AVRUPA ĠNSAN HAKLARI MAHKEMESĠ ĠKĠNCĠ BÖLÜM AKTEPE VE KAHRİMAN / TÜRKİYE DAVASI (Başvuru No. 18524/07) KARAR STRAZBURG 3 Haziran 2014 İşbu karar Sözleşme’nin 44 § 2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup bazı şekli değişikliklere tabi tutulabilir. __________________________________________________________________________________________ © T.C. Adalet Bakanlığı, 2014. Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü, Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığı tarafından yapılmıĢ olup, Mahkeme’yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiĢ olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koĢulu ile Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü, Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 1 Aktepe ve Kahriman / Türkiye davasında, Başkan, Guido Raimondi, Yargıçlar, IĢıl KarakaĢ, András Sajó, Nebojša Vučinić, Helen Keller, Robert Spano, Jon Fridrik Kjølbro, ve Bölüm Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith’in katılımıyla Daire halinde toplanan Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi (Ġkinci Bölüm) 13 Mayıs 2014 tarihinde gerçekleĢtirdiği kapalı oturumdaki müzakereler sonucunda anılan tarihte aĢağıdaki kararı vermiĢtir: USUL 1. Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan (No. 18524/07) davanın temelinde, altı Türk vatandaĢının -Hasan Aktepe, Ferhat Aktepe, Ferdi Aktepe, Nimet Kahriman, Yadigar Aktepe ve Fatma Kahriman (―baĢvuranlar‖)- 16 Nisan 2007 tarihinde Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına iliĢkin SözleĢme'nin (―SözleĢme‖) 34. maddesi uyarınca yapmıĢ oldukları baĢvuru bulunmaktadır. 2. BaĢvuranlar, Ağrı’da görev yapan Avukat O. Günakın tarafından; Türk Hükümeti ise (―Hükümet‖) kendi görevlisi tarafından temsil edilmiĢtir. 3. BaĢvuru 22 Haziran 2010 tarihinde Hükümet’e bildirilmiĢtir. Ayrıca, SözleĢme’nin 29. maddesinin 1. fıkrası gereğince, Daire’nin, bu Ģikâyetlerin kabul edilebilirliği ve esası hakkında birlikte karar vereceği bildirilmiĢtir. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 2 OLAYLAR I. DAVANIN KOġULLARI 3. Türk vatandaĢı olup, Ağrı’da ikamet eden altı baĢvuranın isimleri ekli listede yer almaktadır. 4. BaĢvuranlar, zorunlu askerlik hizmetini yaptığı sırada, 1 Mart 2005 tarihinde hayatını kaybeden Ferit Aktepe’nin (Bundan sonra metinde ―Ferit‖ olarak anılacaktır.) yakınlarıdır. A. Davanın oluşumu 5. BaĢvuranların yakını 2004 yılında gerçekleĢtirilen yoklama sonucunda askere sevk edilmiĢtir. 6. Ferit, 31 Mayıs 2004 tarihinde temel askerlik eğitimi için birliğine katılmıĢtır. Yedi günlük iznin ardından, 14 Ağustos 2004 tarihinde Güneysu Jandarma Komutanlığı’na (Rize) atanmıĢtır. 7. Dava dosyasında yer alan belgelerden, Ferit’in askerlik hizmetini yerine getirmeye elveriĢli olduğu kabul edilmiĢtir. Ferit, yetkililere özel herhangi bir sorunu olduğunu bildirmemiĢtir. 8. Ferit, askerliği sırasında ―anksiyete bozukluğu‖ yaĢamaya baĢlamıĢtır. 9. Ferit 10 Aralık 2004 tarihinde bir dizi testten geçmiĢtir: soru formları vasıtasıyla üç envanter düzenlenmiĢtir. 10. Ferit, BECK Depresyon Envanterinde yer alan sorulara aĢağıdaki cevapları vermiĢtir: ―Öylesine üzgün ve mutsuz hissediyorum ki dayanamıyorum. / Gelecekten beklediğim hiçbir Ģey yok. / Geriye dönüp baktığımda, çok fazla baĢarısızlığımın olduğunu görüyorum. / Bana zevk veren hiçbir Ģey yok. Her Ģey çok sıkıcı. / Arada bir kendimi suçlu hissettiğim oluyor. / Cezalandırıldığımı hissediyorum. / Kendimden pek hoĢnut değilim. / Kendimi hatalarım için çoğu zaman suçluyorum.‖ AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 3 11. Ferit, BECK Anksiyete Envanterinde yer alan seçeneklerden aĢağıda belirtilenleri iĢaretlemiĢtir: ―Bacaklarda halsizlik, titreme / Çok kötü Ģeyler olacak korkusu / BaĢ dönmesi veya sersemlik / Dengeyi kaybetme duygusu / Sinirlilik / BoğuluyormuĢ gibi olma duygusu / Ellerde titreme / Titreklik / Kontrolünü kaybetme korkusu / Nefes almada güçlük / Ölüm korkusu / Korkuya kapılma / Terleme (sıcağa bağlı olmayan)‖ 12. Ferit, Kısa Semptom Envanterinde aĢağıdaki maddeleri iĢaretlemiĢtir: ―Sinirlilik ve titreme hali / Olayları hatırlamada güçlük / Çok kolayca kızıp, öfkelenme / YaĢamına son verme düĢüncesi / Ġnsanların çoğuna güvenilmeyeceği hissi / Hiçbir nedeni olmayan ani korkular / Kontrol edemediğiniz duygu patlamaları / BaĢka insanlarla beraberken bile yalnızlık hissetmek / Yalnızlık hissetmek / Hüzünlü, kederli hissetmek / Kolayca incinebilme (…) / Ġnsanların sizi sevmediğine, kötü davrandığına inanmak / Kendini diğerlerinden daha aĢağı görmek / Diğerlerinin size gözlediği ya da hakkınızda konuĢtuğu duygusu / Uykuya dalmada güçlük‖ 13. Envanterler sonrasında, aynı gün, C.C.A. tarafından konsültasyon tutanağı düzenlenmiĢtir. Tutanak Ģu Ģekildedir: ―Askere yapılan testler (BECK Anksiyete Envanteri ve BECK Depresyon Envanteri) sonucunda, askerin depresyon geçirdiği ve buna bağlı olarak intihar ve öldürme düĢünceleri olduğu tespit edilmiĢtir. Bu husus dikkate alınarak, askere gerekli psikolojik telkinler yapılmıĢ ve gerekli egzersizler verilmiĢtir. Ayrıca, komutanları tarafından gözlem altında bulundurulması, (…) silahının alınması, davranıĢ ve ruhsal problemli olanlarla arkadaĢ iliĢkisi Ģeklinde davranılması askerin bu dönemi atlatmasında faydalı olacaktır. Not: Asker, uçucu madde (bali-tiner) bağımlısı olup, bunları hala kullanmaktadır.‖ 14. 15 Aralık 2004 tarihinde, Ferit’ten silahı alınmıĢtır. 15. Ferit, 8 ġubat 2005 tarihinde askeri birliğin psikologu B.B. ile görüĢmüĢtür. B.B., Ferit’in depresyon halinin devam ettiğini, aynı zamanda uçucu madde (bali) bağımlısı olması nedeniyle davranıĢlarını kontrol edemediğini ve akut anksiyete tespit etmiĢtir. Ferit’in, uçucu madde bağımlılığının tedavisi için askeri hastaneye sevk edilmesini önermiĢtir. 16. Ferit, 22 ġubat 2005 tarihinde, aĢırı dozda uyku ilacı alarak intihar giriĢiminde bulunmuĢtur. 4 AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 17. Ġl Jandarma Komutanı Ġ.K., 23 ġubat 2005 tarihinde, Ferit’in hastaneye kaldırıldığını ve uyuĢturucu madde kullandığının tespit edildiğini bildiren bir rapor düzenlemiĢtir. Ġ.K. ―Raporu düzenleyenin kanaati‖ bölümünde, aĢağıdaki açıklamada bulunmuĢtur: ― Madde bağımlılığına düĢkünlüğü var; disiplini zayıf; takip edilmeli ve kontrol altında tutulmalıdır.‖ 18. Rize Devlet Hastanesi Psikiyatristi E.K. Ferit’in 23 ġubat 2005 tarihinde yapılan muayenesinde ―uçucu madde kötüye kullanma‖ tanısı ile Samsun Askeri Hastanesine sevk edilmesinin uygun olduğunu bildirir bir rapor düzenlemiĢtir. 19. Ferit’in 24 ġubat 2005 tarihinde, Ġlçe Jandarma Komutanı Ġ.K. ve Personel Lojistik ĠĢlem Astsubayı olarak görevli O.A. tarafından, disiplin soruĢturması kapsamında Ģüpheli sıfatıyla ifadesi alınmıĢtır. 22 ġubat 2005 gecesi karakol silahsız nöbetçisi olduğu halde neden nöbetine geçmediği sorusuna Ģu yanıtı vermiĢtir: ―(...) 22.02.2005 günü, saat 19.30’da (…) uyku hapları aldım. Nöbetim olduğunu bilmiyordum. [GörünüĢe göre] Nöbetçi ÇavuĢ, beni uyandırmaya çalıĢmıĢ; fakat ben uyku hapı aldığımdan herhangi bir Ģey hatırlamıyorum.‖ 20. Ferit’in, yukarıda bahsi geçen üstleri tarafından, sabah uyumaya devam etmesi ve daha sonra hastaneye kaldırılarak uyuĢturucu madde aldığının tespit edilmesi ile ilgili olarak aynı tarihte Ģüpheli olarak ifadesi alınmıĢtır. Ġfadesinin ilgili bölümleri aĢağıdaki Ģekildedir: ―23.02.2005 günü uyandığımda Rize Devlet Hastanesindeydim. 22.02.2005 Salı günü, psikolojik rahatsızlığım nedeniyle, Rize Ġl Jandarma Komutanlığında bulunan PDRM’ ye [Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Merkezi] sevk almıĢtım. PDRM’ ye gittim. Doktor gelmediği için, oradaki ilgili personelle görüĢtüm. Oradan ayrılarak, Rize çarĢı merkezine gittim. Ġsmini hatırlamadığım bir eczaneden 1,8 TRY karĢılığında uyku ilacı aldım. Daha sonra birliğime katıldım. Saat 19.30 sıralarında intihar etmek için, Bölük tuvaletinde 40 tane uyku ilacı aldım. Kutusunu tuvalete attım. Ardından, yatmak için yatağıma gittim.‖ AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 5 21. Ferit 27 ġubat 2005 tarihinde Samsun Askeri Hastanesi Psikiyatri Servisine gitmek üzere garnizondan ayrılmıĢ; burada konsültasyon hizmeti almıĢtır. 22. 28 ġubat 2005 tarihinde Samsun Askeri Hastanesine gitmiĢtir. Doktorlar kendisini muayene etmiĢ ve ilaç tedavisi uygulanmasına karar vermiĢtir. 23. Ferit, 1 Mart 2005 tarihinde saat 10.00 civarında geri gelmiĢ ve haber vermek için Personel Lojistik ĠĢlem Astsubayı O.A.’nın yanına gitmiĢtir. Birliğe döndüğünde, emre itaatsizlik ve komutanlık bölgesinde uyuĢturucu madde kullanma nedeniyle disiplin iĢlemlerinin baĢlatıldığını öğrenmiĢtir. Aynı gün, saat 14.00 civarında, Jandarma Komutanı S.ġ.’den ilçe merkezine giderek telefon etmek için izin istemiĢtir. Aynı gün, saat 15.00’e doğru, 2 no’lu koğuĢta, arkadaĢı S.K.’nın tüfeğiyle ağır Ģekilde yaralanmıĢ halde bulunmuĢtur. Öncelikle Güneysu Hastanesi’ne götürülmüĢ; burada ilk müdahalede bulunulmuĢtur. Hemen akabinde, Rize Hastanesine sevk edilmiĢ; daha sonrasında ise Trabzon Üniversitesi Hastanesi’ne yönlendirilmiĢtir; sevki sırasında yaraları nedeniyle saat 17.00 civarında hayatını kaybetmiĢtir. B. Ferit Aktepe’ nin intiharıyla ilgili ceza yargılaması 24. Rize savcısı ve jandarmadan oluĢan bir ekip, olaydan sonra, inceleme yapmak ve delil unsurları toplamak amacıyla saat 15.15’te olay yerine gitmiĢtir. 25. Olay yeri tespit tutanağı düzenlenmiĢ; olay yeri krokisi çizilmiĢ ve fotoğraflar çekilmiĢtir. 26. Olay yerinde, er S.K.’ya ait G-3 tipi tüfek, iki adet kovan, bir adet dolu fiĢek ile on yedi adet mermi bulunmuĢtur. 27. Jandarma Komutanı ġ.S. ile er B.D.’nin, Rize savcısı tarafından ifadesi alınmıĢtır. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 6 28. Ferit’in ellerinde atıĢ kalıntısı araması yapılmıĢtır. Bulunan kovanlar, dolu fiĢek ve on yedi mermi ile müteveffanın olay sırasında üzerinde bulunan tüfek ve elbiseleri balistik ve parmak izi incelemeleri yapılmak üzere alınmıĢtır. 29. Müteveffanın cesedi üzerinde ayrıntılı harici muayene, Askeri savcı ile Askeri savcı yardımcısı huzurunda yapılmıĢtır. 30. Trabzon Adli Tıp Kurumu’nda klasik otopsi yapılmıĢtır. Yapılan otopsi neticesinde, Ferit’in bitiĢiğe yakın ateĢ mesafesinden yapılan atıĢ neticesinde hayatını kaybettiği sonucuna varılmıĢtır. Mermi giriĢ deliği sol gözün üzerinde bulunduğu tespit edilmiĢtir. Düzenlenen raporda, ölüm nedeni, kiĢinin ateĢli silah mermi çekirdeği yaralanmasına bağlı kafatası kırığı ile kan kaybı olarak belirtilmiĢtir. 31. Askeri savcı 2 Mart 2005 tarihinde olay yerine giderek ceza soruĢturması açmıĢtır. Aynı zamanda, idari soruĢturma baĢlatılmasına karar verilmiĢtir. 32. Rize savcısı 3 Nisan 2005 tarihinde, olayların askeri bölgede yaĢanmıĢ olması nedeniyle yetkisizlik kararı vermiĢtir. 33. Balistik bilirkiĢi incelemesi yapılmıĢtır. BilirkiĢiler, Ferit’in ölümüne neden olan G-3 tipi tüfeği incelemiĢler ve söz konusu silahın çalıĢır durumda olduğu sonucuna varmıĢlardır. Biçimlerinin bozulması nedeniyle, iki mermi üzerinde karĢılaĢtırmalı inceleme yapılamamıĢtır. 34. Askeri savcı, ceza soruĢturması kapsamında, müteveffanın arkadaĢlarının ve üstlerinin yanı sıra yakınlarının da ifadelerini almıĢtır. Ġfadelerin, somut olayla ilgili bölümleri Ģu Ģekildedir: S.K., Er : ―Ferit AKTEPE’ yi tanıyorum; zira yaklaĢık 3 aydır aynı bölükteydik. Bölükte badi sistemi olduğundan, biz Ferit’le badiydik. Her zaman birlikteydik. 2. koğuĢta yataklarımız altlı üstlüydü. Bildiğim kadarıyla, ailesiyle herhangi bir sorunu yoktu. Para da alıyordu (…) Bir ay kadar önce, Ferit bana psikolojik sorunları olduğunu ve istirahat almak için hastaneye gitmek istediğini söylemiĢti ama Astsubay O.A.’ nın onu göndermediğinden yakınmıĢtı. 15 gün kadar önce, K.Y. onu terzide burnuna bali çekerken görmüĢ ve poĢeti elinden alarak onu uyardım. Bildiğim kadarıyla Ferit bir hafta kadar önce de bir defa daha bali çekmiĢti ve gece nöbet tutmak için uyanamamıĢtı. Sabahleyin, birliğin dispanserine yollanmıĢtı. Orada, Rize AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 7 Devlet Hastanesi’ne sevk edilmiĢti. Döndüğünde, Samsun Asker Hastanesi Psikiyatri Servisine nakledildi. (…) Onu son gördüğümde, geçen PerĢembe günü, hastaneye gideceği için mutluydu. Ġstirahat de alacağını söylüyordu. Bununla birlikte, Salı günü hastaneye döndüğünde, baĢkalarından duyduğum kadarıyla, nöbet tutma ve uçucu madde kullanımı sorunları nedeniyle mahkemeye verildiği öğrenmiĢ ve Astsubay O.A.’yı görmeye gitmiĢ, O.A. da bunun doğru olduğunu söylemiĢ. O.A.’ya ―Komutanım, beni suçladınız mı?‖ diye sormuĢ; O.A. da gülerek ―Evet, suçladım, n’oldu?‖ demiĢ. Daha sonra bulaĢık yıkamak için kantine gitmiĢti. Giderken, I.G. onunla karĢılaĢmıĢ; moralinin bozuk olduğunu görünce onunla konuĢmaya çalıĢmıĢ ama baĢaramamıĢ. Ona tuvalete gittiğini söylemiĢ ve sonrasında kendini öldürmüĢtü.‖ ġ.S., Güneysu Merkez Jandarma Karakol Komutanı: ―Ferit AKTEPE 3 aydan beri bizim birlikteydi (…) Psikolojik sorunları olması nedeniyle, psikolojik konsültasyon için 4-5 defa Rize Ġl Jandarma Komutanlığına gönderildi (…) Bildiğim kadarıyla, geçen ÇarĢamba günü, Rize PDRM’den [Psikolojik Danışma ve Rehberlik Merkezi] döndüğünde, gece nöbeti için uyandıramadık. Ertesi gün, birliğin doktorunu getirdik ve doktor, onu koğuĢta muayene etti. Daha sonra, ambulansla Rize Hastanesi’ne sevk edildi. Aynı gün, Samsun Askeri Hastanesi’ne sevki yapıldı ve birliğe geri geldi. Ben, bu olayda onu görmedim. Fakat isimlerini hatırlamadığım baĢka askerlerden duydum: Onlara, PDRM’ den döndüğünde, intihar etmek için 40 tane uyku ilacı aldığını söylemiĢ. Bölükteki komutanımız O.A.’nın, bu konuyla ilgili olarak kendisiyle konuĢtuğunu biliyorum. Pazar günü, nöbetçi subaydım ve onu saat 8’de Samsun Hastanesi’ne gönderen benim. O sırada anormal hiçbir Ģey yoktu. (…) Ferit Ģimdiye kadar hiçbir Ģeyden Ģikâyet etmedi. Ġzinden döndüğünde, Uzman ÇavuĢ T.Ö.’nün kendisine ―Ģerefsiz‖ dediğini ve bu durumun kendisini incittiğini söylemiĢti. Bunu dikkate almamasını; Uzman çavuĢ T.’nin kötü niyetli olmadığını, her zamanki hali olduğunu, onun böyle biri olduğunu söyledim. (…)‖ K.Y., OnbaĢı: ―(...) Genel olarak herkese iyi davranırdı. Yakın arkadaĢlarından biriydim. Birkaç sefer ―Bu askerlik ne zaman bitecek? Samsun’a gitmek, dinlenmek istiyorum.‖ dedi. Dün [olay günü] birliğe öğlene doğru geldi. Moralinin bozuk olduğunu; çünkü istirahat alamadığını söyledi. Kafeteryada, isimlerini hatırlamadığım diğer askerlerden suçlandığını öğrendi. Öğle yemeğini yemedi; çöpe attı. DüĢüncelere daldı. Saat 13.30 sıralarında, Astsubay O.A.’yı görmeye gitti. (…) Onu, diğer askerlerle gördüm; her zamankinden daha neĢeliydi; gülüyordu; arkadaĢlarıyla eğleniyordu. Kalorifer tesisatçısı olduğum için, iĢimi yapmak üzere oradan ayrıldım. Kısa bir süre sonra, ısıtmayla uğraĢırken, iki el ateĢ sesi duydum. (…)‖ Ġ.B., Er: ―(…) Ferit’le aramız iyiydi. Bira raya geldiğimizde, bana askerlikten sıkıldığını, nasıl biteceğini söylüyordu. (…) Hastaneye gitmeden önce onu gördüm; istirahat almaya gittiğini, biraz dinleneceğini söyledi. Bunaldığını söyledi. Dün [olay günü], aynı masada yemek yedik. Yemek sırasında çok düĢünceliydi. Hatta yemeğini bile yemedi. Daha sonra, kafeteryada çay içtik. Ġstirahat alamadığını, kendisi ile ilgilenilmediğini ve üzüldüğünü söyledi. (…)‖ C.D., OnbaĢı : ―(…) Dün [olay günü], saat 14.00 civarı, beni görmeye geldi. ―O. Astsubay, beni mahkemeye vermiĢ; mesajı sen mi çektin?‖ diye sordu. Bu sırada, gerçekten çok üzgündü. Ben de mesajı çekenin ben olmadığımı söyledim. (…) KoğuĢa herkes girebilir. Hiç kimse benden, koğuĢa giriĢ çıkıĢları kontrol etmemi istemedi. Ben, santral görevlisiyim. Hiç kimse benden, koğuĢa giriĢ çıkıĢları kontrol etmemi istemedi. Olaydan bir hafta önce, Ferit bana ―O. beni mahkemeye vermiĢ. En az bir sene hapis cezası alırsın dedi. Ben Ģimdi ne yapacağım?‖ dedi. Ben de, o kadar ceza almazsın diyerek teselli ettim. Ferit, bölüğümüze geldiğinde, Uzman ÇavuĢ Ġ.P.’nin yazıcısı olarak görevlendirilmiĢti. Ġ.P., benden, civardaki bütün lokantaların yemek menülerini öğrenmemi istiyordu. Daha sonra da, Ferit’i yemek almaya 8 AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI gönderiyordu. Hatta zaman zaman evine de istiyordu. Ferit, bazen bana ―Bu kadarı yeter, ben köle miyim, neyim?‖ diyordu. YaklaĢık 3 hafta kadar önce, Ferit’e, uzman çavuĢun aynı isteğini söyledim. Yapmayacağını söyledi. Bildiğim kadarıyla, bunun üzerine, Uzman ÇavuĢ Ġ.P., Ferit’i yazıcılık görevinden aldı. Onun yerine, kısa dönemlerden bir eri yazıcı yaptı. Uzman ÇavuĢ Ġ.P.’nin, diğerlerine ―BoĢ verin bunu [halk ağzında], dıĢlayın bu askeri‖ demiĢti. Ayrıca, Ferit bölük çamaĢırhanesinde görevli olduğu için, yasak olduğu halde, Uzman [çavuĢ] Ġ.P., Ferit’e poĢetle çamaĢırını veriyor ve makinede yıkattırıyordu. Uzman ÇavuĢ T.Ö. de Ferit’in problemli olduğunu bildiği için üstüne gidiyor, Kalkandere Ġlçe Jandarma Komutanlığından geldiği için Ferit’i hor görüyordu. Uzman ÇavuĢ T.’nin Ferit’e ―Dalağını s…, puĢt‖ dediğini gördüm. YaklaĢık 1 ay önce, Ferit, halen Uzman [çavuĢ] Ġ.P.’nin yazıcısıyken, santralde bulunduğum esnada, saat 17.00 civarı, Uzman [çavuĢ] T., Ferit’e ne yaptığını sordu. Ferit, üst yazı yazdığını söyledi; bunun üzerine ―Yalan söylüyorsun, puĢt; senin gibilerle çok uğraĢtım. Sana bir hatıra bırakırsam, ömrün boyunca beni unutmazsın.‖ dedi. Genel olarak, Uzman [çavuĢ] T.’nin bütün askerlere ―Ģerefsiz‖ ya da ―puĢt‖ gibi sözler söylediğini duydum. Hatta bana da söyledi. Hatta,Uzman [çavuĢ] T.’nin daha önceki yazıcısı ÇavuĢ G.Y. de, T.’nin bu tür hakaretleri nedeniyle babasını çağırmıĢ ve sonrasında G.Y., Ġl Jandarma Komutanlığına tertip edilmiĢtir. (…)‖ T.Ö., Uzman ÇavuĢ: ―(...) Ferit AKTEPE yaklaĢık iki buçuk aydan beri Ġlçe Jandarma Komutanlığındaydı. Öncelikle, uzman ÇavuĢ Ġ.P.’nin emrinde cezai soruĢturma bölümündeydi. Bilgisayarla fazlaca oyalandığından ve politik müzikler (Ahmet Kaya, vb.) dinlediğinden Astsubay O.A.’nın emrine, karargâha sevk edilerek çamaĢırhanede görevlendirilmiĢtir. Bildiğim kadarıyla, psikolojik sorunları vardı. Kimi zaman düĢünceliydi; sanki yokmuĢ gibiydi. Silahsız nöbet tutuyordu. Son günlerde, nöbetlerini tutmakta sıkıntılar vardı. Psikolojik sorunları olduğunu bildiğimizden, askerliğe alıĢması için ona karĢı toleranslı bir tutum sergiliyorduk. Herhangi bir sorunla ilgili olarak yakınmak için hiçbir zaman beni görmeye gelmedi. Zaten duygularını ifade etmekte de zorluk yaĢıyordu. (…)‖ Ġ.P., Uzman ÇavuĢ : ―(…) Bilgisayardan anladığı için, psikolojik sorunu nedeniyle silah teslim edilmediğinden kendi kısmıma komutanın emri ile yazıcı olarak aldım. YaklaĢık bir ay kadar yazıcı olarak görev yaptı. Bu sırada kendisi ile konuĢtuğumda sorunu olmadığını, iyi olduğunu söyledi. Ancak, diğer rütbelilerin Ferit’e sürekli görev vermesinden dolayı ruh halinin de kaldıramayacağını düĢündüğümden ezilmesini istemedim ve yeni gelen kısa dönemlerden birisini yazıcı olarak aldım ve daha sonra Ferit, bölükte çamaĢır sorumlusu olarak görev yapmaya baĢladı. ÇamaĢır sorumlusu olduğu zaman, çamaĢırlarımı poĢet içerisinde getirip, makinenin kapağını kendisine açtırdıktan sonra çamaĢırlarımı kendime makineye koymak suretiyle yıkattım. Ancak, görevim gereği de kirli çamaĢırlarımın askerler tarafından görünmesi beni rencide eder. ÇamaĢırlarımı kesinlikle Ferit’e yıkatmadım. (…) Ben, Uzman ÇavuĢ T.’nin, Ferit’e hakaret ettiğini görmedim. Ancak, Ferit bana, Uzman ÇavuĢ T.’nin, benim yokluğumda, kendisine çok fazla iĢ verdiğini söyledi. Ben de Uzman ÇavuĢ T.’ye bu durumu ilettim; bana, yazıcısının olmadığını ve yazıcı gelene kadar kendisi için de çalıĢması gerektiğini söyledi.‖ O.A., Personel Lojistik ĠĢlem Astsubayı: ―(…) Ferit, bölüğümüze Kalkandere Ġlçe Jandarma Komutanlığından psikolojik sorunları olması nedeniyle tertip edilmiĢti. (…) Onunla birçok kez birebir görüĢtüm. Bana ailesi ile ilgili sorduğumda ―Komutanım, bu konuda konuĢmak istemiyorum.‖ dedi. (…) Ferit’in Ģahsi dosyasından görüleceği üzere, Rize Ġl Jandarma Komutanlığına Psikolojik DanıĢma Merkezi’ne isteği üzerine gönderdik. En son 10 gün kadar önce, bana, Rize Devlet Hastanesi Psikiyatri Servisine gitmek ve istirahat almak istediğini söyledi. Ben de bölük komutanı ile AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 9 görüĢtüm ve oraya gönderdik. Hastane dönüĢü, dün, sabah saat 9.30 civarı, bana dönüĢ tekmili verdi. Ben de ne olup bittiğini sordum. Bana, doktorun kendisiyle ilgilenmediğini; ilaç yazdığını ve gönderdiğini söyledi. Saatini tam hatırlayamıyorum; odamda çalıĢırken tekrar yanıma gelerek ―Komutanım, suç dosyamı gönderdiniz mi?‖ diye sordu. Ben de, bu konuyu bölük komutanıyla görüĢmesini söyledim; o da odadan ayrıldı. (…) Ferit’e hiçbir üssünün kötü davrandığını duymadım ve görmedim. Yalnızca, her askere hata yaptığında olduğu kadar uyarı yapılmıĢ olabilir. Net olarak hatırladığım, Ferit’le ilgili bir olay yoktur. Bildiğim kadarıyla, kimse ile husumeti yoktu. Kendisi ile birebir de çok konuĢmuĢ olduğum için intihar etmesine de çok ĢaĢırdım. UyuĢturucu madde kullanması ile suç dosyası ile ilgili ifadesini ben almıĢtım. Ġfadesinde de bana ―Komutanım, intihar etmek için 40 tane uyku ilacı aldım. (…) dedi. Neden intihar etmek istediğini sormadım.‖ Ġ.K., Astsubay, Güneysu Ġlçe Jandarma Komutanı : ―(…) Kalkandere’de psikolojik sorunlar yaĢadığını ve bölüğümüze tertip edildiğini tespit ettim. (…) Kendisine silah vermedim. Göz önünde olsun diye, karargâhta uzman çavuĢun yanında görevlendirdim. 4-5 defa, il merkezine, psikolojik danıĢmana gönderdim. Kendim de birçok defa görüĢtüm. Bu görüĢmeler sırasında, bana somut olarak herhangi bir yakınmada bulunmadı. (…) UyuĢturucu madde bağımlılığı teĢhisi konularak, Samsun Askeri Hastanesi Psikiyatri bölümüne sevk edildi. Ben de, Pazar günü randevusunu alarak, hastaneye gönderdim. Dün, saat 10.00 civarı, bana, hastaneden döndüğünü bildirdi. Ne yaptığını sorduğumda, ―Ġlaç verdiler; benimle ilgilenmediler.‖ dedi. Ben de, ilaçlarını kullanmasını söyledim. (…) (…) KoğuĢ sorumlusu B.S., koğuĢu temizledikten sonra, gündüz saatlerinde silah ve mühimmatlar koğuĢta ranzaya asılı olduğu için koğuĢlara hiç kimsenin girmemesi için nöbet tutar. Dün, saat 14.00 sularında, kontrol için göndermiĢtim. Böyle durumlarda, santral görevlisi, giriĢ ve çıkıĢları kontrol eder. Ferit’in adına zimmetli silahı yoktur. Kendini vurduğu silah, S.K.’ya ait G-3 tipi tüfektir. Ferit ve S.K., aynı ranzada altlı üstlü yatıyorlardı; silah, ranzaya asılı Ģekilde duruyordu.‖ 35. Ġdari soruĢturma komisyonu, yürütülen idari soruĢturma sonunda, 11 Mart 2005 tarihinde bir rapor düzenlemiĢtir. Bu raporun ilgili bölümleri Ģu Ģekildedir: ―KAZANIN VE OLAYIN NEDENLERĠ: a. Doğrudan neden: [Er Ferit Aktepe’ nin] 28 ġubat 2005 tarihinde Samsun Asker Hastanesi’ne sevki sırasında ―hava değiĢimi ya da istirahat‖ alamaması b. Dolaylı neden: Güneysu Ġlçe Jandarma Komutanlığı tarafından 24 ġubat 2005 tarihinde ―nöbet yönetmeliğine aykırı hareket etme ve uçucu madde kullanma‖ nedeniyle hakkında iki suç dosyası düzenlendiğini ve bunların Ġl Jandarma Komutanlığına gönderildiğini öğrenmesi BU TÜR KAZA VE OLAYLARIN ÖNLENMESĠ ĠÇĠN TAVSĠYELER: Psikolojik sorunları olan erlerin, RDM’ yi [Rehabilitasyon DanıĢma Merkezi] ziyaret isteklerini programlayarak, kendilerine verilen sorumluluk ve görevlerin uygun niteliğine ciddi dikkat göstererek, RDM danıĢmanının raporlarını dikkate alarak, üstler, önlemler ve sonuç olarak uygulanan denetim ve takipler sayesinde AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 10 düzenli Ģekilde takibi ve denetimi sayesinde benzer kaza ya da olayların önlenebileceği kanısındayız. SORUġTURMA KOMĠSYONUNUN OLAYA ĠLĠġKĠN DEĞERLENDĠRMESĠ VE GÖRÜġÜ: Rize Ġl Jandarma Komutanlığı’nda birliğe katılmasından itibaren, psikolojik sorunları nedeniyle er Ferit AKTEPE’ ye herhangi bir silah verilmemiĢtir. Haftada iki defa olmak üzere, Eğitim Bölüm BaĢkanlığı tarafından sağlanan psikologla görüĢmüĢtür. 22 Eylül 2005 tarihinde Rize Devlet Hastanesi’nde hastaneye yatırılmasının akabinde, uçucu madde kullanımı (bali) nedeniyle uzman psikiyatrist tarafından Rize Asker Hastanesine sevk edilmesi talimatı verilmiĢtir. 27 ġubat 2005 tarihinde garnizondan ayrılmıĢ ve 28 ġubat 2005 tarihinde Rize Asker Hastanesi Psikiyatri Servisine gitmiĢtir. Burada doktorlar tarafından muayene edilmiĢ; ilaç tedavisi yazılmıĢ ve garnizonuna geri gönderilmiĢtir. 1 Mart 2005 tarihinde garnizonuna geri gelen Er Ferit AKTEPE’ nin ―uçucu madde bağımlısı‖ olduğu ve orduya gelmeden önce uçucu madde (bali) kullandığını bizzat açıkladığı tespit edilmektedir. Ayrıca, sivil hayatta çok sayıda hırsızlık olayına karıĢmıĢ ve güvenlik birimleri tarafından bu bağlamda aranmıĢtır. Er Ferit AKTEPE, arkadaĢlarına hava değiĢimi almak için asker hastanesine gittiğini söylemiĢtir. Samsun Asker Hastanesi’nde hava değiĢimi ya da istirahat yerine, ilaç tedavisi verilmiĢtir. -Kendisiyle ilgilenilmediğini düĢünerek- bunu sorun yaptığı görüĢündeyim; bir kriz geçirmiĢ ve 1 Mart 2005 tarihinde saat 15.10’da ateĢli silahla intihar etmiĢtir.‖ 36. Mehmetçik Vakfı (askerlik hizmetleri sırasında yaralanan ya da hayatını kaybeden askerlerin yakınlarına yardım amacı taĢıyan vakıf) 24 Mayıs 2005 tarihinde, Ferit’in ailesine 5.414 Türk lirası (olayların meydana geldiği dönemde yaklaĢık 3.110 avro (EUR)) para yardımında bulunmuĢtur. 37. Trabzon askeri savcısı 30 Aralık 2005 tarihinde, ceza soruĢturması sonunda, Ferit’in intihar ettiği sonucuna vararak ve askeri makamlara herhangi bir ihmalkârlığın yüklenemeyeceğini göz önünde tutarak, kovuĢturmaya yer olmadığına dair karar vermiĢtir. Askeri savcı, Ferit’in fazlasıyla etkilendiğini zira hava değiĢimi alamadığını ve bu durumun kendisinde birdenbire psikolojik krize neden olduğunu ve bunun, arkadaĢı S.K.’ya zimmetli tüfeği almaya sevk ettiğini ve intihar etmek amacıyla sol gözüne ateĢ ettiğini tespit etmiĢtir. Bu sonuca varırken, bilhassa yerinde yapılan (in situ) soruĢturma raporuna, olay yeri krokisine ve fotoğraflarına, bilirkiĢi raporlarına, tanık ifadelerine, tıbbi raporlara, otopsi raporuna ve balistik bilirkiĢi inceleme raporuna dayanmıĢtır. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 11 38. BaĢvuranlar 25 Ağustos 2006 tarihinde, yakınlarının ölüm koĢulları ve sorumluları hakkında yürütülen soruĢturmanın yetersiz oluĢundan Ģikâyet ederek kovuĢturmaya yer olmadığına dair karara itiraz etmiĢ ve soruĢturmanın geniĢletilmesini talep etmiĢlerdir. BaĢvuranlar bilhassa, aĢağıdaki iddiaları ve soruları dile getirmiĢlerdir: — Askeri yetkililer, yakınlarının ciddi sorunları olduğunu ve intihar riski bulunduğunu biliyorlardı; — Askeri yetkililer, intiharın gerçekleĢmesini önlemek amacıyla tüm tedbirleri almamıĢlar; tam tersine, bilhassa, uzmanların görüĢlerinin aksine, sağlık durumu nedeniyle zaten hassas olan yakınları hakkında disiplin soruĢturmaları açarak bu duruma katkıda bulunmuĢlardı; — Rize Devlet Hastanesi Psikiyatristinin konsültasyonu akabinde, 8 ġubat 2005 tarihinde, yakınları, yanında refakatçi bulunmadan, yalnız baĢına, Samsun Askeri Hastanesine nakledilmiĢti; — Ferit’in dosyasının Samsun Asker Hastanesi’ne gönderilip gönderilmediği sorununa iliĢkin herhangi bir inceleme yürütülmemiĢ ve dosyanın gönderilmesi halinde ise, doktorların böyle bir durumu ek incelemeler yapmaksızın ya da hastaneye yatırmaksızın nasıl tedavi edebildiler? — ne yetkili makamlar ne de doktorlar, intihar riski bulunduğunu bilmelerine rağmen, yakınlarına hava değiĢimi hatta istirahat dahi vermemiĢlerdir; — yakınlarının nöbet tutturmaya devam etmek uygun bir tedbir değildi; zira gece nöbetleri onun durumundaki biri için tehlikeliydi ve silahsız nöbet tutturulması küçük düĢürücüydü; — silahlara bu denli kolay ulaĢılması ciddi bir ihmalkârlıktı; — yakınlarını neredeyse intihar etmeye ―iten‖ üstlerin sorumluluğu hakkında herhangi bir inceleme yapılmamıĢtır. 39. Erzincan Askeri Mahkemesi 28 ġubat 2006 tarihinde, intihara üçüncü bir Ģahsın neden olduğu ya da hayatına son vermesi için ilgiliyi AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 12 kıĢkırttığı ya da yardım ettiğini açıklamaya elveriĢli deliller bulunmadığı kanaatine vararak, baĢvuranların kovuĢturmaya yer olmadığına dair karara itirazının reddine karar vermiĢtir. C. Tazminat davası 40. BaĢvuranlar, 17 Nisan 2006 tarihinde Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesi’ne, - Ferit’in askerliği sırasında baskıya ve aĢağılayıcı muamelelere maruz kaldığını; - Üstlerinin Ferit’ ten askerlikle ilgisi olmayan hizmetler talep ettiklerini; - Haksız yere disiplin soruĢturmasına tabi tutulduğunu; - Ciddi psikolojik rahatsızlıklar geçirmesine rağmen gerektiği Ģekilde tedavi edilmediğini ileri sürerek tazminat talebiyle baĢvuruda bulunmuĢlardır. 41. Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesi 18 Ekim 2006 tarihli kararla, baĢvuranların talebini, özellikle 30 Aralık 2005 tarihli kovuĢturmaya yer olmadığına dair karara dayanarak reddetmiĢtir. Mahkeme, intiharın temelinde yatan olaylar ile askeri idareye yüklenebilir herhangi bir kusur arasında nedensellik bağı bulunmadığı sonucuna varmıĢtır. 42. Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesi 14 ġubat 2007 tarihinde, ilgili Ģahıslarca yapılan düzeltme baĢvurusunu da reddetmiĢtir. II. ĠLGĠLĠ ĠÇ HUKUK KURALLARI VE UYGULAMASI 43. Somut olayla ilgili iç hukuk kuralları ve uygulaması Kılınç ve diğerleri / Türkiye (No. 40145/98, § 33, 7 Haziran 2005), Salgın / Türkiye (No. 46748/99, §§ 51-54, 20 ġubat 2007), Abdullah Yılmaz / Türkiye (No. 21899/02, §§ 32 ve 35-39, 17 Haziran 2008), ve Yürekli / Türkiye (No. 48913/99, §§ 30-32, 17 Temmuz 2008) kararlarında belirtilmektedir. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 13 44. Olayların meydana geldiği tarihte yürürlükte olan Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğinin (86/11092 sayılı 24 Kasım 1986 tarihli Yönetmelik) 5. maddesi Ģu Ģekildedir: ―Yükümlülerin ilk sağlık muayeneleri Askerlik Kanunu gereğince son yoklama sırasında askerlik Ģubelerinde toplanan askerlik meclisindeki iki tabip (birisi sivil olabilir) tarafından aĢağıdaki Ģekilde yapılır. 1) Ruh ve beden durumları ile iç organları dikkatle gözden geçirilir, nabız sayılır, kan basıncı ölçülür, çıplak olarak belirlenen boy ve kilolar tespit edilir. Soluk alma ve vermedeki göğüs geniĢlikleri ve muayene sonunda bulunan hastalık ve arızalar kaydedilir. 2) Muayeneler sonunda karar verilemeyenlerle gözlem altında bulunmaları gerekenler en yakın askeri hastaneye gönderilir.‖ 45. Öte yandan, iĢbu yönetmeliğe göre, bir erde hastalık ya da arıza tespit edilmesi halinde, askerlik hizmetinin ertelenmesine veya istirahat verilmesine iliĢkin tedbirler alınmaktadır. Söz konusu hastalık veya arızalar, yönetmelik ekinde yer alan listede (Hastalık ve Arızalar Listesi) belirtilmektedir. Bu listenin 15 ila 18. maddelerinde, antisosyal kiĢiliğe bağlı sorunlar ve nevrotik rahatsızlıklar dâhil olmak üzere farklı psikolojik ve psikiyatrik bozukluk türleri yer almaktadır. HUKUKĠ DEĞERLENDĠRME I. SÖZLEġME’NĠN 2. MADDESĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 46. BaĢvuranlar, SözleĢme’nin 6. ve 13. maddelerini ileri sürerek, Ferit Aktepe’ nin askeri yetkililerin sorumluluğu altında zorunlu askerlik görevini yaptığı sırada hayatını kaybetmesinden Ģikâyet etmektedirler. BaĢvuranlara göre, askeri yetkililerin, yakınlarının fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü korumak amacıyla uygun tedbirler almaları gerekirdi. BaĢvuranlar ayrıca, Ferit Aktepe’ nin ölümüyle ilgili olarak yürütülen soruĢturmanın yetersizliğinden Ģikâyet etmektedirler. 47. Hükümet, baĢvuranların iddialarına karĢı çıkmaktadır. 14 AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 48. Bununla birlikte, dava olaylarının hukuki nitelendirilmesi konusunda tek yetkili olan ve baĢvuranlar ya da Hükümetler tarafından bunlara atfedilen nitelendirmelere bağlı olmayan Mahkeme, baĢvuran tarafından dile getirilen Ģikâyetlerin, SözleĢme’nin 2. maddesi kapsamında incelenmesinin uygun olacağı kanısındadır (Guerra ve diğerleri / İtalya, 19 ġubat 1998, § 44, Karar ve Hüküm Derlemesi 1998-I). Söz konusu maddenin, somut olayla ilgili bölümü Ģu Ģekildedir: ―1. Herkesin yaĢam hakkı yasayla korunur. (…)‖ A. Kabul edilebilirlik hakkında 49. Hükümet, herhangi bir kabul edilemezlik itirazı ileri sürmemektedir. 50. Mahkeme, baĢvuranların Ģikâyetlerinin SözleĢme’nin 35. maddesinin 3. fıkrası anlamında açıkça dayanaktan yoksun olmadığını ve baĢka herhangi bir kabul edilemezlik gerekçesi bulunmadığını tespit etmekte ve Ģikâyetlerin kabul edilebilir olduğuna karar vermektedir. B. Esas hakkında 1. Tarafların iddiaları 51. BaĢvuranlar, yakınlarının ölümünün zorunlu askerlik hizmetini yaptığı sırada vuku bulmasından Ģikâyet etmektedirler. 52. Hükümet, baĢvuranların bu iddiasına karĢı çıkmakta, Ferit’in intihar olayında yetkililerin sorumluluğu bulunduğunu kabul etmemektedir. Hükümet, bu bağlamda, askerlerin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünün korunması için öngörülen mekanizmanın aĢağıda belirtildiği Ģekilde iĢlediğini belirtmektedir. 53. Hükümet’e göre, askerler -aynı dönemde askere alınanların tümünün birliklerine katılmalarından evvel- fiziksel ve psikolojik yeteneklerinin tespitiyle alakalı tıbbi muayenelerden geçerler. Sağlık sorunları risklerinin belirlenmesi için tedbirler alınır. Askerlik Ģubeleri, yetenek muayeneleri AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 15 sırasında bir psikiyatr hizmetinden de faydalanır. Kırsal bölgelerde ise, köy muhtarları, ilgili Ģahısların karakter ve geçmiĢlerini yetkili makamlara bildirmekle ve Ģayet gerekliyse, ilgili Ģahısların özel sorunları olup olmadığını tespit etmekle yükümlüdürler. Savunma Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasındaki protokol gereğince, hastaneler, 17 yaĢından büyük kiĢilerin sağlık sorunlarına dair bilgileri içeren dosyaları askerlik Ģubelerine bildirmek zorundadırlar. Psikolojik sorun yaĢadığını söyleyen ya da bu yönde sağlık raporu olan asker adayları psikiyatrik muayeneden geçirilmek üzere askeri hastanelere gönderilmektedir. 54. Askerler, birliğe katılmalarını müteakip, on beĢinci gün, davranıĢ analizi testine tabi tutulurlar; sorunları olanlar, sağlık merkezlerine sevk edilir ve sağlık durumları takip edilir. Askerlerin dıĢarıyla iliĢkileri teĢvik edilir ve kendilerine iletiĢim araçları verilir. KarĢılaĢılan ailevi ve kiĢisel sorunlar sürekli olarak değerlendirilir ve buna bağlı olan çevresel faktörler durumdan duruma iyileĢir. Askerlere bir görev yüklendiğinde, psikolojik durumlarını önceden sezebilen kiĢilerin denetimi altına yerleĢtirilirler. 55. Askeri birliklerde acemi erlerin birliklere katılmalarından sonra, tıbbi muayeneler ve düzenli psikolojik kontroller yapılır; ayrıca her asker, doktora görünmeyi isteme hakkına sahiptir. Psikolojik yardım hizmetleri garnizon ve kıĢlalarda yapılır. Bu merkezler, psikolojik sorun nedeniyle acı çeken kiĢilere sürekli olarak yardımda bulunurlar. Acemi erlerin bu merkezlerin yardımdan faydalanmalarını kolaylaĢtırmak amacıyla ücretsiz telefon hatları kurulur. Askerlere, kiĢisel ihtiyaçları ve sorunları için yardım amaçlı birlik bünyesinde kadrolu danıĢma mekanizması sunulmuĢtur. Bu mekanizma, kriz durumlarına mahal vermeden evvel sorunları çarçabuk çözmeyi amaçlamaktadır. Görevlerin ağır yüküne bağlı olarak baskı altında olan kiĢiler gibi, orduya katılmadan evvel, Ģizofreni, depresyon hastası ya da uyuĢturucu madde bağımlısı olan kiĢiler de yakından ve periyodik olarak izlenirler. Gerekirse bu kiĢiler, görevleri boyunca ya da görevleri bittikten sonra psikolojik rehabilitasyon merkezlerine gönderilirler. Psikolojik AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 16 sorunları bulunan ve bu rahatsızlığı kesin olan kiĢiler, görevlerini icra ederken yardım alırlar. Gerektiği takdirde, askerlik hizmetini yerine getirme konusunda, ilgilinin ruhsal yeterliliğini belirlemek amacıyla askerin yakınlarına baĢvurulur. 56. Öte yandan, daimi personel ile askerlerin duyarlılığını artırmak amacıyla, ―Kadrolu Personel Rehberi‖, ―Güvenlik ve Kazalarının Önlenmesi‖ ve ―Adlî Yardım‖ gibi birçok broĢür kullanıma sunulmaktadır. Silahlı Kuvvetler, düzenli olarak, psikolojik sorunları olan askerler hususunda izlenilecek prosedüre iliĢkin talimatlar yayınlamaktadır. Son olarak, 19 Ocak 2005 tarihli yönetmelik gereğince, tıbbi raporlarla psikolojik sorunları olduğu kesinleĢmiĢ olan askerler silah taĢımamakta ve bu askerler idari ya da benzer görevlere verilmektedirler. Meslekten olan subay ve astsubaylar çeĢitli karıĢıklıkların ve kazaların önlenmesi konusunda usulüne göre bir araya gelirler. Komutanlar uygun kadro sağlamak ve askerleri emirleri altına almakla görevlidirler. Birlikler bünyesinde, diyalog ve iĢbirliği teĢvik edilir ve askerlerin disiplinini ve moralini yükseltmek amacıyla önlemler alınır ve ödüllendirilirler. Ġzin öngörülmekte ve dinlendirici faaliyetler önerilmektedir. Askerlere hakaret etmek ve kötü davranmak yasak olup bu anlamdaki davranıĢlar cezalandırılır. Askerlerin intihar etmek için kullanabilecekleri silahlar ve ilaçlar kontrol altında tutulmaktadırlar. Askeri birlikteki tutarlılık gereği, yapılan her iĢlem kiĢinin yalnızlık ve sosyal destek eksikliği hissini önlemek amacıyla yapılmaktadır. 57. Hükümet, mevcut davada, Ferit’in intiharıyla ilgili olarak makamlara hiçbir sorumluluk atfedilemeyeceği görüĢündedir. Hükümet, dava olaylarına atıfta bulunarak, askeri makamların Ferit’in hayatını korumak amacıyla kendilerinden makul derecede beklenen her Ģeyi yaptıklarını ileri sürmektedir. 58. Hükümet söz konusu soruĢturmaya iĢaret ederek, müteveffa Ferit Aktepe’nin ölümüne neden olan koĢullar ile ölümün meydana geldiği AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 17 koĢulların aydınlatılması yönünde bulunulan giriĢimlerin tamamının, somut olayda, ulusal makamların ivedi bir Ģekilde intihar sonucuna vardıklarının söylenebilmesine imkân vermediğini ileri sürmektedir. Hükümet, soruĢturmada ölümün kesin koĢullarının belirlenmesine engel teĢkil edecek nitelikte herhangi bir eksiklik bulunmadığını ileri sürmektedir. 59. BaĢvuranlar, Hükümet’in görüĢüne karĢı çıkmakta ve yerel mahkemeler önünde dile getirdiği iddialarını yinelemektedirler (yukarıdaki 38. paragraf). 2. Mahkeme’nin değerlendirmesi 60. Mahkeme, SözleĢme’nin 2. maddesinde, yetkililerin sorumluluğu altında bulunduğu sırada, yaĢamı bir baĢka bireyin suç niteliğindeki eylemlerinden (Osman/Birleşik Krallık [BD], 28 Ekim 1998, § 115, Karar ve Hüküm Derlemesi 1998-VIII) ya da kendi eylemlerinden dolayı risk altında olan bireyi korumak amacıyla gerekli tüm önleyici tedbirleri almaları hususunda Devletlere pozitif yükümlülük yüklendiğini hatırlatmaktadır (Keenan/Birleşik Krallık, No. 27229/95, §§ 89-93, AĠHM 2001-III). Mahkeme aynı zamanda, hiç Ģüphesiz zorunlu askerlik hizmeti alanında da gerekli olan bu yükümlülüğün, Devletlerin yaĢam hakkı ihlallerinin etkili bir Ģekilde önlenmesini amaçlayan idari ve yasal bir çerçeve oluĢturma zorunluluklarını içerdiğini hatırlatmaktadır (Álvarez Ramón/İspanya (kabul edilebilirlik hakkında karar), No. 51192/99, 3 Temmuz 2001 ve Abdullah Yılmaz/Türkiye, No. 21899/02, §§ 55-58, 17 Haziran 2008). Mahkeme, ayrıca, mevcut davaya benzer davalarda, yaĢam hakkının korunması usulünün Devlet’e, ölüm koĢullarını tespit etmek ve konuyla ilgili sorumluları tespit etmek üzere bağımsız bir soruĢturma yürütme yükümlülüğü getirdiğini de hatırlatmaktadır (Çiçek/Türkiye (kabul edilebilirlik hakkında karar), No. 67124/01, Salgın/Türkiye, No. 46748/99, § 86, 20 ġubat 2007). 18 Ocak 2005 ve AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 18 61. Askerlik hizmeti alanı söz konusu olduğunda bu çerçeve, yaĢama yönelik risk teĢkil etme seviyesine göre uyarlanmıĢ bir düzenlemeye özel bir yer ayırmalıdır. Bu yalnızca askerlikle ilgili bir takım faaliyet ve görevlerin niteliğinden dolayı değil, aynı zamanda bir Devlet, sade vatandaĢları askere alma kararı verdiğinde kaynaklanmaktadır. söz Böylesi konusu bir olan insan düzenlemede, unsurundan kendilerini da askerlik yaĢamının doğasında var olan tehlikeler karĢısında bulan askerlerin etkin bir Ģekilde korunmasını gözeten uygulamaya iliĢkin önlemler ile hiyerarĢinin farklı basamaklarındaki sorumlular tarafından iĢlenebilecek kusur ve hataların tespit edilmesini sağlayacak usuller öngörülmelidir. Bu bağlamda, ilgili sağlık kurumlarının da silâhaltına çağırılan askerlerin korunmasını sağlayacak önlemleri alması gerekmektedir, zira bazı durumlarda silâhaltındaki askerlerin sağlıklarını ilgilendiren konularda ortaya çıkan eksik ve aksaklıklar askeri tıp kurumlarına SözleĢme’nin 2. maddesi açısından sorumluluk yükleyebilir (yukarıda anılan, Kılınç ve diğerleri, §§ 40-43). 62. Mahkeme, mevcut davada, öncelikle, Ferit’in hayatını diğer Ģahıslara karĢı koruma yükümlülüğü ile ilgili olarak, ölüm koĢulları, toplanan delil unsurları ve olayı çevreleyen koĢulların bütünü bağlamında, Ferit’in hayatının diğer Ģahıslar tarafından tehdit edildiğini düĢündürecek hiçbir sebep olmadığı kanaatine varmaktadır. Dolayısıyla, maktulün bir cinayete kurban gittiği yönündeki iddialar spekülasyondan ibarettir. Mahkeme, ayrıca, ulusal makamlar tarafından kabul gören intihar iddiasını kabul etmemek için hiçbir gerekçe görmemektedir. 63. Mahkeme, Ferit’in hayatını kendisine karĢı koruma yükümlülüğü ile ilgili olarak, askeri yetkililerin Ferit’in intihar etmesi için ortada bir risk olduğunu bilip bilmediklerini ya da bilmelerinin gerekip gerekmediğini; Ģayet ilk sorunun cevabı olumlu ise, kontrolleri altındaki bireyi kendisine karĢı koruma yükümlülüğü bağlamında bu riskin önlenmesi için söz konusu yetkililerin kendilerinden makul olarak beklenen her Ģeyi yerine getirip AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 19 getirmediklerini araĢtıracaktır (Kılınç ve diğerleri, yukarıda anılan, § 43 ve Keenan, yukarıda anılan, §§ 93 ve 132). 64. Mahkeme, bu bağlamda, dosyada Ferit’in askerlik eğitimine baĢlamadan önce olağan tıbbi muayeneden geçmediğini gösteren herhangi bir unsur bulunmadığını tespit etmektedir. Ne baĢvuranlar ne de Hükümet, bu durumun aksini iddia etmemektedirler. 65. Mahkeme, elinde bulunan belgelere atıfta bulunarak, Ferit’in 10 Aralık 2004 tarihinden itibaren tıbbi ve psikolojik takibe alındığını saptamaktadır. Ġlgilinin durumu aynı zamanda hiyerarĢik üstleri tarafından da izlenmiĢtir. Ferit böylelikle 10 Aralık 2004 ve 28 ġubat 2005 tarihleri arasında birçok defa tıbbi muayeneden geçmiĢ ve görüĢmeye alınmıĢ; doktorlar kendisinin psikolojik sorunlar yaĢadığını, uçucu madde bağımlısı olduğunu ve depresyonda olduğunu ve bu durumun intihar ve adam öldürme fikri doğurduğunu tespit etmiĢler; sonuç olarak, silahını geri alacaklarını belirtmiĢlerdir. Üstleri aynı zamanda, Ferit’in nöbet tutma görevini yerine getirmemesinin akabinde ve intihar teĢebbüsü sonrasında iki disiplin soruĢturması baĢlatmıĢlardır. Tutanağa göre, Ferit, soruĢturmayı yapan Ģahsa intihar etmek istediğini açıkça ifade etmiĢtir. Silahı 15 Aralık 2004 tarihinde geri alınmıĢtır (yukarıdaki 10 ila 24. paragraflar). Mahkeme bununla birlikte, Ferit’in üstlerinin, gece nöbetine –ancak silahsız olarakçıkacak askerler listesine onun adını yazmaya devam ettiklerini kaydetmektedir (yukarıdaki 20. paragraf). 66. Mahkeme, askeri yetkililerin Ferit’in psikolojik sorunlar yaĢadığını ve uçucu madde bağımlısı olduğunu bildikleri sonucuna varmaktadır. Bununla birlikte, intihar etmesi gibi gerçek bir riskin bulunduğunu biliyorlar mıydı? Mahkeme, bu hususta, üstlerinin, kıĢla doktorunun, muayene sırasında kendisini gören uzmanların, Ferit’in depresyonda olduğunu, uçucu madde bağımlısı olduğunu ayrıca intihar etme ve adam öldürme isteği duyduğunu bildiklerini kaydetmektedir. Bu Ģahısların tamamı, Ferit’in daha önce intihara teĢebbüs ettiğini de biliyorlardı. Mevcut koĢullarda, sorumlu 20 AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI makamdaki yetkililerin Ferit’in intihar riskini önlemek amacıyla, ilgiliye silah teslim edilmemesi yönündeki tedbirin dıĢında, neler yapılabileceği hususunu sorgulamaları uygun olacaktır. Mahkeme, bu konuya iliĢkin cevapların yapılan testler, gözlemler ya da Ferit’in üst amirleri tarafından yapılacak gözlemler sonucu bulunabileceğini saptamaktadır: -10 Aralık 2004 tarihinde düzenlenen raporda, C.C.A., Ferit’in intihar etme ve adam öldürme düĢüncesi bulunduğunu ve uçucu madde bağımlısı olduğunu açıkça tespit ettiğinden üstlerine onun gözlem altında tutulmasını, silahının geri alınmasını ve ona ―arkadaĢça davranılmasını‖ tavsiye etmiĢtir (yukarıdaki 14. paragraf); -23 ġubat 2005 tarihinde, intihar teĢebbüsünden sonra, üstü I.K. bir raporda, ilgilinin, uçucu madde bağımlılığına, disiplin yönünden zayıf oluĢuna, ayrıca izlenmesi ve gözlem altında tutulması gerekliliğine iĢaret etmiĢtir (yukarıdaki 18. paragraf). 67. Mahkeme, ulusal soruĢturma yetkililerinin ortaya koyduğu bu tespitlerin sorgulanmasını gerektirecek herhangi bir unsur görmemektedir. Mahkeme, askeri yetkililerin zorunlu askerlik hizmeti bağlamında önem arz eden insani unsurlardan birini ihmal ettiklerini gözlemlemektedir (Lütfi Demirci ve diğerleri/Türkiye, No. 28809/05, § 31, 2 Mart 2010). Askeri yetkililerin, Ferit’in durumunda, incelemeler ve tıbbi takip için ilgili kurumlara yönlendirerek belli bir güvenlik sağlamıĢ olsalar bile, gerekli korumayı sağlayamamıĢlardır. Bundan dolayı, örneğin, gece nöbeti - hatta silahsız olarak- listesine adını yazmıĢ; nöbet konusundaki kusurları nedeniyle ceza yolunu seçmiĢ; intihar teĢebbüsünde bulunmasının ertesi günü disiplin soruĢması baĢlatmak için zorlayıcı yolu seçmiĢlerdir. Buna karĢılık, psikolojik ve tıbbi takibe almamıĢlar; sağlık dosyasının tamamının sevkini sağlayarak, Ferit’e baĢka bir Ģehirde bulunan askeri hastaneye sevki sırasında eĢlik etmemiĢler ve bilhassa askeri üstlerince kendisine uygun muamelede bulunulması amacıyla, askeri yetkililer, tıbbi görevliler ile askeri üstleri arasında daha iyi iletiĢim kurmamıĢlardır. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 21 Öte yandan, Ferit’i, silah kullanmayı gerektiren görevlerden, gece nöbetlerinden muaf tutmamıĢlar ve bunlara eriĢimini tamamen yasaklamamıĢlardır (bk., gereken değiĢikliklerin yapılması Ģartıyla (mutatis mutandis), yukarıda anılan, Lütfi Demirci ve diğerleri, § 35; karĢılaĢtırın Ömer Aydın/Türkiye, No. 34813/02, §§ 6-32, 25 Kasım 2008). Dahası, Ferit, uygulanabilir iç hukuka göre askerlik hizmetini erteleme ya da izne gönderme gibi tedbirlerden yararlanabilmesine rağmen, bunlardan yararlanamamıĢtır (yukarıdaki 46. paragraf) (Recep Kurt/Türkiye, No. 23164/09, § 63, 22 Kasım 2011). 68. BaĢka bir ifadeyle, dosyadaki unsurlar bakımından Mahkeme, askeri yetkililerin, Ferit’in askere yazılması ve askere alınması, onun ve/veya bir baĢkasının fiziksel ve ruhsal bütünlüğü için gerçek bir tehlike arz ettiğini bildiklerine ve uygun tedbirleri almadıklarına inanmaktadır. 69. Mahkeme, askerliğe alınma sistemindeki kusurlar ve bu kusurların neticeleri nedeniyle, davalı Devlet’in söz konusu ölüm olayının esas nedeninin tedbirsizlik ya da ilgilinin kusuru olduğunu yasal olarak ileri süremeden sorumlu tutulmasına yol açtığı kanaatindedir (Kılınç ve diğerleri, yukarıda anılan, § 56). 70. Mahkeme, etkili soruĢturma yürütme usuli yükümlülüğü ile ilgili olarak, olayın hemen akabinde, Rize savcısı ile Jandarma’dan görevli bir ekibin inceleme yapmak ve delil unsurları toplamak üzere olay yerine geldiklerini tespit etmektedir. Olay yeri tespit tutanağı düzenlenmiĢ; olay yerinin durumunu gösteren kroki çizilmiĢ ve olay yeri fotoğrafları çekilmiĢtir. Olay yerinde, Er S.K.’ya ait G-3 tipi tüfek, iki adet kovan, bir adet dolu fiĢek, on yedi adet mermi bulunmuĢtur. Müteveffanın ellerinde atıĢ kalıntıları aranmıĢtır. Bulunan kovanlar, dolu fiĢek, on yedi mermi ve tüfek ile müteveffanın olay sırasında üzerinde bulunan kıyafetlerine balistik bilirkiĢi incelemesi ve parmak izi incelemesi yapılması amacıyla el konmuĢtur. Askeri savcı ve Askeri Savcı Yardımcısı huzurunda müteveffanın detaylı ölü harici muayenesi yapılmıĢtır. Adli Tıp Kurumu AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 22 tarafından klasik otopsi yapılmıĢtır. Otopsi neticesinde, Ferit’in bitiĢiğe yakın ateĢ mesafesinden yapılan atıĢ neticesinde hayatını kaybettiği sonucuna varılmıĢtır. Raporda, kiĢinin ölümünün ateĢli silah mermi çekirdeği yaralanmasına bağlı kafatası kırığı ile birlikte kanamadan ileri geldiği bildirilmiĢtir. Balistik bilirkiĢi incelemesi yapılmıĢtır. BilirkiĢiler, Ferit’in ölümüne neden olan G-3 tipi tüfeği incelemiĢ ve söz konusu tüfeğin çalıĢır durumda olduğunu tespit etmiĢtir. Ayrıca, Askeri savcı olay yerine gitmiĢ ve ceza soruĢturması baĢlatmıĢtır. Askeri savcı, ceza soruĢturması kapsamında, müteveffanın arkadaĢlarının, üstlerinin ve yakınlarının ifadelerini almıĢtır. Aynı zamanda, idari soruĢturma açılması için talimat verilmiĢtir (yukarıdaki 25 ila 36. paragraflar). 72. Her ne kadar mevcut dosyada soruĢturma makamlarının olayların meydana geliĢini aydınlatma istekleri hususunda herhangi bir Ģüpheye mahal verecek bir unsur bulunmasa da, ne askeri savcı, ne de idari soruĢturma komisyonu, sağlık ve askeri yetkililerinin her birinin sorumluluğunu gerçekten tespit etmeye çalıĢmadıkları görülmektedir (bk., yukarıdaki 68. paragraf), (bk., gereken değiĢikliklerin yapılması Ģartıyla (mutatis mutandis), Ömer Aydın, yukarıda anılan, § 62, ve Ataman/Türkiye, No. 46252/99, § 68, 27 Nisan 2006). Öte yandan, Askeri Mahkeme, baĢvuranların soruĢturmanın geniĢletilmesine karar verilmesine dair taleplerine olumlu yanıt vermemiĢtir (yukarıdaki 39 ve 40. paragraflar; Özavcı/Türkiye (kabul edilebilirlik hakkında karar) ile karĢılaĢtırınız, No. 37810/05, §§ 48-52, 18 Ekim 2005). 71. Mahkeme, bu nedenle, yukarıda belirtilen hususlar ıĢığında, SözleĢme’nin 2. maddesinin ihlal edildiği sonucuna varmaktadır. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 23 II. SÖZLEġME’NĠN 6. VE 13. MADDELERĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 72. BaĢvuranlar, SözleĢme’nin 6. ve 13. maddelerine dayanarak aynı zamanda Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesi önünde tazminat alamadıklarından Ģikâyet etmektedirler. BaĢvuranlar bu bağlamda, anılan mahkemenin bağımsız ve tarafsız olmadığını ve mahkeme kararlarının temyize kabil olmadığını iddia etmektedirler. 73. SözleĢme’nin 2. maddesi için bir ihlalin söz konusu olduğu tespit eden Mahkeme, diğer Ģikâyetlerle ilgili olarak mevcut baĢvuruda ortaya konulan temel hukuki sorunu incelediği kanaatine varmaktadır (yukarıdaki 69 ila 73. paragraflar). Mevcut davadaki olaylar göz önüne alındığında, Mahkeme, SözleĢme’nin 6. ve 13. maddelerine dayalı Ģikâyetlerin kabul edilebilirliğinin ve esasının ayrıca karara bağlanmasının gerekli olmadığı sonucuna varmaktadır (Kamil Uzun/Türkiye, No. 37410/97, § 64, 10 Mayıs 2007). III. SÖZLEġME’NĠN 41. MADDESĠNĠN UYGULANMASI HAKKINDA 74. SözleĢme’nin 41. maddesi Ģu Ģekildedir: ―Mahkeme iĢbu SözleĢme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek SözleĢmeci tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyet uygun surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder.‖ A. Tazminat 75. Müteveffanın anne-babası Yadigar ve Hasan Aktepe, SözleĢme’nin 41. maddesi bağlamında, maruz kaldıkları maddi zarar nedeniyle, her biri için 15.000 Türk lirası (TRY) (yaklaĢık 6.825 avro (EUR), toplamda 30.000 TRY (yaklaĢık 13.650 EUR) talep etmektedirler. Ferit’in hayatını kaybetmesi nedeniyle maddi destekten yoksun kaldıklarını ileri AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 24 sürmektedirler. Bu nedenle, dava dosyasına, müteveffanın tarımla uğraĢtığını ve 500 TRY (aylık yaklaĢık 225 EUR) kazandığını kanıtlamak amacıyla köy muhtarı tarafından imzalanmıĢ bir belge eklemiĢlerdir. Öte yandan baĢvuranların temsilcisi, Ferit ölmemiĢ olsaydı, anne-babasına toplamda 30.000 TRY (yaklaĢık 13.650 EUR) ödeyeceğine dair bir hesaplama yapmıĢtır. BaĢvuran Hasan Aktepe, aylık net vergi gelirinin 600 EUR olduğunu, taksi olarak kullanılan bir araca sahip olduğunu ve baĢkaca taĢınır ya da taĢınmaz mülkü bulunmadığını bildirir gelir beyanı ibraz etmektedir. BaĢvuranlar Yadigar ve Hasan Aktepe, yine maddi tazminat olarak, ulaĢım ve müteveffanın defin iĢlemi masrafları için 3.000 TRY (yaklaĢık 1.365 EUR) talep etmektedirler. Bu taleplerini desteklemek için, dava dosyasına köy muhtarı tarafından imzalanmıĢ bir belge eklemektedirler. BaĢvuranlar Yadigar ve Hasan Aktepe, manevi tazminat olarak, her biri için 10.000 TRY (yaklaĢık 4.550 EUR) olmak üzere, toplamda 20.000 TRY (yaklaĢık 9.100 EUR) talep etmektedirler. Müteveffanın erkek kardeĢleri Ferit Aktepe, Ferhat ve Ferdi Aktepe, manevi tazminat olarak, her biri için 7.500 TRY (yaklaĢık 3.415 EUR) talep etmektedirler. Müteveffanın büyükbaba ve büyükannesi Nimet ve Fatma Kahriman ise, manevi tazminat olarak, her biri için 5.000 TRY (yaklaĢık 2.275 EUR) talep etmektedirler. 76. Hükümet, aĢırı olarak nitelendirdiği bu iddialara karĢı çıkmakta ve Mahkeme’yi bunları reddetmeye davet etmektedir. 77. Mahkeme, maddi zararla ilgili olarak, iddia edilen zarar ile SözleĢme’nin ihlali arasında nedensellik bağı bulunması gerektiğini ve adil tazminin, gerektiğinde, mali destek kaybı bağlamında bir tazminat içerebileceğini hatırlatmaktadır (Lütfi Demirci ve diğerleri, yukarıda anılan, § 41 ve Kavak / Türkiye, No. 53489/99, § 109, 6 Temmuz 2006). Mahkeme, bu durumda, baĢvuranların, Ferit’in ölümü nedeniyle maddi destekten yoksun kalmalarıyla ilgili olarak, Ģimdiye kadar Ferit Aktepe’ nin AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 25 kendilerine maddi destek olduğu hususunda herhangi bir kanıtlayıcı belge ibraz etmediklerini ve inandırıcı açıklamada bulunmadıklarını saptamaktadır. Mahkeme bu nedenle, bu bağlamda sunulan tazminat talebini reddetmektedir. Buna karĢılık, müteveffanın defin iĢlemleri ile ulaĢım masrafları nedeniyle maruz kalınan maddi zararlarına gelince, Mahkeme elinde bulunan belgeleri ve yukarıda anılan kriterleri göz önünde bulundurarak baĢvuranlara müĢtereken 1.365 avro ödenmesine karar vermektedir. Mahkeme, manevi zararla ilgili olarak, yetkililerin, baĢvuranların yakınlarının yaĢamını korumak için gerekli tedbirleri alma yükümlülüğünü yerine getirmediklerini saptamaktadır. BaĢvuranlar bu olay sonrasında, hayal kırıklığı yaĢamıĢ, sıkıntı ve endiĢe duymuĢlar; bu nedenle SözleĢme’nin ihlalinin tespitinin yeterli olamayacağı derecede manevi zarar yaĢamıĢlardır (bk., diğerleri arasından, Kavak, yukarıda anılan, § 110). Bu itibarla Mahkeme, hakkaniyete uygun olarak, müteveffanın baba ve annesi Hasan ve Yadigar Aktepe’ ye müĢtereken 9.000 avro, kardeĢleri Ferhat ve Ferdi Aktepe’ ye müĢtereken 6.500 avro, büyükbaba ve büyükannesi Nimet ve Fatma Kahriman’ a müĢtereken 4.500 avro ödenmesine karar vermektedir. B. Masraf ve giderler 78. BaĢvuranlar aynı zamanda, ulusal mahkemeler ile Mahkeme önündeki temsil ücretleri için de 6.600 avro talep etmektedirler. Bu meblağ Ģu Ģekilde dağıtılacaktır: Her saat çalıĢma için 100 EUR ücret tarifesinden hesaplanmak üzere, ulusal mahkemeler önündeki yargılama için 2. 100 avro, Mahkeme önündeki yargılama için 4.500 avro. 79. Hükümet, aĢırı olarak nitelendirdiği bu iddialara karĢı çıkmakta ve Mahkeme’yi bunları reddetmeye davet etmektedir. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 26 80. Mahkeme, bir baĢvuranın yapmıĢ olduğu masraf ve giderlerin, bu miktarların gerçek, zorunlu ve makul oranda olması halinde geri ödenebileceğini hatırlatmaktadır. Mahkeme, somut olayda, elinde bulunan belgeleri ve yukarıda anılan kriterleri göz önünde bulundurarak, baĢvuranlara müĢtereken 2.000 avro ödenmesinin makul olacağı kanısındadır. C. Gecikme faizleri 81. Mahkeme, gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası'nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puan eklenerek elde edilecek oranın uygun olduğu sonucuna varmaktadır. BU GEREKÇELERLE, MAHKEME, OYBĠRLĠĞĠYLE, 1. BaĢvuranların, SözleĢme’nin 2. maddesi bağlamındaki Ģikâyetlerinin kabul edilebilir olduğuna; 2. SözleĢme’nin 2. maddesinin ihlal edildiğine; 3. BaĢvuranların Ģikâyetlerinin kalanının kabul edilebilirliği ve esasının incelenmesine gerek olmadığına; 4. a) Davalı Devletin, ödeme tarihinde geçerli olan döviz kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilmek üzere, SözleĢme’nin 44. maddesinin 2. fıkrası uyarınca kararın kesinleĢtiği tarihten itibaren üç ay içerisinde aĢağıdaki miktarları ödemekle yükümlü olduğuna; i. UlaĢım ve müteveffanın defin iĢlemi masrafları nedeniyle maruz kalınan maddi zarar için, baĢvuranlar tarafından ödenmesi gereken AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 27 tüm vergiler hariç olmak üzere, baĢvuranlara müĢtereken 1. 365 EUR (bin üç yüz altmıĢ beĢ avro) ; ii. Manevi tazminat olarak, ödenmesi gereken tüm vergiler hariç olmak üzere, müteveffanın anne-babası Yadigar Aktepe ve Hasan Aktepe’ ye müĢtereken 9.000 avro (dokuz bin avro) ; iii. Manevi tazminat olarak, ödenmesi gereken tüm vergiler hariç olmak üzere, müteveffanın erkek kardeĢleri Ferhat Aktepe ve Ferdi Aktepe’ ye müĢtereken 6.500 avro (altı bin beĢ yüz avro) ; iv. Manevi tazminat olarak, ödenmesi gereken tüm vergiler hariç olmak üzere, müteveffanın büyükanne ve büyükbabası Nimet Kahriman ve Fatma Kahriman’ a müĢtereken 4.500 avro (dört bin beĢ yüz avro) ; v. masraf ve giderler olarak, baĢvuranlarca ödenmesi gereken tüm vergiler hariç olmak üzere, baĢvuranlara müĢtereken 2.000 avro (iki bin avro); b) Söz konusu sürenin bittiği tarihten baĢlayarak, ödemelerin yapıldığı tarihe kadar, Avrupa Merkez Bankası’nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eĢit oranda basit faiz uygulanmasına; 5. Adil tazmin taleplerinin geri kalan kısmının reddedilmesine karar verir. AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 28 ĠĢbu karar Fransızca olarak tanzim edilmiĢ; Ġçtüzüğün 77. maddesinin 2. ve 3. fıkraları uyarınca 3 Haziran 2014 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiĢtir. Stanley Naismith Guido Raimondi Yazı ĠĢleri Müdürü BaĢkan AKTEPE VE KAHRĠMAN / TÜRKĠYE KARARI 29 EK 1. Ferdi AKTEPE, Türk vatandaĢı, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte 2. Ferhat AKTEPE, 23.06.1994 doğumlu, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte 3. Hasan AKTEPE 15.01.1962 doğumlu, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte 4. Yadigar AKTEPE 02.04.1966 doğumlu, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte 5. Fatma KAHRĠMAN, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte 6. Nimet KAHRĠMAN, AĞRI’da ikamet etmekte, O. GÜNAKIN tarafından temsil edilmekte