ENM 426 ERGONOMİ Yard.Doç.Dr.Ilgın ACAR 2014-2015 Güz4 Bir Süreç veya ürünün ergonomik tasarımı nedir? Ergonomik Tasarım? Giriş İşe ait talepler İnsan Becerileri Kısaca Ergonomi: “İşi bireye uydurmaktır.” Neden Ergonomi? §  İnsan yapısı ürünler karmaşıklaştıkça, ürünlerin kullanımıyla ilgili sağlık ve verimlilik sorunları ortaya çıkmaya başlamıştır. §  Çalışma yerindeki verimlilik, iş tatminsizliği, sağlık ve güvenlik problemleri arttıkça Ergonomiye olan ilgi de artmıştır. §  Ör: Kore savaşında ölen Amerikalı pilotlar – pilot kabini gösterge ve kontrol kollarının tasarımı Ergonomi- Tanım Yunanca ergo (iş) ve nomos (kural, kanun) kelimelerinden türemiş olan ERGONOMİ, ilk olarak Wojciech Jastrzebowski tarafından 1857 de kullanılmıştır. İnsanın işe adaptasyopnu –İşin insana adaptasyonu ERGONOMİ insanın fiziksel, fizyolojik, biyomekanik ve psikolojik becerilerini göz önünde bulundurarak ve işçilerin refahını, sağlığını ve emniyetini sağlarken iş (çalışma) sistemlerinin etkililiğini ve verimliliğini optimize ederek; işyerinin, ekipmanın, makinanın, aletin, ürünün, ortamın ve sistemin tasarımı olarak tanımlanmıştır. ERGONOMİ; •  Verimli, güvenli, rahat ve etkin bir kullanım sağlamak amacıyla, •  Alet, makine,sistem, iş ve çevrenin en iyi şekilde tasarımı için, •  Insan davranışı, becerileri, sınırları ve diğer karakteristikleri ile ilgili bilgileri keşfeder ve uygular Tarihsel Gelişim §  Avrupa’da 1950 lerde endüstriyel uygulamalarla başlamış ve iş süreçleri ile çalışma yerlerinin tasarımında, İş Fizyolojisi, Biyomekanik ve Antropometri bilim dallarından yararlanışmıştır. ( Çalışanların rahat ve huzuru ile üretimde verimlilik artışı.) §  A.B.D’de ise İnsan Faktörleri Mühendisliği (Human Factors Engineering), İnsan Faktörleri (Human Factors) ve Mühendislik Psikolojisi (Engineering Pshchology) II. Dünya savaşı yıllarında askeri problemelere çözüm arama uygulamalarıyla gelişmişlerdir. §  1960 lardan sonra özellikle Amerika’da askeri alan haricinde eczacılık, bilgisayar, otomotiv ve diğer sektörlerde de ergonomik araştırmalar başlamıştır. §  1980 lerde bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak insan-bilgisayar etkileşimi üzerinde araştırmalar artmıştır. §  2000 ve sonrası özellikle günümüz ERGONOMİ-İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİ Ergonominin ilgi alanı ve amaçları Ergonomi üç açıdan incelenebilir: §  İlgi alanı: İnsan ve ürün, nesne, çevre ve sistem ile etkileşimi. §  Amaç: İnsanın rahatlık, sağlık ve güvenliği ile birlikte sistemin performansını da arttırmak. §  Yaklaşım: Tasarımda insan karakteristiklerinin (yetenek ve sınırlarının) sistematik kullanımı. Ergonominin Faydaları Ergonomi prensiplerinin uygulanmasıyla elde edilebilecek faydalar: - Verimlilikte artış - Etkinlikte artış - İyileştirilmiş sağlık ve güvenlik - İş tatmininde artış - Artan iş kalitesi - Azalan işgücü kaybı (işten ayrılma) - İşte kayıp zamanın azalması - İşçilerin tazminat taleplerinde düşüş - OSHA cezalarının düşük olasılığı fines Ergonomi ve Diğer Bilimler Mühendsilik Bilimleri Fiziki Bilimler Biyolojik Bilimler Sosyal ve davranış Bilimleri Antropoloji Mekanik Fizik Fizyoloji Kimya Biyokimya Epidemiyoloji Antropometri Dinamik Fiziksel enerji Fizyolojik Bilimler Stres Biyomekanik Matematik İş Fizyolojisi ERGONOMİ Sosyoloji Fiziki antropoloji Anatomi Statik Psikoloji Grup Dinamiği Endüstriyel Psikoloji Mühendislik Psikolojisi Temel Ergonomik Model İnsan İnsan Kapasitesi Görev Talepleri İş Çevre evet Uyum 90% ‘a kadar (75%) hayır SON Yönetim Kontrolleri Mühendislik Kontrolleri evet Müh. Değişiklikleri Hayır İnsan Görev-Çevre Sistemi Özellikleri: İnsan -  Mukavemet -  Vücut Büyüklüğü -  Genel Sağlık -  Cinsiyet -  Yaş -  Mativasyon - Eğitim/ Tecrübe Görev (İş) -  -  -  -  -  -  -  -  -  Enerji İhtiyacı Sıklık Ağırlık/Kuvvet Hareketin başlngıç/bitiş noktaları Kaldırma hızı Maruz kalma hızı Yükün büyüklüğü ve şekli İşyeri geometrisi Kavrama (tutamaç-kulp) Çevre -  İklim/ termal yorgunluk (stres) sıcak-soğuk Light -  Gürültü -  Titreşim -  Kimyasallar -  Platform hareketi (ivme) -  Radyasyon -  Kavrama / çekiş (kaymalar) Ergonomik Programın Etkisi Etkililiği (effectiveness) ölçemk için gereken bilgiler şunlardır: 1.  Sakatlanma/ hastalık /vakaların FREKANSI -  Sayı -  Oran 2.  •  Sakatlanma/ hastalık /vakaların ŞİDDETİ Kayıp zaman Sayılarla Ergonomi ABD İstatistik Bürosu verileri göre (2012) –  2,976,400 Toplşam kayıt edilebilir Sakatlanma ve hastalanma vakaları –  905,700 Çalışamama gün sayısı (işten uzak gün sayısı)içeren olay –  340,900 Gergin, Kırgın ve Gözyaşı içeren olay –  177,580 Bel sakatlanmaları içeren olay Bureau of Labor Statistics (2012), www.bls.gov/iif/ Mesleki zarar ve hastalık §  Zarar /sakatlanma/ yaralanma (injury) §  İş ortamındaki herhangi bir olay sonrası vücutta oluşan yara veya tahribat. §  Hastalık §  Biyolojik, kimyasal veya fiziksel duruma maruz kalma sonucu oluşan aykırı durum (yaralanma harici) §  Teneffüs, absorbe etme, yutma veya direk temas ile ortaya çıkabilen kronik hastalık veya rahatsızlıkları içerir. Tekrar oranı (Incidence Rates) §  Genel bir terimdir §  Toplam sakatlanma(yaralanma) / rahatsızlanma tekrar oranı izleyen terimleri içerir: - Yaralanma tekrar oranı - Rahatsızlanma tekrar oranı - Ölümle sonuçlanan kaza (Fatality )tekrar oranı - Kayıp-işgünü-vaka tekrar oranı - Kayıp işgünü sayısı oranı - Spesifik tehlike tekrar oranı - Kayıp-işgünü-sakatlanma oranı (LWDI) - DART (Uzak kalınan günler/Kısıtlı or Transfer Oranı) (Days Away/Restricted or Transfer Rate) Tekrar Oranları Tekrar Oranı verilen bir zaman dilimi I çindesakatlanma sayısının çalışılan iş saati sayısına oranı olarak tanımlanır. Özellikle , Tam zamanlı bir şişçi tipik olarak yılda 50 hafta, haftada 40 saat yani yılda 2000 saat çalışır. 200,000 sayısı bir yılda çalışan 100 işçi tarafından hracanan iş saatini tanımlar. Tekrar oranı Üretim (SIC: 300000; NAICS GP1MFG ) Incident Rate (per 10,000 ft workers) 14 12 10 Injuries and Illnesses 8 Injuries 6 Illnesses 4 2 0 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Year North American Industry Classification System (NAICS) was developed using a production-oriented conceptual framework, groups establishments into industries based on the activity in which they are primarily engaged. NAICS uses a six-digit hierarchical coding system to classify all economic activity into twenty industry sectors. Introduction Incidence Rates Ahşap işleri (SIC: 302431; NAICS: 321910) Incident Rate (per 10,000 ft workers) 25 20 Injuries and Illnesses 15 Injuries 10 Illnesses 5 0 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Year SIC standadr industrial code Proaktif-Reaktif Ergonomi Proaktif (Proactive) ergonomi: Önleyici - Sakatlanmalar olmadan ÖNCE değişiklik yapma Reaktif (Reactive) ergonomi: Tepkisel - Sakatlanmalar olduktan SONRA değişiklik yapma BİRİNDEN DİĞERİNE NASIL GİDECEĞİZ? Ergonomi Ergonomi uygulamalarının sonucu : §  İş gereksinimlerini ve çalışan yeterliliklerini eşleme §  İşin insanlar ve performansları üzerindeki etkilerini anlama §  Potansiyel iş etkilerini tahmin etme §  İşyerinin ve/veya aletlerin uygunluğunu belirleme §  Bilgi temelli destek oluşturma –  Tasarımcılar –  Mühendisler –  Tıbbi personel