çocuk klinikleri diyabet hemşireliği rehberi 2011

T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
ÇOCUK KLİNİKLERİ
DİYABET HEMŞİRELİĞİ REHBERİ
2011
Derleyen:
Hem. Perihan YETİM
Düzenleyen:
Doç. Dr. Önder KALENDERER
Hem. Ayşen ÖZEL
Hem. Dilek TURAN
Bilimsel Danışman: Dr. Şule CAN
ÖNSÖZ
Hemşirelik bilim vvee sana
sanattan
att
t an o
olu
oluşan
luşa
şann b
bir
irr sa
sağl
sağlık
ğlık
ık d
dis
disiplinidir.
isip
iplilini
nidir. Ekonomik ve
sosyal değişim
değişimler,
mle
ler,
r,, hhemşireliğin
emşi
em
ş re
reliliğğin pr
prof
profesyonelleşme
ofes
of
essyo
yone
nelleşşme ssür
ne
süreci,
ürec
eci,i yyeniliklerin ge
getirdiği
değişimler,
değişimlerr, ba
bakımda
akı
k md
da ka
kaliteyi
alilite
t yii aartırma
te
rtırma
ma ggereksinimi
erek
er
eksi
sini
nimi
m hhem
mi
hemşirelerin
mşi
şire
releeri
rinn bilgilerin
bilgilerini
güncellemeleri
güncelleeme
mele
leri
le
errii zor
zorunluluğunu
orrunlu
unluluuğuunu
nu ggetirmiştir.
etir
et
irmi
miişt
ştir
ir.
Bu nnedenlerle
eden
ed
enle
en
l rlee Tepe
le
Tepecik
ecik Eğ
Eğit
Eğitim
ititim
im vvee Ar
A
Araştırma
aaştırm
rm
ma H
Hastanesi
astanesi he
hemş
hemşirelik
mşir
irel
elikk hhizm
hizmet içi
eğitimi
eğittim
imii ka
kaps
kapsamında
samında hhemşirelik
emşi
em
ş reli
şi
reelik
liik ba
bakım
akı
kım
m hi
hhizmetlerinin
zmet
zm
e lerinin kalitesi
kalitesinin
sini
n n ar
art
artırılması
tırı
rılm
l a ve
meslektaşlarımızın
meeslek
ekta
ek
taşlaarımızın ççalıştığı
ta
alış
al
ı tığı
ğı b
birimlerdeki
irimle
iri
im errd
dek
eki uygu
uygulamalarında
gulamalarında kayn
kaynak
ynak
ak o
ola
olabilmesi
abilm
amaçlı
am
maççlı b
bu rehberr hhazırlanmıştır.
azırrlanm
mış
ı tır.
r.
Etkinliğini
Etki
k nl
nliğ
iğğini vvee say
saygınlığını
ygınlığınnı bilgi bi
b
birikiminden
riki
k minnnd
nden
en aala
alacağına
laca
cağğına inandığımızz
me
meslektaşlarımıza
esl
slek
ekta
taşlaarımızza bu rrehberi
ehbeeri
ri hhazırlarken,
az arkken
azırla
en,, zo
zorr ça
çalışma koşullarıı al
altı
altında
t nd
da vakit
ayır
ayırıp
rıp d
derleme
erlem
er
me yyapan
ap
pan
a değ
değerli
ğer
erlili hhemşirelerimize,
emşi
şireele
leri
rimize,
i bi
b
bilimsel
limsel danışma
danışmanlığı
manl
n ığğı ile
katkıda
katkkıd
ıda bu
bulunan
ulu
l naan de
değerli
eğe
ğerli he
hekimlerimize,
ekkiiml
m erim
miz
izee, hhem
hemşirelik
emşi
şire
relilik mesleğinee he
her ko
kkonuda
nu
destekk o
olan,
lan,
la
n öze
özellikle
elliklee b
buu re
rehb
rehberlerin
hberle
hb
lerin hhazırlanması sırasındaa hher
e ttürlü
ürlü im
imkanı
sağlayann B
Başhekimimiz
aşhekimi
miimi
mizz Pr
P
Prof
Prof.
rof
of.. Dr
Dr.
r. Orha
Orhan
an Gazi Yiğitbaşı ve çalışm
çalışmalarımızda
şmalarım
her zamann ya
yyanımızda
nımızda ol
o
olan
lan
an B
Başhemşiremiz
aşşhemşirremiz Gül
Gülşen
ü şe
ş n İpekoğlu
İpekoğlu’na
u’n
’na
teşekkürlerimizi
teşekkürlerimi
mizi
mi
z sunarız.
Hemşireler bakımın belirleyicisi ve biçimlendiricisidirler…
Ayşen Özel
Dilek Turan
1
Önder Kalenderer
İÇİNDEKİLER
DİYABET
4
DİYABETİN ÖNEMİ
4
ÇOCUK DİYABETİ NEDİR?
6
DİYABETİN SINIFLAMASI
6
DİYABET TANI KRİTERLERİ
6
TANI TESTLERİ NELERDİR?
8
NEDEN DİYABET OLUŞUR?
9
HİPERGLİSEMİ (KAN ŞEKERI YÜKSEKLİĞİ) NEDİR?
10
HİPOGLİSEMİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
11
İNSÜLİN FORMLARI
18
İNSÜLİN TÜRLERİ VE ETKİLERİ
18
İNSÜLİN UYGULAMA YÖNTEMLERİ
21
İNSÜLİNİN ENJEKTE EDİLMESİ
23
ENJEKSİYON UYGULAMA TEKNİĞİ
24
İNSÜLİNİN YAN ETKİLERİ
24
İNSÜLİNİN UYGULANMA ZAMANI
25
İNSÜLİNİN SAKLANMASI
25
TEDAVİ HEDEFLERİ
26
2
DİYABETİK KETOASİDOZ (DKA)
27
DİYABETİK KETOASİDOZ TEDAVİ PROTOKOLÜ
29
HİPEROZMOLAR HİPERGLİSEMİK NONKETOTİK KOMA (HHNK)
31
SEYAHAT LİSTESİNDE NELER OLMALI?
33
STRES YÖNETİMİ
33
ÇEŞİTLİ BESİNLERİN İÇERDİKLERİ KARBOHİDRAT GRAMLARI
33
BESİNLERİN KARBOHİDRAT İÇERİKLERİNİ GÖSTEREN LİSTELER
35
KAYNAKLAR
39
3
DİYABET
Diyabet insani, sosyal ve ekonomik etkileri olan küresel bir problemdir.
Bu gün tüm dünyada 200 milyondan fazla diyabetli vardır. Bu sayı her yıl
6 milyon kişi eklenerek artmaktadır. Büyüyen pandemi her ülkede sağlık
kaynaklarının tüketimini arttırmakta ve çalışma çağında olan insanları sakat
bırakmakta ya da öldürmektedir. Eğer hükümetler şimdi sağlıklı beslenme,
fiziksel aktiviteyi artırma ve yaşam biçimini düzenleme gibi düşük maliyetli
eylemlere başlarsa küresel pandemi azaltılabilir. Bu gerekçelerle Uluslararası
Diyabet Federasyonu ( IDF ) tarafından başlatılan “Birleşmiş Milletler Diyabet
Çözümü Kampanyası” ;
• Çocuklarda ve adölesanlarda, yaşlılarda, hamile kadınlarda, göçmen
toplumlarda ve yerlilerde diyabetle ilgili özel ihtiyaçları ortaya çıkarmayı,
• Koruma için gereksinimleri açıklamayı,
• Diyabeti sağlıkta öncelik haline getirmeyi,
• Küresel diyabet topluluğunu bir araya getirmeyi,
• Hastalığa çare için araştırmaları artırmayı amaçlar.
Ülkemizde 6 milyon diyabetli hastanın yaşam kalitesini yükseltmek, diyabete
bağlı organ hasarlarını azaltmak ve yüksek diyabet riski taşımasına rağmen
henüz farkında olamayan toplumu diyabetle mücadelede bilinçlendirmek
amacıyla Sağlık bakanlığı 15 üniversite ve çok sayıda derneğin ortak başlattığı
bugüne kadar ülkemizde yapılmış olan en büyük diyabet farkındalık projesi
olan “ Türkiye Diyabet Kontrol Projesi” 2008 yılının en önemli projelerinden
birisidir.
DİYABETİN ÖNEMİ
Diyabet Dünyada en sık görülen kronik hastalıktır
• Günümüzde 250 milyona yakın olan diyabetli sayısının 2025 yılında 380
milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
• Her yıl 6 milyon kişi diyabet tanısı almaktadır
Diyabet ağır organ hasarlarına ve ölümlere sebep olabilir
• Her yıl 3,8 milyon kişi diyabete bağlı nedenlerle hayatına kaybetmektedir.
• Her on saniyede iki kişi diyabet tanısı olmakta, bir kişi diyabet nedeniyle
hayatını kaybetmektedir; gelecek yıllarda bu sayının %25 artacağı
düşünülmektedir.
4
• Diyabetlilerde kardiyovasküler hastalıklar en önemli ölüm nedenidir.
Diyabetlilerde kalp krizi ve inme (felç) geçirme riski diyabetli olmayanlara
göre iki kat daha fazladır.
• Gelişmiş ülkelerdeki böbrek yetmezliği vakalarının ve buna bağlı büyük
oranlarda ki diyaliz harcamalarının en önemli nedeni diyabettir.
• Tüm diyabetlilerin %10-20’si böbrek yetmezliği sonucu hayatını
kaybetmektedir.
• Diyabetik retinopati gelişmiş ülkelerde erişkinlerde görme kaybının en
önemli nedeni diyabettir.
• Dünya üzerinde yaklaşık 2,5 milyon diyabetli retinopatiden etkilenmektedir.
• Diyabet tanısından yaklaşık 15 yıl sonra hastaların % 2’sinde körlük,
%10’nunda ciddi görme kaybı gelişmektedir.
• Alt ekstremite amputasyonlarının %40-70’inden diyabet sorumludur. Dünya
üzerinde her 30 saniyede bir 1 diyabetli ayağını kaybetmektedir.
Diyabet maliyeti çok yüksek bir hastalıktır
• Ülkemizde diyabetin kişi başı maliyeti 1100 -1200 dolar civarındadır. Bu
miktarın yaklaşık yarısı, tedavi için yapılan harcamalardan kaynaklanmaktadır.
• Türkiye’de diyabet için yapılan toplam harcama, yıllık 1,1 – 2,5 milyar dolar
arasındadır.
• Komplikasyon varlığında doğrudan toplam maliyet 3 kat artmaktadır.
• Bir hasta herhangi bir nedenle hastaneye yatırıldığında maliyet 6,5 misli
artmaktadır.
Çocuk diyabetinin önemi nedir?
Diyabet kronik bir sağlık sorunudur. Çocuğun yaşamını sürdürebilmesi
için ömür boyu günde 3-4 kez insülin enjeksiyonu yapması ve aynı sıklıkta
parmak ucunu delerek kan şekeri bakması gerekir. Ayrıca beslenmesi düzenli
olmalıdır. Egzersiz ve spor rastgele değil programlı yapmalıdır.
Dilediği zaman dilediği gibi ve dilediği kadar oynayamamak, istediğini istediği
kadar yiyememek, insülin enjeksiyonlarına bağımlı olmak, yaşamı hep belli
bir program çizelgesinde yürütmek, insülin, enjektör, kan şekeri ölçüm cihazı
ve bu cihazda ölçüm için gerekli stikleri sağlamak, diyabetli çocuğun ve tüm
ailesinin yaşamındaki karabulutlardır. Diyabet tedavisini düzenli yapabilmesi
ve diyabetle yaşamayı öğrenebilmesi için çocuğun ve ailenin eğitimi
gerekmektedir. Bu eğitim sürekli olmalıdır.
5
Çocuk diyabeti nedir?
• İnsülin eksikliği sonucu oluşan,
• Kan şekerinin yükselmesi ile karakterize,
• Etkin şekilde kontrol edilmediği zaman çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilen,
• Ömür boyu süren bir hastalıktır.
Çocuk diyabetinin %90’ı insülin eksikliği sonucu olan tip 1 diyabet %10’u
obeziteye bağlı tip 2 diyabet oluşturur.
DİYABETİN SINIFLAMASI
1.Tip 1 diyabet
• İmmun nedenli
• Nedeni bilinmeyen
2.Tip 2 diyabet
• Periferik insülin direncinin ön panda olduğu
• İnsülin sekresyon yetmezliğinin ön planda olduğu
3.Gestasyonel Diyabet
Diyabete Sebep Olan Diğer Etkenler
• İnsülin fonksiyonunda genetik bozukluklar
• Beta hücre fonksiyonunda genetik bozukluklar
• Pankreas hastalıkları
• Endokrin hastalıklar
• İlaçlar ve diğer kimyasal maddeler
• Enfeksiyonlar
• Diğer genetik sendromlardır.
DİYABET TANI KRİTERLERİ
1-Semptomlar + rastgele plazma glikozu ≥ 200 mg/dl: Diyabete özgü
semptomların (poliüri, polidipsi, polifaji ve açıklanamayan kilo kaybı vb.)varlığına
ek olarak günün herhangi bir saatinde ölçülen plazma glikozun ≥ 200 mg/dl
olması
2-Açlık plazma glikozu ≥ 126gr/dl (en az 8 saatlik açlık sonrası ): Bu değer başka
bir zaman diliminde aynı koşullarda doğrulanır.
3-Oral glikoz tolerans testi ( OGTT ): 1.75gr/kg glikoz ile yapılan OGTT’de 2.
saat plazma glikoz değerinin ≥ 200mg/dl olması. (Test 12 saatlik açlık sonrası
uygulanır. Eğer enfeksiyon, travma, büyük cerrahi girişim vb. varsa OGTT
yapılmaz).
6
DİYABET TANISI
.
Not: Bozulmuş glikoz toleransı ve bozulmuş açlık glikozu prediyabet olarak
adlandırılır. Bu durumda diyabetin ortaya çıkmasını engelleyecek ya da
geciktirecek yaşam tarzı değişiklikleri (kilo kontrolü, beslenme, fizik egzersiz, vb.)
önerilmelidir.
7
TANI TESTLERİ NELERDİR?
Kan glikoz ölçümü: Glikoz ölçümünün venöz kan örneğinden yapılması önerilir.
Ölçüm yapılacak kan örneği uzun süre bekletilirse sonuç olduğundan daha
düşük çıkabilir. Bu nedenle alınan örnekler en kısa zaman da laboratuvara
gönderilmeli, bekletilecek ise serin bir yerde tutulmalıdır ( buzdolabının
kapağında veya rafında ) .
İNSÜLİN NEDİR?
İnsülin, karın boşluğunun sol tarafında, mideye komşu olarak yerleşmiş yaprak
şeklinde bir organ olan pankreastan salgılanan hormondur...
İNSÜLİNİN ETKİSİ
• Besinlerle alınan şeker (glukoz) sindirim sisteminden emilerek kana karışır.
• Daha sonra glukoz enerji üretiminde kullanılmak üzere hücre içine girer.
İnsülin hormonuna hücrenin kapısını açmak için ihtiyaç vardır.
• Hücre içine giren glukoz oksijen yardımıyla yakılarak enerji, su ve
karbondioksite dönüşür.
8
İNSÜLİN EKSİKLİĞİNİN SONUÇLARI
• İnsülin olmadığında glukoz
hücre içine giremeyecektir.
Yani, hücreler aç kalacaktır.
• Vücudumuz kan
şekeri yüksek olsa bile
hücre içindeglukoz
olmayacağından, kan
şekerini daha fazla
yükseltmeye çalışacaktır.
Yani “BOLLUK İÇİNDE AÇLIK”
durumu ortaya çıkacaktır.
NEDEN DİYABET OLUŞUR?
• Pankreasta insülin üreten hücrelerin tahrip olması vücudu mikroplara karşı
koruyan savunma sistemi hücreleri yanlışlıkla pankreas hücrelerini yabancı
madde olarak algılayıp yok ederler.
• Genetik Faktörler
Bazı ailelerde diyabete karşı genetik bir yatkınlık vardır.
• Dış Etkenler
Bazı hastalıklar, virüsler, kaza, ameliyat, bazı ilaçlar.
TİP 1 DİYABETİN ÖZELLİĞİ
• Pankreastan salınan insülinin yokluğuna bağlı olarak gelişir.
• Tedavide mutlaka insülin gereklidir.
• Her yaşta ortaya çıkabileceği gibi en sık 30 yaş öncesi gelişir.
• Diyabet semptomları ani olarak başlar.
• Hastalarda genellikle kilo kaybı vardır.
9
TİP 1 DİYABET BULGULARI
• Sık idrara çıkmak
• Çok su içmek
• Çok fazla yemek
• Kilo kaybı
• Sık enfeksiyonlar
• Bitkinlik/yorgunluk
• Kuru deri
• Bulantı/kusma
HİPERGLİSEMİ (KAN ŞEKERİ YÜKSEKLİĞİ) NEDİR?
Kan şekerinin normal değerlerin üstünde olmasına hiperglisemi denir (açlıkta
100mg/dl, toklukta 140mg /dl’nin üzerine çıkması).
Tip 1 diyabette hiperglisemi nedenleri
• İnsülinin uygun dozda alınmaması veya doz atlanması
• Hastalık
• Diyete uymamak
• Egzersiz yapmamak
• Stres
Hiperglisemi belirtileri
• Çok acıkma
• Çok susama
• Sık idrara çıkma
• Kilo kaybı
• Yorgunluk ve uyku hali
• Deride kuruma ve kaşıntı
• Bulanık görmek
Hiperglisemide yapılması gerekenler
• Yukarıdaki belirtiler varsa kan şekeri kontrol edilmeldir.
• Diyabetli hasta dinlenmeye alınmalıdır.
• Bol su içmesi önerilmelidir.
• Eğer yüksekse doktorun önerdiği şekilde insülin dozu arttırılmalıdır.
• İdrar keton yönünden kontrol edilmelidir.
• Gerekirse doktoru ile temasa geçilmeldir.
10
Sabah hiperglisemisi
Nedenleri
Etkisi
- İnsülin dozu fazlalığı
- İnsülin dozu yetersizliği
-Gece yarısı hipoglisemi
-Gece boyunca yüksek kan şeker
Ne Yapılmalı?
• Gece yarısı kan şekerine bakılmalıdır.
• Düşükse son yapılan orta veya uzun etkili insülin azaltılır.
• Yüksekse son yapılan orta veya uzun etkili insülin arttırılır.
Tip 1 diyabette hipoglisemi ne demektir?
Hipoglisemi, diyabetliler için kan şekerinin 65-70mg/dl ‘nin altına düşmesidir.
Tip 1 diyabetlilerde neden hipoglisemi gelişir?
Bir diyabetlide hipogliseminin gelişmesine yol açacak nedenler şunlardır:
1. Ana veya ara öğünü yememek, az yemek veya geciktirmek.
2. Aşırı egzersiz yapmak.
3. İnsülinin fazla miktarda yapılması (enjektöre yanlış miktarda insülin çekme
veya yanlış miktarda doz hesaplamaya bağlı) .
4. Kan şekeri yüksekliğini düzeltmek için uygunsuz sık veya çok miktarda insülin
yapma.
5. Tatile çıkma gibi stresin azaldığı durumlar (insülin gereksinmesi azalabilir)
6. İnsülinin beklenenden farklı bir zamanda etkisini göstermesi
7. İnsülinin yanlışlıkla deri altına değil kas içine yapılması (kas içine yapılan
insülin hızlı emilerek, daha çabuk etki gösterir) .
8. İnsülin uygulamasından hemen sonra sıcak banyo yapılması (sıcak banyo
derideki damarları genişleterek insülinin hızlı emilmesine neden olabilir).
9. Kusma veya ishal nedeniyle ağızdan beslenmenin bozulmasında.
HİPOGLİSEMİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Hafif derecedeki hipoglisemi bulguları
• Açlık hissi
• Ellerde ve vücutta titreme
• Soğuk terleme
• Ciltte solukluk
• Dudakta ve dilde karıncalanma
• Huzursuzluk
• Kalpte çarpıntı hissi, kalp atımının hızlanması
11
Orta derecedeki hipoglisemi bulguları
• Başarısı
• Karın Ağrısı
• Bulanık Görme
• Uyuşukluk
• Konuşma Zorluğu
• Hızlı Kalp Atışı
• Sinirlilik
• Solukluk
• Terleyerek Uyanma
• Sabah Kan şekerinin yüksek ölçülmesi( hipolisemiyi takip eden hiperglisemi)
• Küçük çocukların uykudan ağlayarak uyanması da bir hipoglisemi bulgusu
olabilir.
Ciddi derecedeki hipoglisemi bulguları
• Bilinç kaybı
• Havale geçirme
Her diyabetlide aynı hipoglisemi bulguları görülmeyebilir. Bu bulgular
kişiden kişiye değişiklik gösterebileceği için her diyabetlinin hipoglisemi
sırasında hissettiği bulguları bilmesi çok önemlidir. Bazı diyabetlilerde ise
hipoglisemi bulguları ortaya çıkmayabilir. Bu yüzden sık kan şekeri kontrolü ve
hipoglisemiden şüphelenildiği anda kan şekerine bakılması önem taşır.
Hipoglisemide yapılacaklar:
Hipoglisemi sırasında yaş gruplarına göre önerilen glukoz miktarları ve bu
glukozu içeren besinler:
12
• Karbonhidrat verildikten sonra kan şekerini 15 dakika sonra kontrol edin. Kan
şekeri 70 mg/dl’nin üzerine çıkmamışsa tedaviyi yineleyin.
• Unutmayın ki düzelme ve koordinasyonun normale dönmesi, kan şekeri
düzeldikten sonra 30–45 dakikayı bulabilir. Bu nedenle hipoglisemiden
düzelmeyi kan şekerinin normale dönmesi olarak değerlendirin.
• Egzersize veya öğün atlanmasına bağlı olan hipoglisemilerde de yukarıda
belirtilen miktarlardaki basit karbohidrat yeterli olmayıp karmaşık karbohidrat
ve proteinden zengin bir gıda almak gerekebilir (peynir-ekmek, süt, vb).
• Günün belli saatlerinde ısrar eden hipoglisemilerde insülin fazlalığı söz konusu
olabilir. Dozların yeniden ayarlanacağını unutmayın.
• Hipoglisemiyi düzeltirken paniğe girip, aşırı miktarda yemek tüketmek de çok
sakıncalıdır. Bu durumda yüksek kan şekeri ile savaşmak gerektiğini unutmayın.
• Gece kan şekeri düşüklüklerinde de önerilen miktarda basit karbohidrattan
sonra kan şekerini stabil tutmak için kompleks karbohidrat ve proteinden
zengin bir gıda almak gerekeceğini unutmayın.
Diyabetlilerde Hipoglisemi sırasında yaşlara göre uygulanacak glukagon dozları
Glukagon dozu her 10 kg için 0,1 – 0,2 mg (0,1 – 0,2 mL/10 kg) olacak şekilde
derialtına veya kas içine uygulanır. Glukagonun vücutta enjekte edildiği
bölgeler kolun üst kısmı, uyluk ve kalçalardır.
GlucaGen HypoKit içerisinde insan
vücudunda üretilenin eşdeğeri olan
glukagon hormonu bulunur.
Tıbbi yardımın mümkün olmadığı
durumlarda, bir an önce kan şekerini
yükseltmek için kullanılır.
Etkisini yaklaşık 10-15 dakika içinde
göstererek ciddi hipoglisemi atağını
hafifletir.
13
Diyabetlilerde Açlık Kan Glikozu
Açlık kan glikozunun normal değeri:
Okul çağında 80-100 mg/ dl.
Okul öncesinde 100-160 mg/ dl.
Süt çocuğunda 100-180 mg /dl dir.
Diyabetlilerde Tokluk Kan Glikozu
Yemekten 2 saat sonraki kan glikozunun değeri:
Okul çağında 80-180 mg/dl
Okul öncesinde 100-200mg/dl
Süt çocuğunda 100 -200 mg/dl’dir.
TİP 1 DİYABETTE EĞİTİMİN ÖNEMİ
• Diyabet iyi bir eğitim ve plânlama ile kontrol altına alınabilir.
• Diyabetle yaşamı öğrenmek ve diyabete uyum sağlamak için, eğitim ve
danışmanlık gereklidir.
• Aile bireylerinin ve yakın çevrenin desteği diyabette uyumu arttırır.
• Diyabet eğitim programlarına aile bireyleri de katılmalıdır.
TİP 1 DİYABETTE TIBBİ BESLENMENİN ÖNEMİ
Tıbbi Beslenme Tedavisinin (TBT) Amacı:
• Kan şekeri düzeyini normale yakın bir seviyede tutmak,
• Hiperglisemileri ve özellikle hipoglisemileri önlemek,
• Diyabetlinin şikâyetlerini gidermek,
• Büyüme-gelişmenin devamını sağlamak
• İdeal vücut ağırlığını elde etmek ve bunu korumak,
• Diyabetliye gerek psikolojik, gerek sosyal yönden düzenli bir yaşam sağlamak,
• Yaşam kalitesini yükseltmek,
• TTB’nin bir yaşam biçimi haline dönüşmesini sağlamaktır.
Tıbbi beslenme kuralları
• Yemeklerimizi ve ara öğünlerimizi aynı saatlerde almaya dikkat etmeliyiz.
• Yemek saatlerini ve miktarını günlük aktivitelerimize göre planlamalıyız.
• Ara öğün olarak meyve suyu yerine meyve tercih etmeliyiz.
14
• Daha az yağ tüketmeliyiz.
• Daha çok sebze, meyve ve lifli gıda tüketmeliyiz.
• Tuzu azaltmalıyız.
Tıbbi beslenmede nelerden uzak duralım?
• Hamur işleri
• Yağda kızartılmış veya soslu yiyecekler
• Kuruyemişler
• Tüm yağlı gıdalar
• İçeriği bilinmeyen hazır gıdalar
• Diyabetik gıdalar
Tıbbi beslenme tedavisi
Diyetin düzenlenmesi tedavinin en önemli noktalarından birini oluşturmaktadır.
Kişiye özel olarak düzenlenir.
Uyulması gereken kurallar
1. Dengeli beslenmek
2. Düzenli yemek yemek ( üç ana ve üç ara öğün olarak)
3. İstenen büyüme ve gelişmeyi sağlamak.
Dünya Sağlık Örgütünün Önerdiği Beslenme Tablosu
Karbonhidratlar:
Günlük kalori alımının % 50-60’ı liften
Zengin gıdalarla olmalıdır.
Yağlar:
Günlük kalori alımının % 30’u
Sature yağlar <%10
Çoklu doymamış %10
Tekli doymamış %10
Proteinler:
Günlük kalori alımının % 12-20’si
bitkisel ve hayvansal proteinlerden karşılanmalı
15
Basit karbohidratlar nedir?
Toz şeker, kesme şeker, bal, reçel, marmelat gibi besinlerde bulunan
karbohidratlardır.
• Diyabetlilerin basit karbonhidratları her gün yemesi sakıncalıdır.
• Bu besinler öğün sonrasında hiperglisemiye neden olurlar. ( 15 – 60 dakika
içinde )
• Basit karbohidratlar kan şekerini kısa sürede yükseltirler.
Kompleks karbohidratlar nedir?
• Ekmek, makarna, pilav, kuru baklagiller gibi besinlerde bulunurlar. Kan şekerini
daha geç ve daha yavaş yükseltirler.
• Öğünlerde ihtiyaç kadar kompleks karbohidrat almak kan şekeri kontrolünün
sağlanması için gereklidir.
• Diyabet diyetinde karbonhidrat sayım yöntemide kullanılmaktadır.
DİYABET ve EGZERSİZ
• Her türlü fiziksel aktivite, kan şekerini düşürmeye ve kontrol etmeye yardımcı
olur.
• Egzersiz ile kaslar ana yakıtları olan glikozu hemen tüketirler.
• Düzenli yapılan ve süresi giderek artırılan egzersiz tercih edilir.
• Egzersiz öncesinde, kan şekerini mutlaka ölçmek gerekir.
• Kan şekeri 240 mg/ dl’ den yüksek ise egzersiz yapılmaz.
• Eğer kan şekeri düşük ise egzersiz öncesi ara öğün alınır.
• Diyabetliler egzersiz sırasında hipoglisemi ihtimaline karşı yanlarında
• 4- 8 adet kesme şekeri bulundurmalıdırlar.
Egzersizin yararları
• İnsülin gereksinimini azaltır ve etkisini arttırır.
• Kas gücünü arttırır.
• Kilo kontrolüne yardım eder.
• Kalp – damar sistemini olumlu
yönde etkiler.
• Kendine güveni arttırır.
• Yaşam kalitesini artırır.
• Duygusal durumu iyileştirir.
16
İNSÜLİN
Pankreastaki Beta hücreleri tarafından salgılanan bir hormondur. Kandaki
glikozun ya da amino grup asitlerin artması durumunda salgılanır. Normal
insülin salınımı, iki şekilde devam eder:
Bazal insülin salınımı: Yemek yenmediği dönemlerde ve gece ihtiyaç
duyulan düşük dozdaki insülini sağlar.
Bolus insülin salınımı: Yemeklerden sonra ihtiyaç duyulan yüksek dozdaki
insülini sağlar.
İnsülinin etkisi
• Özellikle kas, karaciğer ve yağ dokusunda glikoz tutulumunu artırır.
• Karaciğerden glikoz çıkışını baskılar.
• Yağ depolanmasını artırır.
• Yağların yıkımını baskılar
• Aminoasit tutulumunu artırır ve protein yıkımını önler
İnsülin tedavisinin uygulandığı durumlar
• Tip 1 Diyabet
• Diyabette gebelik ve emzirme dönemi veya gestasyonel diyabet
• Özel bazı durumlarda tip 2 diyabette geçici kullanım (ağır enfeksiyon, büyük
cerrahi girişimler veya ağır travmalar gibi)
• Glikoz düşürücü ilaçlarla yeterince kontrol altına alınamayan tip 2 diyabet
İnsülin tedavisi
Tip 1 diyabeti olan kişilere her gün insülin uygulanmak zorundadır.
Sindirim işlemi insülinin yıkılmasına neden olduğundan hap formunda
alınamaz. İnsülin tedavisi normal fizyolojik insülin salınımını taklit etmeyi
hedefler
İnsülin tedavisi şu faktörler doğrultusunda bireyselleştirilmelidir:
• Diyabetin tipi
• Enjeksiyon yapmaya istekli olma
• Yaşam biçimi
• Kendi kendine kan glikozunu izleme
• Yaş
• Beceri
• Kan şekeri hedefler
17
İnsülin formları
İnsülinler kartuş, flakon, hazır insülin kalemi olmak üzere üç ayrı şekilde
eczanelerde bulunur.
İnsülin kartuşları, kullanımı son derece kolay Humapen Ergo ve Novopen insülin
uygulama kalemi ve microfine, novofine iğne uçları ile kullanılır.
İnsülin enjektörü
Kartuş insülin flakonu
Kartuş İnsülin: 3 ml » 300 ünite
1 Flakon İnsülin: 10 ml » 1000 ünite
İNSÜLİN TÜRLERİ VE ETKİLERİ
18
İnsülin kalemi
İNSÜLİN EMİLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
• Lipohipertrofi
• Enjeksiyon dozu
• Enjeksiyon yeri ve derinliği
• Egzersiz
• Ortam ve vücut sıcaklığı
• İnsülin türü
• Yeterince karıştırılmaması sebebiyle insülin yoğunluğunun değişmesi (bulanık
insülinlerde)
KISA ETKİLİ İNSÜLİNLER
• Cilt altı, kas içi, damar içi uygulanabilir. Berrak
görünümlüdür.
• Etkisi 30 dakikada başlar; 6-8 saat devam eder.
• Humulin R, Actrapid
HIZLI ETKİLİ ANALOG İNSÜLİNLER
• Berrak görünümlüdür.
• Cilt altı, kas içi, damar içi uygulanabilir.
• Pompa tedavisinde kullanılabilir.
• Etkisi 15 dakikada başlar; 4–6 saat devam eder.
• Humalog, Novorapid, Apidra
ORTA ETKİLİ İNSÜLİNLER
• Bulanık görünümlüdür.
• Cilt altı uygulanır.
• Etkisi 60–90 dk’da başlar, 14–16 saat devam eder.
• Humulin N, Insulotard
HAZIR KARIŞIM İNSÜLİNLER
• Kısa etkili ve orta etkili insülin karışımıdır.
• Hangi oranda karıştırıldıkları etiket üzerinde
belirtilmiştir.
• Bulanık görünümlüdür
• Cilt altı uygulanır.
• Etkisi 30 dk’da başlar,14–16 saat devam eder.
• Humulin M 70/30, Mixtard 30
19
UZUN ETKİLİ ANALOG İNSÜLİNLER
• Berrak görünümlüdür
• Cilt altı uygulanır.
• Etkisi 3–4 saatte başlar,
• 18–24 saat devam eder.
• Lantus, Levemir
İNSÜLİN ETİKETLERİNDE KULLANILAN ULUSLARARASI RENK KODLAR
20
İNSÜLİN UYGULAMA YÖNTEMLERİ
1. İnsülin enjektörleri
2. İnsülin kalemleri
3. İnsülin pompası
1
2
3
İnsülin uygulama bölgeleri
Karın: Genel insülin emilimi için en uygun
bölgedir. İğnenin uzunluğunu seçerken merkezi
yağlanma göz önünde bulundurulmalı
Kollar, uyluk, kalça: İnsülin enjeksiyonu
vücudun çeşitli bölgelerinden yapılabilir.
Ancak enjeksiyonu yaparken aynı bölge içinde
kalacak şekilde enjeksiyon yerini değiştirmeniz
gereklidir. ( Enjeksiyonlar arasında 1-2 cm
mesafe bırakılmalıdır.)
Rotasyon yapılmazsa enjeksiyon bölgesindeki
yağ dokusunda şişlikler (lipohipertrofi)
gelişebilir.
Bu bölgelere yapılan insülin enjeksiyonu ağrısız olmakla beraber insülin emilimi
bozuktur.
21
İnsülin enjektörleri
0,5 ml enjektör
Enjektör üzerindeki her çizgi 1 üniteye karşılık gelir.
50 üniteye kadar insülin yapabilme imkânı sağlar
1 ml enjektör;
Enjektör üzerindeki her çizgi 2 üniteye karşılık gelir.
100 üniteye kadar insülin yapabilme imkânı sağlar
İnsülin kalemleri
• Taşınması kolaydır.
• Daha pratiktir.
• Hatalı doz çekilmesini minimuma indirir.
• Görme sorunu olan hastalarda daha uygundur.
İnsülin pompaları
• Gün içinde 24 saat ayarlanan miktarlarda sürekli insülin
verilir
• Büyük sorumluluk ve hasta uyumu gerektirir
• Maliyeti yüksektir
• Bu nedenlerle küçük sayıdaki hasta grubunda
uygulanabilmektedir.
İnsülin enjektörleri ve iğne uçları tek kullanımlıktır
1. Kullanım
2. Kullanım
3. Kullanım
Her enjeksiyon sonrasında iğne ucu değiştirilmelidir
22
4. Kullanım
İNSÜLİNİN ENJEKTE EDİLMESİ
CİLDİ KALDIRMA YÖNTEMİ
Cildi 2-3 parmakla tutup hafifçe kaldırınız
Yanlış!
Tüm elle kavranarak kaldırılmış.
Kas içi enjeksiyon riski yüksek.
Doğru
2–3 parmakla kaldırılmış, böylece
SC doku kastan uzaklaştırılmış.
23
ENJEKSİYON UYGULAMA TEKNİĞİ
1. Enjeksiyon bölgesini seçin.
2. Bölgeyi gerekliyse temizleyin.
3. Cildi parmaklarınız arasında hafifçe sıkıştırıp kaldırın.
4. İğneyi cilde batırın.
5. Enjektörün pistonuna bastırarak insülini cilt altına verin.
6. On’a (10) kadar sayın ve iğneyi ciltten çıkarın.
İNSÜLİNİN YAN ETKİLERİ
1. Hipoglisemi
2. Kilo artışı
3. Ödem
4. İnsülin antikoru oluşumu (Antiinsülin antikor)
5. İnsülin allerjisi
6. İnsülin enjeksiyonu sonucu gelişen lokal reaksiyonlar
7. Lipoatrofi
8. Lipohipertrofi
9. Somogy fenomeni (gece şeker düşmesine bağlı sabah reaksiyon olarak kan
şekeri yükselmesi)
10. Dawn fenomeni (artmış sabah erken insülin dürenci)
İNSÜLİN KALEM UYGULAMADA ÖNEMLİ NOKTALAR
• Kullanılmakta olan insülin kalemi oda sıcaklığında saklanmalıdır.
• İğne uçları en fazla 2 kez kullanılmalıdır.
24
•
•
•
•
Her iğne ve kartuş değişiminde kalemin havası çıkartılmalıdır.
İnsülin uygulama saatleri her gün aynı saatte olmalıdır.
Yapılan insülin çeşidine göre öğününü saatinde yemelidir.
İnsülin yapılan bölgeler dönüşümlü olarak kullanılmalıdır.
İNSÜLİNİ AYARLARKEN HEDEFLER NELERDİR?
HbA1C
Yemek öncesi
Kan şekeri
Diyabetlilerin
<6,5 %
80–100/dl
Yemekten 2 saat sonra
Kan şekeri
<180mg/dl
Çoğunluğu
İçin hedefler
1. Tedavi hedefleri bireyselleştirilmelidir
2. Hipoglisemi engellenmelidir
İNSÜLİNİN UYGULANMA ZAMANI
• Kısa etkili (regüler) insülinler öğünden 30 dakika önce uygulanır.
• Hızlı etkili insülinler öğünden en fazla 15 dakika önce ya da öğüne başlarken
verilebilir.
• Orta etkili ve uzun etkili insülinler öğünle doğrudan ilişikli değildir. NPH insülin
yemeklerden 30–45 dak önce yapılması tercih edilebilir. Düzenli ana ve ara
öğün alınması ve hipoglisemiden koruma önemlidir.
• Uzun etkili insülinler günün herhangi bir saatinde yapılabilir. Fakat her gün
aynı saatte yapılmalıdır.
İNSÜLİNİN SAKLANMASI
1. Açılmamış şişeler son kullanma tarihine kadar buzdolabında 2–8 OC arasında
saklanmalıdır.
2. Şişe açıldıktan sonra buzdolabında ya da 25°C’nin altında, oda sıcaklığında 28
gün saklanabilir
• Hastanede kullanırken açtığınız tarihi üzerine yazınız ve açılmış şişeyi
kullanırken tarihi kontrol ediniz.
3. Kesinlikle dondurulmamalıdır
4. Isı kaynağından uzak tutulmalıdır
5. Direk güneş ışığından ya da kuvvetli çalkalamadan hasar görebilir
25
TEDAVİ HEDEFLERİ
PARAMETRE
Açlık kan şekeri
Tokluk kan şekeri
HbA1c
Tansiyon
Trigliserid
LDL Kolesterol
HDL Kolesterol
HEDEF
80 – 120 mg/dl
< 140 mg/dl
< 6,5 %
< 120 / 80mmHg
< 150 mg/dl
< 100 mg/dl
> 40 mg/dl
Balayı dönemi nedir?
Diyabetin açığa çıkmasından ve tedaviye başlanmasından kısa süre (iki – sekiz
hafta) sonra pek çok diyabetlide balayı dönemi gelişir. Bunun nedeni kan
şekerinin normale getirilmesiyle birlikte pankreasın beta hücreleri üzerinde
yüksek kan şekerinin oluşturduğu toksisitenin kalkmasıdır. Ayrıca karaciğerdeki
şeker yapımı da azalır. Tüm tip 1 diyabetli kişiler bu dönemi yaşamaz. Bu
dönemde pankreastan az miktarda insülin üretimi gerçekleşir, dışarıdan insülin
gereksinimi azalır ve kişiler diyabet oldukları konusunda şüpheye düşebilirler.
Hatta mucize olarak lanse edilen tedavilere yönelebilirler. Balayı periyodu 1–2
haftadan 1–2 yıla kadar sürebilir. Bu dönem boyunca vücut dışarıdan çok
fazla insüline ihtiyaç duymaz. Balayı dönemi sona erdikten sonra ise insülin
gereksinimi tekrar artmaya başlar. Balayı periyodu boyunca hastalarımıza
akşam insülinlerine gerek duyulmasa bile sabah insülinlerine devam etmelerini
öneriyoruz.
Deneyimlerden vücudun tekrar daha fazla insüline ihtiyaç duyacağı
bilinmektedir. Özellikle büyüme döneminde, hastalık ya da stres varlığında
insülin gereksinimi artar. Bu gereksinim sabahları daha belirgin olabilir.
Unutulmamalıdır ki insülin enjeksiyonlarına ara verdikten sonra tekrar başlamak
zor olabilir.
Diyabetlilerin hatırlamaları gereken en önemli kural: İnsülinimi bugünden
itibaren her gün yapmak zorundayım. Eğer İnsülinimi yapmayı unutursam
diyabetim kontrolden çıkar. Tip bir diyabetim var, bugünden itibaren insüline
gereksinim duymamak gibi bir seçeneğim yok.
Hastalandığım zamanlarda da insüline gereksinim duyacağım. İhtiyacım azalsa
da, İnsülinimi yapmak zorundayım.
26
Tip 1 diyabeti olan kişilerin diğer kişilerden bilinen tek farkı, vücutlarının yeterli
insülin üretmemesidir. Bunun dışında vücutlarındaki işlevlerin tümü, organları
tamamen normaldir.
HbA1c Nedir?
• Hemoglobin kırmızı kan hücrelerinde bulunur ve oksijeni taşıyan moleküldür.
• Hemoglobin A1c kırmızı kan hücrelerinde şekerin bağlı olduğu hemoglobin
miktarını gösteri
• Bu son 3 ay içinde ortalama kan şekeri değerinin nasıl gittiğini gösteren bir
testtir.
1. Hemoglobin kırmızı kan hücrelerinde oksijeni bağlar ve taşınmasını sağlar.
Kırmızı kan hücresinde, 120 günlük yaşam süresi boyunca kan glukoz düzeyinin
seviyesine bağlı olarak, şeker molekülleri hemoglobine bağlı bulunur.
2. HbA1c kırmızı kan hücrelerinde glukozun bağlı olduğu hemoglobin
yüzdesini gösteren bir ölçü birimidir. Bu son 3 aylık dönemdeki ortalama kan
glukoz seviyesini verir. Bu yüzden her 3 ayda bir ölçülmelidir.
3. Amerikan Diyabet Birliği tarafından normal kabul edilen HbA1c değeri yüzde
7’nin altındadır.
4. Yukarıdaki grafikte kabaca HbA1c değerlerine karşılık gelen kan şekeri
değerlerini görebiliriz. Mesela, hastanın HbA1c değeri % 9 ise bu bize son üç ay
içinde hastanın ortalama kan şekeri düzeylerinin 240 mg /dl civarında gittiğini
gösterir.
DİYABETİK KETOASİDOZ (DKA)
İnsülinin belirgin bir biçimde azlığı ya da yokluğu sonucu hiperglisemi,
hiperketonomi, dehidratasyon ve asidozla seyreden, hastaneye yatış nedenleri
arasında ilk sırada yer alan ciddi bir komplikasyondur.
27
Hazırlayıcı Faktörler nelerdir?
1. İnfeksiyonlar
2. Yeni başlayan Tip 1 DM (%20–25 vakada)
3. İnsülin tedavisindeki hatalar
4. Kalp damar hastalıkları
5. Pankreatit,
6. Miyokard infarktüsü
7. Travma
8. Karbonhidrat toleransını bozan ilaç kullanma,
9. Yeme bozuklukları (özellikle tekrarlayan DKA öyküsü olan Tip 1 Diyabetli genç
kızlarda)
DKA’ da Belirti ve Bulgular nelerdir?
1-Hiperglisemi ile ilgili
• Poliüri,
• Polidipsi,
• Polifaji,
• Kilo kaybı,
2-Ketozis ile ilgili
• Halsizlik,
• Nefeste aseton kokusu
• Karın ağrısı,
• Bulantı,
• Kusma
• Kabızlık
3-Asidoz ile ilgili
• Kusmaul solunum
4-Dehidratasyona bağlı deri turgorunun bozulması
5-Bilinç değişiklikleri
• Şuur bulanıklığı
• Koma
28
Laboratuar
1. Kan glukoz düzeyi >240 mg/dl
2. Ketonemi ≥3 mmol/l,
3. Kan pH ≤7.30,
4. Serum bikarbonat (HCO3-) düzeyi ≤15 mEq/l,
5. Dehidratasyon ve asidoza bağlı olarak hafif ya da orta derecede lökositoz.
DİYABETİK KETOASİDOZ TEDAVİ PROTOKOLÜ
A-Hastanın değerlendirilmesi
1-Klinik
A-Koma derecesi
B-Dehidratasyon derecesi
C-Vital bulgular
2-Laboratuar
A-Elektrolit, BUN, kreatinin, kalsiyum, fosfat, CBC
B-Glikoz
C-Aseton
D-İdrar analizi
E-Kan gazları
3-Yapılacak işlemler
A-İzotonik serum fizyolojik i.v. verilmesi
B-Hastanın bilinci bulanıksa foley kateter takılması
C-Hasta kusuyorsa nazogastrik takılması
D-Hikâye ve fizik muayene yapılması
E-Gerekli kayıtların tutulması için takip formlarının düzenlenmesi
B-Sıvı ve elektrolit tedavisi
C-İnsülin tedavisi
Sıvı ve Elektrolit Tedavisi
Hasta dehidrate ve şokta ise:20cc kg/saatten, hasta hafif dehidrate ve taşikardik
ise:10cc kg/saatten izotonik ile yükleme yapılır.
29
Bir saat sonra düzelme olmamış ise işlem tekrarlanır. Düzelme var ise hastanın
idame ve kayıp sıvısı hesaplanır. Bu sıvı hastanın klinik ve kan osmalitesine göre
24–36–48 saate yayılarak infüzyon şeklinde gönderilir.
İnsülin Tedavisi
1saatlik yüklemeden sonra insülin infüzyon tedavisine başlanır.0.1ünite
kg/saat olacak şekilde kristalize regüler insülin iv verilir. İnsülin etkisini
uzun süre koruyamadığından 4-6saatlik 100cclik izotonik mediflex içinde
hazırlanır.100cc’lik mediflexin 40cc ile set yıkanır ve kalan miktar 4–6 saatte
infüzyon olarak gönderilir.
Potasyum replasmanı
İnsülinli mayi başlandıktan 1 saat sonra veya idrar çıkışından sonra total mayinin
içerisine KCL ampül 30-40mEq/mmol olacak şekilde eklenilir.
1. İnsülin tedavisinden itibaren 20mmol/saat verilir
2. K > 6,0 mmol/l ise K infüzyonu durdurulur
3. 2 saatte bir K kontrolü yapılır
4. K < 4,0 ise uygun dozda tedaviye devam edilir
5. EKG düzenli olarak izlenir
6. AÇT
7. Dehidratasyon bulguları izlenmeli.
Bikarbonat tedavisi
• Kan pH’sı 7,1’den yüksek ise bikarbonat verilmesine gerek yoktur.
• Kan pH’sı7.0–7,1’den düşük ise verilmelidir.(80mEq/metre2 kare den 2saatte)
Tedaviye cevabın değerlendirilmesi
• Tedaviye başlandıktan sonra saat başı kan şekeri, kan ketonu, ph veya
bikarbonat ölçümleri yapılmalıdır.
• Bu tedavi ile kan şekeri saatte 75-100mg/dl veya %10düşmelidir.
• Tedaviye alınan cevap yetersiz ise insülin dozu 0.15–0,2 Ü/kg/saate çıkılmalıdır.
• Tedavi sırasında kan şekeri 250–300 mg/dl’ye indiğinde verilen sıvıya %5
dekstroz eklenilir.
• Kan şekeri 250 mg/dl ‘de tutulacak şekilde sıvıya glukoz ilavesi ile insülin
infüzyonuna aynen devam edilir.
30
• İnfüzyon tedavisinden subkütan tedaviye geçişte kan ketonunun
negatifleşmesi, kan glukozunun 250mg/dl’nin altına inmesi, PH 7,3
bikarbonatın 15mEq/L üzerine çıkması öngörülen kriterlerdir. İntravenöz
insülininin etki süresinin kısa olması nedeni ile subkütan tedaviye insülin
füzyonuna son verilmeden ortalama 20–30 dakika önce geçilmesi gerekir.
Tedavinin komplikasyonları
1. Serebral ödem
2. Santral sinir sistemi asidozu
3. Hipernatremi
4. Laktik asidoz
5. Hipokalemi
6. Hipoglisemi
7. Geçici hepatomegali
8. Geçici katarakt
9. Hiperkloremikasidoz
HİPEROZMOLAR HİPERGLİSEMİK NONKETOTİK KOMA (HHNK)
Diyabetin ketoasidoz olmaksızın ileri derecede hiperglisemi, plazma
hiperosmolalitesi, dehidratasyon ve mental değişikliklerle karakterize bir
komplikasyondur.
HHNK Hazırlayıcı Faktörler
1. Miyokard enfarktüsü
2. Merkezi sinir sistemi hastalıkları
3. Bakımsızlık veya uygulama hataları nedeniyle tedavinin yetersiz olması
4. İnsülin tedavisinin kesilmesi
5. Enfeksiyonlar
• Pnömoni
• Septisemi
• Üriner enfeksiyon
• Abse
• Gastroenterit
• Akut viral enfeksiyonlar
31
HHNK Belirti ve Bulgular
1. KŞ >600 mg/dl
2. Poliüri, Polidipsi
3. Halsizlik
4. İleri derecede dehidratasyon
5. Cilt ve mukoz membranların kuruluğu
6. Ortostatik hipotansiyon
7. Solunum hızlı ancak kusmaul, ağır vakalarda şok
8. Taşikardi
9. Gastrik distansiyon
10. Nörolojik belirtiler
11. Konfüzyon, koma
Dehidratasyon Belirti ve Bulgular
1. Yatarken boyun venlerinde dolgunluğun azalması
2. Baş dönmesi
3. Ağızda kuruluk
4. Ciltte kuruluk ve kızarıklık
5. Yorgunluk
6. Deri turgorunun azalması
7. Mental durum değişiklikleri
8. Kilo kaybı
9. Göz kürelerinde yumuşama
10. Ortostatik hipotansiyon
11. Taşikardi
12. Hızlı solunum (Kussmaull) yoktur.
HHNK TEDAVİ
Sıvı Tedavisi
Sıvı açığı DKA’ dan daha fazla olabilir.
İnsülin tedavisi
Hastaya regüler insülin IV, her saat başı kan şekeri 250mg/dl oluncaya kadar
takip edilir.
Potasyum tedavisi
K > 5 mEg/L olacak şekilde 10–20 mEg/saat hızında verilir.
32
Bikarbonat tedavisi
Yapılmaz veya gerekli olmaz.
Diğer tedaviler
Enfeksiyon varsa uygun antibiyotikler, tromboembolitik olaylardan korunmak
için düşük doz heparin.
SEYAHAT LİSTESİNDE NELER OLMALI?
• Fazladan bir hafta yetecek miktarda insülin, enjektör veya insülin enjeksiyon
kalemi.
• Fazladan bir hafta yetecek miktarda kan glukoz ve idrar keton test çubukları.
• Doktor reçeteniz (insülin ve enjektörlerinizin yetersiz kalacağı durumlarda).
• Diyabet günlüğünüz (kayıt tutmak için).
• Peynir, kraker, kesme şeker, gibi yanınızda kolayca taşıyabileceğiniz gıdalar.
• Glukagon (ağır hipoglisemi tedavisinde kullanılmak üzere).
STRES YÖNETİMİ
Stres Kan Glikozunuzu Nasıl Etkiler?
Stres “stres hormonlarının” salıverilmesine neden olur. Bu hormonlar da kandaki
glukoz seviyesini vücuda enerji sağlamak için yükseltir.
Stres Yönetimi
• Dinlenin ve uyuyun.
• Öğün ve insülin planınızı takip edin.
• Düzenli egzersiz yapın.
• Gevşeme, meditasyon, nefes alma becerileri geliştirin.
• Eğlenceli aktivitelerde bulunun ( müzik, okuma ve hobiler).
ÇEŞİTLİ BESİNLERİN İÇERDİKLERİ KARBOHİDRAT GRAMLARI
• Ekmek grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi: 15 g karbonhidrat içerir.
• Meyve grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi: 12–15 g karbohidrat içerir.
• Süt grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi: 12-15g, karbonhidrat içerir.
• Şeker grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi: 15 g karbonhidrat içerir.
• Kuru baklagil grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi: 15 g karbohidrat içerir.
33
Süt Grubu: Bu gruptaki besinlerin 1 porsiyonu 12-15 gr karbonhidrat içerir.
1 su bardağı süt
1 su bardağı yoğurt
2 su bardağı ayran
Ekmek Grubu: Bu gruptaki besinlerin 1 porsiyonu 15g karbonhidrat içerir.
1 dilim ekmek (tost ekmeğinden biraz kalın)
1 kâse çorba
1 servis kaşığı dolusu pirinç pilavı
1 servis kaşığı dolusu bulgur pilavı
1 servis kaşığı dolusu makarna
1 servis kaşığı dolusu erişte
1 orta dilim börek (iki kibrit kutusu kadar)
1 kepçe kuru baklagil (fasulye, bezelye)
1 orta boy patates, tatlı kabak, yarım orta boy haşlanmış mısır
4 adet altınbaşak ya da form bisküvi
3 adet grisini
Meyve grubu: Bu gruptaki besinlerin 1 porsiyonu, 12-15 g karbonhidrat içerir.
1 küçük boy Elma
1 küçük boy portakal
1 küçük boy şeftali
1 küçük boy armut
1 küçük boy muz
1 küçük dilim karpuz (boydan boya)
1 küçük dilim kavun (boydan boya)
1 mandalina
1 kâse yeşil erik
1 kivi
3-4 adet kayısı
1 kâse çilek
1 kâse kiraz
Şeker grubu: Bu gruptaki besinlerin 1 porsiyonu 15 g karbonhidrat içerir.
3 tatlı kaşığı tepeleme şeker
5-6 adet kesme şeker
2 tatlı kaşığı reçel, bal, pekmez
1/3 porsiyon sütlaç, keşkül, kazandibi vb sütlü tatlı
1/2 porsiyon dondurma
1/3 orta dilim kek
34
BESİNLERİN KARBOHİDRAT İÇERİKLERİNİ GÖSTEREN LİSTELER
100 gramın içerdiği karbonhidrat miktarı
YAŞ MEYVELER
Elma (kabuklu)
Muz (soyulmuş)
Portakal (soyulmuş)
Çilek (ayıklanmamış)
Kiraz
Kayısı
Armut
Şeftali
Üzüm
Karpuz(kabuklu)
Kavun (kabuklu)
KURU MEYVELER
Kuru erik
Kuru üzüm
Kuru incir
Kuru kayısı
Karbonhidrat (gram)
13
22
12
8
14
12
13
8
17
3
4
75
78
75
65
EKMEKLER
Beyaz ekmek
Kepekli ekmek
Köy ekmeği
Mısır ekmeği
Hamburger
Tost ekmeği
Sandviç ekmeği
Karbonhidrat (gram)
52
43
40
46
55
47
55
PİŞMİŞ OLARAK 100 gramın içerdiği karbohidrat miktarı
BAKLAGİLLER Karbohidrat (gram)
Kuru fasulye
18
Nohut
16
Kırmızı Mercimek
18
Kuru barbunya
22
Yeşil mercimek
18
35
PİŞMİŞ OLARAK 100 gramın içerdiği karbohidrat miktarı
PİLAVLAR-MAKARNALAR
Karbohidrat (gram)
Sade pirinç pilavı
19
Şehriyeli pirinç pilavı
20
Bulgur pilavı
16
Mercimekli bulgur pilavı
16
İç pilav
17
Domatesli pilav
14
Makarna çeşitleri
26
Erişte
30
Fırın makarna
21
100 gramın içerdiği karbohidrat miktarı
SÜT ÜRÜNLERİ Karbohidrat (gram)
Süt
5
Yoğurt
4
Ayran
3
Dondurma
18
REÇEL, BAL
Reçel
Bal
Şeker
Karbonhidrat (gram)
67
75
100
PİŞMİŞ OLARAK 100 gramın içerdiği karbohidrat miktarı
BÖREK ve KEKLER
Karbonhidrat (gram)
Börekler
(kıymalı, peynirli)
22
Patatesli börek
29
Sade kek
67
Kek çeşitleri
54
36
PİŞMİŞ OLARAK 100 gramın İçerdiği karbonhidrat miktarı
NİŞASTALI GIDALAR
Karbonhidrat (gram)
Patlamış mısır
67
Haşlanmış patates
14
Kızarmış patates
24
Haşlanmış mısır
20
Kahvaltılık mısır gevreği
79
PİŞMİŞ OLARAK 100 gramın İçerdiği karbonhidrat miktarı
TATLILAR
Karbonhidrat (gram)
Muhallebi
19
Kazandibi
29
Sütlaç
20
Tahin helva
56
Aşure
31
Baklava
45
Tel kadayıf
37
Peynirli künefe
39
KARBONHİDRAT İÇERMEYEN ANCAK YAĞ VE PROTEİN İÇEREN BESİNLER
Kırmızı etler (kıyma, kuşbaşı, biftek, bonfile)
Tavuk ve hindi etleri
Balıklar
Yumurta
Sosis
Salam
Peynir
37
Diyabetli çocuklarda yapay tatlandırıcılar kullanılabilir mi?
Tatlandırıcılar şeker yerine kullanılabilen aynı tadı veren, sağlık açısından
sakıncası olmayan düşük kalorili veya kalori içermeyen öğelerdir. İki tür
tatlandırıcı vardır:
1- Enerji içermeyen tatlandırıcılar : (Sakarin siklomat, aspartam, asesulfam
Potasyum, sukroloz, tomatin) bunlar kan şekerini yükseltmezler
2- Enerji içeren tatlandırıcılar: Fruktoz ve şeker alkolleri (sorbitol, mannitol,
ksititol, izomalt) bunlar normal şeker kadar olmasa bile kan şekerini yükseltirler.
Marketlerde diyet veya diyabetik ürün olarak satılan gıdaların içeriğini okuyarak
1 porsiyonunda kaç gr karbonhidrat olduğunu ve hangi cins tatlandırıcı ile
hazırlanmış olduğunu bilmemiz ve buna göre ölçülü olarak normal beslenme
planımızdan bu kadar karbonhidratı düşerek kullanmamız gerekir. Örneğin
bir diyet bisküvi enerji içermeyen tatlandırıcı ile hazırlansa dahi içindeki un
karbonhidrat olduğundan kan şekerini yükseltir. Aynı şekilde diyet dondurma
içindeki süte bağlı olarak yine kan şekerini yükseltir. Bu nedenle bu gıdaları
içindeki karbonhidratı sayarak kullanabiliriz. Yani diyet veya diyabetik ürünler
serbestçe tüketilecek ürünler değildir.
38
KAYNAKLAR
1.Darcan Ş, Gökşen D. Diyabetimi öğreniyorum.2008;20-24
2. Oktay s,Erdoğan S, Olgun N, Kızılkaya N,Özcan Ş,Şahin N,Coşansu G, Çelik S,
Bektaş B, Çövener Ç, Yıldırm N, Işık Ş.Diyabet Eğitimcileri için Diyabet ajandası
2009
3.Özer E, Garipağaoğlu M.Diyabet eğitim seti. 200;21-44
4.Türkiye Endokrinoloji ve metabolizma derneği diabetes mellitus çalışma
grubu. Diyabetes Mellitus ve Koplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Klavuzu
2008;12-13-35-69
5.Dokuz Eylül Üniversitesi ve Diyabet Hemşireleri Derneğinin hazırlamış olduğu
Diyabet Hemşireleri Sertifikalı Eğitim Proğramının Kurs Notları 2009
6.Hanas R. Çocuklarda, Adolesanlarda ve Genç Erişkinlerde Tip 1 Diyabet. 2008;
20,22, 32.33.37.46.58.64.76.82.86.91.137.145.158.159.162)
7.Akıncı A, Bundak R.Çocuk ve Adölesan Diyabeti. 2009;Sayfa 40,43, 87,88
8.Diyabet ve Tıbbi Beslenme. Türk Diyabet Cemiyeti ve Türk Diyabet Ve Obezite
Vakfı. Sayfa 47-52
9.Tunçbilek E, Coşkun T,Yurdakök M. Pediatri El Kitabı (Acil Yaklaşımlar ve Tanısal
Girişimler ).Sayfa 401-405
10.Karbohidrat Sayım Yöntemi Uygulamasında Türk Mutfağı ve Damak Tadı. Uz.
Dyt. Nazan Erenoğlu Son ve Dr. Osman Son 2008 ( Sayfa 2.3.4.5.9.10.11)
BU HEMŞİRELİK REHBERİNİN EĞİTİM PLANLAMA
KOORDİNASYON KURULUNDAN ONAYI ALINMIŞTIR
BUTEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ HEMŞİRELİK HİZMET İÇİ
EĞİTİM DÖKÜMANIDIR. PARA İLE SATILMAZ, ÇOĞALTILAMAZ.
39

Download Report