέργεια με την οποία το ηλεκτρόνιο συνδέεται με τον πυρήνα. Για το μεγαλύτερο μέρος των στοιχείων βιολογικού 75 ενδιαφέροντος αυτή η τιμή ανέρχεται στα 15 eV. Γι’ αυτό δόθηκε το όνομα ιονίζουσες ακτινοβολίες σε εκείνες που έχουν μια κβαντική ενέργεια μεγαλύτερη από αυτή την τιμή. Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία με τα οποία ασχολούμαστε σ’ αυτό το άρθρο έχουν αξιοσημείωτα χαμηλότερες ενέργειες από αυτό το όριο, όπως φαίνεται στον πίνακα 1, και ονομάζονται ακτινοβολίες μη ιονίζουσες. Έχοντας στο νου μας ότι η μονάδα μέτρησης των συχνοτήτων είναι το Hertz, με τον όρο ραδιοσυχνότητα και μικροκύματα υποδεικνύεται το μέρος εκείνο του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος με συχνότητες ανάμεσα στα 10 MHz και τα 300 GHz (που ανταποκρίνονται, αντίστοιχα, στα μήκη κύματος από 3000 και 0,1 cm). Αυτή η ευρεία διακοπή των συχνοτήτων συμπεριλαμβάνει αυτές που χρησιμοποιούνται στα τηλεοπτικά κανάλια, στις ραδιοφωνικές εκπομπές, στα ραντάρ με στρατιωτική και πολιτική χρήση και σε μερικές ιατρικές εφαρμογές (διαθερμία). Πηγές σε αυτή τη διακοπή συχνοτήτων βρίσκουν επιπλέον ευρεία χρήση σε πολυάριθμες βιομηχανικές διαδικασίες. Μία άλλη παράμετρος των πεδίων ακτινοβολίας είναι η ένταση, που συνδέεται με τη μακροσκοπική ενέργεια που μεταφέρουν και μεταδίδουν τα κύματα στα μέσα που διατρέχουν, ή καλύτερα, στην ενέργεια ανά μονάδα χρόνου και ανά μονάδα επιφάνειας. Η μονάδα που χρησιμοποιείται είναι το Watt ανά cm² ή τα υποπολλαπλάσιά του, mW/cm² ή μW/cm². Φυσικά και δεν είναι ο άνθρωπος που εφηύρε τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Ακόμα και αν δεν τα παρήγαμε «τεχνητά», θα υποβαλλόμασταν διαρκώς σε ένα βομβαρδισμό ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, γιατί ο ήλιος και τα άλλα αστέρια τα παράγουν σε ποσότητα, όπως τα παράγουν όλα τα σώματα, αν και σε μικρότερες ποσότητες. Στο πεδίο των συχνοτήτων που μας ενδιαφέρει σε αυτό το θέμα, η γήινη ατμόσφαιρα απορροφά τη μεγαλύτερη ποσότητα αυτών που φτάνουν από το σύμπαν: η μέγιστη ένταση αυτών των κοσμικών ακτινοβολιών είναι της τάξεως του 1/100.000 μW/cm². Η εκπομπή από τη Γη και από τα θερμά σώματα γενικά γίνεται σε ένα φάσμα συχνοτήτων αρκετά εκτεταμένο και ποικίλει ανάλογα με τη θερμοκρασία: στο δικό μας πεδίο συχνοτήτων μια ένταση περίπου 0,1 μW/cm² είναι κοινώς αποδεκτή σαν μέγιστη τιμή φυσικής έκθεσης. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι τεχνητές ακτινοβολίες, στις οποίες εκτιθέμαστε διαρκώς, έχουν πολύ μεγαλύτερες εντάσεις. Οι φυσικές επιδράσεις των ακτινοβολιών, άρα και οι βιολογικές, εξαρτώνται σημαντικά, στην ποιότητα και στην ποσότητα, από τον τύπο των ακτινοβολιών, δηλαδή από τη συχνότητά τους ή από την ενέργεια του «κβάντου». Οι ακτινοβολίες που μας ενδιαφέρουν στο συγκεκριμένο θέμα δεν ιονίζουν (Πίνακας 1). Μπορούν να εισχωρήσουν, ανάλογα με τις συχνότητες, από μερικά εκατοστά μέχρι μερικά μέτρα στους ιστούς. Η μεταφερόμενη ενέργεια απορροφάται κυρίως σε μοριακό επίπεδο και μπορεί να επηρεάσει τα ηλεκτρονικά επίπεδα των συστατικών ατόμων ή να αλλάξει τα περιστροφικά ή δονητικά επίπεδα των ίδιων των μορίων. Η πιο σημαντική συνέπεια αυτών των φαινομένων, τόσο σε φυσικό όσο και σε βιολογικό επίπεδο, είναι η μείωση σε θερμότητα της ενέργειας, με ακόλουθη αύξηση της θερμοκρασίας. Μια άλλη πιθανή επίδραση σε βιολογικό επίπεδο είναι εκείνη της ηλεκτρονικής διέγερσης που μπορεί να προκαλέσει: 1) διάσπαση του μορίου, στην περίπτωση που 76 77 επηρεαστούν τα ηλεκτρόνια του δεσμού 2) εμφάνιση φθορισμού ή φοσφωρισμού 3) σχηματισμός ελεύθερων ριζών. Θα δούμε στη συνέχεια τις μακροσκοπικές και παθολογικές εκδηλώσεις αυτών των επιδράσεων. ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ Στη βιβλιογραφία υπάρχει ένας μεγάλος όγκος πειραματικών αποτελεσμάτων που αποδεικνύουν πως οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες μπορούν να προκαλέσουν βιολογικές και κλινικές επιδράσεις, η ένταση των οποίων εξαρτάται από διάφορους φυσικούς και βιολογικούς παράγοντες. Από αυτό βγαίνει το συμπέρασμα ότι τα μηχανήματα και οι συσκευές που, με κάποιο τρόπο, χρησιμοποιούν ή εκπέμπουν ακτινοβολίες μη ιονίζουσες, παρ’ όλο που παρέχουν αδιαμφισβήτητα οφέλη στο ανθρώπινο γένος, μπορούν να γίνουν πηγές κινδύνου. Η ποιοτική και ποσοτική μελέτη των βιολογικών βλαβών που προκαλούνται από τις ραδιοσυχνότητες και τα μικροκύματα, διεξάγεται μέσω πειραμάτων σε ζώα ή σε βιολογικά συστήματα στο μικροσκόπιο. Πρέπει να θυμόμαστε ότι, σε αυτόν τον τομέα, σημαντικό είναι το πρόβλημα της μεταφοράς στον άνθρωπο στοιχείων που έχουν συγκεντρωθεί από τα πειράματα σε ζώα, εργασία που απαιτεί πάντα μεγάλη προσοχή. Από τη στιγμή που η μετατροπή σε θερμότητα φαίνεται να είναι ένα από τα βασικά κανάλια που ακολουθεί η ηλεκτρομαγνητική ενέργεια που απορροφάται, είναι επόμενο παράγοντες όπως ο βασικός μεταβολισμός, το βάρος και η επιφάνεια του σώματος να αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και να καθιστούν πρακτικά αδύνατη μια απευθείας μεταφορά στον άνθρωπο των αποτελεσμάτων που αποκτήθηκαν με τα πειράματα στα ζώα, ειδικά εκείνων που πραγματοποιήθηκαν σε μικρά ζώα. Σύμφωνα με την αμερικάνικη σχολή, ραδιοσυχνότητες και μικροκύματα δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν με την ύλη, παρά μόνο μέσω της δικής τους μείωσης της θερμότητας, γι’ αυτό και παρέχουν μια ενέργεια πολύ μικρότερη από τη μέση θερμική ενέργεια. Η σοβιετική σχολή, υπό την παβλοβιανή επιρροή, και με βάση τη δική της γενική θέση στις μελέτες της φυσιολογίας, έχει επιπλέον αποδώσει την ικανότητα στα μικροκύματα να επηρεάζουν βαθειά το κεντρικό νευρικό σύστημα, και κυρίως τα κανάλια μετάδοσης των πληροφοριών. Αυτό έκανε τους σοβιετικούς ερευνητές να εστιάσουν την προσοχή τους σε μηχανισμούς αλληλεπίδρασης σημαντικά διαφορετικούς από εκείνους του καθαρά θερμικού τύπου, που σχηματίζουν, αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό τη βάση της πειραματικής προσέγγισης στη δυτική έρευνα. Το βασικό πρόβλημα, στο οποίο τα πειράματα προσπαθούν να δώσουν μία λύση, είναι λοιπόν, το να αποδείξουμε ότι, πέρα από τις θερμικές επιδράσεις, για των οποίων την ύπαρξη συμφωνούμε όλοι, υπάρχουν και άλλες επιδράσεις, μη θερμικές, που παράγονται από μία εσωτερική μετατροπή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας διαφορετικής από εκείνη που προκαλεί μια τοπική και γενικευμένη αύξηση της θερμοκρασίας. Από την πλευρά της θερμικής επίδρασης, είναι λοιπόν δυνατό να καθορίσουμε μια γενική σχέση ανάμεσα σε μερικές τουλάχιστον παρατηρημένες επιδράσεις και την ποσότητα ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας που απορροφάται από το σύστημα που δέχτηκε την ακτινοβολία. Παρατηρήθηκε επίσης ότι ο αριθμός των επιδράσεων και η σπουδαιότητα της βλάβης που προκλήθηκε εξαρτώνται, εκτός από την ένταση και τις συχνότητες των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, και από το προσωρινό προφίλ τους, από τις τιμές της θερμοκρασίας και την περιβαλλοντική υγρασία και προφανώς, από τη διάρκεια της έκθεσης. Έναν ακόμα σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν οι γενικές συνθήκες υγείας του υποκειμένου που εκτίθεται ενώ, στην περίπτωση των περιορισμένων ακτινοβολιών από την επιφάνεια του σώματος, είναι απαραίτητο να επιβεβαιώσουμε ποια όργανα εκτέθηκαν κυρίως στο πεδίο. Επειδή η απορρόφηση 78 των ραδιοκυμάτων από το ανθρώπινο σώμα δε γίνεται ομοιογενώς, αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι οι επιδράσεις που εκδηλώνονται σε βάρος διάφορων οργάνων, σε ίδιες συνθήκες έκθεσης μπορούν να διαφέρουν σημαντικά. Επειδή, όπως είπαμε ήδη, η απορρόφηση της ενέργειας ραδιοσυχνοτήτων και μικροκυμάτων προκαλεί πάντα σε όλους του βιολογικούς οργανισμούς, την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης ποσότητας θερμότητας, αποκτά μεγάλη σημασία η επίδραση της εξασθένισης που προκαλείται από την κυκλοφορία του αίματος. Αυτό πράγματι προκαλεί μια αναδιανομή της θερμότητας που αναπτύχθηκε και συνεισφέρει στο να αποφευχθεί, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις έκθεσης, να φτάσει η θερμοκρασία σε επικίνδυνες τιμές. Η ανάλυση αυτών των επιδράσεων έχει ως συνέπεια το διαχωρισμό μερικών επικίνδυνων οργάνων στα οποία, όντας η αγγείωση μέτρια (αντρικοί γεννητικοί αδένες) ή εντελώς απούσα (κρυσταλλικό), η θερμότητα μπορεί να συσσωρευτεί προκαλώντας επικίνδυνη αύξηση της θερμοκρασίας. Τα αποτελέσματα διαφόρων ερευνών έφεραν στο φως πως τα μικροκύματα μεταβλητής συχνότητας επηρεάζουν το μεταβολισμό των αιμοποιητικών οργάνων και αλλάζουν το πρωτεϊνικό περιεχόμενο και τη σχέση ανάμεσα στα τμήματα του πλάσματος στο αίμα. Φαίνεται, επιπλέον, πως η παρατεταμένη και επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία με ραδιοσυχνότητα και με μικροκύματα, μέσης και χαμηλής έντασης, επηρεάζει αρνητικά τις ρυθμιστικές λειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Αυτό είναι, όπως προείπαμε, ένα σημείο πολύ αμφισβητούμενο, για το οποίο υπάρχουν ακόμα απόψεις πολύ αντιφατικές και που έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο στην επιλογή των πρότυπων της έκθεσης, δεδομένου ότι οι μη θερμικές επιδράσεις θα επαληθεύονταν σε επίπεδα έκθεσης πολύ πιο χαμηλά από εκείνα που χαρακτηρίζουν τις θερμικές επιδράσεις. Οι έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν σε διάφορα είδη ζώων, ανεξάρτητα από το βαθμό διαφοράς των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από τον άνθρωπο, δεν έχουν ακόμα δώσει ξεκάθαρα και σαφή αποτελέσματα. Επιδημιολογικές έρευνες που έγιναν στη Σοβιετική Ένωση, σε εργαστήρια εκτεθειμένα σε χαμηλά επίπεδα ηλεκτρομαγνητικού πεδίου με ένα μεγάλο φάσμα συχνοτήτων, αποκάλυψαν ότι υποκείμενα που εκτίθονταν καθημερινά, για διάφορες ώρες, εκδήλωναν νευρασθενικά σύνδρομα, χαρακτηρισμένα από κεφαλαλγία, επίμονη υπνηλία, ανορεξία, ευερεθιστότητα, βαθειά κούραση και ενοχλήσεις στον σεξουαλικό τομέα. Στους πίνακες 2 και 3 φαίνονται οι βασικές βιολογικές επιδράσεις σε χαμηλή συχνότητα (επιδράσεις μη θερμικές) και σε μέτριες και/ή υψηλές εντάσεις (θερμικές επιδράσεις). Πίνακας 2 ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΗΚΑΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΙΣΧΥΟΣ < 10 mW/cm² - Υποκειμενικές επιδράσεις (κούραση, απώλεια όρεξης, αϋπνία, ατονία, κτλ) Λειτουργικές αλλοιώσεις του κεντρικού συστήματος Καρδειαγγειακές αλλοιώσεις Καταστολή κάποιων ενδοκρινικών λειτουργιών Αυξημένη ευαισθησία στις μολύνσεις Αλλαγή του μεταβολισμού Σε διεθνές επίπεδο, το πρόβλημα των επιδράσεων των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων στην υγεία, αντιμετωπίστηκε από Την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 79 Η Π.Ο.Υ., και συγκεκριμένα το περιφερειακό γραφείο για την Ευρώπη, στην Κοπεγχάγη, προώθησε ένα πενταετές πρόγραμμα για το πρόβλημα των μη ιονιζουσών ακτινοβολιών. Αυτό το πρόγραμμα προβλέπει και την έκδοση ενός «εγχειριδίου» για όλα τα θέματα υγείας και οδηγίες για την έκθεση σε μη ιονίζουσες ακτινοβολίες, από τις ραδιοσυχνότητες μέχρι το υπεριώδες. Αντιθέτως, είναι ακόμα υπό συζήτηση ένα έγγραφο για τα κριτήρια πάνω στα οποία θα βασιστεί ένας νόμος γα το πεδίο των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων. Αυτό το έγγραφο θα εκδοθεί από την Π.Ο.Υ., υπό την αιγίδα της Διεθνούς Επιτροπής για την Μη Ιονίζουσα Ακτινοβολία, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας από την Ακτινοβολία. Ακόμη, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετώπισε το πρόβλημα της προστασίας των εργατών και του πληθυσμού από τους κινδύνους που προέρχονται από τη χρήση ακτινοβολίας σε μικροκύματα. Πράγματι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μια λύση που συμπεριλαμβάνεται στη γενική έκθεση δραστηριότητας της Επιτροπής για το 1973, ζήτησε από την ίδια την Επιτροπή να καθορίσει τα όρια ασφαλείας για την προστασία της υγείας όσον αφορά τα μικροκύματα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δουλεύει επί του παρόντος πάνω στη σύνταξη μιας ντιρεκτίβας που να μπορεί να εφαρμοστεί στις διακοπές των συχνοτήτων από 30 MHz ως 300 GHz. Η τωρινή τάση φαίνεται, λοιπόν, να είναι να θεμελιώσουμε την επιλογή της ανώτερης τιμής της έντασης της ακτινοβολίας που μπορεί να επιτευχθεί, λαμβάνοντας υπ’ όψιν μόνο τη θερμική επίδραση που προκαλείται από την ίδια την ακτινοβολία, κάνοντας έτσι κατάλληλες τις θεωρίες που διατυπώθηκαν με επιστημονική υποστήριξη στις πρώτες επιλογές που πραγματοποιήθηκαν στις Η.Π.Α. ανεξάρτητα από τις εργασίες που έγιναν για την έκδοση κοινοτικών νόμων, αλλά πάντα με έδρα την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι κατάλληλη η διακοίνωση της εισήγησης, που πάρθηκε πρόσφατα, για να αναλύσουμε την πιθανή εκτέλεση ενός σχεδίου ερευνών, συντονισμένο σε κοινοτικό επίπεδο, στο πεδίο των βιολογικών επιδράσεων των μη ιονιζουσών ακτινοβολιών. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη φάση της μελέτης της πραγματοποίησης ολόκληρου του προγράμματος, αλλά αυτό αφήνει την ελπίδα ότι, μέσα στα επόμενα χρόνια, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα προωθήσει ένα πραγματικό σχέδιο ερευνών σε αυτό τον ευαίσθητο τομέα. Η ιταλική νομοθεσία, όπως εκείνη πολλών άλλων χωρών, είναι γεμάτη χάσματα όσον αφορά τους νόμους ασφαλείας για τις δραστηριότητες που έχουν σχέση με την έκθεση σε μη ιονίζουσες ακτινοβολίες. Ενώ για τις ιονίζουσες ακτινοβολίες υπάρχει μια νομοθεσία σχετική με τις μέγιστες επιτρεπτές δόσεις, για τις μη ιονίζουσες ακτινοβολίες λείπουν αναφορές σε επίπεδα έκθεσης για όλα τα μήκη κύματος. Μοναδική εξαίρεση σε αυτή την κατάσταση υπάρχει στον κανονισμό που αφορά την καταβολή αποζημίωσης κινδύνου στο πολιτικό προσωπικό του Κράτους. Σε αυτό το διάταγμα (O.P.R. Μάιος 1975, νο 146), στο δεύτερο σημείο της ομάδας IV που παρουσιάζεται στον πίνακα 1, γράφει: «παροχή εργασίας σε άμεση και συνεχή έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα μέχρι 10εκ., η ένταση των οποίων μπορεί να ξεπεράσει τα 10 mW/cmq». Για να γεμίσουν τα χάσματα των εθνικών νόμων, τον τελευταίο καιρό διάφορα ιταλικά ινστιτούτα έχουν ξεκινήσει μια έντονη δραστηριότητα. Το Ανώτατο Ινστιτούτο Υγείας, και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Ακτινοβολιών, παρουσίασε μια θεωρία νομοθεσίας στο Υπουργείο Υγείας, που οδήγησε στην ίδρυση μιας Επιτροπής μελέτης για μια πιθανή εθνική νομοθεσία. Επιπλέον, η Εθνική Ομάδα των ερευνητών του Ηλεκτρομαγνητισμού του CNR έχει από καιρό θέσει μία πρόταση ενός Ολοκληρωμένου Σχεδίου σχετικού με το πρόβλημα της προστασίας του ανθρώπου από τις μη ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. 80 Τέλος, το ιταλικό Σωματείο Προστασίας από την Ακτινοβολία αποφάσισε την ίδρυση ενός δικού του μόνιμου Κομιτάτου για τις μη ιονίζουσες ακτινοβολίες, στους στόχους του οποίου φυσικά, συμπεριλαμβάνεται και αυτό της άμεσης συμμετοχής στη συζήτηση της μελλοντικής εθνικής νομοθεσίας σε αυτό το πεδίο. Σε αυτά τα ιδρύματα προστίθενται και τα κέντρα ερευνών, πανεπιστημιακά και μη, που, όλο και πιο πολυάριθμα, συμπεριλαμβάνουν στα προγράμματά τους έρευνες σε αυτόν τον τομέα, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να είναι σημαντική βοήθεια στην επιλογή και τον καθορισμό των προτύπων ασφαλείας. Πίνακας 3 ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΗΚΑΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΟΝΑΔΙΚΗ Η ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΙΣΧΥΟΣ > 10 mW/cm², ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ 1) ΜΑΤΙ -καταρράκτης -παθήσεις του ελύτρου -παθήσεις του αμφιβληστροειδούς 2) ΟΡΧΙΣ -εκφυλισμός του σπερματογεννούς επιθηλίου -ίνωση -ατροφία και νέκρωση του σωληνίσκου 3) ΕΜΒΡΥΟ -αποτελέσματα τερατογένεσης σε έμβρυα κατά την ενδομήτρια ανάπτυξη 4) -εγκαύματα ποικίλης σοβαρότητας 5) -Θάνατος από κατάρρευση καρδιο-κυκλοφορική και/ή πολλαπλές αιμορραγίες Η πρώτη πρόταση περιορισμού των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων με την επιλογή της τιμής ορίου στα 10 mW/cm² έγινε από το Ναυτικό των Η.Π.Α. το 1953. Αυτή, βασισμένη στη θεωρία ότι η βασική επίδραση των ραδιοκυμάτων είναι εκείνη της αύξησης της θερμοκρασίας στο σώμα, έγινε αντικείμενο πολυάριθμων κριτικών, ακόμη και με βάση τις επιστημονικές αποδείξεις μη θερμικών επιδράσεων. Επί του παρόντος είναι υπό συζήτηση στις Η.Π.Α. μια νέα πρόταση πολύ πιο ευκρινής για τον περιορισμό των τιμών, που θα μειώσει στα 5 mW/cm² το όριο του πεδίου των ραδιοκυμάτων και σε 1 mW/cm² το όριο του πεδίου των ραδιοκυμάτων και σε 1 mW/cm² την ίδια ποσότητα στο πεδίο συχνότητας των 100 MHz. Σε αυτή τη φιλοσοφία αντιτίθεται εκείνη που έδωσε την αφορμή για τη νομοθεσία της Ε.Σ.Σ.Δ. ή σε εκείνες που υιοθετήθηκαν από Χώρες όπως η Τσεχοσλοβακία και η Πολωνία. Ένα σύνολο θεωριών έκανε τη Σοβιετική Ένωση να σταθεροποιήσει σε 10 μW/cm² το όριο της τιμής για το πεδίο των ραδιοκυμάτων, όριο 3 φορές κατώτερο από εκείνο των Η.Π.Α. Σε διεθνές επίπεδο, το πρόβλημα των επιδράσεων των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων στην υγεία, αντιμετωπίστηκε από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και από την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι ακόμα υπό συζήτηση ένα κείμενο πάνω στα κριτήρια στα οποία πρέπει να βασιστεί μια νομοθεσία για το πεδίο των ραδιοσυχνοτήτων και των μικροκυμάτων. Αυτό το έγγραφο θα εκδοθεί από τον Ο.Π.Υ. υπό την αιγίδα της Διεθνούς Κομιτείας Μη Ιονίζουσας Ραδιενέργειας, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας από την Ακτινοβολία. Ακόμη και η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετώπισε το πρόβλημα της προστασίας των εργαζομένων και του πληθυσμού από τους κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση της ακτινοβολίας σε μικροκύματα. Πράγματι, το Ευρωπαϊκό 81 Κοινοβούλιο, ζήτησε από την ίδια την Επιτροπή να καθορίσει όρια ασφαλείας για την προστασία της υγείας από τα μικροκύματα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δουλεύει επί του παρόντος πάνω στη σύνταξη μιας ντιρεκτίβας που να μπορεί να εφαρμοστεί πρακτικά στις διακοπές των συχνοτήτων από 30 MHz ως300 GHz. Η τωρινή τάση φαίνεται, λοιπόν, ότι είναι να βασίσουμε την επιλογή της ανώτερης τιμής της έντασης της ακτινοβολίας που μπορεί να επιτευχθεί, λαμβάνοντας υπ’ όψιν μόνο τη θερμική επίδραση που προκαλείται από την ίδια την ακτινοβολία, κάνοντας έτσι κατάλληλες τις θεωρίες που διατυπώθηκαν με επιστημονική υποστήριξη στις πρώτες επιλογές που πραγματοποιήθηκαν στις Η.Π.Α. ανεξάρτητα από τις εργασίες που έγιναν για την έκδοση κοινοτικών νόμων, αλλά πάντα με έδρα την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι κατάλληλη η διακοίνωση της εισήγησης, που πάρθηκε πρόσφατα, για να αναλύσουμε την πιθανή εκτέλεση ενός σχεδίου ερευνών, συντονισμένο σε κοινοτικό επίπεδο, στο πεδίο των βιολογικών επιδράσεων των μη ιονισμένων ακτινοβολιών. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη φάση της μελέτης της πραγματοποίησης ολόκληρου του προγράμματος, αλλά αυτό αφήνει την ελπίδα ότι, μέσα στα επόμενα χρόνια, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα προωθήσει ένα πραγματικό σχέδιο ερευνών σε αυτό τον ευαίσθητο τομέα. Η ιταλική νομοθεσία, όπως εκείνη πολλών άλλων χωρών, είναι γεμάτη χάσματα όσον αφορά τους νόμους ασφαλείας για τις δραστηριότητες που έχουν σχέση με την έκθεση σε μη ιονισμένες ακτινοβολίες. Ενώ για τις ιονισμένες ακτινοβολίες υπάρχει μια νομοθεσία σχετική με τις μέγιστες επιτρεπτές δόσεις, για τις μη ιονισμένες ακτινοβολίες λείπουν αναφορές σε επίπεδα έκθεσης για όλα τα μήκη κύματος. Μοναδική εξαίρεση σε αυτή την κατάσταση υπάρχει στον κανονισμό που αφορά την καταβολή αποζημίωσης κινδύνου στο πολιτικό προσωπικό του Κράτους. Σε αυτό το διάταγμα (O.P.R. Μάιος 1975, νο 146), στο δεύτερο σημείο της ομάδας IV που παρουσιάζεται στον πίνακα 1, γράφει: «παροχή εργασίας σε άμεση και συνεχή έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα μέχρι 10εκ., η ένταση των οποίων μπορεί να ξεπεράσει τα 10 mW/cmq». Για να γεμίσουν τα χάσματα των εθνικών νόμων, τον τελευταίο καιρό διάφορα ιταλικά ινστιτούτα έχουν ξεκινήσει μια έντονη δραστηριότητα. Το Ανώτατο Ινστιτούτο Υγείας, και συγκεκριμένο το Εργαστήριο Ακτινοβολιών, παρουσίασε μια θεωρία νομοθεσίας στο Υπουργείο Υγείας, που οδήγησε στην ίδρυση μιας Επιτροπής μελέτης για μια πιθανή εθνική νομοθεσία. Επιπλέον, η Εθνική Ομάδα των ερευνητών του Ηλεκτρομαγνητισμού του CNR έχει από καιρό θέσει μία πρόταση ενός Ολοκληρωμένου Σχεδίου σχετικού με το πρόβλημα της προστασίας του ανθρώπου από τις μη ιονισμένες ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. Τέλος, το ιταλικό Σωματείο Προστασίας από την Ακτινοβολία αποφάσισε την ίδρυση ενός δικού του μόνιμου Κομιτάτου για τις μη ιονισμένες ακτινοβολίες, στους στόχους του οποίου φυσικά, συμπεριλαμβάνεται και αυτό της άμεσης συμμετοχής στη συζήτηση της μελλοντικής εθνικής νομοθεσίας σε αυτό το πεδίο. Σε αυτά τα ιδρύματα προστίθενται και τα κέντρα ερευνών, πανεπιστημιακά και μη, που, όλο και πιο πολυάριθμα, συμπεριλαμβάνουν στα προγράμματά τους έρευνες σε αυτόν τον τομέα, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να είναι σημαντική βοήθεια στην επιλογή και τον καθορισμό των προτύπων ασφαλείας. 82 ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Τα τελευταία χρόνια παρουσιάστηκαν από τις μεγαλύτερες αυθεντίες στον τομέα, πολλές σχέσεις στην εφαρμογή διαφόρων τύπων ρεύματος και ηλεκτρικών πεδίων και τη διέγερση των εξειδικευμένων κυττάρων στη θεραπεία των ενοχλήσεων της οστικής επούλωσης. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν γενικά ήταν είτε ρεύματα χαμηλής έντασης που εισάγονταν στο δέρμα με ηλεκτρόδια, είτε πεδία χαμηλής συχνότητας που εφαρμόζονταν με μη διεισδυτικό τρόπο. Μια μοναδική αθερμική γεννήτρια υψηλής συχνότητας με παλμούς (27,125 MHz), χρησιμοποίησε στα πειράματά του ο D. H. Wilson στο Leeds, παρατηρώντας μια σημαντική αύξηση στην ανταπόκριση των νευρικών κυττάρων τόσο στα ποντίκια όσο και σε ασθενείς που εκτέθηκαν σε ηλεκτρικό πεδίο. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν έναν από τους βασικότερους νόμους της κβαντικής φυσικής: E = hν, όπου E ενέργεια σχετίζεται με ν συχνότητα (και h η σταθερά του Plance), επιχείρησε να σχεδιάσει μια καινούρια γεννήτρια ρεύματος και/ή πεδίων, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά την πιο υψηλή συχνότητα, συμβατή με τους διεθνείς νόμους που αφορούν την ανεκτικότητα του οργανισμού σε μακροχρόνιες και επαναλαμβανόμενες εκθέσεις, και με τη μέγιστη επάρκεια. Αφού καθορίστηκαν τα επίπεδα ανεκτικότητας από το τελευταίο αμερικάνικο εγχειρίδιο σε 10 mW/cm² στο δέρμα, επιλέξαμε έναν επίπεδο περίπου στα 0,5 mW/cm², που είναι το 1/20 του αμερικάνικου προτύπου για μια συνεχή εφαρμογή. Οι πρώτες συσκευές ήταν με μικρές γεννήτριες UHF με παλμούς στα 200 Hz τετραγωνικού σήματος 60 μικροδευτερολέπτων, με τροφοδοσία με μπαταρία τσέπης. Η πιο ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα ήταν μια κεραία με διπλό σπιράλ μελετημένη για να εφαρμόζεται απευθείας στο δέρμα. Αυτό το σύστημα μελετήθηκε για να δώσει με τη βασική συχνότητα των 27, 125 MHz την πιο σημαντική γκάμα αρμονικών. Η υψηλή απόδοση ενός μηχανήματος με μια τροφοδοσία τόσο χαμηλή και οι πρώτες φασματογραφικές αναλύσεις απέδειξαν ότι εργαζόμασταν πράγματι πάνω σε μια ιδιαίτερη συχνότητα. Αυτή η άποψη επιβεβαιώθηκε από τις εργασίες του καθηγητή J. Lawrence Katz (Rensselaer Polytechnic Inst. Troy, N.Y.) αναλύοντας την ενέργεια εξόδου με την ευλύγιστη κεραία και αποδεικνύοντας, όταν η κεραία ήταν φορτισμένη, μια συχνότητα σημαντική για διαφορετικές αρμονικές και κυρίως στα 136,5 – 162,8 – 225 MHz (σχ. 2 και σχ. 3). ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ Η ισχύς ανάπαυλας ανακαλύφθηκε σε τμήματα ιστών στα οποία είχαν εισαχθεί μικρο-ηλεκτρόδια αποτελούμενα από μικροσωληνάκια με υγρό αγωγό. Το ηλεκτρόδιο που αναφέρθηκε, και που ονομάζεται «ουδέτερο ηλεκτρόδιο» βυθίστηκε στο υγρό το οποίο περιέβαλλε το κύτταρο, το άλλο ηλεκτρόδιο ονομάζεται «ενεργό ηλεκτρόδιο». Μπορούν λοιπόν να γίνουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις: 1 Δεν υπάρχει απόκλιση στο γαλβανόμετρο αν το ενεργό ηλεκτρόδιο παραμείνει στην εξωτερική επιφάνεια του κυττάρου. 2 Το γαλβανόμετρο αποκλίνει όταν εισχωρεί το ηλεκτρόδιο στο εσωτερικό του κυττάρου, αλλά αυτή η απόκλιση παραμένει η ίδια όποια κι αν είναι η θέση του ηλεκτροδίου στο κύτταρο. 83 Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το κυτταρόπλασμα είναι ισοδύναμο, και ονομάζεται «δυναμικό κυτταρικής ανάπαυλας» η διαφορά δυναμικού που αποδεικνύεται όταν το ενεργό ηλεκτρόδιο είναι στο εσωτερικό του κυττάρου. Επειδή από αυτή τη διαφορά προκύπτει πάντα ένα δυναμικό πιο αυξημένο στο εξωτερικό, φαίνεται σαν να απαγορεύει η μεμβράνη κάθε εισβολή αρνητικών φορτίων (ή τη διείσδυση θετικών φορτίων). Ο Barstein ήταν ο πρώτος που είκασε την αντίσταση των δύο στρωμάτων ηλεκτρικών φορτίων διαφορετικού σήματος από την μία και την άλλη πλευρά της μεμβράνης, γι’ αυτό και ονομάζεται «δυναμικό της μεμβράνης» το δυναμικό ανάπαυλας που είναι στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα της ανόμοιας κατανομής ιόντων από τη μία και την άλλη πλευρά της κυτταρικής μεμβράνης. 84 Συχνότητες συγχρονισμού Κάθε καδράκι οριζόντιο ισοδυναμεί με Κάθε καδράκι κάθετο ισοδυναμεί με 50 MHz 10 dB Απόσπασμα από τις εργασίες του καθ. Katz Rensselaer , Ινστιτούτο Τεχνολογίας Πανεπιστήμιο Troy, Ν.Υ. Εκπομπή σε επίπεδο ελεύθερης κεραίας Δεν υπάρχει σημαντική επίδραση στα 27 MHz Απορρόφηση με μετατροπή της ενέργειας σε θεωρητική θερμότητα Συχνότητα Συντονισμού κατά προσέγγιση από 130 MHz ως 250 MHz Εκπομπή σε επίπεδο κεραίας πάνω στην οποία είναι ακουμπισμένο το χέρι 85 ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΔΡΑΣΗΣ Επανενώνοντας 2 μικροηλεκτρόδια, ένα στο εσωτερικό του κυττάρου, το άλλο στο εξωτερικό της μεμβράνης, στους 2 πόλους μιας εξωτερικής πηγής με το ενεργό ηλεκτρόδιο συνδεδεμένο στον θετικό πόλο, περνάει μέσω της κυτταρικής μεμβράνης ένα ρεύμα που έχει ως αποτέλεσμα να μειώνει το δυναμικό της μεμβράνης στο σημείο όπου αυτό εφαρμόζεται. Μπορούμε ακόμα να διαπιστώσουμε ότι, μόλις αυτή η μείωση φτάσει από 15 ως 20 mV η μεμβράνη χάνει την πόλωσή της απότομα, το δυναμικό της αλλάζει σύμβολο και αποκτά εκ νέου την τιμή ανάπαυλας μόλις η διέγερση πάψει. Αυτή η αντίδραση ονομάζεται «δυναμικό δράσης», θεωρία διατυπωμένη από τους HURLEY και KEYNER. Θεωρώντας ότι το κύτταρο περιβάλλεται από ένα υγρό πολύ πλούσιο σε K+ και φτωχό σε Na+ και Cl-, αυτοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όταν η ηλεκτρομαγνητική ισχύς που εφαρμόζεται στη μεμβράνη είναι τέτοια που το δυναμικό ανάπαυλας να φτάνει τα 50mV, που σημαίνει μια τιμή για την οποία η ισορροπία των ιόντων Na+ διασπάται, η διαπερατότητα αυτών των ιόντων Na+ αυξάνει απότομα ως αποτέλεσμα της έμφραξης της αντλίας Νατρίου/Καλίου, η λειτουργία της οποίας είναι να διώχνει διαρκώς το νάτριο από το εξωτερικό του κυττάρου. Από αυτή τη στιγμή τα ιόντα Na+ βρίσκονται σε υπερβολική ποσότητα στο κύτταρο και αυτό καθορίζει την πτώση του δυναμικού ανάπαυλας. Όταν αυτή η πτώση φτάσει στα περίπου 40 mV προκαλείται μια έξοδος στη μάζα των ιόντων K+ που τείνει να επαναφέρει το δυναμικό της μεμβράνης στην τιμή του δυναμικού της ισορροπίας του K/Na (+80mV) και αυτό εξηγεί τη γρήγορη επαναφορά της τιμής ανάπαυλας (-70 mV) και την προσωρινή υπερπόλωση που προκαλείται γενικά στο τέλος του δυναμικού δράσης. ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΥΝΔΕΣΗΣ Τα πειράματα των MATENOI και DUBOIS-REYMOND απέδειξαν την ύπαρξη μιας διαφοράς δυναμικού ανάμεσα στην τραυματισμένη περιοχή ενός νεύρου/μυός και την άθικτη περιοχή. Αυτή η διαφορά δυναμικού ονομάζεται δυναμικό τραύματος. Αυτή είναι ίδια με το μισό περίπου του δυναμικού ανάπαυλας σε ένα άθικτο κύτταρο. Μπορούμε να συνεπάγουμε λοιπόν, σύμφωνα με μια φυσικο-χημική ιδέα της ιατρικής, ότι πολλά οργανικά τραύματα έχουν σαν συνέπεια μια ανισορροπία του δυναμικού ανάπαυλας των κυττάρων στο μέρος του οργανισμού που έχει πληγεί. Είναι προφανές ότι όλες οι παραδοσιακές θεραπείες με βάση τα φάρμακα φαίνονται να έχουν μειωμένη επίδραση ή τουλάχιστον όχι τόσο άμεση όσο μια φυσική ηλεκτρική/ηλεκτρομαγνητική θεραπεία, που θα είχε την ικανότητα να δράσει απευθείας στο επίπεδο της ισορροπίας του κυττάρου. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ: Αν υποβάλουμε το τραυματισμένο κύτταρο σε ένα έντονο παλλόμενο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο χωρίς θερμικές συνέπειες, επιτυγχάνεται μια εκτεταμένη θεραπευτική επίδραση με δράση εξισορρόπησης του δυναμικού ανάπαυλας των τραυματισμένων κυττάρων. Η πιο βέβαιη απόδειξη αυτής της τοπικής δράσης είναι η ικανότητα της πρόληψης του οιδήματος. Πράγματι προκαλεί διείσδυση Na+ στο εσωτερικό του τραυματισμένου κυττάρου, του οποίου το δυναμικό ανάπαυλας είναι πεσμένο, συνοδεύεται από μια διείσδυση νερού που τεντώνει την κυτταρική μεμβράνη. Λίγο-λίγο αυτή η κατακράτηση νερού προκαλεί οίδημα. Αν εφαρμοστεί 86 τοπικά η παλμική ενέργεια υψηλής συχνότητας, η ταχεία αποκατάσταση του φυσιολογικού δυναμικού επιτρέπει την αποφυγή του σχηματισμού οιδήματος (Πίνακας 4). Κάθε φυσιολογικό κύτταρο του ανθρώπινου σώματος φέρει, σε εκπληκτικό επίπεδο, ένα αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο που παράγεται από μια ενεργή άντληση των ιόντων Na+ προς το εξωτερικό του κυττάρου. Αυτή η αποβολή ιόντων Na+ παράγει μια αυξημένη διαφορά ηλεκτρικού δυναμικού στο εσωτερικό και το εξωτερικό της επιφάνειας της μεμβράνης. Αυτή η διαφορά δυναμικού μπορεί να μετρηθεί με ακριβή τρόπο με την εισχώρηση ούλτρα-μικρο ηλεκτροδίων στο κύτταρο και να χρησιμοποιηθεί έτσι σαν όργανο μέτρησης της ιοντικής συγκέντρωσης, προπαντός εκείνης των ιόντων Na+ και K+ που διαφέρουν ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό του κυττάρου. Οι βιολογικές επιδράσεις που εκδηλώνονται υποβάλλοντας ένα μέρος του ανθρώπινου σώματος σε παλλόμενα μαγνητικά πεδία τυχαίας συχνότητας, μελετήθηκαν από διάφορους συγγραφείς, αλλά δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί εντελώς ούτε σε κυτταρικό ούτε σε οργανικό επίπεδο, όπως δεν είναι ξεκάθαρος ο ρόλος που οι μαγνητικές καταιγίδες που προέρχονται από τον ήλιο, οι φάσεις της σελήνης, οι ατμοσφαιρικές αλλαγές, παίζουν στον καθορισμό κάποιων ανθρώπινων παθολογιών. Το σίγουρο είναι ότι δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ βλαβερές επιδράσεις ούτε υποκειμενικές ούτε αντικειμενικές. Κύτταρα που καλλιεργήθηκαν στο γυαλί και εκτέθηκαν σε παλλόμενα μαγνητικά πεδία επιδεικνύουν μια αύξηση των μιτώσεων χωρίς μεταλλάξεις ή κυτταρικές αποκλίσεις. Άρα είναι τώρα πια αποδεκτό ότι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία διευκολύνουν και ομαλοποιούν την ηλεκτρική αγωγιμότητα της παθούσας ανατομικής περιοχής. Πράγματι ο βιολογικός μηχανισμός επαναπολώνει τις κυτταρικές και υπο-κυτταρικές δομές που έχουν προβλήματα στην πόλωση εξαιτίας ενός μηχανικού, χημικού ή φυσικού τραυματικού γεγονότος, επαναφέροντας στα φυσιολογικά τη λειτουργία νατρίου/καλίου και, άρα, το κυτταρικό ηλεκτρικό δυναμικό , με ταχεία εξαφάνιση του οιδήματος και επιτάχυνση των επουλωτικών διαδικασιών. Παρ’ όλο που η ευρεία δυνατότητα εφαρμογής και οι θεραπευτικές επιδράσεις που επιτεύχθηκαν φέρνουν στο νου ένα μηχανισμό δράσης πιο πολύπλοκο, πιθανόν λόγω παρέμβασης βιολογικών υγρών, είναι πραγματικότητα ότι η τοποθέτηση ενός μαγνητικού πεδίου σε επίπεδο επινεφριδίων και υποθαλάμου, ενισχύει και επιταχύνει την αποκατάσταση του τραύματος με τοπική θεραπεία. Οι επιδράσεις που καθορίζονται από τέτοια ηλεκτρομαγνητικά πεδία είναι πράγματι πολυάριθμες: αύξησης της περιφερικής ροής του αίματος, λύση του μυϊκού σπασμού, επιτάχυνση της μετάδοσης του νευρικού ερεθίσματος, αντιφλεγμονώδη, αντιοιδηματική δράση, μετατροπή της διαπερατότητας της μεμβράνης, βακτηριοστατική δραστηριότητα, νευρορυθμιστική δράση σε διεγκέφαλο, υποθάλαμο, επινεφρίδια, συκώτι, σπλήνα. Όλα αυτά θα μπορούσαν να συνδεθούν με τους χημικούς μεσολαβητές (ενδορφίνες, προσταγλαδίνες, ελεύθερες ρίζες…) αν και αυτό το πεδίο δεν έχει ερευνηθεί ακόμα εξ’ ολοκλήρου. 87 Τα πεδία δράσης μπορούν να διαχωριστούν ως εξής: ΟΞΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ: Φλεγμονές (οδοντικά αποστήματα, ωτίτιδες, βρογχίτιδες, φλεβίτιδες) – αντίδραση στη θέση χειρουργικών επεμβάσεων – τραυματισμοί με μώλωπες ή διαστρέμματα – τενοντίτιδες και θυλακίτιδες – κτλ ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΕΣ ΧΡΟΝΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ: οστεομυελίτιδες – ψεδαρθρώσεις – πληγές κατάκλισης – διαβητικά και αγγειακά έλκη – επιδερμικά και σπλαχνικά συρίγγια – περιφερικές νευροπάθειες ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΩΜΑΛΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ: αϋπνία – υπερτασικές καταστάσεις – έρπητας – ψωρίαση – διάφορες ενοχλήσεις της κιναισθησίας – κτλ Ως εκ τούτου τα πεδία εφαρμογής των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων είναι πολύ ευρεία: από την ορθοπεδική στη γυναικολογία, από τη χειρουργική στη δερματολογία. Η μοναδική σταθερά απεικονίζεται από το γεγονός ότι η χρήση τέτοιων κυμάτων επιτρέπει, σε σχέση με τις παραδοσιακές φυσικές θεραπείες όπως η ρανταρθεραπεία, η μαρκονιθεραπεία, η υπερηχοθεραπεία, η UV, μια πιο αποτελεσματική αναλγητική και αντι-οιδηματώδη επίδραση με μια βιολογική επίδραση πιο πρόωρη, πιο έντονη και πιο διαρκή. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: Οποιοδήποτε λάθος, είτε στη δοσολογία είτε στην επιλογή των παραμέτρων, δεν προκαλεί καμία αρνητική επίδραση, αλλά η μόνη συνέπεια μπορεί να είναι μια μειωμένη ωφέλιμη δράση. Καμία αντένδειξη δεν είναι γνωστή, ακόμα και παρουσία ενός βηματοδότη, με την προϋπόθεση ότι η συσκευή είναι τοποθετημένη σε απόσταση μεγαλύτερη των 60εκ. από την καρδιά. N.B.: Δεν υπάρχει ακόμα καμία αντένδειξη ούτε κίνδυνος ατυχημάτων (επιφανειακά ή βαθειά εγκαύματα, δευτερεύουσες ηλεκτρικές επιδράσεις, κτλ. όσο η ενεργειακή εκπομπή της συσκευής (0,5 mW/cmq) είναι μέσα στα όρια της βιολογικής ανεκτικότητας. Οι συσκευές κατασκευάζονται σε απόλυτη συμφωνία με τους νόμους των Η.Π.Α. για την απόλυτη ασφάλεια του ασθενούς και του χρήστη (RADIOFREQUENCY RADIATION DOSIMETRY HANDBOOK – Aerospace Medicine –NASA). Οι συσκευές MAGNETO FIELD και ENBIOS είναι φορητού τύπου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε στο κρεβάτι του ασθενούς, είτε στο ασθενοφόρο, είτε στο γήπεδο, είτε στην οικία και κυρίως προσαρμόζονται τέλεια στις απαιτήσεις του γιατρού και του ασθενούς. Σε αυτές τις συσκευές βρίσκουμε τη σχέση ενός απόλυτα ελεγχόμενου ηλεκτρικού πεδίου UHF και ενός μαγνητικού πεδίου με προγραμματίσιμες παραμέτρους που επιτρέπουν να επιτύχουμε, ταυτόχρονα με τη θεραπευτική επίδραση, μια αναλγητική και αντισπαστική επίδραση. Τα δύο πεδία παράγονται από μία κεραία που τοποθετείται σε απευθείας επαφή με το δέρμα του ασθενούς: η επιφάνεια της κεραίας είναι αγώγιμη. Αφού τοποθετηθούν οι κεραίες στο δέρμα του ασθενούς, και επειδή η συχνότητα και η ισχύς του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου εκπέμπονται αυτόματα από το κύκλωμα, 88 αρκεί να ξεκινήσουμε τη θεραπεία για ένα διάστημα μεγαλύτερο ή μικρότερο ανάλογα με την παθολογία, συνεπώς για μισή ώρα/μία ώρα, σε κύκλους περίπου 1015 συνεδριών. Όσον αφορά την τοποθέτηση των κεραιών, τοποθετούνται σε επαφή με το δέρμα στο επίπεδο της θέσης του τραύματος όταν πρόκειται για μια εντοπισμένη οξεία μορφή, ενώ τοποθετούνται σε στάνταρ σημεία που ανταποκρίνονται στο νεφρό και/ή στο συκώτι, στη σπλήνα, στον υποθάλαμο, όταν η παθολογία είναι γενικευμένης ή χρόνιας οξείας μορφής. Συμπερασματικά μπορούμε να υποστηρίξουμε χωρίς αμφιβολία, ότι ο χρόνος επούλωσης των καταγμάτων, των τραυμάτων, των πληγών και των ελκών, των οιδημάτων και των φλεγμονών επηρεάζεται ευνοϊκά από τη χρήση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ AMOUR L., RAGO R., BIASCI R.: Studio clinico preliminare sull’utilizzazione dei campi elettromagnetici ad altissima frequenza e basso voltaggio. BASSETT C.A.L., PAWLUK R.J : The electrical behavior of cartilage during loading. Science 178: 982, 1972 BURNEY et al.: U.S.A.F. Aerospace Med. Radiofrequency Radiations Dosimetri Handbook. Univ. of Utah, Feb. ‘78 CONSTANTINESCU D., FELLUS M.: Aspects noveaux de l’ electromagneto therapie de jaute frequence pulse a effects athermiques. Paris DEBELLE, LORTIOR, BERGHMANS, CARION ET ROSENFELD : Activite therapeutique d’ une emission hertzienne de tres faible intensite. Bruxelles Medical, no 12, Dec. ‘77 Electrically mediated Mecanism in Living Systems. Annals of the New York Academy of Sciences, vol. 238, 74 Electromagnetic bioinformation. Pub. Urban M. and Schwarzemberg, Baltimore, ‘79 FELLUS M.: Effects et athermiwues des ondes hertziannes. Congres International de l’U.R.S.I., Helsnki, ‘78 FELLUS V.M. : Frequenze UHF specifiche per stimolazione cellulare e processi di guarigione. 2nd Annual Brags, September 20-22, 1982 FUKADA and YASUDA: The piezoelectric effect of bones. J. Phys. Soc. Japan, 1957, 12, 1158-1162 GRANDOLFO M., RINDI A,: Radiofrequenze e microonde: effetti biologici e protezionistica. \medicina – RIV.E.M.I., 1981, 1 396-400 HONNART F., PATEL A.: Etude de l’ action e de l’ energie electromagnetique de haute frequence en chirurgie orthopedique et traumatologique. A propos de 65 cas. Gaz. Med. De France, 87, no 17, 9-580, 2196-2198 LECHENER F., OELLER G., ASCHERL R. : Trattamento della pseudartrosi infetta con la terapia del campo elettrodinamico. FORSCHR. Med. 27 Ig, 1979, no 20 PRESSMAN A.S.: Electromagnetic Fields and Life. Plenum Preis N.Y., 1972 RODAN G.A., BOURRET L.A., NORTON L.A: DNA synthesis in cartilage cells is stimulated by oscillating electric fields. Science 199: 690, 1978. 89 Ινστιτούτο φαρμακολογίας, Σχολή Ιατρικής και Χειρουργικής Πανεπιστήμιο μελετών του Μιλάνο Κλινική Ορθοπεδική 4η, Νοσοκομείο San Raffaele Πανεπιστήμιο των Μελετών του Μιλάνο ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΙΘΑΝΗ ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΥ ΧΑΜΗΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ L. ZECCA – G. DAL CONTE ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΗ Το μεγαλύτερο μέρος των μελετών που έγιναν πάνω στις βιολογικές επιδράσεις των ερτζιανών κυμάτων διεξήχθη με συσκευές που παράγουν μετρικά ή εκατοστομετρικά κύματα, τόσο με συνεχή όσο και με παλλόμενη εκπομπή σημαντικής ισχύος. Σε τέτοιες εντάσεις (δεκάδων V) τα μη ιονίζοντα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, αν και παλλόμενα (άρα υποθερμικά ή αθερμικά), μπορούν να προκαλέσουν σημαντικό αντίκτυπο κυρίως όσον αφορά τα όργανα παρεκχυμάτωσης προπαντός του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Με την παρούσα εργασία θελήσαμε να επαληθεύσουμε αν η αντιφλεγμονώδης επίδραση των παλλόμενων ερτζιανών κυμάτων (PEMF), διατηρείται χρησιμοποιώντας εντάσεις υπερβολικά χαμηλής ισχύος, τέτοιες δηλαδή που να στερούνται απολύτως ανεπιθύμητων παρενεργειών. Γι’ αυτό το λόγο, επιλέξαμε το οίδημα καραγενάνης σαν πειραματικό μοντέλο για να αξιολογήσουμε τις αντι-οιδηματογενείς και αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις των PEMF χαμηλής εντάσεως, και να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα με εκείνα που επιτεύχθηκαν με ένα κλασικό αντιφλεγμονώδες φάρμακο (φενιλμπουταζόνη). ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Χρησιμοποιήσαμε μια πηγή κυμάτων συχνότητας 27 MHz, με 600 παλμούς ανά δευτερόλεπτο, με περίοδο δράσης 60 δευτερολέπτων και παύσεις του 1,66 msec, εντάσεως περίπου 2 mW/cmq. Χρησιμοποιήθηκαν για το πείραμα αρσενικοί αλμπίνοι αρουραίοι ράτσας Sprague Dawley, βάρους 150-170γρ., προερχόμενοι από την ίδια εκτροφή, που εκτράφηκαν από πριν για 15 gg σε κλιματιζόμενο περιβάλλον (T˚21˚C U.R. 60%), με σταθερή διατροφή, και παροχή νερού από το υδραγωγείο του Μιλάνο. Το πειραματικό οίδημα προκλήθηκε μέσω υποδόριας ένεσης στην πελματική απονεύρωση του πίσω δεξιά ποδιού με 0,1 ml ενός διαλύματος 1% καραγενάνης σε νερό. Αξιολογήθηκαν ποσοτικά οι τιμές των πίσω άκρων (σε σχέση με το οίδημα και χωρίς αυτό) μέσω πληθυσμογράφου, με τη βύθιση του ποδιού σε μια μικρή φιάλη που περιείχε υδράργυρο μέχρι αυτός να φτάσει στο ύψος του πλάγιου σφυρού. Υπολογίστηκε λοιπόν η μεταβολή του όγκου του άκρου με οίδημα σε σχέση με το άθικτο. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με καθορισμένα διαλείμματα: σε χρόνο 0 και μετά από 60, 120 και 180 λεπτά από την ένεση. Τα ζώα, 45 στον αριθμό, χωρίστηκαν σε 3 ομάδες: - έλεγχοι 15 ζώα - θεραπεία με αντιφλεγμονώδες φάρμακο 15 ζώα - θεραπεία με PEMF χαμηλής συχνότητας 15 ζώα Η φενιλμπουταζόνη δόθηκε σε δόσεις των 2,5 mg/Kg, 30 λεπτά πριν την ένεση. Η ακτινοβολία με PEMF ξεκίνησε 1 ώρα πριν την ένεση και διήρκησε όσο το πείραμα. 90 Η θεραπεία πραγματοποιήθηκε εφαρμόζοντας την κεραία εκπομπής (συνδεδεμένη στο εναλλασσόμενο κύκλωμα, που τροφοδοτείται από κοινές μπαταρίες) στο κλουβί από πλεξιγκλάς των ζώων: χρησιμοποιήθηκαν 2 κεραίες για κάθε κλουβί, τοποθετημένες στις δύο μακριές τους πλευρές. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν καταγράφονται στον πίνακα 1 που δείχνει πως τα PEMF, αν και πολύ χαμηλής έντασης, έχουν σημαντική αντιφλεγμονώδη επίδραση. Τέτοια δράση, αν και μικρότερη από την καθορισμένη με φενιλμπουταζόνη, που στο πείραμα χρησιμοποιήθηκε σε συνηθισμένες θεραπευτικές δόσεις, παρουσιάζει αναμφίβολο ενδιαφέρον, τόσο θεωρητικό όσο και πρακτικό. Θεωρητικό επειδή αποδεικνύει σε όσους έχουν ακόμα αμφιβολίες, ότι τα παλλόμενα αθερμικά ηλεκτρομαγνητικά κύματα έχουν σημαντικές βιολογικές επιδράσεις και ενδιαφέρουσες από θεραπευτική άποψη, αν και χρησιμοποιούνται σε πολύ χαμηλή ένταση. Πρακτικό επειδή είναι εμφανές ότι μια τέτοια θεραπευτική μέθοδος μπορεί να είναι αποτελεσματική είτε από μόνη της είτε συνδυασμένη με άλλες ιατρικές ή φυσικές θεραπείες, στην εφαρμογή σε διάφορους τύπους φλεγμονών, απ’ την άλλη πλευρά δεν παρουσιάζει ανεπιθύμητες ενέργειες (όπως γαστρικές βλάβες και μη ανεκτικότητα) που έχουν τα αντιρρευματικά φάρμακα. Πριν καταλήξουμε θεωρούμε σημαντικό να υπογραμμίσουμε πώς η θεραπεία θα επιτύγχανε πιθανόν ένα θεραπευτικό αποτέλεσμα πιο αξιόπιστο αν η κεραία εκπομπής τοποθετούνταν σε επαφή με την περιοχή προς θεραπεία, όπως συνήθως συμβαίνει στην κλινική, και εδώ δεν είναι εφικτό για προφανείς τεχνικούς λόγους. Η ένταση μειώνεται στον κύβο της απόστασης πηγής-ζώου. Πίνακας 1 Χρόνος που Μέση αύξηση του όγκου του ποδιού με φλεγμονή σε σχέση διανύθηκε από με το άθικτο την έναρξη του Έλεγχοι PEMF Φενιλμπουταζόνη πειράματος 60 λεπτά 19.8 17.5 (A) 13.9 (C) 120 λεπτά 20.5 15.8 (B) 12.6 (C) 180 λεπτά 20.9 14.0 (C) 12.1 (C) Α: ασήμαντο Β: p 0.02 C: p 0.01 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Οι Α.Α. μελέτησαν την αντι-οιδηματική επίδραση των παλλόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλής έντασης (PEMF) στο πειραματικό οίδημα καραγενάνης, πετυχαίνοντας σημαντικές μεταλλαγές στους αρουραίους σύμφωνα με τους ελέγχους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Barnothy M.A.: Biological Effects of Magnetic Fields Plenum Press, N.Y. – London, vol. 1o 1964, vol. 2o 1969 Miklos Nadasdi: Inhibition of Experimental Arthritis by Athermic Pulsating Short Waves in Rats – Orthopedics, vol. 2o, no 5, 19700 Persinger M.A.: ELF and VLF Electromagnetic Fields Effects – Plenum Press, N.Y. – London 1974 Presman A.S: Electromagnetic Field and life – Plenum Press, N.Y. – London, 1970 91 Ινστιτούτο φαρμακολογίας, Σχολή Ιατρικής και Χειρουργικής Πανεπιστήμιο μελετών του Μιλάνο Κλινική Ορθοπεδική 4η, Νοσοκομείο San Raffaele Πανεπιστήμιο των Μελετών του Μιλάνο ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΥΓΡΩΝ ΠΟΥ ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ 27 MHZ ΧΑΜΗΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ, ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ L. ZECCA – G. DAL CONTE ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για να εμβαθύνουμε τώρα πια κλινικά στη χρήση των συσκευών που παράγουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα ραδιοσυχνότητας είναι απαραίτητο να καθορίζουμε που και που το θεραπευτικό «εύρος» (range) της έντασης ανάλογα με τον τύπο της παθολογίας προς θεραπεία, για να αποφύγουμε είτε μικρότερες από το κανονικό δοσολογίες, προφανώς λίγο αποτελεσματικές, είτε υπερδοσολογίες που μπορούν να αποβούν επικίνδυνες ή να προκαλέσουν κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Εν όψει πιθανόν θεραπευτικών εφαρμογών θελήσαμε να μελετήσουμε, στην ακόλουθη εργασία, τις ενδεχόμενες αλλαγές μερικών αιματικών και ουρικών στοιχείων που συναντώνται μετά την έκθεση του ζώου (αρουραίος) σε ακτινοβολία με ερτζιανά κύματα χαμηλής έντασης, παλλόμενα σε χαμηλή συχνότητα (PEMF): σε τέτοιες συνθήκες η επίδραση στους ιστούς είναι στην ουσία απούσα. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Η πηγή που χρησιμοποιείται παράγει ένα κύμα 27 MHz, παλλόμενο (600imp/sec) με μια ενεργή περίοδο 60 sec και διάλειμμα παύσης 1.66 msec, ισχύος περίπου 2 mW/cmq. Το εναλλασσόμενο κύκλωμα συνδέεται με μια κεραία εκπομπής. Η θεραπεία πραγματοποιείται εφαρμόζοντας την κεραία εκπομπής στο κλουβί από πλεξιγκλάς των ζώων (2 κεραίες για κάθε κλουβί). Χρησιμοποιούνται αρσενικοί αλμπίνοι αρουραίοι ράτσας Spague Dawley, μέσου βάρους 150 γρ., προερχόμενοι από την ίδια εκτροφή, διατηρημένοι σε περιβάλλον κλιματιζόμενο (T 21˚C, U.R. 60%) με νερό και τροφή κατά βούληση. Μια ομάδα 20 ζώων υποβλήθηκε σε θεραπεία για 21 μέρες μέσω της έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, για 2 συνεχόμενες ώρες κάθε μέρα (από τις 14.00 ως τις 16.00), ενώ 10 αρουραίοι χρησιμοποιήθηκαν σαν έλεγχος. Στο τέλος της περιόδου θεραπείας συλλέχθηκαν τα ούρα και θυσιάστηκαν τα ζώα, αφαιρώντας τους το αίμα για τις εργαστηριακές επιβεβαιώσεις. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ο καθημερινός έλεγχος δεν επέτρεψε να παρατηρήσουμε κανένα σύμπτωμα που να σχετίζεται με τη θεραπεία. Πιο συγκεκριμένα όλα τα ζώα, είτε αυτά που υποβλήθηκαν σε θεραπεία είτε αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για έλεγχο, ήταν στο τέλος του πειράματος σε καλή κατάσταση και η συμπεριφορά τους ήταν φυσιολογική. Όπως παρατηρείται (πίνακας 1 και 2) παρατηρήθηκε όσον αφορά το αίμα: μια πάρα πολύ σημαντική αύξηση της γλουταμινικής-οξαλοξικής τρανσαμινάσης μια ελάττωση της γλυκόζης και των συνολικών λιπιδίων 92 μια αύξηση των λευκοκυττάρων (με σχετική αύξηση των πολυμορφοπύρηνων) μια αύξηση των σφαιρινών του ορού Για τα ούρα, αντιθέτως, δεν παρατηρήθηκαν αλλαγές στις παραμέτρους που να δείχνουν παθολογικές καταστάσεις. Τα ζώα που υποβλήθηκαν σε θεραπεία παρουσίασαν μια μείωση σχετική με το σωματικό βάρος. Η νεκροσκοπική εξέταση των υποθωρακικών και υπογάστριων οργάνων δεν έδειξε αλλαγές σε «τοξικολογικό» επίπεδο. ΣΧΟΛΙΟ Οι αλλαγές στις παραμέτρους των βιολογικών υγρών (SGOT, γλυκόζη, συνολικά λιπίδια, BG με φόρμουλα, σφαιρίνες του ορού) που παρατηρήθηκαν στα ζώα που υποβλήθηκαν σε θεραπεία, παρ’ όλο που είναι στατιστικά σημαντικές, δεν μπορούν να θεωρηθούν παθολογικές καθώς οι τιμές που υπολογίστηκαν βρίσκονται σε φυσιολογικά επίπεδα. Σε μη παθολογικές συνθήκες πειραματισμού θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε μια ωφέλιμη δράση των PEMF χαμηλής έντασης στο μεταβολισμό γενικά: αυτό το γεγονός εκδηλώνεται με μία σταθμητική πτώση και με μείωση του ποσοστού της γλυκόζης και των λιπιδίων. Επιπλέον, η αύξηση των λευκοκυττάρων (με αλλαγές στη φόρμουλα) και των σφαιρινών του ορού μας επιστά την προσοχή (διέγερση) στο ανοσοποιητικό σύστημα. Δεν είμαστε, αντιθέτως, σε θέση να ερμηνεύσουμε την αλλαγή που παρατηρήθηκε στην γλουταμινική- οξαλοξική τρανσαμινάση. Πίνακας 1 Ουρικοί δείκτες pH Γλυκόζη Λεύκωμα Αίμα Κετονικά σώματα Χολερυθρίνη Ιζήματα Έλεγχοι 6.3 + 0.4 Απούσα 10/10 Ίχνη 8/10 Απών 10/10 Απόντα 10/10 Φυσιολογική 10/10 Φυσιολογικά 10/10 Υπό θεραπεία 6.0 + 0.3 Απούσα 10/10 Ίχνη 6/10 Απών 10/10 Απόντα 10/10 Φυσιολογική 10/10 Φυσιολογικά 10/10 Πίνακας 2 ΑΙΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Βάρος 1ο gg (g) Βάρος 21ο gg (g) Αιμοσφαιρίνη (g%) Γλυκόζη (mg%) Συνολικά λιπίδια (mg%) Χοληστερόλη (mg%) Πρωτεΐνη (mg%) Άζωτο (mg%) Ερ. αιμοσφαίρια (106 /mmc) Λευκοκύτταρα (10³/mmc) Ουδετερόφιλα (%) Λεμφοκύτταρα (%) Τρανσαμινάση sgot (UI) Τρανσαμινάση sgpt (UI) VS (Katz index) Na (mEq/l) K (mEq/l) Λεύκωμα (%) Σφαιρίνη (%) Έλεγχοι 146.5 + 1.1 221.0 + 1.7 11.4 + 0.5 1.15 + 0.01 305.0 + 1.2 87.1 + 1.8 6.10 + 0.1 28.0 + 1.0 4.92 + 0.06 6.01 + 0.14 9.1 + 0.7 85.2 + 0.9 70.2 + 1.2 13.5 + 0.6 1.40 + 0.12 150.2 + 0.4 6.75 + 0.3 59.5 + 0.5 41.5 + 0.3 Υπό θεραπεία 148.0 + 1.5 209.5 + 2.0 11.7 + 0.5 1.04 + 0.01 278.0 + 2.0 85.3 + 1.2 6.24 + 0.1 30.0 + 1.0 4.94 + 0.05 7.16 + 0.15 12.5 + 0.8 79.0 + 0.9 79.1 + 1.5 13,2 + 0.7 1.35 + 0.15 150.0 + 0.4 6.8 + 0.4 55.4 + 0.5 44.6 + 0.5 p (t-test) NS 0.005 NS 0.005 0.005 NS NS NS NS 0.005 0.05 0.05 NS NS NS NS NS 0.05 0.05 93 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Οι Α.Α. μελέτησαν τις μεταβολές όσον αφορά το αίμα και τις ουρίνες του ζώου που υποβλήθηκε σε ακτινοβολία με παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά κύματα 27 MHz (PEMF) χαμηλής έντασης, για 21 μέρες, παρατηρώντας σημαντικές αλλαγές, σε σχέση με τους ελέγχους, της γλυκόζης, των λιπιδίων, των λευκοκυττάρων, των αιμοσφαιρινών πέρα από το σωματικό βάρος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Czerski P.: Microwave Effects on the Blood Forming System – Annals of N.Y. Academy of Science, 1975 Johnson C.C.: Biological Effects of Electromagnetic Waves – Boulder, 1975 Persinger M.A.: ELF and VLF Electromagnetic Fields Effects – Plenum Press, N.Y. – London 1974 Presman A.S.: Electromagnetic Field and life – Plenum Press, N.Y. – London, 1970 Zecca L. – Costi P.: Sulle possibili applicazioni terapeutiche delle onde elettromagnetiche pulsate – 3o Congresso Mondiale delle Medicine Naturali – Firenze, 1977 94 Δευτέρα, 20 Σεπτέμβρη / Τετάρτη 22, 1982 Οξφόρδη, Ηνωμένο Βασίλειο – Τόμος 2 ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΕΤΗΣΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΙΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΣΤΑΓΛΑΔΙΝΗΣ ΣΕ ΚΥΤΤΑΡΑ ΟΣΤΕΟΒΛΑΣΤΟΟΜΟΙΑ Η οστεογενετική επίδραση των ηλεκτρικών ερεθισμάτων αποδείχθηκε επανειλημμένως σε πειράματα με ζώα και στη θεραπεία καταγμάτων «μη-ένωσης» (non-union). Στο γυαλί αποδείχτηκε ότι ηλεκτρικές διαταράξεις επηρεάζουν την ανάπτυξη (πολλαπλασιασμός κυττάρων) και τη φαινοτυπική έκφραση των κυττάρων στα οστά και τους χόνδρους. Ο μηχανισμός μεταβολής των ηλεκτρικών ερεθισμάτων με χημικές ενδείξεις δεν είναι ακόμα γνωστός. Προτάθηκε (RODAN & al., SCIENCE 199: 690, 1978) ότι η ηλεκτρική διατάραξη δρα στο επίπεδο της κυτταρικής μεμβράνης και παράγει δευτερεύοντες αγγελιαφόρους (κυκλικά νουκλεοτίδια, ροές Ca++ και Na+,) με τρόπο ανάλογο των πεπτιδικών ορμονών ή των κατεχολαμινών. Είναι γνωστό ότι οι προσταγλαδίνες συμμετέχουν στις κυτταρικές ανταλλαγές μέσω των μεμβρανών. Ανακαλύφθηκε πρόσφατα (Rodan et al., BBRC 102:1358, 1981) ότι η ικανότητα να συνθέτουν PGE2 σχετίζεται με την έκφραση του οστεοβλαστικού φαινοτύπου σε κυτταρικές γραμμές με τέτοια χαρακτηριστικά. Το αντικείμενο σε αυτή τη μελέτη ήταν η εξέταση της επίδρασης των παλλόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων (PEMF) στη σύνθεση της προσταγλαδίνης σε γραμμές οστεοβλαστικών κυττάρων παραγόμενες από οστεοβλάστωμα στο ποντίκι ROS 17/2.8. Τα κύτταρα αναπτύσσονται σε έδαφος καλλιέργειας F-12 εμπλουτισμένο με 10% εμβρυϊκό ορό βοδινού και εκτέθηκαν σε PEMF για περισσότερο από 24 ώρες. Η προσταγλαδίνη E μετρήθηκε στα κύτταρα με ραδιο-ανοσοβιολογική εξέταση (RIA). Η απελευθέρωση 14C αραχιδονικού (πρόδρομος της προσταγλαδίνης) από φωσφολιπίδια κυττάρων. Η μετατροπή του σε 14C-PGE2 αξιολογήθηκε με χρωματογραφία με ελαφριά εκχυλίσματα οργανικών διαλυτών: η δραστηριότητα της κυκλο-οξυγενάσης (προσταγλαδίνη που συνθέτει τα ένζυμα), μετρήθηκε επωάζοντας ζωντανά κύτταρα με αραχιδονικό και μετρώντας το PGE με τη μέθοδο RIA. Βρήκαμε ότι οι PEMF: 1) δεν έχουν επίδραση στη δραστηριότητα της κυκλοοξυγενάσης, που έχει ένα Km 20 uM και ένα Vmax 160 ng/106 κύτταρα/λεπτό, 2) αυξάνουν την απελευθέρωση του αραχιδονικού από τα φωσφολιπίδια περίπου 50% και 3) αυξάνουν την παραγωγή PGE από 200 PG/hr/καλλιέργεια σε 350 PG/hr/καλλιέργεια. Η συγκέντρωση PGE στο έδαφος της καλλιέργειας ξεπερνά τα 10nM, επίπεδο που αυξάνει τη συσσώρευση το κυκλικού AMP, την ανάπτυξη και την οστεοβλαστική δραστηριοποίηση σε οστικές εξαλείψεις. Η διέγερση της σύνθεσης PGE απ’ την πλευρά των PEMF σε σοτεοβλαστικές κυτταρικές γραμμές σχετίζεται με την παρέμβαση της μεμβράνης, την αύξηση του κυκλικού AMP στη μετάλλαξη των ηλεκτρικών ενδείξεων και τις ενδεχόμενες επιδράσεις στην ανάπτυξη και την ωρίμανση. Department of Oral Biology University of Connecticut – School of Dental Medicine Farmington, CT 06032 U.S.A. 95 ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ ΣΕ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΙΝΩΒΛΑΣΤΩΝ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ Έχει αποδειχτεί ότι τα Παλλόμενα Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία (PEMF) διευκολύνουν τη θεραπεία αποκολλημένων καταγμάτων. Το αντικείμενο της μελέτης που περιγράφεται εδώ ήταν να ερευνηθεί η επίδραση του συστήματος Bi-Osteogen (E.B.I., U.K., Ltd) στη σύνθεση των πρωτεϊνών, και συγκεκριμένα στη σύνθεση των μελών της μήτρας, από ινωβλαστούς του τένοντα του εμβρύου του κοτόπουλου (CETF) στην καλλιέργεια. Οι πρώτες καλλιέργειες CETF εκτέθηκαν σε PEMF με επαναλαμβανόμενους και ταχείς παλμούς σε εναλλασσόμενους κύκλους 6 ωρών με μια περίοδο ανάπτυξης 9 ημερών. Ο αριθμός των κυττάρων παρατηρήθηκε ηλεκτρονικά και η σύνθεση των πρωτεϊνών μελετήθηκε με την ενσωμάτωση 3H-προλίνης σε μη διαλυτό υλικό. Το κολλαγόνο εκτιμήθηκε μέσω της ανάλυσης της μετατροπής της 3H-προλίνης σε 3Hυδροσιπρολίνη. Δεν παρατηρήθηκε καμία επίδραση των δύο διαφορετικών PEMF, που αλλάζουν μόνο σε αρνητικό περιβάλλον, στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Η πρωτεϊνική σύνθεση δεν επηρεάστηκε κατά τη διάρκεια της εκθετικής ανάπτυξης, αλλά αυξήθηκε σημαντικά (40-60%) από μια συγκεκριμένη μορφή κύματος. Ακόμα και το κολλαγόνο αυξήθηκε σχετικά, αντιπροσωπεύοντας κατά προσέγγιση το 11% των συνολικών πρωτεϊνών στις καλλιέργειες που εκτέθηκαν, σε αντίθεση με το 5% των ελέγχων. Οι τύποι του κολλαγόνου δεν επηρεάστηκαν από τα PEMF. Τόσο οι καλλιέργειες «ελέγχου» όσο και εκείνες που εκτέθηκαν συνέθεσαν τους τύπους I και III σε αναλογία 9:1 με ίχνη τύπου V. Παράλληλα με αυτή την αύξηση της πρωτεϊνικής σύνθεσης, εκδηλώθηκε μία αύξηση 80% του υλικού χύθηκε σε αντι-ορό σε φιμπρονεκτίνη στις καλλιέργειες που εκτέθηκαν. Από αυτά τα στοιχεία συμπεραίνουμε ότι συγκεκριμένοι τύποι PEMF μπορούν να αλλάξουν το μεταβολισμό των πρωτεϊνών και συγκεκριμένα τη συσσώρευση των τμημάτων του συνδετικού ιστού απ’ την πλευρά των ινωβλαστών των τενόντων στην καλλιέργεια, αλλά μόνο κατά τη διάρκεια της συμβάλλουσας φάσης της ανάπτυξης. Πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν λοιπόν ότι δεν έχουν όλοι οι τύποι κύματος την ίδια βιολογική επίδραση. ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΕΩΝ ΕΝΔΟΠΡΟΘΕΣΕΩΝ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ Δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού των ολοκληρωτικών αντικαταστάσεων των αρθρώσεων του ισχίου και του μηρού σε όλον τον κόσμο, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η ασηπτική αποκόλληση του εμφυτεύματος. Σε περίπτωση αποκόλλησης, η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο εμφύτευμα (τσιμέντο) και το οστό έχει τα χαρακτηριστικά της ψευδάρθρωσης. Πολλές αναφορές έχουν αποδείξει τα οφέλη της ηλεκτρικής και ηλεκτρομαγνητικής διέγερσης στην περίπτωση των καταγμάτων «non-union»: άρα θα μπορούσε να είναι πιθανό να θεραπευτεί και αυτή η ενόχληση στις τεχνητές αρθρώσεις ή τουλάχιστον να βελτιωθούν τα συμπτώματα με μια ικανοποιητική αποκατάσταση της κίνησης. Για να μελετήσουμε τις πιθανότητες μιας τέτοιας θεραπείας διεξήχθη μια έρευνα που αφορά 13 χειρουργικές ορθοπεδικές κλινικές και 10 ιδιωτικές ορθοπεδικές. 462 ασθενείς με προθέσεις από τσιμέντο και 15 με προθέσεις όχι από τσιμέντο, υποβλήθηκαν σε θεραπεία με παλλόμενα ημιτονοειδή ηλεκτρομαγνητικά πεδία 96 χαμηλής συχνότητας (12-22 Hz, 30 Oe). Όλοι αυτοί οι ασθενείς ήταν προορισμένοι για μία ακόμη χειρουργική επέμβαση. Εφαρμόστηκαν γύρω απ’ την άρθρωση του αστραγάλου «κεραίες» με δυνατότητα ρύθμισης και συγκεκριμένου σχήματος και η θεραπεία εξακολούθησε για 2-3 ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο για 15 εβδομάδες. Οι ασθενείς ελέγχονταν και ερωτούνταν περιοδικά. Η μεγαλύτερη περίοδος παρατήρησης ήταν 8 χρόνια. Τα αποτελέσματα της θεραπείας αξιολογήθηκαν με βάση τον αυθόρμητο πόνο, τον πόνο σε κίνηση, τη χρήση δεκανικιών, την απόσταση που διανύθηκε, τη δόση των αναλγητικών. Σε 122 ασθενείς (26%) καταγράφηκαν άριστα αποτελέσματα χωρίς τη χρήση δεκανικιών, σε 188 (41%) παρατηρήθηκαν καλά αποτελέσματα. Ενώ σε 97 ασθενείς (21%) η θεραπεία δεν είχε κανέναν αποτέλεσμα. Σε 55 (12%) η θεραπεία απέτυχε ολοκληρωτικά και αυτοί οι ασθενείς υποβλήθηκαν τελικά σε χειρουργική επέμβαση με νέο εμφύτευμα. 72 ασθενείς υποβάλλονται ακόμα σε θεραπεία. Έτσι, για το 67% των υποκειμένων μια περαιτέρω επέμβαση μπόρεσε να αποφευχθεί. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας φαίνεται να είναι μεγαλύτερη σε περιπτώσεις αποκόλλησης με προθέσεις όχι από τσιμέντο: οι KANHAR και WANURA (Med. Orthop. Techn. 6, 175, 1981), τα αποτελέσματα των οποίων συμπεριλήφθηκαν σε αυτή τη μελέτη, αναφέρονται, σε ένα σύνολο 15 ασθενών, σε μία μόνο περίπτωση αποκόλλησης με πρόθεση όχι από τσιμέντο που έπρεπε να ξαναχειρουργηθεί λόγω μιας επίμονης αποκόλλησης. Η ένδειξη αυτού του τύπου θεραπείας θα έπρεπε να περιοριστεί μόνο σε περιπτώσεις πρόσφατης αποκόλλησης. Μολυσμένες αποκολλήσεις, κατάγματα τσιμέντου, ευρείες περιοχές που υποβλήθηκαν σε ακτίνες Χ και μετατοπίσεις του εμφυτεύματος παραμένουν αποκλειστικά στην αρμοδιότητα της χειρουργικής θεραπείας. Dr. Med. R.Ascherl – Institute for Experimental Surgery (Head: Prof. Dr. Med. G. Blumel) of the Technical University Munich – Ismaniger str. 22, D-8000 Munchen 80, FRG ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΡΟΣΦΑΤΩΝ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΡΑΔΙΟΥ Πρόσφατα κατάγματα απ’ την άπω πλευρά του ραδίου υποβλήθηκαν σε θεραπεία, με την προοπτική μιας τυχαιοποιημένης μελέτης, με ηλεκτρομαγνητικά πεδία στην κλίμακα ELF (1-1000 Hz). Τα αποτελέσματα που μετρήθηκαν με σπινθηρομέτρηση δείχνουν ότι τέτοια θεραπεία μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία επούλωσης ενός πρόσφατου κατάγματος. Δημοσιεύτηκαν πολλές μελέτες για διαφορετικούς τύπους ηλεκτρικής διέγερσης σε κατάγματα και ψευδαρθρώσεις με αργή επούλωση. Παρουσιάστηκαν πολλές κλινικές έρευνες και τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν είναι πολύ καλά. Όμως από όλες αυτές τις κλινικές έρευνες λείπει ένας τυχαίος έλεγχος των περιπτώσεων. Αυτή η μελέτη διεξήχθη για να αποφασίσουμε αν τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία υπερβολικά χαμηλής συχνότητας έχουν επίδραση στη θεραπεία πρόσφατων καταγμάτων. 30 ασθενείς, με κατάγματα σε διαφορετικά σημεία, γύρω από τις αρθρώσεις της άπω πλευράς του ραδίου, υποβλήθηκαν σε θεραπεία ρουτίνας με κλειστή ανάταξη και ακινητοποίηση με γύψο για 4 εβδομάδες. Οι ασθενείς ήταν γυναίκες ανάμεσα στα 50 και 70 έτη. Αυτές οι γυναίκες χωρίστηκαν μετά τυχαία σε ομάδες θεραπείας και ομάδες ελέγχου. Η ομάδα θεραπείας υποβλήθηκε σε θεραπεία κατά την περίοδο της ακινησίας με ηλεκτρομαγνητικά πεδία μήκους κύματος στην κλίμακα ELF (1-1000 Hz). Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο παράγεται από ένα πηνίο με σύρμα από χαλκό και από μια γεννήτρια με ρεύμα τροφοδοτούμενο από μπαταρία. Η συσκευή είναι φορητή. 97 Μια τηλεκάμερα με ακτίνες γάμα συνδεδεμένη σε έναν υπολογιστή χρησιμοποιήθηκε στις σπινθηρογραφικές καταμετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν 1,2,4,8 εβδομάδες μετά το αρχικό τραύμα. 99m-TC-διφωσφονικό χρησιμοποιήθηκε ως ραδιενεργό ίχνος για την αξιολόγηση του σχηματισμού του οστού. Αξιολογήθηκε καλά η οστεογενετική δραστηριότητα σε σχέση με την τραυματισμένη περιοχή, διαχωρισμένη από την υγιή. Τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν μετά από 2 εβδομάδες δείχνουν μια σημαντική αύξηση (p 0,01) της σπινθηρομετρικής δραστηριότητας γύρω από την περιοχή του κατάγματος στην ομάδα που υποβλήθηκε σε EMF σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου (p 0,01). Η σειρά σπινθηρομετρικών εξετάσεων δείχνει ότι η θεραπεία με EMF προκαλεί μια αύξηση σημαντικά μεγαλύτερη στην έναρξη της διαδικασίας της θεραπείας (p 0,01) και υπάρχει πιθανότατα και ένας υποβιβασμός προς τις φυσιολογικές τιμές πιο ταχύς στην ομάδα θεραπείας απ’ ότι στην ομάδα ελέγχου. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Στη θεραπεία πρόσφατων καταγμάτων με EMF παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην ομάδα θεραπείας και στην ομάδα ελέγχου. Τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά και ενθαρρυντικά. Τα αποτελέσματα ενισχύουν ακόμα περισσότερο τη θεραπεία των πρόσφατων καταγμάτων με EMF αυτού του τύπου. Ola Wahlstrom M.D. Department of Orthopaedic Surgery University Hospital, Linkoping, Sweden Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΤΙΚΩΝ ΤΟΥ DEHNAM ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ Μια ενδιαφέρουσα εικασία για να εισάγουμε τη θεραπεία των αποκολλημένων καταγμάτων μέσω παλλόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων (PEMF) είναι να αποφύγουμε την κίνηση της περιοχής με το κάταγμα. Παρουσιάζεται εδώ μια σειρά περιπτώσεων στις οποίες οι PEMF συνδέονται με τους εξωτερικούς στερεωτές του Denham σφιχτά έτσι ώστε να διασφαλίσουμε τη σταθερότητα. Αναφέρονται οι πρώτες 15 περιπτώσεις για τις οποίες χρησιμοποιήθηκε αυτή η τεχνική: 11 παρουσίαζαν ένα κάταγμα «non-union» στην κνήμη, 2 στον πήχυ, 1 απώλεια συνένωσης στο γόνατο. Ο μέσος χρόνος για τις περιπτώσεις του «nonunion» που εξετάστηκαν ήταν 27 μήνες (με ελάχιστο τους 10 και μέγιστο τους 55 μήνες). Με τις συμβατικές χειρουργικές μεθόδους δεν επιτεύχθηκε η συγκόλληση (μέσος όρος των προηγούμενων: 3). Σε μία περίπτωση είχε ήδη υποβληθεί θεραπεία με PEMF με σύνδεση με γύψινους στερεωτές χωρίς επιτυχία. Ο διεγέρτης αποτελείται από μια γεννήτρια κυμάτων, ένα στάδιο εξόδου υψηλής έντασης και πηνίο για τη θεραπεία, και μπορεί να τροφοδοτηθεί είτε από μία μονάδα βασικής ισχύος είτε από μπαταρία. Το πηνίο είναι τοποθετημένο ανάμεσα σε δύο επίπεδα κυκλικά τμήματα διαμέτρου 18εκ. με τρόπο ώστε η απόσταση να μπορεί να ρυθμιστεί από μερικά εκ. μέχρι περίπου 25 εκ στο μέγιστο. Η γεννήτρια παρέχει μια σειρά παλλόμενων κυμάτων με συχνότητα αναφοράς 4 KHz, με χρόνο εργασίας 90% (στο σύνολο) συντονισμένο με μια δεύτερη σειρά παλλόμενων κυμάτων με συχνότητα αναφοράς 25 Hz και χρόνο εργασίας 7,5%. Άρα έχουμε ένα κύμα που αποτελείται από μεταβάσεις διάρκειας 3ms (4KHz) με 98 διαλείμματα των 40ms. Κατά τη διάρκεια του κάθε κύκλου στα 4KHz, το στάδιο εξόδου παράγει ένα μαγνητικό πεδίο στο πηνίο που αυξάνεται κατακόρυφα δίνοντας τιμές μέχρι περίπου 3mT σε 230 μs, που ακολουθούνται από πτώση στο μηδέν σε περίπου 20μs. Όλες οι περιπτώσεις εκτός από μία λύθηκαν σε ένα μέσο χρόνο 4 μηνών (από 3 ως 8 μήνες). Η μοναδική αποτυχία οφείλεται σε ένα λάθος στη διαδικασία συμπίεσης του στερεωτή και πρόκλησης νέου κατάγματος «non-union». Η χρήση των εξωτερικών στερεωτών επιτρέπει στην προσκείμενη άρθρωση να κινείται και στην περιοχή να υποβάλλεται σε θεραπεία ενώ ο ασθενής εκτίθεται σε PEMF. Όσον αφορά τη δική μας εμπειρία αποδείχτηκαν πιο αποτελεσματικές ως βοήθεια οι PEMF σε σχέση με τις ακινητοποιήσεις με γύψο. Μετά από αυτόν τον πειραματισμό η τεχνική χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία σε κατάγματα «non union» στο μεγαλύτερο μέρος των μακριών οστών συμπεριλαμβανομένου και του μηριαίου και του βραχιόνιου. Αυτή η μέθοδος θεραπείας των καταγμάτων «non-union» αποδείχτηκε τόσο αποτελεσματική ώστε να αποτελέσει τη βάση ενός τεστ ελέγχου «διπλά τυφλού» (a doppio cieco) για να καθοριστεί η αποτελεσματικότητα των PEMF. ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΤΩΝ ΜΕ ΠΑΛΛΟΜΕΝΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ Τα παλλόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία (PEMF) χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία αποκολλημένων καταγμάτων, εκφυλισμένων αρθρώσεων και εγγενών ψευδαρθρώσεων για 9 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περισσότεροι από 13.000 ασθενείς με αυτές τις παθολογίες υποβλήθηκαν σε θεραπεία με αυτή τη μη επιθετική χειρουργική μέθοδο που εισάγει στους ιστούς αδύναμα ηλεκτρικά ρεύματα, διαμορφωμένα με συγκεκριμένο τρόπο. Πριν υποβληθούν σε θεραπεία με PEMF, πολλά από αυτά τα άτομα είχαν υποστεί επανειλημμένως, χωρίς επιτυχία, επεμβάσεις για να επιτύχουν τη συγκόλληση του κατάγματος, συμπεριλαμβανομένων εξωτερικών και εσωτερικών μεταλλικών στερεωτών, οστικών άγκιστρων, ή συνδυασμό και των δύο. Επειδή ορισμένα μέταλλα μπορούν να έχουν υψηλή μαγνητική διαπερατότητα («αιχμαλωτίζουν» τη ροή του μαγνητικού πεδίου) και συμπεριφέρονται σαν καλοί αγωγοί, χρειάζεται να δώσουμε προσοχή στον τύπο του μετάλλου που θα χρησιμοποιήσουμε στο χειρουργικό περιβάλλον, δηλαδή αν μπορεί να συμπεριληφθεί λιγότερο ή περισσότερο σε ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Ευτυχώς το ανοξείδωτο ατσάλι 316L, τα κράματα κοβαλτίου-χρωμίου και το τιτάνιο, που χρησιμοποιούνται στην πλειοψηφία των χειρουργικών εμφυτευμάτων, δεν έχουν μεγάλη μαγνητική διαπερατότητα συνεπώς, έχουν μαγνητικά χαρακτηριστικά μόνο λίγο πιο έντονα στους ιστούς στους οποίους είναι τοποθετημένα. Με αυτή τη λογική τα ρεύματα που εισάγονται στο εμφύτευμα από ένα ασθενές εναλλασσόμενο στο χρόνο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, είναι μικρά. Μπορούμε λοιπόν να επιβεβαιώσουμε εκ των προτέρων ότι η παρουσία ή η απουσία των μετάλλων σε ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία με PEMF δε θα έπρεπε να επηρεάζει, ουσιαστικά, το ποσοστό των επιτυχιών, ούτε το χρόνο συγκόλλησης. Σε αυτή τη μελέτη αναλύονται 450 περιπτώσεις καταγμάτων «non-union». Κάθε ασθενής, που υποβλήθηκε σε PEMF, παρουσιάζει ένα τουλάχιστον ποσοστό αποτυχίας σε ότι αφορά την επούλωση ενός κατάγματος ακόμα και μετά τη χρήση πλακών, βιδών, ενδομυελικών ράβδων και στροφέων. Σε κανέναν ασθενή η χειρουργική επέμβαση δεν ήταν παράλληλη με την επούλωση. Στην ομάδα μελέτης συμπεριλήφθηκαν υποθέσεις αποκόλλησης, σπασίματα και αποκολλήσεις των μεταλλικών εμφυτευμάτων. Τα PEMF, από μόνα ή σε συνδυασμό 99 με γύψο και ελαφρά στηρίγματα, χρησιμοποιήθηκαν από περίπου 200 χειρουργούς. Το ποσοστό των επιτυχιών ήταν 75% και διαφοροποιείται στο 86% για την κνήμη και στο 60% για το βραχίονα. Το 29% παρουσίασε μια μόλυνση και η επούλωση έγινε στο 70 % αυτών. Οι ασθενείς με παθήσεις μακροχρόνιες (2 χρόνια) και ατροφικά τραύματα είχαν ένα ποσοστό επιτυχίας πιο χαμηλό (με εξαίρεση τις περιπτώσεις που αφορούν την κνήμη). Η συγκόλληση καθορίστηκε, εν μέρει, από τη συνεργασία του ασθενούς. Όταν οι στερεωτές λύνονταν ή έσπαγαν και χρησιμοποιούνταν γύψος (με ελαφρά στηρίγματα για τα κάτω άκρα), το ποσοστό επιτυχίας για όλα τα τραύματα (εκτός από το βραχίονα) ήταν 93%. Στο βραχίονα, μια καλή χρήση της θεραπείας βελτιώνει το ποσοστό των επουλώσεων γενικά από το 60% στο 75%. Επιπλέον, ασθενείς στους οποίους η ακτινογραφία παρουσίαζε ένα εμφανές λύσιμο γύρω από τις βίδες και τις μπάρες (περιοχές καθαρές στις ακτίνες Χ), εκδήλωναν μια αυξημένη ραδιο-ένταση σε αυτές τις περιοχές της οστικής απορρόφησης. Δε βρέθηκε κανένα προφανές σημάδι διάβρωσης και τα εμφυτεύματα που αφαιρέθηκαν μετά τη συγκόλληση φαίνονταν «καθαρά». Ο μέσος χρόνος επούλωσης για όλα τα ανατομικά μέρη ήταν 6 μήνες, ουσιαστικά ίδιος με εκείνον μιας σειράς 1.078 περιπτώσεων κατάγματος «non-union» στην οποία μόνο 200 ασθενείς είχαν μεταλλικά εμφυτεύματα κατά τη διάρκεια της θεραπεία με PEMF. Αυτή η μελέτη επιβεβαιώνει τη θεωρία ότι τα PEMF είναι συμβατά με εξωτερικούς μη μαγνητικούς στερεωτές. ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ 27 MHZ Επιδράσεις στο αίμα, ανοσοβιολογική ανταπόκριση και αντιφλεγμονώδης δραστηριότητα αξιολογήθηκαν σε αρουραίους και ποντίκια μετά την έκθεση σε παλλόμενες ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες στα 27 MHz (1mW/cmq). Στους αρουραίου, μετά από εφαρμογή 120 λεπτών την ημέρα για 20 μέρες, παρατηρήθηκε μια αύξηση των λευκών κυττάρων (p 0.005) και της συγκέντρωσης της γ-σφαιρίνης (p<0,01). Το ποσοστό των λεμφοκυττάρων μειώθηκε, ενώ εκείνο των ουδετερόφιλων αυξήθηκε. Όταν τα ποντίκια εκτέθηκαν σε ακτίνες-γ (750 Rad) με μία μόνο ακτινοβολία, τα ζώα που υποβλήθηκαν προηγουμένως στα προειρημένα κύματα και εκείνα που υποβλήθηκαν σε θεραπεία στη συνέχεια, εμφάνισαν μια ουσιαστική μείωση θνησιμότητας σε σχέση με τους ελέγχους. Το 58% των ποντικών που υποβλήθηκε σε θεραπεία πριν και μετά την έκθεση σε ακτίνες-γ επέζησε για 30 ημέρες μετά. Σε ένα άλλο πείραμα προκλήθηκε μια φλεγμονή στο πόδι ενός αρουραίου. Σε μια ομάδα ζώων χορηγήθηκε φενιλμπουταζόνη, μια άλλη ομάδα εκτέθηκε σε κύματα 27 MHz. Στην ομάδα των ζώων που υποβλήθηκαν σε ακτινοβολία παρουσιάστηκε μια μείωση της φλεγμονής (p<0,001 σε σχέση με τους ελέγχους) συγκρινόμενη με αυτήν που επιτεύχθηκε με το προαναφερθέν φάρμακο. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν τις ανοσοδιεγερτικές και αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις αυτής της έκθεσης σε χαμηλή ένταση, κάτι το οποίο είναι ενδιαφέρον από την άποψη του μηχανισμού δράσης της θεραπευτικής εφαρμογής. 100 ΚΛΙΝΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΕΣ Δρ. GIANLUIGI CALVI Διευθυντής Αναισθησίας και Θεραπείας του Πόνου ASL PAVIA 101 Ο Παράκελσος, «καθηγητής» της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας περίπου 450 χρόνια πριν αναφέρει ότι, χρησιμοποιώντας μαγνητικές ράβδους σιδήρου με εφαρμογή στους ασθενείς, διαμέσου μιας αστρικής ισχύος που διαχωρίζει έναν πόλο ελκτικό και έναν πόλο απωθητικό «θεραπεύεται η αιμόρροια των ματιών, των αυτιών, της μύτης και των εξωτερικών αρθρώσεων, η εξάρθρωση του ισχίου, τα συρίγγια, ο καρκίνος, τα κατάγματα, οι ρήξεις, θεραπεύει τον ίκτερο και διώχνει την υδρωπικίαση όπως παρατήρησα συχνά κατά τη διάρκεια των πειραμάτων μου». 102 M. FARADAY (1791 – 1867) A.M. AMPERE (1775 – 1836) H.C. OERSTED (1777 – 1851) LENZI ΣΤΑ 1937 - 42 N. HAIMOVIC V.M. FELLUS ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ 1970 103 ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (1 – 100 Hz) ΣΩΛΗΝΟΕΙΔΗ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟΙ ΠΑΛΜΟΙ ΥΨΗΛΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (> 1 MHz) ΚΕΡΑΙΕΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΜΟΝΙΜΟΙ ΜΑΓΝΗΤΕΣ ΣΤΑΘΕΡΟΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΕΣ 104 - ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ. - ΕΜΠΛΟΚΗ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗ ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ/ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ. - ΣΤΕΝΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΕΜΦΡΑΞΗΣ ΚΑΙ/Ή ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΩΝ ΑΛΓΟΓΟΝΩΝ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΩΝ, ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ. - ΠΙΘΑΝΗ ΔΡΑΣΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ/Ή ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ. - ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΝΖΥΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΥΤΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΜΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΔΡΑΣΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ. 105 106 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΒΙΟΧΗΜΙΚΗΣ ΤΑΞΕΩΣ ΠΟΥ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: ΤΕΤΟΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΑ ΣΤΗ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΟΝΟ 1 – ΠΡΩΤΕΑΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ 2 – ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΑΓΓΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΚΙΝΙΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΓΟΓΟΝΩΝ 3 – ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΙΣΤΑΜΙΝΗΣ ΚΑΙ ΣΕΡΟΤΟΝΙΝΗΣ 4 – ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΡΑΧΙΔΟΝΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΣΤΑΝΟΕΙΔΩΝ (PGE, PGF, PGI, TX ΛΕΥΚΟΤΡΙΕΝΙΑ) 5 – ΕΜΠΥΡΕΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ 107 ΑΜΕΣΕΣ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: 1 – ΑΝΤΙ-ΟΙΔΗΜΑΤΙΚΟ 2 – ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΟ 3 – ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΣ 4 – ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ 5 – ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΩΝ ΙΣΤΩΝ 6 – ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΤΩΝ ΟΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ 7 – ΝΕΥΡΟΧΥΜΙΚΗ ΤΟΥ ΝΕΥΡΟΕΚΒΛΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 108 ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ - ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ - ΠΟΝΟΣ ΣΤΗ ΡΑΧΗ 126 - ΑΥΧΕΝΙΚΟΙ-ΒΡΑΧΙΟΝΙΟΙ ΠΟΝΟΙ 186 - ΟΣΦΥΟΪΣΧΙΑΛΓΙΕΣ 87 - ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ 28 - ΠΕΡΙΑΡΘΡΙΤΙΔΑ 34 - ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ 178 - ΕΜΜΕΣΕΣ ΔΥΣΤΡΟΦΙΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟΥ 68 - ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ 16 - ΑΓΓΕΙΑΚΟΙ ΠΟΝΟΙ 7 - ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΠΟΝΟΙ 25 - ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΟΝΟΙ 7 - ΕΡΠΗΤΑΣ ΖΩΣΤΗΡ 10 - ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ 109 ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΣΤΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ - ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΥΛΩΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΥΜΑΤΩΝ (ΜΟΛΥΣΜΕΝΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ, ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗΣ, ΕΚΤΟΜΗ ΤΩΝ ΣΥΡΙΓΓΙΩΝ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΟΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΚΚΥΓΑ) - ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΑ ΛΕΜΦΟ-ΟΙΔΗΜΑΤΑ - ΤΡΟΦΙΚΑ ΕΛΚΗ ΚΑΙ ΠΛΗΓΕΣ ΚΑΤΑΚΛΙΣΗΣ - ΕΠΙΔΕΡΜΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΓΕΙΑΚΑ ΣΥΡΙΓΓΙΑ - ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΕΣ ΕΜΦΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΟΠΑΘΕΙΕΣ - ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ 110 ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΩΝ ΣΠΟΡ Α– ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΜΕ ΜΩΛΩΠΕΣ ΚΑΙ ΑΡΘΡΙΚΑ ΔΙΑΣΤΡΕΜΜΑΤΑ (ΚΝΗΜΗ – ΤΑΡΣΟΣ – ΓΟΝΑΤΟ, ΚΑΡΠΟΣ, ΡΑΧΗ, ΑΓΚΩΝΑΣ) Β- ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΩΝ ΙΣΤΩΝ ΜΕΤΑ-ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΑΙΜΑΤΩΜΑΤΑ ΕΚΔΟΡΕΣ – ΠΛΗΓΕΣ – ΕΓΚΑΥΜΑΤΑ Γ- ΤΕΝΟΝΤΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΣ ΦΟΡΤΟΣ ΟΣΤΕΟΤΕΝΟΝΤΙΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΜΙΚΡΟ-ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΕΝΟΝΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΛΥΜΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΕΩΝ ΕΠΙΚΟΝΔΥΛΙΤΙΔΑ ΗΒΙΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ ΤΕΤΡΑΚΕΦΑΛΟΥ ΗΜΙΤΕΝΟΝΤΙΟΣ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ «ΠΟΔΙ ΤΗΣ ΧΗΝΑΣ» ΜΗΡΙΑΙΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΤΕΝΟΝΤΙΤΙΔΑ Δ- ΟΣΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΣΤΙΤΙΔΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΟΣΤΙΚΟΥ ΤΥΛΟΥ Ε- ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΟΠΩΣΗΣ 111 112 ΥΠΟΓΑΣΤΡΙΟ ΠΑΙΔΙΟΥ: ΑΝΟΣΤΟΜΙΑ 113 Με διασωλήνωση (μετά από 10 μέρες θεραπείας) 114 Χωρίς διασωλήνωση (μετά από 20 μέρες θεραπείας) 115 Χωρίς διασωλήνωση (μετά από 20 ημέρες θεραπείας) 116 Καθαρισμένη κοιλότητα ΓΛΟΥΤΙΑΙΟ ΑΠΟΣΤΗΜΑ 117 Μείωση οιδήματος (μετά από 15 ημέρες θεραπείας) ΓΛΟΥΤΙΑΙΟ ΑΠΟΣΤΗΜΑ 118 Κόψιμο ραμμάτων και διασωλήνωση (μετά από 15 μέρες θεραπείας) Ράμματα και διασωλήνωση ΓΛΟΥΤΙΑΙΟ ΑΠΟΣΤΗΜΑ 119 Υπό επούλωση (15 ημέρες θεραπείας) οιδηματώδης ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΓΑΜΠΑ 120 Μετά τη θεραπεία (15 ημέρες θεραπείας Πριν τη θεραπεία ΕΛΚΟΣ ΓΑΜΠΑΣ 121 γ) σχεδόν θεραπευμένο (μετά από 25 ημέρες θεραπείας) β) φάση επούλωσης (μετά από 12 μέρες θεραπείας) α) καθαρισμός μετά την εγχείριση (από αυθόρμητη περιττωματική μόλυνση) ΠΟΛΛΑΠΛΟ ΑΠΟΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΓΛΟΥΤΟ 122 ΕΛΚΟΣ ΓΑΜΠΑΣ 123 Θεραπευμένο (μετά από 15 ημέρες θεραπείας) 124
© Copyright 2024 Paperzz
