‫داوری اخالقی‬
‫و مدل منطق موقعیت‬
‫مدل منطق موقعیت‬
‫علی پایا‬
‫• دراین مدل رابطه کنشگر با نهاد را ابتدا باید به دقت روشن کرد ‪.‬‬
‫• سپس با شناختی قابل قبول تالش کرد راهی برای دستیابی به‬
‫پاسخهای مناسب یافت‪.‬‬
‫• از دیگر از اجزای این مدل مرز موفقیت است که پیشنهادی است و‬
‫تحلیل گر آنرا بر مبنای مالحظات اخالقی پیشنهاد میکند‪.‬‬
‫• در تمام مباحث اخالقی برای گزینه ها دو جنبه را باید در نظر‬
‫گرفت‪:‬‬
‫‪ ‬یکی توان‪.‬بر عمل و تاثیر گذاری‪.‬‬
‫‪ ‬دیگری امکان‪،‬استعداد و ظرفیت‪.‬‬
‫زیرا هر نهادی حدی از توان و حدی از امکان و ظرفیتی برای‬
‫تغییرات و تنظیم خود بری شرایط جدید دارد‪ .‬کنشگر نیز دارای این‬
‫دو جنبه است‪.‬‬
‫داوری عقالنی در مدل منطق موقعیت‬
‫در این میان مالک عقالنیت بهمراه نقد پذیری آن پذیرفتنی‬
‫است زیرا پدیده ای تکاملی شناخته میشود‪.‬‬
‫‪ ‬نظریه راهنما در این میان یک چارچوب اخالقی معین و‬
‫پذیرفته شده است‪ .‬مثال اخالق متکی به فضیلت ‪ ،‬اخالق‬
‫متکی بر عدالت ‪ ،‬اخالق متکی بر قواعد‪ ،‬اخالق متکی بر‬
‫حقوق‪ ،‬اخالق متکی بر وظیفه‪.‬‬
‫‪‬برای شناخت اصول اخالقی اما رویکردهای متفاوتی وجود‬
‫دارد‪ :‬رویکرد تک اصلی ‪ ،‬رویکرد چند اصلی ‪ ،‬رویکرد‬
‫بی اعتناء به اصول ‪ ،‬رویکرد متکی به نسبی گرائی‬
‫اخالقی‪.‬‬
‫چارچوب های اخالقی معارض‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫اخالق متکی به فضیلت (‪.)virthue ethics‬‬
‫اخالق متکی بر عدالت (‪.)justice ethics‬‬
‫اخالق متکی بر قواعد (‪.)rules ethics‬‬
‫اخالق متکی بر حقوق (‪.)rights ethics‬‬
‫اخالق متکی بر وظیفه (‪.)duty ethics‬‬
‫اخالق متکی به فضیلت‬
‫عامل اخالقی فاعلی است که فضائل اخالقی مثل شجاعت و‬
‫راستگوئی را در خود رشد داده و رذائل اخالقی را کنار‬
‫گذاشته باشد‪.‬‬
‫اما معیاری برای دست یافتن به فضائل اخالقی وجود ندارد‪.‬‬
‫اخالق متکی بر عدالت‬
‫امور باید در جامعه عادالنه تقسیم شود‪.‬‬
‫شامل عدالتهای ‪ :‬ناظر به رویه و مشی‪ ،‬باز تولیدی‪،‬توضیحی‬
‫و خیرخواهانه است‪.‬‬
‫اخالق متکی بر قواعد‬
‫قواعد بهتر هدایت گر تصمیمات اخالقی باشند‪.‬‬
‫مثال احاله قدرت و زور به دولت‪.‬‬
‫اخالق متکی بر حقوق‬
‫ناظر به حقوق طبیعی بشری‪.‬‬
‫با فرض خوش بینی به آزادی و تعامالت بشری‪.‬‬
‫اخالق متکی بر وظیفه‬
‫فعل اخالقی از باب وظیفه اخالقی انجام میشود‪.‬‬
‫پاشنه آشیل کانتی ‪ :‬اهمیت انتشار نتایج یک پژوهش علمی با‬
‫امکان خودکشی یک فرد در معرض اتهام چه کند؟‬
‫رویکردهای متفاوت شناخت اصول اخالقی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫رویکرد تک اصلی (‪.)monistic approach‬‬
‫رویکرد چند اصلی (‪.)pluralist approach‬‬
‫رویکرد بی اعتنا به اصول(‪.)particalaristapproach‬‬
‫رویکرد نسبی گرائی اخالقی (‪.)relativist approach‬‬
‫رویکرد تک اصلی‬
‫یک اصل اخالقی کلی وجود دارد و باید برای آن تصمیم گرفت‪.‬‬
‫مثل فلسفه اخالق کانت‪.‬‬
‫رویکرد چند اصلی‬
‫در بر دارنده تعامال ت چند اصل‪.‬‬
‫رویکرد بی اعتناء به اصول‬
‫تصمیم گیری اخالقی موردی مبتنی بر شرایط‪.‬‬
‫رویکرد متکی به نسبی گرائی اخالقی‬
‫رعایت اصول‪،‬آموزه ها و فرهنگ اخالقی ویژه هر قوم‪.‬‬
‫اخالق دانشگاهی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫تفکیک میان علم(پاسخگوئی به نیازهای معرفتی) و‬
‫فناوری(پاسخگوئی به نیزهای غیر معرفتی مثل دموکراسی)‪.‬معیار‬
‫علم گزارش صادق از واقعیت‪ ،‬معیارفناوری کفایت و کارآمدی‬
‫است‪.‬‬
‫دانشگاه بعنوان نهاد و فرد دانشگاهی بعنوان کنشگر‪.‬‬
‫تفکیک بین هویتهای مختلف‪ :‬دانشگاهی بعنوان‬
‫پژوهشگر‪،‬دانشمند‪،‬فناور‪،‬مهندس‪،‬روشنفکر‪،‬مدیر ‪،‬دانشجو‪،‬عضو‬
‫جامعه مدنی یا بین المللی‪.‬‬
‫مسئولیتهای اخالقی متفاوت هویتهای متفاوت ‪.‬‬
‫در اخالق حرفه ای نه تنها کنشگر بلکه نهاد هم صاحب حق و‬
‫مسئولیت است‪.‬‬
‫تعدد مسئولیت هم در مواردی وجود دارد‪.‬‬
‫رفتار مناسب علمی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫صداقت‪.‬‬
‫دقت‪.‬‬
‫قابل اعتماد بودن‪.‬‬
‫انتقاد و ارزیابی پذیری‪.‬‬
‫اذعان داشتن به حق دیگران‪.‬‬
‫معیارهای یک کنش علمی‪-‬تحقیقاتی برای یک‬
‫فرد دانشگاهی‬
‫• عرصه تعارضات است‪:‬‬
‫مثال از دانشمندی برای ساختن بمبی دعوت شود که تداوم‬
‫حیات کشور به آن وابسته باشد‪.‬‬
‫مثال دانشمند بگوید من دغدغه اخالقی ندارم برای من نتیجه‬
‫گرائی و پیشرفت علم مهم است یا‪.....‬‬
‫سوء رفتار علمی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫رفتار غیر اخالقی درباره موضوع تحقیق‪.‬وقتی حوزه تازه ای‬
‫پیشنهاد میکنید از کجا میدانید اخالقی است‪.‬‬
‫زیاده روی اخالقی به وسیله داوران و بررسی کنندگان‪.‬‬
‫رویه های غیر اخالقی سردبیران و ناشران دانشگاهی‪.‬‬
‫سرقت علمی و حق مالکیت معنوی‪.‬‬
‫تعارض منافع‪.‬‬
‫انگیزه های سوء رفتار علمی‪.‬‬
‫کم کاری‪.‬‬
‫تفاهم های ضمنی نانوشته به نفع طرفین و به ضرر جامعه علمی‬
‫(بازیهای برد‪ -‬برد با باخت ضلع سوم)‬
‫وظیفه افشاگری و به صدا در آوردن زنگهای‬
‫خطر‬
‫• شاهد کارهای غیر اخالقی (مالحظات نتایج متهم کردن‬
‫افراد به سوء رفتار علمی الزمست در حلیکه ممکن است‬
‫بیگناه باشند)‪.‬‬
‫• چگونگی رفتار دانشگاه با متهم و مراقبت از او هنگام‬
‫طرح اتهام و قانون حمایت از به صدا درآورندگان زنگ‬
‫خطر بسیار مهم و قابل توجه است‪.‬‬
‫مسئولیت کنشگر در مقام روشنفکر ارگانیک‬
‫• مسئولیت اخالقی در برابر حقوق همکاران دانشگاهی‪.‬‬
‫• واکنش در قبال اخراج اساتید و دانشجویان‪.‬‬
‫• حساسیت های اخالق زیست محیطی‪.‬‬
‫فرآروش عقالنیت نقاد‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫جایگاه آینده اندیشی در مدیریت راهبردی‪.‬‬
‫کنشگری خوب گذر از رویکرد دهی هشتادی کیفی و غیر فرمال‬
‫است در حالیکه از دهه هفتاد متکی به روشهای ریاضی‪-‬مهندسی و‬
‫فرمال هم گذشته ایم‪.‬‬
‫فناوری نرم آینده اندیشی در قالب مدلهائی مثل منطق موقعیت با‬
‫هدایت تحلیل عقالنی نقد پذیر یک راه حل است‪.‬‬
‫جهان مدرن ویژگیهای بسیاری دارد که یکی از آنها تناقض نما بودن‬
‫و پیچیدگی بیش از حد پدیدارهای آن است‪.‬کنشگر در چنین جهانی‬
‫با پدیدارهائی سوکار دارد که به سختی با هم سازگارند‪.‬‬