~r.H$m°_. ^mJ - 1 (^yJmobemñÌ) nona H«$. - 2 : gÌ H«$. - 2 OmJ{VH$sH$aU Am{U {dnUZ g§aMZm AZwH«$_{UH$m 1) OmJ{VH$sH$aU 2) {dnUZ g§aMZm 3) Am§Vaamï´>r` ì`mnma 4) ^maVmVrb n`©Q>Z CÚmoJ 111 gÌ - 2 : KQ>H$ - 1 OmJ{VH$sH$aU 1.0 C{Ôï>`o Ÿ Ÿ> 1.1 àmñVm{dH$ 1.2 {df` {ddoMZ (Globalization) 1.2.1 OmJ{VH$sH$aUmMm AW© d ñdê$n $ 1.2.2 OmJ{VH$sH$aUmMo H$b 1.2.3 OmJ{VH$sH$aUmMo n[aUm_ 1.3 ñd`§AÜ``Z àíZ 1.4 nm[a^m{fH$ eãX d AW© 1.5 ñd`§AÜ``Z eãX d AW© 1.6 gmam§eŸŸ 1.7 gamdmgmR>r ñdmÜ`m` 1.8 jo{Ì` H$m`© 1.9 A{YH$ dmMmZmgmR>r nwñVHo$ 1.0 C{ÔîQ> ç o `m KQ>H$mÀ`m Aä`mgmZ§Va Amnë`mbm * OmJ{VH$sH$aUmMm AW© d ñdê$n `m§Mr ñnï> H$ënZm `oB©b * OmJ{VH$sH$aUmMo H$b ñnîQ> H$aVm `oVrb * 1.1 OmJ{VH$sH$aUmMo Mm§Jbo d dmB©Q> n[aUm_ ñnï> H$aVm `oVrb àmñVm{dH$ gÜ`m V§ÌkmZmMm {dH$mg d àgma ObX dmhVyH$ d XiUdiUmÀ`m gmoB© `m§_wio {d{dY CËnmXZo d godm `m§Mm _moR>çmà_mUmda Am§VamîQ´>r` ì`mnma hmoV Amho. OJmVrb H$moUË`mhr ^mJmVrb CËnmXZ d godm OJmÀ`m BVa H$moUË`mhr ^mJmV CnbãY hmoV AmhoV. `mVyZM OmJ{VH$sH$aUmÀ`m g§H$ënZoMm 112 {dH$mg Pmbm Amho. 1985 Z§Va ^maVmgh BVa AZoH$ amï´>m§Zr Or {dH$gZerb åhUyZ JUbr OmVmV Ë`m§Zr Amnbr AW© d Am¡Úmo{JH$ ì`dñWm OmJ{VH$sH$aUmÀ`m {XeoZo ZoÊ`mg gwê$dmV Ho$br. {d{dY XoemVrb ì`dhmamVrb AS>Wio Xya H$aÊ`mgmR>r OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oMm _moR>m hmV^ma bmJV Amho. Am§Vaamï´>r` ì`mnmamVrb {d{dY AS>Wio Xya H$aÊ`mgmR>r Xwgè`m _hm`wÕmZ§Va J°Q>, `wZmo, Am§Vaamï´>r` ZmUo {ZYr, OmJ{VH$ ~±H$ B. gma»`m OmJ{VH$ g§KQ>Zm ñWmnZm H$aÊ`mV Amë`m AmhoV. OmJ{VH$sH$aUm_wio {d{dY H§$nÝ`m§Mr naXoemVrb Jw§VdUyH$ _moR>çm à_mUmda dmT>br Amho. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m _mÜ`_mVyZ Am¡Úmo{JH$ joÌmMr H$m`©j_Vm dmT>{dUo d ~mOma{Y{ð>V Am{W©H$ ì`dhmamg àoaUm XoUo ho CÔoe gmÜ` H$aÊ`mMm à`ËZ H$aÊ`mV `oV Amho. OJmVrb ~hþVoH$ gd© Xoem§Zr CXmarH$aU ImOJrH$aUmÀ`m _mJm©Zr eodQ>r Amnbr AW©ì`dñWm OmJ[VH$rH$aUmH$S>o AmUÊ`mg gwê$dmV Ho$br Amho qH$dm AmUbr Amho. åhUyZM gÜ`mÀ`m `wJmV OmJ{VH$sH$aU hm eãX nadbrMm ~Zbm Amho. 1.2 {df` {ddoMZ : 1.2.1 OmJ{VH$sH$aUmÀ`m AW© d ñdê$n : {d{dY Aä`mgH$m§Zr OmJ{VH$sH$aU `m g§H$ënZoMm AW© ñnï> Ho$bm Amho. "OmJ{VH$sH$aU åhUOo XoemÀ`m amOH$s` gr_o~mhoa Am{W©H$ ì`dhmam§Mm {dñVma H$aUo hmo`.' qH$dm {d{dY Xoem§À`m AW©ì`dñWm§Mo EH$ÌrH$aU åhUOo OmJ{VH$sH$aU hmo` ! OmJ{VH$sH$aUmÀ`m qH$dm d¡pídH$sH$aUmÀ`m H$mhr n«_wI ì`m»`m nwT>rb à_mUo : 1. OmJ{VH$ ~±H$ : OmJ{VH$ ~±Ho$Zo OmJ{VH$aUmMm AW© nwT>rbà_mUo ñnï> Ho$bm Amho. A) Cn^mo½` dñVy§gh gd© dñVy§darb Am`mV {Z`§ÌU hiyhiy Zï> H$aUo. ~) Am`mV OH$mVrMo Xa H$_r H$aUo. H$) gmd©O{ZH$ joÌmVrb CnH«$_m§Mo ImOJrH$aU 2. _mëH$_ Am°S>oemoar hm` : ""AW©ì`dñWoMo OmJ{VH$sH$aU åhUOo CËH«$m§Vr hmoV Agboë`m OmJ{VH$ AW©ì`dñWoMm OmJ{VH$ Ñ{ï>H$moZ hmo`.'' 3. gr. Q>r. Hw$ar`Z : ""OmJ{VH$sH$aU åhUOo [d{dYVm Agboë`m AZoH$ AW©ì`dñWm§Mm g_wh Á`m§Mr C{ÔîQ>ço {^Þ AmhoV. `m AW©ì`dñWm§V {d{dY _mJmªZr Am§Va{H«$`m {Z_m©U hmoVmV d H$mbmZwê$n ~Xb hmoVmV.'' 4. ê$gr _moXr : ""OmJ{VH$sH$aU åhUOo Xwhoar dmhVyH$ EH$ åhUOo Iwbr ñnYm© d Z{dZ V§ÌkmZmMm dmna H$ê$Z dmT>dbobr CËnmXH$Vm d Xwgao åhUOo g§nyU© OJ `m EH$mM ~mOmanoR>oV dñVy§Mr {dH«$s H$aUo.'' 113 ~r.H$m°_.^mJ-1 … dm{UÁ` ^yJmob/8 5. ldUHw$_ma qgh : ""{d{dY Xoem§Mr EH$M OmJ{VH$ ~mOmanoR> {Z_m©U H$ê$Z VoWo OJmVrb gmYZg§nÎmr d ^m§S>dbmMm `mo½` àgma H$aUo.'' 6. h°[ag : ""OmJ{VH$sH$aU åhUOo {d{dY dñVy d godm `m§Mo CËnmXZ {dVaU d {dnUZ `m§Mo dmT>Vo Am§Vaamï>r`rH$aU hmo`.'' darb {d{dY ì`m»`m§dê$Z OmJ{VH$sH$aU g§H$ënZoMr ì`mnH$Vm ñnï> hmoVo. OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` ì`mnmamdarb ~§YZo H$_r hmoD$Z Ë`mV dmT> hmoVo. {dXoer Jw§VdUwH$sV dmT> hmoD$Z ^m§S>dbM _moR>çm à_mUmV CnbãY hmoVo. V§ÌkmZmÀ`m _wŠV àdmhm_wio {dH$mgmg Cn`wŠV dmVmdaU {Z_m©U hmoVo. VgoM H$m_Jmam§Mm _wŠV g§Mma hmoÊ`mgmR>r _XV hmoVo. WmoS>Š`mV OmJ{VH$sH$aUm_wio Ago Am{W©H$ YmoaU Adb§~bo OmVo H$s OoUoH$ê$Z AW©ì`dñWm ~§{XñV AdñWoH$Sy>Z _wŠV AdñWoH$S>o OmÊ`mg gwê$dmV hmoVo. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m n«{H«$`oV _wŠV ~mOma ì`dñWoMm pñdH$ma Ho$bm OmVmo d gaH$mar ~§YZo H$_r Ho$br OmVmV. VgoM gaH$maH$Sy>Z {Xbo OmUmao AW©ghmæ` H$_r Ho$bo OmVo. {d{dY gaH$mar CnH«$_m§À`m ImOJrH$aUmMr à{H«$`m gwê$ Ho$br OmVo. Xoem§VJ©V CÚmoJm§À`m gdbVr ~§X H$ê$Z amï´>r` H§$nÝ`m§Zm gd© joÌmVrb Jw§VdUwH$sg nadmZJr {Xbr OmVo. Am`mVrdarb ~§YZo H$_r Ho$br OmVmV d {Z`m©Vrghr CÎmoOZ {Xbo OmVo. MbZ~mOmamVrb MT>CVmamà_mUo MbZmMr qH$_V R>adbr OmVo. VgoM XoemMr AW©ì`dñWm ñd`§nyU© Z H$aVm OmJ{VH$ AW©ì`dñWoer OmñVrV OmñV OmoSy>Z R>odbr OmVo. åhUOoM OmJ{VH$sH$aUm_wio Am{W©H$ EH$mË_rH$aUm ~amo~a OJmMo OmJ{VH$ IoS>`mH$S>o g§H«$_U hmoV Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio AmVmn`ªV CnbãY Zgboë`m ~mOmanoR>m gdm©gmR>r CnbãY Pmë`m AmhoV. bmoH$m§Mr {H«$`meŠVr dmTy>Z OrdZ_mZmMm XOm© C§Mmdbm Amho. Z{dZ V§ÌkmZ, H$m¡eë` `m gma»`m Jmoï>r OJ^a gdmªZm CnbãY hmoV AmhoV Va bmoH$m§Zm JwUdÎmm Agbobr CËnmXZo CnbãY hmoD$ bmJbr AmhoV. VooOr, _§XrMr {Vd«Vm XoemXoemZwgma ~XbVo Amho Ë`m_wio H§$nÝ`m VoOr, Agboë`m Xoem§H$S>o diV AmhoV. H§$nÝ`m§gmR>r ~mOmanoR>m§Mm {dñVma \m`Xoera R>aV Amho Va {d{dY XoemVrb A{V[aŠV g§gmYUm§Mm `mo½` dmna hmoV Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` {dH$mgmMr àH«$s`m gwê$ Pmbr AmhoM Ë`mM~amo~a gm§ñH¥${VH$ n[adV©Z d EH$mË_H$Vm {Z_m©U hmoVo Amho. `mdê$Z Amnë`mbm OmJ{VH$sH$aUmMo ì`mnH$ d gd©g_mdoeH$ ñdê$n bjmV `oVo. 1.2.2. OmJ{VH$sH$aUmMo H$b Am§Vaamï´>r` ì`mnma hr H$mhr ZdrZ H$ënZm Zmhr. am_m`U, _hm^maV `mgma»`m nyamVZ _hmH$mì`m§Vhr Ë`mH$mimV BVa amï´>m§er hmoV Agboë`m ì`mnmamMm CëboI Amho. AmYw{ZH$ H$mimV 1970 À`m XeH$mnmgyZ OmJ{VH$sH$aUmbm doJmZo gwê$dmV Pmbr. ~hþamï´>r` H§$nÝ`m d A_oarH$m `m§À`m nwT>mH$mamZo OmJ{VH$sH$aUmMr à{H«$`m J{V_mZ Pmbr. A_oarHo$À`m à^mdmImbr 114 Agboë`m Am§Vaamï´>r` _wÐm{ZYr (I.M.E.) d OmJ{VH$ A{YH$mof ho H$O©ghmæ` XoVmZm Á`m AQ>r bmXV Ë`mVyZ CXmarH$aUmMr H$madmB© H$aÊ`mV `oV Amho. gmopìh`Q> a{e`mMo {d^mOZ Pmë`mZ§Va ñdV: a{e`m d BVa nyd© `wamonmVrb Xoem§Zr OmJ{VH$saUmMm {ñdH$ma Ho$bm d 1970 nydu AË`§V à^mdr Agbobo gmå`dmXr VÎdkmZ OdiOdi g§nwï>mV Ambo Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio gaH$mar {d{Z`moJmMr joÌ ~Xbbr AmhoV. gaH$mao AmVm ñdV: CÚmoJ MmbdV ZmhrV Va ImOJr joÌmbm nmofH$ dmVmdaU {Z_m©U H$arV AmhoV, {dkmZ d V§ÌkmZ {dH$mgmgmR>r Jw§VdUyH$ H$aV AmhoV, {ZamoJr ñnYm© d ~mOmanoR>oMo `mo½` H$m`m©pÝdV H$aÊ`mgmR>r gaH$mao à`ËZ H$aV AmhoV. OmJ{VH$sH$aUm_wio OJmVrb {d{dY AW©ì`dñWm§Mo nañnamdb§~Z _moR>çmà_mUmV dmT>bo Amho. Ë`mMr à_wI H$maUo åhUOo dñVy§À`m Am§Vaamï´>r` ì`mna d godm§_Ü`o Pmbobr dmT>, Am§Vaamï´>r` ì`mnma d godm§_Ü`o Pmbobr dmT>, Am§Vaamï´>r` ^m§S>db Jw§VdUyH$ d V§ÌkmZmMm doJdmZ d ì`mnH$ àgma hmoV `mMm n[aUm_ åhUyZ ~mOmanoR>m§À`m H$jm gVV {dñVmaV AmhoV. CËnmXZ {H«$`m§Mo doJmZo dmT>V OmUmao _hÎd d ~mOmarH$aU `m XmoZ OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à_wI àoaUm AmhoV. WmoS>Š`mV doJmZo hmoUmao OmJ{VH$sH$aU ho àm_w»`mZo {dkmZ d V§ÌkmZm§À`m àJVrda Adb§~yZ Amho. hm {dH$mg ~mOmanoR>m§Zm OJ^a ngaÊ`mg AZwHy$b ~Zbobm n`m©daUmMm n[aUm_ Amho. {dkmZ d V§ÌkmZmÀ`m àJVr_wio àM§S> _moR>çm à_mUmV dmhVyH$ d XiUdiU `mdarb IM© H$_r Pmbm Amho. `mM narUm_ åhUyZ OmJ{VH$sH$aU doJmZo hmoV Amho. 1930 gmbmer VwbZm H$aVm gÜ`mMm gmJar dmhVwH$sMm IM© 50% H$_r Pmbm Amho. hdmB© dmhVwH$sMm IM© 1/6 Pmbm Amho Va g§Xoe dhZmMm IM© Ho$di 1% BVH$mM Pmbm Amho. 1960 gmbmer VwbZm Ho$ë`mg g§JUH$mMr qH$_V 1990 gmbr 1/125 BVH$s hmoVr Va 2000 gmbr hr qH$_V AmUIr 80% KQ>br V§ÌkmZmÀ`m àJVr_wio doi d A§Va KQ>bo Amho narUm_r Am§Vaamï´>r` ì`mnma d Jw§VdUyH$ `m darb IM© H$_r Pmbm Amho VgoM OmJVrH$ ñVamda CËnmXZm§Mo g_Ýd` d g§`moOZ H$aUo eŠ` Pmbo Amho. CXm. \$moS>© H§$nZrÀ`m bo_ZH$maMo S>rPmBZ O_©ZrMo Amho. na§Vw VrMr B§OrZ Am°ñQ´>o{b`mV V`ma hmoVo. V§ÌkmZmMm {dH$mg d OmJ{VH$sH$aUm_wioM Ago OmJ{VH$ CËnmXZ eŠ` Pmbo Amho. EH$_oH$m§er g§b¾ AW©ì`dñWm§À`m CX`m_wio H$mhr Am{W©H$ {H«$`m§À`m ~m~VrV Am§Vaamï´>r` {g_m d A§Vao `m§Mm AW© d _hÎd OdiOdi g§nbm Amho. _m[hVr V§ÌkmZ joÌmVrb CÎmw§J ^amar d V§ÌkmZmMm {dH$mg `m§Zm Oa AmnU OmJVrH$sH$aUmÀ`m àoaUm Ago _mZbo Va OmJVrH$ ñVamdarb ~mOmanoRm {^_wI gwYmaUm§Zm OmJ{VH$sH$aUmÀ`m g§ñWmË_H$ àoaUm Ago _mÝ` H$amdo bmJob GATT d WTO À`m aMZo_Ü`o AZoH$ Xoe gÜ`m ì`mnmamVrb H$a d BVa AS>Wio H$_r H$ê$Z Iwë`m/_wŠV ~mOmanoR>oMm pñdH$ma H$aVmZm {XgV AmhoV n[aUm_r ì`mnma d Jw§VdUyH$sV _moR>çm n«_mUmda dmT> hmoV Amho. VgoM nyduÀ`m H|${Ð` {Z`mo{OV AW©ì`dñWm§Mohr Iwë`m 115 AW©ì`dñWoV ê$nm§Va hmoV Amho. d OmJ{VH$ ñVamda EH$M OmJ{VH$ AW©ì`dñWm {Z_m©U hmoÊ`mg gwê$dmV Pmbr Amho. ~hþamï´> H§$nÝ`m (MNC'S) `m OJm{VH$sH$aUmÀ`m à[H«$`og JVr_mZ H$aÊ`mg H$maUr^yV R>aë`m AmhoV. 1996 gmbr OJ^amV gw_mao 40 hOma ~hþamï´>r` H§$nÝ`m hmoË`m d Ë`m§À`m OJ^a 2,80,000 emIm d H$m`m©b`o hmoVr. gZ 1997 _Ü`o Ho$dià_wI 100 ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mm ì`mnma hm OJmÀ`m EHy$U ì`mnmamÀ`m OdiOdi 33% hmoVm. `mdfu OJ^amVrb EHy$U WoQ> naH$s` Jw§VdUyH$s n¡H$s 80% Jw§VdUyH$ hr Ho$di ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mr hmoVr OJ^a hmoUmè`m EHy$U V§ÌkmZmÀ`m XodmUKodmUrÀ`m 70% XodmUKodmU hr ~hþamï´>r` H§$nÝ`mM H$arV AgVmV. OJmV gÜ`m 8,89,416 ~hþamï´>r` H§$nÝ`m AmhoV. OmJ{VH$sH$aUm_wio 1970 gmbmnmgyZ Am§Vaamï´>r` Jw§VdUyH$sV _moR>çm à_mUmda dmT> Pmbr Amho. Xa {Xder hmoUmam EHy$U naH$s` MbZmMm ì`dhma 1980 gmbr 200 {~br`Z S>m°ba BVH$m hmoVm Va 2000 gmbr Vo ghm nQ>rZo dmT>bm hm ì`dhma amoOÀ`m dñVy d godm§À`m Am§Vamï´>r` ì`mnmamÀ`m gw_mao 70 nQ>rZo OmñV Amho 1950 gmbr OmJVrH$ {Z`m©V gw_mao 60 {~br`Z S>m°ba BVH$s hmoVr Vr 1970 gmbr gw_mao 300{~br`Z S>m°ba Pmbr. 2004 hr {Z`m©V gw_mao 9200 {~br`Z S>m°ba BVH$s Pmbr. OJ^amVrb WoQ> naH$s` Jw§VdUyH$ 1990 gmbr gw_mao 2,00,000 {_br`Z S>m°ba BVH$s hmoVr Vr 2000 gmbr gw_mao gmV nQ>rZo dmTy>Z gw_mao 14,63,000 {_br`Z S>m°ba BVH$s Pmbr hmoVr. {dkmZ V§ÌkmZmMr àJVr, CËnmXZ dmT> d OmJ{VH$sH$aUm_wio OJ^a Am¡Úmo{JH$ joÌmV _moR>çm à_mUmV ~Xb hmoV AmhoV. {dH$grV Xoe _Oyam§da AmYmarV CÚmoJ {dH$gZerb Xoem§_Ü`o ñWbm§VarV H$aV AmhoV. {eV`wÕm§À`m g_mßVrZ§Va CËnmXZmV _moR>çmà_mUmV dmT> Pmbr d OmJ{VH$ ~mOmanoR>oV _moR>r ñnYm© {Z_m©U Pmbr Ë`m_wio AZoH$ _moR>çm H§$nZr OmJVrH$ ~mOmanoR>oVrb ñdV:Mo ñWmZ d {dídmghm`©V {Q>H${dÊ`mgmR>r BVa H§$nÝ`m§Mm Vm~m KoUo qH$dm {dbrUrH$aU H$ê$Z KoUo `mg gwê$dmV Ho$br Amho. CXm. {gQ>r~±H$, Q´>°ìhbg© d S>m`_ba ~|P `m§Mo {dbrZrH$aU MCI d {~«Q>re Q>obrH$m°_ `m§Mo {dbrZH$aU BË`mXr. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oV {dH$grV amï´>o _hÎdmMr ^y_rH$m ~OmdV AmhoV. 1996 gmbr {dH$grV amï´>m§Zr OJmÀ`m EHy$U ì`mnmaÀ`m 81.7% {Z`m©V Ho$br hmoVr. Or-7, pñdËPab±S>, pñdS>Z d ZoXab±S> `m Xoem§Zr OJmVrb EHy$U WoQ> narH$s` Jw§VdUyH$r n¡H$s 85% JwVdUyH$ Ho$br hmoVr. Ago {dH$grV XoeM Am§Vaamï´>r` XodKodrMo {Z`_ ~ZdV AgVmV d VoMo OmJ{VH$sH$aUmMo gdm©V _moR>o bm^mWu AmhoV Va OJmMr Am{W©H$ gÎmm Ë`m§À`mM hmVr Amho. 1.2.3 OmJ{VH$sH$aUmMo n[aUm_ : gÜ`m OJmVrb ~hþg§»`m Xoem§Zr Amnë`m AW©ì`dñWm OmJ{VH$sH$aUmÀ`m {XeoZo Zoë`m AmhoV. 116 `m OmJ{VH$sH$aUmMm n[aUm_ Am¡Úmo{JH$ Am{W©H$, ì`mdgm{`H$ joÌm~amo~aM gm_m{OH$ gm§ñH¥${VH$ d AÝ` joÌm§dahr _moR>çm à_mUmV Pmbm Amho. Ë`m_wio `m OmJ{VH$sH$aUmÀ`m YmoaUmMo {d{dY Xoem§À`m AW©ì`dñWoda d BVa joÌm§darb Mm§Jë`m dmB©Q> n[aUm_m§Mr MMm© H$aUo AË`§V JaOoMo Amho. A) OmJ{VH$sH$aUmMo Mm§Jbo n[aUm_ (JwU qH$dm \ m`Xo) OmJ{VH$sH$aUmÀ`m YmoaUmÀ`m Adb§~mZo {d{dY Xoem§Zm nwT>rb _hÎdmMo \m`Xo àmßV Pmë`mMo {XgyZ `oVmV. 1) Am§Vaamï´>r` ghH$m`m©V dmT> : {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Zm _moR>çm à_mUmV Am§Vaamï´>r` ghH$m`© {_imë`m {edm` Ë`m§Zm ñdV:Mm {dH$mg gmYZo eŠ` Zmhr. OmJ{VH$sH$aUm_wio OJ Odi Ambo Amho. Ë`m_wio {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Zm {dH${gV Xoem§Mo ghH$m`© bm^mV Amho dmhVyH$ XiUdiU d _m{hVr V§ÌkmZ joÌmV Pmboë`m {dbjU àJVr_wio Am§Vaamï´>r` ñVamda ghH$m`© H$aUo gmono Pmbo Amho. `mMm \$m`Xm {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Zm hmoV Amho. 2) Am§Vaamï´>r` ~mOmanoR>oMr CnbãYVVm : {d{dY Xoem§À`m Xoem§VJ©V CËnmXZmbm Am§Vamï´>r` ~mOmanoR>oMr CnbãYVm OmJ{VH$sH$aUm_wio hmoD$ bmJbr Amho. {d{dY XoemVrb AZoH$ dñVy, CËnmXZo d godm nma§nm[aH$ ñdê$nmÀ`m AmhoV. Ë`mZm OmJ{VH$ ~mOmanoR>oV _moR>r _mJUr Amho. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m nydu Aem dñVy d godm§Mm BVa amï´>mV ì`mnma H$aÊ`mV AZoH$ àH$maÀ`m AS>MUr hmoË`m. `m AS>MUr d Ë`m§À`m ì`mnmamVrb AS>Wio OmJ{VH$sH$aUm_wio H$_r Pmbo AmhoV. H$mhr {R>H$mUr Va ho AS>Wio nyU©nUo Zï> Pmbo AmhoV. Ë`m_wio {d{dY Xoem§Vrb CËnmXZm§Zm OmJ{VH$ ~mOmanoR> CnbãY Pmbr Amho. 3. naH$s` Jw§VdUwH$sV dmT> : {d{dY {dH$gZerb d A{dH${gV amï´>mV Am¡Úmo{JH$ joÌ, godm joÌ, {d{dY nm`m^yV joÌmV nwaoí`m à_mUmV àJVr Pmbr Zmhr H$maU `m joÌmV nwaoem à_mUmV Jw§VdUyH$ hmoVmZm {XgV ZìhVr. na§Vw OmJ{VH$sH$aUm_wio `m {d{dY joÌmV naH$s` Jw§VdUyH$rbm MmbZm {_iyZ Ë`mMm \$m`Xm {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>m§Zm hmoV Amho. 4. Am{W©H$ {dH$mgmbm àoaUm {_iVo : OmJ{VH$sH$aUm_wio _wŠVì`mnma, Am§Vaamï´>r` ~mOmanoR>oMr CnbãYVm d naH$s` Jw§VdUyH$ `m_wio OJmVrb ~hþVoH$ gd© Xoem§À`m Am{W©H$ {dH$mgmbm àoaUm {_imbr Amho. OmJ{VH$rH$aUm_wio hmoUmè`m Am{W©H$ {dH$mgmMm \$m`Xm A{dH$grV d {dH$gZerb Xoem§Zm hmoD$Z VoWrb bmoH$m§À`m {OdZ_mZmV gwYmaUm Pmë`mMo AmT>iVo. Ago Agbo Var {dH$gZerb amï´>m§Zr d A{dH$grV amîQ´>m§Zr Amnbm 117 Am{W©H$ {dH$mg gmYÊ`mgmR>r ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§da \ mago Adb§~yZ Z amhVm ñdmdb§~ZmMm _mJ© pñdH$maUo Mm§Jbo. 5 OJ Odi `oV Amho : OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oZo Am§VamîQ´>r` ì`mnmamdarb ~§YZo H$_r Pmbr AmhoV. Am§Vaamï´>r` ~mOmanoR> gdmªZm CnbãY Pmbr Amho. naH$s` ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mr OJ^a Jw§VdUyH$ dmT>br Amho. Ë`m_wio Am§Vaamï´>r` ghH$m`© d gm_§Oñ` dmT>bo Amho. dmhVyH$ XiUdiU, _m{hVr V§ÌkmZ joÌmVrb A^yVnyd© H«$m§VrZo kmZmMm àgma _moR>çm à_mUmda hmoV Amho. Ë`m_wio Xoem§À`m {g_m nwgQ> hmoVmZm AmT>iV AmhoV. n[aUm_r OJ Odi `oV Amho. 6. OmJ{VH$ EH$ÌrH$aU hmoV Amho : OmJ{VH$ ì`mnma g§KQ>Zo_wio OmJ{VH$ EH$ÌrH$aUmMr à{H«$`m hmoV Amho. OmJ{VH$ g_«mÁ`dmXmÀ`m H$mimV {d{dY gm_«mÁ`dmXr Xoe Ë`m§À`m Vmã`mVrb Xoe d dgmhVtMr ì`mnma, ^m§S>db d V§ÌkmZmÀ`m ghmæ`mZo bw~mS>UyH$ d {nidUyH$ H$arV AgV Ë`m§Zm Xm[aÐ`mV R>oD$Z ñdV:Mm Am{W©H$ {dH$mg gmYV AgV. na§Vw OmJ{VH$sH$aUm_wio ho Xmof Q>mibo Jobo d OmJ{VH$ EH$ÌrH$aUmMr à{H«$`m gwê$ Pmbr. OJmMr nwZ©aMZm hmoD$Z {dH$mg hmoV Amho. OmJ{VH$ ì`mnmamVrb AS>Wio Xya hmoD$Z OmJ{VH$ ghH$m`© dmT>bo Amho. Ë`m_wio A{dH$grV amï´>m§Mm {deofV: {dH$gZerb amï´>m§Mm Am{W©H$$ {dH$mg _moR>çm à_mUmda hmoV Amho. 7. ñnYm©eŠVr dmT>Vo : OmJ{VH$sH$aUm_wio ì`mnmamdarb ~§YZo d {Z`§ÌUo Xya Ho$br OmV AmhoV. Ë`m_wio dñVy, ^m§S>db V§ÌkmZmMm _wŠV àdmh {Z_m©U hmoV Amho. Ë`m_wio A{dH$grV d {dH$gZerb Xoem§Zm Amnbr ñnYm©eŠVr dmT>dÊ`m{edm` BVa H$moUVmhr n`m©` {eëbH$ am{hbm Zmhr. OmJ{VH$sH$aUm_wio Xoem§Zm ñdV:Mm {dH$mg H$aÊ`mgmR>r `mo½` dmVmdaU {Z_m©U hmoV Amho. 8. Am§Vaamï´>r` ì`mnmamV dmT> : OmJ{VH$sH$aUmZo ì`mnmamdarb ~§YZo Xya Pmë`mZo Am§Vaamï´>r` ì`mnmamV dmT> hmoV Amho. ^maV, MrZ, X{jUH$mo[a`m, ~«mPrb, AO]{Q>Zm, Aa~amï´>o `m§À`mH$Sy>Z hmoUmè`m {Z`m©VrV OmJ{VH$sH$aUm_wio dmT> Pmë`mMo {XgyZ `oVo. {Z`m©V dmT>rMm n[aUm_ åhUyZ AW©ì`dñWoMm {dH$mg hmoV Amho. 9. CËnmXZ j_VoMm `mo½` dmna : OmJ{VH$sH$aUm_wio {d{dY Xoem§Vrb dñVy, CËnmXZo d godm ~mOmanoR>oV CnbãY hmoV AmhoV. Ë`m_wio Xoem§VJ©V dñVy, CËnmXZo d godm `m§Zm _moR>r ñnYm© {Z_m©U hmoVo. `m OmJ{VH$ñnY}V {Q>Hy$Z 118 amhÊ`mgmR>r CËnmXZm§Mm XOm© dmT>{dÊ`m~amo~a CËnmXZ j_VoMm nyU©dmna H$ê$Z ¿`mdm bmJVmo. Ago Ho$bo VaM ñnYo©V pQ>H$md YaUo eŠ` hmoVo. {d{dY joÌmV CËnmXZ à_mU dmT>ë`mZo _moR>çm à_mUmV A§VJ©V ~MV hmoVo. `mMm \$m`Xm XoemÀ`m AW©ì`dñWobm hmoVmo d ñWyb amï´>r` CËnmXZ d¥ÕrMm Xa dmT>Vmo. 10. bmoH$m§À`m àd¥ÎmrV ~Xb hmoV Amhoo : OmJ{VH$sH$aU bmoH$m§À`m n«d¥ÎmrV ~Xb KS>dyZ AmUÊ`mgmR>r H$maUr^yV R>aV Amho. nmpíM_mË` {dH$grV XoemVrb {d{dY dñVy§À`m Am`mVrZo AZoH$ {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>mVrb bmoH$m§À`m Am`wî`H«$_mV ~Xb Pmbm Amho. `m XoemVrb bmoH$ nmpíM_mË` H$nS>o, amhUr_mZ, gd`r `m§Mo AZwH$aU H$arV AmhoV. nmpíM_mË` dñVy§Mm dmna _moR>çm à_mUmV H$aV AmhoV. Ë`m_wio OwÝ`m dñVyy H$mb~mô` R>ê$Z ZdrZ dñVyMm dmna dmT>V Amho. {d{dY XoemVrb H$m_Jmam§À`m dV©ZmVhr ~Xb hmoV Amho. åhUOoM OmJ{VH$sH$aUm_wio bmoH$m§À`m àd¥ÎmrV ~Xb hmoD$Z gm_m{OH$ n[adV©Z KSy>Z `oV Amho. 11. AmYw{ZH$ V§ÌkmZmMr XodmUKodmU : {dH${gV, A{dH$grV d {dH$gZerb amï´>mVrb Am{W©H$XarMo à_wI H$maU CnbãY V§ÌkmZmVrb \ aH$ ho Amho. gÜ`m OJ^a gVV ZdZdrZ g§emoYZ hmoV Amho. Ë`m_wio ZdrZ V§Ìo d CËnmXZ nÕVr {Z_m©U hmoV AmhoV. `mMm narUm_ åhUyZ CËnmXZo d gmYZgm_wJ«r {dH$grV hmoV AmhoV. na§Vw Jar~ d {dH$gZerb amï´>m§Zm Ago Im{M©H$ V§ÌkmZ {dH$grV H$aUo eŠ` hmoV Zmhr. Ë`m_wio Ë`m§À`m AW©ì`dñWoÀ`m {dH$mgmgmR>r `m Z{dZ V§ÌkmZmÀ`m XodmUKodmUrMr AË`§V Amdí`H$Vm Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio Jar~ d {dH$gZerb amï´>m§Zm ho AmYw{ZH$ V§ÌkmZ CnbãY hmoD$Z Ë`m§À`m Am¡Úmo{JH$ d Am{W©H$ àJVrbm hmV^ma bmJV Amho. 12. ì`dñWmnZ H$m¡eë`mV gwYmaUm : AW©ì`dñWm§À`m OmJ{VH$sH$aUm_wio d gwYmaUm§_wio BVa amîQ´>mVrb CËH¥$ï> H$m¡eë` d H$m`©j_Vm AgUmao V§Ìk, ì`dñWmnH$ ho A{dH$grV d {dH$gZerb XoemV `oVmV. Ë`m_wio Ë`m§Mo kmZ H$m_ H$aÊ`mMr nÕVr, Ë`m§Mm AZw^d `m§Mm \ m`Xm A{dH$grV d {dH$gZerb amï´>mVrb V§Ìk d ì`dñWmnH$ `m§Zm hmoVmo d Ë`m_wio Ë`m§À`m ì`dñWmnZ H$m¡eë`mV gwYmaUm hmoVo. 13. _moR>çm H§$nÝ`m§Mm {dñVma : _moR>çm H§$nÝ`m§Zm Amnbr H$m`©H$jm {dñVmaÊ`mgmR>r OmJ{VH$sH$aUmMr Amdí`H$Vm hmoVr. OmJ{VH$sH$aUm_wio H§$nÝ`m§À`m {dñVmamVrb {d{dY AS>Wio H$_r Pmbo d Ë`m_wio Ë`m§Mm OJ^a {dñVma hmoV Amho. _moR>çm H§$nÝ`m ZdrZ dñVy, ^m§S>db d V§ÌkmZ AmUVmV. `m H§$nÝ`m§À`m J§wVdUwH$sZo CÚmoJ, ~m§YH$m_ ì`mnma `m ì`dgm`m§Zm MmbZm {_iVo. VgoM ^m§S>dbmMr H$_VaVm AgUmè`m Xoem§Zm `m ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mr _moR>r _XV {_iVo. 119 14. H$m_Jmam§Mr J{Vj_Vm d CËnmXZj_Vm `mV dmT> : OmJ{VH$sH$aUm_wio Vk, Hw$eb d AZw^dr H$m_Jmam§Mm g§Mma _wŠV hmoV Amho `m{edm` H§$nÝ`m§Zm Ë`m§À`mOdi Agboë`m `§Ìgm_wJ«rMm d _Zwî`~imMm `mo½` d OmñVrVOmñV Cn`moJ H$aVm `oD$ bmJbm Amho. Ë`m_wio H§$nÝ`m§Zm CËnmXZmV dmT> H$aVm `oUo eŠ` Pmbo Amho. VgoM Amdí`H$ AgUmao V§ÌkmZ {Z_m©U H$aUo qH$dm Am`mV H$aUo eŠ` Pmbo Amho. Ë`mMà_mUo Vk, Hw$eb d AZw^dr H$m_Jmahr BVa XoemVyZ H§$nÝ`m§Zm CnbãY hmoV AmhoV. 15. BVa bm^ : OmJ{VH$sH$aUmZo XoemÀ`m {dXoer MbZmMm gmR>m dmT>Vmo. XoemVrb CËnÞmÀ`m {dVaUmVrb {df_Vm H$_r hmoVo. Aem n«H$maMo {d{dY \$m`Xo OmJ{VH$sH$aUmnmgyZ àmßV hmoVmV. ~) OmJ{VH$sH$aUmMo dmB©Q> n[aUm_ (Xmof/VmoQ>o) OmJ{VH$sH$aUm_wio AZoH$ gH$maË_H$ Jmoï>r KS>V Agë`mVar Ë`mMo H$mhr YmoHo$hr AmhoV. `m YmoŠ`m§H$S>o {deof bj XoÊ`mMr JaO Amho. {dH$grV Xoem§nojm {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Zm OmJ{VH$saUmM VmoQ>o OmñV ghZ H$amdo bmJV AmhoV. OmJ{VH$rH$aUmMo à_wI Xmof/YmoHo$/dmB©Q> n[aUm_ nwT>rb à_mUo AmhoV. 1. dmT>Vm H$O©~mOmarnUm : OJmVrb Jar~, H$O©~mOmar Xoem§Zr Ooìhm OmJ{VH$ ~±Ho$H$S>o _XV _m{JVbr Voìhm Ë`m§Zm Ë`m§À`m AW©ì`dñWoÀ`m nwU©aMZoÀ`m AQ>rdaM OmJm{VH$ ~±Ho$Zo _XV Ho$br. H$O©~mOmarnUm_wio _oŠgrH$mo, ^maV, ~«mPrb, AO]{Q>Zm BË`mXr gma»`m AZoH$ amï´>m§Zr Am{W©H$ nwU©aMZm H$m`©H«$_ am~dUo ^mJ nS>bo Amho. {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>o OmJ{VH$sH$aUmnydr©M H$Om©V ~wS>mbobr hmoVr. OmJ{VH$sH$aUm_wio `m Xoem§H$Sy>Z {Z`m©V dmT>Ê`mEodOr Am`mV dmT>Ê`mMrM eŠ`Vm OmñV Amho. `m dmT>boë`m Am`mVr_wio {dXoer XoUr XoÊ`mgmR>r {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>m§Zm nwÝhm H$O© H$mT>mdo bmJV Amho. Ë`m_wio `m Xoem§Mm H$O©~mOmarnUm dmT>bm Amho. 2. {OdKoUr ñnYm© : OmJ{VH$sH$aUm_wio {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Mr ~mOmanoR> _moR>çm ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Zm Iwbr Pmbr. `m H§$nÝ`m§Zr Amnë`m O~aXñV {d{H«$H$m¡eë`mZo d H$_r qH$_VrZr {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§Mr ~mOmanoR> Vmã`mV KoVbr Amho. Ë`m_wio Xoer H$n§Ý`m§Zm _moR>çm ñnY}bm gm_moao Omdo bmJV Amho. {d{dY Xoer H§$nÝ`m `m ñnY}V VJ Yê$ eH$V ZmhrV. `m n[aUm_ åhUyZ {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>m§Vrb ñdXoer CÚmoJY§Úmda dmB©Q> n[aUm_ hmoV Amho. 120 3. lr_§V amï´>m§Mr OmJ{VH$ AW©ì`dñWoda nH$S> : {dH$grV amï´>mVrb ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mo à^wÎd OmJ{VH$sH$aUm_wio OJ^amVrb gd© ~mOmanoR>m§da {Z_m©U Pmbo Amho. Ë`m_wio {dH$grV amï´>m§Zm àm_w»`mZo A_oarHo$bm OmJ{VH$ AW©ì`dñWoda ñdV:Mr KÅ> nH$S> ~gdUo eŠ` Pmbo Amho. {dH$grV Xoe Á`m§Mr bmoH$g§»`m OJmÀ`m Ho$di 17% Amho Ago Xoe OmJ{VH$sH$aUm_wio OJmMo ZoV¥Îd H$aV AmhoV d Ë`m§Zr ñdV:À`m àJVrgmR>r Adb§~ Ho$boë`m YmoaUmMm Caboë`m 83% bmoH$m§da H$m` n[aUm_ hmoUma Amho `mMm Vo {dMmahr H$aV ZmhrV. 4. dmT>Vm M§JidmX : OmJ{VH$sH$aUm_wio Am`mVrdarb {Z~ªY H$_r Pmbo AmhoV. n[aUm_r M¡ZrÀ`m dñVy _moR>çm à_mUmda CnbãY hmoV AmhoV. CnbãY gmYZg§nÎmrMm Cn`moJ Amdí`H$ dñVy§À`m CËnmXZmgmR>r H$aÊ`mEdOr M¡ZrÀ`m dñVy CËnmXrV H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmV Amho. {dH$grV amï´>m§à_mUoM M§JidmXr àd¥Îmr {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>mVhr {Z_m©U hmoV Amho. n[aUm_r Jar~ bmoH$m§Zm {OdZmdí`H$ Jmoï>tMm VwQ>dS>m {Z_m©U hmoV Amho. 5. ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mr dmT>Vr _ŠVoXmar : OmJ{VH$sH$aUm_wio ~hþamï´>r` H§$nÝ`m d amï´>r` H§$nÝ`m Agm H$moUVmhr \ aH$ H$aVm `oV Zmhr. Ë`mMm n[aUm_ åhUyZ ~hþamï´>r` H§$nÝ`m Xyag§Mma, ~±{H$J, n`©Q>Z, Amamo½`, _m{hVr d V§ÌkmZ dmhVyH$ B. gma»`m joÌmV _moR>çm à_mUmda Jw§VdUyH$, H$m_ H$aÊ`mMr nÕV, Om{hamV H$aÊ`mMr nÕV, BË`mXr_wio Ë`m _moR>çm à_mUmda `e {_idV AmhoV d Ë`m§Mr OmJVrH$ ~mOmanoR>oda _ŠVoXmar dmT>br Amho. {dbrZrH$aU H$ê$Z `m H§$nÝ`m Amnbm ì`mn, {dñVma d VmH$X dmT>dVM AmhoV. 6. _wb^yV gmo`r-gw{dYm§H$S>o Xwb©j OmJ{VH$ ~±H$ {d{dY Xoem§Zm Am{W©H$ _XV H$aVmZm Ë`m§Mr AW©ì`dñWm OmJ{VH$sH$aUmÀ`m {XeoZo ZoÊ`mMo ~§YU KmbV Amho. na§Vw _yb^yV gmo`r-gw{dYm CnbãY H$aÊ`mda ^a Úmdm Agm AmJ«h OmJ{VH$ ~±H$ H$aVmZm {XgV Zmhr. A{dH$grV d {dH$gZerb XoemV nmUr, Amamo½` {ejU, añVo B. gma»`m _yb^yV Jmoï>rV Jw§VdUyH$ hmoÊ`mnojm àXwfU H$aUmè`m Amamo½`mg KmVH$ Aem CÚmoJmV Jw§VdUyH$ hmoV Amho Oo `m Xoem§Zm KmVH$ Amho. 7. {dH$gZerb Xoem§Zm hmoUmam VmoQ>m : OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` ì`mnmamdarb ~§YZo H$_r hmoD$Z OmJ{VH$ ì`mnma dmT>bm Amho. `m hmoUmè`m EHy$U OmJ{VH$ ì`mnmamV {dH$gZerb d A{dH$grV amï´>m§Mm {hñgm A{Ve` H$_r Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio A{dH$grV, {dH$gZerb Xoem§Mr {Z`m©V dmT>Ê`mEodOr Am`VM dmT>V Amho. Ë`m_wio 121 `m Xoem§Zm VmoQ>m hmoÊ`mMrM eŠ`Vm OmñV Amho. 8. àË`j{dXoer, Jw§VdUwH$sVrb AS>Wio : XoemVrb Am{W©H$, gm_m{OH$ d amOH$s` ApñWaVoMm [Xa§JmB© J¡aì`dhma, ZmoH$aXmam§Mr àd¥Îmr B.Jmoï>tMm hr àË`j {dXoer Jw§VdUwH$sVrb AS>Wio `m Ñï>rZo {dMma H$amdm bmJVmo. A{dH$grV d {dH$gZerb XoemV ho gd© AS>Wio H$_r OmñV à_mUmV AmT>iVmVM. Ë`m_wio Jw§VdUwH$Ûma Am{W©H$, gm_m{OH$, amOH$s` dmVmdaUmMm {dMma H$ê$ZM {ZU©` KoVmV. A_o[aH$Z Jw§VdUwH$Xma bm°{Q>Z A_o[aH$m d {MZ_Ü`o Jw§VdUyH$sg CÎgwH$ AgVmV. Va OnmZr Jw§VdUwH$Xma Am¾o` A{e`mV Jw§VdUyH$ H$aVmV. 9. Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmrMm èhmg : OmJ{VH$sH$aU Z§Va {d{dY XoemVyZ _moR>çm à_mUmV Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmr Am`mV Ho$br Jobr. Ë`m_wio `m gmYZg§nÎmrMm _moR>çm à_mUmda èhmg hmoV Amho. OmJ{VH$sH$aUmZ§Va {dfwd¥Îmr` ^mJmVrb dZg§nÎmrMo 55%nojm OmñV ZwH$gmZ Pmbo Amho. OJmVrb dZjoÌo doJmZo H$_r hmoV AmhoV. O¡d{d{dYVm YmoŠ`mV Ambobr Amho. na§Vw {dH$grV Xoe `mH$S>o \$mago bj XoV ZmhrV. `m Xoem§H$Sy>Z {d{dY KmVH$ dm`y _moR>çm à_mUmda dmVmdaUmV gmoS>Ê`mV `oV AmhoV. ho Xoe Am¡Úmo{JH$ H$Mè`mMo T>rJ A{dH$grV XoemV hbdVmV. Ë`m_wio _moR>çm à_mUmda Z¡g{J©H$ g§nÎmr d n`m©daUmMr hmZr hmoV Amho. 10. H$m_Jma g§KQ>Zm§Mm {damoY : OmJ{VH$sH$aUm_wio AmYw{ZH$ V§ÌkmZ d CËnmXZ nÕVrMm dmna Ho$bm OmVmo. Ë`m_wio ~oH$mar dmT>Ê`mMr eŠ`Vm AgVo. A{dH$grV d {dH$gZerb XoemV l_~mOmamV \ maer bd{MH$Vm AmT>iV Zmhr. `oWo à{ejU d {ejUmÀ`m gmo`r Anwè`m AmhoV. Ë`m_wio EH$m CÚmoJmVrb H$m_Jmam§Zm BVa CÚmoJmV H$m_ {_iy eH$V Zmhr. OmJ{VH$sH$aUmZ§Va amoOJma ~Xb H«$_àmßV R>aVmo Am{U hm ~Xb eŠ` Z Pmë`mZo ~oH$mar dmT>Vo Amho. 11. eoVr ì`dgm`mdarb A{Zï> n[aUm_ : ~hþamîQ´>r` H§$nÝ`m H$amaeoVr ì`dñWm {Z_m©U H$aÊ`mMm à`ËZ H$aV AmhoV. `m_wio ~r-{~`mUo, IVo, {H$Q>H$ZmeHo$ Ë`mM~amo~a eoVr CËnmXZ `m Xmohm|da `m ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mm Vm~m `oB©b. H§$nÝ`m§À`m _mJUr ZwgmaM eoVH$è`m§Zm CËnmXZ ¿`mdo bmJob d Ë`m§Zr {Xbobm ^mdM ¿`mdm bmJob.`mMm n[aUm_ åhUyZ A{dH$grV d {dH$gZerb Xoem§Vrb bhmZ eoVH$è`m§Mo ApñVËd g§nob. H§$nÝ`m§Zm Amdí`H$ H$ÀÀ`m _mbmMoM CËnmXZ KoVë`mZo AÞYmÝ` CËnmXZ KQ>yZ Ë`mMr Am`mV H$amdr bmJob. `m§{ÌH$sH$aUm_wio eoVrjoÌmVhr ~oH$mar dmT>V Amho. CVrg§dY©ZmÀ`m V§ÌmZo eoVr à`moJemioV ~§X hmoB©b VgoM eoVrMr H$maImZXmar hmoB©b. OmJ{VH$sH$aUm_wio IVo, eoVr, AdOmao `mdarb g~{gS>r hr H$_r hmoV Amho. `m gdmªMm VmoQ>m AZoH$ XoemVrb eoVrì`dgm`mbm ghZ H$amdm bmJUma Amho. 122 12. {dH${gV amï´>m§Mr XwßnQ> ^y{_H$m : {dH${gV amï´>o OmJ{VH$sH$aU, _wŠVñnYm© ~mOma{Y{ð>V AW©ì`dñWm BË`mXtgmR>r {dH$gZerb d A{dH${gV BË`mXtgmR>r {dH$gZerb d A{dH${gV amï´>m§da {d{dY _mJmªZr Xm~md Q>mH$V AmhoV. ñdV: {dH${gV amï´>o ñdV:À`m CÚmoJm§Zm g§ajU XoÊ`mMo YmoaU Adb§~rV AmhoV. Ë`m_wio {dH$gZerb d A{dH$grV amîQ´>m§Mr ~mOmanoR> {dH$grV amï´>m§Zm Iwbr Agbr Var {dH$grV amï´>m§À`m ~mOmanoR> _mÌ BVa amï´>m§Zm ghOnUo CnbãY hmoV ZmhrV. åhUOoM {dH$grV amï´>o XþÅ>nr> ^y_rH$m Adb§~Zy AmhoV. Or Ho$di Ë`m§À`mM \ m`ÚmMr Amho. 13. gm§ñH¥${VH$ n[aUm_ : OmJ{VH$sH$aUm_wio {dH$grV amï´>Vrb M¡ZrÀ`m dñVy BVa amï´>m§Zm ghO CnbãY hmoV AmhoV. Ë`m_wio {dH$gZerb Xoe d A{dH$grV XoemVrb ImZnmZ, H$nS>o,{OdZnÕVr OrdZ_yë`o `m§À`mda n[aUm_ hmoV Amho. nma§nm[aH$ _yë`o d g§ñH¥$Vr Zï> hmoV Amho. Vê$U dJ© g_¥Õ na§nam {dgaV Amho d A`mo½` MmbrarVrMm ~ir R>aV Amho. 14. gm_«mÁ`dmXmMm ZdrZ àH$ma : 18 ì`m d 19ì`m eVH$mV dgmhVrda amÁ` H$ê$Z Ë`m§Mr bw~mS>UyH Ho$br OmV Ago. gÜ`m 21 ì`m eVH$mV _mÌ hoM H$m_ {dH$grV amîQ´>mVrb ~hþamï´>r` H§$nÝ`m H$arV AmhoV.{dH$grV Xoe {dH$gZerb A{dH$grV XoemVrb Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmr d l_eŠVr `m§Mm dmna ñdV:À`m {dH$mgmgmR>r H$aV AmhoV. hm gm_«mÁ`dmXmMmM EH$ ZdrZ àH$ma Amho. 15. {dH$mgmMr Ag_mZVm : OmJ{VH$sH$aUmZ§Va {dH$grV Xoe A{YH$ g_¥Õ hmoV AmhoV Va {dH$gZerb d A{dH$grV Xoem§À`m n[apñWVrV _mÌ \$magm \$aH$ nS>bobm {XgV Zmhr. `m{edm` EH$mM XoemVrb H$mhr R>am{dH$ bmoH$m§À`m àM§S> lr_§Vr_wio amï´>r` CËnÞ d XaS>moB© CËnÞ dmT>ë`mgmaIo dmQ>Vo na§Vw ~hþg§»` bmoH$m§À`m Am{W©H$ n[apñWVrda H$moUVmhr n[aUm_ Pmbobm AmT>iV Zmhr. EH$m ~mOybm {dH$grV amï´>mVrb bmoH$ lr_§Vr_wio _moR>çm EoemoAmam_mV ahmV AmhoV Va {dH$gZerb d A{dH$grV XoemVrb Xm[aÐ` aofoImbrb bmoH$m§À`m OrdZmV H$moUVmhr \$aH$ nS>bobm Zmhr. åhUOoM OmJ{VH$sH$aUm_wio hmoUmè`m {dH$mgmV _moR>çm à_mUmV Ag_mZVm AmT>iVo. 1.3 ñd`§ AÜ``Z àíZ : 1. OmJ{VH$sH$aU hr g§km H$moUË`m KQ>H$mer g§~§YrV Amho? A) Am{W©H$ ~) àmH¥${VH$ H$) Ym{_©H$ 123 S>) `mn¡H$s Zmhr 2. OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` ì`mnmamVrb ~§YZm§da H$m` n[aUm_ hmoVmo? A) OmñV hmoVmV ~) H$_r hmoVmV H$) H$m`_ amhmVmV S) `mn¡H$s Zmhr 3.OmJ{VH$sH$aUmMm Am§Vamï´>r` ì`mnmamda H$m` n[aUm_ Pmbm Amho? A) H$_r Pmbm ~) pñWa amhrbm H$) dmT> Pmbr S>) `mn¡H$s Zmhr> 4. OmJ{VH$sH$aUm_wio gaH$maH$Sy>Z {Xbo OmUmè`m AW©ghmæ`mda H$m` n[aUm_ hmoVmo? A) dmT>Vo ~) H$_r hmoVo H$) pñWa amhVo S>) `mn¡H$s Zmhr 5. OmJ{VH$sH$aUmMr à{H«$`m J{V_mZ H$aÊ`mg Imbrbn¡H$s H$moU gdm©YrH$ O~m~Xma Amho? A) ~hþamï´>r` H§$nÝ`m ~) bKwCÚmoJ H$) ñWm{ZH$ H§$nÝ`m S>) `mn¡H$s Zmhr 6. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oV H$moUVr amï´>o _hÎdmMr ^y_rH$m ~OmdV AmhoV? A) {dH$grV ~) A{dH$grV H$) {dH$gZerb S>) `mn¡H$s Zmhr 7. OmJ{VH$sH$aUmMo gdm©V _moR>o bm^mWu H$moUVr amï´>o AmhoV? A) {dH$grV ~) A{dH$grV H$) {dH$gZerb S>) `mn¡H$s Zmhr 8.OmJ{VH$sH$aUm_wio OmJ{VH$ ~mOmanoR>oda H$moUmMr _ŠVoXmar dmT>br Amho? A) gaH$mar H§$nÝ`m ~) ñWm{ZH$ CÚmoJ H$) ~hþamï´>r` H§$nÝ`m S>) `mn¡H$s Zmhr. 9. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oV H$moUË`m ~mOmaì`dñWoMm pñdH$ma Ho$bm OmVmo? A) ~§{XñV ~) _wŠV H$) {Z`§ÌrV S>) `mn¡H$s Zmhr 10. OmJ{VH$sH$aUmMm WoQ> naH$s` Jw§VdUwH$sda H$m` n[aUm_ hmoVmo? A) H$_r hmoVo ~) pñWa amhVo H$) dmT> hmoVo S>) `mn¡H$s Zmhr 1.4 nm[a^m{fH eãX d AW© : 1) CËnmXZ - {d{Z`_ _yë` AgUmè`m dñV§yMr {Z{_©Vr H$aÊ`mMr à{H«$`m 2) eoVrMo `m§{ÌH$sH$aU- _mZdr l_ d OZmdam§Mo l_ øm§À`m EodOr `m§{ÌH$H$aU eoVr CËnmXZmgmR>r dmna H$aUo. 3) Am{W©H$ {Z`moOZ - XoemVrb CËnmXH$ gmYZgm_J«rMm AmT>mdm KoD$Z {ZpíMV Ho$bobr C{ÔîQ>ço R>am{dH$ _`m©XV gmÜ` H$aÊ`mMm à`ËZ 4) Am¡Úmo{JH$aU YmoaU - gaH$maMo CÚmoJY§Xm ~XbMo YmoaU 124 5. {dXoer MbZ - naXoemV dmnaVm `oVo eŠ` Agbobo MbZ 6. _ŠVoXmar - dM©ñd AgUmar ~mOmanoR 7. J°Q> - OH$mVr d ì`mnmamg§~§Yr H$ama 8. _wŠVì`mnma - {dXoer dñVyda A{V[aŠV H$a Z bmdUmar d ^oX^md Z H$aUmar ì`mnma{ZYr 1.5 ñd`§AÜ``Z àíZm§Mr CÎmao : 1) A) Am{W©H$ > 2) ~) H$_r hmoVmV 3) H$) dmT> Pmbr 4) ~) H$_r hmoVo 5) A) ~hþamï´>r` H§$nÝ`m 6) A) {dH$grV 7) A) {dH$grV 8) H$) ~hþamîQ´>r` H§$nÝ`m 9) ~) _wŠV 10) H$) dmT> hmoVo. 1.6 gmam§e : OmJ{VH$sH$aUm_wio EImÚm amï´>nwaVr _`m©{XV hŠH$mMr ~mOmanoR> hr g§H$ënZm Zï> hmoV Mmbbr Amho. Ë`mÀ`m EodOr g§nyU© OJhr EH$M ~mOmanoR> hr g§H$ënZm ê$OV Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio gÜ`m OJmVrb H$moUË`mhr XoemVrb dñVy d godm BVa H$moUË`mhr XoemV {dH$Uo d IaoXr H$aUo eŠ` Pmbo Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` {dH$mgmMr à{H«$`m gwê$ Pmbr AmhoM Ë`mM ~amo~a gm§ñH¥${VH$ n[adV©Z d EH$mË_Vm {Z_m©©U hmoV Amho. OmJ{VH$sH$aUm_wio OJmVrb {d{dY AW©ì`dñWm§Mo nañnamdb§~Z _moR>çm à_mUmV dmT>bo Amho ~hþamîQ´>r` H§$nÝ`m d {dH$grV Xoe ho OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$gog JVr_mZ H$aÊ`mg H$maUr^yV R>aë`m AmhoV. OmJ{VH$sH$aUm_wio Am§Vaamï´>r` ghH$m`m©V _moR>çm à_mUmV dmT> Pmbr Amho. gd© Xoem§Zm Am§Vaamï´>r` ~mOmanoR> CnbãY Pmbr Amho. A{dH$grV d {dH$gZerb XoemVrb naH$s` Jw§VdyUH$ dmT>br Amho d Ë`m_wio `m Xoem§À`m Am{W©H$ {dH$mgmbm àoaUm {_imbr Amho. gÜ`m g§nyU© OJ Odi `oV Amho. 125 Ë`m_wio OJmMo EH$ÌrH$aU hmoV Amho. {d{dY Xoem§Mr ñnYm©eŠVr dmT>Vo Amho. Am§Vaamï´>r` ì`mnmamV dmT> hmoV Amho. Ë`m§À`m CËnmXZ j_VoMm `mo½` dmna hmoV Amho. OJ^amVrb bmoH$m§À`m àd¥ÎmrV ~Xb hmoV Amho. Zì`m d AmYw{ZH$ V§ÌkmZmMr XodmU-KodmU dmT>br Amho. ì`dñWmnZ H$m¡eë`mV gwYmaUm hmoV Amho. OJ^a ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mm {dñVma hmoV Amho, H$m_Jmam§Mr JVrj_Vm d CËnmXZ j_Vm dmT>Vo Amho. VgoM {dXoer MbZmMm gmR>m dmT>V Amho. Ë`m_wio OJ^a Am{W©H$ gwYmaUm§Zm `mo½` dmVmdaU {Z_m©U Pmbo Amho. Ago Agbo Varhr OmJ{VH$sH$aUm_wio A{dH$grV d {dH$gZerb Xoem§Mm H$O©~mOmarnUm dmT>bm Amho. OJ^a OrdKoUr ñnYm© dmT>br Amho. lr_§V Xoem§Zr OmJ{VH$ AW©ì`dñWoda nH$S> {_idbr Amho. OJmV M§JidmX dmTy>Z ~hþamï´>r` H§$nÝ`m§Mr _ŠVoXmar dmT>br Amho. _yb^yV gmo`rgw{dYm§À`m {dH$mgmH$S>o \$mago bj {Xbo OmV Zmhr. A{dH$grV d {dH$gZerb Xoem§Zm ì`mnmamV VmoQ>m hmoV Amho. Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmrÀ`m èhmg hmoV Amho. eoVr ì`dgm`mda A{Zï> n[aUm_ hmoV Amhoo. {dH$grV amï´>o ñdV:À`m \$m`ÚmMr YmoaUo am~{dV AmhoV. H$m_Jma dJm©VyZ OmJ{VH$sH$aUmMm {damoY hmoV Amho. VgoM {dH$mgmV _moR>r Ag_mZVm Amho. VgoM OmJ{VH$sH$aUm_wio EH$ AmYw{ZH$ àH$maMm gm_«mÁ`dmXM dmT>bm Amho. 1.7 gamdmgmR>r ñdmÜ`m` nwT>rb àíZm§Mr WmoS>Š`mV CÎmao {bhm 1) OmJ{VH$sH$aUmÀ`m AW© ñnï> H$am 2) OmJ{VH$sH$aUmMo ñdê$n ñnï> H$am 3) OmJ{VH$sH$aUmÀ`m H$bmMr MMm© H$am. 4) OmJ{VH$sH$aUmMo à_wI \ m`Xo gm§Jm 5) OmJ{VH$sH$aUmÀ`m Xmofm§Mr MMm© H$am. 1.8 jo{Ì` H$m`© 1) emoY{Z~§Y n{ÌH$m, dV©_mZnÌo, _m{gHo$ `mVyZ OmJ{VH$sH$aUm {df`r _m{hVr {_idm. 2) {d{dY ñWm{ZH$ _moR>çm CÚmoJm§Zm ^oQ> XoD$Z OmJ{VH$sH$aUmMm Ë`m§À`mdarb n[aUm_ Aä`mgm 3) gaH$mar A{YH$mar, amOH$s` ZoVo, g_mOgwYmaH$, H$m_Jma ZoVo, CÚmoOH$ `wdH$, nÌH$ma `m§Mr ^oQ> KoD$Z OmJ{VH$sH$aUmdaMr Ë`m§Mr _Vo OmUyZ ¿`m. 126 1.9 A{YH$ dmMZmgmR>r nwñVHo$ 1) ^mogbo, H$mQ>o "OmJ{VH$ AW©ì`dñWm' \$S>Ho$ àH$meZ, H$moëhmnya 2) S>m§Jo, Hw$H$S>o "OmJ{VH$ AW©ì`dñWm' \$S>Ho$ àH$meZ, H$moëhmnya 3) Omoer, jragmJa, Mm¡Yar "ì`mnma g§KQ>Z d ì`dñWmnZ' \$S>Ho$ àH$meZ, H$moëhmnya 4) _mZH$a, Xoenm§S>o, {b_`o, "AmYw{ZH$ ì`dñWmnZ nÕVr' \$S>Ho$ àH$meZ, H$moëhmnya 5) S>m°. à^mH$a Xoe_wI, "Am{W©H$ YmoaU d {Z`moOZ' qnninwao A±S> H§$ npãbeg©, ZmJnya 6) Misra Puri 'Indian Economy' Himalaya Publishing House, Mumbai 7) Datta Sundaram 'Indian Economy' S. Chand and Company Ltd., New Delhi 8) Reserve Bank of India Bulletin 9) www.wto.org. 127
© Copyright 2025 Paperzz