Ankara Strateji Enstitüsü Analiz No: 2014-3 Kasım 2014 IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Analiz Gülsüm BOZ IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Gülsüm BOZ Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No:8/2 Çankaya 06500 ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) 213 84 44 • Faks: (0312) 213 84 34 ankarastrateji.org • [email protected] Analiz No: 2014-3 Kasım 2014 IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Gülsüm BOZ Ankara Kasım 2014 Copyright © 2014 Ankara Strateji Enstitüsü Tüm Hakları Saklıdır. Birinci Baskı Kütüphane Katalog Bilgileri Gülsüm BOZ, “Irak Şam İslam Devleti (IŞİD)” Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) 431 54 83 Faks: (0312) 431 54 84 www.karincayayinlari.net - [email protected] Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No: 8/2 Çankaya 06500 ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) 213 84 44 Faks: (0312) 213 84 34 [email protected] içindekiler Giriş ...............................................................................................................................................V 7 11 15 17 I. Kuruluş Safhası II. IŞİD’in Toplumsal Zemin Kazanması III.IŞİD’in Yeniden Dirilişi IV. IŞİD’in Musul’u Kontrolü Altına Alması III giriş GİRİŞ T evhit ve Cihat adı altında kurulan Irak el-Kaidesi olarak bilinen Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) 2003 yılında Amerika’nın işgali ile beraber ortaya çıkan Sünni isyanlar ile kendisine uygun bir zemin bulmuş ve Suriye’de yaşanan iç savaştaki rolü ile de tüm dünyanın tanıdığı bir örgüt haline gelmiştir. 2004 yılında el-Kaide’ye bağlılığını bildiren Irak el-Kaidesi, 2006 yılında ismini Irak İslam Devleti olarak ilan etmiştir. Irak İslam Devleti’nin Irak’taki saldırılarını artırması üzerine, Amerika 2006 yılının yazında Sehva olarak adlandırdıkları sistem ile bu örgüte karşı olan Aşiretler ile birlikte hareket etmiş ve 100 bin Arap milisi elKaide karşısına konuşlandırmıştır. Yaşanan çatışmalar sonucunda 2400 el-Kaide militanı öldürülmüş, 8.800 militan ise tutuklanmıştır. ABD’nin Irak’taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak el-Kaidesi’nin militan sayısının 800’e kadar indiği tahmin edilmektedir. Ancak ABD’nin askeri varlığını Irak’tan çekmesi ile beraber örgüt Şiileri hedef alan saldırılarına yeniden başlamıştır. BM rakamlarına göre 2013 yılında Irak’ta 8 bin sivil bu saldırılarda hayatını yitirmiş 18 bine yakın Iraklı ise yaralanmıştır. 2013 yılında ise örgüt şimdi bilinen Irak Şam İslam Devleti ismini kullanmaya başlamıştır. Böylece kurulmak istenen İslam Devleti’nin sınırları içerisine Suriye de dahil edilmiştir. Bu bağlamda IŞİD el-Kaide’nin Suriye yapılanması olan el-Nusra’nın kendisine bağlanmasını istemiştir. El-Nusra lideri Ebu Muhammed el Culani ise bu öneriyi reddetmiştir. Dolayısıyla bu tarihten itibaren IŞİD elKaide çatısı altından çıkmış ve Suriye’deki faaliyetlerini el-Nusra’dan ayrı şekilde yürütmeye başlamıştır. 2 Şubat 2014’de el-Kaide, IŞİD’in artık el-Kaide’nin bir parçası olmadığı açıklamasını yaparak, IŞİD ile herhangi bir kurumsal bağlarının kalmadığını ve IŞİD’in yaptığı faaliyetlerden el-Kaide’nin sorumlu olmadığını belirtmiştir. Örgütün kuruluş amacı Irak ve Suriye’de Sünni nüfusun en fazla olduğu yerlerde halifelik kurmaktır. IŞİD dünyanın dört bir tarafından çatışma deneyimine sahip, gönüllü bir kadroya dayanmaktadır. Örgüt Asya içlerinden, Çin’den, Rusya’dan, Kafkasya’dan, Avrupa’dan, Latin Amerika’dan, Afrika’ya kadar dünyanın dört bir tarafından sırf savaşmak için gelmiş eğitimli, nitelikli bir savaşçı kadrosuna sahiptir. Irak’ta 10 bine yakın IŞİD militanının bulunduğu tahmin edilmektedir. V I. Kuruluş Safhası S uriye’de yaşanan iç savaş ile adını duyduğumuz ve Irak’ın ikinci büyük kenti olan Musul’u işgal etmesi ile tüm dünyanın endişeyle takip ettiği Irak Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) kuruluş temelleri Irak’ta atılmasına rağmen örgütün kökeni Afganistan’a dayanmaktadır. Irak el-Kaidesi olarak bilinen örgütün kurucusu 1966 Ürdün doğumlu Ebu Musa Zerkavi’dir. 1980-1988 yılları arasında uyuşturucu bulundurma ve cinsel saldırı suçlamaları nedeniyle tutuklu bulunan Zerkavi, 1988 yılında ilan edilen genel af ile beraber serbest kalmıştır. 1 Tutuklu bulunduğu dönemde radikal İslam ile tanışan Ebu Musa Zerkavi, serbest kaldıktan hemen sonra Sovyet-Afgan savaşına katılmak için Ürdün’den ayrılarak Pakistan’a gitmiştir2. İlk kez yurt dışına çıkan Zerkavi, Afganistan’ın Khost ve Kardez şehirlerinde yaşanan çatışmalarda yer almıştır.3 İslami kuralları yeni yeni öğrenen ve dolayısıyla bir geçiş dönemi içerisinde olan Zerkavi, Peşaver’de bulunduğu dönemde Selefi görüşlerinden etkilendiği Şeyh Ebu Muhammad el-Maqdisi ile tanışmıştır. Maqdişi bu tarihten itibaren Zerkavi’nin akıl hocası olarak görülmüştür. Irak Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) kuruluş temelleri Irak’ta atılmasına rağmen örgütün kökeni Afganistan’a dayanmaktadır. SSCB işgalinin bitmesi ile 1993 yılında Zerkavi, el-Magdişi ile birlikte Ürdün’e geri dönmüştür.4 1989-1992 yılları arasında Afganistan’da bulunan genç Zerkavi, Bin Ladin ile tanışmamasına rağmen el-Kaide’nin ideolojisinden hayli etkilenmiştir. Dolayısıyla Zerkavi, Ürdün’e geri döndüğünde ülkesindeki monarşiyi devirmek ve bir İslam Devleti kurma amacı taşımaktaydı.5 Bu bağlamda Zerkavi, 1993 yılında yerel bir sinemaya düzenlenen başarısız bombalı intihar saldırısının emrini vermek ile suçlanmıştır. el-Magdişi’nin kendisine verdiği 7 el bombasının evinde bulunması sonucu Zerkavi ve akıl hocası el-Magdişi 1994 yılında 15 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.6 Genel af kapsamında 1999 yılında serbest kalan Zerkavi tutuklu bulunduğu süre içerisinde kendi radikal ve dini görüşlerini bildiren risaleler yayınlamaya başlamıştır.7 Risalelerin internet ortamında yayımlanması ile Zerkavi, Bin Ladin’in dikkatini çekmeyi başarmıştır. Aralık 1999’da el-Kaide lideri Bin Ladin ile tanışmak amacıyla Zerkavi yeniden Afganistan’a gitmiştir. Bin Ladin ile Zerkavi Kandahar’da görüşmüşlerdir. Bin Ladin, Zerkavi’ye yeni hapishaneden çıkmış olması nedeniyle Ürdün İstihbaratı tarafından görevlendirilmiş olabileceği şüphesi ile yaklaşmıştır. Ayrıca Zerkavi’nin 7 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 Ebu Musa Zerkavi 1999 yılının sonlarında Afganistan’ın batısında bulunan ve İran sınırına yakın Herat kampında “Tevhit ve Cihat” adı altında örgütün oluşumunun ilk temelini atmıştır. 2006 Ocak’ta Zerkavi, Irak el-Kaidesi de dâhil olmak üzere diğer 5 terör örgütünü Mücahitler Şura Konseyi çatısı altında toplamıştır. 8 Şiilere olan nefreti, aşırı özgüveni ve sol elinde yer alan dövmesi Bin Ladin’in hoşuna gitmemiştir.8 Zerkavi’nin Ürdün’deki faaliyetlerini yakından takip eden ve yetenekli olduğunu düşünen El-Kaide’nin güvenlik şefi ve yakın merkez terör savunucusu Had Saif el-Adel, Ebu Musa Zerkavi’nin kendi eğitim kampını kurması amacıyla 5.000 dolar verilmesi için Bin Ladin’i ikna etmiştir.9 Böylece Ebu Musa Zerkavi 1999 yılının sonlarında Afganistan’ın batısında bulunan ve İran sınırına yakın Herat kampında “Tevhit ve Cihat” adı altında örgütün oluşumunun ilk temelini atmıştır.10 Herat kampı Zerkavi’nin kendi örgütünü oluşturması açısından son derece önemli bir nokta olmuştur. Özellikle bu kamp Afganistan’da Şam’dan gönüllü olarak örgüte katılmak isteyenler için merkez olmuştur.11Bu dönemde örgüt Avrupa’daki İsrail ve Yahudileri hedef alan saldırılar gerçekleştirmiştir.12 2001 yılında Amerika’nın Afganistan’a saldırması ile Zerkavi ve 300 militanı önce İran’a sonrasında ise Irak’ın kuzeyine geçmiştir.13 Zerkavi İran, Irak Kürdistanı, Suriye ve Irak’ta Sünnilerin yoğun olarak yaşadığı yerlere hareket ederek örgüte yeni üyeler kazandırmak istemiştir.14 Zerkavi’nin Irak’a geçmesi Irak el-Kaidesi’nin tohumlarının atılmasına neden olmuştur. Zerkavi, Irak’ın kuzeyinde etkin olan ve el-Kaide bağlantılı Ensar el-İslam ile güçlerini birleştirmiş ve beraber hareket etmeye başlamıştır. Amerika’nın işgali öncesine tekabül eden bu dönemde Saddam rejiminin el-Kaide ile işbirliği içerisinde olduğuna dair iddialar Amerikan siyasetçileri tarafından dile getirilmiştir. Ortaya atılan bu iddialar ile Irak’ın işgaline zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. Ancak el-Kaide ile Saddam rejiminin işbirliğini gösteren somut deliller ise bulunamamıştır. Amerika’nın Irak’ı işgali ile beraber Zerkavi, Irak’ın kuzeyinden Sünnilerin yoğun olduğu bölgeye geçmiştir. Birleşmiş Milletleri ve Şiileri hedef alan saldırıları, acımasız işkence yöntemleri Zerkavi’nin adının öne çıkmasına ve yeni yabancı savaşçılar kazanmasına neden olmuştur.15 Irak’taki gelişmeleri yakından takip eden Bin Ladin ise Zerkavi’nin elde ettiği bu başarılardan uzak kalmak istememiştir. Bu bağlamda daha önceki birleşme çağrılarını reddeden Zerkavi 2004 Ekim ayında Bin Ladin tarafından yönetilen el-Kaide çatısı altına girmeyi kabul etmiştir. Bu tarihten itibaren “Mezopotamya el-Kaidesi” yani Irak el-Kaidesi olarak adlandırılmıştır. Zerkavi’nin bu birleşmeyi kabul etmesinin başlıca nedenleri ise, el-Kaide aracılığı ile ekonomik kaynaklara, yeni üyelere, lojistik bağlantılara daha kolay ulaşacak olmasıdır.16 Ancak yapılanmanın el-Kaide çekirdek örgütünün dışında doğarak sonrasında bir bağlılık bildirmesi örgüt içinde çeşitli tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. 17 Çünkü iki örgüt arasında ideolojik anlamda önemli farklar bulunmaktadır. Örgüt kuruluşu ile beraber Amerikan güçlerini yalnız bırakmak amacı ile Amerika’nın uluslararası ve koalisyon ortaklarına, Iraklı politikacılara, karakollara ve son olarak ise Irak’ı yeniden inşa etme sürecinde yer alan sivillere yönelik saldırılar gerçekleştirmeyi hedeflemiştir.18 Ayrıca Irak’ta yaşayan Sünnilere yapılan saldırılara karşı misilleme olarak Şiiler hedef alınmıştır. Ancak örgütün bu amaçları el-Kaide’yi rahatsız etmiştir. El-Kaide, Zerkavi’nin şiddeti azaltması ve Şeriatı uygulaması yönünde uyarılarda bulunmuştur.19 2006 Ocak’ta Zerkavi, Irak el-Kaidesi de dâhil olmak üzere diğer 5 terör örgütünü Mücahitler Şura Konseyi çatısı altında toplamıştır.20 Örgüt Irak’taki isyan hareketlerinde öne çıkan gruplardan biri olmayı başarmıştır. 7 Hazi- IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne ran 2006’da ise kurucu lider Zerkavi, Amerikan güçlerince gerçekleştirilen bir saldırıda hayatını kaybetmiştir. Zerkavi’nin öldürülmesi ile Mısırlı Ebu Hamza el Muhacir örgütün liderliğine getirilmiştir.15 Ekim 2006’da Irak İslam Devleti’nin kurulduğu ilan edilmiştir. Örgütün liderliğini ise Ebu Ömer el Bağdadi üstlenmiş ve Ebu Hamza ise örgütün savaş bakanı olmuştur.21 2007 ve 2008 yılları arasında örgüt araç patlatmalar ile düzenlediği bombalı saldırılarda birçok sivilin hayatını kaybetmesine neden olmuş ve yaptığı bu eylemler ile ismini sıkça duyurmuştur. 22 Tablo 1. 2007-2008 vs. 2013 yılları arasında sivil kayıpları gösteren tablo. 4000 AFP - CIV Iraq Body Count - CIV Iraq GOVT - CIV KIA Iraqi and Coalition (est) Coalition (est) 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 7 -0 ak Oc M 7 07 t-0 sanar Ni 7 -0 an zir Ha m Te m uz 7 -0 -0 lül Ey 7 im Ek -0 7 Oc 08 ak M t-0 ar 8 08 n- sa Ni 8 08 -0 an muz zir Ha Tem -0 lül Ey 8 im Ek -0 8 -1 ak Oc 3 M ar t-1 3 sa Ni 1 n- 3 3 3 -1 -1 an uz m zir Ha Tem Kaynak: ISW Yukarıdaki tabloda 2007 yılında sivillerin ölüm oranlarının yüksek olduğu gözlemlenmektedir. 2007’de 23,600 kişi Irak’ta hayatını kaybederken, 2008’de ise 6,400 kişi yaşamını kaybetmiştir.23 9 II. IŞİD’in Toplumsal Zemin Kazanması I rak, Osmanlı dönemi de dâhil olmak üzere İngiliz sömürgesi altında bulunduğu dönemde dahi Sünni elitler aracılığı ile yönetilmiştir. Saddam Hüseyin de, Baas yönetimi ile bu sistemi devam ettirmiştir. Ancak Irak’ın demokratikleşmesi için atılan adımlar çerçevesinde Şiilerin yönetime getirilmesi Irak’ta sürdürülen bu sistemin değişmesine neden olmuştur. 2003 yılında ABD işgali sonrasında Irak, sınırları içerisinde fiili olarak etkin olan iki grup Şiiler ve Kürtler arasında bölünmüştür. Buna karşın Iraklı Sünniler ise siyasi ve iktisadi olarak güçlenme imkanı elde edememiştir.24 Irak, Osmanlı dönemi de dâhil olmak üzere İngiliz sömürgesi altında bulunduğu dönemde dahi Sünni elitler aracılığı ile yönetilmiştir. Harita 1. Irak’ta etnik ve mezhepsel dağılımı gösteren harita Duhok Erbil i b Sh Mosul J am ma r Sincar Sincar D Jib iz ai Süleymaniye Kerkük u ur r D Samarra r i BAĞDAT Ar Ramadi ur D u l a y m Ar Rutbah u Jib Akashat is Tigr Tikrit Zibaydi Kerbela Al Kut An Nukhayb Necef Şii Arap Şii/Sünni Arap Karışık Sünni Türkmen Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler ala An Nasiriyah Uniza h san Sünni Arap/Kürt Karışık Gh Sünni Arap Has Kürt l Çoğunluk Grupları Al Basrah As Salman D u f i r Al Basayyah Mutayrat Sincar Aşiret ismi 11 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 ABD’nin Irak’taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak elKaidesi’nin militan sayısının 800’e kadar indiği tahmin edilmektedir. İktidarı ele alan Şiiler ise devletin çeşitli kademelerinde bulunan Baas yönetimine mensup olan Sünnileri yönetimden uzaklaştırmaya başlamışlardır.25Kendilerini sistemden dışlanmış hisseden Sünniler Enbar, Selahaddin, Ninova gibi Sünni nüfusun ağırlıklı olduğu kentlerde isyan hareketlerine başlamıştır. Tam da bu dönemde kendisine toplumsal bir zemin bulan Irak İslam Devleti örgütü saldırılarını artırmıştır. Amerika ise Irak’ta ortaya çıkan bu tehdidin varlığını bertaraf etmek için 2006 yılının yazında Sehva olarak adlandırdıkları sistem ile bu örgüte karşı olan Aşiretler ile birlikte hareket etmiş ve 100 bin Arap milisi el-Kaide karşısına konuşlandırmıştır. Yaşanan çatışmalar sonucunda 2400 el-Kaide militanı öldürülmüş, 8.800 militan ise tutuklanmıştır.26 ABD’nin Irak’taki askeri varlığını çektiği 2011 yılında ise Irak el-Kaidesi’nin militan sayısının 800’e kadar indiği tahmin edilmektedir.27 18 Nisan 2010 yılında ise örgütün iki önemli ismi Ebu Ömer el Bağdadi ve Ebu Hamza el Muhacir Amerikan güçlerince gerçekleştirilen bir operasyonda öldürülmüşlerdir. Örgütün liderliğini ise Ebu Bekir el Bağdadi üstlenmiştir. 2011 yılında ABD’nin askeri varlığını tamamen Irak’tan çekmesi ile beraber örgüt Şiileri hedef alan saldırılarına yeniden başlamıştır.28 BM rakamlarına göre 2013 yılında Irak’ta 8 bin sivil bu saldırılarda hayatını yitirmiş 18 bine yakın Iraklı ise yaralanmıştır.29 2013 yılında da örgütün adı Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) olarak değiştirilmiştir. Böylece kurulmak istenen İslam Devleti’nin sınırları içerisine Suriye’de dahil edilmiştir. Ayrıca el-Bağdadi el-Kaide’nin Suriye yapılanması olan el-Nusra’nın kendisine bağlanmasını istemiştir.30 El-Nusra lideri Ebu Muhammed el Culani bu öneriyi reddetmiştir. Dolayısıyla bu tarihten itibaren IŞİD elKaide çatısı altından çıkmış ve Suriye’deki faaliyetlerini el-Nusra’dan ayrı şekilde yürütmeye başlamıştır.31 2 Şubat 2014’de el-Kaide, IŞİD’in artık el-Kaide’nin bir parçası olmadığı açıklamasını yaparak, IŞİD ile herhangi bir kurumsal bağlarının kalmadığını ve IŞİD’in yaptığı faaliyetlerden el-Kaide’nin sorumlu olmadığını belirtmiştir.32 Harita 2. IŞİD’in Irak ve Suriye’de kurmak istediği bölgeyi gösteren harita Hasaki Halep Musul Erbil Rakka Kerkük SURİYE Çin nehir yunusu Hums Tikrit Samarra Jalawla Dhuluiya Şam 12 Bağdat IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Örgütün kuruluş amacı Irak ve Suriye’de Sünni nüfusun en fazla olduğu yerlerde halifelik kurmaktır.33 IŞİD dünyanın dört bir tarafından çatışma deneyimine sahip, gönüllü bir kadroya dayanmaktadır. Bu örgüte yakından baktığımız zaman Asya içlerinden, Çin’den, Rusya’dan, Kafkasya’dan, Avrupa’dan, Latin Amerika’dan, Afrika’ya kadar dünyanın dört bir tarafından sırf savaşmak için gelmiş eğitimli, nitelikli bir savaşçı kadrosuna sahip olduğu görülmektedir.34 Irak’ta 10 bine yakın IŞİD militanının bulunduğu tahmin edilmektedir. 13 III. IŞİD’in Yeniden Dirilişi 1 990’lı yıllarda dünya el-Kaide terör örgütünü, Körfez Savaşı’nın ardından örgütün fiili olarak askeri varlığı ile Ortadoğu’ya giren Amerikan hedeflerine yaptığı saldırılar ile tanımıştır. Afgan savaşının uzantıları olarak ortaya çıkan bu yapılanmalar bu dönemde bir devlet kurma fikri taşımamışlardır. Sadece mevcut siyasi amaçlarına ulaşmak için Batılı hedefleri vurmuşlardır. ABD’nin Ortadoğu’daki askeri varlığını azaltması ile el-Kaide’nin uzantısı olan bu örgütler stratejilerini değiştirerek bulundukları yerlerde belli bir alanı kontrol etme amacı gütmeye başlamışlardır. Bu bağlamda IŞİD’in amacı da Suriye ve Irak’ı içine alan bir İslam devleti olacağını iddia ettikleri bir iktidar alanı yaratmak, bir devlet kurmaktır. 2008 yılında Sehva hareketi ile zayıflatılan IŞİD’in 2011 yılında Amerika’nın Irak’tan çekilmesi ile yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Örgütün Irak’ta yeniden dirilişinde en önemli faktör, Bağdat yönetiminin ülkenin tamamını hakimiyeti altında tutamamasından kaynaklanmıştır. Devlet güvenliğinin ve düzeninin sağlanamayışı devlet dışı silahlı örgütlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. 35 Özellikle yukarıda da belirttiğimiz gibi Maliki’nin Sünnilere karşı ayrıştırıcı politikalarını giderek artırması Sünni Aşiretlerin IŞİD’e destek vermelerindeki en önemli faktör olmuştur. Maliki bu ayrıştırıcı politikalarının yanı sıra Sehva hareketi içerisinde yer alan Arap milislerin ordu içerisine entegre edilmesine razı olmamış ve Sünni-Şii mezhep tartışmasının da büyümesinde etkili olmuştur.36 Kendilerinin marjinalize edildiğini düşünen Sünniler, bunun yanı sıra Maliki’nin Sünniler için önemli bir politikacı olan Rafia el İsavi’yi tutuklama çabaları ile beraber Aralık 2012 yılında Enbar’da Maliki’yi protesto eden gösterilere başlamışlardır. Enbar eyaletinin batısında, Diyala’nın kuzeyinde ve isyan hareketlerinin olduğu diğer şehirlere Irak Güvenlik Güçleri Mayıs 2013’te isyanın bastırılması için operasyon başlatmıştır. Ancak yapılan bu operasyonlar Şiiler ve Sünniler arasındaki çıkmazı giderek derinleştirmiştir. Kendisine böyle bir toplumsal zemin bulan Irak el-Kaidesi özellikle Temmuz 2012-2013 yılları arasında saldırılarını artırmıştır. Bu bağlamda Irak’ta 2011 ve 2012 yılları arasında ayda 5 ila 10 bombalı intihar saldırısı gerçekleşirken, 2013 yılında ise saldırıları artmış ve ayda 30 bombalı intihar saldırısı meydana gelmiştir.37 Bu saldırıların daha çok 2008 yılında Sehva hareketi ile zayıflatılan IŞİD’in 2011 yılında Amerika’nın Irak’tan çekilmesi ile yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Maliki’nin Sünnilere karşı ayrıştırıcı politikalarını giderek artırması Sünni Aşiretlerin IŞİD’e destek vermelerindeki en önemli faktör olmuştur. 15 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 Suriye savaşı ile İŞİD, petrol ve su gibi doğal kaynaklara, yabancı bağışlara ve cihatçı anlayışa sahip savaşçılara daha kolay erişim sağlamıştır. Suriye’den Irak’a geçen militanlarca gerçekleştirildiği şüphesi ortaya çıkmıştır.38 Örgüt ayrıca, 2013 yılında Irak’taki Ebu Gureyb hapishanesinde Irak işgali sırasında terör faaliyetlerinden dolayı tutuklu bulunan 500’den fazla mahkumun kaçmasını sağlamıştır.39 Serbest kalanlar IŞİD’in önemli kademelerinde görevler almıştır. Tablo 2. 2012 ve 2013 tarihleri arasındaki saldırıları gösteren bir tablo IŞİD’in Irak’taki faaliyetleri sürerken diğer tarafta Suriye’deki iç savaş devam etmektedir. 2011 Aralık ayından itibaren Irak el-Kaide’si el-Kaide’ye bağlı olan elNusra örgütü ile beraber Suriye’deki iç savaşta yer almıştır. 4 Mart 2013 tarihinde Suriye’nin petrol bakımından zengin kenti Rakka’yı ele geçirmiştir. Nisan 2013’te Irak Şam İslam Devleti’nin ilan edilmesinden sonra IŞİD, el-Nusra’nın kendisine bağlanmasını istemiştir. El-Nusra, IŞİD’in teklifini kabul etmeyerek el-Kaide’ye olan bağlılığını açıklamıştır. Dolayısıyla IŞİD’in el-Kaide ile bir bağlantısı bu olay ile beraber kalmamıştır.40 Suriye savaşı ile İŞİD, petrol ve su gibi doğal kaynaklara, yabancı bağışlara ve cihatçı anlayışa sahip savaşçılara daha kolay erişim sağlamıştır.41 Özellikle Suriye’de savaşırken kullandıkları slogan “kalıcı olmak ve genişlemek” olarak öne çıkmıştır. Sosyal medyayı da etkin olarak kullanan IŞİD, Suriye’de ele geçirdiği şehirleri bir zafer olarak lanse etmiştir. Böylece Suriye ve Irak’ın yanı sıra Arap olmayan savaşçılarında örgüte katılmasını sağlanmıştır.42 16 IV. IŞİD’in Musul’u Kontrolü Altına Alması Harita 3. IŞİD’in Musul harekat planını ve ele geçirdiği yerleri gösteren harita TÜRKİYE MUSUL İRAN Tel Afer Erbil SURİYE Kerkük Deyr ez Zor IRAK Samarra BAĞDAT Ramadi Felluce IŞİD’in hakim olduğu sehirler Suriye Çölü IŞİD militanlarının hareket güzergahı İlk olarak Irak’ta Sünnilerin ağırlıklı olarak yaşadıkları Ramadi, Felluce ve Samarra’yı kontrolü altına alan IŞİD daha sonra yönünü Musul’a çevirmiştir. IŞİD 5 Haziran’da Musul’un doğusunda bulunan ez-Zahoru bombalamaya başlamıştır.43 Şehrin doğu, batı ve kuzeyindeki saldırılarını artıran IŞİD, 5 17 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: 14-03 IŞİD, 5 günün sonunda 10 Haziran 2014 günü, Irak’ın ikinci büyük kenti Musul’u ele geçirmiştir. günün sonunda 10 Haziran 2014 günü, Irak’ın ikinci büyük kenti Musul’u ele geçirmiştir. Musul’un IŞİD’in kontrolü altına girmesi bölge ülkelerini ve özellikle 2003 yılında Irak’ı işgal eden ve 2011 yılında Irak’tan askeri varlığını çeken Amerika’nın endişelenmesine yol açmıştır. Amerikan ordusu tarafından konvansiyonel savaşa göre eğitilmiş Irak ordusu, gönüllü ve iyi eğitim almış üyelere sahip ve şehir savaşını iyi bilen IŞİD’in karşısında şaşırmış ve üniformalarını çıkararak kaçmayı yeğlemişlerdir. Dolayısıyla IŞİD Musul’u kontrolü altına alırken fazla zorlanmamıştır. Amerika’nın Irak askerlerine bıraktığı zırhlı araçlar, silahlar vb. askeri malzemeleri elde eden IŞİD, Musul Merkez Bankası şubesinde bulunan 500 milyon dolara yakın nakit parayı da ele geçirmiştir. Irak’ta yaşanan bu gelişmeler ile IŞİD’in popülaritesinin artması, IŞİD’in militan sayısını artırmasına ve daha fazla yabancı yardım bulmasına kolaylık sağlamıştır. Musul eyaleti içerisinde yer alan Ninova da IŞİD güçlerince ele geçirilmiştir. Musul’un güneyinde bulunan Kayyara hava üssünün de denetimini sağlayan IŞİD, Saddam Hüseyin’in doğum yeri olan Tikrit’i de ele geçirerek burada bulunan Irak’ın en büyük petrol rafinerisi olan Beyci’yi de denetimi altına almaya çalışmıştır. Beyci rafinerisi üzerinde Irak Güvenlik Güçleri ve IŞİD arasında önemli bir rekabet söz konusudur. Kerkük’ün batısında bulunan Havija, Rashad, Zab, Riyad, Abbasi ve Dakuk’un bazı yerleri çatışma olmaksızın IŞİD’in kontrolü altına girmiştir.44 Selahaddin eyaletinin çoğunluğunda kontrolü sağlayan IŞİD, Türkmenlerin bulunduğu Telafer’e girerek yüzlerce Şii Türkmen’i öldürmüştür. Harita 4. IŞİD’in Irak’taki ilerleyişini gösteren harita Kaynak: ISW IŞİD, Musul Merkez Bankası şubesinde bulunan 500 milyon dolara yakın nakit parayı da ele geçirmiştir. 18 Musul’u ele geçirmesi ile beraber daha çok el-Kaide ve IŞİD üyesi olan 1000’den fazla tutuklu serbest bırakılmıştır. Salıverilen bu üyelerin silahlandırılma olasılığı da çatışmaların şiddetleneceğini göstermektedir. Ayrıca Uluslararası Göç Örgütü’nün açıkladığı rakamlara göre IŞİD tehdidinden kaçan 500,000 bin Irak vatandaşı, Kürt Özerk Bölgesi’ne doğru göç etmiştir. Aynı şekilde Tuzhurmatu’da yaşayan Türkmenlerin büyük çoğunluğu ise daha güvenli olan Kerkük, Süleymaniye ve Erbil kentlerine göç etmek zorunda kalmıştır. Göç eden vatandaşların IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne çoğu tekrar Musul’a dönmüştür. Musul’un yanı sıra Kerkük’ün batısında bulunan Havica, Zab, Riyad ve Abbasi bölgeleri, şehrin güneyinde de Reşad ve Yankaca da İŞİD güçlerinin kontrolüne geçmiştir. Bu bağlamda Peşmerge Bakanı’nın “Kerkük’ü kanımızın son damlasına kadar savunacağız…” açıklaması ise çatışma sonrasında bölgenin Kuzey’e ilhakı gibi bir tartışmayı gündeme getirmiştir. Irak’taki ilerleyişini sürdüren IŞİD ile Irak Güvenlik Güçleri arasında ele geçirilen bölgelerde çeşitli çatışmalar yaşanmıştır.28 Temmuz 2014 tarihinde Irak Güvenlik Güçleri’nin, IŞİD’in kontrolü altında bulunan Tikrit’i ele geçirmek için şehre karadan ve havadan saldırmaya başlaması bu çatışmalardan sadece biridir. IŞİD, kontrolü altında bulunan Musul’da adeta bir devlet gibi hareket etmiştir. IŞİD, halktan vergi toplamış, güvenlik önlemlerini uygulamaya koymuş, su, elektrik gibi temel sosyal ihtiyaçların karşılanmasını sağlamıştır.45 Ayrıca IŞİD yeni bir polis güvenlik gücü oluşturmuştur. “İslam Polisi” olarak adlandırdığı bu polislere ise aylık 400 dolar ödediği iddia edilmiştir.46 Şehri Şeriat ile yöneten IŞİD, Musul’da Şeriat kuralları ile karar veren 2 Şeria mahkemesini de açmıştır.47 IŞİD lideri Ebu Bekir el-Bağdadi, Ramazan ayının başlangıcı olan 29 Haziran 2014 günü Musul’daki el Nuri Camiinde yaptığı bir konuşmada halifeliğini ilan etmiş ve örgütün ismini İslam Devleti olarak duyurmuştur. IŞİD lideri Ebu Bekir el-Bağdadi, Ramazan ayının başlangıcı olan 29 Haziran 2014 günü konuşmada halifeliğini ilan etmiş ve örgütün ismini İslam Devleti olarak duyurmuştur. 19 SONNOTLAR 1 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag, CSİS, June 2011, http://csis.org/files/publication/110614_Kirdar_AlQaedaIraq_Web.pdf. 2 Mary Anne Weaver, “The Short, Violent Life of Abu Musab al-Zarqawi”, The Atlantic, 11.12.2013. 3A.g.e. 4 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag,… 5 Mary Anne Weaver, “The Short, Violent Life of Abu Musab al-Zarqawi 6A.g.e. 7A.g.e. 8 Gary Gambill, “Abu Musab al-Zarqawi: A Biographical Sketch,” The Jamestown Foundation, Terrorism Monitor 2, Issue 24, December 2004, s.2. 9 Mary Anne Weaver, “The Short, Violent Life of Abu Musab al-Zarqawi”,… 10 Aaron Y. Zelin, Research Notes, The Washington Institute for Near East Policy, Number 20, June 2014. 11 Mary Anne Weaver, “The Short, Violent Life of Abu Musab al-Zarqawi”,… 12A.g.e. 13A.g.e. 14 Aaron Y. Zelin, Research Notes,… 15A.g.e. 16A.g.e. 17 Doç. Dr. Mehmet Akif Okur ile IŞİD Üzerine Röportaj, 12 Haziran 2014, http:// www.ankarastrateji.org/haber/doc-dr-mehmet-akif-okur-ile-isid-uzerine-roportaj-1311/. 18 M.J.Kirdar, Al Qaeda in Irag, CSİS, June 2011, http://csis.org/files/publication/110614_Kirdar_AlQaedaIraq_Web.pdf. 19 Aaron Y. Zelin, Research Notes,… 20A.g.e 21 M.J. Kirdar, Al Qaeda in Iraq,… 22 Jessica D. Lewis, Al-Qaeda in Iraq Resurgent, Middle East Security Report 14, September 2013, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/AQI-Resurgent-10Sept_0.pdf. 23 Iraq index, Tracking Variables of Reconstruction and Security in Post Saddam Iraq, 31 Ocak 2011, http://www.brookings.edu/~/media/centers/saban/iraq%20 index/index20120131.pdf 24 Selim Savaş Genç, Çatırdayan Ortadoğu’nun son habercisi: IŞİD, AKSİYON, 16.06.2014, http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/yazar-38796-catirdayan-ortadogunun-son-habercisi-isid.html. 25 Iraqis divided over deBaathization policy, english people daily, February 7, 2004, http://english.peopledaily.com.cn/200402/07/eng20040207_134149.shtml. 26 M.J. Kirdar, Al Qaeda in Iraq,… 27 Mehmet Akif Okur, IŞİD: Bedeviler Şehrin Surlarını Yıkarken, 13 Haziran 2013, http://www.ankarastrateji.org/yazar/doc-dr-m-akif-okur/isid-bedeviler-sehrinsurlarini-yikarken/. 28 Zachary Laub, Jonathan Masters, Islamic State in Iraq and Greater Syria, 12 Haziran 2014, Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/iraq/islamic-stateiraq-greater-syria/p14811. 29A.g.e. 30 Aaron Y. Zelin, Research Notes,… 31 Selim Savaş Genç, Çatırdayan Ortadoğu’nun son habercisi: IŞİD,... 32 Aaron Y. Zelin, Research Notes,… 33 Doç. Dr. M. Akif Okur’un IŞİD ile İlgili Değerlendirmeleri, 13 Haziran 2014, http://www.ankarastrateji.org/haber/doc-dr-m-akif-okur-un-isid-ile-ilgili-degerlendirmeleri-1316/. 34A.g.e. 20 IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci: Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne 35 Soli Özel, Ortadoğu değişirken Türkiye, HaberTürk, 15.06.2014, http://m. haberturk.com/yazarlar/soli-ozel/958072-ortadogu-degisirken-turkiye. 36 Zachary Laub, Jonathan Masters, Islamic State in Iraq and Greater Syria,… 37A.g.e. 38Age. 39 Jessica D. Lewis, Al-Qaeda in Iraq Resurgent,… 40A.g.e. 41 Lina Khatib, What the Takeove of Mosul Means for ISIS, Carnegie Middle East Center, 12.06.2014, http://carnegie-mec.org/2014/06/12/what-takeover-of-mosul-means-for-isis/hdmm. 42A.g.e. 43http://4.bp.blogspot.com/-tM9cSpMf3Lc/U5d-1DCUizI/AAAAAAAAA7g/uW1cxomdTMY/s1600/Mosul+map+(1).png 44 ISW, Institute for the Study of War Iraq Updates, http://iswiraq.blogspot.com.tr/. 45 Jenna Lefler, Life Under ISIS in Mosul, ISW, 2014-08-05, http://iswiraq. blogspot.com.tr/. 46A.g.e. 47A.g.e. 21 Ankara Strateji Enstitüsü Analiz No: 2014-3 Kasım 2014 IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Analiz Gülsüm BOZ IŞİD Terör Örgütü ve Evrim Süreci Irak el-Kaide’sinden Irak-Şam İslam Devleti’ne Gülsüm BOZ Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No:8/2 Çankaya 06500 ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) 213 84 44 • Faks: (0312) 213 84 34 ankarastrateji.org • [email protected] Analiz No: 2014-3 Kasım 2014
© Copyright 2024 Paperzz
