॥ श्री ॥
अथ श्री त्रित्रिक्रमपंडिताचार्यसतु श्री नारार्णपंडिताचार्यत्रिरचचतः
॥ श्री मध्ित्रिजर्ः ॥
१३. िर्ॊदषः सर्यः
पृथद
ु र्यनमुत्थथतं कृताथं पृत्थिीभृथरणत्रतं र्ृहीतिंतम ।
चनजचर्ष्र्मुदॆऽथ सह्यमाप्तं पुरुषः कत्िदुपार्र्ौ कदाचचत ॥ १३.१ ॥
om
भर्िाचनह नः स्िडकंकराणां अचचरॆणाऽव्रजतादनुग्रहार् ।
इत्रत कार्यचचकीषयर्ाऽऽथयर्त थिां नृप इथर्भ्र्चितैष तं रणम्र् ॥ १३.२ ॥
a.
c
अथ माघितीमपास्र् काष्ां व्रजता रैचिततॆजसा रतीचीम ।
पररर्ॊिर्ता स्िपादसंर्ात पृत्थिीं राज्ञडदिाकरॆण रॆजॆ ॥ १३.३ ॥
ou
si
gm
अर्ुभानपहार् माचर्जुष्टान अिमाद्रीचनि र्ॊिचनम्नर्ौघैः ।
सुजनैस्तरसाऽचभर्म्र्मानः परमस्नॆहतर्ा क्रमरसन्ैः ॥ १३.४ ॥
.y
सुमनःफलर्ॊचभनॊऽि पुस
ं ॊ नमर्न र्ॊचभरनॊकहाचनिॊच्चान ।
अत्रप भंर्मुपानर्न्नम्रान दृढभािादपरानिार्यिीर्यः ॥ १३.५ ॥
w
w
w
र्मनॊथसित्रित्स्मतैचनयषॆव्र्ॊ त्रित्रििैजयनपदै जयनैरजस्रम ।
पररसृथिरकीत्रतयरात्रतयमक्त
ु थर्ै पुरुषैदय दरभुिि र्म्र्मानः ॥ १३.६ ॥
अमरैरमरानुर्ैमयनु ींद्रैः अपरॆक्षात्रिषर्ैि सॆव्र्मानः ।
हररपादसरॊजसंर्सारॊ भुिनॆ पािनपािनॊ चनकामम ॥ १३.७ ॥
अर्मरत्रतिारणः रर्ाणॆ परमानंदसुतीथयसरद रराजः ।
त्रिबभाित्रतिॆलमच्चरूपः सुरत्संिॊररि संततरिाह ःः ॥ १३.८ ॥
समर्ॆन र्तॊऽमहीर्साऽसौ त्रिषर्ं स्तंभपदॊपसजयनाख्र्म ।
मदनाचिपतॆः सुिाम िाम रत्रििॆर्ात्िललॊकिंदनीर्म ॥ १३.९ ॥
1
क्षणदाचमह तािददत्रषिांसं त्रिडहताहमुयिर्ॊग्र्र्ॊर्मॆनम ।
र्मनॊद्यमलक्षणैरजानन र्मनार्ॊद्यतमार्ु चर्ष्र्संघाः ॥ १३.१० ॥
पुरतॊ त्रिसृताः समाचिर्ुद्धध्र्ै र्तर्स्ति पटीः कषार्िॆषाः ।
सहसॊदहरन स्िर्ॊग्र्मुद्रार्ुतदं िाडदकिारणॊद्यमॆन ॥ १३.११ ॥
अििार्य त्रिर्ॆषकाररर्ंिरकटांकान सुचिर्ा र्ताद्रयभािान ।
लत्सता तुळसीस्रर्स्र् कंठॆ हररचनमायल्र्तर्ॊचचता न्र्िाचर् ॥ १३.१२ ॥
a.
c
om
र्तिीर्ुयरुचडक्रमदत्रतयपण
द ं र्तचनश्वासिचा त्रिर्ॊध्र् पाणी ।
र्ुणकंु िलमंडितं त्रिमानं र्ुणबंिं किचािृतं बभार ॥ १३.१३ ॥
gm
सकमंिलुमंिलािलंबं स्िर्मॆिालघुपस्ु तकाडदभारम ।
र्ुिचर्ष्र्र्णॊ दिॆ नर्त्नात डह दाक्ष्र्स्र् र्ुणॊऽपरॊऽत्स्त ॥ १३.१४ ॥
ou
si
अत्रतसंभ्रमतः पररभ्रमंतं भरदामानिलॊडकनं चचरार् ।
अनुर्ॊर्परं मुहुः रमत्तं जहसुनदयतनचर्ष्र्मि कॆचचत ॥ १३.१५ ॥
w
w
.y
अथ तथक्षणघडितॊरुघंटाघननादव्र्पदॆ र्तः परॆण ।
अचमतरमत्रतः रचॊडदतॊऽसौ इत्रत चनर्यथसु चनजॆषु चनजयर्ाम ॥ १३.१६ ॥
w
िृतमातपिारणं िरॆण्र्ं व्रत्रतराजं तमुपर्ुयपर्ुयदारम ।
उदर्त्न्मडहरॊपररष्पदणयडिजराजचश्रर्मार्र्ािभदताम ॥ १३.१७ ॥
भुिनिर्िाररणं मुकंु दं दिदं तः स दिॆ र्ुरुः स्िर्ं च ।
अत्रप कॆनचचडदथर्दॊ न चचिं ननु स राणपत्रतबयभार तं च ॥ १३.१८ ॥
र्तर्ॊ र्ृडहणॊऽथ ित्णयमख्
ु र्ाः श्रुत्रतर्ास्थर्क्तचनत्रषद्धकाम्र्भािाः ।
इह मदत्रतयिरा इि स्ििमायः र्तसंख्र्ाः र्तसंख्र्मन्िर्च्चन ॥ १३.१९ ॥
पररिारजना न मार्यदुःिं रर्र्ुः पदरुषरत्नमीक्षमाणाः ।
2
इत्रत नाद्भुतमस्र् डह रर्ांत्रत स्मृत्रतमािाद भत्रिनॊ भिापिर्यम ॥ १३.२० ॥
मदनॆश्वरिल्लभरदॆ र्ॆ रभुमार्ांतमथाभ्र्पद्यत द्राक ।
जर्त्संह इमं नृत्संहिर्यः र्ुभिीः स्तंभत्रिचर्ष्टत्संहनामा ॥ १३.२१ ॥
अितीर्य पुरैि िाहनात स्िाद अत्रप मार्ायदपसार्य सैचनकान सः ।
सह कैिन भदसरु ैरिाप्तः त्रिजर्थपदज्र्पदांत्रतकॆ ननाम ॥ १३.२२ ॥
om
पृत्थिीपत्रतनाऽनुर्म्र्मानॊ त्रिनर्ाद भत्रक्तरसाद्रयमानसॆन ।
अचचरॆण स त्रिष्णुमंर्लस्र् रर्र्ािार्तनॊत्तमस्र् पाश्वयम ॥ १३.२३ ॥
gm
a.
c
नरदॆ िडददृक्षर्ा समॆता उभर्ग्रामजना जनाः परॆ च ।
उपर्ांतमनंतमानसं तं मुहुरैक्षंत कुतदहलात्धिमग्ाः ॥ १३.२४ ॥
ou
si
पुरतॊ मिुरस्िनैियदत्रद्भः स्िकृताः कणयसि
ु ा मुकंु दर्ाथाः ।
िृतपंकजबीजचक्रचचह्ैः कृत नृत्ति
ै तुरैचनयषॆव्र्माणम ॥ १३.२५ ॥
w
.y
कचलतांजचलना स्फुटानुर्ातं जनसंबािसहॆ न भदचमभिाय ।
करुणात्रिषर्ं चचकीषुयणा स्िं व्रजता डकंकरतामकैतिॆन ॥ १३.२६ ॥
w
w
इदचमथथचमतीक्षणैनयराणां अपररच्चॆद्यमडहष्िामरूपम ।
अचिकं िरणीमलं चचकीषुं स्फुटमुद्यंतचमि द्युनाथमन्र्म ॥ १३.२७ ॥
अर्नैः र्नकैररिाऽव्रजंतं र्ुित्संहरिररर्ल्भर्ानम ।
अत्रतपाटलपादपल्लिाभ्र्ां अिनीं पािनतामलं नर्ंतम ॥ १३.२८ ॥
निचनत्जयतपद्मरार्रार्ं िरकदमयरपदं चनर्दढर्ुल्फम ।
सुरिर्यकराग्रसॆव्र्जंघं डिरदॊदारकरॊपमॊरुर्ुग्मम ॥ १३.२९ ॥
र्ुभर्ुद्धचनतंबत्रबंबराजन्िकौर्ॆर्त्रिर्ॆषबाह्यिस्त्रम ।
तनुकुत्क्षर्ळाचळकॆषु रॆिात्रितर्ॆन रकटॆ न र्ॊभमानम ॥ १३.३० ॥
3
मृदुसक्ष्
द मघनारुणात्रिकाच्छरकटरािरणॆन भासमानम ।
अत्रतनदतनत्रतग्मभानुभासां चनकरॆणॆि सुिणयसानुमंतम ॥ १३.३१ ॥
पृथि
ु क्षसमुन्तांसचभडत्तं र्ुरुिृत्तार्तहृद्यबाहु दंिम ।
परमारुणपात्णपल्लिांतः स्फुररतॊध्ियध्िजलांछनाडदमंतम ॥ १३.३२ ॥
om
पररपदणयर्र्ांकत्रबंबर्ंकात्रिषर्ं राक सहसाऽिलॊकनॆन ।
अकळं कतर्ा परं त्रित्रिक्तं िदनं त्रबभ्रतमच्छत्रिभ्रमात्धिम ॥ १३.३३ ॥
a.
c
अत्रतसुंदरमंदहासराजन्िकंु दाभरदं र्ुभारुणॊष्म ।
कमळार्तलॊचनािलॊकैः अत्रप लॊकान सकलान रहषयर्ंतम ॥ १३.३४ ॥
ou
si
gm
अत्रतभासुरकणयभात्सतश्रीतुळसीर्ुच्छमतुच्छकांत्रतर्ंिम ।
भुिनिर्भदथर्भदत्रतदानॆ चतुरभ्रदिरत्रिभ्रमं सुमौचलम ॥ १३.३५ ॥
.y
सकलािर्िान स्फुटं चममानाः रत्रतमालक्षणलक्षणार् लक्ष्र्म ।
चतुरा त्रिदिुर्यदीर्र्ािं स सुलक्ष्मॆथर्िुना चनर्द्यतॆ नॊ ॥ १३.३६ ॥
w
w
w
अत्रतलॊलदृर्ां समीत्क्षतुं स्िं जनसंबािभर्ॆन ददरभाजाम ।
समदर्यर्ददध्ियमॊरसॊऽसौ दर्र्ैिॊरुजनौघमध्र्र्ॊऽत्रप ॥ १३.३७ ॥
सत्रिकासदृर्ां कृतांजलीनां जनतानां परमादरान्तानाम ।
िलर्ॆन िृतः त्ररर्ं मुरारॆः रत्रििॆर्ाऽर्तनं रबहय बॊिः ॥ १३.३८ ॥
त्रित्रििरभुमध्र्सत्न्षण्णॊ नरदॆ िॆन समं स र्दढदॆ िः ।
त्रिबभािुिुराडििॊिु मध्र्ॆ सह मह्यास्तनर्ॆन पदणयत्रबंबः ॥ १३.३९ ॥
अिदत स कथां रथांर्पाणॆः भर्िान भार्ितॆ भिाप हं िीम ।
अनुकदलर्ुणस्िराडदभाजा चनजचर्ष्र्रिरॆण िाच्र्मानॆ ॥ १३.४० ॥
4
कथनं तदुदारिैर्यसारं मिुरं पुष्कलभािित रसन्म।
त्रिदुषॊऽत्रिदुषॊऽत्रप शृण्ितॊऽलं व्र्चिताऽनंदरसांबि
ु ौ चनमग्ान ॥ १३.४१ ॥
र्मनासनसंकथाडदलीलाः स्मृत्रतमािॆण भिापिर्यदािीः ।
कथमप्र्मराः रपंचर्ॆर्ुः ननु मध्िस्र् न मादृर्ॊऽल्पबॊिाः ॥ १३.४२ ॥
सुतपःकत्रिताडदसद्गुणानां चलकुचानां कुलजॊऽःंडर्रॊन्िर्ानाम ।
अभिद र्ुहनामकॊ त्रिपत्ित कत्रििर्ॊऽत्िलिाडदिंदनीर्ः ॥ १३.४३ ॥
a.
c
om
दचर्ताऽस्र् सती र्ुणानुरूपा त्रिचििीर्ॆण मुहुमयतृ रजाऽत्रप ।
अभजद्भुिनरभद हरीर्ौ सुतकामा िसुदॆिसदनुभक्ता ॥ १३.४४ ॥
gm
परमॆश्वरर्ॊः रसादर्ॊर्ात सुतरत्नं तदसदत सदररपत्नी ।
पररषथपदपिनॆषु नाघॊ त्रित्रिदॆ र्स्र् समः परीक्षकाग्रर्ैः ॥ १३.४५ ॥
ou
si
िदनॆद
ं ुमिॆक्ष्र् नंदनस्र् स्िकुलॊत्तारणदक्षलक्षणस्र् ।
कृतकृथर्तर्ा डक्रर्ाः रकुियन कत्रिराख्र्ादुचचतां त्रित्रिक्रमाख्र्ाम ॥ १३.४६ ॥
w
w
.y
कळभाषण ऎि सदररपॊतः कत्रिरासीदनिद्यपद्यिादी ।
अिभात्रत ननु रभारभािी भर्िान बालतरॊऽत्रप त्रतग्मभानुः ॥ १३.४७ ॥
w
सकलांर्र्ुतािभातर्ािः समर्ॆ राप्त उदारपत्क्षसॆव्र्ः ।
स ससजय सदध्िर्ॊपकृथर्ै चलकुचः काव्र्फलं रसाचभरामम ॥ १३.४८ ॥
रत्रतपाडदतमाथमना र्थाथं पृथम
ु ार्ासमर्स्र् दुघयटथिम ।
स्िर्ुरौ पररहतुयमक्षमॆऽत्रप श्रुतिांस्तं स िर्स्र्बॊचितॊऽलम ॥ १३.४९ ॥
भर्िथर्ुडदतॆ सर्ॊत्रिलासॆ िटु भािं थर्जत्रत त्रित्रिक्रमाख्र्ॆ ।
अत्रप भानुपरु स्सराः समस्ताः रर्र्ुः कीटमत्णरभथिमाषु ॥ १३.५० ॥
अत्रतदक्षमत्रतं सपादलक्षॆ समर्ॆ माचर्जनस्र् र्ुत्रक्तर्दरम ।
5
मडहतं डह महीतळॆ मडहम्ना जनकॊ नंदनमब्रिीदुपांर्ु ॥ १३.५१ ॥
शृणु िाचचममां त्रिचाररताथां न कलौ चनर्ुण
य भािना सुिार् ।
इत्रत र्ौणत्रिमुक्तर्ॆ र्ुणाढ्यं भज दॆ िं िसुदॆिसदनुमॆि ॥ १३.५२ ॥
इत्रत तातिचॊ चनर्म्र् डकंचचत तरळाथमाऽत्रप त्रिचार्य र्ास्त्रसारम।
परमॆि स पारमारुरुक्षुः त्रिर्ुणॊऽपात्स्तमुपाशृणॊत परॆभ्र्ः ॥ १३.५३ ॥
om
चनजिमयरतॊ र्ृडहरबहय ः कचलकालाकुचलतांतरॊऽत्रप हं त ।
चनतरां चनत्रषताथमना चनसर्ायत स्फुटमालॊचर्डदथर्सौ कदाचचत ॥ १३.५४ ॥
gm
a.
c
रचचतं ननु सदिमि मानं त्रिदुषा सथर्ितीसुतॆन साक्षात ।
अपरस्परसंर्ताचन भाष्र्ाण्र्त्रप सिायत्ण न मानतां व्रजॆर्ुः ॥ १३.५५ ॥
ou
si
र्डद तॆषु चनराग्रहांतराः स्मः सुघटं नॊपलभामहॆ डह डकंचचत ।
न तथाऽत्रप परंपरॊपर्ातं न पठामः रणर्ॆन र्ांकरीर्म ॥ १३.५६ ॥
w
.y
घटनॊपचनषथसु नाल्पबुद्धॆः सुघटॆ थर्भ्र्ुपर्म्र् चचंतर्ामः ।
न त्रिमुत्रक्तमुपत्रै त कॊऽत्रप मुक्तथिा समर्ॊक्ताचमह र्ाचममामुपात्स्तम ॥ १३.५७ ॥
w
w
त्रिततः सुिसत्च्चदिर्ाथमा समुपास्र्ो त्रिडहतॊ डह तत्त्ित्रित्रद्भः ।
स च नािर्िी चनरूप्र्तॆ चॆद द्युत्रतमािं च न हीथर्दॊ रहस्र्म ॥ १३.५८ ॥
र्डद चॆदृर्ुपास्र्तॆऽस्र् रूपं त्रतचमरथिॆन त्रिभात्रत पाररर्ॆष्र्ात ।
फलमप्र्थ मुत्रक्तरीदृर्ी स्र्ाद इत्रत नॊ नैि चिनॊथर्ुपात्स्तरॆषा ॥ १३.५९ ॥
अथ िॆदपुराणभारताचन स्िर्मालॊच्र् र्थािबॊिमि ।
र्ुणिंतमुपास्महॆ मुकंु दं स्मृत्रतिमायन स्फुटमाचरंत ऎि ।१३.६० ॥
अििार्य र्दॆ त्रतकार्यमार्यः स त्रििॆकादुपचक्रमॆ त्रििातुम।
पररपदणयमतॆजयर्थसु कीत्रतं पररपदणायमशृणॊत तदा त्रिर्ुद्धाम ॥ १३.६१ ॥
6
त्रिडहनत्स्त डह नॊ जनॊऽत्रतिाग्मी समर्ं कॊऽत्रप परंपरॊपर्ातम ।
त्क्षप तं थिमुदारर्ुत्रक्तर्दरॊ न परॆ ति समथयतां व्रजॆर्ुः ॥ १३.६२ ॥
ति िॆदनदीत्रियर्ाह्य भदर्ः समर्ांभॊचिषु कुियतॊ त्रिहारम ।
निकाव्र्रसत्ररर्स्र् िाडदडिरदॆंद्र रत्रतिारणॊ न जज्ञॆ ॥ १३.६३ ॥
om
उपर्ाडह र्र्ः र्र्ांकर्ौरं चनजर्दथस्र् भर्ं चनराकुरु थिम ।
अिुना त्रिचिनॊपपाडदतं तं रत्रतिाडदरत्रतिारणं चनिार्य ॥ १३.६४ ॥
a.
c
इत्रत माचर्जनॆन तिति स्िजनथिॆन स तािदर्थर्यमानः ।
अनुकदलिचा मडहष्मानॊ मनसा संर्र्माप संर्र्त्च्छत ॥ १३.६५ ॥
ou
si
gm
चर्तमध्ििचः सृत्णरर्ॊक्तॄन पुरुषानॆष त्रिषादर्न किीभः ।
त्रित्रििॊत्तरिदचळपातनॆन रत्रतघॆनाचिकमंिर्ांचकार ॥ १३.६६ ॥
.y
क्षणदासु त्रिचक्षणः स िीक्ष्र् रचुररज्ञ्मनॊज्ञर्ास्त्रसारम ।
अपरात्रिडदतः रसादर्भं त्रिदिॆ त्रिस्मर्मांतरं महांतम ॥ १३.६७ ॥
w
w
w
त्रिडदतिान व्र्िहृथर् सुदर्यनं बहळबॊिमिॆक्ष्र् स चनिर्ात ।
अत्रप न तस्र् मतं सहसाऽऽददॆ ननु त्रिमृश्र् कृती कुरुतॆऽत्िलम ॥ १३.६८ ॥
तं त्रिश्णुमंर्लर्तं बहळरबॊिं राप्र्ाभ्र्िंदत तदाऽर्ुर्त्रिक्रमार्यः।
आनंददं स चतुराननहासलक्ष्म्र्ा तत्त्िं रिॆत्तुममरॆंद्र इिाधजर्ॊचनम ॥ १३.६९ ॥
॥ इत्रत श्रीमथकत्रिकुलत्रतलक त्रित्रिक्रमपंडिताचार्यसतु
श्रीनारार्णपंडिताचार्यत्रिरचचतॆ श्रीमध्ित्रिजर्ॆ
आनंदांडकतॆ िर्ॊदर्ः सर्यः ॥
7