Sunu3 - Geomatik Mühendisliği Bölümü

ARAZİ ÖLÇMELERİ
Topoğrafya Aletleri ve Parçaları (Teodolit)
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
BEÜ ZONGULDAK MYO İNŞAAT BÖL.
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ PROGRAMI
ZIT 201 ARAZİ ÖLÇMELERİ DERSİ NOTLARI
2014-2015 Öğretim Yılı Güz Dönemi
http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz/
İÇERİK
Kabarcıklı Düzeçler
 Dürbün
 Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Düzenleri
 Yatay Açı Kavramı
 Düşey Açı Kavramı
 Teodolit Aleti







Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Kurulması
Dürbünün Göze Uydurulması
Yatay ve Düşey Açı Ölçümü
Yatay Açı Karnesi
Düşey Açı Karnesi
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
2
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Kabarcıklı Düzeçler
Doğru ve düzlemlerin yatay ve düşey tutulmalarını
sağlayan yardımcı parçalardır. 2 tür kabarcıklı düzeç
vardır:


Küresel düzeç (kaba düzeçleme)
Silindirik düzeç (hassas düzeçleme)
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
3
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Küresel Düzeç
Küresel düzeç, küresel bir cam tüp biçiminde olup
silindirin üst kısmının iç yüzü küre kapağı biçimindedir.
Silindirin içi, yaklaşık 2 mm çapında hava kabarcığı
kalacak biçimde alkol veya eter gibi bir sıvı ile
doldurulmuştur.
Kabarcık,
sıvının
buharından
oluşmaktadır. Küresel düzecin ortalanması için,
kabarcığın dairenin tam ortasına getirilmesi gerekir.
Küresel düzeç kabarcığının ortalanması işlemine ‘kaba
tesviye’ denir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
4
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Silindirik Düzeç
Silindirik düzeç, iç yüzünün üst kısmı tor biçiminde tıraş
edilmiş silindirik bir cam borudur. Bu cam tüpün üst
kısmında bölümler bulunur. Bu bölümler arası 1 veya
2mm’dir. Silindir düzeç kabarcığının ortalanması işlemine
‘ince tesviye’ denir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
5
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Dürbün
Topografya aletlerinde dürbünler genellikle ters görüntü
verirler. Dürbünden bakış doğrultusunda göze yakın olan
oküler, gözden uzak olan kısım ise objektif ismini alır.
Oküler tarafındaki borunun içine, boru eksenine dik
biçimde bir cam levha yerleştirilmiş ve bu cam levhanın
üzerine birbirine dik iki çizgi çizilmiştir. Bu çizgilere
‘gözleme çizgileri’ denilmektedir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
6
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Dürbün
Teodolit Dürbünü
Objektif merkezi ile gözleme çizgilerinin kesim noktası gözleme
doğrultusu verir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
7
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları


Verniyerli Açı Okuma Düzenleri: eski tip teodolitlerde
kullanılmaktadır.
Çizgili Açı Okuma Düzenleri: En basit okuma mikroskobudur. Çizgi
plağı bir cam levha olup, üzerine tek bir okuma çizgisi çizilmiştir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
8
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları

Skalalı Açı Okuma Düzenleri : Mikroskobun çizgi plağı
üzerine bir skala (ince bölümler) çizilmiştir. Skala
bölüm sayılarının artma yönü yatay daire bölümlerinin
artma yönü ile ters doğrultudadır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
9
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Çizgili Açı Ölçme ve Okuma Donatımları

Optik Mikrometreli Açı Okuma Düzenleri: Bu mikroskopta yatay
daireden geçip mikroskoba gelen ışınların doğrultusu üzerine
paralel yüzlü bir cam plak konulmuş olup, bu plak bir
mikrometre vidasının döndürülmesi ile çevrilebilmektedir.
Böylelikle bölüm çizgileri yana doğru bir miktar ötelenmektedir.
Bu öteleme miktarı mikrometre vidasının skalasından
okunabilmektedir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
10
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Yatay ve Düşey Açı Kavramları
Düşey doğrultu:
Yeryüzünün
herhangi
bir
noktasındaki
yerçekimi doğrultusudur.
Yatay doğrultu: Herhangi bir
noktada düşey doğrultuya dik
olan doğrultudur.
Yatay düzlem: Düşey doğrultuya
herhangi bir noktada dik olan
düzlemdir.
Düşey düzlem: Herhangi bir
noktada
düşey
doğrultuyu
üzerinde bulunduran düzlemdir.
Yatay açı: İki düşey düzlem
arasında kalan ve yatay bir
düzlem içinde ölçülen açıdır.
Düşey açı: Bir doğrultunun
tanımlanmış belli bir doğrultu ile
düşey düzlemde yaptığı açıdır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
11
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aleti
Açıklanan yatay ve düşey açıları ölçmek için kullanılan
optik mekanik topografya aleti; teodolit olarak adlandırılır.
Teodolit genel olarak; dürbün, açı ölçme ve okuma
donanımı, düzeçler, yatay ve düşey hareket kontrol
donanımı ile tesviye vidalarından oluşur.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
12
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
13
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Bir teodolit; asal eksen, yatay eksen, silindir
düzeç ekseni ve optik (gözleme) eksenlerine
sahiptir. Yatay açıyı ölçmek için dürbün, yatay
durumda konulmuş olan bölümlü dairenin
merkezi üzerinde bulunmalı ve düşey bir eksen
etrafında dönebilmelidir.
Bu bölümlü daireye ‘Yatay daire’ ve eksene
‘Asal eksen’ denir. Farklı yükseklikte bulunan
noktaları gözleyebilmek için dürbün, bir düzlem
içinde kalarak, yatay bir eksen etrafında aşağı
yukarı hareket edebilmektedir.
Bu eksene ‘Muylu eksen’ veya ‘Yatay eksen’
denir. Muylu eksen, düşey açıları ölçmeye
yarayan bölümlü düşey dairenin merkezinden
geçer.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
14
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolitte Eksenler ve Koşulları
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
15
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Yatay ve düşey daireler ile eksenlerin yatay
ve düşey duruma getirilebilmeleri için
küresel ve silindirik düzeçler kullanılır.
‘kaba tesviye’, (küresel düzeç kabarcığının
ortalanması işlemidir. Sehpa ayakları aşağı
yukarı kaldırılıp indirilerek ortalama işlemi
gerçekleştirilir)
ve
‘ince tesviye’ (silindirik düzeç kabarcığının
ortalanması işlemidir. Silindirik düzeç
kabarcığının
ortalanmasında
tesviye
vidalarından yararlanılır) işlemleri yapılır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
16
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Ölçmelere başlamadan önce teodolit ölçme yapılacak ve daha
önceden arazi üzerinde belirlenmiş noktalar (istasyon noktaları)
üzerine getirilmesi ve bu noktalar üzerine merkezlendirilmesi
gerekir.
Merkezlendirme: Teodolit yatay dairesi merkezinin (asal eksenin)
istasyon noktasından geçen düşey doğrultu (çekül doğrultusu)
üzerine getirilmesidir. Bu işlem için çeküllerden yararlanılır. 3 farklı
çekül vardır:



İpli çekül
Baston çekül
Optik çekül
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
17
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Asal eksenin düşey konuma getirilmesine ‘teodolitin tesviyesi’
denir. Bu işlem silindirik düzeç ve tesviye vidaları yardımıyla
yapılır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
18
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması (Kurulması)
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
19
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması - Dürbünün Göze Uydurulması
Teodolit açı ölçmeye hazır hale getirildikten sonra dürbünün göze
uydurulması gerekir.
Dürbünün Göze Uydurulması: 3 adımda yapılır:
Okülerin göze uydurulması
 Görüntünün netleştirilmesi
 Paralaksın giderilmesi

Paralaks: Görüntünün gözleme çizgileri düzlemine düşmemesi
durumudur. Paralaks var ise görüntü netleştirme vidası ile giderilir.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
20
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması - Dürbünün Göze Uydurulması
Paralaksın giderilmesi:
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
21
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay ve Düşey Açı Ölçümü
Bu işlemlerden sonra gözlenen noktaya;
kaba yöneltme ve ince yöneltme yapılır.
Kaba yöneltme: Dürbünün arpacık ve gez
yardımıyla gözlenen noktaya yöneltilmesidir.
Bu işlem yatay ve düşey genel hareket
bağlama vidaları ile yapılır.
İnce yöneltme: Gözleme çizgilerinin kesim
noktasının
gözlenen
nokta
üzerine
getirilmesidir. İnce yöneltme yatay ve düşey
az hareket vidaları yardımıyla yapılır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
22
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay ve Düşey Açı Ölçümü
Tüm bu işlemlerden sonra yatay açı ve düşey açı
ölçmelerine geçilebilir. Yatay açılar 1 Tam seri ölçülür.
1 Tam seri: Teodolitin I. ve II. durumuyla yapılan açı ölçmesidir.
Teodolitin 1. Durumu: Ölçme yapan kişiye göre düşey
dairenin sol tarafta kalması durumudur.
Teodolitin 2. Durumu: Ölçme yapan kişiye göre düşey
dairenin sağ tarafta kalması durumudur.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
23
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay ve Düşey Açı Ölçümü
Yatay açı ölçmeleri sırasında;



Her gözlemeden önce teodolitin tesviyesi kontrol
edilmeli, bozulmuşsa yenilenmeli,
Teodolit asal eksen etrafında daima saat yönünde
döndürülmeli,
Gözleme noktaları uzak noktalarda, noktanın üzerinde
düşey tutulan bir jalon, yakın noktalarda ise nokta
üstünde sallandırılan bir çekül ile belirtilmelidir.
Gözlemeler jalon veya çekülün mümkün olduğunca
noktaya yakın alt kısmına yapılmalıdır.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
24
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
25
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ (Örnek)
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
26
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Karnesi
POLİGON YATAY AÇI ÖLÇME VE HESAP ÇİZELGESİ (Örnek)
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
27
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü (UYGULAMA)
Bir açık poligon dizisi için aşağıda verilen yatay açı ölçme değerleri
elde edilmiştir. Bu değerlere göre 4, 3 ve 2 numaralı poligonlardaki
yatay açı değerlerini hesaplayınız.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
28
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Yatay Açı Ölçümü (UYGULAMA)
Bir açık poligon dizisi için aşağıda verilen yatay açı ölçme değerleri
elde edilmiştir. Bu değerlere göre 4, 3 ve 2 numaralı poligonlardaki
yatay açı değerlerini hesaplayınız.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
29
TOPOĞRAFYA ALETLERİ VE PARÇALARI Teodolit Aletinin Kullanılması – Düşey Açı Karnesi
Başucu (zenit) açısı ölçülüyorsa, teodolitin I. ve II. durumlarında
yapılan okumaların toplamı 400g, eğim açısı ölçülüyor ise 200g (600g)
olmalıdır.
UYGULAMA:
Çizelgede başucu açısı (z):
bağıntısı ile hesaplanır.
z = 65.102g olur.
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
30
GELECEK HAFTA:
Arazi Çalışması - 1
İçerik:




Kroki Çizimi,
Kenar Ölçmesi,
Teodolit kullanımı,
Açı Ölçmeleri
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
31
KAYNAKLAR
 Topoğrafya Ders Notları, Doç. Dr. Mehmet Zeki COŞKUN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat
Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, Ölçme Tekniği ABD, 2006
 Topoğrafya Ders Notları, Öğr. Gör. Dr. Ufuk ÖZERMAN, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat
Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, 2012
 Topoğrafya Ders Notları, Doç. Dr. Hande DEMİREL, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat
Fakültesi Geomatik Müh. Bölümü, 2007
Arazi Ölçmeleri Ders Notları
Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ
32

Download Report