KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
MİMARLIK ŞAKÜLTESİ
ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ
TRABZON MERKEZİ İŞ ALANI- DEĞİRMENDERE (SANAYİ) BÖLGESİ PLANLAMA VE TASARIM
ÇALIŞMASI
LİSANS BİTİRME TEZİ ÖN RAPORU
HAZIRLAYAN: 334520 BEDİR GÜLER
1
İçindekiler
1
2
BÖLÜM ............................................................................................................................................ 6
1.1
GİRİŞ ........................................................................................................................................ 6
1.2
SORUN TANIMI ........................................................................................................................ 6
1.3
ÇALIŞMANIN AMACI ................................................................................................................ 6
1.4
ÇALIŞMANIN ALANININ SINIRI ................................................................................................. 7
1.5
ÇALIŞMANIN KAPSAMI ............................................................................................................ 7
1.6
ÇALIŞMA YÖNTEMİ .................................................................................................................. 7
1.7
ZAMAN ÇİZELGESİ.................................................................................................................... 7
KAVRAMSAL YAKLAŞIM ................................................................................................................... 7
2.1
2.1.1
KAVRAM TANIMI ............................................................................................................. 7
2.1.2
DÜNYA’DA KENTSEL DÖNÜŞÜME TARİHSEL BAKIŞ ......................................................... 8
2.1.3
TÜRKİYE’DEN KENTSEL DÖNÜŞÜME TARİHSEL BİR BAKIŞ ............................................... 9
2.1.4
AMAÇLARI ve GEREKÇELERİ........................................................................................... 10
2.1.5
YÖNTEMLERİ .................................................................................................................. 10
2.1.6
AKTÖRLER ...................................................................................................................... 11
2.1.7
BEKLENTİLER ................................................................................................................. 12
2.1.8
RİSKLER .......................................................................................................................... 12
2.1.9
DÜNYADAN ÖRNEKLER .................................................................................................. 13
2.1.10
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ......................................................................................... 14
2.2
3
KENTSEL DÖNÜŞÜM ................................................................................................................ 7
KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ ............................................................................................................ 14
2.2.1
KAVRAM TANIMI ........................................................................................................... 14
2.2.2
TARİHSEL GELİŞİMİ ........................................................................................................ 15
2.2.3
ÖZELLİKLERİ ................................................................................................................... 15
2.2.4
AVANTAJLARI ................................................................................................................. 15
2.2.5
DEZAVANTAJLARI........................................................................................................... 15
2.2.6
YER SEÇİMİ KURAMLARI ................................................................................................ 16
2.2.7
SANAYİ ALANLARI DÖNÜŞÜMÜ..................................................................................... 17
2.2.8
SANAYİ ALANLARI TASARIM İLKELERİ ............................................................................ 17
2.2.9
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ......................................................................................... 17
ÇALIŞMA ALANINA İLİŞKİN ARAŞTIRMALAR .................................................................................. 17
3.1
ÇALIŞMA ALANININ ÜLKE VE BÖLGE İÇİNDEKİ YERİ .............................................................. 17
3.2
ÇALIŞMA ALANININ KENT İÇİNDEKİ YERİ ............................................................................... 18
2
4
3.3
ÇALIŞMA ALANININ KONUMU............................................................................................... 18
3.4
TRABZON’DA DEĞİRMENDERE SANAYİ BÖLGESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ............................. 18
3.5
ÇALIŞMA ALANIN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE PLAN KARARLARINDAKİ ROLLERİ ..................... 22
3.5.1
Lambert Planı (1938) ..................................................................................................... 22
2.5.2.
İRŞAN BAYHAN-EMRE AYSU-HÜSEYİN KAPTAN PLANI (1970)....................................... 22
3.5.2
1989 REVİZYON İMAR PLANI ......................................................................................... 23
3.5.3
2002 İMAR REVİZYONU ................................................................................................. 23
3.5.4
TRABZON BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ STRATEJİK PLANI (2015-2019) .............................. 24
3.5.5
1/5000 ÖLÇEKLİ REVİZYON+İLAVE NAZIM İMAR PLANI (2018) ..................................... 25
ÇALIŞMA ALANI VE YAKIN ÇEVRESİNE YÖNELİK ANALİZLER .......................................................... 25
4.1
ÇALIŞMA ALANININ YAKIN ÇEVRESİNE YÖNELİK ANALİZLER ................................................. 25
4.1.1
YAKIN ÇEVRE ANALİZİ .................................................................................................... 25
4.1.2
YAKIN ÇEVRE ULAŞIM KADEMELENMESİ....................................................................... 26
4.2
ÇALIŞMA ALANINA YÖNELİK ANALİZLER ............................................................................... 26
4.2.1
TARİHSEL SÜREÇ ANALİZİ .............................................................................................. 26
4.2.2
YAPILAŞMA DÖNEMLERİ ANALİZİ .................................................................................. 26
4.2.3
ULAŞIM ANALİZİ............................................................................................................. 27
4.2.4
DOĞAL YAPI ANALİZİ...................................................................................................... 27
4.2.5
ARAZİ KULLANIM ANALİZİ.............................................................................................. 27
4.2.6
KAT ADEDİ ANALİZİ ........................................................................................................ 27
4.2.7
YAPI KALİTESİ ANALİZİ ................................................................................................... 27
4.2.8
ZEMİN KAT TİCARİ KULLANIM ANALİZİ .......................................................................... 28
4.2.9
YAPIM DÖNEMİ ANALİZİ ................................................................................................ 28
5
ÇALIŞMA ALANININ SORUN VE POTANSİYELLERİ .......................................................................... 28
6
ÇALIŞMA ALANINA İLİŞKİN SENTEZLER .......................................................................................... 30
7
6.1
SORUN VE POTANSİYELLERİN TESPİTİ ................................................................................... 30
6.2
BÖLGELEME SENTEZİ ............................................................................................................. 30
6.3
SENTEZ ................................................................................................................................... 30
GENEL SORUNLARA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER...................................................................... 30
7.1
KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ’NİN YER SEÇİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ......................................... 30
7.1.1
KÜÇÜK SANAYİ YER SEÇİMİ İLKELERİ ............................................................................. 30
7.1.2
DEĞERLENDİRME TABLOSU ........................................................................................... 31
Puanlamagibi?? ............................................................................................................................. 31
7.2
ESKİ ÇİMENTO FABRİKASININ YERİNE ALTERNATİFLERİN BELİRLENMESİ ............................. 31
3
7.3
NAZIM İMAR PLANININ DEĞERLENDİRİLMESİ ....................................................................... 31
8
NAZIM İMAR PLANI REVİZYONU.................................................................................................... 32
9
MÜDAHALE BİÇİMLERİ .................................................................................................................. 32
9.1
10
ÇALIŞMANIN HEDEFLERİ ........................................................................................................ 32
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 33
4
Şekiller Listesi
Şekil 1 Çalışma Alanı Kapsamı.................................................................................................................. 7
Şekil 2 Çalışma Alanının Ülke ve Bölge İçindeki Yeri.............................................................................. 17
Şekil 3 Çalışma Alanının Kent İçindeki Yeri ............................................................................................ 18
Şekil 4 Çalışma Alanının Konumu .......................................................................................................... 18
Şekil 5 1920 Değirmendere ................................................................................................................... 18
Şekil 6 1930 Değirmendere ve Yakın Çevresi ........................................................................................ 18
Şekil 7 1970 Yılı Değirmendere ve Yakın Çevresi ................................................................................... 19
Şekil 8 1938 Lambert Planı .................................................................................................................... 22
Şekil 9 1989 Revizyon İmar Planı ........................................................................................................... 23
Şekil 10 2002 Yılı Nazım İmar Planı Revizyonu ...................................................................................... 24
Şekil 11 3.5.5
2018 Yılı 1/5000 Ölçekli Revizyon+İlave Nazım İmar Planı ........................................ 25
Şekil 12 Yakın Çevre Analizi ........................................................... Ошибка! Закладка не определена.
Şekil 13 Yapılaşma Dönemleri Analizi .................................................................................................... 26
Şekil 14 Ulaşım Analizi ........................................................................................................................... 27
Şekil 15 Arazi Kullanım Analizi ............................................................................................................... 27
Şekil 16 Kat Analizi ................................................................................................................................. 27
Şekil 17 Yapı Durumu Analizi ................................................................................................................. 28
Şekil 18 Zemin Kat Ticari Kullanım Analizi ............................................................................................. 28
Şekil 19 Bölgeleme Sentezi .................................................................................................................... 30
5
1 BÖLÜM
1.1 GİRİŞ
Hazırlanan bu rapor 2018-2019 eğitim öğretim yılı Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi,
Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Proje-402 kapsamında 334520 - Bedir Güler tarafından
hazırlanmıştır. Bitirme projesi kapsamında Trabzon Merkezi İş Alanı – Değirmendere (Sanayi) Bölgesi
Planlama ve Tasarım Çalışması tez konusu olarak belirlenmiştir.
Çalışma alanında farklı ölçeklerde işlevsel değişim ve dönüşüm yaşanmaktadır. Bu projede çalışma
alanın kent ve MİA içindeki yeri ve ulaşım bağlantılarının irdelenmesi, olası kentsel gelişmelere göre
alanın gelecekteki konum ve barındıracağı işlevlerin belirlenmesi, Küçük Sanayi Sitesi’nin bugünkü
konumu ve kent çeperine taşınmasına yönelik tasarının kritik edilmesi, Küçük Sanayi Sitesi’nin taşınıp
veya taşınmasına ilişkin çözüm önerileri ve planlama araçları belirlenecektir. Bu süreçte mevcut
sektörel eğilimler temel alınarak, sektörlerin mekânsal planlaması ve tasarımına ilişkin kararlar
açıklanacaktır. Tasarıma ilişkin kararların alınmasına altık oluşturan mevcut durum analizleri, alandaki
müdahale biçimlerine ve teknik ve sosyal alt yapıya ilişkin müdahalelere de yer verilecektir.
1.2 SORUN TANIMI
Çalışma alanı içerisinde bulunan Küçük Sanayi Sitesi geçen zaman içerisinde ihtiyaçlara cevap
veremeyen bir hal almış, fiziksel ve sosyal donatılar anlamda eskimeye uğramıştır. Küçük Sanayi
Sitesi’nde çevresel kirleticileri fazla olan kullanımlar bulunmaktadır. Küçük Sanayi Sitesi’nin varlığı
birçok sanayi kolu için burayı elverişli hale getirmiştir. Sektörel anlamda düzensiz bir dağılım
olmasının yanı sıra çevresel etkilerden kaynaklanan hizmetler sektörü ticari kullanımlarında alan
içerisinde yer seçmeye başlaması karma kullanım alanlarının yoğunlaşmasına neden olmaktadır.
GENEL SORUNLAR;
-Küçük Sanayi Sitesi’nin
-Çimento Fabrikası’nın yerine gelecek kullanımlarına ait sentezler
-Üst ölçekten gelen ulaşım sorunları
1.3 ÇALIŞMANIN AMACI
Değirmendere Sanayi Bölgesi’nde karma kullanım alanlarının yoğun halde bulunan kullanım tiplerinin
organizasyonlarını yeniden belirleyerek, farklı kullanıcı tiplerinin çalışma alanı ile bağdaştırarak alanın
kent ile ilişkisini güçlendirmesi amaçlanmıştır. Ayrıca ekolojik kent literatüründe yer alan kullanımlarla
fiziksel ve soysal eskimenin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.
6
1.4 ÇALIŞMANIN ALANININ SINIRI
Çalışma alanı kentin erişebilirlik bakımından yoğun olarak kullanıldığı merkezi bir konumda
bulunmaktadır. Çalışma alanı Trabzon Merkezi İş Alanına dâhil edilen Değirmendere Küçük Sanayi
Sitesi’ni kapsamaktadır. Çalışma alanı yaklaşık olarak 37 ha’dır. Çalışma alanı sınırı; güneyde D – 010
Devlet Karayolu, kuzeyde kıyı alanına kadar, doğuda Değirmendere batıda ise Karadeniz Sahil Yolu ve
D – 010 Devlet Karayolu’nun birleştiği kavşak noktasına kadar olan alan belirlenmiştir.
Şekil 1 Çalışma Alanı Sınırı
1.5 ÇALIŞMANIN KAPSAMI
Bu çalışma da Küçük Sanayi Sitesi’nin yer seçiminin değerlendirilmesi, Nazım İmar Planı’nın
değerlendirilmesi
1.6 ÇALIŞMA YÖNTEMİ
Çalışma yöntemi olarak proje alanı kapsamında ilk olarak sorun tespiti yapılmıştır. Sorunların
belirlenmesiyle çalışma amacı, kapsamı ve hedefleri belirlenmiştir. Belirlenen amaç doğrultusunda
literatür taraması yapılarak çalışmaya yön verebilecek kararlar ele alınmıştır. Alan çalışmaları, kurum
görüşleri, anket çalışmaları, analiz ve sentez aşamaları irdelenerek kentin çalışma alanı ile ilişkisini
güçlendirecek müdahale kararları belirlenmiştir.
1.7 ZAMAN ÇİZELGESİ
2 KAVRAMSAL YAKLAŞIM
2.1 KENTSEL DÖNÜŞÜM
2.1.1 KAVRAM TANIMI
Kentsel dönüşüm kavramını literatürde incelediğimizde karşımıza birçok tanım çıkmaktadır. Bu
kavram Türk Dil Kurumuna göre “kentin imar planına uymayan, ruhsatsız binaların yıkılıp, planlara
uygun olarak toplu yerleşim alanlarının oluşturulması” şeklinde tanımlanmaktadır. (TDK 2019) Kentsel
dönüşümü bu tanım üzerinden açıklayacak olursak yetersiz kalmaktadır. Kentsel dönüşüm sözcüğü bu
tanımlamayla imar planlarında fiziksel değişmenin ötesinde bir tanımlamaya gidilememiştir.
Kentsel dönüşüm kavramı hem uygulamada hem de kuramsal anlamda; kentsel alanda bütünsel bir
değişme, fiziksel yapılaşma düşünüldüğünde var olan yapı stokunda bir değişim ya da ortak akıl ve
sağduyu gözetildiğinde kent içinde belli gerekçelerle istenmeyen kentsel dokuların dönüştürülmesi
anlamlarında kullanılabilmektedir (Şahin, 2003). Genel anlamıyla, kentsel dönüşüm, farklı
nedenlerden dolayı zaman süreci içinde eskimiş, yıpranmış ya da kimi durumlarda terk edilmiş kentsel
dokunun, günün sosyoekonomik ve fiziksel koşulları göz önünde tutularak değiştirilmesi,
7
dönüştürülmesi, ıslah edilmesi ve yeniden canlandırılarak kente kazandırılması olarak ifade edilebilir.
Kentsel dönüşüm bu türden alanlara sosyo-kültürel, ekonomik ve fiziksel açılardan yeni bir kimlik ve
karakter yüklemektedir (Özden, 2001).
Kentsel dönüşüm, “kentsel sorunların çözümünü sağlayan ve değişime uğrayan bir bölgenin
ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm sağlamaya çalışan kapsamlı bir
vizyon ve eylem” olarak tanımlanmaktadır (Thomas, 2003). Değişime uğrayan kentsel bölge, tarihi bir
yerleşme, işlevini yitirmiş bir sanayi alanı ya da pek çok toplumsal ve mekânsal sorunu barındıran bir
konut alanı olabilir. Bu bölgelerin sorunlarının ekonomik, toplumsal ve mekânsal anlamda çözülmesi
amacıyla gerçekleştirilen müdahaleleri içeren süreç genel olarak kentsel dönüşüm olarak
adlandırılmaktadır. Dolayısıyla, aslında kentsel dönüşüm ekonomik, toplumsal ve mekânsal pek çok
kent planlama eylemini, yasaları, politikaları, ekonomik karar ve tercihleri içeren çok çeşitli aktörlerin
yer alabildiği bir eylemler bütünüdür (Sönmez, 2005). Kentsel dönüşümün sürecinin başarıya
ulaşabilmesi; dönüşümün fizik-mekân çerçevesinde tanımlanan içeriğinin yanı sıra, sürdürülebilir,
sosyal ve kültürel boyutları ile toplumsal katılımın bir bütün olarak ele alınması sonucuna bağlıdır
(Demirsoy, 2006).
Kentsel dönüşüm kavramını şarklı tanımlar üzerinden incelediğimizde literatürde karşımıza birçok
tanım çıkmaktadır. Tanımların birbirinden şarklı olması kentsel dönüşümün gerçekleştiği kentlerin
birbirinden şarklı özelliklere sahip olmasıdır.
Kentsel dönüşüm kavramını özetleyecek olursak kentteki sorunlara ve değişimlere yönelik şarklı
müdahale biçimleri belirleyerek, çözümler üretmektir. Kentteki sorunlar ve değişimler; fiziksel, sosyal,
çevresel ve ekonomik yönden gerçekleşebilmektedir. Kentsel dönüşüm eylemler bütünüdür. Birçok
aktör bu dönüşüm içerisinde yer almaktadır. Dönüşümün amacı, gerekçeleri ve beklentileri müdahale
biçimlerinin belirlenmesinde rol oynamaktadır. Kentsel dönüşümün uygulanması kentsel değişimleri
beraberinde getirmektedir. Bu değişimler birtakım riskler yaratabilmektedir.
2.1.2 DÜNYA’DA KENTSEL DÖNÜŞÜME TARİHSEL BAKIŞ
Kentsel dönüşüm uygulamaları ilk olarak, 19. yüzyılda Avrupa’da yaşanan kentsel büyüme hareketleri
sonucunda, bazı bölgelerin yıkılıp yeniden yapılması (kentsel yenileme) şeklinde ortaya çıkmıştır.
Bu dönemde kamu sektörü yönetimli liderlik modeli ile gerçekleştirilen kentsel dönüşüm süreçleri iki
şarklı temele dayanmaktadır. Bunlar 1851’de İngiltere’de çıkarılmış olan ve kentsel politikalar
üreten Konut Kanunu ve 1851-1873 yılları arasında Fransa’da, Paris kenti için gelişim müdahaleleri
gerçekleştiren Haussmann’ın operasyonlarıdır (Gürler, 2003).
Endüstri Devrimi sonrasında, Avrupa’nın büyük kentlerinde işçi sınıfının içinde bulunduğu insanlık dışı
koşullar, birçok düşünürü ve plancıyı etkilemiş ve ilk kentsel dönüşüm fikrinin ortaya çıkmasını
hızlandırmıştır (Polat ve Dostoğlu, 2007).
İkinci Dünya Savaşı sonrası ülke ekonomilerindeki bozulma ve beraberinde getirdiği toplumsal
sorunlar kentleri de etkilemiştir. Yaşanan bu olumsuzluklar kentlerde ağır sorunların yaşanmasına
neden olmuştur. (Özden ve Kubat, 2003: 78)
Kentsel dönüşümün 1960’lı yıllarındaki etkisi incelendiğinde, dönüşümün kentsel iyileşme müdahale
biçimi karşımıza çıkmaktadır.1970’li yıllarda kent ile ilgili politikalar kentsel yoksulluk, konut ihtiyacı,
işsizliğin artışı ve uzun dönemli olması gibi konular üzerinde yoğunlaşmıştır (Özer, Yöntem vd. 2013).
8
1980’lerin kentsel dönüşüm projelerinin odaklandığı temel nokta ise kentin boşaltılmış, işlevini
yitirmiş ve çöküntü haline gelmiş gölgelerinin ekonomik olarak canlandırılmasıdır. (Öngören ve Çolak,
2013: 31). 1990’lı yıllardan sonra ise karşılaştırmalı politikalara ve bütünleşik uygulamalara
yönelmeye başlanmıştır. Kamu, özel sektör ve sivil toplum ortaklığı ile oluşturulan kentsel dönüşüm
projeleri, topluma odaklanarak bölgesel ve ulusal bir bakış açısı kazanmıştır (Özer, Yöntem vd. 2013).
Özetleyecek olursak; 19. yüzyılda Avrupa’daki sanayi hareketleri, kentlerin kontrolsüzce büyümesine
neden olmuş ve kentlerin fiziksel ve sosyal anlamda çöküntüye uğramasına neden olmuştur. Bu
alanlar genellikle sanayi alanları ve çevresinde bulunan, toplumun alt gelir gruplarının bulunduğu,
çevresel kirlenmenin yoğun olarak yaşandığı ve toplumun sosyal ihtiyaçlarının karşılanmadığı
alanlardır. Bu kentsel çöküntü alanları kentsel dönüşüm uygulamasını ortaya çıkarmıştır. 20. yüzyılın
orta zamanlarına kadar ise savaşların yaşanmasından dolayı zarar gören kentlerde kentsel dönüşüm
uygulamasının gerçekleştiği görülmektedir. 20. Yüzyıl son zamanlarından günümüze baktığımızda ise
sosyal ve ekonomik sorunların kentsel dönüşüm uygulamasının nedenlerinde daha etkin bir yere
sahiptir.
2.1.3 TÜRKİYE’DEN KENTSEL DÖNÜŞÜME TARİHSEL BİR BAKIŞ
Ülkemizde Cumhuriyet döneminde başlayan kentleşme hareketleri, 1950’lerde kırdan kente göçe
bağlı olarak hızlanmış, kentler bu duruma hazır olmadığından sağlıksız kentleşmenin ilk adımları
atılmıştır. 1960’lı yıllar; Türkiye’de planlı kalkınma döneminin başlangıcı, gecekondulaşmayı önleme,
gecekonduların iyileştirilmesi, belediyelerin gecekondu bölgelerine hizmet götürmeleri konularında
yoğunlaştığı bir dönemdir. 1970’lerde İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde bir taraştan
kentleşme devam ederken bir taraftan da uydu kentler oluşmaya başlamıştır (Alpaslan ve Tüter,
2016: 19).
1980’lerde sanayi sektörü yükselişe geçerken tarım sektöründe gerileme yaşanmıştır. Tarımda
makineleşmeye bağlı olarak işgücü talebinin azalması, bu sektörde çalışan işgücünün kente göçünü
tetiklemiştir. Sanayileşmenin hızlandırdığı kentleşme süreci, beraberinde özellikle yoğun göç alan
Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Mersin gibi kentlerin kontrolsüz bir biçimde büyümesini de getirmiştir.
Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır olmayan büyük kentlerde göçe bağlı olarak büyük miktarda
konut talebi ortaya çıkmış, merkezi ve yerel yönetimler buna cevap veremediğinden dolayı, göç
edenler kentin etrafında hazine mülklerini ve ormanlık alanları talan ederek gecekondu mahalleleri
meydana getirerek kendi konut sorunlarını kendilerinin çözmesini getirmiştir. Böylece başta büyük
kentler olmak üzere şehirlerin etrafında hazine ve belediyeye ait arazilerde gecekondu binalar hızla
çoğalmaya başlamıştır (Gezer, 2014: 43).
Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de, özellikle 1980 sonrası büyük ölçekli ulusal ve uluslararası
sermayenin kar güdüsünün ön planda olduğu konut projeleri sonucunda, kentlerin gereksiz
yayılmasına, kültürel, tarihi ve doğal zenginliklerin tahribine, ekonomik, toplumsal ve çevresel
sürdürülebilirlik ilkesine karşı, kamu kaynaklarının verimsiz kullanımına, aynı zamanda israşına, yerele
özgü olmayan, toplumsal eşitsizliği, dışlamayı ve kutuplaşmayı artıran kentsel
mekânların türemesine yol açmıştır (Sekmen, 2007).
Kentsel dönüşümün ülkemizde yaşanan sürecini incelediğimizde, bu süreci 1950-1970, 1970-1980 ve
1980 günümüz olmak üzere 3 bölüme ayırmak mümkündür. Ülkemizde ilk kentleşme hareketleri,
1950 yıllarında sanayileşmenin etkisiyle başlamıştır. Kırdan kente göçün etkisiyle de kentleşme
hareketleri hızlanmıştır. Yaşanan bu ani göç kentleri hazırlıksız yakalamış ve kentlerin kontrolsüz
9
büyümesine neden olmuştur. Kentler bu ani göçün karşısında plansız kalmakla birlikte kontrolsüz
büyümenin
2.1.4 AMAÇLARI ve GEREKÇELERİ
Kentsel dönüşümün literatürdeki tanımlarından yola çıkarak en genel anlamdaki amacı; şiziksel ve
ekonomik açıdan kentlerde ortaya çıkan bozulmalara çözüm bularak, kente yaşayanlar açısından
kentsel alanları daha yaşanabilir kılmaktır. Kentleşme ile beraber şehirlerde birçok sorun ortaya
çıkmaktadır. Bu sorunlardan bir kısmı şehirlerin fiziksel koşulları ile ilgilidir. Özellikle şehirlerde
yaşayanların konut ve altyapı ihtiyaçlarını karşılamak önemli bir sorun teşkil etmektedir. Şehirlere göç
edenler konut ihtiyaçlarını kendi çabaları ile ve plansız bir şekilde karşılamaya çalıştıklarından
gecekondu diye tabir edilen yapılar ortaya çıkmıştır. Bu gecekondulaşma süreci çarpık kentleşme
sorununa sebep olmaktadır. Bu sebeple kentsel dönüşümün amaçlarından birisi, bu çarpık
kentleşmenin sebep olduğu sorunları çözmek ve kentleri daha yaşanabilir planlı alanlar haline
getirilmesi olarak belirtilebilir.
Kentsel dönüşümün en önemli amaçlarından biri de şehirlerin zaman içerisinde eskiyen kısımlarının
yeniden düzenlenmesi ve değiştirilmesidir. Zamanla şehirlerdeki yapıların eskimesi sebebiyle bu
durum güvenlik açısından risk unsuru oluşturabilir ayrıca estetik açısından da bu mekânların
yenilenmesi gerekebilir. Buna ilaveten şehrin kültürel mirasının gelecek nesillere aktarılması için
şehrin doğal, tarihi ve kültürel mirasının korunması da kentsel dönüşümün en önemli amaç ve
işlevlerinden birisidir. Bu tür yenileme faaliyetleri özellikle şehrin kimliğinin korunması açısından son
derece önemli olarak görülmektedir. Şehirleşmenin doğurduğu sosyal sorunların ve ihtiyaçların
giderilmesi ve şehirlerin gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla sanayi ve ticaretin gelişmesi ve
canlanmasını sağlamak da kentsel dönüşümün önemli işlevlerinden biridir.
Kentsel dönüşümün amacı aşağıda belirtilen dört temel kriteri yerine getirmektir. Bunlar;
• Fiziksel çöküşü durdurmak ve tarihi dokunun sürdürülebilirliğini sağlamak,
• Ekonomik yaşamı canlandırmak,
• Mimarlık ve kentsel yaşam kalitesini arttırmak ve kültüre dayalı dinamikleri harekete geçirmek,
• Proje sürecine her ölçekte ilgili aktörlerin katılımı sağlamaktır.
Bölgenin sorunlarının ve potansiyellerinin niteliğine bağlı olarak, bu hedeflerden biri veya bir kaçı ön
plana çıkabilmektedir.
2.1.5 YÖNTEMLERİ
Yenileme (renewal): Gerek yerleşme düzeni, gerekse mevcut yapıların durumu bakımından yaşama
ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi olanağı bulunmayan alanlardaki yapıların tümünün veya bir
bölümünün ortadan kaldırılarak yeniden imar edilmesi yenileme olarak tanımlanmaktadır (Keleş,
1998).
Sağlıklaştırma (rehabilitation): Eski kent dokusunun ve çöküntü alanlarının kısmi yenileme ile
kullanıma açılması olarak ifade edilmektedir (Şahin, 2003).
10
Koruma (preservation - conservation): Toplumun geçmişteki sosyal ve ekonomik koşullarını, kültürel
değerlerini yansıtan fiziksel yapısının, yaşanan değişim ve gelişimler nedeniyle yok olmasının
engellenmesi (Gülersoy, 1997), kentsel dokunun çağdaş yaşamla bütünleştirilmesi, kültürel varlıkların
topluma şaydalı, ekonomik ve işlevsel koşullarla sağlıklaştırılması şeklinde tanımlanmaktadır
(Cantacuzino, 1990). Koruma kavramında, özgün niteliği ile koruma (preservation) veya sınırlı
değişimlerle koruma (conservation) olarak adlandırılan iki tür yaklaşım söz konusudur (Tiesdell ve ark,
1996).
Yeniden canlandırma (revitalization): Eski canlılığını kaybetmiş kentsel alanların, özellikle de tarihi
kent merkezlerinin alınacak sosyal önlemlerle yeniden canlılık kazanmasını sağlamaktır (Şahin, 2003).
Yeniden geliştirme (redevelopment): Ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileştirilmesine olanak
vermeyecek ölçüde kötüleşmiş olan alt gelir gruplarının konutlarının yıkılması ve bunların oluşturduğu
kent bölümlerinin yeni bir tasarlama düzeni içinde geliştirilmesidir (Keleş, 1998).
Düzenleme (improvement): Bir kentin, bir kasabanın tümünün veya bir yerleşim yerinin bir
bölümünün kendiliğinden gelişmesine engel olmak, bu gelişmeye toplum yararına biçim vermek
amacıyla, yerleşim yerinin işlevleriyle toprak kullanımı arasında bir ilişki kurmayı öngören, geleceğe
dönük kamusal bir eylem türüdür (Keleş, 1998).
Temizleme (clearance): Alt gelir gruplarının yaşadığı bölgelerdeki konutların ve diğer yapıların sağlığa
aykırı niteliklerinin giderilmesi şeklinde tanımlanmaktadır (Keleş, 1998).
Boşlukları doldurarak geliştirme (inşill development): Bir bölgedeki mevcut dokuya yeni aktivitelerin
ve binaların eklenmesidir.
Tazeleme-parlatma (refurbishment): Kentsel imaj ve karakterin sağlanmasında önemli rol oynayan
peyzaj elemanlarının ve kent mobilyalarının kullanımıyla tarihi bölgelerin yeniden canlandırılmasını
öngörmektedir (Kovancı, 1996).
Tanımlanan uygulama biçimleri dışında şarklı isimlerle anılan veya bunların birkaçının
kombinasyonuyla oluşturulmuş uygulama biçimleri de bulunmaktadır. Bir kentsel dönüşüm projesi
içinde kullanılacak uygulama biçimlerinin seçimi, o bölgenin şiziksel, sosyal, ekonomik yapısı ve
konunun ele alınışındaki yasal çerçeveye göre değişiklikler göstermektedir.
2.1.6 AKTÖRLER
Günümüzdeki ortaklıklarda (1980’ler öncesi ile karşılaştırıldığında) kentsel dönüşüme ilişkin eylem ve
süreçlerde yenilikler sunan nokta, yerel halkın ve daha kısıtlı da olsa gönüllü grupların katılımıdır.
Elbette yerel halkın bu sürece neden katıldığı sorulabilir. Son on yıl içinde Batı Avrupa’da, kentsel
dönüşlüm süreçlerine ve bununla ilgili ortaklık yapılarına yerel halkın katılı- mı konusunda çeşitli
nedenler (veya gerekçeler) üzerinde bir fikir birliği oluştuğu söylenebilir. Bunlar: sinerji (veya katma
değer); bütçenin genişletilmesi; 1980’lerdeki piyasaya bağlı fiziksel dönüşlüm projelerinde ortaya
çıkan başarısızlıkların engellenmesi için bir yöntem; özel sektör riskinin azaltılması, böylece yatırımın
kolaylaştırılmasını sağlayacak bir yöntem olması; yerel halkın sorunların neler olduğunu biliyor olması
ve belirlediği çözümlerle dönüşlümün daha etkin ve ilgili kılınmasını sağlayabilecek olması; bu tür bir
katılımın dönüşlüm sürecine ve ilgili ortaklıklara daha şazla meşruiyet sağlaması;
marjinalleşmiş/dışlanmış grupların ihtiyaçlarına daha uygun bir dönüşlüm gerçekleştirme yöntemi;
sosyal birlik ve uyumu yaratacak bir sosyal katılım/entegrasyon yöntemi; marjinalleşmiş gruplarda,
11
kendi kendine yardım etme kültürünü (sosyal girişimcilik) yaratan bir yerel halk kapasitesi oluşturma
yolu olmasıdır (Atkinson, 2004).
2.1.7 BEKLENTİLER
Kentsel dönüşüm sürecinde aktörler farklı beklentiler içinde olabilmektedir. Bu beklentileri şöyle
gruplandırabiliriz:
Ekonomik Beklentiler:
• Ekonomiyi çeşitlendirmek
• İş gücünü yeni iş olanakları için eğiterek ya da yeniden eğiterek işsizlik gibi sorunlara çözüm
yaratmaya çalışmak.
• Kent mekânında yapılacak yeni düzenlemeler yoluyla bölgenin ekonomik yatırımlar açısından çekici
hale gelmesi, dolayısıyla piyasa dinamikleri çerçevesinde başka yatırımları ve iş olanaklarını çekmesini
beklemek.
Sosyo-Mekânsal Beklentiler:
• Yerel yönetimlerin özellikle çöküntü bölgesi olarak tanımlayabileceğimiz bölgelerin sorunlarının
çözümlenmesi yoluyla dışlama süreçlerini engellenebileceği gibi beklentisi vardır. Çünkü Bailey’nin
(2004) belirttiği üzere Glasgow örneğinde de olduğu gibi araştırmalar fiziksel kalitenin kişilerin
mahallelerine bakışları açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuştur.
• Konut kalitesinin, alt yapının ve çevrenin iyileştirilmesi beklenebilmektedir4.
• Sürdürülebilir kentsel gelişme ilkeleri çerçevesinde doğa koruma hedefleri ile çelişmeyen, katılımcı,
sosyal adaletçi geniş kapsamlı bir sosyo-mekânsal gelişlim beklenebilmektedir.
2.1.8 RİSKLER
Kentsel dönüşüm sürecinde bugüne de dek birçok dönüşüm gerçekleşmiştir. Gerçekleştirilen kentsel
dönüşüm uygulamaları incelendiğinde, kentsel dönüşüm olumlu sonuçlanmayan örnekleri de olduğu
görülmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamasında birçok riskte beraberinde gelmektedir.
Sürece ilişkin Riskler:
• Dönüşlüm süreçleri risklidir. Başarılı kabul edilmeleri için henüz yeterli kanıt oluşmamıştır. Turok
(2004), dönüşlüm uygulamasında çok şazla pragmatizm ve deneme bulunduğunu; hangi politikaların
etkin olduğu veya olmadığına ilişkin doyurucu göstergelerin son yıllarda elde edilmeye başlandığını bu
nedenle de kanıtlanmış bir ilke ve uygulamalar dizisi olmaktan uzak olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla,
herhangi bir kentsel dönüşlüm projesi model olarak alınıp bir başka kentte uygulandığında aynı
başlarının elde edilemeyebileceği açıktır.
• Esnek ve hızlı çözüm üretme meşruiyet zeminini kaybetme ile sonuçlanma riski taşımaktadır
(Özdemir, 2003).
• Birlikte yönetim anlayışlı çerçevesinde gerçekleştirilmeyen, katılımcılığı sağlamayan, kapasite
artırmayı amaçlamayan projeler uygulama aşlamasında şarklı kesimlerce engellenme riskini
taşımaktadır.
12
• Aktörler arası iletişlimin geç ya da yetersiz olması, kısmî ve tek taraşlı sorun tanımlamalarına,
dolayısıyla araştırılması gereken çözüm önerileri skalasının dar tutulmasına neden olabilmektedir
(Özbek Sönmez, 2003).
Sosyo-Mekânsal Riskler:
• Kişilerin sosyo-ekonomik koşullarında değişiklik olmadan bir yerin fiziksel olarak iyileştirilmesi, o
bölgede arazi değerlerinin artışlına neden olabilir (Turok, 2004). Dolayısıyla, bölgenin kira değerlerini
karşılayamayanların yer değiştirmeleri (displacement) gerekebilir. Soylulaştırma (gentrification)
olarak tanımlanan süreç, kentsel dönüşlüm projelerinin en önemli risklerindendir. Kentsel dönüşlüm
öncelikle kişilerin yaşam yeri tercihlerine müdahale etmeyecek süreçler yaratmalıdır5.
Sosyo-Ekonomik Riskler:
• Kentsel dönüşlüm süreçleri yerel halk için iş olanakları yaratabilir. Ancak yerel halkın söz konusu işl
olanaklarına erişememe gibi bir risk alanı vardır. Bu nedenle söz konusu risklerin giderilmesi için yerel
halkın iş olanaklarına erişebilecek vasıflar için eğitilmeleri gerekmektedir.
• Piyasa temelli kentsel dönüşlüm projeleri altyapıya erişlim veya bir alanın imajının yeniden
düzenlenmesi gibi yollarla kalkınma potansiyeli yaratmaktadır. Ancak piyasa dinamikleri üzerine
kurulu bir dönüşlüm, düşlük gelir gruplarının aldıkları hizmetler ve iş olanaklarını kaybetmeleri riskini
de taşımaktadır.
• Yerel ölçekte kurgulanan ve merkezi hükümet desteğini sağlamayan projelerin uzun soluklu bir
ekonomik canlandırmayı gerçekleştirmeleri zor görünmektedir (Özdemir, 2003).
2.1.9
DÜNYADAN ÖRNEKLER
2.1.9.1 Hiroşima – Danbara Kenti Kentsel Dönüşüm Projesi (Japonya)
6 Ağustos 1945’te Hiroşima şehri üzerine, dünyanın ilk atom bombası atılması 140.000 kişinin
ölümü ve 13 kilometrekarelik bir alanın tamamen yerle bir olmasına sebep olmuştur. Böylesi bir
yıkım bölgeyi kaçınılmaz bir yeniden yapılandırmayla karşı karşıya bıraktı. Hiroşima kentsel dönüşüm
projesi, dünyanın en güzel ve endüstriyel olarak üretici şehrini yaratmak için uygulanmıştır.
Yeşillikleri, nehirleri ve kültürü ile dünya barışına hizmet verecek örnek bir yerleşim yeri
oluşturulmak istenmiştir. Danbara yeniden gelişim projesi, şehrin en eski bölgelerinde çok iyi
planlamış, yaratıcı ve etkin bir tarzda gerçekleştirilen küçük ölçekli bir yeniden doğuş hareketinin
başlangıcıdır. Danbara projesi, bölgeye sadece fiziksel ve çevresel gelişim değil, aynı zamanda
endüstriyel ve kültürel bir gelişim sağlamak için planlanmıştır. Bölgeyi yeniden yaşamak ve çalışmak
için çekici hale getirmeyi amaçlanmıştır.
Danbara bölgesinin temel ihtiyaçlarından biri de gençler ve yetişkinler için dinlenme imkanı
sağlayacak mekanlardır. 1995 yılı itibari ile Danbara 5 park alanı (10002500 metrekare),2 yeşil alan ve
13 oyun parkına kavuşmuştur. Bütün yeni parklar ve oyun alanları bölgenin geleneksel karakterini
yansıtacak şekilde dizayn edilmiştir. Ayrıca proje kapsamında 4.761 metre uzunluğunda ana yol ,
10.457 metre uzunluğunda ikinci derecede önemli yol inşaatı gerçekleştirilmiştir.
Projeye halk tarafından kurulan örgütler de katılmıştır. 21 örgüt kurulmuş, bunların 12 si yapılan
planların karar aşamasında etkin rol oynamışlardır. Kara aşamalarında halk örgütlerinin yer alması,
özellikle fakir yerleşim alanlarında yapılan çalışmalara estetik katmıştır.
13
2.1.9.2 La Defense Kentsel Dönüşüm Projesi (Fransa)
La Défense, Neulily köprüsünün uzantısında, eski banliyö merkezlerinden Courbevoie ile Puteaux
ortasında 130 hektarlık bir alanda kurulmuş ve bu gün bir üniversite kenti olan Nanterre kadar
uzanmaktadır (Demirsoy M.S:,2006). La Défense bölgesindeki kentsel dönüşüm projesinin yüksek
binaları yaygınlaştırması, geleneksel yol dokusunu ortadan kaldırması ve yaya ve otomobil akışını
birbirinden ayrılması şeklinde üç temel ilkesi bulunmaktadır. (Ersoy M.,2004)
La Défense Kentsel Dönüşüm projesi çerçevesinde, bahse konu olan alanda; Fiat, Manhattan, Gian,
Agf, Orion, Axa, ElfAquitaine gibi büyük şirketlerin gökdelenleri vardır. Danimarkalı Joan Otto
Sperckelsen tarafından tasarlanan ve 1989’da hizmete açılan La Grande Arche burada yer almaktadır.
Buradaki en önemi binalardan biri de Zehrfuss, Camelo ve Mailly tarafından tasarlanmış olan Cnıt
binasıdır. Sırt üstü yatmış, üç noktası yere değen bir deniz kabuğunu andıran bu yapıda her yıl çeşitli
fuarlar düzenlemekte ve bu sayede kamu ile iletişim kurulmaktadır. (Kayalar J.,2004)
2.1.9.3 GuangzhouPearl Nehriİ Kentsel Dönüşüm Projesi (Çin)
Guangzou kenti kentleşme hızı dünyadaki her yerden çok daha fazla olan Pearl Nehri deltasının
merkezinde yer alır ve dünyadaki birçok endüstriye ev sahipliği yapar. Bu endüstrileşmiş bölgeye
doğru hızlı bir dönüşüm oluşmuştur. Bu dönüşümün sonucunda kentte arazi kullanımı ve çevresel
kaynaklar açısından büyük bir baskı oluşturmaktadır. Bu baskıya karşılık devlet burada bölgesel bir
planlama safhası oluşturmuştur. Böylece deltanın gelişimi daha iyi koordine edilecektir. Bu safha
sonucunda kentin Güneydoğusunda 370 kilometrekarelik bölgede 65 kilometre uzunluğundaki Pearl
Nehri boyunca tarım alanları, köyler, tarihi bölgeler ve adalar oluşturulmuştur. (Sasaki, 2002)
Bu alanda uygulanan proje öncellikli olarak koruma ve sürdürebilirlik olguları üzerine kurulmuştur.
Proje, Guangzhou kentinin kültürel birikimini ve tarihsel zenginliğini vurgulamak için hazırlanmıştır.
Bölgede uygulanacak kentsel dönüşüm konseptinin örgütlenme modelinde ise kamu önderlikli
kentsel dönüşüm modeli benimsenmiştir. Kamu önderlikli kentsel dönüşüm modelinin
benimsenmesi ile oluşturulan sürdürülebilir kentsel dönüşüm modelinin içeriğine bakıldığında ise;
yeni gelişim bölgesi, turizm bölgeleri, tarım alanları, kültürel ve tarihi bölgeleri birbirine bağlayan yeşil
akslar, halkı bölgeye çekecek metro, otobüs, feribot yolları ve yeni endüstri alanlarında oluşmaktadır.
(Demirsoy M.S., 2006)
2.1.10 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
2.2 KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ
2.2.1 KAVRAM TANIMI
Küçük sanayi siteleri, tamirat ve imalatla uğraşan küçük işletmelerin yer aldığı, altyapı hizmetleri ile
idare binası, çırak okulu, satış dükkânı gibi sosyal kurumlarla donatılmış işyeri toplulukları olarak
tanımlanabilir.
Küçük işletmelerin sanayi sitelerinde bir araya toplanmaları, bir taraştan işletmeler arası ilişkilerin
geliştirilmesine, diğer taraştan da ölçek ekonomisinin getirilerinden yararlanılmasına olanak
14
sağlamaktadır. Ayrıca, su, kanalizasyon, yol, elektrik ağının bir tek arazi parçası üzerinde bir arada
geliştirilmesi de işletmelerin maliyet etkin çalışmalarına olanak sağlamaktadır (Aslan, 2007).
2.2.2
TARİHSEL GELİŞİMİ
2.2.3
ÖZELLİKLERİ
2.2.4 AVANTAJLARI
Bütün iktisadi toplumlarda sanayi işletmelerinin yerine getirdikleri ekonomik ve sosyal şonksiyonların
göz ardı edilemeyeceği kadar önemli olduğu gerçeği bugün artık herkes taraşından kabul gören bir
husustur. Serbest rekabet piyasasının hakim olduğu ve ekonomik sistem olarak benimsendiği
ülkelerde, sistemin sağlıklı bir şekilde işleyişi ile sanayi işletmelerin sistem içindeki varlıkları ve güçleri
arasında yakın bir ilişki vardır. Bu açıklama ışığında sanayi işletmelerin sahip oldukları avantajları şöyle
sıralanmaktadır:
Sanayi işletmelerinin avantajlı yönlerinden biri tüketici gereksinimlerine kolayca sağlayabilmeleridir.
Çünkü bu işletmeler müşteriye veya tüketiciye büyük işletmelere göre yakın çalışmaktadırlar.
Doğabilecek sorunları çözmeyi büyük işletmelere göre daha yakın çalışmaktadırlar. Doğabilecek
sorunları çözmeyi büyük sanayi işletmelerine oranla daha düşük maliyetle gerçekleştirebilirler.
İşletmeler aynı parsel harcama ile büyük işletmelere göre daha şazla teknik yenililerde
bulunulabilirler. Ayrıca genellikle büyük işletmelerin tamamlayıcısı olan küçük işletmeler teknik
düşünce ve uygulamaları önceden ortaya koyarak geliştirmek üzere büyük işletmelere
sunabilmektedir.
Sanayi işletmelerinde, rakip işletmelerin fiyatları ile yakından ilgilenirler. Ancak bu ilgi daha düşük
fiyatlı etiket koymak için değil, en az onlar kadar fiyat koymak ve pazarın hangi yüksek fiyatı
kaldırabileceğini ölçmek içindir. Böylece, özellikle tüketim malı satan küçük işletmeler, bu yakın
enformasyon bağlantısıyla alıcının gücünü çok iyi ölçen, çok birimli büyük bir tekel oluşturmakla ve
‘Tüketici rantı’ denilen bu tüketicinin elinde kalacak olan değeri de kendilerine çekebilmektedirler
(Kara, 1998, s.18-20).
2.2.5 DEZAVANTAJLARI
Sanayi işletmelerinin avantajlı yönlerine karşılık, bu işletmelerin dezavantajlı yönleri de mevcuttur. Bu
dezavantajlar şu şekilde sıralanabilir:
Sanayi işletmelerin stratejik pazarlama yaklaşımlarında birtakım eksiklikleri ve küçük pazarlarda
faaliyet göstermekten dolayı pazara yönelme de zayıflıkları vardır. Benzer işletmelerle birlikte hareket
edemediklerinden yeterli Pazar gücüne sahip değillerdir.
İşletmelerde düşük işçi verimliliği, yüksek ortamla maliyetler dolayısıyla düşük ücret verme eğilimi
şazladır. Bazen pazardaki tekelci işletmelerden yüksek fiyatla hammadde, yarı mamul almaları
maliyetleri arttırmaktadır.
15
Benzer işletmelerin iflas etmeleri, bankların bu işletmelere kredi verme olasılığını azaltmakta, verildiği
takdirde ise kredi karşılığında istenen teminatın işletmelerin finansal boyutunu aşmasından dolayı,
finansal sorunlara çözüm bulmaları güçleşmektedir.
Yetersiz sermayeye sahip olan işletmeler işletme sermayesi yönünden bir sorunla karşılaşmamakta,
ancak bu kez sorun; işletme ölçeğinin büyütülmesi, faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, araştırma
faaliyetlerinden ve teknolojik gelişmelerden yaralanması için gerekli kaynakların nasıl sağlanacağı
biçimine dönüşmektedir.
Kaynak ve bilgi yetersizliğinden doğan ve bu nedenle piyasanın teknolojik ilerlemelere ayak
uyduramamasıdır.
2.2.6 YER SEÇİMİ KURAMLARI
19.yy’ın ikinci yarısında yoğunlaşmaya başlayan sanayileşme süreci, yerleşmelerin o güne kadar
kurulmuş işlerliğinin ve düzeninin bozulmasına, işlevsel değişimler yanısıra fizik mekanda da
farklılaşmaların başlamasına neden olmuştur. Ekonomik faaliyetlerin mekânsal organizasyonu ve
yerleşme fonksiyonlarının dağılım düzeninin saptanmasını açıklamak ve sanayi yerseçimi ie ilgili
olarak gelecekteki gelişmeler için uygun alanlar hakkında ön tahminlerde bulunmak üzere çeşitli
kuramlar geliştirilmiştir (Giritoğlu, 1982).
İşletmelerin kuruluş eri seçimide mekanın önemni göz önüne alan von Thünnen (1826), Lösch (1873),
Weber (1909), Palander(1935) ve Isard (1956) gibi ekonomistler genellikle tümden gelim yöntemini
kullanmışlar ve taşıma harcamalarına dayanarak, işletmelerin kuruluş yerini ve şehirlerin hiyerarşisini
saptamaya çalışmışlardır. Bu ekonomistler ‘’kuruluş yeri teorisyenleri’’ olarak da tanınmaktadır
(Dinler, 1994).
2.2.6.1 Alfred WEBER
Weber geliştirdiği kuramında Launhardt’ın ‘’Yerseçim üçgeni’’ çatısını kullanarak en az ulaşım
maliyetini türetmiş ve işletmelerin kuruluş yerini hammeddelerin üretim merkezine ve işlenmiş
mamulün tüketim merkezine kadar olan ulaşım masraflarının minimum olduğu yer olarak
belirlemiştir.(Yüzer, 2002, s.17)
2.2.6.2 Tord PALANDER
Tord Palander sanayi yer seçimne kuramsal bir yaklaşım geliştirme çabasında Weber’inde
cevaplamaya çalıştığı iki temel sorun üzerinde yoğunlaşmıştır. İlki pazarın pozisyonu, hammaddelern
alanı ve fiyatı verildiğinde üretimin nerede yer alacağı; ikincisi, üretim yeri, rekabet edici durumlar,
fabrika maliyetli ve ulaşım oranları verildiğinde, fiyatın üreticinin mallarını satabileceği alanın
büyüklüğünü nasıl etkilediği üzerinedir. (Smith,1981) (Yüzer, 2002,s18)
Palander, optimal kuruluş yeri faktörleri yanında, alanda fiyatın oluşumu üzerine durmuştur. Palander
göre uzaklık, pazarları parçalayan bir faktördür.(Dinler, 1994) (Yüzer, 2002,s18)
2.2.6.3 Edgar HOOVER
Hoover sanayi yerseçmine önemli katkı sağlamıştır. Kuramsal çatısını Weber’e göre daha geniş
tutmuş ve tümden gelim kuramını desteklemiştir. … Hoover önceleri Weber’i yakından takip etmiş ve
üretim maliyeti farlılıkları bulunmayışında en iyi yer seçiminin hammadde kaynağında, pazarda ya da
orta noktada olabilen minimum ulaşım maliyeti noktasında
16
olacağını belirtmiştir. En düşük ulaşım maliyeti alanı, eşit toplam ulaşım maliyeti çizgilerinin
kurulabildiği hammadde ve pazar noktalarından eşit dağıtım fiyatı ile bulunmaktadır (Smith, 1981)
(Yüzer, 2002, s.20)
2.2.6.4 Walter ISARD
Isard’ın yer seçimi kuramı, mekânsal ekonomi ve bölge bilimi alanında önemli katkılar sağlamış, Von
Thünen’in merkezi şehir etrafındaki konsantrik tarımsal bölgelerini, Lösch’ün metropolde
merkezlenen altıgen alanlar ve hiyerarşik yerleşim modelini birleştirmiştir.(Giritoğlu,1982) (Yüzer,
2002, s.21)
2.2.7 SANAYİ ALANLARI DÖNÜŞÜMÜ
Üretimin azalması veya tamamen kalkmasıyla birlikte sanayi mekanlarının bulunduğu kentlerde yeni
bir mekansal yapılanma başlamıştır. İşlevsiz kalan sanayi alanlarının, büyümeyle ortaya çıkan yeni
kentsel mekan ihtiyaçlarının karşılanması için tekrar kullanılması; hem kentler için artık önem
kazanan imaj hem de azalan çevre kaynaklarının daha dengeli kullanılması için son derece ekonomik
ve çevreci bir politika olarak benimsenmiştir. Bu bağlamda ortaya çıkan dönüşüm, sürdürülebilirlik
gibi kavramlar kentlerin gelişiminde rol oynamaya başlamıştır (Tolga, 2006).
Dünya genelinde üretimin yer değiştirmesi, ekonomideki şarklı yapılanma ve küreselleşme, kentlerin
yeniden yapılanma sürecine girmesine neden olmuştur. Avrupa, ABD ve Japonya kentlerinde yeni bir
mekansal yapılanma başlamıştır. Üretim kentleri olmaları gereğince sanayinin kent merkezinde yer
aldığı bu şehirlerde, boşalan endüstri tesisleri, liman ve tersaneler ortaya çıkan yeni kentsel mekan
ihtiyaçları için yeniden kullanım gereksinimiyle dönüşmeye başlamışlardır (Tolga, 2006)
2.2.8
SANAYİ ALANLARI TASARIM İLKELERİ
2.2.9
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
3 ÇALIŞMA ALANINA İLİŞKİN ARAŞTIRMALAR
3.1 ÇALIŞMA ALANININ ÜLKE VE BÖLGE İÇİNDEKİ YERİ
Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Trabzon İli; doğudan Rize, güneyden Gümüşhane ile Bayburt ve
batıdan Giresun illeri ile çevrilidir.
Şekil 2 Çalışma Alanının Ülke ve Bölge İçindeki Yeri
17
3.2 ÇALIŞMA ALANININ KENT İÇİNDEKİ YERİ
Çalışma alanı kentin merkezinin doğusunda kalmakta olup 1,5 km uzaklıktadır. Alanın doğusunda
bulunan Karadeniz Üniversite’sine 1 km ve yine doğusunda bulunan havaalanına uzaklığı 2,2 km ’dir.
Çalışma alanının hemen güney bitişiğinde kentin şehirlerarası terminali bulunmaktadır.
Şekil 3 Çalışma Alanının Kent İçindeki Yeri
3.3 ÇALIŞMA ALANININ KONUMU
Çalışma alanı kuzeyde Karadeniz, güneyde eski devlet karayolu ile doğuda Değirmendere, batıda ise
Trabzon Limanı olmak üzere sınırlandırılmış olup söz konusu alan içerisinde Çimento fabrikası(yıkım
aşamasında), ticari işletmeler, küçük sanayi işletmelerinin bulunduğu Büyük Sanayi Sitesi
bulunmaktadır.
Şekil 4 Çalışma Alanının Konumu
3.4 TRABZON’DA DEĞİRMENDERE SANAYİ BÖLGESİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Trabzon kentinde bulunan Değirmedere Sanayi Bölgesi ve çevresinin tarihsel gelişimi araştırılmıştır.
Değirmendere Vadisi, tarih boyunca Trabzon kentinin kurulmasında ve gelişmesinde önemli bir rol
oynamıştır. Değirmendere Vadisi yüzyıllar boyunca Tarihi İpek Yolu’nun, Asya Kıta’sının Karadeniz
Bölgesi’ne ulaştıran bağlantısı olmuştur. Kentin kervan ve deniz yollarını kesiştiği konumda bulunması
da kentin ticari yönden gelişmesini önemli ölçüde etkilemiştir. Değirmendere Vadisi tarih boyunca
Trabzon kenti ve çevresini ulaşım bağlantıları sağlamıştır. Ayrıca Trabzon halkı için içme suyu temini,
dinlenme alanı gibi şarklı amaçlar içinde kullanılmıştır.
Şekil 5 1920 Değirmendere
Değirmendere Vadisinde ayakta kalan en önemli eserlerden birisi Değirmendere köprüsüdür. Bu
köprü 1891 yılında Nemlizadeler taraşından yaptırılmıştır. Değirmendere köprüsü yapılması Trabzon
kentinin doğu taraşına doğru gelişmesini etkileyen ilk etmenlerden birisi olduğu söylenebilir.
Değirmendere Sanayi Bölgesi’ndeki ilk yapılaşma eğilimleri bu dönemde görmekteyiz.
Şekil 6 1930 Değirmendere ve Yakın Çevresi
Resim görüldüğü gibi 1930 yılında ait olan bu fotoğrafta Değirmendere’nin doğal yapısı bozulmamış
olan halini görmekteyiz.
1939 yılına ait bu fotoğrafta Değirmendere Sanayi Bölgesi’ndeki ilk yapılaşma eğilimlerini
görmekteyiz.
18
Şekil 7 1970 Yılı Değirmendere ve Yakın Çevresi
1970 yılına ait fotoğrafta ise Değirmendere Sanayi bölgesindeki yapılmış olan ilk fabrikalar
görülmektedir. 1966 yılında kurulan Çimento Fabrikası da fotoğrafta yer almaktadır. Fabrika
alanlarının varlığı Değirmendere bölgesinde yerleşim alanlarının gelişimini hızlandırmıştır.
Çalışma alanının 1990 yılına ait olan bu fotoğrafta sanayi alanının kent içinde kaldığını görmekteyiz.
1991 yılında faaliyete giren Trabzon Otogarı’nın yapımının son aşamaları gerçekleşmektedir. Yerleşim
alanlarının ise sanayi alanı çevresinde yoğunlaşmış ve alan büyüklüğü giderek arttığı görülmektedir.
3.4.1
DEĞİRMENDERE SANAYİ BÖLGESİNDEKİ SANAYİ ALANLARININ DETAYLI
İNCELENMESİ
Trabzon kentinde en önemli endüstri kuruluşu Çimento Fabrikasıdır. Bunun yanında adet fındık kırma
fabrikası, Et Balık Kurumu Balık Yağı ve Balık Unu fabrikası, 2 adet un fabrikası, Bisküi fabrikası ve
Yaprak tütün bakım ve işleme atölyesi vardır. Ayrıca Bakır Sanayi ve Çelik eşya sanayi de faaliyet
göstermektedir.
Çimento Fabrikası
Aylık 30.000 ton olan Çimento fabrikası 1966 da Değirmendere mevkiinde kurulmuştur. Fabrikanın
genel sahası 27500 m2 dir. 305 işçi, 40 memur çalışmaktadır. Fabrika, bölgedeki diğer kentlere de
hizmet etmektedir. Giresun, Ordu, Rize, Artvin, Gümüşhane, Ağrı, Erzurum’a karayolundan
kamyonlarla nakliyat yapılmaktadır. Fabrika normal çalıştığı zaman günde 10’ar tonluk ortalama
kamyon ile çimento sevketmektedir. Bunun 400 tonu Erzurum’a, 400 tonu Rize’ye, 400 tonu
Giresun’a nakledilmektedir. Ham madde kaynakları ise 12 km. mesafede bulunan Hacı Mehmetler
köyü ile 30-35 km. mesafedeki Hamsiköy ve Maçkadır. Ayrıca Erzurum’dan Alçı nakledilmekte, deniz
yoluyla ise fuel oil (günde 15.000 ton )ve Ereğli’den cüruf getirilmektedir. Fabrikaya günde ortalama
206 kamyon ile ham madde gelmektedir. Ham madde gelmektedir. Ham maddenin büyük bir
kısmının da karayoluyla nakledilmesi, trafiği çok arttırmıştır. Fabrika sahasının darlığı dolayısıyla
kamyonların park ihtiyacı karşılanmamaktadır.
Fabrika artığı yoktur. Rüzgarın her yönde esmesi fabrika bacasından çıkan tozların kentin iskan
bölgelerine yayılmasına sebep olmaktadır.
Halen memurlar için bir adet lojman inşa edilmektedir. 40 kişilik bir işçi yatakhanesi vardır. Fabrikanın
tevsii imkanı da yoktur.
19
Fındık Kırma Fabrikaları
Başlıca fındık ihracatçılarının hemen hepsinin fındık kırma fabrikaları vardır. Fabrikalar bilhassa
fındığın yoğun ihraç mevsimi olan Eylül – Aralık ayları arasındaki sürede çalışırlar. Genellikle günlük
kapasiteleri 10.000 kg iç fındıktır.
-Alemdağ Ticaret Ltd. Fındık Kırma Fabrikası :
1.000.000 TL. sermayesi olan fabrika 1945 yılında 500 m2. lik bir alanda kurulmuştur. 25-30 işçi
çalıştırılmaktadır. İç fındık İstanbul ve Avrupa’ya deniz yoluyla sevkedilmektedir.
- Yakup Başaran Fındık Kırma Fabrikası:
100.000 TL. sermayesi olan fabrika 1943 yılında kurulmuştur. 25-40 işçi çalıştırmaktadır. Aylık istihsali
1000 tondur. İç fındık İstanbul’a ve Avrupa’ya deniz yoluyla sevkedilmektedir.
-Tarım Satış Kooperatifi Fındık Kırma Fabrikası:
8. 000 m2. Lik arsa üstüne 1959 yılında kurulmuştur. 130 işçi çalıştırmaktadır. Aylık istihsali 1000
tondur. İç fındık deniz yoluyla Avrupa’ya sevk edilir. 6000 m2 olan binaya ilave düşünülmektedir.
- Osman Oltan ve Oğulları Koll. Şt. Fındık Kırma Fabrikası:
400.000 TL. sermayesi olan bir fabrika 1962 yılında 1000 m2. lik bir arsa üzerinde kurulmuştur.50 işçi
çalışmaktadır. Aylık kapasitesi 750 tondur. İç fındık deniz yoluyla Avrupa’ya sevk edilmektedir.
-Çırakoğlu Fındık Kırma Fabrikası:
Kuruluşu en eski olan bir fabrikadır. 1920’de 720 m2. lik bir arsa üzerinde kurulmuştur. 55 işçi
çalışmaktadır. Aylık istihsali 300 tondur. İç fındık deniz yoluyla Avrupa’ya sevk edilmektedir. Fabrika
sahasına günde 4 kamyon grip çıkmaktadır. Yeni bir bina inşaatı düşünülmektedir.
-Fisko Birlik Fındık Kırma Fabrikası:
1945’te 7000 m2 lik bir arsa üzerinde kurulmuştur. 180 işçi çalıştırmaktadır. Aylık İstihsali 1600
tondur. İç fındık Deniz yoluyla Avrupa’ya sevk edilmektedir. Fabrika sahasına günde 15 kamyon girip
çıkmaktadır.
Bu fabrikaların ham maddesi olan kabuklu fındık kamyonlarla getirilmektedir. Fabrika artığı olan
kabuk ise bölgede yakacak olarak kullanılmaktadır. İşçilerin çoğunluğu da kadındır.
Un Fabrikaları:
-Ekinci Un Fabrikası:
100.000 TL. sermayesi olan fabrika 1963 yılında, kiralanan bir binada faaliyete başlamıştır. Personel
sayısı 30’dur. Aylık ham madde ihtiyacı olan 1000 ton buğday kamyonlarla getirilmekte ve aylık
istihsali olan 800 ton un kamyonla Trabzon ve kazalarına, Gümüşhane ve Rize’yw sevk edilmektedir.
- Nejat Ongan Un Fabrikası :
20
750.000 TL. sermayesi olan fabrika 1959 yılında 5000 m2 lik arsa üzerinde kurulmuştur. Bu arsa
üzerinde 450 m2 bina,1050 m2 de depolama sahası vardır. 65 personel çalışmaktadır. Aylık ham
madde ihtiyacı olan 1580 ton buğday kamyonlarla T.M.O Samsun, Karaköse ve Çorum’dan
nakledilmektedir. Aylık istihsal olan 1258 ton un ise Trabzon ve kazalarına, Rize ve Gümüşhane’ye
nakledilir. Fabrika artığı olan kepek satılmaktadır.
Et Balık Kurumu Soğuk Hava Deposu, Balık Yağı Ve Balık Unu Fabrikası:
Su ürünlerini değerlendirmek amacıyla Türkiye’de kurulan ilk tesistir. 1955 yılında Et ve Balık Kurumu
Tarafından 9764 m2 lik bir alan üzerinde kurulmuştur. 2 kolda çalışmaktadır:
a) Soğuk depo ve Buz Fabrikası 1954 de işletmeye açılmıştır.
b)Balık yağı ve balık unu fabrikası
Son şekli ile 1963 te işletmeye açılmıştır. Kapasiteli günde 100 tondur. Genellikle hamsi işlendiği
için yılda ancak 4 ay çalışmaktadır. 1966 imalatı 294 ton balık unu, İtalya ve Yunanistan’a da balık yağı
ihraç etmektedir.
Yeni Ülker Koll. Şt. Fisun Bisküi Fabrikası:
Fabrika 1959 da kurulmuştur. 3000 m2 lik bir alan üzerindedir. 20 işçi çalıştırmaktadır. Aylık ham
madde ihtiyacı (un, şeker, glikoz, karbonat) 25 tondur. Aylık istihsal 30 tondur ve Trabzon, Rize,
Giresun, Gümüşhane’ye kamyonla nakledilmektedir. Bilhassa ilkbahar ve sonbahar mevsimi yoğun
faaliyet göstermektedir.
Tekel Tütün Bakım ve İşleme Atölyesi:
Atölye’de tütün temizleme ve sigara imaline hazır hale getirme işlemi yapılır. 1500 m2 bir alan
üzerindedir. 685 kadın 300 erkek olmak üzer 985 işçi çalıştırır. İşçilerin bir kısmı merkeze bağlı
köylerden gelmektedir. Aylık istihsali 300 ton’dur. Ham madde olan yaprak tütün kentin muhtelif
yerlerindeki depolarda muhafaza edilir. Depolar 5 milyon yaprak tütünü alabilecek kapasitededir. 25
işçiyi barındırabilecek 5 adet lojman inşa halindedir.
İşlenen tütünler deniz ve karayolu ile nakledilirler. İş mevsiminde atölyeye günde 8-10 vasıta girip
çıkmaktadır.
Yılda 60 ton artık, Değirmendere ağzında denize dökülmektedir.
Bakır Sanayi:
1.000.000 TL. sermayesi olan bakır fabrikası 1928 yılında kurulmuştur. Alanı 3289 m2 dir. Bakır levha,
aliminyum levha, mutfak eşyaları ve kurşun boru imal etmektedir. 57 personel çalıştırmaktadır. Aylık
kapasitesi 90 ton kurşun ve bakır mamulüdür.
Ayrıca şehirde dağınık vaziyette muhtelif maksatlar için kullanılan 120 adet depo vardır.
1-Osman Oltan Fındık Kırma Fabrikası
2-Yakup Başaran Fındık Kırma Fabrikası
21
3-Fisun Bisküi Fabrikası
4-Tekel Tütün Bakım ve İşleme Atölyesi
5-Çırakoğlu Fındık Kırma Fabrikası
6-Et Balık Kurumu Fabrikası
7-Tarım Satış Kooperatifi Fındık Kırma Fabrikası
8-Nejat Ongan Un Fabrikası
9-Çimento Fabrikası
10-Fisko Birlik Fındık Kırma Fabrikası
11-Bakır Sanayi Nazım Ofluoğlu ve Kardeşleri Kollektif Şirketi
12-Ekinci Un Fabrikası
13-Alemdağ Ticaret Fındık Kırma
14-Fındık Kırma Fabrikası
3.5 ÇALIŞMA ALANIN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE PLAN KARARLARINDAKİ
ROLLERİ
3.5.1 Lambert Planı (1938)
Trabzon kenti için yapılan planlama çalışmaları incelendiğinde Değirmendere sanayi bölgesinin ilk
kararları 1938’de yapılan Lambert Planı ile verilmiştir. Yapılan bu plan ile çalışma alanının sanayi alanı
olarak ve Çömlekçi alanına yeni liman yapımı kararlaştırılmıştır. Bu kararların verilmesi kentin doğu
bölgesinin yapılaşmasını hızlandırmıştır.
Lambert taraşından hazırlanan planda kıyıların korunması ile Çömlekçi Limanı’nın yapımı ve
doğusunda sanayi tesislerinin yapılarak Erzurum Yoluna bağlanması planlanmıştır.(Şekil 5)
Şekil 8 1938 Lambert Planı
2.5.2. İRŞAN BAYHAN-EMRE AYSU-HÜSEYİN KAPTAN PLANI (1970)
Bu planda; yeni ulaşım yollarının, kentsel kullanım alanları büyük yer kaplayan üniversite ve
havaalanın kararları verilmiştir. Ulaşım kararı olarak kent içinde önemli rol oynayan Tanjant yolu
22
önerilmiştir. Erzurum Yolu’nda kente hizmet edecek küçük sanayi alanlarının oluşturulmasına karar
verilmiştir.
3.5.2 1989 REVİZYON İMAR PLANI
Bu planda kentin merkezindeki ticaret alanlarının gelişme eğilimleri korunmuş, batıda
Kahramanmaraş Caddesi boyunca konut altı olmak üzere, doğuda da Değirmendere Mahallesi’nde
yapı adaları olmak üzere gelişme önerilmiştir.
Rapor incelendiğinde planın yapıldığı alanda, kentin nüfusu 350 bini bulacağından, merkezi iş alanı,
liman kenti olması sebebiyle geometrik olarak merkezin doğuya yayılması ön görülmüş ve liman
tesislerinin arkasında ve Değirmendere’de yer seçimi yapılmıştır.
Bu planın dikkat çeken yanı ise, ticari eylemlerin batıdan ziyade doğuya doğru geliştirilmesini
öngörmesidir. Bu planın uygulanmaktaki zorluklarından birisi, uzun bir kıyı bandında gelişme
öngörmesine rağmen bu gelişmeyi destekleyecek altyapı yatırımlarının gerçekleşme olasılığının
zorluğunun hesaba katılmaması olmuştur.
Şekil 9 1989 Revizyon İmar Planı
3.5.3
2002 İMAR REVİZYONU
Karadeniz ülkeleri ile yapılan ticaretten dolayı konaklama gibi ticaret hizmetine destek olan
işlevlerin geliştiği bölgeler, limanın yakınlığı ve ithal ihraç ürünlerin perakende satıldığı pazar alanının
aynı bölgede olması nedeniyle Çömlekçi Mahallesi’nde gelişmekteydi. Merkezi iş alanının limana ve
Çömlekçi Mahallesi’ne yakın olan kısımları da bu dış ticarete dayalı perakende satışın yoğunlaştığı
alanlar haline gelmekteydi. [Yeşiltepe, 2008]
Bundan dolayı da bu imar planı, merkezi iş alanı için uluslararası ticaretin uzmanlaştığı
alanların gelişme yönünü, limana ve Çömlekçi Mahallesi’ne yakın olan Değirmendere Semti’ne
kaydırmıştır. [Yeşiltepe, 2008]
23
Şekil 10 2002 Yılı Nazım İmar Planı Revizyonu
3.5.4
TRABZON BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ STRATEJİK PLANI (2015-2019)
Trabzon Büyükşehir Belediyesinin yapmış olduğu Stratejik Planında, söz konusu çalışma alanıyla ilgili
aşağıdaki gibi bazı eylemler planlanmıştır.
STRATEJİK AMAÇ 7: SÜRDÜRÜLEBİLİR SAĞLIKLI BİR ÇEVRE OLUŞTURMAK
HEDEŞ: 7.1: 747 örnek peyzaj düzenlemeleriyle yaşam kalitesi yüksek bir şehir haline getirmek
GÖSTERGELER
7.1.1. Çok Amaçlı Parklar ve Rekreasyon alanları Oluşturmak
7.1.2. Yüzüncü Yıl Parkı Yeniden Canlandırma İşi
7.1.5. İlçelerde Meydan Düzenlemeleri
7.1.7. Sokak İyileştirme ve Sağlıklaştırma Çalışmaları
7.1.11. Sahil Rekreasyon Projesi
7.1.12. Trabzon Kent Meydanı ve Yakın Çevresi 2. Etap Düzenleme Yapımı
7.1.15. Değirmendere Vadisinin Bir Bütün Olarak Turizm Vadisi Şeklinde Planlanması
7.1.16. Çimento Fabrikası Alanının Yeşil Alan Olarak Düzenlenip, Bir Kısmının Şehrin
Kullanımına Kazandırılması
7.1.17. Şehir Merkezindeki Toptancı Hallerinin Şehir Dışına Kaydırılması (kuru gıda- Balık
Hali Toptancı Hali)
24
3.5.5 1/5000 ÖLÇEKLİ REVİZYON+İLAVE NAZIM İMAR PLANI (2018)
Söz konusu alanda sanayi alanları kaldırılmış olup, çoğunlukla Ticaret+Turizm+Konut karma
kullanımı ve Park Alanı kullanımı getirilmiştir. Ayrıca alanda mevcutta pasif yeşil alanların ve sanayi
alanlarının bulunduğu doğu kesimi 2.Derece Sit Alanı olarak planlanmıştır.

TİCTK Karma Kullanımının Plan Notu ise;
Tek başına konut olarak kullanılmamak koşuluyla, ticaret, turizm+ticaret, ticaret+konut,
turizm+ticaret+konut kullanımlarından konut hariç sadece birinin veya ikisinin veya tamamının
birlikte yer aldığı alanlardır. Bu alanlarda ayrıca plan kararı gerekmeden gerçek ve tüzel kişilere
veya kamuya ait; yurt, kurs, dershane, ticari katlı otopark, sosyal ve kültürel tesisler yapılabilir.
Ancak bu alanlarda özel eğitim veya özel sağlık tesisi yapılabilmesi için bu planda değişiklik
yapılması zorunludur.
a. Karma kullanım alanlarında, parsellerin ne kadarının konut kullanımına ayrılacağı alt
ölçek planlarda belirlenir.
b. Ticari alanlar ile karma kullanım alanlarında hiçbir şekilde yanıcı parlayıcı, patlayıcı,
duman vb. gibi çevre sağlığı açısından olumsuz faaliyet gösterecek depolar ile
imalathaneler yer alamaz.
Şekil 11 3.5.5
2018 Yılı 1/5000 Ölçekli Revizyon+İlave Nazım İmar Planı
4 ÇALIŞMA ALANI VE YAKIN ÇEVRESİNE YÖNELİK ANALİZLER
4.1 ÇALIŞMA ALANININ YAKIN ÇEVRESİNE YÖNELİK ANALİZLER
4.1.1 YAKIN ÇEVRE ANALİZİ
Çalışma alanının hemen batı sınırında Kent Limanı, doğusunda ise yaklaşık 2.2km uzaklıkta Havaalanı
bulunmaktadır. Özellikle liman geçmiş yıllarda sanayi alanının burada yer seçmesinde etkili olduğu
söylenebilir.
Çalışma alanı kent merkezinin ve Üniversite alanı dolayısıyla ticaret eğiliminin ortasında yer
almaktadır. Fakat çalışma alanında yıkımına yakın zamanda başlanan Çimento Fabrikası ve Sanayi
Siteleri bulunmaktadır. Çimento fabrikası için ele alındığında ilk yer seçiminde liman-havaalanı ve
güneyle bağlantıyı sağlayan Erzurum yolu ile doğrudan bağlantılı olarak doğru görülse de, zamanla
kent dinamikleri çerçevesinde gelişe kentin içerisinde sıkışıp kalmıştır. Mahalle isminden de
görüleceği üzere Sanayi Mahallesinde bulunan çalışma alanı, güneyinde de benzer özellik
göstermektedir. Sanayi sitesi bulunmasa bile mevcut yapıların zemin katları başta otomotiv sanayi
olmak üzere birçok çeşitte kullanılmaktadır. Kentteki Sanayi siteleri ise Maçka yolu üzerinde
Değirmendere Vadisi boyunca yer seçmiştir.
25
4.1.2 YAKIN ÇEVRE ULAŞIM KADEMELENMESİ
Çalışma alanı kentin erişebilirlik bakımından yoğun olarak kullanıldığı merkezi bir konumda
bulunmaktadır. Çalışma alanının kuzeyinden Karadeniz Sahil Yolu bulunmaktadır. Karadeniz Sahil Yolu
Trabzon İli’nin Giresun ve Rize ile ulaşımı sağladığı gibi uluslararası ulaşımda da önemli rol
oynamaktadır. Alanın güneyinde ise D-010 Devlet Karayolu bulunmaktadır. Ayrıca çalışma alanının
güneyinde bulunan D-010 Devlet Karayoluna bağlanan Erzurum Yolu bulunmaktadır.
4.2 ÇALIŞMA ALANINA YÖNELİK ANALİZLER
4.2.1
ULAŞIM ANALİZİ
4.2.2
TARİHSEL SÜREÇ ANALİZİ
4.2.3 YAPILAŞMA DÖNEMLERİ ANALİZİ
Çalışma alanın yapılaşma dönemlerini tarihsel olarak sıralarsak;
















1891 Değirmendere Köprüsü
1945 Fiskobirlik
1945 Alemdağ Fındık Fabrikası
1955 Et Balık Kurumu Fabrikası
1956 D10 Devlet Karayolu
1957 Havaalanı
1959 Nejat Ongon Un Fabrikası
1959 Tarım Kooperatifi
1963 Ekinci Fındık Fabrikası
1966 Çimento Fabrikası
1966 Üniversite
1967 Fabrikalar
1971 Liman
1975 Büyük Sanayi Sitesi
1997 Terminal
2007 Karadeniz Sahil Yolu
Şekil 12 Yapılaşma Dönemleri Analizi
26
4.2.4 ULAŞIM ANALİZİ
Değirmendere Büyük Sanayi Sitesi ulaşım ve erişebilirlik açısından avantajlı bir konumdadır; ancak
alana giriş çıkışların kontrolsüz ve sık aralıklarla olması alan içerisinde trafik sorununa neden
olmaktadır. Dört adet ana giriş ve beş adet tali giriş niteliğinde araç girişleri bulunmakta olup
kontrolsüzdür. Ayrıca sanayi içi yollar büyük araçlar için manevra sıkıntısı oluşturmaktadır. Alan
içerisinde genel otoparklar bulunmasına karşın yine de otopark sorunu vardır ve kurum içi yolların
kalitesi düşüktür.
Şekil 13 Ulaşım Analizi
4.2.5
DOĞAL YAPI ANALİZİ
4.2.6 ARAZİ KULLANIM ANALİZİ
Çalışma alanını geçmişteki fotoğraflarını da incelediğimizde alanda ilk yapılaşmanın fabrikalar, dini
yapı ve az sayıda yerleşim alanlarını görmekteyiz. Alanın 1/3 nü yıkım aşamasında olan Çimento
Fabrikası kaplamaktadır. Daha sonra ise yine alanın büyük bir kısmını sanayi sitesi oluşturmaktadır.
Geriye kalan kısımlar da ise yoğun olarak kullanılan ticari alanlar bulunmaktadır.
Şekil 14 Arazi Kullanım Analizi
4.2.7 KAT ADEDİ ANALİZİ
Çalışma alanındaki kat sayısının %73.4 ünün 1 ve 2 kat olarak yoğunlaştığı görülmektedir. Alanın
%83'ü 1 ve 2 katlı yapılardan oluşmaktadır.
Alanda küçük sanayi işlevlerinin yoğunlukta olması sebebiyle kat sayısı 1-2 olarak yoğunlaşmaktadır. 6
kat üstü yapı ise sadece 3 adettir.
Yüksek katlı yapılar daha çok Eski Devlet Karayolu Caddesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kentin önemli
bir ulaşım bağlantısı olan bu yol üzerindeki düşük katlı yapılarda yüksek katlı olma açısından
dönüşmektedir.
Şekil 15 Kat Analizi
4.2.8
YAPI KALİTESİ ANALİZİ
Çalışma alanında ki yapılar ortamla 20-30 yıllık yapılardır. Alanda görüntü ve hava kirliliği oluşturan
1966 yılında yapılan çimento fabrikası 2018 yılında yıkımına başlanılmıştır. Alanın büyük bir kısmını
oluşturan sanayi sitesi ise 1976 yılında yapılmış olup basit onarım gerektirmektedir.
27
Alanda yapılan çalışmalar sonucu alanın %50.2 'si basit onarım gerektiren, %36 'sı basit onarım
gerektirmeyen yapılar ve %11.8 'lık dilimde ise strüktüre müdahale gerektiren yapıların oluşturduğu
belirlenmiştir.
Şekil 16 Yapı Durumu Analizi
4.2.9 ZEMİN KAT TİCARİ KULLANIM ANALİZİ
Çalışma alanı sınırları içerisindeki ticari yapıların zemin kattaki kümelenmeleri incelendiğinde, alanın
ana grupta %70 inin Toptan ve Perakende Ticaret, Motorlu Kara Taşıtlarının Tamiri ve Onarımı (G)
olarak yoğunlaştığı görülmektedir. Alt grupta incelendiğinde ise %33.9 u Motorlu Kara Taşıtlarının
Tamiri ve Onarımı (G), %31.6 sının ise Perakende Ticaret(G) olarak kümelendiği, özellikle Motorlu
Kara Taşıtlarının Tamiri ve Onarımının alanın doğusundaki Büyük Sanayi Alanında yığıldığı
görülmektedir.
Şekil 17 Zemin Kat Ticari Kullanım Analizi
4.2.10 YAPIM DÖNEMİ ANALİZİ
5 ÇALIŞMA ALANININ SORUN VE POTANSİYELLERİ
1- SANAYİ ALANINDAKİ DÜKKÂNLARIN ÖN MESAFELERİNİN YETERSİZ OLMASI.
2- ÖĞRENCİ YURDUNUN SANAYİ ALANI İÇERİSİNDE YER ALMASI VE YAPI YÜKSEKLİĞİNİN KENT
GÖRÜNÜMÜNE OLUMSUZ YANSIMASI.
3-KAVŞAK EN KESİTİ SORUNLU OLMASI VE TRAFİK SORUNLARININ YAŞANMASI.
4-CAMİ ALANIN ZEMİNİ TİCARET OLARAK KULLANILMASI, AYRICA YEŞİL ALANA SAHİP OLMAMASI
PLANLAMA İLKERİNE GÖRE YANLIŞTIR.
5-TANIMSIZ ALANLARIN SANAYİ ATIKLARIN BİRİKME NOKTASI OLMASI.
6-D-010 KARAYOLUNDA OLUŞAN TRAFİKTEN ÇIKMAK İSTEYEN TAŞITLARIN KAÇIŞ NOKTASI OLMASI VE
BU DURUM ALAN İÇERİSİNDE TRAFİK OLUŞTURMASI.
SORUNLAR
1-SOSYAL ALT YAPI ALANLARININ YETERSİZ OLMASI.
2-ONARIM GEREKTİREN YAPILARIN YOĞUN OLARAK BULUNMASI.
3- KARADENİZ SAHİL YOLUNUN ÇALIŞMA ALANI İLE KIYI ALANININ BAĞLANTISINI KESMESİ
4- D-010 KARAYOLUNDA OLUŞAN TRAFİĞİN ÇALIŞMA ALANINA ETKİ ETMESİ
28
5- ALANDA ULAŞIM KADEMELENMESİNİN VE SÜREKLİLİĞİNİN OLAMAMASI.
6-KAVŞAK SORUNLARININ OLMASI.
7-ÇİMENTO FABRİKASININ MÜLKİYETİNİN BÜYÜK PARSELLERDEN OLUŞMASI.
8-KIYI ALANININ ETKİN KULLANILAMAMASI.
9-YEŞİL ALANLARIN YETERSİZ OLMASI.
10- DOĞAL SİT ALANININ YAPILAŞMIŞ OLMASI.
11-OTOPARK ALANLARININ YETERSİZLİĞİ
12-ARAÇLARIN YOL KENARLARININ OTOPARK OLARAK KULLANMASI.
13- KONUT ALANLARININ ÇOK PARÇALI OLMASI.
14-OTOMOTİV SEKTÖRÜNDEN KAYANAKLANAN KİRLİLİKLER
15-YOL KESİTLERİNİN BÜYÜK MANEVRALAR İÇİN YETERSİZ OLMASI.
POTANSİYELLER
1- BÖLGE VE ÜLKE ÖLÇEĞİNDE ULAŞILABİLİR BİR KONUMDA BULUNMASI.
2- ÇİMENTO FABRİKASININ YIKIM AŞAMASINDA OLUP, TEKRAR YAPILAŞMA SÜRECİNİN HENÜZ
BAŞLAMAMIŞ OLMASI.
3- ALANININ DOĞUSUNDA DEĞİRMENDERE, KUZEYİNDE SAHİL BULUNMASI.
4- GENİŞ BİR ETKİ ALANINA HİZMET EDEN KKS’NİN VARLIĞI.
5-TESCİLE DEĞER YAPILARIN VARLIĞI.
6-ÇALIŞMA ALANININ YOĞUN OLARAK KULLANILAN KARADENİZ SAHİL YOLU VE D-010 KARAYOLU İLE
ÇEVRİLİ OLMASI.
7-ALANIN KONUMU; KENT MERKEZİ, ÜNİVERSİTE, HAVAALANI, LİMAN VE KENT MERKEZİ GİBİ
KENTSEL ODAKLARIN MERKEZİNDE OLMASI.
8-ALANIN TOPOĞRAFYA BAKIMINDAN DÜZ OLMASI.
29
6 ÇALIŞMA ALANINA İLİŞKİN SENTEZLER
6.1 SORUN VE POTANSİYELLERİN TESPİTİ
6.2 BÖLGELEME SENTEZİ
Şekil 18 Bölgeleme Sentezi
6.3 SENTEZ
7 GENEL SORUNLARA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER
7.1 KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ’NİN YER SEÇİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
7.1.1 KÜÇÜK SANAYİ YER SEÇİMİ İLKELERİ
1-KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ İNAŞ EDİLECEK ŞEHİRVE/VEYA KASABANIN MEVCUT NÜFUSU EN AZ 12.000
OLMALIDIR.
2-YAZ KIŞ GEÇİT VEREN YOLA ENA AZ 250 METRE MESAFEDE OLMALIDIR.
3-ŞEHİRLER ARASI KARAYOLUNA EN ÇOK 2- 2.5 KM UZAKLIKTA OLMALIDIR.
4-İMALAT VE TAMİRAT İLE UĞRAŞAN 50 TANE KÜÇÜK SANAYİ VE SANATKÂRIN BULUNMASI ŞARTTIR.
5-SİTE KURULACAK YERDE ESNAF, SANATKÂRIN VE KÜÇÜK SANAYİCİLERİN DERNEKLERİN BULUNMASI
ŞARTTIR.
6-SİTE KURULACAK YERDE İMALAT, TAMİRAT VE İŞÇİ YETİŞMESİ İÇİN MESLEK LİSESİ BULUNMASI
GEREKMEKTEDİR.
7-ARAZİ EĞİMİ EN FAZLA YÜZDE 10 OLMALIDIR.
8- TOPRAK TABİİ BİR DRENAJ KANALINA VEYA SUYU EMECEK YUMUŞAKLIKTA BİR YAPIYA SAHİP
OLMALIDIR.
9-KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ KURULACAK ALAN BÜYÜKLÜĞÜ EN AZ 9 HA OLMALIDIR.
10- KÜÇÜK SANYİ SİTESİ ALANDA EN FAZLA 140 DÜKKAN OLMASI ÖNERİLMEKTEDİR.
11-KÜÇÜK SANAYİ SİTESİNDE ANAYOLLAR GENELLİKLE 14 M, ARA YOLLAR 12 M GENİŞLİKTE
OLMALIDIR.
12-İŞ YERİ TÜRÜ İÇİN ASGARİ 50 M2, AZAMİ 300 M2 KAPALI ALAN HACİMLERİ PLANLANMALIDIR.
30
13-YAKIN ÇEVREDE EN AZ 50 YILDAN BERİ HERHANGİ BİR DOĞAL AFET YAŞANMAMIŞ OLMALIDIR.
14-TOPRAK ALÜVYONLU OLMAMALIDIR.
15-AKARSU VARLIĞI YER ALTI SUYUNA TERCİH EDİLMELİDİR.
7.1.2
DEĞERLENDİRME TABLOSU
Puanlamagibi??
7.2 ESKİ ÇİMENTO FABRİKASININ YERİNE ALTERNATİFLERİN
BELİRLENMESİ
7.3 NAZIM İMAR PLANININ DEĞERLENDİRİLMESİ
1- mevcut arazi kullanımda yıkım aşamasında olan çimento fabrikası’nın alanı turizm+ticaret+konut
karma kullanımı ve yeşil alan olarak planlanmıştır.
turizm+ticaret+konut karma kullanım alanlarında ağırlıklı olarak konut kullanımının yer alması plan
notları ile açıklanmıştır. nazım imar planı bütününde karma kullanım alanlarındaki konutun ihtiyacı
olan sosyal ve teknik altyapı ile donatı alanlarının konut kullanımının getireceği nüfus yoğunluğu
üzerinden hesap edilerek hizmet etki alanı içinde düzenlenmediği; ayrıca donatı alanlarının sayısı ve
büyüklüğünün artırılmadığı görülmektedir.
2-mevcut arazi kullanımda küçük sanayi sitesinin, fatih sanayi sitesinin, demirkırlar iş merkezi ve
çevresinin turizm+ticaret+konut karma kullanımı olarak planlanmıştır. bu büyük bir alanın işlev
değiştirmesi iş gücünün de yer değiştirmesi anlamına gelmektedir. ulaşım ve sektörel yer değiştirme
sorunları ortaya çıkmaktadır.
3-mevcut arazi kullanımda terminal alanı nazım imar planında karma kullanım olarak planlanmıştır.
terminal alanın kaldırılması, d-010 karayoluna etki ettiği trafik yoğunluğunun azalması sağlayacaktır.
diğer bir taraftan terminal alanı mülkiyetinin tek parça olması tehlike oluşturmaktadır.
4-doğal, tarihi ve kültürel değerlerin koruma ve kullanma dengesinin sağlanması esas iken ortahisar
ilçesi nazım imar planında özellikle korunacak alan statüsündeki sit alanları ve kıyı alanlarının plan
kapsamı dışında bırakıldığı, bu alanlara yönelik herhangi bir karar üretilmediği görülmektedir. bu
şekilde bir yöntemin sonucunda söz konusu alanların plan dışında bırakılması nazım plan kararlarının
bütünselliğini bozmuş; bu alanların fonksiyonsuz kalmasına; ulaşım, altyapı, sosyal-kültürel,
demografik kararların bütünlüğünün etkilenmesine neden olmuştur. bu tür alanlar için karar
üretilmesi gereken mekansal plan ölçeğinde gerekli düzenlemeler oluşturulmamıştır.
5-değirmendere’nin kıyı kesimlerinin yeşil alan olarak planlanmıştır. dere kenarlarının toplum
açısından kullanılabilir alanlar olması önem arz etmektedir.
6-nazım imar planında yeşil alanlar ve bu yeşil alanların birlikteliğini sağlayacak yeşil akslar yeterli
seviyede planlanmamış, yeşil alan olarak planlanan alanların ise ulaşım akslarının kıyısında kalan
erişebilirliği az, kullanımı sınırlı alanlar olduğu anlaşılmaktadır.
31
7- kıyı alanı planlanan kavşağın içerisinde kalmıştır. değirmenderenin batı kısmında toplumun
kullanabileceği kıyı alanı kalmayacaktır.
8 mevcut arazi kullanımda belediye hizmet alanı planda t1 olarak planlanmıştır. alanın konumunun ve
büyüklüğünün etkisiylede alışveriş merkezi olmaya elverişli hale gelmektedir.
9- kente nefes almayı sağlayacak hava koridorlarından biri olan değirmendere vadisi, planda gelişme
konut alanlarının, yeşil alanların ve 25 m yolun planladığı bir alandır. gelişme konut alanlarının ve 25
m. yolun yapımı değirmendere vadisinin doğal yapısının bozulmasına neden olacaktır. bu durum
planlama ilkelerine uymamaktadır.
10-mevcut arazi kullanımda erzurum yolu ile d-010 karayolunun kesiştiği bölgede buluna kavşak
kaldırılmış olup değirmendere mahallesi’nin kuzeyinde planlanmıştır. mevcut kavşak ve yol üzerinde
yaşanan trafik sorunun çözülmesine adına önemlidir. ayrıca erzurum yolundan gelen ağır taşıtların
kent içerisine girmeden kentten ayrılmalarını sağlamaktadır. fakat bu ulaşım planlaması kentin
makroformuna uygun olmayan ve kentsel alanların birbiri ile ilişkisini ortadan kaldırmaktadır.
8 NAZIM İMAR PLANI REVİZYONU
9 MÜDAHALE BİÇİMLERİ
AMAÇ VE HEDEFLER
9.1 ÇALIŞMANIN HEDEFLERİ






Farklı kullanımların organizasyonunu sağlamak.
Çevresel zararları olan kullanımları kaldırılmak.
Alanın kent ile ilişkisini güçlendirecek kentsel kullanımlara yönlendirmek.
Kentsel dokusunu kaybetmiş yapıların iyileştirilmesini sağlamak.
Alanın sosyal ihtiyaçlarını karşılamak.
Kentsel açık ve yeşil alanlar oluşturmak.
İLKELER
KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ TASARIM KRİTERLERİ
32
10 KAYNAKÇA
















Ersoy M., 2012, Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, Ninova Yayıncılık, S:223
Tdk Türkçe sözlüğü “dönüşüm”” kentsel dönüşüm”
Keleş, R. (1998) Kent bilim Terimleri Sözlüğü, imge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Candas E., 2017, Türkiye'de Uygulanmakta Olan Kentsel Dönüşüm Modeli ile Mekansal Ve
Ekonomik Dönüşüm: Trabzon Değirmendere Bölgesi Örneği
Şahin, S. Z. (2003) İmar Planı Değişiklikleri ve İmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı (Pseudo)
Kentsel Dönüşüm Senaryoları: Ankara Altındağ İlçesi Örneği, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu
Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi, Basım-Yayın Merkezi, İstanbul, 89-101.
Şahin Ö. 2012. Eski Sanayi Alanları Dönüşümünde Ortaklık Modeli Önerisi: Kartal Örneği,
Doktora Tezi.
Uzm. Murat Uzun, (2014), Endüstri Alanı Dönüşüm Projesi Sekapark’ın (Kocael İzmit) Kıyı
Kullanımına Etkisi, Marmara Coğraşya Dergisi
1/5000 Ölçekli Revizyon + İlave Nazım İmar Planı (2018) Plan Açıklama Raporu
Yeşiltepe, M. Ticaretin Kent Şormu Ve Yapısına Etkilerinin Trabzon Örneği Üzerinde
İncelenilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Ktü Şen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, (2008)
Polat, S. Ve Dostoğlu, N. (2007), “Kentsel Dönüşüm Kavramı Üzerine: Bursa’da Kükürtlü Ve
Mudanya Örnekleri”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Şakültesi Dergisi, 12(1), 6176
Yard. Doç. Dr. Dilek Erden Erbay, (2009) Haliç’te Dönüşüm Ve Tarihsel Süreklilik, Osmanlı
Bankası Arşiv Ve Araştırma Merkezi
Sertaç Kaya, Özgür Yerli, Selen Döner. (2015), Endüstriyel Alanların Endüstriyel Parklara
Dönüşümü, Düzce Üniversitesi Bilim Ve Teknoloji Dergisi
Dicle Oğuz Halis Saygı Nevin Akpınar, (2010), Kentiçi Endüstri Alanlarının Dönüşümüne Bir
Model: İzmit/Sekapark, Coğraşi Bilimler Dergisi
Uzm. Murat Uzun, (2014), Endüstri Alanı Dönüşüm Projesi Sekapark’ın(Kocaeli-İzmit) Kıyı
Kullanımına Etkisi, Marmara Coğraşya Dergisi
Doç.Dr. İbrahim Güner, Doç.Dr. Hakkı Yazıcı. Yrd. Doç.Dr. Serkan Doğanay,Trabzon Ilı'nın
Sanayı Co~Raşyası Ozelllklerı
İller Bankası Analitik Etüt Raporu
33
34