‫دومین کنفرانس جهانی بانکداری الکترونیکی‬
‫‪2nd International Conference on eBANKing‬‬
‫‪19/9,10August‬و‪20‬مردادماه‪1387‬‬
‫بررسی وضعیت بانکداری همراه در بانکهای ایران و‬
‫مقایسه آن با بانکهای پیشرو‬
‫ناهید مژدهي‪ ،1‬دکتر علی اکبر جاللی‪ ،2‬دکتر زرینتاج برنایی‪ ،3‬دکتر‬
‫منصور امینیالری‪4‬‬
‫دانشگاه شیراز‬
‫‪[email protected]‬‬
‫کلمات کلیدی‪ :‬بانکداری همراه‪ ،‬تجارت سیار‪ ،‬بانکداری‬
‫الکترونیکی‪ ،‬بانکداری‬
‫چکیده‬
‫یکی از خدماتی که به کمک تلفن همراه توسط صنعت بانکداری ارائه‬
‫میشود‪ ،‬بانکداری به کمک تلفن همراه میباشد‪ .‬بانکداری همراه در‬
‫قسمتهای مختلف جهان با موفقیت بسیار زیادی همراه بوده است‪ .‬در‬
‫کشورهایی مانند کره‪ ،‬فلیپین‪ ،‬ژاپن و سنگاپور ننها از تلفن‬
‫همراه در پرداخت صورتحساب در خریدها و رستورانها استفاده می‪-‬‬
‫شود‪ ،‬بلکه حتی در انجام عملیات مالی نیز از آن استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ 1‬ناهید مژدهي‪ ،[email protected] ،‬دانشجوي كارشناسي ارشد مهندسيي‬
‫فناوري اطالعات دانشگاه شیراز ‪،‬محقق ‪ ،‬مركز تحقیقات بانك ملت‬
‫‪ 2‬دکتر علی اکبير جالليی‪ ،[email protected] ،‬دانشيیار مهندسيي بير ‪،‬‬
‫دانشگاه علم و صنعت ایران‬
‫‪ 3‬زرینتيا برنيایی‪ ، [email protected]،‬اسيتادیار پژوهشيکده بير و‬
‫کامپیوتر‪ ,‬سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران‬
‫‪ 4‬منصور امینیالری ‪ ، [email protected]،‬استادیار مهندسي و عليوم‬
‫کامپیوتر‪ ،‬دانشگاه شیراز‬
‫بر این اساس سعی شده است که در این تحقیق به بررسی خدمات ارائه‬
‫شده در بانکداری همراه پرداخته شود‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫در این تحقیق ابتدا با توجه به رتبهبندی موسسه ‪ Banker‬تعداد ‪10‬‬
‫بانک جهان مورد بررسی قرار گرفته و سپس وضعیت بانکهای ایران به‬
‫منظور مقایسه خدمات ارائه شده به کمک بانکداری همراه مورد‬
‫بررسی قرار گرفته است‪ .‬الزم بذکر است‪ ،‬برای اخذ اطالعات از‬
‫سایتهای بانکها و برای دسترسی به اطالعاتی که در آنجا موجود‬
‫نبوده از روابط عمومی بانکهای ایران کمک گرفته شده است‪ .‬در‬
‫مورد بانکهای خارجی نیز اطالعات مربوط به ‪ 10‬بانک جهان از دید‬
‫رتبهبندی موسسه ‪ ،Banker‬از کتابخانه بانک مرکزی اخذ شده و سپس‬
‫اطاالعات خدمات ارائه شده توسط سایت این بانکها کسب شده است‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫رشد استفاده از موبایل در دهه اخیر بسیار شگفتانگیز بوده است‪.‬‬
‫در اواسط سال ‪ 2005‬پیشبینی میشد که فروش سالیانه تلفن همراه در‬
‫سال ‪ 2009‬به ‪ 1‬میلیارد خواهد رسید‪ .‬این در حالی است که براساس‬
‫‪6 IDC‬تا پایان سال ‪ 2006‬تعداد ‪ 1/019‬میلیارد تلفن همراه توسط‬
‫فروشندگان در جهان بفروش رفت‪ .‬بر این اساس در هر ثانیه ‪ 32‬تلفن‬
‫سلولی به شبکه بیسیم جهانی اضافه میشود‪ .‬براساس گزارش ‪IDC‬‬
‫تعداد تلفنهای سلولی فروش رفته در سال ‪ 2006‬چهار برابر‬
‫کامپیوترهای شخصی بوده است‪ .‬این تلفنهای سلولی بسیار قدرتمندتر‬
‫و پیشرفتهتر از مدلهای قدیمی بودهاند‪ .‬تقریبا تمامی تلفنهایی‬
‫که اکنون به فروش میرود‪ ،‬قابلیت مدیریت پیام متنی را داشته و‬
‫‪ 88%‬آنها قابلیت دسترسی به وب را دارند‪ .‬همچنین امروزه برای‬
‫بسیاری از افراد همراه داشتن موبایل یک ضرورت است‪ .‬بگونهای که‬
‫آن را هر جایی که میروند‪ ،‬به همراه دارند‪.‬‬
‫تجارت و روشهای کسب وکار‪ ،‬یکی از مهمترین حوزههایی است که با‬
‫به کارگیری فناوریهای نوین اطالعاتی و ارتباطی و اینترنت به‬
‫سرعت و به شدت تحت تأثیر قرار گرفت‪ .‬بسیاری از روشهای سنتی کسب‬
‫ّل گشته و روشها و ارزشهای جدید فراوانی نیز پا به‬
‫درآمد متحو‬
‫عرصه وجود نهادند‪( .‬مژدهی‪ ,‬مهربان‪ & ,‬جاللی‪ ,‬معماری مدلهای کسب‬
‫و کار الکترونیکی‪ ,1386 ,‬ص‪)2-1 .‬‬
‫یکی از خدمات ارائه شده توسط موبایل‪ ،‬بانکداری همراه میباشد‪.‬‬
‫بانکداری همراه در قسمتهای مختلف جهان با موفقیت بسیار زیادی‬
‫همراه بوده است‪ .‬در کشورهایی مانند کره‪ ،‬فلیپین‪ ،‬ژاپن و‬
‫سنگاپور تنها از تلفن همراه در پرداخت صورتحساب در خریدها و‬
‫رستورانها استفاده میشود‪ ،‬بلکه حتی در انجام عملیات مالی نیز‬
‫از آن استفاده میشود‪(David, 2007, p. 3) .‬‬
‫‪ 5‬نشریه بانكر (‪ )The Banker‬وابسته به موسسه مالي فاینانشنال تایمز ( ‪financial‬‬
‫‪ )times‬كه از ‪ 80‬سال پیش تاكنون رتبهبندي بانكهاي مختلف جهان را در دستور‬
‫كار خود قرار داده است‪.‬‬
‫‪ IDC 6‬یك مركز مهم تحقیقاتي در زمینه تكنولوژي بوده كه در زمینه كامپیوتر و‬
‫صنعت ‪ IT‬فعالیت ميكند‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫براساس تحقیقات انجام شده‪ 37% ،‬تماسهای تلفنی به مرکز تلفن‬
‫بانکها از طریق تلفن همراه میباشد‪ ،‬که نصف این تماسها برای‬
‫درخواست میزان موجودی میباشد که میتواند به صورت راحتتر و‬
‫سادهتری از طریق برنامه کاربردی برروی موبایل صورت گیرد‪.‬‬
‫(مژدهی‪ ,‬مهربان‪ & ,‬امینی الری‪ ,‬بررسي تحوالت ایجاد شده در‬
‫بانکداري توسط موبایل در ایران و جهان‪ ,1386 ,‬ص‪)1 .‬‬
‫دلیل اصلی که موسسات مالی عالقمند به ارائه خدمات بانکداری‬
‫هستند این است که این روش کانال ارتباطی جدید و قدرتمندی را با‬
‫استفاده از تلفن همراه در اختیار آنها قرار میدهد‪ .‬در بانکداری‬
‫‪ ،Online‬مشتریان باید از طریق یک کامپیوتر شخصی با موسسه مالی‬
‫ارتباط برقرار کنند در حالیکه در بانکداری همراه مشتریان می‪-‬‬
‫توانند از طریق موبایل از خدمات ‪ 24‬ساعته و هفت روز هفته‬
‫بانکها استفاده کنند‪(David, 2007, pp. 1-2).‬‬
‫بانکداری همراه‬
‫بانکداری همراه لغتی است که به منظور انجام عملیات باالنس کردن‬
‫حساب‪ ،‬تراکنشهای حساب‪ ،‬پرداخت و غیره از طریق دستگاههای همراه‬
‫مانند تلفن همراه میباشد‪ .‬امروزه بانکداری همراه اغلب توسط‬
‫پیام کوتاه یا اینترنت انجام میشود‪ ،‬همچنین میتواند با اجرای‬
‫برنامههای خاصی برروی موبایل صورت گیرد‪( .‬مهربان‪ ,‬مژدهی‪& ,‬‬
‫جاللی‪ ,1386 ,‬ص‪)4 .‬‬
‫مسیر حرکت بانکداری همراه‬
‫پیشرفت اینترنت مسیر صنعت تجاری سرویسهای مالی سازمانهای قدر‬
‫را با ارائه مدلهای جدید تجاری و راههای جدید برای ارائه‬
‫دسترسی تمام وقت به مشتریانشان متحول کرده است‪.‬‬
‫توانایی ارائه خدمات مالی ‪ Online‬نقشهای جدیدی را مانند بانکهای‬
‫‪ ،Online‬واسطههای ‪ Online‬و مدیران مالی که سرویسهای شخصی را‬
‫ارائه میدهند و نیز نقش حسابهای راکد برای درصد کمی از صنایع‬
‫در سرویسهای مالی ایجاد کرده است‪( .‬مژدهی‪ ,‬مهربان‪ & ,‬امینی‬
‫الری‪ ,‬بررسي تحوالت ایجاد شده در بانکداري توسط موبایل در ایران‬
‫و جهان‪ ,1386 ,‬ص‪)2 .‬‬
‫در چند سال اخیر‪ ،‬بازار موبایل و بی سیم در جهان دارای رشد‬
‫باالیی بوده و هنوز هم از رشد بسیار باالیی برخوردار است‪ .‬برطبق‬
‫گزارش ‪ GSM Association and Ovum‬تعداد موبایلها در سپتامبر ‪2005‬‬
‫بالغ بر ‪ 2‬میلیارد بوده و اکنون نیز بیش از ‪ 2/5‬میلیارد می‪-‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫بر اساس مطالعه مشاور مالی ‪ 35% ، Celent‬بانکداری آن الین خانگی‬
‫در سال ‪ 2010‬از بانکداری همراه استفاده خواهند‬
‫‪ ،Celent 7‬یک شرکت فعال در مشاوره مالی در آمریکا است‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫نمود این در حالی است که اکنون کمتر از ‪ 1%‬میباشد‪ .‬بیش از ‪70%‬‬
‫از حجم مراکز تلفن قصد دارند به سمت تلفنهای همراه سو پیدا‬
‫کنند‪ .‬در کشورهای آسیایی مانند هند‪ ،‬چین‪ ،‬اندونزی و فیلیپین‬
‫زیرساخت موبایل نسبتا بهتر از زیرساخت تلفنهای ثابت میباشد و‬
‫در کشورهای اروپایی که نفوذ تلفن همراه بسیار باالست (حداقل ‪80%‬‬
‫کاربران از تلفن همراه استفاده میکنند)‪ ،‬بانکداری همراه بصورت‬
‫باورنکردنی درحال توسعه است‪(Wikipedia, 2007) .‬‬
‫بازارهای بزرگی برای موسسات مالی در جهت ارائه خدمات ارزش‬
‫افزوده در حال گشایش میباشند‪ .‬با تکنولوژی موبایل‪ ،‬بانکها‬
‫محدوده وسیعی از خدمات را برای مشتریانشان نظیر انتقال وجوه در‬
‫هنگام مسافرت‪ ،‬دریافت قیمتهای سهام که بصورت آن الین بروز می‪-‬‬
‫شوند یا انجام عملیات داد و ستد سهام در ترافیک ارائه میدهند‪.‬‬
‫بر اساس گزارش اپراتور آلمانی ‪ ،8Mobilcom‬بانکداری همراه "قاتل‬
‫برنامه های کاربردی" در نسل بعدی تکنولوژی موبایل میباشد‪.‬‬
‫دستگاههای موبایل‪ ،‬خصوصا تلفنهای هوشمند‪ ،‬نویددهنده ترین مسیر‬
‫برای دستیابی به حفظ مشتریان کنونی و افزایش مشتریان جدید‪ ،‬با‬
‫داشتن قابلیت سرویس دهی در هر زمان و هر مکان و نیز قابلیت‬
‫نفوذ و پتانسیل رشد باال میباشند‪ .‬براساس گزارش ‪ ،9Gartner‬تلفنهای‬
‫هوشمند به سرعت درحال رشد بوده و در سال ‪ 2006‬بالغ بر ‪ 20‬میلیون‬
‫خواهند بود‪(Wikipedia, 2007) .‬‬
‫در ‪ 4‬سال گذشته‪ ،‬بانکهای سراسر دنیا میلیاردها دالر برروی توسعه‬
‫بانکداری اینترنتی سرمایهگذاری کردهاند‪ .‬همچنانکه به سمت‬
‫بانکداری همراه پیش میرویم‪ ،‬تصمیمگیری در کوتاه ترین زمان ممکن‬
‫برای سرمایه گذاری برروی بانکداری اینترنتی و بانکداری همراه‪،‬‬
‫چالشی را برای بانکهای ‪ 10CIO‬و ‪ 11CTO‬بوجود آورده است‪(Wikipedia, .‬‬
‫)‪2007‬‬
‫گسترش نسل سوم بیسیم و پیادهسازی گسترده که بین سالهای ‪ 2003‬تا‬
‫‪ 2007‬مورد انتظار است‪ ،‬توسعه خدمات پیشرفتهتری را مانند‬
‫چندرسانهای و اتصال به سرویسهای تجارت همراه منجر میشود‪.‬‬
‫)‪(David, 2007, p. 5‬‬
‫در شکل زیر تکنولوژیهای مختلف در ارائه خدمات برروی موبایل با‬
‫یکدیگر مقایسه شدهاند‪:‬‬
‫پست‪-‬‬
‫الکترونیک‬
‫هزینه‬
‫منداول‬
‫براي‬
‫موسسات‬
‫مالي‬
‫بدون‬
‫هزینه‬
‫‪SMS‬‬
‫‪WAP‬‬
‫خیلي كم –‬
‫‪ 4‬یورو‬
‫براي براي‬
‫ارسال هر‬
‫‪sms‬‬
‫بدون‬
‫هزینه‬
‫برنامه‬
‫کاربردی‬
‫بدون هزینه‬
‫‪IVR‬‬
‫مرکز‬
‫تلفن‬
‫كم – ‪4‬‬
‫یورو براي‬
‫هر دقیقه‬
‫متوسط –‬
‫در حدود‬
‫‪ 25‬یورو‬
‫براي هر‬
‫تماس‬
‫‪ Mobilcom 8‬اپراتور آلمانی تلفن همراه میباشد‪.‬‬
‫‪ Gartner 9‬موسسه تحقیقاتي و مشاورهاي مشهوری است که به بسیاري از شرکتها در‬
‫زمینه بهره برداري از فناوري اطالعات جهت موفقیت در کسب و کار کمک مينماید‪.‬‬
‫‪ 10‬بانکی آمریکایی‬
‫‪ 11‬مخفف ‪ Combined Time Off‬و نام بانکی اروپایی‬
‫‪4‬‬
‫هزینه‬
‫منداول‬
‫براي‬
‫مشتري‬
‫بدون‬
‫هزینه (‬
‫فرض مي‪-‬‬
‫شود كه‬
‫همراه‬
‫سرویس‬
‫ایترنت‬
‫موجود مي‪-‬‬
‫باشد)‬
‫خیلي كم –‬
‫در حدود ‪1‬‬
‫یورو براي‬
‫هر كیلو‬
‫بایت‬
‫بدون‬
‫هزینه‬
‫بدون‬
‫هزینه‬
‫میزان تالش‬
‫كاربر‬
‫براي نیاز‬
‫به راه‬
‫اندازي و‬
‫نصب‬
‫نیازي به‬
‫نصب‬
‫ندارد‬
‫نیازي به‬
‫نصب ندارد‬
‫نیازي به‬
‫نصب ندارد‬
‫نیاز یه تالش‬
‫نسبتا متوسط‬
‫كارب راي‬
‫نصب دارد‬
‫نیازي به‬
‫نصب ندارد‬
‫و براي‬
‫یادگیري‬
‫بسیار‬
‫ساده مي‪-‬‬
‫باشد‬
‫نیازي به‬
‫نصب ندارد‬
‫میزان تالش‬
‫كاربر‬
‫براي‬
‫استفاده‬
‫بسیار‬
‫ساده‬
‫براي‬
‫استفاده‬
‫‪ ،‬البته‬
‫كاركرد‬
‫بسیار‬
‫پاییني‬
‫دارد‬
‫براي‬
‫كارهایي‬
‫نظیر‬
‫پرداخت‬
‫صورتحساب‬
‫ساده ولي‬
‫براي‬
‫فعالیتهایي‬
‫نظیر‬
‫تعامالت‬
‫مالي مشكل‬
‫به جهت‬
‫نیاز به‬
‫كلمه عبور‬
‫براي وارد‬
‫شدن نسبتا‬
‫مشكل‬
‫میباشد و‬
‫همچنین به‬
‫علت چند‬
‫كاره بودن‬
‫میزان تالش‬
‫كابر را‬
‫باال ميبرد‬
‫مانند‬
‫استفاده از‬
‫كیبورد‬
‫بسیار ساده‬
‫ميباشد‬
‫مباحث‬
‫امنیت و‬
‫رمز نگاري‬
‫بدون رمز‬
‫نگاري و‬
‫با امنیت‬
‫بسیار‬
‫پایین‬
‫رمز نگاري‬
‫كامل را‬
‫ندارد و‬
‫امنیت‬
‫پایین‬
‫رمز نگاري‬
‫كامل‬
‫خیلي كم –‬
‫در حدود ‪10‬‬
‫یورو براي‬
‫هر پیغام‬
‫خیلي كم –‬
‫در حدود ‪1‬‬
‫یورو براي‬
‫هر كیلو‬
‫بایت‬
‫رمز نگاري‬
‫كامل‬
‫بسیارساده‬
‫براي‬
‫استفاده‬
‫آسان ترین‬
‫استفاده‬
‫بدون رمز‬
‫نگاري ولي‬
‫داراي‬
‫امنیت‬
‫نسبتا‬
‫متوسط مي‪-‬‬
‫باشد‬
‫بدون رمز‬
‫نگاري ولي‬
‫داراي‬
‫امنیت‬
‫نسبتا‬
‫متوسط مي‪-‬‬
‫باشد‬
‫جدول‪ .1‬مقایسه تکنولوژیهای مختلف در ارائه خدمات برروی موبایل‬
‫)‪(David, 2007, p. 3‬‬
‫جایگاه بانکداری همراه در بانکداری الکترونیکی‬
‫بانکداری با استفاده از تلفنهای همراه در دنیا از حدود سال‬
‫‪ 1980‬رشد یافت‪ .‬این رشد در حقیقت از زمانی شروع شد که از یکسو‬
‫سیستمهای مخابراتی بدون سیم دچار جهشی در پیشرفت فنآوری شدند و‬
‫از سوی دیگر همگانیتر شدن اینترنت‪ ،‬راه را برای بهرهبرداری از‬
‫خدمات جدیدتر این شبکه اطالعرسانی جهانی‪ ،‬هموار کرد‪.‬‬
‫در این میان تلفنهای همراه که در ابتدا وسیله سادهای برای‬
‫برقراری ارتباطات میان افراد از طریق مکالمات صوتی بودند‪ ،‬با‬
‫ابداع سیستم ‪ WAP‬توانستند‪ ،‬به عرصه ارتباط از طریق اینترنت‬
‫نیز راه یابند‪.‬‬
‫به دنبال این ابداع‪ ،‬سیستمهای مخابراتی بدون سیم دیگری نظیر‬
‫‪ ،PAD ،GPRS‬نسل سوم تلفنهای همراه (‪ Bluetooth ،)3G‬و ‪ ...‬نیز‬
‫معرفی شدند‪ .‬سیستمهایی که در توسعه اینترنت بدون سیم‪ ،‬تاثیر‬
‫مهمی بجای میگذارند‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬یکی از کاربردهای اینترنت که از همان ابتدا مورد‬
‫توجه خاصی قرار گرفت‪ ،‬انجام فعالیتهای گوناگون تجاری در‬
‫قالبهای متفاوتی از قبیل ارتباطات ‪ B2C ،B2B‬بود که ظهور پیدا‬
‫کرد‪ .‬ارتباطاتی که طیف وسیعی از فعالیتهای تجاری از قبیل‬
‫بانکداری الکترونیکی‪ ،‬خرید الکترونیکی و ‪ ...‬را شامل میشد‪.‬‬
‫بانکداری الکترونیکی که از سالهای بسیار دور‪ ،‬بصورت کارتهای‬
‫اعتباری‪ ،‬ماشینهای خودپرداز و دیگر اشکال اولیه در جریان بود‪،‬‬
‫با رشد اینترنت‪ ،‬این امکان را برای مشتریان بانکها فراهم نمود‬
‫تا از محل کار یا منزل خود با استفاده از یک رایانه شخصی و‬
‫مودم به انجام کارهای بانکی‪ ،‬بدون نیاز به مراجعه و حضور‬
‫فیزیکی در بانک بپردازند‪.‬‬
‫پیدایش سیستمهای مخابراتی بیسیم با امکان اتصال به اینترنت‪،‬‬
‫بدین ترتیب شرایطی را بوجود آوردند تا بتوان کارتهای بانکی‬
‫اینترنتی از طریق رایانه مودم را با استفاده از تلفنهای همراه‬
‫و دیگر سیستمها‪ ،‬به انجام رسانید‪( .‬دفتر توسعه تجارت‬
‫الکترونیکی‪ -‬وزارت بازرگانی‪ ,1385 ,‬ص‪)24 .‬‬
‫تکنولوژیهای بانکداری همراه‬
‫به کمک تکنولوژیهای جدید‪ ،‬تلفنهای هميراه ميیتواننيد از خيدمات‬
‫مختلف بانکيداری از صورتحسياب گرفتيه تيا برناميهریيزی پرداخيت‬
‫استفاده کنند‪ .‬تکنولوژیهيای سيیار ميورد اسيتفاده در بانکيداری‬
‫همراه شامل‪ :‬سرویس پیام کوتاه یا اختصارا ‪13WAP ،12SMS‬و برنامه‬
‫کاربردی ‪ Standalone‬موبایل میباشند‪ .‬که در اینجا به شير هير یيک‬
‫پرداخته میشود‪(David, 2007, p. 12) :‬‬
‫‪ .1‬سرویس پیام کوتاه‬
‫سرویس پیام کوتاه به موسسات مالی امکان برقراری ارتبياط بيا‬
‫مشتریانشان را میدهد‪ .‬تقریبيا هميه تلفنهيای هميراه قابلیيت‬
‫استفاده از ‪ SMS‬را دارند‪ SMS .‬برای فرستادن پیامها از طير‬
‫بانک بسیار مناسب بيوده و همچنيین بيرای تعيدادی از عملیيات‬
‫بانکی نیز مناسب میباشد‪ .‬برای تعدادی از عملیات بانکی نیيز‬
‫مناسب میباشد‪ .‬برای ایجاد یک پرسوجو‪ ،‬مشيتری ‪SMS‬ی حياوی یيک‬
‫دستور درخواست سرویس را به شماره مخصوصی که برای این منظيور‬
‫در نظر گرفته شده میفرستد‪.‬‬
‫‪ SMS‬دارای محدودیتهایی نیز ميیباشيد‪ .‬در ‪ ،SMS‬تحویيل پیيام‬
‫تضمین نمیشود و ممکن است در زمان تحویل تاخیر وجود داشته یا‬
‫قسمتی از پیام فرستاده نشود‪ .‬همچنین موسسات مالی نمیتواننيد‬
‫از طریق ‪ SMS‬واسط کاربری مناسب برای مشيتریان بيه سرویسيهای‬
‫پیچیده را فراهم کنند‪ .‬پیامهای قسمتی رمزنگاری نمیشيوند کيه‬
‫این موضيوع یيک مشيکل امنیتيی اسيت و نیيز امکيان ‪ Spamming‬و‬
‫‪ Hijacking‬نیز در پیام کوتاه وجود دارد‪ .‬در نهایيت ‪ SMS‬هزینيه‬
‫‪Short Message Service 12‬‬
‫‪Wireless Application Protocol 13‬‬
‫‪6‬‬
‫نسبتا باالیی دارد‪ .‬که این موضوع هم برای مشتریان و هم بيرای‬
‫بانکها وجود دارد‪.‬‬
‫يرای‬
‫يانی ‪ SMS‬و آن را بي‬
‫يتفاده همگي‬
‫يادگی و اسي‬
‫ين‪ ،‬سي‬
‫يرغم ایي‬
‫علیي‬
‫کاربران سرویسهای بانکداری همراه مفید و جذاب نموده است‪.‬‬
‫‪WAP .2‬‬
‫کاربران موبایل میتوانند همانند دسترسی کاربران اینترنت بيه‬
‫پورتال موسسه برای استفاده از سرویسهای موسسه مالی از طریيق‬
‫‪ WAP‬نیز به یاست موسسات مالی برای انجيام تراکنشيهای ميالی‬
‫دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫در ‪ WAP‬امکان تصدیق هویت که الزمه داشتن بانکداری ‪ Online‬است‬
‫وجود دارد‪ .‬هرچند که ورود اطالعات در موبایل با محدودیت صفحه‬
‫کلید مواجه است‪.‬‬
‫‪ WAP‬مزایای عمدهای را برای کاربران فراهم ميیکنيد‪ .‬محصيوالت‬
‫‪ WAP‬میتوانند بسیار پیچیده بوده و سرویسيهای مختلفيی را در‬
‫اختیار مشتریان قرار دهند و مشتریان از طریيق وا سط برپایيه‬
‫فرم که در وب با آن مانوس هستند‪ ،‬از ایين سرویسيها اسيتفاده‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ WAP‬برای موسسات مالی نیز فواید زیيادی دارد‪ .‬بيدین وسيیله‬
‫همه کاربران با انواع مدل گوشی میتوانند از نرمافزار یکسيان‬
‫با قابلیتهای یکسان استفاده کنند‪.‬‬
‫‪ .3‬برنامههای کاربردی بانکداری همراه‬
‫از دید امنیتی و با توجه به تجربیات کاربران پذیرش اینکه در‬
‫برنامههای کاربردی ‪ Standalone‬بانکداری همراه کياربران برناميه‬
‫را برروی تلفن خود ‪ Download‬کنند‪ ،‬مشکل است‪ .‬بيا اسيتفاده از‬
‫خصوصیات این برنامهها‪ ،‬تراکنشها میتوانند بصورت کاميل در دو‬
‫طر مبدا و مقصيد بيا اسيتفاده از ‪ 15SSL‬رمزگيذاری شيوند‪ .‬از‬
‫آنجایی که این نرمافزارها برای هد خاصی بوجود آمده‪ ،‬طراحان‬
‫برنامههای بانکداری همراه میتوانند واسيط کياربردی را بيرای‬
‫تراکنشهای مالی بهینه کنند‪.‬‬
‫یکی از مزایای این برنامهها برای موسسات مالی ایين اسيت کيه‬
‫برنامه مستقلی میباشند‪ .‬به محض اینکه مشتریان نيرمافيزار را‬
‫يه‬
‫يد از برنامي‬
‫يیتوانني‬
‫يا مي‬
‫يد‪ ،‬آنهي‬
‫يود ‪ Download‬کنني‬
‫ين خي‬
‫روی تلفي‬
‫بانکداری همراه استفاده کنند‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬برنامه کياربردی بایيد بيرای حجيم وسيیعی از‬
‫تلفنهای همراه با نیازها و عملکردهای مختلف منطبق شيود‪ ،‬کيه‬
‫این موضوع هزینهبر است‪ .‬تلفن نیز باید یکی از محیطهيا نظیير‬
‫‪ Microsoft Windows Mobile ،J2ME‬یا ‪ ...‬را پشتیبانی کند‪.‬‬
‫از دیگر مشکالت برنامههای کاربردی بانکداری همراه این است که‬
‫مشتریان باید نرمافزار را برروی دستگاهشان ‪ Download‬کرده‪ ،‬آن‬
‫را نصب کرده و نسخههای جدید آن را برروزرسانی کنند که ممکين‬
‫است برای بعضی از مشتریان این موضوع تازگی داشته باشد‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪15‬‬
‫‪Authentication‬‬
‫‪Secure Sockets Layer‬‬
‫‪7‬‬
‫بانکداری همراه در بانکهای مهم دنیا‬
‫در این تحقیق ابتدا با توجه به رتبهبندی موسسه ‪ Banker‬تعداد ‪10‬‬
‫بانک جهان مورد بررسی قرار گرفت و سپس وضعیت بانکهای ایران به‬
‫منظور مقایسه خدمات ارائه شده به کمک بانکداری همراه مورد‬
‫بررسی قرار میگیرد‪ .‬برای اخذ اطالعات از سایتهای بانکها و برای‬
‫دسترسی به اطالعاتی که در آنجا موجود نباشد از روابط عمومی‬
‫بانکهای ایران کمک گرفته خواهد شد‪ .‬در مورد بانکهای خارجی نیز‬
‫اطالعات مربوط به ‪ 10‬بانک جهان از دید رتبهبندی موسسه ‪ ،Banker‬از‬
‫کتابخانه بانک مرکزی اخذ شده و سپس اطالعات خدمات ارائه شده‬
‫توسط سایت این بانکها کسب شد‪(The Banker, 2007) .‬‬
‫‪Bank of America .1‬‬
‫این بانک که دارای ‪ 23‬میلیون مشتری ‪ Online‬میباشد‪ ،‬سرویس‬
‫بانکداری همراه خود را از مارس آغاز نموده است‪ .‬در حال حاضر‬
‫این بانک دارای ‪500‬هزار مشتری بانکداری همراه میباشد‪.‬‬
‫مشتریان میتوانند از طریق بانکداری همراه و با استفاده از‬
‫موبایل به اینترنت دسترسی داشته و از خدمات زیر استفاده‬
‫کنند‪:‬‬
‫‪ ‬چک کردن حسابهای جاری‪ ،‬پسانداز و کارت اعتباری و‬
‫اعتبارات و تسهیالت مسکن گرفته شده از بانک‬
‫‪ ‬پرداخت صورتحسابها و صورتحسابهای الکترونیکی‬
‫‪ ‬انتقال وجه بین حساب خود و حسابهای دیگر در ‪Bank of‬‬
‫‪America‬‬
‫‪ ‬مشاهده تراکنشهای حسابهای جاری‪ ،‬پسانداز‪ ،‬وام و‬
‫تسهیالت مسکن‬
‫‪ ‬دسترسی مستقیم به مراکز بانک و دستگاه خودپرداز(‬
‫‪)ATM‬‬
‫برای محافظت از اطالعات کاربران‪ ،‬بانک امنیت ‪ end-to-end‬که اطالعات‬
‫را هنگام رد و بدل شدن بین بانک و موبایل رمزگشایی میکند‪.‬‬
‫سرویس وب نیز از طریق ‪Carrier‬های اصلی که به اینترنت موبایل‬
‫دسترسی دارند و نیازی به ‪ Download‬نرمافزار ندارند‪ ،‬قابل دسترسی‬
‫میباشد‪ .‬برای دسترسی به بانکداری همراه‪ ،‬مشتریان میتوانند از‬
‫طریق موبایل خود‪ ،‬کاوشگر وب خود را آورده و سپس شماره شناسایی‬
‫بانکداری ‪ Online‬خود و نیز رمز خود را وارد کنند‪ ،‬تا به حساب‬
‫خود دسترسی پیدا کنند‪(Examiner, 2007) .‬‬
‫‪Citibank .2‬‬
‫بانکداری همراه ‪ Citibank‬امکاناتی را همراه با برقراری امنیت‪،‬‬
‫قابلیت اعتماد در بانکداری در هنگام حرکت فراهم نموده است‪.‬‬
‫بوسیله بانکداری همراه کاربران این بانک میتوانند تراکنشهای‬
‫مالی خود را به راحتی انجام دهند‪ .‬خدماتی که این بانک برروی‬
‫‪8‬‬
‫دستگاههای موبایل در نظر گرفته شامل‪ :‬تغییر ‪ ،16MPIN‬لیست‬
‫پرداخت‬
‫پرداخت‪،17‬‬
‫پیش‬
‫موجودی‪،‬‬
‫گرفتن‬
‫حسابها‪،‬‬
‫کردن‬
‫‪18‬‬
‫صورتحسابها‪ ،‬انتقال وجوه‪ ،‬درخواست دسته چک‪ ،‬درخواست دستور ‪،‬‬
‫لیست کردن تراکنش‪ ،‬تعلیق سرویس‪ ،‬فعال کردن سرویس و راهنما‬
‫میباشد‪.‬‬
‫برای استفاده از خدمات بانکداری همراه‪ ،‬این بانک نیاز به‬
‫ارتقا تلفن همراه نیست و فقط باید دستگاه قابلیت دریافت و‬
‫ارسال پیام کوتاه را داشته باشد‪ .‬هرچند که برای استفاده از‬
‫امکانات بیشتر از قبیل دسترسی به منوها‪ ،‬نیاز به ارتقا می‪-‬‬
‫باشد‪(Citibank, 2002) .‬‬
‫‪HSBC Holdings .3‬‬
‫این بانک از تابستان امسال شروع به ارائه سرویسهای بانکداری‬
‫همراه به مشتریان خود برای دسترسی به خدمات بانکی بصورت آنی‬
‫نموده است‪.‬‬
‫مشتریان بانکها میتوانند از جزییات حسابهای خود از طریق‬
‫سیستم ‪19MoniLink‬برخوردار شوند‪ .‬بانک ‪ HSBC Holdings‬اولین بانک‬
‫این کشور میباشد‪ ،‬که از طریق برنامه کاربردی جاوا امکان‬
‫دسترسی به حسابهای بانکی را فراهم مینماید و این در حالی‬
‫است که دیگر بانکهای این کشور در حال حاضر سرویسهای پیام‬
‫کوتاه را فراهم مینمایند‪.‬‬
‫از طریق خدمات بانکداری همراه‪ ،‬مشتریان قادرند‪ ،‬انتقال وجوه‬
‫را از طریق تلفن همراه داشته باشند‪ .‬البته این موضوع برای‬
‫مبالغ باال در نظر گرفته شده و برای مبالغ پایین نیز در‬
‫آیندهای نزدیک ارائه خواهد شد‪(HSBC, 2006) .‬‬
‫‪Credit Agricole Group .4‬‬
‫این بانک امکاناتی را فراهم آورده است تا کاربران در هر‬
‫مکان و هر زمان از خدمات بانکداری همراه بهرهمند شوند‪ .‬این‬
‫بانک از طریق سایت محصوالت و خدمات خود را ارائه میدهد‪.‬‬
‫کاربران اینترنت موبایل میتوانند از طریق اطالعات شخصی خود‬
‫را از مشاور بانکی دریافت نمایند‪ .‬همچنین آنها میتوانند از‬
‫طریق عملیات ‪ WAP-to-Call‬از این خدمات بهرهمند شوند‪.‬‬
‫)‪(ScreenTonic, 2007‬‬
‫‪JP Morgan Chase Et Co .5‬‬
‫خدماتی که این بانک از طریق سرویس بانکداری همراه خود به‬
‫مشتریان ارائه میدهد‪ ،‬شامل‪:‬‬
‫‪16‬‬
‫‪17‬‬
‫‪18‬‬
‫‪19‬‬
‫‪Marketing Partner Identification Number‬‬
‫‪Prepaid Reloading‬‬
‫‪statement‬‬
‫سرویس جدیدی که در ‪ UK‬مورد استفاده قرار میگیرد‬
‫‪9‬‬
‫‪ ‬چک کردن موجودی حسابهای خود‬
‫‪ ‬چک کردن پنج تراکنش آخر حسابهای جاری‪ ،‬پسانداز و‬
‫کارت اعتباری‬
‫‪ ‬اطالعات دیگری درباره کارت اعتباری خود از جمله‬
‫موجودی و اعتباری که دارند‬
‫مشتریان بانک میتوانند‪ ،‬از طریق وب سایت این بانک ثبت نام‬
‫کرده و اطالعاتی درباره حسابهای خود‪ ،‬برروی دستگاه تلفن‬
‫همراه دریافت نمایند‪ .‬حسابهای قابل دسترسی شامل‪ :‬حساب جاری‪،‬‬
‫حساب پسانداز‪ ،‬کارتهای اعتباری‪ ،‬گواهی سپرده‪ ،‬وام‪ ،‬تسهیالت‬
‫مسکن‪ ،‬وامهای اتوموبیل و تحصیلی و خطوط اعتباری و سرمایه‪-‬‬
‫گذاریها میباشد‪.‬‬
‫هر مشتری حساب جاری یا کارت اعتباری میتواند از این خدمات‬
‫که برروی تلفن همراه ارائه میشوند‪ ،‬بصورت رایگان استفاده‬
‫نماید‪ .‬برای استفاده از این خدمات نیازی نیست که مشتریان‬
‫نرمافزاری را روی دستگاه تلفن همراه خود نصب نمایند‪ ،‬بلکه‬
‫این خدمات از طریق سرویس استاندارد پیام کوتاه ارائه میشود‪.‬‬
‫)‪(Chase, 2007‬‬
‫‪Mitsubishi UFJ Financial Group .6‬‬
‫این بانک به مشتریان خود این امکان را میدهد تا از طریق‬
‫‪ BTM‬برای تلفن خود در اینترنت و یا از طریق سیستم اینترنت‬
‫تلفن همراه خود نظیر ‪ 20NTT DoCoMo's imode‬یا ‪ 21J-PHONE's J-Sky‬از‬
‫خدمات بانکی بهرمند شوند‪ .‬این سرویسها در ‪ 24‬ساعت شبانه روز‬
‫و هفت روز هفته قابل استفاده میباشند‪.‬‬
‫این سرویسها از سال ‪ 1999‬در این بانک ارائه شدهاند و از آن‬
‫زمان تا کنون همواره تعداد کاربرانی که از این سرویسها‬
‫استفاده میکنند‪ ،‬در حال رشد میباشند‪(Bank of Tokyo, 2008) .‬‬
‫‪ICBC .7‬‬
‫در این بانک سرویسهایی که از طریق پیامهای کوتاه برروی‬
‫موبایل قابل دسترس میباشند‪ ،‬شامل‪ :‬پرس و جو از حساب‪،‬‬
‫صورتحسابها‪،‬‬
‫پرداخت‬
‫‪،Donations‬‬
‫وجه‪،‬‬
‫پرداخت‬
‫انتقاالت‪،‬‬
‫‪ Consumption‬و اشتراک و لغو اشتراک ارسال تغییرات موجودی حساب‬
‫میباشد‪ .‬عالوه بر این برای استفاده از این خدمات نیاز به‬
‫تعویض ‪ SIM Card‬و تلفن همراه نیست و به راحتی میتوان با‬
‫استفاده از حر اول تراکنشهای مورد درخواست از این سرویسها‬
‫استفاده نمود‪ .‬همچنین با بکاربردن '?' میتوان از راهنمای نحوه‬
‫استفاده از عملیات بهرهمند شد‪(ICBC, 2004) .‬‬
‫‪Royal Bank of Scotland .8‬‬
‫‪20‬‬
‫‪21‬‬
‫شبکه نسل سوم در ژاپن‬
‫کمپانی ژاپنی‬
‫‪10‬‬
‫سرویسهاي مربوط به بانكداري همراه از سال ‪ 2006‬براي مشتریان‬
‫فعال شده است و مشتریان این بانك ميتوانند از طریق تلفن همراه‬
‫خدمات بانكي نظیر اطالعات مربوط به صورتحساب و مدیریت آن‪،‬‬
‫تراكنشهاي مالي و‪ ...‬را بصورت شبانه روزي انجام دهند‪ .‬سرویسهاي‬
‫ارائه شده در این زمینه عبارتست از ‪:‬‬
‫‪ ‬اطالعات صورتحساب و مدیریت آن‬
‫‪ ‬دسترسي سریع و ‪ 24‬ساعته به خدمات مختلف بانكي‬
‫‪ ‬مدیریت اطالعات شخصي‬
‫‪ ‬انجام تراكنشهاي مختلف مالي مانند پرداخت صورتحساب ‪،‬‬
‫قبض و‪...‬‬
‫‪ ‬انتقال وجه از یك صورتحساب به صورتحسابي دیگر‬
‫‪ ‬مبادالت بین المللي‬
‫‪ ‬سرویسهاي مربوط به كارتهاي اعتباري‬
‫كلیه خدمات ذكر شده براي مشتریاني كه در این بانك حساب دارند‬
‫امكانپذیر ميباشد كه براي استفاده از سرویسهاي خدمات همراه‬
‫نیاز است تا مشتریان بانك پس از ثبت نام از این خدمات بهره مند‬
‫شوند‪ ،‬البته باید توجه داشت كه تمامي این سرویسها به صورت‬
‫رایگان نميباشند‪ .‬سرویسهاي بانكداري همراه براي مشتریان این‬
‫بانك از طریق ‪ Download‬نرم افزاري به نام ‪ MONOLIC‬روي تلفن‬
‫همراه مشتري و وارد كردن شماره حساب قابل استفاده ميباشد‪(Royal .‬‬
‫)‪Bank, 2007‬‬
‫‪Bank of China .9‬‬
‫به کمک تلفن همراه‪ ،‬مشتریان این بانک میتوانند مدیریت مالی‬
‫خود را از خدمات حسابها و کارت اعتباری گرفته تا اورا‬
‫بهادار و اطالع از آخرین اخبار مالی و وضعیت سهام داشته و‬
‫بصورت نامحدود در هرزمان و هرمکان از طریق تلفن همراه به‬
‫این سرویسها دسترسی داشته باشند‪ .‬این سرویسها از طریق‬
‫مدلهای مختلف تلفن همراه قابل استفاده میباشند‪.‬‬
‫سرویسهای ارائه شده در این زمینه شامل‪:‬‬
‫‪ ‬سرویسهای مربوط‬
‫درخواست سفارش‬
‫‪22‬‬
‫یا باالنس حساب ارزی‪،‬‬
‫‪ ‬سرویسهای بانکی‪ :‬چک کردن ‪HKD‬‬
‫انتقال وجوه بین حسابهای مشتریان و صورتحسابها‬
‫‪ ‬اطالعات مالی‪ :‬اطالع از آخرین نرخ ‪ HKD‬یا سپردههای‬
‫ارزی‪ ،‬نرخ سهام‪ ،‬نرخهای تبادل ارز و قیمتهای اورا‬
‫تجاری‬
‫‪ ‬سرویسهای کارت اعتباری‪ :‬اطالع از حساب کارت اعتباری‪،‬‬
‫افزایش اعتبار و گزارش گم کردن یا سرقت کارت‬
‫‪ ‬سرویسهای مشتریان‪ :‬تغییر کلمه رمز‪ ،‬درخواست دسته چک‬
‫جدید‬
‫)‪(Bank of China, 2008‬‬
‫به‬
‫‪22‬‬
‫اوراق‬
‫‪Hong Kong Dollar‬‬
‫‪11‬‬
‫بهادار‪:‬‬
‫معامله‬
‫سهام‬
‫و‬
‫‪.10‬‬
‫‪Santander‬‬
‫این بانک خدمات بانکداری همراه را در اختیار مشتریان خود‬
‫قرار میدهد که این خدمات به کاربران اجازه میدهند‪ ،‬بوسیله‬
‫تلفن همراه خود تراکنشهای خود را انجام داده همچنین می‪-‬‬
‫توانند پرداخت خود را از این طریق انجام دهند‪ .‬این خدمات از‬
‫طریق فرستادن پیام کوتاهی که شامل متن به همراه کد است‪،‬‬
‫صورت میگیرد‪(mocoNews, 2007) .‬‬
‫‪24‬‬
‫‪23‬‬
‫افراد خبره در فناوری اطالعات از ‪ ISBAN ،Santander‬و ‪، TEKEVER‬‬
‫تیمی را تشکیل دادند تا راه حلی را برای داشتن بانکداری همراه‬
‫به صورت پیشرفته و کاربرپسند بوجود آورند‪ .‬این راه حل امکانات‬
‫زیر را در اختیار کاربران قرار میدهد‪(TEKEVER, 2006) :‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اطالع از موجودی حساب‬
‫انتقاالت ‪gyro‬‬
‫پرداختها‬
‫مدیریت کارت بدهی و کارت اعتباری‬
‫پیش پرداخت شارژ تلفن‬
‫وضعیت بانکداری همراه در ایران‬
‫در اینجا به خدمات ارائه شده توسط بانکهای مختلف ایرانی به‬
‫تفکیک بانکهای دولتی و بانکهای خصوصی در این زمینه پرداخته می‪-‬‬
‫شود‪:‬‬
‫بانک ملی‬
‫بانک ملی ایران صورتحساب و هرگونه نقل و انتقال وجه در حسابهای‬
‫بانکی مشتریان را ازطریق سیستم پیام کوتاه تلفن به آنان اعالم‬
‫می کند‪ .‬البته این خدمت ویژه در حال حاضر در تعدادی از شعب‬
‫منتخب بانک ملی ایران ارائه می شود‪ .‬این خدمت در فاز نخست در‬
‫شعب مرکزی ادارات امور شعب استانهای خراسان ‪،‬کرمان‪ ،‬فارس‪،‬‬
‫خوزستان‪ ،‬آذربایجان شرقی‪ ،‬اصفهان‪ ،‬گیالن‪ ،‬سیستان و بلوچستان‪،‬‬
‫مازندران و یزد و در شعب مرکزی‪ ،‬سعدی‪،‬هفت تیر ‪ ،‬اسکان‪ ،‬فدک‪،‬‬
‫دانشگاه تهران و میدان امام حسین تهران قابل ارائه است‪( .‬بانک‬
‫ملی ایران‪) - ,‬‬
‫بانک ملت‬
‫اطالعات ارائه شده توسط این سرویس در بانک ملت شامل اطالع از‬
‫مانده و گردشهای حساب‪ ،‬اطالع از یك سند خاص‪ ،‬پرداخت قبوض بر ‪،‬‬
‫‪23‬‬
‫‪24‬‬
‫کمپانی نرمافزار بانک ‪Santander‬‬
‫یک کمپانی اروپایی در زمینه فناوری اطالعات میباشد‬
‫‪12‬‬
‫پرداخت قبوض تلفن و تغییر رمز عبور است‪ .‬گفتني است پرداخت قبوض‬
‫بر ‪ ،‬اكنون ویژه شهر تهران است‪.‬‬
‫شرکت بهسازان ملت که شرکتی خصوصی طر قرارداد بانک ملت در‬
‫زمینه فناوری اطالعات می باشد ‪ .‬با توجه به اطالعات موجود در‬
‫سایت این شرکت خدمات ارائه شده توسط بانک ملت در زمینه تجارت‬
‫همراه به شر زیر می باشد‪( :‬شرکت بهسازان ملت‪) - ,‬‬
‫‪ ‬دریافت مانده و سه گردش آخر از طریق پیام کوتاه‬
‫‪ ‬امکان پرداخت قبوض از طریق ‪SMS‬‬
‫‪ ‬اعالم روزانه موجودي حساب توسط ‪SMS‬‬
‫به تازگی بانک ملت سرویس بانکداری همراه خود را از طریق نرم‪-‬‬
‫افزار کاربردی طراحی شده بدین منظور نیز ارائه میدهد‪.‬‬
‫بانک تجارت‬
‫با برقراري سرویس ‪ ،SMS‬چنانچه حساب ‪/‬حسابهاي مشتریان در روز‬
‫قبل داراي گردش باشند‪ ،‬آخرین مانده موجودي حساب‪ /‬حسابهاي فو‬
‫در ابتداي هر روزكاري برروي تلفن همراه آنان اعالم خواهد شد‪.‬‬
‫اگر داراي حسابهاي مختلفي اعم از قرض الحسنه جاري‪ ،‬پس انداز و‬
‫سپرده سرمایه گذاري كوتاه مدت باشند‪ ،‬درصورت تمایل با معرفي‬
‫شماره حسابهاي مختلف قادر خواهند بود از سرویس مذكور در تمامي‬
‫حسابهاي خود استفاده نمایند‪( .‬بانک تجارت‪) - ,‬‬
‫بانک صادرات ایران‬
‫با راه اندازي سیستم بانکداری همراه بانك صادرات از دهه فجر‬
‫امسال‪ ،‬خدمات الكترونیكي این بانك در همه جا و در كمترین زمان‬
‫به مشتریان ارائه مي شود كه تحول بزرگي در خدمت رساني به مردم‬
‫خواهد بود‪ .‬همچنین در حال حاضر سرویس ‪ SMS‬جهت ارائه صورتحساب‬
‫به مشتریان در این بانك ارائه می شود‪( .‬ایران تجارت‪)1386 ,‬‬
‫بانک سپه‬
‫این بانک در حال ارائه سرویس ‪ SMS‬جهت ارائه صورتحساب به‬
‫مشتریان می باشد که اجراي فاز دوم آن امكانات پرداخت قبوض و‬
‫انتقال وجه بین حسابها را نیز به این سیستم اضافه نموده است‪.‬‬
‫(بانک سپه‪)1386 ,‬‬
‫بانک کشاورزی‬
‫در این بانک مشتري با مراجعه به شعبه و ارائه شماره حساب جاري‬
‫و شماره تلفن همراه خود در فهرست کاربران سیستم ‪ SMS‬قرار گرفته و‬
‫در اولین ارسال مانده بعدي‪ ،‬موجودي حساب جاري مشتري به شماره‬
‫تلفن همراه وي ارسال ميگردد‪ .‬الزم به ذکر است که مشتري ميتواند‬
‫مقاطع زماني دریافت پیام و یا شرایط دریافت پیام را به بانک‬
‫اعالم نماید‪ .‬مطابق درخواست مشتري امکان ارسال پیام به صورت‬
‫‪13‬‬
‫روزانه‪ ،‬سه روز یک بار‪ ،‬هفتگي و یا در صورت تغییر مانده حساب‬
‫جاري به مشتري وجود خواهد داشت‪ .‬سیستم پیام كوتاه بانك در حال‬
‫حاضر قابلیت ارائه سه نوع خدمت به مشتریان را داراست‪( :‬بانک‬
‫کشاورزی‪)1386 ,‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫پیام كوتاه دورهاي‪ :‬مانده حساب مشتري را در دورههاي زماني‬
‫مختلف به تلفن همراه وي ارسال مينماید‬
‫پیام كوتاه خبري‪ :‬مانده حساب مشتریان را در صورت رخداد‬
‫تغییر مانده حساب‪ ،‬واریز چك عهده بانك‪ ،‬پرداخت چك صادره‬
‫به تلفن همراه ارسال ميكند‬
‫پیام كوتاه دوطرفه‪ :‬مشتري اطالعات مربوط به خدمات تلفنبانك‬
‫را به سیستم ارسال نموده و در پاسخ اطالعات حساب خود را بر‬
‫روي تلفن همراه مشاهده ميكند‪.‬‬
‫بانک مسکن‬
‫با فعال کردن سرویس ‪ SMS‬مشتریان می توانند سوابق حساب خود را‬
‫در مقاطع مختلف بر روی تلفن همراه خود مشاهده نمایند ‪( .‬بانک‬
‫مسکن‪)1386 ,‬‬
‫بانك صنعت و معدن‬
‫در حال حاضر بانك صنعت و معدن از سرویس ‪ SMS‬نیز براي ارسال‬
‫پیام به مشتریان استفاده ميكند‪( .‬دنیای اقتصاد‪)1386 ,‬‬
‫بانک رفاه‬
‫با توجه به عدم وجود اطالعات و تبلیغاتی در این زمینه احتماال‬
‫فقط از طریق موبایل مشتریان بانک میتوانند با این بانک ارتباط‬
‫برقرار کنند‪( .‬بانک رفاه‪)1386 ,‬‬
‫بانک توسعه صادرات‬
‫خدمات این بانک در زمینه ‪ SMS‬شامل‪ :‬دریافت موجودي حسابهاي‬
‫ریالي‪ ،‬دریافت موجودي حسابهاي ارزي‪ ،‬دریافت موجودي حساب مورد‬
‫نظر‪ ،‬دریافت سه گردش آخر حساب مورد نظر‪ ،‬دریافت موجودي حساب‬
‫كارت‪ ،‬دریافت سه گردش آخر حساب كارت‪ ،‬دریافت نرخ ارز و پرداخت‬
‫قبض بر میباشد‪( .‬بانک توسعه صادرات‪)1386 ,‬‬
‫بنظر می رسد خدمات ارائه شده توسط بانک توسعه صادرات نسبت به‬
‫بانکهای دولتی دیگر کامل تر است مخصوصا که این بانک امکان‬
‫دریافت موجودی بیش از یکبار در روز را نیز فراهم می کند‪.‬‬
‫احتماال این نکته نشان دهنده عدم وجود یک سیستم ‪ online‬در‬
‫بانکهای دیگر می باشد‪.‬‬
‫بانک اقتصاد نوین‬
‫‪14‬‬
‫امکاناتی که این بانک از طریق بانکداری همراه برای مشتریان خود‬
‫فراهم میکند‪ ،‬شامل‪ :‬دریافت موجودي حساب‪ ،‬دریافت اطالعات گردش‬
‫روز حساب‪ ،‬دریافت اطالعات تعداد مشخصي از گردشهاي حساب و دریافت‬
‫اطالعات وامهاي دریافتي میباشد‪( .‬بانک اقتصاد نوین‪) - ,‬‬
‫بانک سامان‬
‫سرویسي بسیار مدرن با بهره گیري از جدیدترین دستاوردهاي جهاني‬
‫تکنولوژي (‪ WAP‬و ‪ )SMS‬طراحي شده است با امکانات‪( :‬بانک‬
‫سامان‪) - ,‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نمایش موجودي حساب‬
‫نمایش گردش حساب‬
‫مسدود کردن چک و کارت‬
‫ارایه مشاوره هوشمند درباره سود سپرده ها و کارمزد تسهیالت‬
‫اطالع در مورد واریز و برداشت از حسابها‬
‫اطالع در مورد وصول برگشتي چک هاي واگذاري‬
‫شركت كارگزاری بانک سامان نیز به منظور دسترسی آسان وسریع‬
‫مشتریان به حسابهای خود واطالع از آخرین قیمت سهام و دیگر‬
‫اطالعات‪ ،‬اقدام به راه اندازی سیستمهای بورس گویا و ‪ SMS‬نموده است‪.‬‬
‫امکانات این سیستم شامل ورود به سیستم بورس گویا‪ ،‬خرید و فروش‬
‫سهام از طریق ‪ ،SMS‬اطالع از ‪٣‬گردش آخرحساب‪ ،‬اطالع ازگردش حساب‬
‫تاریخ خاص و جهت اطالع ازقیمت سهام شركت موردنظر می باشد‪ .‬قابل‬
‫ذکر است که سرویسهای ارائه شده توسط شركت كارگزاری بانک سامان‬
‫در بانکهای دیگر وجود ندارد‪( .‬بانک سامان‪) - ,‬‬
‫بانک پارسیان‬
‫سیستم پاسخگویي به پیام كوتاه بانك پارسیان گام جدیدي در جهت‬
‫دستیابي به اهدا بانك در زمینه بانكداري موبایل(‪ )SMS Banking‬و‬
‫ارائه خدمات اطالع رساني نوین به مشتریان بانك پارسیان مي باشد‪.‬‬
‫در حال حاضر خدمات عام این سرویس شامل ‪ :‬ارسال نرخ سود سپرده‬
‫ها با امكان انتخاب زبان و نگارش پیام كوتاه دریافتي به صورت‬
‫یا‬
‫و‬
‫انگلیسي‬
‫فارسي‪،‬‬
‫فارسي با نگارش انگلیسي براي عموم‪ ،‬ارسال راهنماي شعب بانك‬
‫پارسیان میباشد و خدمات خاص آن شامل خدمات دریافت صورت وضعیت‬
‫حساب از قبیل ‪ :‬دریافت موجودي فعلي‪ ،‬موجودي در یك تاریخ خاص‪،‬‬
‫خالصه وضعیت حساب طي سه تراكنش آخر حساب‪ ،‬خالصه وضعیت حساب در یك‬
‫تاریخ خاص و صورت وضعیت چك میباشد‪( .‬بانک پارسیان‪)1386 ,‬‬
‫بانك كارآفرین‬
‫‪15‬‬
‫با توجه به عدم وجود اطالعات و تبلیغاتی در این زمینه احتماال‬
‫خدمتی از طریق موبایل در این بانک ارائه نمی شود‪( .‬بانک‬
‫کارآفرین‪) - ,‬‬
‫بانک سرمایه‬
‫با توجه به عدم وجود اطالعات و تبلیغاتی در این زمینه احتماال‬
‫خدمتی از طریق موبایل در این بانک ارائه نمی شود‪( .‬بانک‬
‫سرمایه‪)1385 ,‬‬
‫جمعبندی و نتیجه گیری‬
‫با در نظر گرفتن میزان افزایش كاربران تلفن همراه در دهه اخیير‬
‫ياي هميراه‬
‫و رشد روز افزون آن‪ ،‬خيدمات و قابلیتهيایي كيه تلفنهي‬
‫ارائه ميدهند نیز بصورت چشمگیري افزایش یافته است‪ .‬یكي از ایين‬
‫خدمات بانكداري همراه و انجام تراكنشيهاي ميالي از طریيق تلفين‬
‫همراه ميباشد كه در كشورهاي مختلف جهان با موفقیت همراه بيوده‬
‫و بر میزان كاربران آن روز به روز افزوده ميشود‪ .‬دلیل اصلی کيه‬
‫استقبال از خدمات بانکداری همراه این اسيت کيه ایين روش کانيال‬
‫ارتباطی جدید و قدرتمندی را با استفاده از تلفن همراه و در نظر‬
‫گرفتن ویژگیهاي منحصر بفرد آن در اختیار كاربران قرار ميیدهيد‪.‬‬
‫در بانکداری الكترونیكی‪ ،‬مشتریان بایيد از طریيق یيک کيامپیوتر‬
‫شخصی با موسسه مالی ارتباط برقرار کنند در حالیکه در بانکيداری‬
‫همراه مشتریان میتوانند از طریق موبایيل از خيدمات ‪ 24‬سياعته و‬
‫هفت روز هفته بانکها استفاده کنند‪.‬‬
‫در این تحقیق با مطالعه مسیر حركت بانكداري همراه با توجيه بيه‬
‫گسترش نسل سوم بیسیم و پیادهسازی گسترده که بین سالهای ‪ 2003‬تا‬
‫‪ 2007‬پیدا کرده و نیز پیشرفتهاي تكنوليوژیكي تلفنهياي هميراه و‬
‫افزایش قابلیتها و سرویسهاي آن پیش بیني ميشود كه تا سيال ‪2010‬‬
‫حدود ‪ %35‬كاربران بانكداري ‪ Online‬را بانكداري همراه تشيكیل ميي‪-‬‬
‫دهد ‪.‬‬
‫در بررسي مدلهاي در آمدي بانكيداري هميراه بيا در تظير گيرفتن‬
‫اینكه چه كسي برقرار کننده ارتباط (بازگشایی حساب‪ ،‬اخذ سيپرده‪،‬‬
‫يک‪ /‬کمپيانی‬
‫وام دادن و‪ )...‬کاربران نهيایی‪ ،‬بانيک یيا غیير باني‬
‫ارتباطات است و همچنین با در نظر گرفتن اینكيه ماهیيت قيرارداد‬
‫واسطه بین بانک غیر بانک است‪ ،‬سه مدل درآمدي عمده شامل بانيک‬
‫متمرکز‪ ،‬بانک مدارو غیر بانک مداردر نظرگرفته ميشود ‪.‬‬
‫بررسي تكنولوژیهاي تلفن همراه نشيان مييدهيد كيه بيا کميک ایين‬
‫تکنولوژیهای جدید‪ ،‬تلفنهای هميراه ميیتواننيد از خيدمات مختليف‬
‫بانکداری از صورتحساب گرفته تيا برناميهریيزی پرداخيت اسيتفاده‬
‫کنند‪ .‬تکنولوژیهای سیار مورد استفاده در بانکداری همراه شيامل‪:‬‬
‫سرویس پیيام کوتياه یيا اختصيارا ‪WAP ،SMS‬و برناميه کياربردی‬
‫‪ Standalone‬موبایل میباشند‪.‬‬
‫در زمینه خدماتي كه بانكداري همراه ارائه مييدهيد مييتيوان بيه‬
‫سرویسهایي در خصوص اطالعات حسيابها (ریيز صورتحسيابها ‪،‬كنتيرل و‬
‫يال وجيوه ميالي ‪ ،‬سرویسيهاي‬
‫مدیریت آنها و ‪ ،)...‬پرداخت و انتقي‬
‫‪16‬‬
‫سرمایه گذاري و پشتیباني اشاره نمود‪ .‬با توجه به تحقیقات صيورت‬
‫گرفته‪ ،‬تعدادی از بانکها اکنون در حال ارائه خيدمات بانيک ميی‪-‬‬
‫باشند‪ ،‬تعدادی دیگر قرار است در آیندهای نزدیيک ایين خيدمات را‬
‫ارائه دهند و تعدادی هرگز قصد ارائه این خدمات را ندارند كه در‬
‫مقاله تعدادي از بانكهاي مهم آمریكایي و سرویسهایي كه در خصوص‬
‫بانكداري همراه ارائه ميدهند مورد مطالعه قرار گرفت ‪.‬‬
‫همچنین در این تحقیق در نهایت با توجه به رتبهبندی موسسه ‪Banker‬‬
‫خدمات بانكداري همراه در ‪ 10‬بانک جهيان و سيپس وضيعیت بانکهيای‬
‫ایران به منظور مقایسه خدمات ارائه شده به کمک بانکداری همراه‬
‫مورد بررسی قرار گرفت‪ .‬که این مقایسه بيه صيورت خالصيه در زیير‬
‫آورده شده است ‪:‬‬
‫نام بانک‬
‫‪Bank Of America‬‬
‫‪Citibank‬‬
‫‪SMS‬‬
‫‪WAP‬‬
‫*‬
‫*‬
‫*‬
‫برنامه های‬
‫کاربردی‬
‫*‬
‫‪HSBS Holdings‬‬
‫*‬
‫*‬
‫*‬
‫*‬
‫‪Credit Agricole group‬‬
‫‪JP Morgan Chase Et Co‬‬
‫*‬
‫‪Mitsubishi UFJ‬‬
‫‪Financial Group‬‬
‫*‬
‫‪ICBC‬‬
‫*‬
‫‪Royal Bank Of Scotland‬‬
‫*‬
‫*‬
‫‪Bank Of china‬‬
‫*‬
‫‪Santander‬‬
‫*‬
‫اقتصاد نوین‬
‫*‬
‫پارسیان‬
‫*‬
‫پاسارگاد‬
‫*‬
‫پست بانک ایران‬
‫*‬
‫تجارت‬
‫*‬
‫*‬
‫توسعه صادرات‬
‫*‬
‫رفاه‬
‫*‬
‫سامان‬
‫*‬
‫سپه‬
‫سرمایه‬
‫*‬
‫*‬
‫صادرات ایران‬
‫*‬
‫صنعت و معدن‬
‫کارآفرین‬
‫*‬
‫کشاورزی‬
‫*‬
‫مسکن‬
‫*‬
‫ملت‬
‫*‬
‫ملی ایران‬
‫جدول‪ .5‬مقایسه وضعیت بانکداری همراه در بانکهای ایران با بانکهای مهم دنیا‬
‫بييا توجييه بييه جييدول بيياال و بررسييیهييای صييورت گرفتييه در ایيين‬
‫تحقیق‪،‬مشاهده میکنیم که اکثير بانکهيای ایرانيی بيرروی ارائيه‬
‫خدمات از طریق پیام کوتاه کار کردهانيدو در جهيت ارائيه سيایر‬
‫خدمات ازطریق ‪ WAP‬و برنامه های کابردی هنوز اقدام قابل تيوجهی‬
‫صورت نگرفته است که این امر خود نیاز به بستر سازیهای مناسب و‬
‫اقدمات ویژهای دارد‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫منابع و ماخذ‬
[1]. Bank of China. (2008, 1 1). Mobile Banking. Retrieved 1 1, 2008, from Bank of
China:
http://www.bochk.com/web/common/multi_section.xml?fldr_id=130&level_2=banki
ng_services&pfid=128&section=personal&lang=en
[2]. Bank of Tokyo. (2008, 1 1). Retrieved 1 1, 2008, from Bank of Tokyo-Mitsubishi
UFJ: http://www.bk.mufg.jp/english/index.html
[3]. Chase. (2007, 9 19). Chase Mobile Gives Consumers Real-time Account Info.
Retrieved 12 21, 2007, from Chase (commercial banking brand of JPMorgan):
http://investor.shareholder.com/jpmorganchase/press/releasedetail.cfm?ReleaseID=26
4788&ReleaseType=Current
[4]. Citibank. (2002). CITIBANK MOBILE BANKING. Retrieved 10 25, 2007, from
CITIBANK: http://www.citibank.com/philippines/gcb/english/citimb/st_c.htm
[5]. David, B. (2007). Preparing for the Mobile Banking Era. -: Online Resources
Corporation.
[6]. Dholakia, R., & Dholakia, N. (2004). Mobility and Markets: Emerging Outlines of
M-commerce. Journal of Business Research , 1391-1396.
[7]. Examiner. (2007, 11 28). Bank of America's Mobile Banking Service Grows to
500,000 Active Mobile Customers in Six Months. Retrieved 12 10, 2007, from
Examiner: http://www.examiner.com/p80206~Bank_of_America_s_Mobile_Banking_Service_Grows_to_500_000_Active_
Mobile_Customers_in_Six_Months.html
[8]. HSBC. (2006, 4 10). HSBC to offer mobile banking services. Retrieved 10 27, 2007,
from HSBC: http://www.computing.co.uk/computing/news/2153768/hsbc-offermobile-banking
[9]. ICBC. (2004, 8 22). Mobile Banking (Short Message). Retrieved 12 14, 2007, from
ICBC China: http://www.icbc.com.cn/e_center/gerenjingpin/gr1-5e.html
[10]. Mobility and Markets: Emerging Outlines of M-commerce. (n.d.).
[11]. mocoNews. (2007, 5 6). Argentina’s Mobile Operator Joins Up With Santander
Río For Mobile Banking Service. Retrieved 11 19, 2007, from mocoNews:
http://www.moconews.net/entry/419-argentinas-mobile-operator-joins-up-withsantander-rio-for-mobile-banki
[12]. Royal Bank. (2007, - -). Mobile Banking. Retrieved 11 19, 2007, from Royal
Bank Web site: http://www.rbs.co.uk/business/banking/g4/mobile.ashx?referrer=hpb
[13]. ScreenTonic. (2007, 2 22). Crédit Agricole to partner ScreenTonic. Retrieved 12
8, 2007, from ScreenTonic: http://www.credit-agricolesa.fr/IMG/pdf/22_02_07_Screen_Tonic_gb.pdf
[14]. TEKEVER. (2006, - -). Mobile Banking. Retrieved 11 9, 2007, from TEKEVER:
http://www.tekever.com/casestudies_santander.aspx
[15]. The Banker. (2007). Top 1000 World Banks. London: The Banker.
[16]. Wikipedia. (2007, 9 9). Mobile Banking. Retrieved 11 20, 2007, from Mobile
Banking: http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_Banking
18
‫[‪ .]17‬ایران تجارت‪ .)8 8 ,1386( .‬موبایل بانک صادرات‪ .‬بازیابی در‬
‫‪ ،1386 ,5 10‬از وب سایت ایران تجارت‪http://iran- :‬‬
‫‪tejarat.com/News/Cat18/NewsN5366.html‬‬
‫[‪ .]18‬بانک اقتصاد نوین‪ .)- - , -( .‬معرفی خدمات ‪ .SMS‬بازیابی‬
‫در ‪ ،1386 ,3 10‬از وب سایت بانک اقتصاد نوین‪:‬‬
‫‪http://www.enbank.net/Ebanking/EbankingF/SMSBanking.asp‬‬
‫[‪ .]19‬بانک پارسیان‪ .)12 10 ,1386( .‬خدمات بانکداری موبایل‪.‬‬
‫بازیابی در ‪ ،1386 ,2 10‬از وب سایت بانک پارسیان‪:‬‬
‫‪http://www.parsian-bank.com/FARSI/sod.php‬‬
‫[‪ .]20‬بانک تجارت‪ .)- - , -( .‬سرویس پیام کوتاه تجارت‪ .‬بازیابی‬
‫در ‪ ،1386 ,2 10‬از وب سایت بانک تجارت‪:‬‬
‫‪http://www.tejaratbank.ir/portal/default.aspx?tabid=414‬‬
‫[‪ .]21‬بانک توسعه صادرات‪ .)1386( .‬بانكداري از طریق پیام كوتاه‬
‫تلفن همراه‪ .‬بازیابی در ‪ ،1386 ,1 10‬از وب سایت بانک توسعه‬
‫صادرات‪http://www.edbi.ir/frmContents_fa-IR.aspx?CategoryID=37 :‬‬
‫[‪ .]22‬بانک رفاه‪ .)6 10 ,1386( .‬ارتباطات‪ .SMS :‬بازیابی در ‪,1 10‬‬
‫‪ ،1386‬از وب سایت بانک رفاه‪http://bankrefah.ir/fa/ertebat.asp :‬‬
‫[‪ .]23‬بانک سامان‪ .) - - , -( .‬موبایل بانک‪ .‬بازیابی در ‪,3 10‬‬
‫‪ ،1386‬از وب سایت بانک سامان‪:‬‬
‫‪http://www.sb24.com/sb24/MobileBanke.shtml‬‬
‫[‪ .]24‬بانک سپه‪ .)11 10 ,1386( .‬معرفی خدمات بانک سپه‪ .‬بازیابی‬
‫در ‪ ،1386 ,11 10‬از وب سایت بانک سپه‪:‬‬
‫‪http://www.banksepah.ir/Fa/Services/Detail.aspx?id=40‬‬
‫[‪ .]25‬بانک سرمایه‪ .)1385( .‬بانک سرمایه‪ .‬بازیابی در ‪،1386 ,7 10‬‬
‫از وب سایت بانک سرمایه‪http://www.sbank.ir :‬‬
‫[‪ .]26‬بانک کارآفرین‪ .- .) - - , -( .‬بازیابی در ‪ ،1386 ,10 10‬از‬
‫وب سایت بانک کارآفرین‪http://www.karafarinbank.com :‬‬
‫[‪ .]27‬بانک کشاورزی‪ .)1386( .‬خدمات اطالع رساني‪ :‬سرویس پیام‬
‫كوتاه تلفن همراه‪ .‬بازیابی در ‪ ،1386 ,1 10‬از وب سایت بانک‬
‫کشاورزی‪http://www.agri-bank.com/Static/Services/InformationSMS.asp :‬‬
‫[‪ .]28‬بانک مسکن‪ .)13 10 ,1386( .‬سیستم تلفنبانک مسکن‪ .‬بازیابی‬
‫در ‪ ،1386 ,13 10‬از وب سایت بانک مسکن‪http://www.bank- :‬‬
‫‪maskan.ir/Cjhelp1.htm‬‬
‫[‪ .]29‬بانک ملی ایران‪ .)- - , -( .‬نمایش خدمت‪ :‬بانک ملی‪.‬‬
‫بازیابی در ‪ ،1386 ,1 10‬از وب سایت بانک ملی ایران‪:‬‬
‫‪http://www.bmi.ir/Fa/showNote.aspx?nid=19‬‬
‫[‪ .]30‬دفتر توسعه تجارت الکترونیکی‪ -‬وزارت بازرگانی‪.)1385( .‬‬
‫تجارت سیار‪ .‬تهران‪ :‬دفتر توسعه تجارت الکترونیکی‪ -‬وزارت‬
‫بازرگانی‪.‬‬
‫[‪ .]31‬دفتر توسعه تجارت الکترونیکی‪ -‬وزارت بازرگانی‪.)1386( .‬‬
‫گزارش ملی تجارت الکترونیکی در سال ‪ .1385‬تهران‪ :‬دفتر توسعه‬
‫تجارت الکترونیکی‪ -‬وزارت بازرگانی‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫[‪ .]32‬دنیای اقتصاد‪ .)3 6 ,1386( .‬اخبار‪ .‬بازیابی در ‪،1386 ,3 10‬‬
‫از وب سایت دنیای اقتصاد‪http://www.donya-e- :‬‬
‫‪eqtesad.com/Default_view.asp?@=61946‬‬
‫[‪ .]33‬شرکت بهسازان ملت‪ .)- - , -( .‬بانکداری نوین‪ .‬بازیابی در‬
‫‪ ،1386 ,3 10‬از وب سایت شرکت بهسازان ملت‪:‬‬
‫‪http://www.behsazan.com/jamsms.html‬‬
‫[‪ .]34‬مژدهی‪ ,‬ن‪ ,.‬مهربان‪ ,‬ا‪ & ,.‬امینی الری‪ ,‬م‪ .)1386( .‬بررسي‬
‫تحوالت ایجاد شده در بانکداري توسط موبایل در ایران و جهان‪.‬‬
‫اولین همایش عوامل و راهکارهای توسعه تجارت الکترونیک در‬
‫خوزستان (ص‪ .)3-2 .‬اهواز‪ :‬شهر الکترونیک پارس‪.‬‬
‫[‪ .]35‬مژدهی‪ ,‬ن‪ ,.‬مهربان‪ ,‬ا‪ & ,.‬جاللی‪ ,‬ع‪ .‬ا‪ .)1386( .‬معماری‬
‫مدلهای کسب و کار الکترونیکی‪ .‬چهارمین همایش ملي تجارت‬
‫الكترونیكي (ص‪ .)2-1 .‬تهران‪ :‬دفتر توسعه تجارت الکترونیکی ‪-‬‬
‫وزارت بازرگانی‪.‬‬
‫[‪ .]36‬مهربان‪ ,‬ا‪ ,.‬مژدهی‪ ,‬ن‪ & ,.‬جاللی‪ ,‬ع‪ .‬ا‪ .)1386( .‬اثر‬
‫بانکداری همراه بر تجارت الکترونیک در جهان و ایران‪ .‬دومین‬
‫کنفرانس بین المللی تجارت الکترونیکی و تجارت جهانی (ص‪-4 .‬‬
‫‪ .)7‬تهران‪ :‬نوین آفرینان كیفیت‪.‬‬
‫‪20‬‬